Ca daoTHAN THÂN

Bốn bề công nợ eo sèoChỉ vì một nỗi tôi nghèo mà thôiTôi làm tôi chẳng có chơiNghèo đâu nghèo mãi, trời ơi hỡi trời!

Bồng bồng mẹ bế con sangĐò to , nước lớn mẹ mang con vềMang về đến gốc bồ đềXoay trở hết nghề mẹ bán con đi

Cái cò lặn lội bờ sôngGánh gạo nuôi chồngtiếng khóc nỉ non

Con cò mà đi ăn đêmĐậu phải cành mềm lộn cổ xuống aoOâng ơi!Oâng vớt tôi naoTôi có lòng nào ông hãy xáo măngCó xáo thì xáo nước trongĐừng xáo nước đục đau lòng cò con

Con quan thì lại làm quanCon nhà kẻ khó đốt than cả ngày

Gánh cực mà đổ lên nonCòng lưng mà chạy cực còn theo sau

Giàu từ trong trứng gìu raKhó từ ngã ba, ngã bảy khó về

Người ta đi cấy lấy côngTôi nay đi cấy tay không trở về

Trời sao trời ở chẳng cânKẻ ăn không hết người lần không raNgười thì mớ bảy mớ baNgười thì áo rách như là áo tơi

CHÂM BIẾM

1

Ba cô đội gạo lên chùaMột cô yếm thắm bỏ bùa cho sưSư về sư ốm tương tưOám lăn ốm lóc, cho sư trọc đầuAi làm cho dạ sư sầuCho ruột sư héo như bầu đứt dây

Bươm bướm mà đậu cành hồngĐã yêu con chị lại bồng con em

Con ơi! Nhớ lấy câu nàyCướp đêm là giặc cướp ngày là quan

Hòn đất mà biết nói năngThì thầy địa lý hàm răng không còn

Sư đi chùa mốc sân rêuMõ khuya ai gõ , chuông chiều ai khuaVinh hoa là cái trò đùaĐã tu không trót, lại mua trò cười

Thầy cúng ngồi cạnh giường thờMồm thì lẩm bẩm, tay sờ đĩa xôi

Tiền buộc dải yếm bo boTrao cho thầy bói đâm lo vào mình

Tử vi xem số cho ngườiSố thầy thì để cho ruồi nó bâu

Vua Lê ba mươi sáu tàn vàng Thấy gái đi đàng ngó ngó nom nomCô nào óng ả son sonVua đóng cũi hòm, đem trẩy về kinh

CON NGƯỜI VÀ CUỘC SỐNG

Ăn được ngủ được là tiên Không ăn không ngủ mất tiến thêm lo

Ăn quả nhớ kẻ trồng câyĂn gạo nhớ kẻ đâm xay giần sàng

2

Ai ơi chớ vội cười nhauCây nào mà chẳng có sâu chạm cành

Ai ơi chớ vội cười nhauCười người hôm trước, hôm sau người cười

Ai ơi cứ ở cho lànhTu nhân tích đức để dành về sau

Bầu ơi thương lấy bí cùng Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn

Bạn bè là nghĩa tương triSao cho sau trước một bề mới nên

Chỉ đâu mà buộc ngang trờiTay đâu mà bịt miệng người thế gian

Chim khôn kêu tiếng rảnh rangNgười khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghe

Chim khôn tránh bẫy tránh giòNgười khôn tránh kẻ hồ đồ mới khôn

Chớ thấy sóng cả mà loSóng cả mặc sóng chèo cho có chừng

Dã tràng se cát biển ĐôngNhọc lòng mà chẳng nên công cán gì

Đi cho biết đó biết đâyỞ nhà với mẹ biết ngày nào khôn

Giàu đâu những kẻ ngủ trưaSang đâu những kẻ say sưa tối ngày

Giàu người ta chẳng có thamKhó thì ta liệu ta làm ta ăn

3

Hoa sen mọc bãi cát lầm Tuy rằng lấm láp vẫn mầm hoa sen

Hoa thơm ai dễ bỏ rơiNgười khôn ai nỡ nặng lời với ai

Khi giàu chẳng có đỡ aiĐến khi hoạn nạn chẳng ai đỡ mình

Khôn ngoan chẳng lọ là nhiềuNgười khôn mới nói nửa điều đã khôn

Khó mà biết lẽ biết lờiBiết ăn, biết ở hơn người giàu sang

Kim vàng ai nỡ uốn câuNgười khôn ai nỡ nói nhau nặng lời

Lòng ta ta đã chắc rồiDù ai giục đứng giục ngồi chớ nao

Mật ngọt càng tổ chết ruồiNhững nơi cay đắng là nơi thật thà

Muốn no thì phải chăm làmMột hạt thóc vàng, chín hạt mồ hôi

Muốn sang thì bắc cầu KiềuMuốn con hay chữ phải yêu lấy thầy

Nghèo nhân nghèo nghĩa thì loNghèo tiền nghèo bạc chẳng lo là nghèo

Người gian thì sợ người ngayNgười ngay chẳng sợ đường cày khúc khuyu

Nhiễu điều phủ lấy giá gươngNgười trong một nước phải thương nhau cùng

4

Non cao ai đắp mà caoSông sâu do bởi ai đào mà sâu?

Nói chín thì nên làm mười Nói mười làm chín kẻ cười người chê

Nói lời thì giữ lấy lờiĐừng như con bướm đậu rồi lại bay

Ra vời mới biết nông sâuỞ trong lạch hói biết đâu mà dò

Sông sâu nước chảy đá mònCủa kia ăn hết nghĩa còn ghi xương

Sự đời nghĩ cũng nực cườiMột con cá lội mấy người thả câu

Thà rằng ăn bát cơm rauCòn hơn cá thịt nói nhau nặng lời

Thương ai củ ấu cũng trònKhông thương quả bồ hòn cũng vuông

Thương ai thương cả đường điGhét ai ghét cả tông ti họ hàng

Thức lâu mới biết đêm dàiỞ lâu mới biết là người có nhân

Tốt gỗ hơn tốt nước sơnXấu người đẹp nết còn hơn đẹp người

Trăm năm ai chớ bỏ ai Chỉ thêu nên gấm, sắt mài nên kim

Trăm năm ba đá thi mònNghìn năm bia miệng vẫn còn trơ trơ

Trăm năm lòng gắn dạ ghiDầu ai đem bạc đổi chi mặc ai

5

Vàng thì thử lửa thử thanChuông kêu thử tiếng, người ngoan thử lời

LAO ĐỘNG VÀ NGHỀ NGHIỆP

Anh đi anh nhớ quê nhà Nhớ canh rau muống, nhớ cà chấm tươngNhớ ai dãi nắng dầm sương Nhớ ai tát nước bên đường hôm mai

Cày đồng đang buổi ban trưaMồ hôi thánh thót như mưa ruộng càyAi ơi, bưng bát cơm đầy Dẻo thơ một hạt đắng cay muôn phần

Con tằm nó nằm ăn lá dâu Có khi ăn mất cả trâu lẫn bò

Con trai tát nước, nàng dâu đi mòCha chài, mẹ lưới, con câu

Đói thì ăn ráy ăn khoaiChớ thấy lúa trổ tháng hai mà mừng

Những người đi biển làm nghề Thấy dòng nước nóng thì về đừng điSóng lừng, bụng biển ầm ìBão mưa ta tránh chớ hề ra khơi

Rủ nhau đi cấy đi càyBây khó nhọc có ngày phong lưuTrên đồng cạn dưới đồng sâuChồng cày vợ cấy, con trâu đi bừa

Trâu ơi, ta bảo trâu nàyTrâu ra ngoài ruộng trâu cày với taCấy vốn nghiệp nông gia Ta đây trâu đấy, ai mà quản côngBao giờ cây lúa còn bông Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn

6

Trên trời có ông sao ThầnBốn mùa chỉ lối cho dân ăn làmSang xuân Thần cuối lom khomLà mùa trồng đậu dân làng biết chăng ?Bước sang tháng chin rõ trăngLưng Thần hơi đứng là đang gặt mùa

LỊCH SỬ VÀ ĐẤT NƯỚC

Ai lên Biên Thượng, Lam Sơn Nhớ Lê Thái Tổ chặn đường quân Minh

Ai về Bình Định mà nghe Nói về chàng Lía, hát vè Quảng Nam

Ai về Hậu Lộc, Phú Điền Nhớ đây Bà Triệu trận tiền xung phong

Ai về Hà Tĩnh thì về Mặc lụa chợ Hạ, uống nước chè Hương Sơn

Ai về đến huyện Đông Anh Ghé thăm phong cảnh Loa Thành Thục Vương Cổ Loa hình ốc khác thường Trải bao năm tháng nẻo đương còn đây

Ai về Phú Thọ cùng ta Vui ngày giỗ Tổ tháng ba mùng mườiDù ai đi ngược về xuôi Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng ba

Ai về Thọ Lão hát chèo Có thương lấy phận nàng Kiều thì thong

Bắc Cạn có suối đãi vàng Có hồ Ba Bể, có nàng áo xanh

Cầu Quan vui lắm ai ơiTrên thì chợ họp, dưới bơi thuyền rồng

Chiều chiều én liện truông MâyCảm thong chú Lía bị vây trong thành

7

Dịu dàng nết đất An Dương Xưa nay là chốn văn chương nổi tài

Dù ai buồn đâu, bán đâuMồng mười tháng chín chọi trâu thì về

Gió đưa cành trúc la đà Tiếng chuông Trấn Võ, canh gà Thọ Cương Mịt mù khói tỏa ngàn sương Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ

Khôn ngoan qua cửa sông La Dễ ai có cánh đi qua Luỹ Thầy

Lạy trời cho cả gió lênCho cờ vua Bình Định bay trên kinh thành

Mồng bảy hội Khám, mồng tám hội DâuMồng chín đâu đâu trở về Hội Gióng

Đồng Đăng có phố Kì Lừa Có nàng Tô Thị có chùa Tam Thanh Ai lên xứ Lạng cùng anhTiếc công bác mẹ sinh thành ra em Tay cầm bầu rượu nắm nem Mảng vui quên hết lời em dặn dò

Đồng Tháp Mười cò bay thẳng cánh Nước Tháp Mười lấp lánh cá tôm

Đức Thọ gạo trắng nước trắng Ai về Đức Thọ thong dong con người

Đời vua Vĩnh Tộ lên ngôiCơm trắng đầy nồi, trẻ chẳng cho ăn

Ngó qua bên canh Tô Châu Thấy em gánh trên đầu giắt trâm

Nhất cao là núi Tản Viên Nhất sâu là vũng Thủy Tiên cửa Vừng

8

Nhà Bè nước chảy chia hai Ai về Gia Định, Đồng Nai thì về

Nhong nhong ngựa ông lại vềCắt cỏ bồ đề cho ngựa ông ăn

Sa Nam trên chợ dưới đò Nơi đây Hắc Đế kéo cờ dụng binhSông Lam một dải nông sờ Nhớ người quân tử bơ vơ nổi chìm

Sông Thao nước đục người đenAi lên phố Eûn cũng quên đường về

Vĩnh Long có cặp rồng vàng Nhất Bùi Hữu Nghĩa nhì Phan Tuấn Thần

Vườn ai trồng trúc trồng treỞ giữa trồng chè, hai bên đào aoAáy nhà một đấng anh hào Họ Phan, làng Thái, đồng bào kính yêu

Xứ Nam nhất chợ Bằng VồiXứ Bắc: Vân Khánh, xứ Đoài: Hương Canh

9

Tục ngữ là những câu nói nhân gian ngắn gọn, ổn định, có nhịp điệu, hình ảnh, thể hiện những kinh nghiệm của nhân dân về mọi mặt (tự nhiên, lao động, sản xuất, xã hội) được nhân dân vận dụng vào đời sống, suy nghĩ và lời ăn tiếng nói hằng ngày. Đây là một thể loại văn học dân gian.

CÁC HIỆN TƯỢNG TỰ NHIÊNCần xuống muống lênCây chọn mất lá cá chọn mất câyCha chết không lo bằng đỏ lò tây bắc.Chắc rễ bền câyChữ tốt xem tay,ngựa hay xem xoáyChớp đông nhay nháy ,gà gáy thì mưaChớp thừng chớp chão ,chẳng bão thì mưa.Chuồng gà hướng đông,cái lông chẳng cònCóc nghiền răng đang nắng thì mưaĐông chết se hè chết lụtĐược mùa nhãn hận nước lênEách kêu uôm uôm, ao chuôm đầy nướcEùn bay thấp mưa ngập cầu ao;én bay cao mưa rào lại tạnhKiến dạo tổ trời mưaLá tre trôi lộc,mùa rét xộc đếnMây thành vừa hanh vưà giáMây xanh thì nắng mây trắng thì mưaMặt trời có quầng thì hạn,mặt trăng có tán thì mưaMống cao gió táp mống áp mưa ràoMống dài trời lụt mông cụt trời mưaMột ngôi sao một ao nước Mỡ gà thời gió mỡ chó thời mưaNắng chóng trưa mưa chóng tốiNắng tháng ba chó già lè lưỡiNước chảy đá mònQua giêng hết năm qua rằm hết thángRáng vàng thời nắng ,ráng nắg thời mưaSấm kêu,rêu mọcThâm đông trống bác hễ nực thì mưaThâm đông, hồng tây,dựng mây,ai ơi ở lại ba ngày hãy điTháng bảy nước chảy qua bờTháng chín mưa rơi tháng mười mưa cữTháng hè đóng bè làm phúcTháng mười động gia tháng ba động rạmTháng mườico sấm ,cấy trên nấm cũng được ănTháng tám gió mây tưới đồngTháng bảy như gảy cần trám,tháng tám nắng ram ù trái bưởi

10

Trống tháng bảy chẳn hội thì chay ,tháng sáu heo may chẳng mưa thì bãoTrời đương nắng cỏ gà trắng thì mưaVàng mây thời gió,đỏ mây thời mưa

KINH NGHIÊM LAO ĐỘNGAo sâu tốt cáBắt lợn tóm giò bắt bò tóm mũiBuộc trâu đâu nát rào nấyCây chọn mất lá ,cá chọn mất vảyCấy thưa hơn bừa kĩCao bờ thì tát gầu dai ; gầu sòng chỉ tát được nơi thấp bờChữ tốt xem tay ,ngựa hay xem khoáyChuồng gà hướng đông , cái lông chẳng cònCon trâu la øsự nghiệp Dao thử trầu héo ,kéo thử lúa xôDao thử trầu héo kéo thử lụa xôĐược mùa nhãn ,hạn nước lênGió heo mây mía bay lên ngọnHòn dất nỏ bằng giỏ phânLàm ruộng ba năm không bằng chăn tằm một lứaLàm ruộng không trâu làm giàu không thócLàm ruộng tháng năm coi chăm tháng mườiLo trẻ mùa hè không bằng lo bò què tháng sáuLúa chín hoa ngâu đi đâu chẳng gặtLúa mùa thì cấy cho sâu,lúa chiêm thì gảy cành dâu mới vừaLúa tháng bảy vợ chồng rẫy nhauMột lươt cỏ thêm giỏ thócMuốn ăn lúa tháng năm trông trăng ràm tháng támMuốn giàu nuôi trâu cái muốn lun bại nuôi bồ câuNắng sớm thì đi trồng cà , mưa sớm ở nhà phơi thócNắng tốt dưa ,mưa tốt lúa Nước cả,cá toRuộng không phân như thân không cổSao rua đứng trốc , lúalốc được ănTằm đỏ cổ thì vỗ dâu vàoTháng chin ăn rươi ,tháng mười ăn ruốcTháng giêng trồng củ từ ,tháng tư trồng củ lạ Tháng giêng trồng trúc , tháng lục trồng tiêuTháng tám mạ già ,tháng ba mạ thócTháng tám mưa trai , tháng hai mưa thócTháng tám tre non làm nhà , tháng năm tre già làm lúa Thiếu tháng tư khó nuôi tằm ,thiếu tháng năm khó làm ruộng

11

Tre già là bà gỗ limTrồng khoai đất lạ ,gieo mạ đất quen

CON NGƯỜI & ĐỜI SỐNGĂn cá nhả xương ,ăn đường nuốt chậmĂn cơm lừa thóc , ăn cóc bỏ ganĂn có chỗ, đỗ có nơiĂn hết nhiều , ở hết bao nhiêuĂn lấy chắc , mặc lấy bềnĂn sau là đầu cất dọnĂn vóc ,học hayCau già khéo bổ thì non , nạ dòng trang điềm lai còn như xưaCho ùtreo, mèo đậy Chọn bạn mà chơi , chọn nơi mà ởCơm chín tới , cải ngồng non , gái một con , gà gại ổCơm và cháo húpCó an cư mới lạc nghiệpCó cà là nhà có phúcCó thực mới vực được đạoCủa đời ông , ăn không cũng hếtĐất lành chim đậuĐi hỏi già về nhà hỏi trẻĐưa đũa ghét năm , đưa tăm ghét đờiKén cá chọn canhLàm cố được , ăn không cố đượcLúa tốt xem biênMiệng ăn núi lởMột bát cơm rang bằng sàng cơm thổiMột con so lo bằng mười con dạMột người nhà bằng ba người mượnMua cá thì phải xem mang ,người khôn xem lấy hai hàng tóc maiNghĩa tử là nghĩa tận Người đi không bực bằng người chực mâm cơmNhất ngon là đầu cá gáy ,nhất thơm là cháy cơm nếpNhà gỗ xoan , quan ông nghèNo cơm ấm cật giậm giật mọi nơiNo dạ đã thèmSinh dữ, tử lànhSống thì chả cho ăn , chết thì làm văn tế ruồiTay làm hàm nhai , tay quai miệng trễThực túc binh cường

12

Trẻ muối cà , già muối dưaTrời đánh còn tránh miếng ănVợ hiền hòa , nhà hướng nam

GIA ĐÌNHAnh em trong nhà đóng cửa dạy nhauAnh ngủ em thức anh chực em nằmAnh thuận em hòa là nhà có phúcBà con vì tổ vì tiên , không phải vì tiền vì gạoCây có cội , nước có nguồnCắt dây bầu dây bí , ai nở cắt dây chị dây emCá chuối đắm đuối vì conCha anh hùng con hảo hánCha mẹ giàu con có , cha mẹ khó con khôngCha mẹ sinh con trời sinh tínhCha sinh mẹ dưỡngChim có tổ , người có tông Chị ngã em nângCông cha nghĩa mẹCon chẳng chê cha mẹ khó , chó chẳng chê chủ nghèoCon có cha mẹ đẻ , không ai ở chô nẻ mà lênCon có cha như nhà có nócCon dại cái mangCon hư tại mẹ , cháu hư tại bàCon hơn cha là nhà có phúcCó chuối non mới biết lòng cha mẹDì ruột thương cháu như con rủi mà không mẹ cháu còn cậy trôngĐời cha ăn mặn , đời con khát nướcHùm dữ chẳng nở ăn thịt conMài mực ru con , mài son đánh giặcMáu chảy ruột mềmMột giọt máu đào hơn ao nước lãNhất con , nhì cháu , thứ sáu người dưngNhất mẹ , nhì cha , thứ ba bà ngoạiNhất mẹ nhì con***

1. Có khó mới có miếng ăn. Không dưng ai dễ mang phần đến cho. 2. Hay ăn thì lăn vào bếp 3. Tay làm hàm nhai, tay quai miệng trễ. 4. Có bụng ăn, có bụng lo.

13

5. Của như kho không lo cũng hết. 6. Miệng ăn núi lở. 7. Khen nết hay làm, ai khen nết hay ăn. 8. Của làm ăn no, của cho ăn thèm. 9. Khỏi nhà ra thất nghiệp. 10. Tháng tám đói qua, tháng ba đói chết. 1. Chọn bạn mà chơi, chọn nơi mà ở. 2. Vợ hiền hòa, nhà hướng nam. 3. Làm ruộng thì ra, làm nhà thì tốn. 4. Đất lành chim đậu. 5. Ăn lấy chắc, mặc lấy bền. 6. Tiền lĩnh quần chị, tiền chỉ quần em. 7. Cau già khéo bổ thì ngon Nạ dòng trang điểm lại giòn hơn xưa. 8. Đi hỏi già, về nhà hỏi trẻ. 9. Đường ở cửa miệng. 10. Mưa tránh chỗ trắng, nắng tránh chỗ đen. 1. Tốt mốc ngon tương. 2. Mua cá thì phải xem mang Người khôn xem lấy hai hàng tóc mai. 3. Rượu cổ be, chè đầy ấm. 4. Trẻ muối cà, già muối dưa. 5. Sợ người ở phải, hãi người cho ăn. 6. Chó treo, mèo đậy. 7. Ăn tùy nơi, chơi tùy chỗ. 8. Có an cư mới lạc nghiệp. 9. Hay ở, dở đi. 10. Ăn hết nhiều, ở hết bao nhiêu. 1. Chim ngói mùa thu, chim cu mùa hè. 2. Mùa hè cá sông, mùa đông cá bè. 3. Chim, thu, nụ, dé. 4. Một trăm đám cưới không bằng hàm dưới cá trê. 5. Đầu chép, mép trôi, môi mè, lườn trắm. 6. Ếch tháng ba, gà tháng bảy. 7. Cơm và, cháo húp. 8. Ăn cơn có canh, tu hành có vãi. 9. Vụng sá vụng sịt lắm thịt cũng ngon. 10. Cần tái, cải nhừ. . Người sống về gạo, cá bạo về nước. 2. Có thực mới vực được đạo.

14

3. Mẻ không ăn cũng chết. 4. Một miếng khi đói bằng một gói khi no. 5. Ăn một miếng, tiếng một đời. 6. Ghen vợ ghen chồng không bằng ghen ăn. 7. Đói thì thèm thịt thèm xôi Hễ no cơm tẻ thì thôi mọi đường. 8. Cơm chín tới, cải ngồng non, gái một con, gà gại ổ. 9. Lợn giò, bò bắp. 10. Vịt già, gà tơ. 1. Một tiền gà, ba tiền thóc. 2. Chuồng gà hướng đông cái lông chẳng còn. 3. Làm ruộng ba năm không bằng chăm tằm một lứa. 4. Làm ruộng ăn cơm nằm, chăm tằm ăn cơm đứng. 5. Tằm đói một bữa bằng người đói nửa năm. 6. Một nong tằm là năm nong kén Một nong kén là chín nén tơ. 7. Tháng ba dâu trốn, tháng bốn dâu về. 8. Ao sâu tốt cá Nước cả cá to. 9. Tháng chín ăn rươi, tháng mười ăn ruốc. 1. Chuối sau, cau trước. 2. Nắng tốt dưa, mưa tốt lúa. 3. Nắng sớm thì đi trồng cà Mưa sớm ở nhà phơi thóc. 4. Gió heo may mía bay lên ngọn. 5. Đom đóm bay ra, trồng cà tra đỗ Tua rua bằng mặt cất bát cơm chăm. 6. Ba tháng trông cây không bằng một ngày trông quả. 7. Chắc rễ bền cây. 8. Cây chạm lá, cá chạm vây. 9. Tháng giêng trồng trúc, tháng lục trồng tiêu. Nắng đan đó, mưa gió đan gầu. 10. Con trâu là đầu cơ nghiệp. 1. Lúa mùa thì cấy cho sâu Lúa chiêm thì gẩy cành dâu mới vừa. 2. Một lượt cỏ thêm giỏ thóc. 3. Nhất nước, nhì phân, tam cần tứ giống. 4. Hòn đất nỏ bằng giỏ phân. 5. Người đẹp về lụa, lúa tốt về phân. 6. Tốt quá hóa lốp.

15

7. Xanh nhà hơn già đồng. 8. Ruộng cao trồng mầu, ruộng sâu cấy chiêm. 9. Trồng khoai đất lạ, gieo mạ đất quen. 10. Bốc mả kiêng ngày trùng tang Trồng khoai lang kiêng ngày gió bấc. 1. Thiếu tháng hai mất cà, thiếu tháng ba mất đỗ. 2. Thiếu tháng tám mất hoa ngư. Thiếu tháng tư mất hoa cốc. 3. Mồng tám tháng tám không mưa Bỏ cả cầy bừa mà nhổ lúa đi. 4. Tháng chín mưa rươi, tháng mười mưa mạ. 5. Gió đông là chồng lúa chiêm Gió bấc là duyên lúa mùa. 6. Chiêm xấp tới, mùa đợi nhau. 7. Lúa chiêm đứng nép đầu bờ Hễ nghe tiếng sấm phất cờ mà lên. 8. Đói thì ăn ráy, ăn khoai Chớ thấy lúa trỗ tháng hai mà mừng. 9. Ăn kỹ no lâu, cày sâu tốt lúa. 10. Mạ chiêm ba tháng không già Mạ mùa tháng rưỡi ắt là không non.

1. Ếch kêu uôm uôm, ao chuôm đầy nước

2. Nắng chóng trưa, mưa chóng tối.

3. Mưa tháng ba hoa đất.

4. Mưa tháng tư hư đất.

5. Tấc đất, tấc vàng.

6. Năm trước được cau, năm sau được lúa.

7. Được mùa lúa, úa mùa cau

Được mùa cau, đau mùa lúa

8. Được mùa quéo, héo mùa chiêm.

9. Tỏ trăng mười bốn được tằm.

Tỏ trăng hôm rằm thì được lúa chiêm.

10. Trăng mờ tốt lúa nỏ, trăng tỏ tốt lúa sâu.

1. Gió thổi là chổi trời.

2. Nước chảy đá mòn.

3. Trăm rác lấy nác làm sạch.

16

4. Rắn già rắn lột, người già người chột.

5. Qua giêng hết năm, qua rằm hết tháng.

6. Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng.

7. Ngày tháng mười chưa cười đã tối

8. Đông chết se, hè chết lụt.

9. Đầu năm sương muối, cuối năm gió nồm

10. Tháng giêng rét đài, tháng hai rét lộc, tháng ba rét

nàng Bân.

11. Tháng ba bà già chết rét.

12. Tháng bảy mưa gãy cành tràm.

13. Tháng tám nắng rám trái bưởi.

14. Tháng bảy ngâu ra, mồng ba ngâu vào.

15. Sáng mưa, trưa tạnh.

16. Mưa chẳng qua ngọ, gió chẳng qua mùi.

17. Sáng bể chớ mừng, tối rừng chớ lo.

18. Mây xanh thì nắng, mây trắng thì mưa.

19. Mống đông vồng tây, chẳng mưa dây cũng bão giật.

20. Ráng mỡ gà thì gió, ráng mỡ chó thì mưa.

21. Gió bấc hiu hiu sếu kêu thì rét.

22. Chớp đông nháy nháy, gà gáy thì mưa.

23. Trăng quầng thì hạn, trăng tán thì mưa.

24. Mau sao thì nắng, vắng sao thì mưa.

25. Trời đang nắng, cỏ gà trắng thì mưa.

26. Tháng bảy kiến đàn, đại ngàn hồng thủy.

27. Tháng bảy heo may, chuồn chuồn bay thì bão.

28. Én bay thấp mưa ngập cầu ao.

29. Én bay cao mưa rào lại tạnh.

30. Quạ tắm thì ráo, sáo tắm thì mưa.

A - Ác giả ác báo, thiện giả thiện lai

17

B - Ba người đánh một, không chột cũng què.C - Cá vàng bụng bọD - Dạ sâu hơn bể, bụng kín hơn buồngĐ - Đa hư bất như thiểu thựcE - Em khôn cũng là em chị, chị dại cũng là chị emG - Gà ăn hơn công ănH - Há miệng mắc quaiI - Ít chắt chiu, hơn nhiều vung phíK - Kẻ cả ngả mặt lênL - Lá lành đùm lá ráchM - Ma ăn mày Bụt, Bụt chẳng thèm ăn mày maN - Nạ dòng lấy được trai tơ, đêm nằm mê mẩn như mơ được vàngO - Oan hồn, hồn hiệnP - Phá lá cây thì dễ, phá chồi cây lặc lè chẳng xongQ - Quá mù ra mưaR - Ra đường hỏi già, về nhà hỏi trẻS - Sa chân bước xuống ruộng đưa, dẫu ngay cho chết cũng ngờ rằng gianT - Ta về ta tắm ao ta, dù trong dù đục ao nhà vẫn hơnV - Vạ ở miệng mà ra, bệnh qua miệng mà vàoX- Xa chùa vắng trống, gần chùa inh tai

18

Y - Yêu ai (hoặc nhau) yêu cả đường đi, ghét ai (hoặc nhau) ghét cả tông chi họ hàng. Ca daoTop Châm biếm

Ai ơi đừng lấy học trò

Dài lưng tốn vải ăn no lại nằm

Bà già đã tám mươi tư

Ngồi trông cửa sổ gởi thư lấy chồng

Bà già đi chợ cầu Bông

Hỏi thăm thầy bói lấy chồng lợi chăng

Thầy bói xem quẻ nói rằng

Lợi thi có lợi nhưng răng không còn

Ba năm ở với người đần

Chẳng bằng một lúc ghé gần người khôn

Bắc thang lên hỏi ông trời

Có tiền cho gái có đòi được chăng ?

Cá tươi xem lấy đôi mang

Người khôn xem lấy đôi hàng tóc mai

Tóc mai sợi vắn sợi dài

Có đâu mặt rỗ đá mài không trơn

Cánh hồng bay bổng trời thu

Thương con chim gáy cúc cu trong lồng

Cau già dao bén thì ngon

Người già trang điểm phấn son cũng già

Cau non khéo bửa cũng dầy

Trầu têm cánh phượng để thầy ăn đêm

19

ống nước, nhớ nguồn.

Con người có tổ, có tông,Như cây có cội, như sông có nguồn.

Con chim có tổ, con người có tông.

Con chim tìm tổ, con người tìm tông.

Ăn quả, nhớ kẻ trồng cây,Ăn gạo, nhớ kẻ đâm xay giần sàng.

Ăn quả, nhớ kẻ trồng cây,Ăn khoai, nhớ kẻ cho dây mà trồng.

Ăn cây nào, vào cây ấy.Ăn cây nào, rào cây ấy.

Ăn của Bụt, thắp hương thờ Bụt.

Ăn oản, thời phải thờ Phật.Ăn oản, phải giữ lấy chùa.

Làm quan ăn lộc vua, ở chùa ăn lộc Phật.

Ta về, ta tắm ao ta,Dù trong dù đục, ao nhà vẫn hơn.

Cáo chết ba năm, còn quay đầu về núi.

1.2- Đạo làm con

Thứ nhất thì tu tại gia,Thứ nhì tu chợ, thứ ba tu chùa.

Tu đâu cho bằng tu nhà,Thờ cha kính mẹ, mới là chân tu.

20

Nâng niu bú mớm đêm ngày,Công cha, nghĩa mẹ, coi tày bể non.

Có nuôi con, mới biết lòng cha mẹ.

Lên non, mới biết non cao,Nuôi con, mới biết công lao mẫu từ.Con mẹ thương mẹ lắm thay,Chín tháng mười ngày, mang nặng đẻ đau.

Liệu mà thờ mẹ kính cha,Đừng tiếng nặng nhẹ, người ta chê cười.

Có cha, có mẹ, thì hơn,Không cha, không mẹ, như đờn đứt giây.

Trách ai được cá quên nơm,Được chim bẻ ná, quên ơn sinh thành.

Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa,Miệng nhai cơm mớm, lưỡi lừa cá xương.

Vẳng nghe tiếng vịt kêu chiều,Bâng khuâng nhớ mẹ, chín chiều ruột đau.

Tôm càng lột vỏ bỏ đuôi,Giã gạo cho trắng, mà nuôi mẹ già.

Mẹ cha như chuối chín cây,Sao đấy chẳng liệu, cho đây liệu cùng.

Cha mẹ ở tấm lều tranh,Sớm thăm, tối viếng, mới đành dạ con.

Mẹ cha như nước như mây,Làm con phải ở cho tày lòng son.Con có làm ra của vạn tiền trăm,Con ơi, hãy nhớ lúc con nằm trong nôi.

Trâu dê chết để tế ruồi,Sao bằng lúc sống, ngọt bùi là hơn.

21

Lúc sống, thời chẳng cho ăn,Đến khi thác xuống, làm văn tế ruồi.

Sống thì chẳng cho ăn nào,Chết thì cúng giỗ, mâm cao cỗ đầy.

Dạy con, con nhớ lấy lời,Trọng cha, kính mẹ, suốt đời chớ quên.

Con giữ cha, gà giữ ổ.

Dâu hiền hơn gái, rể hiền hơn trai.

Trai mà chi, gái mà chi,Cốt sao có nghĩa, có nghì là hơn.

Con ở đâu, cha mẹ đấy,Cháu con ở đâu, tổ tiên ở đấy.

Trẻ đeo hoa, già đeo tật.

Già sinh tật, đất sinh cỏ.

Lụ khụ, như ông cụ bảy mươi.Bảy mươi chưa đui, chưa què, chớ khoe là giỏi.

Một già, một trẻ như nhau.

Kính lão, đắc thọ.

Thương già, già để tuổi cho.

Cá không ăn muối, cá ươn,Con cãi cha mẹ, trăm đường con hư.

Cha mẹ là biển là trời,Nói sao hay vậy, đâu dám cãi lời mẹ cha.

Nói con, con chẳng nghe lời,Con nghe ông huyểnh, ông hoảng, hết đời nhà con.

22

Cha mẹ đánh cửa trước, vào cửa sau. (1)

Một mẹ, nuôi được mười con,Mười con, không nuôi được một mẹ.

Con bà, có thương bà đâu,Để cho chàng rể, nàng dâu thương cùng.

Cha mẹ nuôi con, bằng trời bằng bể,Con nuôi cha mẹ, con kể từng ngày.

Mẹ nuôi con, biển hồ lai láng,Con nuôi mẹ, kể tháng kể ngày.

Mẹ già hết gạo treo niêu,Mà anh khăn đỏ, khăn điều vắt vai.

Mẹ lá rau, lá má,Con đầy rá, đầy mâm.

Mẹ sớm chiều, ngược xuôi tất tưởi,Con đẫy ngày, đám dưới đám trên.

Cơm cha thời ngon, cơm con thời đắng.

Bình phong khảm ốc xà cừ,Vợ hư thời bỏ, chớ từ mẹ cha.

Bất hiếu chi tử? (2)

Bên cha cũng kính , bên mẹ cũng vái.

Mẹ chồng nàng dâu,Chủ nhà, người ở, khen nhau bao giờ.

Thật thà, cũng thể lái trâu,Yêu nhau, cũng thể nàng dâu mẹ chồng.

Mẹ chồng dữ, mẹ chồng chết,Nàng dâu có nết, nàng dâu chừa.

23

Chồng dữ, thời em mới rầu,Mẹ chồng mà dữ, giết trâu ăn mừng.

Chưa làm dâu, đã hay đâu làm mẹ chồng.

Tứ thân phụ mẫu.

Thông gia, là bà con.

Thông gia, hai nhà như một.

Sống vì mồ vì mả,Không ai vì cả bát cơm.

Mồ mả làm cho người ta khá.

Giữ như giữ mả tổ.

Sống Tết, chết Giỗ.

Trưởng bại, hại ông vải.

Trưởng nam bại, ông vải vong.Con cháu mà dại, thời hại cha ông.

Con hơn cha, là nhà có phúc.

Con khôn, nở mặt mẹ cha.

Con cái khôn ngoan, vẻ vang cha mẹ.

Làm anh, làm ả, phải ngả mặt lên.

Một người làm nên, cả họ được cậy,Một người làm bậy, cả họ mất nhờ.

Một người làm xấu, cả bậu mang dơ.

Một người làm quan,Thời sang cả họ.

24

Thờ thì dễ, giữ lễ thì khó.

Tột cùng Thiện, không gì hơn hiếu,Tột cùng Ác, không gì hơn bất hiếu.

Kính cha, tấm lụa tấm là,Trọng cha, đồng quà tấm bánh.Sáng thăm, tối viếng. Cơm nặng áo dày.Sáng cơm, trưa cháo, chiều trà,Chăm cha, chăm mẹ, tuổi già xa xăm. (3)

Trẻ cậy cha, già cậy con,Trẻ thì dưỡng cây, già thì cây dưỡng.

Bé thì nhờ mẹ, nhờ cha,Lớn lên nhờ vợ, lúc già nhờ con.

Xin người hiếu tử gắng khuyên,Kịp thời nuôi nấng, cho tuyền đạo con,Kẻo khi sông cạn đá mòn,Thơ ca ngâm đọc, có còn thấy chi.

Công cha như núi Thái Sơn, (4)Nghĩa mẹ như nước, trong nguồn chảy ra.Một lòng thờ mẹ, kính cha,Cho tròn chữ Hiếu, mới là Đạo con.

Ngày nào em bé cỏn con,Bây giờ em đã lớn khôn thế này.Cơm cha, áo mẹ, chữ thầy,Nghĩ sao cho bõ, những ngày ước ao.

Thờ cha kính mẹ hết lòng,Ấy là chữ Hiếu, dạy trong luân thườngThảo thơm, sau trước nhịn nhường,Nhường anh nhường chị, lẫn nhường người trên.Ghi lòng tạc dạ chớ quên,Con em phải giữ, lấy nền con em.

Ba năm bú mớm con thơ,

25

Kể công cha mẹ, biết cơ ngần nào.Dạy rằng chín chữ cù lao, (5)Bể sâu không ví, trời cao không bì.bạn vàng lại gặp bạn vàngLong, lân, quy, phụng một đoàn tứ linhTrống làng nào làng ấy đánhThánh làng nào làng ấy thờỞ hiền gặp lànhNhững người nhân đức trời dành phúc choRượu ngon bất luận ve sànhÁo rách khéo vá hơn lành vụng mayCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMRượu nhạt uống lắm cũng sayNgười khôn nói lắm dẫu hay cũng nhàmNói chín thì nên làm mườiNói mười làm chín kẻ cười người chê Lúc khó thì chẳng ai nhìnĐến khi đổ trạng chín nghìn anh emCon ơi chớ lấy vợ giàuCơm ăn chê hẫm cá kho bầu chê tanhCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMChớ thấy áo rách mà cườiNhững giống gà nòi lông nó lơ thơÁo dài chớ tưởng là sangBời không áo ngắn phải mang áo dàiĂn quả nhớ kẻ trồng câyĂn khoai nhớ kẻ cho dây mà trồngĐánh giặc mà đánh tay không Thà về xó bếp dương cung bắn mèoCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMĐàn bà không biết nuôi heo là đàn bà nhácĐàn ông không biết buộc lạt là đàn ông hưThức lâu mới biết đem dàiỞ lâu mới biết lòng người có nhânChó đâu có sủa chổ khôngChẳng thằng ăn trộm cũng ông ăn màyTưởng đâu đá nát thì thôiHay đâu đa nát nung vôi lại nồngCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMNgười khôn ai nỡ nặng lờiMột lời nhè nhẹ hãy còn đắng cayChim khôn thì khôn cả lôngKhôn cả cái lồng người xách cũng khôn

26

Sá chi một nải chuối xanhDăm bảy người cầm cho mủ dính tayTrăng lên nhu nhú đầu nonSố em là số sớm con muộn chồngCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMCá không ăn câu chê rằng cá dạiCá cắn câu rồi bảo tại tham ănLươn ngắn lại chê trạch dàiThờn bơn méo miệng chê trai lệch mồmAi ơi đã quyết thì hànhĐã đẵn thì vác cả cành lẫn câyAi ơi đã quyết thì hànhĐã đan thì lận tròn vành mới thôiCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMNăm canh thì ngủ lấy baHai canh lo lấy việc nhà làm ănĐấng trượng phu đừng thù mới đángĐấng anh hùng đừng oán mới hayĐắc thời đắc đế thì khônSa cơ rồng cũng như giun khác nàoSa cơ mới phải lụy tàoNhưng so tài đức thì ta kém gìCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMNgười khôn đón trước rào sauĐể cho người dại biết đâu mà dòKhác nào quạ mượn lông côngNgoài thì xinh đẹp trong thì xấu xaKhôn như tiên không tiền cũng dạiĐẻ con chẳng dạy chẳng rănThà rằng nuôi lơn mà ăn lấy lòngCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMUốn cây từ thủa còn nonDạy con từ thủa con còn ngây thơTu đâu cho bằng tu nhàThờ cha kính mẹ ấy là chân tuĐi đâu mà bỏ mẹ giàGối nghiêng ai sửa chén trà ai nângCơm cha áo mẹ ăn chơiĂn bát cơm người đổ bát mồ hôiCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMCái nết đánh chết cái đẹpHữu duyên thiên lí năng tương ngộVô duyên đối diện bất tương phùng

27

Ao này để rửa chân tayChớ rửa lông mày chết ca người taCòn cha gót đỏ như sonMất cha gót son xuống bùnCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMChỉ đâu mà buộc ngang trờiThuốc đâumà chữa con người lẳng lơTrong nhà đã có vàng mườiLăm le còn muốn của người nhân sâmSáng trăng trải chiếu hai hàngBên anh đọc sách bên nàng quay tơMới tơ thì mặc mối tơDù cho trăm mối, mối anh vẫn chờCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMĐêm trăng thanh anh mới hỏi nàngtre non đủ lá đan sàng nên chưaĐan sàng thiếp cũng xin vângTre vừa đủ lá nên chăng hỡi chàngGừng già gừng rụi gừng cayAnh hùng càng cực càng dài nghĩa quânNhững người thắt đáy lưng ongĐã khéo chiều chồng lại khéo nuôi conCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMCó trăng tình phụ lòng đènBa mươi mùng một đi tìm lấy trăngNước trong còn ở nguồn sanhTrà thơm có đợi chén sành hay khôngEm ngồi cành trúc em tựa cành maiĐông đào tây liễu biết ai bạn cùngCá tươi thì xem lấy mangNgười khôn xem lấy hai hàng tóc maiCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMChuông chùa ai đánh thì thùngCủa chung ai khéo vẫy vùng làm riêngCon cóc nằm góc bờ aoLăm le lại muốn nuốt ao trên trờiChớ thấy hùm ngủ vuốt râuĐén khi hùm tỉnh đầu lâu không cònCàng thắm thì lại mau phaiThoang thoảng hoa nhài thì lại thơm lâuCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMCó cây mới có dây leoCó cột có kèo mới có đòn tay

28

Người khôn nói ra nửa lờiĐể cho người dại nửa mừng nửa loCá không ưa muối cá ươnCon không nghe mẹ con hư đủ đườngAi mà phụ nghĩa quên côngDù đeo trăm gánh hoa hồng chẳng thơmCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMCó chí thì nênCó công mài sắt có ngày nên kimĐi một ngày đàng học một sàng khônTiên học lễ hậu học vănĐói cho sạch rách cho thơmTa về ta tắm ao taDù trong dù đục ao nhà vẫn hơnỞ hiền gặp lànhNhững người nhân đức trời dành phúc choRượu ngon bất luận ve sànhÁo rách khéo vá hơn lành vụng mayCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMKhông thầy đố mày làm nênGần mực thì đen gần đèn thì sángTốt gỗ hơn tốt nước sơnKhuyên chồng đọc sách ngâm thơDầu hao thiếp rót đèn mờ thiếp khêuMột mai bảng hổ nêu danhLọng xanh đi trước, võng điều theo sauỞ hiền gặp lànhNhững người nhân đức trời dành phúc choRượu ngon bất luận ve sànhÁo rách khéo vá hơn lành vụng mayCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMBởi anh chăm việc canh nôngCho nên anh có bồ trong bịch ngoàiSiêng nhặt chặt bịAi ơi đừng bỏ ruộng hoangBao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêuGiàu đâu những kẻ ngủ trưa Sang đâu những kẻ sau sưa tối ngàyỞ hiền gặp lànhNhững người nhân đức trời dành phúc choRượu ngon bất luận ve sànhÁo rách khéo vá hơn lành vụng mayCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAM

29

Đàn ông nông nổi như một giếng khơiĐàn bà sâu sắc như cơi đựng trầuRa đi mẹ có dặn dòSông sâu chớ lội đò đầy chớ quaMẹ già ở túp lều tranhSáng thăm tối viếng mới là đạo conMùng một thì ở nhà chaMùng hai nhà vợ mùng ba nhà thầyỞ hiền gặp lànhNhững người nhân đức trời dành phúc choRượu ngon bất luận ve sànhÁo rách khéo vá hơn lành vụng mayCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMUống nước nhớ nguồnĂn quả nhớ kẻ trồng câyĐứng mát gốc cây nhớ ơn người trồngQua sông nhớ đòQua đò nhớ ơn người chèo láiAi ơi bưng bát cơm đầyDẻo thơm một hạt đắng cay muôn phầnTốt danh hơn lành áoNgười không học như ngọc không màiỞ hiền gặp lànhNhững người nhân đức trời dành phúc choRượu ngon bất luận ve sànhÁo rách khéo vá hơn lành vụng mayCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMChồng em áo rách em thươngchồng người áo gấm xông hương mặc ngườiTháng ba u ám thì mưaThàng tám u ám thì nắngChớp đông nhay nháy gà gáy thì mưaTrăng quầng thì hạn trăng tán thì mưaMống bên đông vồng bên tây chẳng mưa dây cũng bảo dậtỞ hiền gặp lànhNhững người nhân đức trời dành phúc choRượu ngon bất luận ve sànhÁo rách khéo vá hơn lành vụng mayCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMMỡ gà thì gió, mỡ chó thì mưaKhéo ăn thì no khéo co thì ấmĐi một ngày đàng học một sàng khônXấu đều hơn tốt lõi

30

Theo voi ăn bã míaNgười thanh tiếng nói cũng thanhNhững người thô tục nói điều phàm phuỞ hiền gặp lànhNhững người nhân đức trời dành phúc choRượu ngon bất luận ve sànhÁo rách khéo vá hơn lành vụng mayCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMĐất có lề quê có thóiKhông ưa thì dưa có dòiĂn lúc đói, nói lúc sayNhà không chủ như tủ không khóaĂn bát cơm dẻo nớ nẻo đường điDao thử trầu héo, kéo thử lụa sôỞ hiền gặp lànhNhững người nhân đức trời dành phúc choRượu ngon bất luận ve sànhÁo rách khéo vá hơn lành vụng mayCA DAO, TỤC NGỮ VIỆT NAMLàm phúc quá tay ăn mày không kịpHay ăn miếng ngon, chồng con trả ngườiỞ hiền gặp lànhNhững người nhân đức trời dành phúc choRượu ngon bất luận ve sànhÁo rách khéo vá hơn lành vụng may

31