DİYABET VE KADIN DİYABET VE KADIN SAĞLIĞISAĞLIĞI

Doç. Dr. E. Zeynep Tuzcular VuralDoç. Dr. E. Zeynep Tuzcular Vural

MENOPOZ

Kadında cinsel olgunluk çağından yaşlılığa geçiş dönemi

Menopoz Menopoz Yunancada

Meno: “ay” Poz:“son”

Pratik hayatta, menopoz= kadının doğurganlığının bitişi Östrojen azalmasına bağlı olarak adet

görmenin sonlanması genellikle 45-55 yaşları arasında

En az bir yıl adet görmemiş kadında kesinleşmiştir.

Türkiye’de Durum

Menopoz yaşı (yıl) 46.4 1.9

Menopoz süresi (yıl) 3.1 1.3 yaş

. 45 yaşın altı erken menopoz 55 yaşın üstü geç menopoz

Menopoz bir anda ortaya çıkmaz, yavaş yavaş ilerleyen bir süreçtir.

Menopoz Yaşını Etkileyen Menopoz Yaşını Etkileyen FaktörlerFaktörler

KKalıtımalıtım Irk Irk BeslenmeBeslenme Doğum sayısıDoğum sayısı Sigara Sigara AmeliyatlarAmeliyatlar Radyoterapi, kemoterapiRadyoterapi, kemoterapi Sosyoekonomik düzeySosyoekonomik düzey

Yumurta sayı/yanıtlarında düşüş

Östrojen azalır

Rahim iç duvarı uyarısı yok

Yumurtlama yokSarı cisim yok

Progesteron azalır

Rahim iç duvarıdeğişimi

olmaz

Kanama düzensizlikleri

Menopoz Belirtileri

Adet düzensizlikleri

Sıcak Basması Terleme Çarpıntı

Uyku bozukluğu– uykuya dalma zorlaşır– tüm uyuma süresi kısalır

Vaginal kuruluk, cinsel ilişkide ağrı, kaşıntı veya yanma

Duygudurum değişimleri– Depresyon,ağlama krizleri, sinirlilik

Cilt ve tırnaklarda incelme

Osteoporoz5. yıldan itibaren artmış kalça ve vertebra kırığı riski

Kalp ve kan yağları değişiklikleri– MI ve inme

Fiziksel Değişiklikler

Ateş basması, gece terlemeleri, çarpıntı Baş dönmesi, baş ağrıları, halsizlik Uyku bozuklukları Kas ve eklem ağrıları Cinsel organlarda çekilme, kuruluk, ağrılı ilişki Sık sık idrara çıkma veya idrar kaçırma İştah artışı ve kilo alma Tüylenme

Psikolojik Değişiklikler

Kaygı, depresyon Unutkanlık, sinirlilik, kolay ağlama, üzücü

olayları daha çok hatırlama Konsantrasyon eksikliği Cinsel istekte azalma

Menopoza ait belirtiler sadece bir ay sürebileceği gibi yıllarca da devam edebilir.

MENOPOZ VE KAN LİPİD MENOPOZ VE KAN LİPİD PROFİLİPROFİLİ

Total Kolesterol ⇑Total Kolesterol ⇑ LDL Kolesterol ⇑LDL Kolesterol ⇑ Lp (a) ⇑Lp (a) ⇑ Trigliseridler ⇑Trigliseridler ⇑ HDL Kolesterol ⇓HDL Kolesterol ⇓

Menopozda oluşabilecek Menopozda oluşabilecek problemlerproblemler

Kemik Hastalıkları

Yetersiz kalsiyum alımı, fiziksel aktivite azlığı, hormonal dengesizlik ve emilme yeteneğinin azalması nedeniyle kemiklerden kalsiyum çekilmesi artar.

Kalp ve damar hastalıkları

Östrojen düzeyini azalmasıyla birlikte kolesterol ( LDL düzeyi) artar. Aşırı kolesterol damarlarda tıkanma oluşturur. Kalp krizi ve felç riski artar.

Bel

Kalçalar

20 yıl

BMIBelKalçalarKalça/Bel orantısı

BMIBelKalçalarKalça/bel orantısı

Yaşla Birlikte Vücut Kitle İndeksi ArtışıYaşla Birlikte Vücut Kitle İndeksi Artışı

rölatif hiperandrogenizm Vücut yapısında değişim

E A premenopozal jinoidyağ dağılımı

seks hormonları Yağ dağılımı

AE

postmenopozal

Yağ dağılımında değişim

androidyağ dağılımı

EstroJenin azalmasına bağlı olarak devamlı bir androJen yüksekliği olur

Vücut Kitle İndeksi ArtışıVücut Kitle İndeksi Artışı

İdrar yolları ve cinsel İdrar yolları ve cinsel organlardaki değişikliklerorganlardaki değişiklikler

Vajinal BelirtilerVajinal Belirtiler KurulukKuruluk Ağrılı cinsel ilişkiAğrılı cinsel ilişki vajinal kanamalarvajinal kanamalar Tekrarlayan vajinal Tekrarlayan vajinal

iltihaplariltihaplar

Üriner BelirtilerÜriner Belirtiler Sıkışma Sıkışma Ağrılı işeme Ağrılı işeme Stresle idrar kaçırmaStresle idrar kaçırma Tekrarlayan idrar yolu Tekrarlayan idrar yolu

iltihaplarıiltihapları

Vajinal kurulukVajinal kuruluk Vajinal nemlendiricilerVajinal nemlendiriciler Vajinal lubrikanlarVajinal lubrikanlar Östrojenli kremler Östrojenli kremler Ağızdan hormon tedavisiAğızdan hormon tedavisi

Hormon tedavisi (HT)Amaç

Menopoz dönemindeki kadınlarda östrojen Menopoz dönemindeki kadınlarda östrojen eksikliğine bağlı semptomlarıeksikliğine bağlı semptomları

gidermekgidermek KADININ YAŞAM KALİTESİNİKADININ YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTMEKYÜKSELTMEK

Östrojen + Progesteron siklik (kesintili –ardışık) kontinü(kesintisiz)

Hormon tedavisi (HT)

Ateş basmaları, Kadınlık organlarında çekilme ve işlev bozuklukları (atrofi) Kemik erimesinin önlenmesi için uygulanabilir. HT

ağızdan alınan ilaçlar, buruna sıkılan sprey, cilte sürülen krem veya yapıştırılan bantlar ya da vaginal fitillerle uygulanabilir.

Hormon tedavisi felç, kan pıhtılaşması ve meme kanseri

risklerini arttırabilir. Bu nedenle yaş, ırk, aile ve sağlık geçmişi

gibi faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.

KİMLER HT KULLANAMAZ?KİMLER HT KULLANAMAZ?

Meme kanseriMeme kanseri Rahim kanseriRahim kanseri MelanomMelanom Tekrarlayan tromboembolik ataklar Tekrarlayan tromboembolik ataklar Tromboemboli (akut dönem)Tromboemboli (akut dönem) Akut dönemde miyokard enfarktüsüAkut dönemde miyokard enfarktüsü Karaciğer hastalıklarıKaraciğer hastalıkları

Tedavi kişiselleştirilmeli!Her hasta için özgün hedefler belirlenmeliHastanın beklentilerini karşılayacak en iyi tedavi seçeneği belirlenmeli

- Aile öyküsü (KVH, meme ca)- Hormonal/Nonhormonal- Doz,uygulama yolu

- Yaşam tarzı değişimleri (diyet, egzersiz…)

Yıllık kontrollara uyum sağlanmalı- Jinekolojik muayene ve pelvik USG- Vaginal smear- Kan biyokimyası- Mamografi

““Kemik miktarının azalması”Kemik miktarının azalması”

““İskeletin belirli kısımlarında, kırıklara İskeletin belirli kısımlarında, kırıklara aday aday

olacak veya hattaolacak veya hattakırık bulunacak şekilde incelmesine kırık bulunacak şekilde incelmesine

neden olacak derecede neden olacak derecede ilerlemiş kemik kaybı” ilerlemiş kemik kaybı”

Osteoporotik

Ağır Osteoporotik

Normal

Osteoporoz Osteoporoz ggelecekteki elecekteki sağlık ve yaşam sağlık ve yaşam kalitesini kalitesini etkileyecek ciddi etkileyecek ciddi sağlık sağlık problemlerine yol problemlerine yol açabilir. açabilir.

0 20 50

Kemik Kitlesi

10 4030 60 70

Erkek

Kadın

Pik kemik kitlesine ulaşma

Konsolidasyon

Menopoz

Yaşa bağlı kemik kaybı

Yaş

Denge

Kemik yapımı - Osteoblast

Kemik yıkımı - Osteoklast

Omurlar

Kalça

Bilek

Menopoz sonrası en sık kırık;- Omurlar (%43)- Femur boynu (%17)- Radius distali (%13)

DEXADEXA

• İlerleyen yaş• Kalıtım• Östrojen eksikliği• Kalsiyum alımında yetersizlik • Zayıf vücut yapısı, boy-kilo oransızlığı• Sigara• Fazla kafein, alkol Hareketsizlik• Tiroid hastalıkları• Bazı ilaçlar (idrar söktürücüler, müshiller,

kortizon...)• Güneşe yetersiz maruz kalma

Yeterli kalsiyum alımı (günde en az Yeterli kalsiyum alımı (günde en az 600 mg) 600 mg) en en iyi kaynak süt ürünleriiyi kaynak süt ürünleri,,yeşil yapraklı sebzeler, yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagillerkurubaklagiller

EgzersizEgzersiz Erken yaşta başlanmalıErken yaşta başlanmalı Egzersiz alışkanlığı düşme ve buna Egzersiz alışkanlığı düşme ve buna bağlı kırıkları %25 azaltırbağlı kırıkları %25 azaltır

D Vitamini (D Vitamini (800 IU/gün800 IU/gün )) ÖstrojenÖstrojen

GGüneşlenüneşlenmeme

FlorFlorür alımıür alımı

Aşırı protein Aşırı protein ve ve tuztuz tüketiminden kaçınılmalıtüketiminden kaçınılmalı

Aşırı çay, kahve ve kola tüketiminden Aşırı çay, kahve ve kola tüketiminden kaçınılmalıkaçınılmalı

Sigara bırakılmalıSigara bırakılmalı

EEGZERGZERSİSİZZ YararlarıYararları: : bağışıklıkbağışıklık, , kalp-damarkalp-damar, , kemikkemik, ,

duygudurumduygudurum, , eklemlereklemler, , KŞKŞ, , sıcak basmalarısıcak basmaları Koruyucu:Koruyucu: osteoporo osteoporozz, , memememe kanserikanseri AerobiAerobikk

- 30-45 - 30-45 dak/dak/ 4-5 4-5 kez / haftakez / hafta Ağırlık çalışmalarıAğırlık çalışmaları

- 2- 2--33 kez kez// hafta hafta

EGZERSİZEGZERSİZ Vücudun insüline duyarlılığını arttırırVücudun insüline duyarlılığını arttırır İnsülin reseptör sayısını arttırırİnsülin reseptör sayısını arttırır İnsülin reseptörlerinin İnsülin reseptörlerinin duyarlılığını arttırırduyarlılığını arttırır Vücut yağını azaltır ve kas kütlesini arttırırVücut yağını azaltır ve kas kütlesini arttırır Bel-kalça yağ oranını azaltırBel-kalça yağ oranını azaltır Kolesterol ve TG düzeyini düşürürKolesterol ve TG düzeyini düşürür Kan basıncını düşürürKan basıncını düşürür

EVDE EGZERSİZEVDE EGZERSİZ Yerinde yürüyüş veya koşu (Yumuşak zemin Yerinde yürüyüş veya koşu (Yumuşak zemin

üzerinde)üzerinde) İp atlamak ( 10 ip atlama- 10 adım gezinti)İp atlamak ( 10 ip atlama- 10 adım gezinti) Basamak çıkma (40x40 üst yüzey ve 15-20 cm Basamak çıkma (40x40 üst yüzey ve 15-20 cm

yükseklik)yükseklik) Dans etmekDans etmek Kondüsyon bisikleti Kondüsyon bisikleti Koşu bandıKoşu bandı

Pratik önerilerPratik öneriler

Arabanızı gideceğiniz yerden uzağa park edin. Arabanızı gideceğiniz yerden uzağa park edin. Yürüyen merdiven-asansör yerine merdiven kullanın.Yürüyen merdiven-asansör yerine merdiven kullanın. Yürüyerek gidebilecekseniz araba kullanmayın.Yürüyerek gidebilecekseniz araba kullanmayın. Alışverişinizi uzak yerden yapın. Alışverişinizi uzak yerden yapın. Otobüse bir durak sonra binin veya bir durak önce inin.Otobüse bir durak sonra binin veya bir durak önce inin. Haftanın 3-4 günü düzenli olarak yürüyün.Haftanın 3-4 günü düzenli olarak yürüyün. Ev ve bahçe işleri yapınEv ve bahçe işleri yapın

Beslenme önerileriBeslenme önerileri ↓ yağ, iyi yağ (Zeytin yağı, keten tohumu,Omega-3 yağ asitleri) ↑ lif İşlenmemiş gıdalar Meyve- sebze Tahıllar, baklagiller, yağlı tohumlar Su Kafein, alkol, şeker ø Destekler

Ca 1200 mg/g Vitamin D 800 ünite/g Magnezyum Multivitaminler Antioksidanlar

İyi beslenme, iyi yaşamİyi beslenme, iyi yaşam Bitkiler ve Bitkiler ve VitaminVitaminlerler

• SoySoyaa • Keten tohumuKeten tohumu• HohoşHohoş • kırmızı yoncakırmızı yonca• Melek otuMelek otu• Kedi otuKedi otu• Çuha çiçeğiÇuha çiçeği• Vit E 800u/Vit E 800u/güngün• Vit C 1200mg/Vit C 1200mg/güngün• KKalalssiiyyum 1200-1500 mg/um 1200-1500 mg/güngün

SSRI’SSRI’larlar (Prozac, Zoloft, Celexa, Lexapro (Prozac, Zoloft, Celexa, Lexapro vsvs)) EEgzgzererssiizz

HT alternatifleri Sıcak basmaları

Bitkisel ajanlar: Keşke!!!!Bitkisel ajanlar: Keşke!!!!

Kesin kanıtlar ve güvenlik??Kesin kanıtlar ve güvenlik?? Etkinlikle ilgili kanıtlar??Etkinlikle ilgili kanıtlar?? Kalite standartları??Kalite standartları??

Kedi otuKedi otuValerian Root (Valeriana Valerian Root (Valeriana

officinalis)officinalis)

Uykusuzluk, endişeUykusuzluk, endişe

Melissa otu Melissa otu Lemon Balm (Melissa officinalis)Lemon Balm (Melissa officinalis)

Rahatlatıcı etkiRahatlatıcı etki

Black cohosh Black cohosh HohoşHohoş (yılanotu, kızılderili otu, tahta biti (yılanotu, kızılderili otu, tahta biti

otu)otu)

Ateş basmaları

Keten tohumuKeten tohumuFlax Seed , LinseedFlax Seed , Linseed

KabızlıkKabızlıkKolesterol yüksekliğiKolesterol yüksekliğiSıcak basmalarıSıcak basmaları

Taze öğütülmüş olarak Taze öğütülmüş olarak tüketilirtüketilir 2 çorba kaşığı/gün2 çorba kaşığı/gün

Soya fasulyesi izoflavonlarıSoya fasulyesi izoflavonları soy isoflavonessoy isoflavones

Sıcak basmalarıKemik kaybı yavaşlarKısa ve uzun dönem hafıza düzelir Lipid profilinde iyileşme

Türkiye'de yetiştiği halde tıbbi olarak pek kullanılmayan bitkilerdendir.

Sarı kantaron,Sarı kantaron, St. John's wortSt. John's wort

DepresyonDepresyon EndişeEndişe Sıcak basmaları Sıcak basmaları

(binbirdelik otu, kanotu, kılıçotu, koyunkıran, kuzukıran, mayasılotu, yaraotu)

Stres Stres YönetimiYönetimi DoğaDoğa Destek guruplarıDestek gurupları DanışmanlıkDanışmanlık Aile ve arkadaşlarAile ve arkadaşlar Umutlar ve hayallerUmutlar ve hayaller Manevi uğraşlarManevi uğraşlar

Üçü de 50 Üçü de 50 YAŞINDA!YAŞINDA!

19251925 20052005

Daha fazla hareketSigara Ø Dengeli beslen,kilona dikkat etDüzenli check-up(Pap smear, KB, boy ölçümü, kemik yoğunluğu, görme, kalp,diyabet kontrolü)

Kalsiyum, vitamin D kullanKan şekerini ve yağlarını düzenleMeme muayenesi ol,mammografi çektir…

Hormon kullansam da kullanmasam da daha iyi bir yaşam için ne yapmalıyım?

MEME KANSERİMEME KANSERİRisk FaktörleriRisk Faktörleri

DeğiştirilemezDeğiştirilemez CinsiyetCinsiyet YaşYaş Genetik YatkınlıkGenetik Yatkınlık Meme değişiklikleriMeme değişiklikleri IrkIrk Çevresel etkenlerÇevresel etkenler İlk adet-menopoz yaşıİlk adet-menopoz yaşı

DeğiştirilebilirDeğiştirilebilir İlk doğum yaşıİlk doğum yaşı HRT kullanımıHRT kullanımı Alkol kullanımıAlkol kullanımı KiloKilo

Değiştirilemez Risk FaktörüDeğiştirilemez Risk Faktörü

CinsiyetCinsiyet

K=100x

Değiştirilemez Risk FaktörleriDeğiştirilemez Risk Faktörleri

YaşYaş

Risk Düşük

Risk Fazla

YaşYaş RiskRisk

20-3020-30 1/21521/2152

30-4030-40 1/2511/251

40-5040-50 1/691/69

50-6050-60 1/361/36

60-7060-70 1/261/26

70-8070-80 1/231/23

Yaşam boyuYaşam boyu 1/71/7ACS,2003

Değiştirilemez Risk FaktörleriDeğiştirilemez Risk Faktörleri

GenetikGenetik

Yaşam boyu %80 RR 3.0-7.0Yaşam boyu %80 RR 3.0-7.0

Meme Kanserlerinin - %5-10Meme Kanserlerinin - %5-10

Değiştirilemez Risk FaktörleriDeğiştirilemez Risk Faktörleri

Aile hikayesiAile hikayesi

1 birinci dereceden akrabada - RR 1.5-2.01 birinci dereceden akrabada - RR 1.5-2.0 2 birinci dereceden akrabada - RR 5.02 birinci dereceden akrabada - RR 5.0 %80’inde aile hikayesi yok%80’inde aile hikayesi yok

Değiştirilemez Risk FaktörleriDeğiştirilemez Risk Faktörleri

Çevresel FaktörlerÇevresel Faktörler

Özellikle genç yaşta10-20 yaş – RR >2020-30 yaş – RR 15 50 yaş – RR 1.0

Endüstriyel bölgeye yakın yaşama

Bazı gaz ve metaller

Değiştirilemez / Değiştirilebilir Değiştirilemez / Değiştirilebilir Risk FaktörleriRisk FaktörleriHormonal FaktörlerHormonal Faktörler

Riski ArttıranRiski Arttıran İlk adet: 12 y. önce (RR 1.5)İlk adet: 12 y. önce (RR 1.5) Menopoz: 55 y. sonra (RR 2.0)Menopoz: 55 y. sonra (RR 2.0) İlk gebelik yaşı: 35 y. sonra (RR 2-3.5)İlk gebelik yaşı: 35 y. sonra (RR 2-3.5) HRT – 5 yıldan fazla (RR 1.2-1.4)HRT – 5 yıldan fazla (RR 1.2-1.4)

Premenopozal

Riski AzaltanRiski Azaltan İlk doğum: 20 y. önceİlk doğum: 20 y. önce Emzirme > 16 ayEmzirme > 16 ay

Değiştirilebilir Risk FaktörleriDeğiştirilebilir Risk Faktörleri

BeslenmeBeslenme

Yağlı beslenmeYağlı beslenme

Aşırı kiloAşırı kilo

Fazla alkol kullanımı 1/günde – hafifFazla alkol kullanımı 1/günde – hafif

2-5/günde – 1.52-5/günde – 1.5

Kendi Kendine Meme MuayenesiKendi Kendine Meme Muayenesi KKMMKKMM

Amaç-Kendi meme dokumuzu daha iyi tanımak, Amaç-Kendi meme dokumuzu daha iyi tanımak,

memelerde oluşabilecek farklılıkları erken tanımak memelerde oluşabilecek farklılıkları erken tanımak

Ne zaman yapılmalıNe zaman yapılmalı?? Adet görüyor ise:Adet görüyor ise:

En iyi dönem adet bitiminden 5-7 gün sonraEn iyi dönem adet bitiminden 5-7 gün sonra

Adet görmüyor ise:Adet görmüyor ise: Her ayın belli bir günüHer ayın belli bir günü

KKMM - GözlemKKMM - Gözlem

GözlemGözlem 3 yönden (ön-yan)3 yönden (ön-yan)

Meme:Meme:• BüyüklüğüBüyüklüğü• ŞekliŞekli• Kontür – hatlarıKontür – hatları• SimetriSimetri

Meme uçları:Meme uçları:• SimetriSimetri• YönYön

Ciltte renk değişikliğiCiltte renk değişikliği Ciltte çökme/çekilmeCiltte çökme/çekilme Meme ucunda akıntıMeme ucunda akıntı

Belirti ve BulgularBelirti ve Bulgular

KKMM - PalpasyonKKMM - Palpasyon

Basınç• Hafif – alttaki dokuyu hareket ettirmeden cilt

üzerine• Orta – o bölgedeki dokuya • Güçlü – kaburgalara doğru

KKMM’siniKKMM’siniDUŞ ALIRKENDUŞ ALIRKENYATARKENYATARKEN kolunuzun kolunuzun

altına bir altına bir YastıkYastık alarak yapabilirsiniz.alarak yapabilirsiniz.

KKMM - PalpasyonKKMM - Palpasyon

MemeMeme Lenf bezleriLenf bezleri 9/10 kitle kanser 9/10 kitle kanser

değildeğil

BulgularBulgular Oval ve dıştan sert, fakat içi ezilebilen tek bir kitleOval ve dıştan sert, fakat içi ezilebilen tek bir kitle

KistKist HareketliHareketli Dolgunluk ağırısıDolgunluk ağırısı Farklı boyut – iğne ucu-nohutFarklı boyut – iğne ucu-nohut 35-50 yaş sık35-50 yaş sık

Kauçuktan yapılmış topa benzeyen ve hareket ettirilebilen tek Kauçuktan yapılmış topa benzeyen ve hareket ettirilebilen tek sert bir kitlesert bir kitle

Fibroadenom Fibroadenom Bağ dokusuBağ dokusu AğrısızAğrısız Boyutu farklı olabilir – bilye – limonBoyutu farklı olabilir – bilye – limon

BulgularBulgular

Hareket etmeyen tek sert bir kitleHareket etmeyen tek sert bir kitle Sert, Sert, Kenarları düzensiz, Kenarları düzensiz, Tek memede Tek memede Adet - boyutu değişmiyor,Adet - boyutu değişmiyor, Ciltte çökme Ciltte çökme HareketsizHareketsiz Meme kanseri olabilirMeme kanseri olabilir

Memeninbüyüklüğünde ve

şeklinde değişiklik

Memede Anormal BulgularMemede Anormal Bulgular

Hekimebaşvurmalı

Memede kitle

Meme ucunda akıntı veya hassasiyet

Meme dokusunda

değişiklikler

Klinik Klinik MMeme eme MMuayenesiuayenesi

20-39 yaş20-39 yaş3 yılda bir3 yılda bir

> 40 yaş> 40 yaş YıllıkYıllık

MammografiMammografi

> 40 y. Yıllık

Yaşam tarzı değişiklikleri

Alkolü azaltmak / bırakmak Sigaranın bırakılması Düzenli fizik egzersiz

yapmak Kilo vermek Diyet (daha fazla sebze-

meyve, daha az yağlı gıda) Kan basıncının azaltılması Diyabet ve lipid kontrolü

TEŞEKKÜR EDERİM…TEŞEKKÜR EDERİM…