ï. ïðîäàíîâ

èìïðåñèè îò äåòñòâîòî

2

© Ïåòêàí Ïðîäàíîâ, àâòîð, 2008 ã.Èìïðåñèè îò äåòñòâîòî, âòîðî èçäàíèåISBN - 10:954-9815-13-7ISBN - 13:978-954-9815-13-9Èçäàòåëñêà êúùà ÆÅÍÄÀ - ÕÍ - ãð. ÕàñêîâîÊîðèöà: Ôîòîãðàôèè è äèçàéí - Ñëàâÿí Êîñòîâ

3

** *

Íå çíàÿ äàëè ñúùåñòâóâà �ìåìîàðíà� âúçðàñò, íîâ òðåòàòà ÷àñò îò æèâîòà ñè, íÿêîè îò íàñ ÷óâñòâàòíóæäà íå ñàìî äà íàïðàâÿò ðåêàïèòóëàöèÿ íà èçìèíà-òèÿ ïúò, íî è äà ñïîäåëÿò ïðåæèâÿíîòî. Çà ïî-çðåëèòåîêîëíè òîâà ïðîâîêèðà ñúïðè÷àñòèå â ñïîìåíèòå, à çàïî-ìëàäèòå, êàòî ïîâåé îò ìèíàëîòî ìîæå äà ïîðîäèëþáîïèòñòâî.

Êàêâèòî è äà ñà ïðè÷èíèòå çà òàêúâ åäèí ïîðèâ,ïî ñâîÿòà ñúùíîñò òîé ñè îñòàâà àâòî-ïñèõîàíàëèòè-÷åí. Èçïîâåä ïðåä ñåáå ñè, êîÿòî ïîðàæäà ÷óâñòâî íàðàçòîâàðâàíå è îáëåê÷åíèå. Íÿìà äà çàáðàâÿ ó÷èòåëÿñè ïî ëèòåðàòóðà â ãèìíàçèÿòà, êîéòî ñëåä êàòî áÿõìå�èçó÷èëè� Õàìëåò íè ïîïèòà

- Ó÷åíèöè, Õàìëåò èíäèâèäóàëèñò ëè å?- Äà-à-à-à � ïîñëåäâà õîðîâ îòãîâîð.- Òîãàâà çàùî ñïîðåä âàñ òîé èìà ïðèÿòåë?Ãðîáíà òèøèíà. Âúïðîñúò ñå êîíêðåòèçèðà êúì

ñúó÷åíèöèòå ìè îò ïúðâèòå ðåäîâå. Åäèí ñëåä äðóãïî÷òèòåëíî ñòàíàõà è ïîìúë÷àâàõà â îòãîâîð. Çà ùàñ-òèå ñòîÿõ íà ïðåäïîñëåäíèÿ ÷èí, êîåòî ìè äàâàøå ïðå-äèìñòâî âúâ âðåìåòî. Ñêîðîñòíî è áåçìèëîñòíî ñè íà-ïúâàõ ìîçúêà:

4

�Çàùî? Çàùî? Èíäèâèäóàëèñò � ñèìâîë íà ÷îâå÷åñ-òâîòî çà èíäèâèäóàëèçúì, à â ñúùîòî âðåìå èìà ïðè-ÿòåë? Êàêúâ ðåáóñ òîçè Øåêñïèð å çàëîæèë îùå â äðà-ìàòà ñè? Íå ìó ëè ñòèãàøå, ÷å öÿëî ñòîëåòèå èçìú÷âàëèòåðàòóðíèòå êðèòèöè è òåàòðîâåäè, äîêàòî �óñåòÿò�,÷å êëþ÷úò êúì ïñèõîëîãèÿòà íà Äàòñêèÿ ïðèíö å ñêðèòâ ïðî÷óòèÿ ìó ìîíîëîã, òà ñåãà è äðóãà çàãàäêà!�

Î÷åâèäíî îùå åäíà ó÷åíè÷åñêà ãëàâà ùå ñå �òúð-êóëíå� è êîåòî å ïî-âàæíî, òîâà ùå áúäå ìîÿòà. Áàâíîñå èçòåãëèõ îò ÷èíà, çà äà ñïåñòÿ îùå íÿêîëêî ñåêóíäèè èçòúðñèõ:

- Àìè... çàùîòî Õàìëåò å âñå ïàê ÷îâåê è òðÿáâàäà ñïîäåëÿ ñ íÿêîãî.

Èçâåäíúæ óñåòèõ, ÷å ñúì óëó÷èë ïðàâî â öåëòà.Áèíãî! Çà äà ñå ìîòèâèðàì, íåî÷àêâàíî çà ñàìèÿ ñåáåñè çàïî÷íàõ äà ðàçïðàâÿì èñòîðèÿòà çà öàð Òðàÿí,êîéòî èìà êîçè óøè è ÷èéòî áðúñíàð ñå ïîáîëÿë, çàùî-òî íå ìîæåë äà ñïîäåëè òàçè òàéíà, ïîä çàïëàõà îòñìúðòíî íàêàçàíèå. Òîãàâà íÿêàêâà ñòàðà ëå÷èòåëêà ãîïîñúâåòâàëà äà èçêîïàå òðàï è äà èçïðèêàçâà íàä íåãîòàéíàòà ñè. È áðúñíàðÿò îçäðàâÿë!

Ìîæå áè òúêìî òàçè íåçíàéíà ñòàðèöà òðÿáâà äàñå ñ÷èòà çà îñíîâîïîëîæíèê íà ïñèõîàíàëèçà! Íî òÿïîìîãíà è íà ìåíå äà äåøèôðèðàì íåñòàíäàðòíèÿ âúï-ðîñ íà çàáåëåæèòåëíèÿ íè ó÷èòåë. È ñåãà ìè ïîìàãà äàñå ðàçòîâàðÿ îò ñòðåñà, êîéòî íè çàîáèêàëÿ, êàòî ñïî-äåëÿ ïðåæèâåëèöèòå ñè. Àêî íå ñ âñè÷êè � ñ ïðèÿòåëèòåñè. Íåùî êàòî èíòèìíà ëèðèêà, íî â ïðîçà. Ñåãà ðàç-áèðàì çàùî Ñòåôàí Öâàéã å ïèñàë íÿêîè îò ðîìàíèòåñè íå çà ïóáëèêà, à çà ñåáå ñè è çà òåñåí êðúã îòïðèÿòåëè. Êàêâà ñâîáîäà! Äà íå ñå ñúîáðàçÿâàø ñ íèùîè ñ íèêîãî. Ïúëíà âúòðåøíà äåìîêðàöèÿ.

5

Ùå ñå îïèòâàì îòíîâî è îòíîâî äà ñå âðúùàì âìèíàëîòî ÷ðåç êàëåéäîñêîïà íà ñïîìåíèòå. Êàêòî ïðèðåòðîñïåêöèÿ íà àâòîðñêè ôèëì. Ñëåä çàâúðòàíå íàâúëøåáíàòà òðúáè÷êà äà ñúçåðöàâàì âíåçàïíî èçïëó-âàëèòå â ñúçíàíèåòî êàðòèíè. Áåç õðîíîëîãèÿ è áåç ðåä.Ðàçõâúðëÿíè êàòî â íåïîäðåäåíà ñòàÿ, â êîÿòî ìîæåøäà íàìåðèø âñè÷êî, êîåòî òè å íåîáõîäèìî çàùîòîíèùî íå å çàãóáåíî. Òðÿáâà ñàìî ïîâå÷êî äà ïîðîâèø.Òúêìî òîâà è ùå íàïðàâÿ. Ïèøà çà ñîáñòâåíî óäîâîë-ñòâèå è íå å íóæíî äà ñå íàãàæäàì êúì ïðåäïîëàãàåìèâêóñîâå íà ñúâðåìåííèÿ ÷èòàòåë, êîéòî îòãîðå íà âñè÷-êî íå îáè÷à äà ÷åòå. Íÿìà äà ñè íàïúâàì ìîçúêà äàèçìèñëÿì èíòðèãóâàùè ôàáóëè è óìîïîìðà÷èòåëíè ñëî-âåñíè ïëåòåíèöè, êîèòî â ïîâå÷åòî ñëó÷àè îòêðåõâàòâðàòè êúì íèùîòî. Ñàìî ìè ñå ùå äà îòðàçÿ â íåïðå-òåíöèîçíà ñàãà íÿêîè ìîìåíòè, êîèòî ñà îñòàâèëè òðàé-íè ñëåäè â ñúçíàíèåòî, çàùîòî ìè ñå ñòðóâà, ÷å æèâîòúòïîäñêàçâà íàé-çíàìåíàòåëíèòå èñòîðèè. Ñòèãà äà ìî-æåø äà ãè îöåíèø ïî äîñòîéíñòâàòà èì, ðåíäîñàíè îòâðåìåòî.

Ñïîäåëÿì òîâà, áåç äà ìå å åíÿ äàëè íÿêîé ùå ñèäàäå òðóä äà ïðî÷åòå ñëåäâàùèòå ðåäîâå.

Å, íÿìà äà çàïî÷íà êàòî Ëåîíèä Ôðàíê ñ îïèñà-íèå íà ñîáñòâåíîòî ñè ðàæäàíå,êîåòî íàïðàâè êíèãàòàìó �Îòëÿâî, äåòî å ñúðöåòî� áåñòñåëúð. Íî âñå ìè ñå ùåäà íà÷åíà îò áàùèíîòî ñåëî, çàùîòî ñå ìåðæåëååíàñòîé÷èâî â ñïîìåíèòå ìè îò íàé-ðàííî äåòñòâî. Ìà-êàð è íåïðåêúñíàòî äà ñå ðàçóáåæäàâàì, âñå ïîâå÷å ñåòðóïàò è àðãóìåíòè â ïîëçà íà èíòåðåñ êúì ñòàðîäàâ-íîòî.

Ïðè åäíî îò ïîñåùåíèÿòà íè â Êàçèíîòî íà Ñëúí÷åâáðÿã ñå çàïîçíàõìå ñ ìëàäî ñåìåéñòâî îò Ìàí÷åñòúð,

6

îòñåäíàëî â ñúñåäíèÿ õîòåë �Ãëîáóñ�. Ïîðàäè ëèïñà íàìåñòà ãè íàñòàíèõà íà íàøàòà ìàñà. Íå ñëåä äúëãî ñèçíåíàäà êîíñòàòèðàõìå, ÷å àíãëè÷àíèòå, âúïðåêè âñè÷êî,êîåòî ñå ãîâîðè çà òÿõ, ñà êîíòàêòíè ëþäå. Äîñòàòú÷íîáå â ðàçãîâîðà äà âìåòíà åäíà àíãëèéñêà äóìà, çà äàèì äàäå îñíîâàíèå äà ñå âêëþ÷àò íåïðèíóäåíî â íåãî.�Îïîçíàâàíåòî� ïðîäúëæè äî êúñíà äîáà â ðèáíèÿ ðåñòî-ðàíò ïîä çâóöèòå íà �Äæîíè èç ú áîé ôîð ìè�, èçïúëíÿ-âàíè �íà óõî�. Èçïðàòèõìå ãè äî õîòåëà è ïúòüîì ðàçðà-áîòèõìå ïðîãðàìà çà ñëåäâàùèÿ ñëåäîáåä, â êîÿòî âêëþ÷èõ-ìå âèçèòà íà ñúñåäíèÿ �Old town� Íåñåáúð.

Íÿìàòå ñè ïðåäñòàâà êàêâà ðåàêöèÿ ïðåäèçâèêà òîâàïîñåùåíèå, îñîáåíî îò ñòðàíà íà ìëàäàòà ëåéäè. Ïúðâàòàôàçà ïðåìèíà âúâ âúçêëèöàíèÿ, îòðàçÿâàùè î÷àðîâàíèåòîîò ñòàðèÿ ãðàä. Âúâ âòîðàòà îáà÷å ñå ñèïåøå îãúí èæóïåë âúðõó ñúïðóãà é, îáâèíÿâàí, ÷å íå ñå å çàïîçíàë äîáðåñúñ ïðîñïåêòèòå íà êðàéáðåæèåòî è å àíãàæèðàë ñòàè âìîäåðåí õîòåë, à íå â íÿêîÿ îò ïðåëåñòíèòå êúùè÷êè ïîíåñåáúðñêèòå ñîêàöè. Íàëîæè ñå äà ïîäêðåïÿ ìúæêàòàñòðàíà, êàòî îáÿñíÿ,÷å áàíÿòà íàïðèìåð å íà äâîðà ñ äóø,êúì âàðåë ñúñ ñëúí÷åâà âîäà. Îêàçà ñå, ÷å äàìàòà òúêìî çàòîâà ìå÷òàåëà è é áèëî ïèñíàëî îò ðàçíè õîòåëè ìàêàðè ëóêñîçíè. Òà òàêà.

Ìåæäóâðåìåííî áåøå ïàäíàë çäðà÷ è ïî òÿõíî ïðåä-ïî÷èòàíèå ïîòåãëèõìå êúì áèòîâ ðåñòîðàíò.  �×ó÷óðà�íÿìàøå ìåñòà, íî óñïÿõìå äà ñå íàñòàíèì â �Áú÷âàòà�.Êàòî äîìàêèí áÿõ ïîìîëåí äà èì ïðåïîðú÷àì íàöèîíàëíîÿñòèå è àç ñå ñïðÿõ íà êàðíà÷åòà, êîèòî ïðåâåäîõ êàòî�äîìàøíî ïðèãîòâåíè íàäåíè÷êè�. Áÿõ óäèâåí, ÷å ãîñòèòåñå ñïîãëåäàõà è ñúïðóãúò ðàçèãðà íåùî êàòî �åòþä�, ñêîéòî íåäâóñìèñëåíî ñâèäåòåëñòâóâàøå, ÷å òîé å ãîòîâ äàñå æåðòâà è äà ãè êîíñóìèðà, íî ïîíå íàä æåíà ìó äà ñå

7

ñìèëèì è äà é ïîðú÷àìå íåùî äðóãî. Ñïðÿõìå ñå íà �òà-òàðñêî êþôòå�. Ñëåä ìàëêî ìàñàòà áåøå îòðóïàíà ñ ïîð-öèè îùå öâúðòÿùè êàðíà÷åòà, ïúëíåíè ñ êúëöàíî ìåñî èïðàç-ëóê.Êàòî âèäÿ êàê àïåòèòíî ñè ïîõàïâàìå, äàìàòà íåèçäúðæà è, âúïðåêè ÷å óæ íå å õàðàêòåðíî çà àíãëè÷àíè,ïîñåãíà êúì áëþäîòî íà ñúïðóãà ñè è äåãóñòèðà íàäåíè÷-êèòå. Òîãàâà ÷àê �èçïëþõà êàìú÷åòî�. Ìèíàëàòà ãîäèíàáèëè íà ïî÷èâêà íÿêúäå èç Àôðèêà è ñëåä âå÷åðÿ â àáîðèãåí-ñêè ñòèë ñå çàêëåëè íèêîãà ïîâå÷å èçâúí ðîäèíàòà äà íå ñèïîðú÷âàò �äîìàøíî ïðèãîòâåíè íàäåíè÷êè�. Êîé çíàå êà-êúâ êàíèáàëñêè ñïåöèàëèòåò ñà èì ñåðâèðàëè!Âå÷åðÿòà çà-âúðøè ñ 1:0 çà íàöèîíàëíàòà íè êóõíÿ.

Íåñëó÷àéíî è ó íàñ ïîëàãàò óñèëèÿ çà ðàçâèâàíåíà ìåñòíèÿ òóðèçúì. Äîðè ðàçáðàõ, ÷å â íÿêàêâî ñåëöåñå å ïðîâåëà ìåæäóíàðîäíà ñáèðêà, ïîñâåòåíà íà àâòåí-òè÷íèÿ áèò. Íî íàé-îêóðàæàâàùî ìè âúçäåéñòâàøå ôàê-òúò, ÷å âúïðåêè ÷óäåñíèÿ ãðàäñêè çîîïàðê, íå ñúì âñúñòîÿíèå äà îáÿñíÿ íà ñèíà ñè îòêúäå ïðîèçõîæäàïúðæîëàòà â áëþäîòî ìó. È çà äà ìó ïîêàæà ïðàñå íàæèâî,íàëîæè ñå äà ñå ðàçõîäèì äî ñåëî. Äà íàïðàâèìïúòåøåñòâèå êúì êîðåíèòå. Äà ìó ðàçïðàâÿì íå èçìèñ-ëèöè êàòî Ëóèñ Êàðîë, à äà ìó íàøåïíà èñòèíñêàòàïðèêàçêà çà ìîåòî äåòñòâî, êîåòî ïðîòå÷å â åäíî æèâî-ïèñíî ñåëöå íà 10 êèëîìåòðà îò ãðàäà. Êàçâà ñå Ãàð-âàíîâî, çàùîòî êúùè÷êèòå ìó áèëè íàêàöàëè êàòî ãàð-âàíè ïî îêîëíèòå ðèäîâå. Çà ðîäíîòî ìÿñòî íà äÿäî ìó� ó÷èòåëÿò. Äà âúçêðåñÿ ñïîìåíà è çà ìîèòå äÿäîâöèè áàáè. Åòî çàùî ñå ðåøèõ äà çàïî÷íà òåçè ðåäîâåîòòàì, áåç îãëåä êàêúâ ùå áúäå èíòåðåñúò êúì òÿõ.

Áàùà ìè Ïðîäàí áèë ïîñëåäíî äåòå íà ÏåòüîÕàäæèìàðèíîâ. Áàáà ìè Ìàðèéêà å ðîäèëà 13 äåöà, èëèå áèëà �òðóäíà� â ïðîäúëæåíèå íà 10 ãîäèíè! Êðúñòèëè

8

ãî Ïðîäàí, çàùîòî êàòî íîâîðîäåíî èì ñå ñòîðèëîõèëàâî, òà ìó äàëè èìå, êîåòî îçíà÷àâàëî �Ïðîäàäåííà Áîãà�, ñ íàäåæäà, ÷å ùå ñå çàêðåïè.  èçïúëíåíèå íàäàäåíîòî îáåùàíèå, ùîì ïîîòðàñíàë, ãî èçïðàòèëè âìàíàñòèð. Áàùà ìè, èçáóÿë êàòî ëåâåíò, êàêúâòî ñè èáåøå, èçáÿãàë îò ìàíàñòèðà. Âúðíàë ñå â Ãàðâàíîâî èçàÿâèë íà áàùà ñè, ÷å èñêà äà ñòàâà ó÷èòåë, à íå ïîï.Äÿäî ìè èçãëåæäà å áèë ðàçóìåí ÷îâåê, çàùîòî ñåñúãëàñèë è ãî èçïðàòèë äà ñå ó÷è â òîãàâà ïðî÷óòàòàÏåäàãîãè÷åñêà ãèìíàçèÿ â Êàçàíëúê, êúäåòî ïðåïîäà-âàòåë ïî ëèòåðàòóðà è ðèñóâàíå ìó å áèë ×óäîìèð.Âñúùíîñò, êàêòî áàùà ìè, òàêà è ìàéêà ìè áÿõà ñòàíà-ëè ó÷èòåëè ïî ïðèçâàíèå, à íå îò �íÿìà íàêúäå�. Íè-êîãà íå ùå çàáðàâÿ ñ êàêâà ëþáîâ è æåëàíèå ñè ïîäãîò-âÿõà óðîöèòå çà ñëåäâàùèÿ äåí. Êàê ñàìè ñè ðèñóâàõàêàðòèíêè çà �ðàçêðèâàíå� íà ñúîòâåòíà áóêâà èëè öèô-ðà.Òîãàâà ëèïñâàõà ñåãàøíèòå íàãëåäíè, áîãàòî èëþñ-òðîâàíè ïîìàãàëà. Åäèí áóêâàð ñúñ � Ñîì ëè íîñèø,ìàìî? � Ñîì, ñèíå, ñîì!� è òîëêîç çà áóêâàòà �Ñ�. Íîçà òîâà ïî-êúñíî.

Áàùà ìè ñïîìåíàâàøå, ÷å ïðîçâèùåòî íà ðîäà èì,èçâåñòåí êàòî �Ïàèø-îëëàð-äæèíñ�, ïðîèçòè÷à îò ïðà-äÿäî ìó, êîéòî åäèíñòâåí â ñåëîòî çíàåë äà ïèøå,ïîðàäè êîåòî ãî �óäîñòîèëè� ñ ïðÿêîðà Ïàèñèé. Äÿäîìó Ìàðèí ïúê ïîëó÷èë òèòëàòà �Õàäæè� ïîðàäè òîâà,÷å õîäèë íà ïîêëîíåíèå íà Áîæè ãðîá. Ëåñíî ìîæåì äàñè ïðåäñòàâèì ñ òîãàâàøíè òðàíñïîðòíè ñðåäñòâà êàêñå ñòèãà äî Éåðóñàëèì. Òúé ÷å �òèòëàòà� ñè å áèëàíàïúëíî çàñëóæåíà.

Ïî ñòàðà òðàäèöèÿ ñúì áèë êðúñòåí íà äÿäî ñè.Ìîäèôèêàöèÿòà - Ïåòêàí, ñå äúëæè íà ìàéêà ìè, êîÿòîèçòúêâàëà, ÷å ùå ñúì ïåòèÿ ñúñ ñúùîòî èìå âúâ ôàìè-

9

ëèÿòà. Ñàìèÿò àç íå áÿõ äîâîëåí, çàùîòî â äåòñêàòàâúçðàñò ìè áåøå îìðúçíàëî äà ìå íàðè÷àò ïîäèãðàâà-òåëíî Ïåòêàí - äèâàêà, êàòî ÷åðíîêîæèÿ îñòðîâèòÿíèííà Ðîáèíçîí Êðóçî. Âñúùíîñò, êàñàå ñå çà ëîø ïðåâîä,çàùîòî å áèë êðúñòåí íà äåíÿ îò ñåäìèöàòà, â êîéòîå áèë íàìåðåí - Fridey (Ïåòúê), à è èìåíà íå ñå ïðåâåæ-äàò. Íÿìà äà çàáðàâÿ êàê ìîé ñúó÷åíèê íà áàñíÿ îòÆàí äüî ëà Ôîíòåí ñå áåøå ïðåñòàðàë äà ïðèâåäå èèìåòî íà àâòîðà, êàòî Èâàí ×åøìåäæèåâ. Ó÷èòåëêàòàíè ïî ôðåíñêè åçèê ñ îñíîâàíèå îòáåëÿçà, ÷å ïî íåãî-âàòà ñèñòåìà áèõìå ìîãëè äà ïîáúëãàðèì è Äàíòå íàÄàí÷î.

Êàòî ñúì ñå çàõâàíàë ñ èìåíàòà, ëþáîïèòíî å äàîòáåëåæà è ðóñêèÿ ïðîèçõîä íà ìàé÷èíîòî ìè èìå �Îëãà. Èìåíóâàíà å íà êðúñòíèöàòà ñè, êîÿòî ïúê ñåðîäèëà ïî âðåìåòî, êîãàòî â êúùàòà èì áèë íàñòàíåíãåíåðàë Ãóðêî.  íåãîâà ÷åñò íîâîðîäåíîòî êðúñòèëèíà èìåòî íà ñúïðóãàòà ìó Îëüãà.

Çà ãîëÿìî ñúæàëåíèå, íå ïîìíÿ äÿäîâöèòå ñè. Ðî-äåí ñúì ïðè äîñòà òúæíè îáñòîÿòåëñòâà â Õàñêîâî, â 14÷àñà íà 8 äåêåìâðè 1931 ãîäèíà, à â 18 ÷àñà áàùàòà íàìàéêà ìè äÿäî Õðèñòî å ïî÷èíàë. Âèäÿë ìå, ïðîðîíèëñúëçà è ñëåä íÿêîëêî ÷àñà íè íàïóñíàë. ×îâåøêà ñúäáà.

Äÿäî Ïåòüî å ïîæèâÿë íÿêîëêî ãîäèíè ïîâå÷å, íîíÿìàì ñïîìåí çà íåãî. Çà ñìåòêà íà òîâà, áàáà ìèÌàðèéêà, êîÿòî æèâÿ äúëãî ñëåä íåãî, å îñòàâèëà íå-çàëè÷èìè ñëåäè â äåòñêîòî ìè ñúçíàíèå. Äðåáíà, åíåð-ãè÷íà æåíèöà, òÿ äîñòèãíà ïî÷òè âåê. Íå, ÷å èìàøåòî÷íè äàííè çà òîâà. Íî ñå çíàåëî, ÷å êîãàòî ðóñíàöèòåäîøëè, áèëà íà 12 ãîäèíè. Êàíåõìå ñå äà è ÷åñòâóâàìå100-ãîäèøíèíà, êîãàòî çà íåùàñòèå ïàäíà è ñå ïîìèíà.Îïèòàëà ñ ïàÿíòîâà ñòúëáà äà ñå ïîêàòåðè íà òàâàíà,

10

êúäåòî íÿêàêâà êîêîøêà, íàñòðîåíà äåñèäåíòñêè, ñíà-ñÿëà ÿéöà íå êúäåòî òðÿáâà è áàáà ñå ïîäõëúçíàëà.Òàêàñè îòèäå, áåç äà å áîëåäóâàëà èçîáùî. Íî ñïîìåíèòå çàíåÿ è çà êúùè÷êàòà, â êîÿòî æèâååõìå ñà âñå îùå çàêú-òàíè â ïàìåòòà ìè.

Ñëåä êàòî çàâúðøâà Ïåäàãîãè÷åñêàòà ãèìíàçèÿ,áàùà ìè çàïî÷âà ðàáîòà êàòî ó÷èòåë â Ãàðâàíîâî,êúäåòî çàïîçíàíñòâîòî ìó ñ ìàéêà ìè, ñúùî ó÷èòåëêà,çàâúðøâà ñ áðàê. Ìëàäîòî ñåìåéñòâî ñå íàñòàíÿâà âïðèñòðîåíà ñòàè÷êà ñ îòäåëåí âõîä.

Äÿäîâàòà êúùà â ñïîìåíèòå ìè îò 1935-37 ã. ñåíàìèðàøå íà óëè÷êà, êîÿòî âå÷å å çàòâîðåíà, íî âñåîùå ëåñíî ìîæå äà ñå îòêðèå. Ìèíàâàøå ïî ïðîòåæåíèåíà îãðàäàòà íà ó÷èëèùåòî, ïî êîÿòî ñ óäîâîëñòâèå ñåêàòåðåõìå.  äâîðà ñå âëèçàøå ïðåç ñàìîäåëíà äúðâåíàâðàòà ñ ìàíäàëî, íî èìàøå è ïîðòà çà äîáèòúêà. Äå-ëåøå ñå íà äâå ÷àñòè.  ïúðâàòà íàìèðèñâàõà òîðèùå-òî ñ îáîðà, êúäåòî ñúæèòåëñòâàõà êðàâè,êîíå è ìàãàðå-òà. Êîêîøêèòå ðîâåõà íàîêîëî íà âîëÿ. Ïðîñòðàíñòâî-òî ñå îõðàíÿâàøå îò äâå ÷åðíî-áåëè �êàíäæè�, êîèòî ñïðåäóïðåäèòåëíî ðúìæåíå ïîñðåùàõà âñåêè íîâîäîøúë.Âúâ âúòðåøíèÿ äâîð ñå ïðîíèêâàøå ïðåç òåëåíà îãðà-äà, èçîëèðàùà ñ ïëúòíàòà ñè äàíòåëà äîñòúïà íà æè-âîòíèòå. Çàä íåÿ ñå ìúäðåøå áóíàð ñúñ ñòóäåíà êëàäåí-÷îâà âîäà. Îêîëî íåãî ñå ïîäðåæäàõà ëåõè îò çåëåí-÷óöè è öâåòÿ. Ïðåä êúùàòà ñå èçâèñÿâàøå àñìà, êîÿòîäàðÿâàøå ñ õëàä ïðåêðàñíîòî äâîð÷å â ãîðåùèòåëåòíè äíè. Ïðåç åñåíòà ïî íåÿ çðååõà íàòåæàëè îò ñîêñàëêúìè. Íÿêîè îò òÿõ, ãðèæëèâî îáâèòè ñ õàðòèÿ, îñ-òàâàõà ñâåæè äî êúñíà åñåí, äîðè äî Íîâà ãîäèíà. Ïîäåñåòèíà ñòúïàëà ñå èçêà÷âàõìå íà ïðîñòîðíèÿ ÷àð-äàê, êîéòî èçïúëíÿâàøå ôóíêöèÿòà íà ëÿòíà ðåçèäåí-

11

öèÿ. Ñêðîìíè âúçãëàâíèöè ïðåäëàãàõà ÷óäåñíî ìÿñòî çàîòäèõ ïðåç ãîðåùíèöèòå. Îò ÷àðäàêà ñå âëèçàøå â îñ-òàíàëèòå òðè ñòàè. Íàé-ãîëÿìîòî ïîìåùåíèå,èçïúëíÿ-âàùî ôóíêöèèòå íà âñåêèäíåâíà, êóõíÿ è òðàïåçàðèÿ,ñå ðàçïîëàãàøå äèðåêòíî íà çåìÿ. Ïåðèîäè÷íî ãðèæ-ëèâî çàìàçâàíà ñ ãëèíåí ðàçòâîð, òÿ áåøå çàñòèëàíà ñïúñòðè òúêàíè ÷åðãè.

Ïèøåéêè òåçè ðåäîâå, îòíîâî ñå ïîòàïÿì â àòìîñ-ôåðàòà íà òîâà â áóêâàëíèÿ è â ïðåíîñíèÿ ñìèñúë,�ñåìåéíî îãíèùå�, îëèöåòâîðÿâàíî îò íåóãàñâàùèÿ îãúííà �îäæàêà�. Âñúùíîñò òîâà ñè áåøå ïðèìèòèâíà �êà-ìèíà�, ïîìåñòåíà âúâ âäëúáíàòèíà íà äåáåëàòà êàìåí-íà ñòåíà, íàä êîÿòî ñå èçâèñÿâàøå êîìèí ñ äîáðà òÿãà.Âåñåëî ïðàùÿùèòå â íåãî öåïåíèöè íå ñàìî õâúðëÿõàèãðèâè îòáëÿñúöè ïî ñòåíèòå è òàâàíà íà èíà÷å ñëàáîîñâåòåíîòî ïîìåùåíèå, íî èçëú÷âàõà è ñïåöèôè÷åí àðî-ìàò . Òî÷íî íàä îãúíÿ âèñåøå ñîëèäíà âåðèãà ñ ÷åíãåë.Íà íåÿ çàêà÷âàõà êîòëå, â êîåòî êúêðåøå àðîìàòíà÷îðáèöà èëè äðóãà âêóñîòèÿ. Òåíäæåðè íÿìàøå. Çà âà-ðåíå íà âåçäåñúùèÿ áîá ñå èçïîëçâàøå ãúðíå, êîåòîçàðàâÿõà â æàðàâàòà. Äðóãî ïðèñïîñîáëåíèå êúì îãíè-ùåòî áåøå ïîäâèæíàòà æåëÿçíà ïèðîñòèÿ, íà êîÿòî íàäîãúíÿ ñå íàìåñòâàøå îãðîìíèÿò òèãàí ñ äúëãà èçâèòàäðúæêà.  íåãî ïðåç çèìàòà ïúðæåõà, çàäóøåíè ñ ïðàç-ëóê, ïðî÷óòèòå ñåëñêè �äðîáåíå�.  áåçìåñíèòå ïåðèîäèòàì ñå ïðèãîòîâëÿâàøå îò ïîçàñúõíàë íàòðîøåí õëÿá�ñìèãäàë�. Ëåêî îâëàæíåíèÿò è ñëåä òîâà çàäóøåí èçàïúðæåí â ìàçíèíà õëÿá ñå ïîäíàñÿøå ñ àéðàí, çà äàñå ïðåãëúùà ïî-ëåñíî. Íàé-çàáåëåæèòåëíîòî ïðèñïî-ñîáëåíèå êúì îãíèùåòî áåøå âðúøíèêúò � ãîëÿì ñâî-äåñò ìåòàëè÷åñêè êàïàê, ñíàáäåí íà ãîðíàòà ïîâúðõ-íîñò ñ êëóï çà ïîâäèãàíå ñ ÷åíãåëà íàä îãíèùåòî. Ñ

12

íåãî ñå ïðèãîòîâëÿâàøå �ñïåöèàëèòåòúò íà çàâåäåíèå-òî� � �ïèëå ïîä âðúøíèê�. Îáèêíîâåíî - äîáðå îõðàíå-íà êîêîøêà, êîÿòî ñúîòâåòíî îâêóñåíà ñå ïîñòàâÿøå âäúëáîêà òàâè÷êà âúðõó æàðòà è ñå çàõëóïâàøå ñâðúøíèêà, çàùóïâàí ñ òëååùè âúãëåíè. Ïîä âðúøíèê ñåïå÷åõà è ïðî÷óòèòå áàíèöè è ìàñëåíèöè íà áàáà. Çàíàñ, äåöàòà áåøå èñòèíñêà àòðàêöèÿ äà íàáëþäàâàìåêàê, áåç äà èçïîëçâà òî÷èëêà, òîïêàòà òåñòî â íåéíèòåðúöå �ðàçöúôâàøå�, çà äà ñå ïðåâúðíå â òúíúê, ïî÷òèïðîçðà÷åí ëèñò çà áàíèöà, êîéòî ñëåä òîâà ñå ðàçñòè-ëàøå êàòî âîàë âúðõó òàâàòà. Äðóã çàáåëåæèòåëåí ñïå-öèàëèòåò áåøå ðèáåíàòà êàøà. ×è÷î ìè ñúñ �ñåðêìå�ëîâåøå îò ðåêàòà äðåáíà ðèáà, êîÿòî èçïúðæåíà èïðèáàâåíà êúì ïðèãîòâåíà ïî äîìàøíà ðåöåïòà êàøà,ïîäïðàâåíà ñ äæîäæåí, ñå çàïè÷àøå ñúùî ïîä òîïëèÿêîæóõ íà æàðàâàòà.

Æàðàâàòà. Îòíîâî ñå ñðåùíàõ ñ íåÿ êàòî àñïèðàíòâ Ñëîâàêèÿ,ïî âðåìå íà èçëåò â Òàòðèòå, êúäåòî ìåäèöèí-ñêèÿò ôàêóëòåò ïîëçâàøå òóðèñòè÷åñêà áàçà. Íà ñïåöèàë-íî îïðåäåëåíî ìÿñòî ëóìíà îãúí.  îáðàçóâàëàòà ñå îáèëíàæàð çàðîâèõà ãðèæëèâî çàâèòè â ñòàíèîë ïàêåò÷åòà ñíåèçâåñòíî ñúäúðæàíèå. Ñëåä èçïåïåëÿâàíåòî íà æàðàâà-òà, êîåòî ñúâïàäíà ñ êðàÿ íà àïåðèòèâà, ïðåä âñåêè ñåïîÿâè åêçåìïëÿð îò ñïåöèàëèòåòà. Ñðåáðèñòèòå �îáÿòèÿ�íà âàðàêà îñâîáîäèõà óõàåùè â êîìïàíèÿ íà ãúáè è ëóêïúðæîëè. Ïðåâúçõîäíàòà òåõíîëîãèÿ íîñåøå íå ïî-ìàëêîàòðàêòèâíîòî èìå �Ñðåáúðíè ïúðæîëè�.

Íà ñëîâàøêèÿ ñïåöèàëèòåò íå îòñòúïâà ñàìîêîâñêà-òà �×óøêà-ïðúæêà�. Âìåñòî â æàðòà, òÿ ñå âúðòåøåáàâíî-áàâíî íàä íåÿ. Íàíèçàíà íà ñàìîðú÷íî èçäÿëàíà äúð-âåíà ïðú÷êà. Ïëúòíî íàðåäåíèòå åäíà äî äðóãà ÷óøêè êàïèèè ïàð÷åòà áåêîí çàïî÷âàõà ïîñòåïåííî äà öâúð÷àò ïîä

13

âëèÿíèå íà îãúíÿ è äà ðàçíàñÿò íàîêîëî àïåòèòíè óõàíèÿ.Ïîìåñòåòå òàçè �êàðòèíêà� â ðàìêèòå íà êîå äà å æè-âîïèñíî êúò÷å îò Ðèëà,Ðîäîïèòå èëè Áàëêàíà. Îçâó÷åòå ÿñ ðîìîíà íà áèñòðî êàòî ñúëçà ïîòî÷å, îõëàæäàùî ñúññòðóèòå ñè áóòèëêà �îãíåíà âîäà�. Ïðèáàâåòå êúì ìåíþ-òî íà èìïðîâèçèðàíèÿ ïèêíèê èçðîâåíè îò ïåïåëòà èçïðúõ-íàëè áàëêàíñêè êàðòîôè è ùå ðàçáåðåòå çàùî ñèíúò ìè,òîãàâà îùå â ïðåäó÷èëèùíà âúçðàñò, âúçòîðæåíî âúçêëèê-íà �Åõ, òîâà ñå êàçâà æèâîò!�.

Ïî àñîöèàöèÿ ïðåä î÷èòå ìè èçïëóâà è æàðàâàòà,çàêúòàíà â êðàéáðåæíèòå ñêàëè íà �Ðîáèíçîí�. Âúðõó íà-ãîðåùåíà ìåòàëíà ïëî÷à ïðèãîòîâëÿâàõìå â ñîáñòâåí ñîñ,�íàáðàíè� ïîä ñúñåäíèÿ ðèô ìèäè. Êàòî ðàçöúôâàùè öâå-òÿ, ÷åðóïêèòå èì ñå îòâàðÿõà, çà äà ïðåäëîæàò çàêúòàíèÿâ òÿõ äåëèêàòåñ, êîéòî ïîä âëèÿíèå íà òîïëèíàòà äîáèâà-øå çëàòèñòî-æúëò îòòåíúê. Íåâåðîÿòíî ïðåæèâÿâàíå åñàìîðú÷íî äà îòêúñíåø àïåòèòíîòî êúñ÷å è ñ êàïêà ëèìî-íîâ ñîê äà ñå íàñëàäèø íà åêçîòè÷íèÿ ìó âêóñ.

Ïðåæóðåíè îò ñëúí÷åâèòå ëú÷è, ïðåãðåòè îò ãîðåùèÿïîëúõ íà æàðàâàòà, ñïîäåëèëè òðàïåçà ñÿêàø ñ áîãîâåòå,ñå ãìóðêàìå â ñâåæèòå îáÿòèÿ íà âúëíèòå, îáçåòè îòíÿêàêâî ïúðâè÷íî ÷óâñòâî íà ðàäîñò îò ïðèðîäàòà è íåé-íèòå ùåäðè äàðîâå.

Ãîùàâàëè ñà ìå ñúñ ñòðèäè íå êúäå äà å, à â ðåñïåê-òèðàùàòà îáñòàíîâêà íà åäèí îò íàé-èçèñêàíèòå ðåñòî-ðàíòè âúâ Âàøèíãòîí � �×åòèðè ñåçîíà�. Íàðè÷à ñå òàêà,çàùîòî âúâ âàçèòå íà âñÿêà ìàñà ñà ïîòîïåíè ñâåæè öâåòÿîò ðàçëè÷íè ñåçîíè, äîñòàâÿíè ñúñ ñàìîëåòè îò ðàçëè÷íè-òå êðàèùà íà ñâåòà. Íî íèùî íå ìîæå äà ñå ñðàâíè ñ âêóñàíà ïðèãîòâåíèòå ñàìîðú÷íî ìèäè êðàé ïðîíèçâàùèÿ ñ ìè-ðèçìàòà ñè íà âîäîðàñëè ìîðñêè áðÿã.

Âñúùíîñò åäèíñòâåíè â ñâåòà ñìå íà �òè� ñ æàðà-

14

âàòà. Ñâúðçâà íè íåâåäîìî-èíòèìíà âðúçêà, ãðàíè÷åùà ñìèñòèêà. Íà êîãî, îñâåí íà áúëãàðèòå, �òÿ� ðàçðåøàâà äàñå ðàçõîæäàò áîñîíîãè âúðõó òëååùèòå é âúãëåíè, óíåñåíèâ ðèòìèòå íà åçè÷åñêè òàíöè? Íå å ëè êîäèðàíà â íåñòè-íàðñòâîòî íÿêàêâà âçàèìíà òàéíà, äàòèðàùà îò ãëúáèíè-òå íà äðåâíîñòòà, êîãàòî ÷îâåøêèòå ñúùåñòâà ñà áîãîò-âîðåëè îãúíÿ? Íå ñà ëè íåñòèíàðèòå ïîòîìöè íà æðåöè, ñêîèòî ñà ñïîäåëÿëè òàéíèòå ñè?

Âëÿâî îò îãíèùåòî íà ñòàðàòà íè êúùà, ïîâåñåíèíà ñòåíàòà, ñå ìúäðåõà ìåíöè áèñòðà êëàäåí÷îâà âîäà.Ñ êàëàéäèñàí ÷åðïàê âñåêè ìîæåøå äà ãðåáíå îò íåÿè äà óòîëè æàæäàòà ñè. Çà íàñ, äåöàòà, íà ïîäà áÿõàïîäðåäåíè ãëèíåíè ñòîìíè. Ïî ñðåäàòà íà äðúæêàòàèì èçïúêâàøå çúðíî, ïîäîáíî íà ìàé÷èíà ãúðäà, îòêîåòî ìîæåøå äà ñå çàñìó÷è áëàãîäàòíàòà òå÷íîñò.Æèâîïèñíî ãëåäæîñàíè, çàåäíî ñ ðàçñòëàíèòå â ñúñåä-ñòâî ñ òÿõ ïúñòðè ÷åðãè, òå ðàäâàõà îêîòî.

Íåãëåäæîñàíèòå ãðúíöè ñå èçïîëçâàõà çà ïðèãî-òîâëåíèå íà ïðî÷óòîòî �ñòîìíà-ñèðåíå�. Çàðåæäàõà ãèñ ãúñòî îâ÷å ìëÿêî îò êðàÿ íà àâãóñò è íà÷àëîòî íàñåïòåìâðè. Ñëåä çàêâàñâàíå, îùå òîïëî ìëÿêîòî ñå íà-ëèâàøå â ñòîìíèòå, êîèòî ñå çàïå÷àòâàõà ïëúòíî ñâîñúê. Íà ïðîâåòðèâî ìÿñòî ìëÿêîòî ôåðìåíòèðàøå èáàâíî îòäåëÿøå âëàãàòà ñè ïðåç ïîðüîçíèòå ñòåíè íàãëèíåíèÿ ñúä. Ñëåä 1-2 ìåñåöà çðååíå îáðàçóâàëèòå ñåïî âëàæíèòå ñòåíè ïëåñåíè ïîñòåïåííî çàñúõâàõà, êàòî�çàñòàðÿâàõà� è áåç òîâà äðåâíî-êëàñè÷åñêèòå ïî ôîð-ìà ñúäîâå, êàòî èì ïðèäàâàõà è ñïåöèôè÷íà ïàòèíà.Ñëåä êàòî èçïúëíåøå ñâîÿòà çàäà÷à, ìàêàð è êëàñè÷åñ-êà íà âèä, îïàêîâêàòà ñå �îòñòðàíÿâàøå� è îò ïàçâèòåé ñå îñâîáîæäàâàøå ñèðåíå ñúñ ñïåöèàëåí âêóñ è êîí-ñèñòåíöèÿ. Äåìîíñòðèðàëè ñà ìè êàêâè ëè íå ñîðòîâå

15

ñèðåíà âúâ Ôðàíöèÿ. Äåãóñòèðàë ñúì è íàé-ïðî÷óòèòåìèðèçëèâè ñêàíäèíàâñêè ñèðåíà, íî ïðîòîòèï íà Õàñ-êîâñêîòî ñèðåíå â ñòîìíà íå ñúì ñðåùàë.

Ìîé êîëåãà áåøå îòíåñúë êàòî àðìàãàí åäíà òàêàâà�ñòîìíà ñúñ ñèðåíå� â Ìèëàíî. Öÿëàòà ôàìèëèÿ ñå ñúáðàëàçà ïðîìîöèÿòà é. Íà êîëåãàòà î÷åâèäíî ñà ãëåäàëè êàòî íàôîêóñíèê, êîéòî ñ ìàãè÷åñêà ïðú÷êà ùå èçâëå÷å ñèðåíåòîîò âúòðåøíîñòòà íà àâòåíòè÷íàòà ñòîìíà. Íèêîé íåî÷àêâàë òîé äà çàìàõíå è ñ òî÷åí óäàð äà ñêàëïèðà ãîðíà-òà é ÷àñò. Íåî÷àêâàíèÿò æåñò íà ìàãüîñíèêà áèë ñúïðî-âîäåí ñ âúçêëèöàíèÿ îò ñîðòà �Î! Íåùàñòíàòà àìôîðà!�,�Ãîñïîäè, êàêâî âàðâàðñòâî!�, òà íàøè÷êèÿò ñå âèäÿë â÷óäî. Ïî÷èñòèë âíèìàòåëíî ïîâúðõíîñòòà íà òîïêàòàñèðåíå è çàïî÷íàë äà ãî ñåðâèðà. Ðåàãèðàëè, êàòî ÷å ëè èìïîäíàñÿë äîìàøíèÿ ëþáèìåö íà ïîðöèè. Äîñòà âðåìå èãëúòêè �Êèàíòè� áèëè íåîáõîäèìè íà �ïîòðåñåíàòà� ôà-ìèëèÿ, çà äà ïðåîäîëåå ïñèõè÷åñêàòà áàðèåðà è äà çàïî÷íåîäîáðèòåëíî äà ïðåìëÿñêâà ñëåä äåãóñòàöèÿ íà óíèêàëíèÿìó âêóñ.

Íàïúëíî ðàçáèðàì ðåàêöèÿòà íà èòàëèàíöèòå, çàùî-òî ñúì ñå ñáëúñêâàë ñ ïîäîáíà ïñèõè÷åñêà áàðèåðà ïðè åäíàïîêàíà çà ãîùàâêà ñ êàòìè íà ñåëî. Ïðèñòèãíàõìå öÿëàòóìáà êîëåãè è ÷åâðúñòî íàîáèêîëèõìå ðàçòåãíàòà ïîäñåí÷åñòà àñìà ìàñà. Òàêèâà êàòìè, �çàáúðêàíè� ïî ïðåäà-âàùà ñå îò ïîêîëåíèÿ ðåöåïòà, ïðèãîòâÿíè âúðõó îðèãèíà-ëåí ãëèíåí ñà÷, îñâåæàâàí ïåðèîäè÷íî ñ ïðÿñíî êðàâå ìà-ñúëöå, âñåêè äåí è íàâñÿêúäå íå ìîãàò äà ñå âêóñÿò. Íåî-÷àêâàíî, ñúñ çàãàäú÷íà óñìèâêà à ëà �Äæîêîíäà�, äîìàêè-íÿòà ñåðâèðà â ñðåäàòà íà ìàñàòà åäèí �õàâðóç�. Äà,öóêàëî! Àâòåíòè÷íî íîùíî ãúðíå! Ñ òóìáåñòàòà ìó ôîðìàè ñ äîáðå ïðèëåïâàù êàïàê. Ñòóïîðèðàõìå! Äîìàêèíÿòà,óäèâåíà îò âíåçàïíî âúçöàðèëàòà ñå òèøèíà, âúïðîñèòåëíî

16

íè ïîãëåäíà, íî áåç äà ñå ñòåñíÿâà îòâîðè êàïàêà. Îêàçà ñå,÷å öóêàëîòî ñúäúðæà ïðåâúçõîäíî îâ÷å êèñåëî ìëÿêî. Êîéíà ñåëî òè ðàçáèðà îò õàâðóçè è òÿõíàòà óïîòðåáà, à÷óäåñíàòà èì ôîðìà ñå îêàçâà òâúðäå óäîáíà çà êâàñåíåíà ìëÿêî. Àêî çíàåòå êàê ñå èçâúðøâà òîâà â äîìàøíàîáñòàíîâêà. Îò êàêâî �îáãðèæâàíå� ñå íóæäàå òî, çà äàñå ïîëó÷è æåëàíàòà êîíñèñòåíöèÿ. Âúïðåêè ÷å âñè÷êî ñåèçÿñíè, ìàëêî òðóäíî íè áåøå îò ïñèõîëîãè÷íà ãëåäíà òî÷-êà äà çàãðåáâàìå ñ ëúæèöà îò öóêàëî. Íî ïðåâúçõîäíèòåêà÷åñòâà íà ìëÿêîòî, êîåòî çàñòàâàøå êàòî ìàëåáè â÷èíèÿòà, ñè êàçà äóìàòà.

Áúëãàðñêîòî êèñåëî ìëÿêî! Ñ íåãîâèÿ íåïîâòîðèì âêóñ!Íàé-ïðîñëàâåíî î÷åâèäíî å â ßïîíèÿ. Ïðîñòî ñà ëóäè ïîíåãî.  ïîäõîäÿùè åëåãàíòíè îïàêîâêè ðàçíàñÿ ñëàâàòà íàÁúëãàðèÿ èç äîìîâåòå íà ìèëèîíè ÿïîíöè. Ðúêîâîäèòåëÿòíà áàêòåðèîëîãè÷íèÿ äåïàðòàìåíò ïðåäëàãàøå ïðåôåðåíò-íè óñëîâèÿ çà ðàáîòà íà íàøè ñïåöèàëèñòè ïî àäàïòàöèÿíà Âàcilus Bulgaricus, íî êîé ó íàñ ñå èíòåðåñóâà îò òîçèïðîáëåì? Íåïîêîðíèÿò áàöèë ñè å õàðåñàë ïðåäåëèòå íàÑàíñòåôàíñêà Áúëãàðèÿ è óìèðà îò íîñòàëãèÿ ïî òÿõ,êúäåòî è äà ãî ïðåíåñàò.

Êúñíî âå÷åð çà ïîääðúæêà íà îãúíÿ êúì îòòëÿâà-ùèòå, èçïåïåëåíè âúãëåíè ñå ïðèáàâÿøå ïàð÷å ìåñòåí�òîðô�. Âñúùíîñò òîâà ñè áåøå ãîâåæäà òîð, ïîåòà ñëîïàòà è �ïëüîñíàòà� âúðõó äóâàðà äà ñúõíå íà ñëúíöå.

 ñúñåäñòâî ñúñ ñåìåéíîòî îãíèùå ñå ìúäðåøåçàëîñòåíîòî ñ ìåòàëè÷åñêè êàïàê îòâåðñòèå íà äîìàø-íàòà ïåù. Òî ïðîáèâàøå ñòåíàòà è ñå ðàçøèðÿâàøåíàâúí â ñïåöèàëíî èççèäàíî àêòèâíî ïðîñòðàíñòâî. Òóêñåäìè÷íî ñå ïå÷åøå �áóõíàëîòî� â äúðâåíèòå íîùâèòåñòî. Îôîðìåíî îò ñðú÷íèòå ðúöå íà ÷èíêà ìè, âúçñåä-íàëî äúðâåíàòà é ëîïàòà ñ äúëãà äðúæêà, òî ïîòúâàøå

17

â çèíàëàòà ïàñò íà ôóðíàòà, ÷èèòî ïðåäâàðèòåëíî ïîä-ãðåòè ñòåíè èçëú÷âàõà êåõëèáàðåíî ñèÿíèå. Íå ñëåääúëãî ïî îáðàòíèÿ ïúò ñå ïîÿâÿâàõà ïðÿñíî îïå÷åíèòåñàìóíè, êîèòî èçïúëâàõà ñ óõàíèå íà òîïúë õëÿá íåñàìî ñòàÿòà, íî è öÿëàòà êúùóðêà è ïðóñòà ïðåä íåÿ.Îùå íåèçñòèíàëè ãè �ïîâèâàõà� â æèâîïèñíè ìåñàëè, çàäà çàïàçÿò ìåêîòàòà èì è ïðåç ñëåäâàùèòå äíè. ÍàÃåðãüîâäåí è Âåëèêäåí äîìàøíàòà ïåù ñå ðàäâàøå íàîñîáåíî âíèìàíèå, çàùîòî â íåÿ ñå ïå÷åøå äîáðå îõðà-íåíî àãíå-�êüîðïå�. Çà ðàçëèêà îò �÷åâåðìåòî� ïðèòàçè òåõíîëîãèÿ ñå ïîëó÷àâàøå è åäíîâðåìåííî çàäó-øàâàíå íà ìåñîòî, òúé êàòî êàïàêúò íà ôóðíàòà ñåçàïå÷àòâàøå ñ òåñòî.

Áóêâàëíî ñúùèÿ òèï ïåù èìàõ íåî÷àêâàíà âúçìîæ-íîñò äà ðàçãëåäàì â Ðèì. Ïðèÿòåëè íè ïîêàíèõà íà âå÷åðÿâ íàöèîíàëåí ñòèë. Çàâåäåíèåòî, â áëèçîñò äî Âàòèêàíà,ñå ñëàâåøå ñ îðèãèíàëíàòà ñè ïåù çà ïðèãîòîâëåíèå íàíåáåèçâåñòíèòå èòàëèàíñêè ïèöè. Âñúùíîñò òå ñà áèëèíàñúùíà õðàíà íà áåäíîòî èòàëèàíñêî íàñåëåíèå, êîåòîâúðõó íåïðåòåíöèîçíîòî òåñòî ïðèáàâÿëî è ïî ìàëêî ðèáàâ çàâèñèìîñò îò óëîâà. Åäâà ïî êúñíî ñà ïðåòúðïåëè ìíî-ãîáðîéíèòå ñè ìåòàìîðôîçè, çà äà ïðèäîáèÿò äíåøíèÿïî÷òè íåñðàâíèì âêóñ. Âñåêè êëèåíò ìîæåøå äà ñå ïîëþ-áóâà äèðåêòíî íà ïðîèçâîäñòâåíèÿ ïðîöåñ.  çèíàëàòà ïàñòíà íåãîëÿìàòà ïåù ïåðèîäè÷íî �ïîòúâàõà� èçïðúõíàëèòåïèöè, çà äà áúäàò èçòåãëåíè íå äúëãî ñëåä òîâà ïîäõîäÿùîçàïå÷åíè. Âêóñúò èì áåøå ëåêî ñóõîâàò è ñâèäåòåëñòâóâà-øå çà ñêðîìíàòà èòàëèàíñêà òðàïåçà â ìèíàëîòî. Îñâå-æèõìå îðèãèíàëíàòà âå÷åðÿ ñ áóòèëêà �Lacrima Kristi�.�Ñúëçèòå íà Õðèñòîñ� áÿõà èìåíóâàëè òîâà âèíî íàáîæ-íèòå èòàëèàíöè è äåéñòâèòåëíî ïðåä çàáåëåæèòåëíèÿ ìóàðîìàò âñåêè ïîçíàâà÷ ìîæåøå äà èçïàäíå â óìèëåíèå.

18

Ñ ïðàçíè÷íî èëè åæåäíåâíî ìåíþ òðàïåçàòà ñÿ-êàø ñïëîòÿâàøå íàñÿäàëîòî îêîëîâðúñò ñåìåéñòâî. Ìà-ñè è ñòîëîâå ëèïñâàõà. Âìåñòî òÿõ ñå èçïîëçâàøå êðúãëàäúðâåíà ñèíèÿ, âèñîêà íå ïîâå÷å îò 20 ñàíòèìåòðà.Îêîëî íåÿ, ïîäâèëè êðàê èëè íàñÿäàëè âúðõó ïëîñêèâúçãëàâíè÷êè îò ãðóá âúëíåí ïëàò, ñå ðàçïîëàãàõà ïúð-âî âúçðàñòíèòå. Âúðõó ñèíèÿòà ñå ïîñòàâÿøå òàâàòà ñêà÷àìàê, ôàñóë, ðèáåíà êàøà èëè �êàêâîòî äàë Ãîñ-ïîä�. ×èíèè íå ñå èçïîëçâàõà. Âèëèöè ëèïñâàõà. Âñåêèçàãðåáâàøå ïðåä ñåáå ñè îò òàâè÷êàòà ñ äúðâåíà ëú-æèöà. Íà òðàïåçàòà çà âúçðàñòíèòå ÷åñòî ñå ìúäðåøåè ñúäèíêà ñ äîìàøíî âèíî. Íÿìàøå ÷àøè. Âèíîòî ñåíàëèâàøå íàïðàâî â êàëàéäèñàíà ìåòàëè÷åñêà ïàíèöà- òàñ, êîéòî ñå ïðåäàâàøå îò ðúêà íà ðúêà. Ïî-êúñíîñ íàñìåøêà ãî íàðè÷àõìå �ñåëñêè òåëåâèçîð�, çàùîòîïðè îòïèâàíå ìîæåøå äà âèäèø îòðàæåíèåòî ñè â îã-ëåäàëíàòà ïîâúðõíîñò íà âèíîòî. Ïèåíåòî îò ìåòàëè-÷åñêè ñúä, êîåòî ñå êîðåíè â äðåâíîñòòà, íåçàâèñèìî îòòåìïåðàòóðàòà ïðèäàâà äîïúëíèòåëíà ïðèÿòíà õëàäè-íà íà ïèòèåòî. È ñåãà, ïîíÿêîãà ïðåäïî÷èòàì äà ïîåìàãëúòêà âèíî îò ìåòàëè÷åñêà ÷àøà.

Çà íàñ, äåöàòà, íàé�ïðèâëåêàòåëíè áÿõà äåñåðòè-òå. Àêî ìîæåõà äà ñå íàðåêàò òàêà. Íàé-÷åñòî ïðåççèìàòà - êîìïîòúò îò îøàâ. Ðàçáèðà ñå, äèåòè÷åí, áåççàõàð. Ïëîäîâåòå, äèâè êðóøè îò êúðà, íàöåïåíè, ñåèçñóøàâàõà íà ñëúíöå. Ñèíèòå ñëèâè ìèíàâàõà çà ëóêñ.Òîâà, êîåòî ñè ñïîìíÿì ñ óäîâîëñòâèå, å �íàêëàäåíîòî�ãðîçäå. Ïîäáðàíè ñîðòîâå ñå çàëèâàõà ñ ãðîçäîâà øèðàâ êà÷å èëè ïðúñòåíè äåëâè. Ôåðìåíòàöèÿòà ïðåñè÷àõàñ äîáàâÿíå íà ñèíàï è êîé çíàå êàêâî îùå, òà ñëåä ìåñåöèëè äâà îò ìàçåòî ãî èçâàæäàõà êîíñåðâèðàíî ñ ïèêàí-òåí âêóñ. Èçäúðæàøå äî ñëåäâàùèÿ ãðîçäîáåð. Ëàâðèòå

19

îáèðàøå, ðàçáèðà ñå, ïåòìåçúò ñ ðà÷åë îò òèêâà, êîéòîñå ïðèãîòîâëÿâàøå ñúùî îò ãðîçäîâèÿ ñîê.

Ïî îòíîøåíèå íà äåñåðòèòå ëÿòîòî è åñåíòà áÿõàðàçòî÷èòåëíè. Êàòî ñå çàïî÷íå îò ðàíîçðåéêèòå �àôóç-êè� ñëèâè è ñå ïðåìèíå ïðåç ÷åðåøèòå, êàéñèèòå, ïðàñ-êîâèòå, çà äà ñå ñòèãíå äî áîñòàíèòå è ëîçÿòà, â êîèòîïëîäîðîäíàòà çåìÿ ùåäðî ïðåäëàãàøå ïëîäîâåòå ñè.Äèíèòå è ïúïåøèòå äîêàðâàõà ñ âîëñêà êîëà è ñòîâàð-âàõà â ìàçåòî íà õëàäíî, à íÿêîè çàðàâÿõà â æèòîòî,çà äà ñå çàïàçÿò ñâåæè äî çèìàòà. Êúì áîñòàíà êîëàòàòðúãâàøå íà ðàçñúìâàíå è ñòèãàøå ïî èçãðåâ ñëúíöå.Äîêàòî âúçðàñòíèòå ñ ïî÷óêâàíå ïîäáèðàõà ïî çðåëîñòåäðèòå ñî÷íè ïëîäîâå, âúðõó ðàçãúðíàò âñòðàíè îò áîñ-òàíà ìåñàë íè ñðÿçâàõà ïðàùÿùà äèíÿ, ïîåëà õëàäèíà-òà íà ðàííîòî óòðî.  ðúêàòà íè ïúõâàõà è ïî êîìàòòîïúë õëÿá ñ ïàð÷å ïðÿñíî ñèðåíå.

Îòíîâî èìàõ âúçìîæíîñò äà èçïèòàì ïîäîáíî î÷à-ðîâàíèå, ãîäèíè ïî-êúñíî, â äåâñòâåíàòà �äæóíãëà� íà�Çëàòíè ïÿñúöè�, êúäåòî âïîñëåäñòâèå âúçíèêíà êóðîðò-íèÿò êîìïëåêñ. Áÿõìå íà ïàëàòêè ñ íàöèîíàëåí ó÷åíè÷åñêèëàãåð.  ñúñåäñòâî íàä íåãî èìàøå ëîçå è áîñòàí. Ñïîäðú÷íè ñðåäñòâà ñòîïàíèíúò ñè áåøå ïîñòðîèë è �ðî-áèíçîíîâñêà� êîëèáà. Ïðåä âõîäà é, ñêîâàíà îò äúñêè, ïðåä-ëàãàøå ÷óäåñåí èçãëåä êúì ìîðåòî ñêðîìíà ìàñè÷êà ñ ïðè-ìèòèâíà ñêàìåéêà. Íà íåÿ, ñ ðåçåí äèíÿ â ðúêà, ÷åñòîïîñðåùàõìå êàòî åçè÷íèöè èçãðåâà íà ñëúíöåòî, êîåòî âå-ëè÷åñòâåíî, îãðîìíî è êúðâàâî-÷åðâåíî, áàâíî èçïëóâàøå îòãëúáèíèòå íà ìîðåòî. Ñÿêàø ñòàâàõìå ñúïðè÷àñòíè íàáëàãîãîâååíåòî êúì áîãà Ïåðóí, êîåòî ñà èçïèòâàëè íàøè-òå ïðåäöè.

Íî íèùî íå ìîæåøå äà ñå ñðàâíè ñ äíèòå íàãðîçäîáåðà. Êîëèòå ñå ðàçòîâàðâàõà íà äâîðà, êúäåòî

20

ãðîçäåòî ñå ðîíåøå è ñå ïðåõâúðëÿøå â ãîëåìè ïðàâî-úãúëíè ñúäîâå, îáëèöîâàíè ñ ëàìàðèíà.  òÿõ ñ âèñîêîçàïðåòíàòè êðà÷îëè âúçðàñòíèòå, êúì êîèòî ÷åñòî ñåïðèñúåäèíÿâàõìå è íèå, ìà÷êàõà çúðíàòà, çà äà ñå îò-äåëè ãðîçäîâèÿò íåêòàð.  òåçè íåçàáðàâèìè ìèãîâåìîðíèÿò òðóä, âïëåòåí â ðàäîñòòà îò ïëîäîðîäèåòî, ñåïðåâðúùàøå â íÿêàêâà âàêõàíàëèÿ íà ðàäîñòòà è áëà-ãîäàðíîñòòà êúì ïðèðîäàòà.

Ãîäèíè ñëåä òîâà òåçè ñïîìåíè ìè ïîìîãíàõà äà àðàí-æèðàì åäíà íåçàáðàâèìà ñðåùà ñ ÷óæäåñòðàííè ãîñòè.Ïðîáëåìúò áåøå êàê äà ñå ïîñðåùíàò ôðàíöóçè â Õàñêîâî.Ñ êàêâî ìîæåì äà âïå÷àòëèì åäèí ïàðèæàíèí è äâå ïàðè-æàíêè? Êîé çíàå çà êîé ïúò áåçðåçóëòàòíî îáñúæäàõìåðàçëè÷íè âúçìîæíîñòè. Èäåÿòà äà ãè îòâåäåì íà �Øàðà-ïàíèòå� ìå îñåíè åäâà íà ñëåäâàùàòà ñóòðèí.Òîâà å ìåñ-òíîñò â ïîäíîæèåòî íà âðúõ �Àèäà�, îáÿâåíà çà íàöèîíà-ëåí èñòîðè÷åñêè îáåêò, ÷èåòî èìå ñïîðåä ìåñòíîòî íàñå-ëåíèå ïðîèçòè÷à îò äóìèòå �Øèðà è ïàíèöà�. Çàêúòàíèâñðåä ÷óäåñíàòà ïðèðîäà, òàì ñà ñå ñúõðàíèëè ìíîæåñ-òâî êàìåííè �ñúäîâå�, â êîèòî äðåâíèòå òðàêè ñà ïðèãî-òîâëÿâàëè âèíî. Âñåêè îò òÿõ ïðåäñòàâëÿâà äâîéêà ãðèæ-ëèâî èçäúëáàíè â ñêàëèòå îâàëíè âäëúáíàòèíè. Ãîðíàòà, âêîÿòî ñà òúï÷åëè ãðîçäåòî, çàâúðøâà ñ óëåé, êîéòî îòâåæ-äà øèðàòà â ïî-íèñêî ñòîÿùàòà. Òàì ãðîçäîâèÿò íåêòàðñå ñúáèðàë è îñòàâÿë âúëøåáíàòà ôåðìåíòàöèÿ äà ãî ïðå-âúðíå âúâ âèíî.

Çàðåäèõìå â áàãàæíèêà íà êîëàòà ïîðòàòèâåí õëà-äèëíèê ñ áóòèëêè �Øàìïàíñêî�, êàøîí êðèñòàëíè ÷àøèè çà÷àêàõìå ãîñòèòå. Ñëåä ïðèâåòñòâèÿòà ñúîáùèõìå ïðîã-ðàìàòà è ïîòåãëèõìå ñ êîëèòå êúì âðúõ �Àèäà�. Æèâîïèñ-íèÿò ïúò íè èçâèñè äî ïëàòîòî â ïîäíîæèåòî íà âúðõà.Íàïóñíàõìå êîëèòå, ïëåíåíè îò áåçêðàéíàòà äàëå÷èíà, êî-

21

ÿòî ñå ðàçñòèëàøå ïðåä î÷èòå íè, íà÷óïâàíà ñàìî îòçúáåðèòå, çàêúòàëè äðåâíèòå �øèðà-ïàíèöè�. Ïðî÷åòîõ-ìå ïàìåòíàòà ïëî÷à, êîÿòî ñïîäåëÿøå èñòîðè÷åñêèòå äàí-íè, è ñå ðàçïðúñíàõìå âñðåä ñàìîäåëíèòå �âèíàðíè�. Ñëåäòîâà îòâîðèõìå áàãàæíèêà íà êîëàòà è òàì, êúäåòî õè-ëÿäà ãîäèíè ïðåäè íîâàòà åðà òðàêèòå ñà ïðèãîòîâëÿâàëèè ïèëè áîæåñòâåíèÿ åëèêñèð, ïîä çâúíà íà êðèñòàëíèòå÷àøè è ãëúòêà øàìïàíñêî, ñòàíàõìå ñúïðè÷àñòíè ñ äðåâ-íîñòòà. Ïðîäúëæèõìå â äîìàøíà îáñòàíîâêà îêîëî òðà-äèöèîííà áúëãàðñêà òðàïåçà, íî àòìîñôåðàòà, ïîðîäåíàîò êîíòàêòà ñ ãëúáèíèòå íà ìèíàëîòî ïðîäúëæè äà âèòàåîêîëî íàñ.

Äî êàêâà ñòåïåí ôðåíñêèòå íè ïðèÿòåëè ñà áèëèâïå÷àòëåíè îò ñðåùàòà ñè ñ Áàêõóñ ïî íàøèòå äðåâíè çåìèñè èçÿñíèõìå ïî-êúñíî ïðè ïðåáèâàâàíå â Ïàðèæ. Åñòåñ-òâåíî, íàìåðèõìå âðåìå äà ñå îáàäèì è íà òÿõ. Âúïðåêè÷å íå áÿõìå ïðåäóïðåäèëè çà ïðèñòèãàíåòî ñè, ãëàñúò âòåëåôîííàòà ñëóøàëêà çâó÷åøå êàòî ÷å ëè ñìå áèëè î÷àê-âàíè ñ íåòúðïåíèå. Íåçàáàâíî íè áÿõà äàäåíè êîîðäèíàòèè ÷àñ çà ñðåùà íà ñëåäâàùèÿ äåí.

Çà âòîðè èëè òðåòè ïúò áÿõ â Ïàðèæ. Ïîçíàâàõîñíîâíèòå ìó çàáåëåæèòåëíîñòè, íî ðàçõîäêàòà ñ íàøèÿïðèÿòåë íè ïðåíåñå âñðåä äðóãè èçìåðåíèÿ íà òîçè óíè-êàëåí ãðàä, âúçïðèåìàí êàòî ñèìâîëè÷íà ñòîëèöà íà ñâåòà.Ïðåìèíàõìå ïðåç çàïàçåíè âúâ âðåìåòî óëè÷êè è ïëîùàäè,íåôèãóðèðàùè â òóðèñòè÷åñêèòå ñïðàâî÷íèöè. Ïëåíåíè îòàâòåíòè÷íàòà èì àðõèòåêòóðà è ñâúðçàíèòå ñ òÿõ èìåíàíà Þãî, Çîëà, âúçêðúñâàùè ñÿêàø îò èñòîðèÿòà íà åäèíâåëèê íàðîä, íå ñå íàñèùàõìå äà ñëóøàìå íàøèÿ ïðèÿòåë �ëèòåðàòîð, â ðîëÿòà íà ãèä.

Íàäâå÷åð, ôèçè÷åñêè èçòîùåíè è äóõîâíî èçâèñåíè,áÿõìå ïðèþòåíè â æèëèùåòî ìó, ðàçïîëîæåíî â ãîëÿìà

22

ñòàðèííà ñãðàäà. Äîìàêèíÿòà íè ïîñðåùíà ðàäóøíî êàòîñòàðè ïðèÿòåëè. Äà ïðîíèêíåø â �ìîÿò äîì-ìîÿòà êðå-ïîñò� íà ÷óæäåíåöà å èçðàç íà âúðõîâî ãîñòîïðèåìñòâî. äîïúëíåíèå áÿõà ïîêàíèëè è òåõåí ïðèÿòåë ñúñ ñúïðóãà- áúëãàðêà. Ñëåä êàòî ïîîòäúõíàõìå è ñïîäåëèõìå âïå÷àò-ëåíèÿòà ñè îò ÷óäåñíàòà ðàçõîäêà, ïðåíåñîõìå ñå â òðà-ïåçàðèÿòà çà âå÷åðÿ. Íå å âúçìîæíî äà îïèøà âñè÷êè ñïå-öèàëèòåòè. Ìîãà ñàìî äà îòáåëåæà, ÷å ñëåä ñåðâèðàíåòîíà íÿêàêâè ãúáè ñúíàðîäíè÷êàòà íè äèñêðåòíî ìè îáÿñíè,÷å òîâà å èçêëþ÷èòåëíî ñêúï äåëèêàòåñ è ìå ïîïèòà êàêâîñìå ãè �ïðàâèëè� â Áúëãàðèÿ, òà äà çàñëóæèì òàêîâà âíè-ìàíèå. Íå ñå íàëîæè äà é îáÿñíÿâàì, çàùîòî íà ìàñàòà ñåïîÿâè ôååðèÿ îò öâåòíè ñíèìêè, îòðàçÿâàùè ïðåæèâÿâà-íèÿòà íè íà �Øèðà-ïàíèöèèòå�. Âå÷åðÿòà äîñòèãíà êóë-ìèíàöèÿòà ñè, êîãàòî íà ìàñàòà áåøå ñåðâèðàíà áóòèëêàîòëåæàëî âèíî ðåêîëòà - 1948 � ãîäèíàòà íà ðàæäàíåòîíà ñúïðóãàòà ìè. Òàêà è íå ðàçáðàõìå êàê ñà ÿ ðàçóçíàëè,íî åôåêòúò áåøå ïîðàçèòåëåí. Íåóòðàëíîòî ñåìåéñòâîèçðàâíè ðåçóëòàòà ñ 1:1. Êúñíî ïðåç íîùòà ñå ðàçäåëèõìåñ ïîæåëàíèÿ çà ïîðåäíà ñðåùà îòíîâî íà íàøà òåðèòîðèÿ.

Íà âàêõàíàëèèòå îêîëî ãðîçäîáåðà è âèíîòî, êàòîñúáèòèå â ìîíîòîííèÿ æèâîò íà ñåëî, ñúïåðíè÷åõà ñàìîðèòóàëèòå îêîëî æåðòâîïðèíîøåíèåòî íà ïðàñåòî. Òÿõ-íîòî ïðîâåæäàíå çàâèñåøå îò äàòàòà íà ïúðâîòî ñåðè-îçíî çàñòóäÿâàíå, òúé-êàòî õëàäèëíèêúò äîðè êàòî ïî-íÿòèå íå ñúùåñòâóâàøå. Ñóåòíÿòà îêîëî òîâà çàáåëåæè-òåëíî ñúáèòèå áåøå ñàìî ïðèâèäíà. Âñúùíîñò âñåêèçíàåøå çàäúëæåíèåòî ñè è ñå âêëþ÷âàøå íà îïðåäåëå-íèÿ ìó åòàï áåç ïîäêàíâàíå. Êàòî ñå çàïî÷íå îò óøèòåè ñòèãíå äî êðà÷åòàòà, íèùî íå îñòàâàøå íåîïîëçîòâî-ðåíî. Îùå íå ðàçïíàòà äà ñúõíå êîæàòà, ñëàíèíàòàïîäõîäÿùî ðàçôàñîâàíà, çàìèíàâàøå â ðàçëè÷íè íàï-

23

ðàâëåíèÿ. Áëîê÷åòàòà îò íàé-êðåõêàòà é ÷àñò ñëåä ïî-òàïÿíå âúâ âðÿùà çåëåâà ÷îðáà ñå íàòðèâàõà ñ ìàäæóíîò ñîë,÷åðâåí ïèïåð è ÷åñúí ïðåäè äà óâèñíàò íà ïðî-âåòðèâî ìÿñòî. Òðåòîêëàñíàòà ñëàíèíà, çàìèíàâàøå çàïðåòàïÿíå â îãðîìíèÿ êîòåë. Ñòàÿòà ñ äîìàøíîòî îã-íèùå ñå ïðåâðúùàøå â ìåñîïðåðàáîòâàòåëíà ðàáîòèë-íèöà. Íàé-èíòåðåñíî çà íàñ áåøå ïðèãîòîâëåíèåòî íàëóêàíêèòå è áàáåêà. Åëèòíè ïàð÷åòà ìåñî è ñëàíèíà,îáèëíî îâêóñåíè ñ ïîäïðàâêè è ñîë, ïîòúâàõà â òúðáóõàè ïóñêàòà èëè ñ ïîìîùòà íà ôóíèÿ ðú÷íî ñå íàòúïê-âàõà â ÷åðâà. Ñëåä òîâà ñå îñòàâÿõà äà çðåÿò - áàáåêúòâ ïåïåë, à ëóêàíêèòå, óâèñíàëè ïðè ñëàíèíàòà.  ïúð-âèòå äíè ñå äàâàøå ïðåäèìñòâî íà ïðÿñíî ïðèãîòâåíà-òà êúðâàâèöà è ïà÷à. Êîé çíàå êàêâè ìàãèè èì ïðàâåøåáàáà, íî ñòàâàõà ïðåâúçõîäíè íà âêóñ. Åäâà ñëåä òÿõèäâàøå ðåä è íà �äðîáåíèòå�. Ïî òîâà âðåìå â èçáàòàâèíîòî áåøå ïðèêëþ÷èëî ñ ôåðìåíòàöèÿòà ñè. Ðàçâúð-çâàøå ñå è ÷óâàëúò ñ îðåõèòå. Ðàííèòå óòðèíè ñå îãëà-ñÿõà îò ëàÿ íà êàíäæèòå è íåñòðîéíèòå ãëàñîâå íàêîëåäàðèòå. ...�Îé, Êîëåäî, ìîé Êîëåäî, ðîäèëî ñå Áîæå÷åäî...�

...Îêîëî òðàäèöèîíî çàðåäåíèòå ñîôðè çàïî÷âàõàêîëåäíèòå ïðàçíèöè...

Ãîäèíè ñëåä òîâà ñå ñðåùíàõ ñúñ ñúùèÿ òèï �íèñêîñåðâèðàíå� â ßïîíèÿ. Áÿõ ïîêàíåí äà ñå çàïîçíàÿ ñ íàöèî-íàëíèÿ èì áèò, íà ðîæäåí äåí â äîìà íà ïðîô. Ñàñàêè-äåêàí íà ìåäèöèíñêèÿ ôàêóëòåò â Òîêèî. Òðàïåçàòà, îòðó-ïàíà ñ ãîçáè, ñå ðàçëè÷àâàøå îò íàøàòà ñèíèÿ ñàìî ïîïðàâîúãúëíàòà ñè ôîðìà. Âèñî÷èíàòà áåøå ñúùàòà. Ñÿäà-øå ñå íà ïîäà âúðõó ïëîñêè âúçãëàâíèöè. Íÿêîè îò òÿõ áÿõàñíàáäåíè ñ êúñà îáëåãàëêà, êîÿòî ïîçâîëÿâàøå íà êðúñòà äàñè �îòäúõíå�. Ïðåäëàãàõà ãè íà ãîñòè, íåñâèêíàëè ñ íåï-

24

ðèâè÷íàòà ïîçà. Âåðîÿòíî íèñêîòî ñåðâèðàíå áå òðàäè-öèÿ, óïîðèòî ñúõðàíÿâàíà ñ âðåìåòî. Êàêòî è æèâîïèñíè-òå èì íîñèè,êîèòî èçïîëçâàõà ãëàâíî â äîìàøíà îáñòàíîâ-êà. Êàêâà å âðúçêàòà ìåæäó òåçè ñõîäíè òðàäèöèè â ñåð-âèðàíåòî ìåæäó äâà íàðîäà, îòñòîÿùè íà õèëÿäè êèëîìåò-ðè, îòäåëåíè îò âîäèòå íà îêåàíà, ñè îñòàâà çàãàäêà.

Ïðåç çèìíèòå äíè è íîùè â çàòðóïâàíîòî îò ñíåãàñåëöå íå ñè ñïîìíÿì äà ñúì ÷óâñòâàë ñòóä, âúïðåêè ÷åïå÷êè íÿìàøå.

Ïî-êúñíî ïðè ïîñåùåíèå èç çàìúöèòå â Ñëîâàêèÿ ñèèçÿñíèõ çàùî å áèëî òàêà.  çíîåí ëåòåí äåí, ïðèÿòíàòàõëàäèíà, ñ êîÿòî íè ïîñðåùíàõà çàëèòå íà ïðåâúðíàòàòàâ ìóçåé ñòàðîäàâíà ñãðàäà, îò ñàìîñåáå ñè íàñî÷è ðàçãî-âîðà êúì òåìïåðàòóðàòà â ïîìåùåíèÿòà, êîÿòî íå ñåäúëæåøå íà ñëîæíè êëèìàòè÷íè èíñòàëàöèè. Êîëåãà îáúð-íà âíèìàíèå, ÷å äåáåëèòå ïîâå÷å îò ìåòúð ñòåíè, âñúù-íîñò âúðøàò ñúùàòà ðàáîòà. Òàçè áåëåæêà ìè ïðèïîìíèçà ïðèìèòèâíàòà ñåëñêà êúùóðêà, ñúñ ñúùî òàêà äåáåëèñòåíè, êîèòî ðåâíîñòíî ñúõðàíÿâàõà â ïàçâèòå ñè ïðåççèìàòà - òîïëèíàòà, à ïðåç ëÿòîòî õëàäèíà.

** *

Îò äíåøíà ãëåäíà òî÷êà òðóäúò â îíåçè äàëå÷íèãîäèíè èçãëåæäàøå îò÷àéâàùî íåïðèâëåêàòåëåí.

Îðåøå ñå ñ ïëóã. Ñååøå ñå íà ðúêà. Æúíåøå ñå ñúññúðï è ïàëàìàðêà. Ñíîïèòå ñå èçâîçâàõà íà õàðìàíà,êúäåòî çàïî÷âàøå ôèíàëíèÿò òðóäîâ ðèòóàë - âúðøèò-áàòà. Òàì âçåìàõìå ó÷àñòèå è íèå, âúçñåäíàëè äèêàíÿ-òà. Äúðâåí ïëîò ñ íàáèòè âúâ âúíøíàòà ìó îñíîâàîñòðè êðåìú÷íè ïàð÷åòà, êîèòî ïðåâðúùàõà íàñòëàíè-

25

òå ïëàñòîâå æèòíè êëàñîâå â ñëàìà è îòäåëÿõà çúðíîòî.Òåãëåíà îò êîíå, êàòî ïðèêàçíà ëÿòíà øåéíà, äèêàíÿòàñå íîñåøå ïî îáøèðíèÿ õàðìàí è âäèãàøå ñëåä ñåáå ñèîáëàöè îò ïðàõîëÿê, êîéòî ïîëåïâàøå ïî òÿëîòî, çàåä-íî ñ áëèêíàëàòà îò æåãàòà ïîò. Óìîðèòåëåí, íî äúëãî-î÷àêâàí ôèíàë, êîéòî çàâúðøâàøå â õàìáàðà ñ íàñèï-âàíå íà çëàòèñòî-æúëòîòî çúðíî.

Íèêîé íå ñå îïëàêâàøå. Íèêîãî íå ïîäêàíÿõà.Ñúùåñòâóâàõà íåïèñàíè çàêîíè è íåâèäèì òðóäîâ êî-äåêñ, êîéòî îáåäèíÿâàøå âñè÷êè â ñòðåìåæà èì çà îöå-ëÿâàíå. Ñòàâàõà â çîðè, çà äà ñòèãíàò íà íèâàòà ïîõëàäíî.  íàñòúïâàùèòå ñëåäîáåäíè ÷àñîâå, íà ìàëêèÿòà ñå ïðèþòÿâàõà ïîä äúðâåòàòà, êîèòî ãè áðàíåõà îòæàðêèÿ ñëúí÷åâ àïîãåé, çà äà îòäúõíàò è ïîõàïíàò.Îáèêíîâåíî òàðàòîð. Áåç ìëÿêî.

Ñâåæåñòòà ìó ñ ïîäêèñåëåíà, çàñîëåíà âîäà îöåíèõåäâà ïî êúñíî, íà êúìïèíã ïî çíîéíîòî êðàéáðåæèå íàÏåëîïîíåñ. Ïðîãîíåíè îò çàäóõà â ïàëàòêàòà è ïîäñëîíåíèîò ïàëåùèòå ëú÷è íà ñëúíöåòî, ïîä êëîíèòå íà ìàñëèíåíîäúðâî, ðåøèõìå äà ïðîáâàìå è èçïèòàíàòà ñåëñêà ðåöåïòà.Íåéíàòà ëåêîòà è îáîäðèòåëåí åôåêò íè î÷àðîâà. Äî êðàÿíà ïðåáèâàâàíåòî ÿ èçïîëçâàõìå â îáåäíîòî ìåíþ, êàòî�àíòèäîò� ñðåùó ãîðåùèíàòà.

Îùå äâå íåùà âúçïðèåõ ïî äðóã íà÷èí â ïîäíîæèåòîíà Îëèìï.

Çâåçäèòå. Íà áåçîáëà÷íèÿ íîùåí ñâîä èçãëåæäàõà ïî-åäðè. Ñ ïî-íàñèòåí áëÿñúê.

È ìóçèêàòà. Ãðúöêà ìóçèêà â ïðèòèõíàëàòà ìàñëèíîâàãîðè÷êà.  íîùíèòå ÷àñîâå, êîãàòî çàïî÷âà äà ñå ÷óâñòâàñâåæèÿò ïîëúõ îò ìîðåòî. Ñ ãëúòêà êîíÿê, ïðèþòèëàçâåçäè.

Ïîòîìöèòå íà åëèíèòå ñà áåçîòðàäíî âëþáåíè â

26

ñîáñòâåíàòà ñè ìóçèêà.  ïåñíèòå ñè çà ëþáîâòà áåç íà÷àëîè áåç êðàé. Ìîæå áè ïðèðîäàòà ãè ïðåäðàçïîëàãà êúì òîâà.Èëè ðàçâàëèíèòå, ïðèòàèëè áðúíêè îò èñòîðèÿòà íà÷îâå÷åñòâîòî.

 òðóäîâîòî åæåäíåâèå íà ñåëî îò îíèÿ âðåìåíàíÿìàøå ðàáîòíî âðåìå. Ñâåòëèíàòà îïðåäåëÿøå äî êî-ãà äà ñå òðóäÿò - îò çàçîðÿâàíå äî ñóìðàê. Ïî �èêèí-äèÿ� ñå ÷óâàõà õëîïàòàðèòå íà æèâîòíèòå è ïðèãëóøå-íèòå ïîäâèêâàíèÿ íà ñòîïàíèòå èì. Öÿëîòî �êðàëñêîâîéíñòâî� ñå çàâðúùàøå îò êúðà. Ñ êó÷åòàòà, ñ ìàãà-ðåòàòà, ñ äèñàãèòå. Ïîíÿêîãà è ìàéêà, ïðåìåòíàëà íàãúðáà ôóòà, çàãúðíàëà íåâðúñòíî äåòåíöå. Âèñÿëî âèìïðîâèçèðàíàòà é ëþëêà ïîä êëîíèòå íà ñúñåäíî äúð-âî. Îò âðåìå-íàâðåìå ïðèëàñêàâàíî êúì îòðóäåíàòàìàé÷èíà ãðúä.

Øóìúò è òðîïîòúò îò óëèöèòå ïðåëèâà êúì äâîðî-âåòå è ïîñòåïåííî çàãëúõâà ñ ïàäàíåòî íà çäðà÷à. Òóê-òàì íÿêîé îùå ãúë÷è äîáèòúêà èëè ïîäðåæäà çåìåäåë-ñêè ñå÷èâà, äîêàòî êðàé îãíèùåòî ñå ðàçñòèëà ñêðîì-íàòà òðàïåçà. Ïî ìàëêèòå ïðîçîð÷åòà çàïî÷âàò äà ïðîá-ëÿñâàò ñâåòëèíèòå íà ãàçåíèòå ëàìïè ñ òóìáåñòè øèøå-òà è êðúãëî îãëåäàëöå çàä òÿõ, êîåòî óäâîÿâà ïëàìúêà,ïîòðåïâàù ïðè íàé-ìàëêèÿ ïîëúõ íà âúçäóõà. Ñâåùèòåáÿõà íåèêîíîìè÷íè. Äîðè êàíäèëî íå ñå âèæäàøå ,çàùîòî ñëúí÷îãëåäîâîòî ìàñëî îùå íå áåøå íàâëÿçëîâ áèòà, à ñ ìàñ êàíäèëî íå ãîðè. Ëóêñ è ãîðäîñò áåøåâåòðîóïîðíèÿò ôåíåð, ñ êîéòî â áóðíà è íåïðîãëåäíàíîù ìîæåø äà ïðåñêî÷èø, äà ïðîâåðèø äîáèòúêà èëèäà ïîìîãíåø íà áÿë ñâÿò äà ñå ïðúêíå òåëåíöå èëèêîí÷å-âèõðîãîí÷å.

Ìðàêúò, ñúþçåí ñ òèøèíàòà, ïîñòåïåííî çàòðóïâàãëóõèòå ñåëñêè óëè÷êè è ñãóøåíèòå ïîêðàé òÿõ êúùóðêè.

27

Íàä ñåëöåòî ìèëîñòèâî ðàçñòèëà êðèëå íîùòà íà îòäè-õà è îòìîðàòà.

Îò ïîòúíàëèòå â òúìíèíà óëè÷êè êîíòðàñòúò íàñïîìåíèòå ìå ïðåíàñÿ íåî÷àêâàíî âñðåä ñâåòëèííèòå âîäî-ïàäè íà Áðîäóåé. �Îëèâàùè� ñå ïî áåçêðàéíèòå êîðïóñè íàñãðàäèòå, òå èçãàñâàò çà ìèã, çà äà èçáóõíàò îòíîâî âáåçáðîé ñâåòëèííè êàïêè. Ðàçíîöâåòíè ôååðèè, ðàçäèðàùèíåóìîðíî óòðîáàòà íà ìðàêà. Áðîäóåé ïðåç íîùòà - ôèîðäîò ïóëñèðàùè ñâåòëèíè, íà äúíîòî íà êîéòî ìðàâóíÿê îò÷îâåøêè ñúäáè, òúðñè âñåêè ñîáñòâåíà ïúòå÷êà â æèâîòà.Ñâåòîâå, â êîèòî âúîáðàæåíèåòî ìå îòíàñÿ. Äèàìåòðàëíîïðîòèâîïîëîæíè èçìåðåíèÿ.

** *

Êîëêîòî è ìîíîòîíåí äà èçãëåæäàøå æèâîòúò âáàùèíîòî ñåëöå, â íåãî ïëàõî è íåñïîêîéíî ïóëñèðàõàíÿêîëêî îãíèùà.

Íà ïúðâî ìÿñòî � ó÷èëèùåòî, íàé-ñîëèäíàòà ñãðà-äà â ñåëîòî, ïî-ãîëÿìà, ïî-ïðåäñòàâèòåëíà è îò öúðêâà-òà. Ñòðîåíà å ñ îáùè óñèëèÿ. Ñ âñåêè êàìúê, ñ âñÿêàòóõëà, ñãîâîð÷èâèòå ñåëÿíè ñÿêàø ñà âãðàæäàëè â íåãîíàäåæäèòå ñè çà ïî-äîáðî áúäåùå. Àêî íå çà ñàìèòåòÿõ, çà äåöàòà èì, îãëàñÿùè ñ âåñåë ãëú÷ ïðîñòîðíèòåìó ñòàè. Ïðèçîâàíè îò øêîëñêèÿ çâúíåö. Ïðåìåòíàëèïðåç ðàìî òîðáè÷êà ñ áóêâàð, ïëî÷êà è êàëåì.  ïî-ãîðíèòå êëàñîâå ñ òåòðàäêà, ìàñòèëíèöà è ïåðî. Íàâëå-÷åíè â êðèâî-ëÿâî ñêðîåíè äðåøêè îò ñîáñòâåíîðú÷íîòúêàíî ïëàòíî. Íî ñ ãðåéíàëè î÷è, ãîòîâè äà ïîïèÿòáåç îñòàòúê ëú÷èòå íà çíàíèåòî îò ó÷èòåëèòå ñè - íå-ãîâèòå æðåöè.

28

Ó÷èòåëÿò íà ñåëî â îíèÿ âðåìåíà. Åäâà ëè ùåíàìåðèòå ïî-äîñòîéíà ôèãóðà îò íåãî. Ïðîñòî çàùîòîâúïëîùàâàøå â ïúëíèÿ ñìèñúë äóìàòà - ó÷èòåë. Ñåÿ÷,êîéòî õâúðëÿ äîáðè ñåìåíà ñ íàäåæäàòà, ÷å ùå ïîæúíåîò òÿõ, îñâåí çíàíèå è êóëòóðà. Ñ âñÿêà ñâîÿ ñòúïêà,ñ ïîâåäåíèåòî ñè, ñ ïðàâîãîâîðà è îáëåêëîòî, ñ óñìèâ-êàòà � íà ñú÷óâñòâèå èëè íà óêîð, òîé ñå ïðåâðúùàøåâ ïðèìåð, íîñèòåë íà íîâîòî, ñèìâîë íà ïðîãðåñà. Ïðîñ-òè÷êèòå ñåëñêè õîðà íå ñàìî ãî óâàæàâàõà. Òå áëàãîãî-âååõà ïðåä íåãî è èçðàçÿâàõà ïðåêëîíåíèåòî ñè ïðåääåëî ìó êàòî òèòóëóâàõà èìåòî ìó ñ åäíà åäèíñòâåíàäóìè÷êà - Ó×ÈÒÅËßÒ - ñ ïúëåí ÷ëåí, â êóðñèâ è ñãëàâíè áóêâè!

Òàêà ãè òà÷åøå â ñúðöàòà ñè íàðîäúò. Òàêà ñáîëêà èçïðàòèõ â íåáèòèåòî è ðîäèòåëèòå ñè. Îïîâåñòåíèin memoriam, êàòî ó÷èòåëÿò Ïðîäàí è ó÷èòåëêàòà Îëãà. Òàêîé ëè çíàåøå ôàìèëíèòå èìåíà íà òÿõ - âñåèçâåñòíèòå!Íå èìïðîâèçèðàì òîçè ðåêâèåì â ïàìåò ñàìî íà ðîäè-òåëèòå ñè, à è çà ñúðàòíèöèòå èì, êîèòî êàòî ìèñèîíåðèðàçíàñÿõà ãðàæäàíñêîòî íè ñúçíàíèå è êóëòóðà è â íàé-îòäàëå÷åíèòå ñåëèùà íà ðîäèíàòà.

Íå ÷å áÿõà áåçóïðå÷íè, çà äà ãè èçäèãàìå â êóëò.Íî â çàòúíòåíîòî ñåëöå áåç ñúìíåíèå ãè èäåàëèçèðàõà.Ó÷èòåëèòå çíàåõà òîâà è òúêìî òî ãè ñòèìóëèðàøå äàñå ñàìîóñúâúðøåíñòâóâàò, çà äà îòãîâàðÿò íà ïðåäñòà-âàòà çà òÿõ. Êàòî àêòüîðè íà ñöåíàòà íà âñåêèäíåâíèÿæèâîò. Ñ õàðàêòåðè, ðàçëè÷íè êàòî èìåíàòà èì. Ñàøî,Âàñà, ãîëåìèÿò Êîëüî, ìàëêèÿò Êîëüî, Äåë÷î Õàðàëà-íîâ - äóøàòà íà êîìïàíèÿòà. ×îâåêúò-îðêåñòúð - àð-òèñò, õóäîæíèê, äðàìàòóðã, ñöåíàðèñò, ðåæèñüîð,ãðèìüîð, äåêîðàòîð, ìóçèêàíò, êóêëîâîä, äèðèãåíò, àðàí-æîð, ÷àðîäååö, äóøåâåäåö. Ìàãüîñíèê, ïîä ñúçèäàòåë-

29

íèòå ëàïè íà êîéòî ó÷èëèùíèÿò êîðèäîð ñå ïðåâðúùà-øå â òåàòðàëåí ñàëîí, ñòàÿòà â äúíîòî - íà ñöåíà ñúñçàâåñà, êîé çíàå îò êàêâî, îòìåñòâàùà ñå íà ïðåñåêóëêè,êàòî ÷å çàåêâà, çà äà îòêðèå òúðæåñòâåíî ïðåä î÷èòåíà âòðåùåíàòà ïóáëèêà çàòðîãâàùè ñöåíêè îò äðàìà-òóðãè÷íîòî ìèíàëî. Áèëî çà òðàãåäèÿòà íà Àñåíÿ, ïîò-ðåñàâàùèòå ñòðàäàíèÿ íà Ãåíîâåâà èëè ïðåæèâÿâàíèÿ-òà íà Àëáåíà. Äðàìàòè÷íè ìèãîâå, êîãàòî Ìåëïîìåíàâëàñòâóâàøå êàêòî âúðõó åíòóñèàñòèòå íà ñöåíàòà, îñå-íÿéêè ãè ñ àðòèñòè÷íî âäúõíîâåíèå, òàêà è íàä çàõëàñ-íàëàòà ñå ïóáëèêà, âæèâÿâàùà ñå äî òàêàâà ñòåïåí, ÷åäà íàñêà÷à âúçáóäåíî ñ âúçãëàñè �Èâîõ, óòðåïàõà ó÷è-òåëêàòà!� ïðè ïàäàíåòî é íà ñöåíàòà. Äà ñå çàâúðíå çàìèã â äåéñòâèòåëíîñòòà è óñïîêîåíà äà ñå ïîòîïè îòíî-âî â òðåïåòà íà äðàìàòà, îò êîÿòî ÿ èçòðúãâà ñêðèáó-öàíåòî íà ïåëòå÷åùàòà çàâåñà. Ðàçîòèâàõà ñå êàòî îíå-ìåëè. Íåóêè çà àïëîäèñìåíòè. Ñ ïðèõëèïâàíèÿ ìåæäóðåäîâåòå è áëåñíàëè îò ïðåæèâÿíîòî î÷è. Äîêîñíàòè îòâåêîâå÷íàòà ìàãèÿ íà òåàòúðà.

Íà äðóãèÿ äåí âúçðàñòíà æåíèöà, ñðåùàéêè ìàé-êà ìè âúçêëèêâà �Èâîõ, ó÷èòåëêå, òè ñè áèëà æèâè÷êà�è ÿ ïîãàëâà íåæíî ïî ñòðàíèòå.

 àðõèâèòå é ñå å çàïàçèëî è åäíî ïèñìî, êîåòîïî ñòå÷åíèå íà îáñòîÿòåëñòâàòà ñòàíà èçâåñòíî â öÿëñâÿò.

Âåäíúæ íà îáåäíà òðàïåçà, ìàéêà âå÷å ïåíñèî-íåðêà, îáúðíà âíèìàíèå íà ñúîáùåíèå â �Ëèòåðàòóðåíôðîíò�, ñ êîåòî óðåäíèêúò íà äîì-ïàìåòíèêà íà Øîëî-õîâ â Ìîñêâà àïåëèðàøå êúì ÷èòàòåëèòå äà èçïðàòÿòíà ìóçåÿ ñòàðè èçäàíèÿ îò �Òèõèÿò Äîí� çà ïðîó÷âàíåñòåïåíòà íà ïðèëàãàíàòà â ìèíàëîòî öåíçóðà â ðàçëè÷-íèòå ñòðàíè. Ïîäãîòâÿøå ñå þáèëåéíà êíèãà ïîä íàä-

30

ñëîâ �Òèõèÿò Äîí â äåéñòâèå�. Ìàéêà ìè ïðèòåæàâàøåïúðâîòî ìó èçäàíèå, îòïå÷àòàíî íà áðîøóðè ñ ïðîäúë-æåíèå. Òúé-êàòî î÷àêâàøå ìíåíèåòî ìè, ñïîäåëèõ, ÷åìÿñòîòî íà òîçè óíèêàò å òàì. Òóê ïðèòåæàâàõìå ëóê-ñîçíîòî èçäàíèå íà êíèãàòà. Ïîñúâåòâàõ ÿ äà íàïèøåïðèäðóæèòåëíî ïèñìî, íî îòêàçàõ äà ãî ïðåâåæäàì ñìîòèâà, ÷å êîéòî ñå èíòåðåñóâà, ùå ñè íàìåðè ïðåâîäà÷.Ãðèæëèâî îïàêîâàõ è èçïðàòèõ ïðàòêàòà. Êîãàòî âå÷åáÿõìå ïîçàáðàâèëè çà ñëó÷àÿ, ïðèñòèãíà ïàêåò ñ òîêó-ùî èçëÿçëîòî èçäàíèå.  ïðåâúçõîäåí ïðåâîä, öèòèðà-íî, â íåãî ñå ìúäðåøå ïèñìîòî íà ìàéêà. Ñ äóìè íàâúçõèùåíèå àâòîðúò ñïîäåëÿøå ÷óâñòâàòà ñè êúì íåç-íàéíàòà áúëãàðñêà ó÷èòåëêà, êîÿòî íà ãàçåíà ëàìïà÷åòÿëà ïðåä çàòàèëèòå äúõ ñåëÿíè çà âúëíóâàùèòå ñú-áèòèÿ ïî áåçêðàéíèòå ðóñêè ñòåïè. Ùå ïîâåðÿ òîì÷åòî,â êîåòî ìàéêà ìè å öèòèðàíà êàòî ñúàâòîð, íà äúðæàâ-íèÿ àðõèâ.

È âñå ïàê âñè÷êî, êîåòî èçðåäèõ äîòóê, å ñàìîâúíøíî îïèñàíèå, áëåä è íåñðú÷åí îïèò äà îòðàçÿíåîáÿòíàòà äóøåâíîñò íà ñåëñêèÿ ó÷èòåë, ïðåâúðíàë ñåâ �Ãóðó� çà íàðîäà. Çà ùàñòèå, ëèòåðàòóðíèÿò òàëàíòíà ìàéêà ìè õâúðëÿ âúòðåøíà ñâåòëèíà âúðõó òàçèäîñòîéíà çà ïðåêëîíåíèå äóøåâíîñò. Âúðõó òîâà óäîâ-ëåòâîðåíèå, êîåòî áëèêà îò ïîåòè÷íàòà é èçïîâåä ïîäíàäñëîâ �Ñòàðàòà ó÷èòåëêà�:

...� Çâúíè çâúíåö. Îòìåðâà âðåìåòîíà ìîåòî ñúðöå... ãíåçäî çà ïòèöè...ïðåç ìîèòå ïðîëåòè äîëèòàëè.Çâúíè çâúíåö... Â òèøèíàòàîòëåòÿë êîïíåæ... îòðîíåí çâúí...Èçïðàâåíà ïðåä âðåìåòî ñòîÿ...

31

è âðåìåòî èçïðàâåíî ïðåä ìåí ñòîè...Çâúíè...çâúíè ñúðöåòî ìè...Ñúðöåòî... ñâåòîôàð çà ïòèöèòå...×åðâåíà... è... çåëåíà... ñâåòëèíè...çà òðúãâàíå... ïðåñòîé... çà ïúò...ïðåç ìîÿòà äóøà â äàëå÷èíè....ïîòåãëèëè âèé... ìîèòå ó÷åíèöè!

** *

Äðóãî ñðåäèùå íà îáùåñòâåí æèâîò áåøå ñåëñêàòàêðú÷ìà. Ñ òèïè÷íàòà ìèðèçìà íà ïîäîâî ìàñëî, ïðèìå-ñåíà ñ äúõà íà ïðåêèñíàëè òóðøèè, àðîìàòà íà ïðåïå-÷åíà ðàêèÿ è óõàíèåòî íà ãúñòî ÷åðâåíî âèíî. Ñ êëî-êî÷åùà ãëú÷êà, ïðîíèçâàíà ïîíÿêîãà îò ãíåâíèòå äåöè-áåëè íà íå÷èé âúçìóòåí ãëàñ. Âçðèâÿâàíà îò âðåìå íàâðåìå îò ãðúìîãëàñåí ñìÿõ, â îòãîâîð íà ïîðåäíèÿ ìà-ñàë. Òóê ñå áèñòðåøå ïîëèòèêàòà, èçãðàæäàøå ñå â êðàêñ âðåìåòî ìèðîãëåä. Âñðåä çâúíà íà ïðèÿòåëñêî ïîòðàê-âàíå íà ðåãàë÷åòà è íàçäðàâèöè. Ãëú÷êà, êîÿòî ìèãíî-âåíî ñòèõâàøå â ìèíóòèòå çà íîâèíèòå, êîãàòî âêëþ÷-âàõà ïîðåäíàòà íîâîñò çà ñåëîòî - ðàäèîàïàðàò ñ àêó-ìóëàòîð. Ïîä ñâåòëèíàòà íà ïåòðîìàêñîâàòà ëàìïà íàï-ðåãíàòèòå ëèöà ïîïèâàõà âñÿêà äóìà íà ãîâîðèòåëÿ.Çàìðúçíàë îò íàïðåæåíèå ìèìàíñ, ïðåïàðèðàí êàòî ÷åëè îò ðàäèîâúëíèòå. Çà äà èçáóõíå ñëåä òÿõ â îùå ïî-áóðíè ïðåïèðíè è âúëíåíèÿ, çàãëúõâàùè åäâà ñúñ ñãúñ-òÿâàíåòî íà ìðàêà.

Íà äíåâíà ñâåòëèíà, ñúñ çàëîñòåíàòà ñè âðàòà èñïóñíàòè êåïåíöè, êðú÷ìàòà ñ íèùî íå íàïîìíÿøå çàêëîêî÷åùèòå íîùíè ñòðàñòè. Îòâîðåíà ãîñòîïðèåìíîñåãà å ñàìî âðàòàòà íà ïðèñòðîåíàòà êúì íåÿ áàêàëíè-

32

öà. Íà þíàøêà âåðåñèÿ òóê ìîæåøå äà ñå êóïè ñîë, ãàç,ëàìïåíè øèøåòà, ñîäà-êàóñòèê, îãðîìíè êàëúïè ñàïóíçà ïðàíå. È, ðàçáèðà ñå, øàðåíè øåêåðåíè ïðú÷êè èçàõàðíè ïåòëåòà - ÷åðâåíè, çåëåíè, æúëòè - êàöíàëèâúðõó äúðâåíè êëå÷êè. Èëè åëåêòðè÷åñêî ôåíåð÷å ñðàçíîöâåòíè ïðîæåêöèîííè ñòúêúëöà, êàêòî è ïèñòîëå-òè - èãðà÷êè. Áîæå, êàêâè ëè íå ñúáëàçíè èìàøå òàì!

Âìåñòî ñ ãëú÷êà îò êðú÷ìàòà, ïóñòàòà ïðåç äåíÿóëèöà ñå îãëàñÿøå îò çâóöèòå íà ñúñåäíàòà êîâà÷íèöà.Ñúñ çàõàðíî ïåòëå â ðúêà áåøå óäîâîëñòâèå äà ñåíàáëþäàâà îãðîìíîòî äóõàëî, êîåòî â äåòñêîòî íè âú-îáðàæåíèå ñå ïðåâðúùàøå â ðàçÿðåí âåëèêàí, ÷èèòîèçäóòè áóçè èçäóõâàõà îò çèíàëàòà ìó ïàñò ñâèñòÿùèñòðóè âúçäóõ, êîèòî âèõðåõà æàðàâàòà ñ ïîðåäíîòî òëå-åùî â íåÿ ïàð÷å æåëÿçî. Ïîëîæåíî íà íàêîâàëíÿòàâúðõó íàæåæåíàòà ìó äî áÿëî ïîâúðõíîñò, ñå èçñèïâà-øå êàíîíàäàòà íà ÷óêîâåòå, êîÿòî âñðåä çâúí è èñêðèìó ïðåäàâàøå æåëàíàòà ôîðìà.

Ñëåä êàòî ñå íàñèòèì íà çâó÷íàòà ãëåäêà ïîòåãëÿ-ìå ëåíèâî êúì ñëåäâàùàòà ñïèðêà. Çà ðàçëèêà îò äèíà-ìè÷íàòà êîâà÷íèöà ñúñ ñâîÿòà ìîíîòîííîñò, òÿ óòàëîæ-âàøå ñåòèâàòà. Ïîäîáíî íà îæèâÿëî êúò÷å îò ïàñòåëíîïëàòíî íà íåèçâåñòåí ìàéñòîð, ïðåä î÷èòå íè èçíèêâà-øå ñåëñêàòà âîäåíèöà. Êàöíàëà íà æèâîïèñíà âèñî÷è-íà, â ñÿíêàòà íà äâà îãðîìíè áðÿñòà, òÿ îáñåáâàøåïîãëåäèòå. Ñòðóèòå íà ñòè÷àùèÿ ñå íàäîëó áóåí ïîòîêñå ñãðîìîëÿñâàõà âúðõó äúðâåíîòî é êîëåëî, êîåòî ñðèòìè÷íî ïîñêúðöâàíå ðàçäâèæâàøå ìåëíè÷íèòå êàìú-íè. Ñ íàáðàøíåíè ðóíòàâè âåæäè è èçïîáåëåëè äðåõè,ìëèâàðÿò ñ óñìèâêà íè ðàçðåøàâàøå äà ïîçÿïàìå êàêîò óëåÿ íàä âîäåíè÷íèòå êàìúíè íà ñòðóéêà ñå ñèïåõàæèòíèòå çúðíà, êîèòî, ïðèòèñíàòè â íåóìîëèìèòå èì

33

îáÿòèÿ, ñå ïðåâðúùàõà â ïóõêàâî áðàøíî. Èçëèçàìå îòóòðîáàòà íà âîäåíèöàòà è õóêâàõìå íàâúí. Ðàçìÿòàìåïî òðåâàòà äðåøêèòå ñè è ñ âåñåëè êðÿñúöè ñå õâúðëÿìåâ ïðîõëàäíèòå âîäè íà âèðà â íåéíîòî ïîäíîæèå. Âîä-íèòå ïðúñêè îêîëî íàñ íà ìèãîâå ïðå÷óïâàò ñëúí÷åâàòàñâåòëèíà â öâåòîâåòå íà äúãàòà, íî áåç äà èì îáðúùàìåâíèìàíèå ïðîäúëæàâàìå äà ñå ïëèñêàìå è äà îãëàñÿìåñ âèêîâå îïóñòÿëîòî ñåëî.

** *

Ñúðöåòî íà ñåëîòî íåñúìíåíî ñè îñòàâà ìåãäàíúò.Íî íåãîâèÿò ðèòúì è ïóëñàöèè ìîãàò äà ñå ïî÷óâñòâó-âàò ñàìî â ïðàçíè÷íè äíè, êîãàòî ñúáèðà ìëàäî è ñòà-ðî, ñòúêìåíî â æèâîïèñíè îäåæäè. Ñ âåçàíè íîñèè,ïðèñòåãíàòè ñúñ ñðåáúðíè ïàôòè. Íàêè÷åíè ñ íàíèçè îòïåíäàðè. Ñ ðîñíè êèòêè çàáó÷åíè ïîêðàé ÷åëîòî.

Ñáîðèùå, êîåòî â äíåøíè äíè áè íè èçãëåæäàëîêàòî îæèâÿë îò ïðèêàçêèòå åòíîãðàôñêè ìóçåé , ÷èéòîïðåëåñòíè åêñïîíàòè äåôèëèðàò ïðåä âòðåùåíèòå íèî÷è êàòî õàîòè÷íî ìîäíî ðåâþ. Ïðè êîåòî íå çíàåøêúäå ïî-íàïðåä äà íàñî÷èø ïîãëåäà ñè. Íà êîÿ ñòðàíàäà ñå îáúðíåø.

Ðó÷èëîòî íà ãàéäàòà çàåäíî ñ êëàðíåòà è ãúäóë-êèòå, ïîä òúòåíà íà òúïàíà, êàòî ïî âúëøåáíà êîìàí-äà ïðèõâàùàò, çàõâàùàò è ïîäðåæäàò ôèãóðèòå íà õî-ðî. Íà òàëàçè, íà òàëàçè, áàâíî è ïîñòåïåííî ñå ðàç-øèðÿâà òî. Óñêîðÿâà ðèòúìà, ñè çà äà ïðåìèíå â èçíå-íàäâàùè ñòúïêè è ïîäñêîöè, ïðè êîèòî çåìÿòà ñÿêàøñå ðàçòúðñâà ïîä óñòðåìà ìó. Íÿêàêâà âèõðåíà ôååðèÿîò äâèæåíèÿ è öâåòîâå, âñðåä êîèòî ïðîáëÿñâàò íàêè-òèòå, à îò ðèòìèòå ñòðóè çàøåìåòÿâàùà åíåðãèÿ. Áúë-

34

ãàðñêî õîðî íåíàãëåäíî, êîåòî êàðà êðúâòà äà çàêèïèè ñúðöåòî äà áóøóâà.

Êîãàòî íàé-ïîñëå çàòèõíå, çàïî÷âà äà ñòðóè ïåñåí-òà. Êàòî ïîòî÷å îò ðåäèöèòå. Áåç íàãëàñà. Íåîáóçäàíàõàðìîíèÿ îò íåøêîëóâàíè ãëàñîâå, êîÿòî ñúçäàâà êàñ-êàäè îò çâóöè, ïðåëèâàùè îò äúëáîêî õàðìîíè÷íè àêîð-äè, â íåî÷àêâàí äèñêàíò, ïðåðàñòâàù â äóåò, ðàçòðîÿ-âàù ñå â äèñõàðìîíèÿ, ïîäåòà îò îñòàíàëèòå ãëàñîâå.Ìàãèÿòà íà áúëãàðñêàòà ïåñåí! Ìèñòåðèÿòà íà áúëãàð-ñêèòå ãëàñîâå! Îïèòâàò ñå äà ÿ îáÿñíÿò ñ îñîáåíîñòè íàïî÷âàòà.

Íàé-íåî÷àêâàíî ìè ïîâåðè òàéíàòà èì åäíà ñòà-ðèöà. Áåç äîðè äà îñúçíàå êàêâà çàãàäêà ðàçíèùâà.Äîêàòî îòåã÷åíè ÷àêàõìå íÿêúäå ðåäà ñè, îò äóìà íàäóìà çàïî÷íà äà ñïîäåëÿ. Ïî ñêîðî ñúñ ñåáå ñè, îòêîë-êîòî ñ ìåíå. Çà ïåñíèòå. Êàê ïååëè íà ñåëî!

È êàòî æúíåëè, ïååëè. È êîãàòî óñïîêîÿâàëè äî-áèòúêà, øåïíåëè ìó ïååøêîì. È ëþáîâòà ñè èçïîâÿäâà-ëè ñ ïåñíè. È êîãàòî ëþëååëè ðîæáàòà ñè, ñ ïåñíè ÿïðèñïèâàëè. È êîãàòî æóæåëî âðåòåíîòî, ñ ïåñåí ìóïðèãëàñÿëè. È êîãàòî îïëàêâàëè íÿêîãî, ïàê ïååëè. Èêîãàòî ïëà÷åëè � ïååëè! Åòî ÿ ìèñòåðèÿòà íà áúëãàð-ñêèòå ãëàñîâå!

È íåñëó÷àéíî áúëãàðñêà ïåñåí îòïðàòèõà íà âúç-áîã êúì çâåçäèòå, äà ïðåäñòàâÿ ÷îâå÷åñòâîòî âúâ âñå-ìèðà!

35

** *

Âîëíèÿò æèâîò íà ñåëî ïðèêëþ÷è ñ ðàæäàíåòî íàïî-ìàëêèÿ ìè áðàò, êîéòî çàå ìÿñòîòî ïðè ìàéêà.  åäèíñëúí÷åâ åñåíåí äåí âúðõó ãúðáà íà êðîòêî ñèâî ìàãàðå,çàåäíî ñ ïðèíàäëåæíîñòèòå ñè, ïðèêúòàíè â äèñàãè, ïî-òåãëèõ êúì Õàñêîâî.

Òîâà ñèìâîëè÷íî ïúòåøåñòâèå âúðõó êëåïîóõèÿ �Ðî-ñèíàíò� âñúùíîñò ìå ïðåâåäå êàêòî â ïðèêàçêèòå �ïðåçäåâåò öàðñòâà â äåñåòîòî�, îò öàðñòâîòî íà ãàçåíèòå ëàì-ïè, â öàðñòâîòî íà åëåêòðè÷åñêàòà ñâåòëèíà.

Ñòàðàòà ðîäíà êúùà ïðåäñòàâëÿâàøå ïîäîáðåí ñåë-ñêè æèëèùåí äîì. Ñúùèòå äåáåëè êàìåííè ñòåíè ñ ìàë-êè ïðîçîð÷åòà è ÷àðäàê íàä ìàçå, êîåòî â ìèíàëîòî ñå åèçïîëçâàëî çà îáîð. ×àðäàêúò, îáãðàäåí äîïúëíèòåëíîñ ëåêè òóõëåíè ñòåíè, áå ïðåâúðíàò â îáøèðåí ñàëîí ñãîëåìè ïðîçîðöè, ïðåç êîèòî áåçïðåïÿòñòâåíî íàõëóâà-øå ñâåòëèíàòà. Âìåñòî ñèìâîëà íà ñåìåéíîòî îãíèùå �îäæàêúò, â òðàïåçàðèÿòà ñå ìúäðåøå ãîòâàðñêà ïå÷êà èìàñà, ïîêðèòà ñ öâåòíà ìóøàìåíà ïîêðèâêà.  ñúñåäíèòåñòàè ïðóæèíåíè ëåãëà ñ ãîëåìè áåëè òàáëè ïðåäëàãàõàìÿñòî çà îòäèõ. Âìåñòî â ãàðäåðîáè, äðåõèòå è çàâèâêèòåñå ïðèþòÿâàõà â �ñàíäúê-îäàÿñà� ñ ðàçìåðèòå íà ìàëêàñòàÿ. Êúùè÷êàòà èçëú÷âàøå íåçàáðàâèì óþò, ñïîòàåíìîæå áè â ìèíèàòþðíèòå é ðàçìåðè èëè ïúñòðèòå âúçã-ëàâíèöè íà ìèíäåðà, ðú÷íî ïëåòåíèòå ïîêðèâêè íà ëåã-ëàòà è äàíòåëåíèòå ïåðäåíöà ïî ïðîçîðöèòå. Òèøèíàòàíà óëè÷êàòà ñ åäúð êàëäúðúì, êîÿòî ïðåç çèìàòà ñå íàðó-øàâàøå ñàìî îò ïðîâëå÷åíèÿ ãëàñ íà áîçàäæèÿòà, à íàä-âå÷åð ïðåç ëÿòîòî îò ïðèãëóøåíèòå ãëàñîâå íà íàñÿäà-ëèòå äà ïîáúðáîðÿò ïðåä êúùè÷êèòå ñè ñòîïàíêè äîïúë-âàøå óþòà.

36

Íîâè âúëíóâàùè ïðåæèâÿâàíèÿ ïðåäëàãàøå ðîäíè-ÿò ãðàä íà ìàëêîòî ìîì÷åíöå ñ øèðîêî îòâîðåíè êúìñâåòà î÷è, ïðåêîñèëî òîêó-ùî ñâåòëèííàòà áàðèåðà ìåæ-äó ãàçåíàòà ëàìïà è åëåêòðè÷åñêàòà êðóøêà. È ñåãà äî-ðè, áåç äà ïðåìðåæà î÷è, ìîãà äà ñå ïðåíåñà âúâ âúëøåá-íèòå ñåëåíèÿ íà åæåãîäíèÿ åñåíåí ïàíàèð, îáñåáèë ïðîñ-òðàíñòâàòà îêîëî ïàìåòíèêà íà �Íåçíàéíèÿ âîèí�. Èç-íèêíàë íåèçâåñòíî îò êúäå, òîé ïðèâëè÷à íåóäúðæèìîïîãëåäà ñ íåèçáðîèìèòå ñè àòðàêöèè. Ñòèñíàë çäðàâîïðèäðóæàâàùàòà ìå ðúêà, âíèìàòåëíî ñè ïðîáèâàì ïúòìåæäó ñòè÷àùèòå ñå ïî óëè÷êèòå íà ïàíàèðíîòî ãðàä÷åòúëïè. Îôîðìåíè îò áåçáðîé áëåñòÿùè îãëåäàëíè âèòðè-íè, òå ïðåäëàãàò åâòèíè, íî âïå÷àòëÿâàùè áèæóòà è èìè-òàöèè. Íà ñúñåäíî ñòðåëáèùå ìîæåø äà äåìîíñòðèðàøóìåíèå, êàòî óöåëèø ïðåêàòóðâàùà ñå ôèãóðêà èëè äàîïèòàø êúñìåòà ñè ñ ïóøêà, êîÿòî èçñòðåëâà ìåòàëè÷åñ-êà ñòðåëè÷êà êúì âúðòÿùîòî ñå ñðåùó íåÿ êîëåëî ñ îçíà-÷åíèÿ íà ïå÷àëáèòå. Èëè äà äåìîíñòðèðàø ìóñêóëè, êà-òî èçòëàñêàø òåæêî ãþëëå âúðõó êîëåëà ïî ñòðúìíî èç-âèñÿâàùè ñå ðåëñè, êîåòî ñ ãðúì âúçâåñòÿâà êîëêî ìíîãîñè ñèëåí, àêî äîñòèãíå âðúõíàòà òî÷êà. Ìàëêî ïî íàòà-òúê ñå ÷óäèø êîå îò ïðåäëàãàíèòå ëàêîìñòâà äà ïðåäïî-÷åòåø. Ðîçîâî�áÿë îáëàê îò çàõàðåí ïàìóê, àïåòèòíî ïàð-÷å êàðàìåëèçèðàíà çàõàð ñ îðåõè èëè ëîêóì íà êëå÷êà!Ãðúìêî ìîòîðíî áó÷åíå ïðèâëè÷à âíèìàíèåòî êúì ìîòî-öèêëåòíà àòðàêöèÿ, ïðè êîÿòî èçâåñòåí ðîêåð êðúæè ïîâúòðåøíîñòòà íà ìåòàëè÷åñêà ñôåðà ñ ãëàâàòà íàäîëó.Ïðèäðóæàâàùàòà ðúêà âíèìàòåëíî, íî íàñòîé÷èâî ìåïðèäðúïâà îò âëàê÷åòî íà óæàñèòå è ïàíîïòèêóìà ñ óðîä-ñòâà êúì ïî-íåóòðàëíàòà, ìàêàð è íàìèðèñâàùà çîíà íàìåíàæåðèÿòà ñ �40 àôðèêàíñêè çâåðîâå,� â ñúñåäñòâî ñ êî-ÿòî å öàðñòâîòî íà ëþëêèòå. Êàòî ñå çàïî÷íå îò êîí÷åòà

37

è êîëè÷êè çà íàé-ìàëêèòå è âèåíñêîòî êîëåëî è ñå ñòèãíåäî øåìåòíî âúðòÿùèòå ñå ñòîë÷åòà íà âåðèãè èëè �ëîä-êèòå�, êúäåòî ïîñòåïåííî ìîæåø äà ñå çàñèëèø è äà ïî-ëåòèø íà âîëÿ êúì âèñèíèòå. Ðàçõîäêàòà èç ãðàä÷åòî íà÷óäåñàòà ïîñòåïåííî äîñòèãà êóëìèíàöèÿòà ñè ïðåä âõî-äà íà ïàíàèðíèÿ äâîðåö - îïíàòèÿò êóïîë íà öèðêà, îá-êè÷åí ñ ãèðëÿíäè îò öâåòíè åëåêòðè÷åñêè êðóøêè. Ïúðâàñðåùà ñ íåãîâèòå àðòèñòè, îò êîÿòî åäâà ñè ïîåìàì äúõïðè ñúçåðöàíèåòî íà âúçäóøíèòå àêðîáàòè èëè õîäåùèÿïî îïíàòî íà óæàñÿâàùà âèñî÷èíà âúæå. Èëè ñå ïðåâè-âàì îò ñìÿõ íà æèâîïèñíàòà êëîóíàäà, ñëåä êîÿòî ïðåõ-ëàñíàò íàáëþäàâàì ãðóïàòà åêâèëèáðèñòè èëè èçïúëíÿ-âàùèòå êàêâè ëè íå íîìåðà äðåñèðàíè æèâîòíè. Íåçàá-ðàâèìè ïàíàèðíè äíè, êîèòî çàâúðøâàò ñ òðàäèöèîííèÿïîäàðúê - ÷àíòà îò ïðåñîâàí êàðòîí, â êîÿòî íà ãúðáà ìèïîòðîïâàò íåîáõîäèìèòå ïîñîáèÿ çà íàñòúïâàùèÿ ñëåäñåäìèöà ó÷èëèùåí ñåçîí. Áúðçî ïðåëèòà âðåìåòî â êëàñ-íèòå ñòàè, ïðåïúëíåíè ñ ãëú÷ è ïðèòèõâàùè ïðè âëèçàíå-òî íà ëþáèìèÿ, ïîìíåù ñå çà öÿë æèâîò ó÷èòåë. Ïðîñòîíå óñåùàìå êàê ñúñ çàñòóäÿâàíåòî è ïúðâèÿ ñíÿã íàñòúï-âàò è êîëåäíèòå ïðàçíèöè.

Òèõà íîù! Ñâÿòà íîù! Íåçàáðàâèìà ùå îñòàíå òàçèïðàçíè÷íà âå÷åð ñ êîëåäíà åëõà â íîâàòà êúùà! Êàêâàíåîïèñóåìà ðàäîñò öàðåøå îêîëî äâîéíî ïî-âèñîêîòî îòìåíå äðúâ÷å, îáêè÷åíî ñ ðàçíîöâåòíè ñâåùè è áåçáðîéáëåñòÿùè íàêèòè. Êàêâî îæèâëåíèå ñúïúòñòâóâàøå òîçèïðàçíèê, íà êîéòî áÿõà äîøëè äà íè ïîçäðàâÿò íàé- áëèç-êèòå ðîäíèíè è ãîñòè. Äúëãî ñëåä êàòî âñè÷êî íàîêîëîáå ïðèòèõíàëî, îò âúçáóäà íå ìîæåõ äà çàñïÿ. Íå ñàìî îòïðåæèâÿíîòî, íî è â î÷àêâàíå íà ñëåäâàùèÿ äåí, âïåðèëî÷è â îêà÷åíàòà äî ëåãëîòî ìè êîëåäàðñêà òîðáà. Íàé-ïîñëå êëåïà÷èòå íàòåæàâàò è ñå ñúáóæäàì åäâà ñëåä êà-

38

òî âå÷å ïî óëèöàòà ñå ÷óâàò ãëàñîâåòå íà ïîäðàíèëè êî-ëåäàðè. Ëåêî ñúðäèò, ÷å íå ñà ìå ñúáóäèëè íàâðåìå, íà-áúðçî çàêóñâàì, ïðåìÿòàì ïðåç ðàìî öâåòíàòà òîðáè÷êàè ñå ïðèñúåäèíÿâàì êúì äåòñêèÿ ïîòîê, êîéòî îãëàñÿ ïðàç-íè÷íî ãðàäñêèòå óëèöè. Íåçàáðàâèìè äíè, êîèòî äîñòà-âÿò ðàäîñò íå ñàìî íà äåöàòà, íî è íà ïðèâåòëèâî ïîñðå-ùàùèòå ãè ñ îðåõè, áîíáîíè è ïàðè÷êè äîìàêèíè.

Îùå íå îòçâó÷àëè êîëåäíèòå ïðàçíèöè è èäâà âðåìåçà ïîñðåùàíå íà ñòàðàòà - Íîâà ãîäèíà - Âàñèëüîâäåí.Êàêâî òâîð÷åñêî âäúõíîâåíèå îáçåìà íå ñàìî äåöàòà, íîè âúçðàñòíèòå ïðè ïîäãîòîâêàòà íà òðàäèöèîííèòå ñóð-âàêíèöè. Êàêâè ëè íå ðàçíîöâåòíè õàðòèéêè ñå ðàçêðîÿ-âàò è ïðåêðîÿâàò ïðåäè äà ñå óâèå è óêðàñè ñïîðåä èíäè-âèäóàëíàòà ôàíòàçèÿ òðàäèöèîííîòî äðÿíîâî êëîí÷å. Ñêàêúâ òðåïåò ñå íàîáèêàëÿ ïðàçíè÷íàòà òðàïåçà, â ñðå-äàòà íà êîÿòî ñå ìúäðè íîâîãîäèøíàòà áàíèöà ñ êúñìå-òè. Ñ êàêâî ëþáîïèòñòâî ñå ðîâèì èç ëèñòàòà íà îòðÿçú-êà, ñïðÿë ïðåä íàñ ñëåä çàâúðòàíåòî, çà äà îòêðèåì äðÿ-íîâèòå ïúïêè, ïî ÷èèòî î÷åðòàíèÿ ùå ðàçãàäàåì ñèìâî-ëè÷íèÿ êúñìåò, êîéòî íè î÷àêâà ïðåç íîâàòà ãîäèíà.

Òðàäèöèè è ðèòóàëè, ïîâå÷åòî îò êîèòî áåçâúçâðàò-íî îòçâó÷àëè ñ âðåìåòî è ëèøèëè äåòñòâîòî íà äåöàòàîò íåïðåòåíöèîçíè, íî òðåïåòíè ïðåæèâÿâàíèÿ. Íàé-òðàéíè ñëåäè ñà îñòàíàëè î÷åâèäíî îò âåëèêäåíñêèòåïðàçíèöè.  ÷åòâúðòú÷íèÿ äåí îò ñòðàñòíàòà ñåäìèöà âñåîùå ìîæå äà ñå ïî÷óâñòâà âúçáóæäàùàòà ñóåòíÿ îêîëîáîÿäèñâàíåòî íà ÿéöàòà, êîÿòî ñúáèðà âúîáðàæåíèåòîíà ìàëêè è ãîëåìè îêîëî ñúäèíêèòå ñ ðàçíîöâåòíè áîè, âêîèòî âñåêè ìîæå äà åêñïåðèìåíòèðà ñúñ ñú÷åòàíèå íàöâåòîâåòå èëè ñ ïðèëàãàíå íà êàêâè ëè íå òåõíèêè. Äî-âåð÷èâî çàñïèâàõ â ðàííèòå ÷àñîâå íà ñúáîòíàòà âå÷åð,çàùîòî çíàåõ, ÷å ùå ìå ñúáóäÿò íàâðåìå çà ïîñðåùàíå

39

÷àñà íà âúçêðåñåíèåòî, êîãàòî ñúñ çàïàëåíè ñâåùè â ðú-êà êðúæèì ïîä çâóöèòå íà êàìáàíàòà è òúðæåñòâåíîòîïåñíîïååíå îêîëî ñòàðèííàòà öúðêâà.Êîãàòî íà ñëåäâà-ùèÿ äåí, ïðåìåíåíè ñ íîâè äðåøêè, ïðèêúòàëè ÿéöå - áî-ðåö â äæîáà, ïîòåãëÿìå çà òðàäèöèîííàòà ðàçõîäêà êúì�ßìà÷à�, êúäåòî íè î÷àêâàò ëþëêè è ñåðãèè, ïúëíè ñ èç-íåíàäè. Êîãàòî ñ óñìèâêà íà óñòà ïîçäðàâÿâàìå âñåêèñðåùíàò ñ �Õðèñòîñ âîñêðåñå�, è ñ îòâåòíà óñìèâêà ïîëó-÷àâàìå òðàäèöèîííîòî áëàãîïîæåëàíèå - �Âîèñòèíà âîñ-êðåñå�.

Ùàñòëèâî äåòñòâî, êîãàòî ãîäèíèòå íåçàáåëÿçàíîñå �òúðêàëÿò� îò åñåííèÿ ïàíàèð êúì çàòðóïàíèòå â ñíå-ãîâå êîëåäíè ïðàçíèöè è îò òàì â î÷àêâàíå íà ïðîëåòòàñúñ ñâåòëèíàòà íà Õðèñòîâîòî âúçêðåñåíèå. Êîãàòî íåó-ñåòíî îò ÷èí íà ÷èí, îò êëàñ íà êëàñ ïîñòåïåííî èçðàñò-âàìå è âúçìúæàâàìå. Êîãàòî íàñòúïâà âðåìå äà èçîñòà-âèì èãðèòå è ñ ðúöå â äæîáîâåòå, ñ ïîäñâèðêâàíå íà �Àçãîëÿì ñúì âå÷å...� äà ïîåìåì êúì �ñòúðãàëîòî�.

** *

È åòî ãî ðîäíîòî Õàñêîâî, â êàëåéäîñêîïà íàñïîìåíèòå îò êðàÿ íà 30-òå è íà÷àëîòî íà 40-òå ãîäèíè.Ñúñ �ñòúðãàëîòî�- íåãîâàòà ãëàâíà óëèöà, ïî êîÿòî âëåòíèòå ïðàçíè÷íè äíè ñå ðàçãðúùà ïàðàäíî øåñòâèåíà ìîäàòà, ïðîâèíöèàëíèÿò �ôåøúí�- òóðíèð. Äàìèòåñ åôèðíè, íî ìíîãîïëàñòîâè äúëãè ðîêëè, ïðè êîèòîíàìåêâàùî äåêîëòå è íàäíèêâàùè ïîä ïîëàòà ãëåçåíèñà åäèíñòâåíè èçòî÷íèöè íà åðîòèêà. Ñ êîëîðèòíî ÷à-äúð÷å â ðúêà. Êàâàëåðèòå ñúñ ñâåòëè ïàíòàëîíè îòøàíòóíã è øèðîêîïîëè áåëè ïàíàìè, êîèòî, êàêòî è÷àäúð÷åòàòà áðàíÿò îò íåóìîëèìèòå ñëúí÷åâè ëú÷è è

40

íåèçâåñòíèòå òîãàâà ìàãíèòíè áóðè. Ïèùíî øåñòâèå,ñúïðîâîæäàíî ñ ëþáåçíè ïîçäðàâè, ìèìîëåòíè óñìèâ-êè è äèñêðåòíè ïîãëåäè, íà÷åâàùî îò ñãðàäàòà íà òå-àòúðà. Ïðîòî÷âàùî ñå ïîêðàé ñåí÷åñòèÿ ïàðê ñ êàìåí-íà åñòðàäà, îò êîÿòî çâóöèòå íà äóõîâ îðêåñòúð ñúïðî-âîæäàò íåäåëíàòà ðàçõîäêà. Ïúñòðîöâåòåí ïîòîê îòôèãóðè, êîèòî ñå ñòè÷àò ïîêðàé ìíîãîáðîéíèòå ñëàä-êàðíèöè, ðàçïîëîæåíè êàòî ìàÿöè ïî ïðîòåæåíèåòî íàñòúðãàëîòî, îáñåáâàùè ñ ðåíîìèðàíèòå ñè ñïåöèàëèòå-òè íå ñàìî âíèìàíèåòî íà äåöàòà. Êàòî ñå çàïî÷íå îòòàçè ñðåùó òåàòúðà, èçâåñòíà ñ �ðåçëèâàòà� ñè ðàäî-ìèðñêà áîçà, îò êîÿòî �ïðîñâåòâàò� î÷èòå ñëåä ñíîùíîïðåæèâÿâàíå è ñå ñòèãíå äî �Þíèîí ïàñèôèê�- ñëàâåùàñå ñ ìíîãîïëàñòîâèÿ ñè ôðóêòîâ ñëàäîëåä. Ñðåùó íåÿ îò�Áåðàõà� ìîæåòå äà ñå ñíàáäèòå ñ êàêâè ëè íå áîíáîíè.Ïî íàòàòúê âèòðèíèòå íà �Áàëúê÷èåâ� ïðåäëàãàò íå-íàäìèíàòè ïî îôîðìëåíèå è âêóñ òîðòè è ïàñòè. Àêîóñòîèòå íà òàçè ïîðåäèöà îò èçêóøåíèÿ è ïðåêîñèòåïðåñå÷êàòà, íàâëèçàòå â öàðñòâîòî íà îðèåíòàëñêèòåëàêîìñòâà. Ñëàäêàðíèöà �×àðëñòîí� âè ñúáëàçíÿâà ñáàêëàâà ñ äâà ïëàñòà îðåõè è ïðåâúçõîäíî ìàëåáè,ïîëÿòî ñ ãúñò àðîìàòåí ñèðîï. Òàì ìîæåòå äà îïèòàòåè òîïêà ìëå÷åí ñëàäîëåä ñ ÷óâåí, êîéòî ìó ïðèäàâàíåïîâòîðèì âêóñ è òî÷åùà ñå êîíñèñòåíöèÿ. Íàñðåùà åñëàäêàðíèöà �Ðîçà� ïðåâúðíàëà ñå â ëþáèìî çà ãèìíà-çèñòèòå è ãèìíàçèñòêèòå êúò÷å, ñ äèñêðåòíè ñåïàðåòà,â êîèòî ñïîäåëÿòå ñúêðîâåíè òàéíè, áåç äà ñå èçëàãàòåíà ëþáîïèòíè ïîãëåäè.

 ñòèëà íà Èëô è Ïåòðîâ ñëåä òàêîâà îïèñàíèå,÷îâåê ìîæå äà ñè ïîìèñëè, ÷å � îêîëèéñêèÿ ãðàä Õ ïðèíàëè÷íîñò íà òîëêîç ìíîãî ñëàäêàðíèöè, æèòåëèòå ìóñå ðàæäàò ñàìî çà äà ñè ïîõàïíàò ïàñòè, áàêëàâè è

41

ñëàäîëåä è ïîñëå äà óìðàò�. Íî âñúùíîñò íå áåøå òàêà.Íàðåä ñ âñÿêà ñëàäêàðíèöà ñå ðåäóâàøå íå êàêâî äà å,à êíèæàðíèöà. Ðåäîì ñ áîçàäæèéíèöàòà, ñðåùó òåàòúðàñå ðàçïîëàãàøå �Îòåö Ïàèñèé�. Íà íàñðåùíèÿ úãúë äî�Þíèîí ïàñèôèê� ïîñðåùàøå ñ îòâîðåíè âðàòè êíè-æàðíèöà �×èêàãî�.  ñúñåäñòâî ñ òîðòèòå íà �Áàëúê÷è-åâ� ñå ðàçïðîñòèðàøå íàé-êðóïíàòà îò òÿõ - �Äàìÿíîâ�.Ãîëåìèòå èì ñòúêëåíè âèòðèíè ïðèâëè÷àõà íåóäúðæè-ìî îêîòî. Ïîãëåäúò íåóñåòíî ñå ïëúçâà ïî ïúñòðîöâåò-íèòå êîðèöè íà ìíîãîáðîéíèòå èçäàíèÿ, êîèòî ñå îïèò-âàò äà ïðåëúñòÿò áèëî ñ èíòðèãóâàùèòå ñè çàãëàâèÿ,áèëî ñ èìåòî íà âñåèçâåñòíèÿ ñè àâòîð. Êíèãè, êíèãè,âîäîïàäè îò êíèãè ðàçñòèëàùè ñå ïî ðàôòîâåòå íà îã-ðîìíèòå âèòðèíè. Ñ êîãî ëè íå ùå ñå ñðåùíåòå òóê. Ñìîäåðíèòå Âèêè Áàóì, Ñèíêëåð Ëóèñ,Úïòîí Ñèíêëåð,Òåêåðè, ñ êëàñèöèòå - Äîñòîåâñêè, Òîëñòîé, Çîëà. Ñúñçàãëàâèÿòà, ïðåäëàãàíè îò áèáëèîòåêà �Çëàòíè çúðíà�,íàðåä, ñ êîèòî ùå çúðíåòå ëóêñîçíî èçäàíèå íà ßâîðîâèëè òîì÷åòà íà Åëèí-Ïåëèí, Éîðäàí Éîâêîâ è ×óäî-ìèð. Ñïèðàòå, �çà äà ñè ïîåìåòå äúõ� ïðåä ìàñèâíàòàïîðåäèöà íà äÿäî Âàçîâ, ïðåäè äà ïðåêðà÷èòå âõîäà íàòîçè õðàì íà êíèãàòà, ñ áîæåñòâåí äúõ íà ïå÷àòàðñêîìàñòèëî. Ïðåäè äà ïîòúíåòå â äåáðèòå íà ïîçíàíèåòî,ïîäðåäåíî â áåçáðîé òîì÷åòà ïî áåçêðàéíèòå ñòåëàæè,êúäåòî ìîæåòå äà äîêîñíåòå ñ ðúêà âñÿêî îò òÿõ è äàðàçëèñòèòå ñòðàíèöèòå èì, êîèòî âè ïðåäëàãàò âñåìîãú-ùèÿ ÷îâåøêè äóõ, êîäèðàí ñ 32 áóêâè. Íå å ëè êíèãàòàâúëøåáíîòî êèëèì÷å, êîåòî ìîæå äà âè îòíåñå ñ âúëíè-òå íà ôàíòàçèÿòà è â íàé-îòäàëå÷åíèòå êúò÷åòà íàçåìÿòà, íà ëóíàòà, âúâ âñåìèðà. Äà âè ðàçõîäè ïî ñâå-òîâíèòå áóëåâàðäè è äà âè âúðíå îòíîâî íà �ñòúðãàëî-òî� â ðîäíèÿ ãðàä.

42

�Ñòúðãàëîòî�! - Âèíàãè èçïëóâàøå â ñúçíàíèåòî ìè,êîãàòî ñå ðàçõîæäàõ ïî âåêîâíîòî �Êîðçî� â Áðàòèñëàâà,óõàåùî íà ïå÷åíè êåñòåíè â åñåííèòå âå÷åðè. Íå ãî çàáðà-âÿõ è â ïîäíîæèåòî íà ìîíóìåíòà�Ñâ. Âàöëàâ�, êîãàòî ñïîãëåä îáãðúùàõ áåçáðåæíèÿ ïðàæêè ïëîùàä èëè ñ õàëáàïèâî, â íÿêîå îò áåçáðîéíèòå ìó çàâåäåíèÿ ñå íàñëàæäàâàõíà ïúñòðàòà íàâàëèöà íàîêîëî.

Êàêâî îáùî ñïîäåëÿõà ãëàâíàòà óëè÷êà íà ìàëêîòîãðàä÷å è ñâåòîâíèòå áóëåâàðäè, íåñðàâíèìè ïî ìàùàáè,íåèçáðîäèìè è âåêîâå÷íè, ïëåíÿâàùè âñåêè ñúñ ñîáñòâåí ÷àðè íåïîâòîðèìî âúçäåéñòâèå, íî ñÿêàø ðàâíîïîñòàâåíè ïðåä÷îâåøêèòå âúæäåëåíèÿ è ñâúðçâàíè îò íåùî îáùî÷îâåøêî,îñåçàåìî íàâñÿêúäå. Êîãàòî ñå ðàçõîæäàø ïîØàíçåëèçå, ñ íàêàöàëè ïî òðîòîàðèòå ìàñè÷êè íà áåçáðîé-íèòå ïàðèæêè êàôåíåòà, èëè ïî ñåí÷åñòèòå àëåè íà áóëå-âàðäà íà ëèïèòå â Áåðëèí. Ïî áåçêðàéíàòà ïåðñïåêòèâà íàÊàëèíèíñêè ïðîñïåêò èëè ïî ñòàðèííàòà Àðáàòñêàÿ óëèöàâ Ìîñêâà. Ïî îïúíàòèòå êàòî òåòèâà àâåíþòà íà Âàøèí-ãòîí è ÷àðîâíèòå óëè÷êè íà Äæîðäæ Òàóí. Ïî áóëåâàðäèòåíà Âèåíà è Áóäàïåùà, êðàé õóáàâèÿ ñèí Äóíàâ. Ïî ãëàâíàòàóëèöà íà Èíñáðóê ñ èçâèñèëèòå ñå íàä íåÿ ñíåæíè âúðõîâå.Èëè ñå óäèâÿâàø íà ïðàçíè÷íàòà ìåòàìîðôîçà íà íàé-ãîëåìèÿ áóëåâàðä â Òîêèî, íà êîéòî âñÿêà ñúáîòà è íåäåëÿñëåäîáåä äâèæåíèåòî ïðåñúõâà. Íå ñàìî ïî òðîòîàðèòå,íî è ïî òðàíñïîðòíèòå ëåíòè, êúäåòî äî ïðåäè ìèíóòà ñåå ñòè÷àë áåçêðàåí ïîòîê îò êîëè, çàïî÷âàò äà íèêíàò êàòîãúáè ìàñè è ñòîëîâå îò îêîëíèòå ñëàäêàðíèöè, êàôåíåòàè ðåñòîðàíòè, îêîëî êîèòî ñå ñóåòÿò ñåðâèòüîðè â òðà-äèöèîííè áåëè ñàêà è ðúêàâèöè, ãîòîâè äà çàäîâîëÿò è íàé-ïðèäèð÷èâèòå âêóñîâå. Ñúñ ñîáñòâåíèòå ñè î÷è ñúì íàáëþ-äàâàë êàê òàçè ãëàâíà àðòåðèÿ íà ìíîãîìèëèîííèÿ ãðàä çàáðîåíè ìèíóòè ïðîìåíÿ ðèòúìà ñè è îò ñðåäèùå íà ìíî-

43

ãîïîñî÷åí èíòåíçèâåí òðàôèê ñå ïðåâðúùà â ìÿñòî çàðàçõîäêè è ðàçâëå÷åíèÿ.

È ïîñòåïåííî çàïî÷âàø äà îñúçíàâàø, ÷å âñè÷êè òåçèïëîùàäè è óëèöè, ïî êîèòî ñå ñòè÷àò äåíîíîùíî áåçêðàéíè÷îâåøêè ïîòîöè ñúñ ñâîåòî ðóñëî îáåäèíÿâàò õîðàòà, óëåñ-íÿâàò òåõíèòå ñðåùè è êîíòàêòè, ïîçâîëÿâàò èì äà ïî-÷óâñòâàò îáùîòî ìåæäó ñåáå ñè, âúïðåêè ðàçëè÷èÿòà ìåæäóâñåêè îò òÿõ.

Òîçè èíñòèíêò íàé-ÿñíî ïðîëè÷àâà è ñå ïðåâðúùà âúâôèëîñîôèÿ ïðè ÷àåíèòå öåðåìîíèè.  ñòðàíàòà íà èçãðÿ-âàùîòî ñëúíöå èìàõ âúçìîæíîñò äà ñå âêëþ÷à â åäèíòàêúâ áåçêðàåí ðèòóàë, ïîñâåòåí íà áèëêîâàòà òå÷íîñò,êîÿòî íà ïðúâ ïîãëåä ìè ñå ñòðóâàøå, ÷å ôåòèøèçèðàò.Ïîñòåïåííî îáà÷å ïî÷óâñòâóâàõ, ÷å òàéíàòà íà òàçè ñèì-âîëèêà ñå êðèå íå â ÷àÿ èëè íåãîâîòî êà÷åñòâî, à â îáùó-âàíåòî. Ó÷àñòíèöèòå â íåÿ ñå ñúáèðàò, çà äà ïîìúë÷àòñúâìåñòíî. Íå äà ñïîðÿò, îáñúæäàò èëè áúðáîðÿò.  òè-øèíàòà íà ìúë÷àíèåòî âñåêè îò òÿõ ñå óíàñÿ â ñîáñòâå-íèòå ñè ìèñëè, áåç äà çàáðàâÿ çà ïðèñúñòâèåòî íà íàñÿ-äàëèòå îêîëî íåãî. Ìàãíåòèçìúò íà îáùóâàíåòî, ñú÷åòàíñ ðèòóàëà íà ìúë÷àíèåòî, âñúùíîñò ïðàâè âñåêè åäèí îòó÷àñòíèöèòå äà ñå ÷óâñòâà ïðå÷èñòåí äóõîâíî.

44

** *

 ïðîâèíöèàëíîòî åæåäíåâèå íà ðîäíèÿ ãðàä ïðåçîíèÿ ãîäèíè çàðàæäàùîòî ñå ñåäìî èçêóñòâî áåøå ãëà-âåí èçòî÷íèê íà âúëíåíèÿ.  çîðàòà íà êèíîòî õîðàòàñúñ ñòðàõîïî÷èòàíèå ïðåêðà÷âàõà ïðàãà íà êèíîòåà-òúð �Îäåîí� èëè �Ìîäåðåí òåàòúð�, çà äà ñå îòäàäàòâ îáÿòèÿòà íà íåìèòå ñòàðè ëåíòè.  ñóìðàêà ïîäåêðàíà ñàìîòåí ïèàíèñò îçâó÷àâàøå ïðåïúëíåíàòà çà-ëà ñ àêîðäè ñúîáðàçåíè ñ òåìïîòî, íàñòðîåíèåòî èäðàìàòè÷íîñòòà íà áåççâó÷íî è ñ ëåêî ïîòðåïâàíå ïðî-ìåíÿùèòå ñå êàäðè, êîèòî êàðàò çàëàòà äà ðåàãèðà ñïðèòàÿâàíå íà äúõ èëè ãðúìîãëàñåí ñìÿõ. Îìàãüîñàíèîò âúëíóâàùàòà èãðà íà âåëèêèÿ ×àïëèí, êîÿòî íå ñåíóæäàå îò äóìè, çà äà òå ïëåíè è çàâëàäåå áåç îñòàòúê.Ðàçâåñåëåíè îò ãðîòåñêíèòå ôèãóðè íà Ëàóðåë è Õàðäèâúâ âúçáóæäàùèòå íåóäúðæèì ñìÿõ ðîëè íà Êðà÷óí èÌàë÷î. Íàïðåãíàòè îò àêðîáàòè÷íèòå ïðåâúïëúùåíèÿíà Áúñòúð Êèòúí, íà êîèòî ìîæå äà çàâèäè âñåêè ñúâ-ðåìåíåí êàñêàäüîð. Õîðàòà íàïóñêàõà êèíîñàëîíà îòñòðàíè÷íèòå âðàòè, çà äà ñå çàâúðíàò â äåéñòâèòåëíîñò-òà è îòñòúïÿò ìåñòàòà ñè íà òúëïÿùèòå ñå ïðåä âõîäàíîâè ó÷àñòíèöè â êèíîêðúãîâðàòà, êîéòî çàïî÷âàøå îò10 ÷àñà ñóòðèí è çàâúðøâàøå â íîùíèòå ÷àñîâå.

Ñ ïðîãîâàðÿíåòî íà êèíîòî ïî åêðàíèòå çàáëåñòÿ-õà íîâè çâåçäè. Áåøå óäîâîëñòâèå äà ñå ñúçåðöàâà ïðå-ëåñòíàòà èãðà íà Øúðëè Òåìïúë, èëè íàïðåãíàòèòåêàäðè ñ Óîëúñ Áèðè è Ìèêè Ðóíè.  ïðàçíèê çà ãðàäàñå ïðåâúðíà �Ñíåæíèÿò ðàé� ñúñ Ñîíÿ Õåíè è îðêåñòú-ðúò íà Áåíè Ãóäìàí, ÷èèòî øëàãåðíè ìåëîäèè âñåêèòàíàíèêàøå íà èçëèçàíå îò êèíîñàëîíà. Êàêâà ñåíçà-öèÿ ïðåäèçâèêâàõà íåïîâòîðèìèòå øîó ñïåêòàêëè íà

45

Ôðåä Àñòåð è Äæèíäæúð Ðîäæúðñ. Áåçêðàéíè îïàøêèîïàñâàõà êèíîòåàòðèòå â äíèòå, êîãàòî ïðîæåêòèðàõàêèíî åïîïåÿòà �Îòíåñåíè îò âèõúðà� èëè äðàìàòè÷íèòååïèçîäè �Çíàõàð� è �Ìîðàë� ïî Äîëåíãà Ìîñòîâè÷.

Ñïå÷åëè èëè çàãóáè êèíîèçêóñòâîòî îò ïðåâðúùà-íåòî ìó â äîõîäíà êèíîèíäóñòðèÿ, êîÿòî êàòî íåóäúð-æèìà âúëíà, çàïëàøâàùà äà ïðåðàñíå â öóíàìè, çàëÿñ ïðîäóêöèÿòà ñè æàäíèÿ çà çðåëèùà ñâÿò?

Êàòî åäèíñòâåí áúëãàðñêè àñïèðàíò â Áðàòèñëàâà ìèáåøå îêàçàíà ÷åñò äà áúäà ïîêàíåí íà îáÿä îò òîãàâàø-íèÿò íè ãåíåðàëåí êîíñóë.  ðàçãîâîðà, êîéòî êðúæåøåãëàâíî îêîëî êóëòóðíè ïðîáëåìè íà äâåòå ñòðàíè, äîìàêè-íúò èçêàçà íåóäîâëåòâîðåíèå, ÷å â ×åõîñëîâàêèÿ ñå ïðîæåê-òèðàò ñàìî îãðàíè÷åí áðîé áúëãàðñêè è ñúâåòñêè ôèëìè.Ïîðàçìèñëèõ âúðõó êàçàíîòî, çàùîòî íåñúìíåíî îòãîâàðÿ-øå íà èñòèíàòà. Ïîçâîëèõ ñè äà èçòúêíà, ÷å âñúùíîñòòàêà ñå èçäèãà ïðåñòèæúò íà áúëãàðñêîòî è ñúâåòñêîòîêèíî, òúé êàòî ïî åêðàíèòå ìîãàò äà ñå âèäÿò ñàìîñòîéíîñòíè êèíîëåíòè íà Ñåðãåé Áîíäàð÷óê , Âúëî Ðàäåâè äðóãè çàáåëåæèòåëíè ðåæèñüîðè è êèíîàðòèñòè. Íàâîä-íÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åêðàíè ñúñ ñêîðîñòðåëíà ñúâåò-ñêà ïðîäóêöèÿ ïðåäèçâèêà èíôëàöèÿ íà òÿõíîòî êèíîï-ðîèçâîäñòâî. Îáðàòíî, âíîñúò íà àìåðèêàíñêè ôèëìè, êîé-òî ñå îãðàíè÷àâàøå ñàìî äî èçáðàíè øåäüîâðè, ñúçäàâàøåâúçâèøåíà ïðåäñòàâà çà òåõíèòå ïîñòèæåíèÿ. Íÿìà äàçàáðàâÿ ïîêúðòèòåëíîòî âúçäåéñòâèå íà ôèëìà �Ñúðöåòîå ñàìîòåí ëîâåö�. Îò êèíîñàëîíà âëÿçîõìå â ñúñåäíî çàâå-äåíèå, çà äà ðàçìåíèì ìèñëè íà ÷àøà ïèòèå, à âñúùíîñòìúë÷àõìå. Íÿìàõìå äóìè. Ïîäîáíî ðàçòúðñâàùî âúçäåéñ-òâèå èìàõà ôèëìèòå �Äà óáèåø ïðèñìåõóëíèê� è �Óìî-ðåíèòå êîíå ãè óáèâàò - íàëè?�. Ñåãà, êîãàòî ñìå çàëåòèîò áåçêðàéíèòå �ñàïóíåíè�, ïî ñêîðî ïîìèéíè ñåðèàëè,

46

íèìà ñìå ñïå÷åëèëè íåùî? Äà íå ãîâîðèì çà ôèëìèòå íàíàñèëèåòî è óæàñèòå è òÿõíîòî âúçäåéñòâèå âúðõó ïîä-ðàñòâàùîòî ïîêîëåíèå. Íà ïúò çà ïëàæà, 10-ãîäèøíèÿòâíóê íà ïðèÿòåëñêî ñåìåéñòâî íàìåñòè íà ðàìî êàòî �ñòèí-ãúð ðàêåòà� ñëúí÷åâèÿ ÷àäúð, êîéòî ìó áÿõà ïîâåðèëè äàíîñè, íàñî÷è ãî êúì ñúñåäåí ìíîãîåòàæåí áëîê è ñëåä åäíîïðèãëóøåíî �ê-õ-õ-õ�, ìå ïîãëåäíà óñìèõíàòî è çàÿâè ��Ãîðíèòå åòàæè âå÷å ãè íÿìà!�

Íå ÷å êèíîòî â äíåøíî âðåìå å çàãóáèëî ÷àðà ñè,íî êèíîèíäóñòðèÿòà ãî ïðåâúðíà â êîâàðíî òðåñàâèùå,êúäåòî òðóäíî ñå íàìèðà âÿðíàòà ïúòåêà è êîãàòî íàé-ïîñëå ÿ óëó÷èø è ïîïàäíåø íà íåùî ñòîéíîñòíî, ñúï-ðèêîñíîâåíèåòî ñúñ ñåäìîòî èçêóñòâî îòíîâî ñå ïðåâ-ðúùà â ïðàçíèê.

Íà ïúò çà Ðèì âíåçàïíî ðåøèõ äà âêóñÿ îò î÷àðîâà-íèåòî íà Âåíåöèÿ è ïðåç íîùòà. Ïîçíàâàõ ÿ îò åäíî öåëîä-íåâíî êðúñòîñâàíå íà æèâîïèñíèòå é óëè÷êè è êàíàëè,êîåòî áåøå îñòàâèëî íåçàëè÷èìè ñëåäè â ñúçíàíèåòî ìè.Âúçìîæíîñòòà äà ñå âúðíà êúì ñïîìåíèòå ñè ïðåç êúñíèòå÷àñîâå íà åäíà ìåêà ñåïòåìâðèéñêà íîù, ñ ïðèÿòíàòàêîìïàíèÿ,êîÿòî ìå ñúïðîâîæäàøå, ìå èçêóøàâàøå íåóäúð-æèìî. Îùå ïîâå÷å, ÷å ðàçïèñàíèåòî íà âëàêîâåòå ïðåäëà-ãàøå ÷óäåñíà âúçìîæíîñò çà íÿêîëêî ÷àñîâî ïðåêúñâàíå âãðàäà íà ðîìàíòèêàòà. Ñòîâàðèõìå ïúòíèòå ÷àíòè â áà-ãàæíîòî îòäåëåíèå è çàáúðçàíè ñå ãìóðíàõìå â îáÿòè-ÿòà íà âåíåöèàíñêàòà íîù. Íå ñå íàñèùàõìå äà ñå ëóòàìåïî ñëàáî îñâåòåíèòå óëè÷êè, äà ñå çàñòîÿâàìå ïî ïåðè-ëàòà íà æèâîïèñíî èçãúðáåíèòå ìîñò÷åòà, íàäâèñíàëèíàä ëàáèðèíòà îò êàíàëè, ïîä êîèòî òèõî ñå ïëèñêà ìîð-ñêàòà âîäà. Íåóñåòíî ñå îçîâàâàìå â îáÿòèÿòà íà ïëîùàä�Ñàí Ìàðêî�, òàéíñòâåíî î÷åðòàí â ñóìðàêà îò äàíòåëå-íàòà àðõèòåêòóðà íà äâîðåöà íà äîæèòå è èçâèñÿâàùèÿ

47

ñå ðåäîì çàáåëåæèòåëåí õðàì. Íÿìà ïî÷èâíè äíè è ÷àñîâåçà ìàãíèòíîòî ñúðöå íà Âåíåöèÿ, êîåòî ïðèâëè÷à ïîñåòè-òåëè îò öåëèÿ ñâÿò. Ñàìî îòíîñèòåëíèÿò èì áðîé â íîù-íèòå ÷àñîâå å íàìàëÿë è ëèïñâàò ãúëúáèòå. Ãúëúáèòå,êîèòî îêðèëÿò ïëîùàäà ïðåç äåíÿ è äîâåð÷èâî êúëâàò õðàíàîò âñÿêà ïðîòåãíàòà ðúêà. Âìåñòî òîâà îò äâàòà ïðî-òèâîñòîÿùè ðåñòîðàíòà ñå ðàçëèâà òèõà ìóçèêà.Ïî÷óâñ-òâàõìå îáà÷å êàê ñïîêîéñòâèåòî íà ñðåäíîùíèÿ ÷àñ íåó-ñåòíî ñå íàðóøàâà îò íåî÷àêâàíî îæèâëåíèå. Îòâîðåíèòåâðàòè íà ñàëîíèòå çàïî÷íàõà äà ñèïÿò íà òóìáè, íàòóìáè æèâîïèñíè ãðóïè. Ìúæåòå â ñòðîãî âå÷åðíî îáëåê-ëî, à äàìèòå ñ ìîäåðíèòå çà òîãàâà �ïà÷êè�, ñ êîèòî êàòîëåáåäè ñå ïîíàñÿò ïî ïëîùàäà, îãëàñÿéêè ãî ñ ïðèãëóøåíãëú÷ è ñìÿõ. Îáñåáâà íè ÷óâñòâî, ÷å ñìå ïîïàäíàëè â íÿêàêúââúëøåáåí ñâÿò íà ïðèêàçêèòå, çàùîòî âñðåä ôååðè÷íî îá-ëå÷åíèòå ôèãóðè, êîèòî ñå ðàçõîæäàõà îêîëî íàñ, ñúçèðàìåâñåèçâåñòíè ãåðîè è äîáðå ïîçíàòè ëèöà. Íå áèõ ìîãúë äàîïðåäåëÿ òî÷íî êîëêî âðåìå ñìå ñòîÿëè, ñìàÿíè îò òàçèãëåäêà. Íî ñúáóæäàéêè ñå, ñÿêàø îò ÷àðîâåí ñúí, îñúçíà-âàìå, ÷å ñìå ñòàíàëè ó÷àñòíèöè íà ïîðåäíèÿ ñâåòîâåíêèíîôåñòèâàë âúâ Âåíåöèÿ. Íåãîâèòå çâåçäè â òàçè ïðèÿòíàíîù áÿõà èçëåçëè äà ïîåìàò ãëúòêà âúçäóõ è äà ñå ðàçõîäÿòïî ïëîùàäà ñëåä çàêëþ÷èòåëíèòå òúðæåñòâà. Áÿõà ñå ïðè-çåìèëè îò ôèëìîâèòå ëåíòè, çà äà ñúòâîðÿò íåçàáðàâèìàçâåçäíà íîù âúâ Âåíåöèÿ.

48

** *

Ìóçèêàòà, îùå çâó÷è â óøèòå ìè ìóçèêàòà îò îíå-çè äíè. Íåçàáðàâèìèòå øëàãåðè, êîèòî òå ïîåìàò îòóëèöàòà ïðåä êèíî �Îäåîí�, êúäåòî î÷àêâàùèòå íà÷à-ëîòî íà ïîðåäíèÿ êèíîñåàíñ ÷îïëÿò ñåìêè è òàêòóâàò ñêðàê â óíèñîí ñ ìåëîäèèòå, ðàçëèâàùè ñå îò ôóíèÿòà íàìîùíèÿ åëåêòðè÷åñêè ãðàìîôîí.

Ïðåä òåàòúðà çâóöèòå íà æèâîïèñíà ëàòåðíà ïðè-êàíâàò äà ðàçãàäàåòå áúäåùåòî ñè ñ êúñìåò÷å, èçòåãëå-íî îò ÷îâêàòà íà ïúñòðîïåðåñò ïàïàãàë èëè èçïîä ìóñ-òà÷êèòå íà ïëàõî ïîãëåæäàùî ìîðñêî ñâèí÷å.

Ïî ñðåäàòà íà ãëàâíàòà óëèöà ñå ñïèðàòå ðàçäâî-åíè íàêúäå äà ïîåìåòå? Íàëÿâî, êúäåòî âè çîâàò ðèò-ìèòå, îò ìàãàçèíà çà ãðàìîôîííè ïëî÷è èëè äà ïðîäúë-æèòå íàïðàâî êúì �×àðëñòîí� ñ íàé-ìîäåðíèÿ ìþçèê-áîêñ â ãðàäà. Êðúãúò íà âàøàòà ìóçèêàëíà ðàçõîäêà ñåçàòâàðÿ ïðåä �Ìîäåðåí òåàòúð�, êúäåòî îòíîâî âè ïðåä-ëàãàò òîïëè ñòðàãàëè è ñåìêè, è âúçìîæíîñò äà ïîñëó-øàòå ìóçèêà îò ôèëìè ïðåäè äà âëåçåòå â êèíîñàëîíà.

Ñòàðèòå ãðàäñêè ïåñíè! Ìåëîäèÿòà, ðèòúìúò èñúäúðæàíèåòî íà êîèòî çàïëåíÿâàò. Ïåñåíåí åïîñ îòáëèçêîòî ìèíàëî, êîéòî ñå îïèòâàìå äà ñúõðàíèì ñãðîòåñêíè èçïúëíåíèÿ íà âúçðàñòíè ëþáèòåëè, èçâàäè-ëè îò íàôòàëèíà çàåäíî ñúñ ñïîìåíèòå è ñòàðèòå îäåæ-äè. Íèìà òðÿáâà äà çàáðàâèì, ÷å òåçè �ñòàðè� ïåñíèñà áèëè ïèñàíè çà ìëàäè õîðà è íîâîòî ïîêîëåíèåïåâöè ìîæå äà ïîåìå ùàôåòàòà êàòî àðàíæèðà ïîäõî-äÿùî è ïîäíåñå ìåëîäè÷íè áóêåòè îò ìèíàëîòî. Íå ñàëè îêóðàæàâàùè çà åäíî òàêîâà íà÷èíàíèå íåïðåñúõâà-ùèòå óñïåõè íà Õóëèî Èãëåñèàñ è êúíòðè ìóçèêàòà,

49

êîèòî íåîòìåííî íàìèðàò ìÿñòî â ñúðöàòà íà õîðàòàíàðåä ñ íàé-ìîäåðíèòå òåíäåíöèè â ïîïìóçèêàòà? Òàíàëè ðàçëè÷íèòå òå÷åíèÿ, êîèòî ñúïðîâîæäàò æèâîòàíè è ìóçèêàëíî ãî îöâåòÿâàò, íåóñåòíî ñå ïðåâðúùàò âæàëîíè ïî íàøèÿ æèòåéñêè ïúò è åäíà íåçàáðàâèìàìåëîäèÿ èëè ïåñåí íè îðèåíòèðà â ìèíàëîòî ïî-äîáðåè ïî-áúðçî, îòêîëêîòî îáùîïðèåòèòå ìåðèëà çàâðåìåòî!

** *

Íåçàáðàâèìèòå ðàçõîäêè ïî ñòúðãàëîòî, ìèìîëåò-íèòå ïîãëåäè è óñìèâêè, êîèòî ãè ñúïðîâîæäàò, íåóñåò-íî çàïî÷âàò äà íè âúëíóâàò âñå ïîâå÷å è ïîâå÷å,äîêàòî â åäíà íåçíàéíà âå÷åð, íÿêúäå èç òèõèòå óëè÷êè,êîãàòî èçïðàùàø ïîçíàòî ñúùåñòâî, èçâåäíúæ îñúçíà-âàø, ÷å ñè îáñåáåí îò íàé-ñúêðîâåíèÿ äàð íà ïðèðî-äàòà � ëþáîâòà. È íåóñåòíî íàâëèçàø â íîâ ñâÿò -ñâåòúò íà ÷óâñòâàòà. Íîâà âñåëåíà, â êîÿòî ñúùåñòâó-âàò äðóãè èçìåðåíèÿ. Êúäåòî âðåìåòî òå÷å ïî äðóãíà÷èí è âñè÷êî íàîêîëî ñèÿå â ñâåòëèíà ñ âñè÷êèðàçöâåòêè íà äúãàòà. Êîãàòî åêçàëòàöèÿòà è ðàçî÷à-ðîâàíèåòî ñå ïðåâðúùàò â ñòðàíè íà åäíà è ñúùà ìî-íåòà è ñúäáàòà ðåøàâà ñ êîÿ îò òÿõ äà òå äàðè. Íîíåçàâèñèìî îò âñè÷êî â äóøàòà îñòàâàò íåçàëè÷èìèñëåäè îò ïðåæèâÿíîòî, ìàêàð è ïðåâúðíàòè â ëèðè÷íèïåïåëèùà...

50

Êëþ÷îâè äóìèÒåçè ìèíèàòþðè ñà äðàñêàíè âúðõó öèãàðåíè êóòèè âñðåäóõàíèÿ íà àëêîõîëíè ïàðè è çà äà ñå îñåçàÿò àäåêâàòíî åæåëàòåëíî äà ñå ïðåëèñòâàòïðè ñúùèòå óñëîâèÿ ïîäîáíî íà ôðåñêèòå íà Áîÿíñêàòà öúðêâà,êîèòî çà äà ñå âúçïðèåìàò àâòåíòè÷íî ñëåäâà äà ñå ñúçåðöàâàòíà ñâåòëèíà îò ñâåùè ïðè êîÿòî ñà áèëè ðèñóâàíè.

51

Ì Å × Ò È Ò Å �

52

** *

Ñëó÷àåí ôàð ðàçäèðà ìðàêà

è âåæäàì òå êðàé ìåíå äà ñòîèø

çàãóáèëà çà ùàñòèåòî âÿðà

ïðåâúðíàëà âúâ ëåä ëåëÿíèòå ìå÷òè

Íà ôàðà ñâåòëèíàòà íÿìà äà íè ñòîïëè,

îò íåÿ ñàìî ëåäåíîòî êúñ÷å ïîâå÷å ùå çàáëåñòè

ñëîæè â ðúêàòà ìè ïðåìðúçíàëèòå ïðúñòè

è ïîçâîëè ìè äà öåëóíà ÷óäíèòå ïîñúðíàëè î÷è

Íà ìîðíîòî ìè ðàìî ãëàâàòà ñè íå ñâåæäàé

çàùîòî âúâ ãúðäèòå ìè íåçâàíà ìúêàòà òåæè

â ðàçðóõà ñà ìå÷òàíèòå íàäåæäè

âúâ ïåïåë ñà æàäóâàíèòå äíè�

53

Ñúñ óñòíèòå ñè èñêàì äà ïî÷åðïÿ âÿðà

Îò íåâçðèìàòà äúëáî÷èíà íà òâîèòå î÷è

Ñ äúõà ñè äà ñòîïÿ ñòóäåíàòà ïðåãðàäà,

Êîÿòî ñòðàøíî � ðàâíîäóøíî íè äåëè

Òîãàâà â òúìíèíàòà çàåäíî ùå òúðñèì

ñòðúìíàòà ïúòå÷êà êúì äåíÿ

ïðîòåãíàëè âúâ ïëàìíàëîòî óòðî ïðúñòè

æàäóâàùè äà èçãîðèì âúâ ëþáîâòà

�Íå ñëóøàé ìå, êîåòî òè ãîâîðÿ !

Òàêà ïîíÿêîãà è ãàñíåùàòà ñâåù èñêðè

êúì ìåíå ñàìî ïðèáëèæè ñå ñ òèõè ñòúïêè

ãëàâàòà ñè ñêëîíè íà ìîèòå ãúðäè�

54

** *

Êàìáàíåí çâúí

ïîòðúïâà â ìîÿ ñúí

è ñâåùèòå äîãàðÿò �

Ëþáîâåí ñúí

ïðåâúðíàò â çâúí

ìîëèòâåíî êúì òåá

îòïðàâåí �

55

** *

Óñìèõâàé ñå êîãàòî òè ãîâîðÿ!

Íå ãëåäàé ìå ñ íåâèæäàùè î÷è �

Î! � êàê òå ìîëÿ,

áëèêíàëàòà ìúêà ñêðèè �

Ïî ñóõàòà ïúòåêà íà ìèíàëè ñúëçè

äà òúðñÿ ïúòÿ íè

êúì áúäåùèòå äíè ìå îñòàâè

È íå ïëà÷è ! È íå ïëà÷è �

Çà ìèã ìå ñàìî ïîãëåäíè !

Î ! � Ùàñòèå âúâ äâå î÷è

è êàïåùè ñúëçè �

Áëåñíàëè êðèñòàëè

íà ñáúäíàòè ìå÷òè �

56

** *

Ïîèñêà ìè êèáðèò

è ôàêåë òè äîíåñîõ,

çàùîòî âúâ ãúðäèòå ìè

íåãàñíåùà ëþáîâ ãîðè!

Äîðè â ñúíÿ ìå ñúáóäè

ñ ðàäîñò áèõ ïîäíåñúë �

íàäåæäàòà è íåéíèòå èñêðè �

57

** *

Âñðåä îáëàöè

îò äèì öèãàðåí,

áåçîáëà÷íî å

ùàñòèåòî â òîçè ìèã!

Ïðåëèâàò ÷óâñòâàòà,

êàòî âèíî ðàçëÿíî

è äàâÿò íè

âúâ ñâîèòå âúëíè �

58

** *

Ñëîæè ãëàâàòà ñè

íà ìîéòî ðàìî �

óñìèõâàé ñå

è ïàê ìå öåëóíè �

Íà òàçè íîù

äà èçæèâååì ÷àçîâåòå ñàìî �

À óòðå �

íåêà âñè÷êî

ñå ðóøè �

59

� Í À Ä Å Æ Ä À Ò À �

60

** *

Ïðåä êðúñòîïúòÿ íà æèâîòà ñðåùíàõ

òâîèòå çàëóòàíè î÷è

íå ïèòàõ òå ÷èé îáðàç äèðèø

à òðúãíàõ ðîá ïî òÿõíèòå ñëåäè �

Çàùîòî òúðñèë áÿõ è íåíàìåðèë

âúâ òúìíà íîù æåëàíàòà çâåçäà

çàòóé çàðåÿíèÿò ïîãëåä âåðåí

çà ìåíå ñòàíà óæàñÿâàùà ñúäáà !

È òúé óñàìîòåíè âúâ æèâîòà

ñòúïÿéêè ñëåäà â ñëåäà

ùå íîñèìå êúì íåíåñèòíàòà ãîëãîòà

íåâèäèìèÿò êðúñò íà ëþáîâòà

�È ñàìî ÷åçíåùèòå ñòúïêè ùå áåëåæàò

ïúòåêàòà íà íàøàòà ëþáîâ,

çàùîòî ñòðàäà ëè ñúðöåòî, òî áëåäíåÿò

íå ñàìî äóìèòå, à öåëèÿò æèâîò !

61

** *

Íîù �

ñ êóðøóìåíî íåáå

è áåç çâåçäè �

Æèâîò �

êàòî âîäíè ïðúñêè

ðàçïèëÿí �

Ùå ìîæåø ëè

áåç ïúò

äà ìå íàìåðèø òè ? Äà âúðíåø

óòðîòî íà ìîÿ áëÿí !

62

** *

Äîêîñíè ìe ïî ëøöåòî

è ïî÷àêàé �

Äà âèäèø �

ùå ïðîáëåñíå ëè ñúëçà�

Òîãàâà öåëóíè ìå

áåç äà ÷àêàø

çàùîòî ëþáîâòà íè å ñúäáà !

Òàêà âúëíàòà ñðåùà

êàìúêà êðàéáðåæåí�

Ðàçáèâà ñå âúâ íåãî

áåç ñëåäà

îòäàâàéêè âñðåä êàïêè

â óñòðåìà ìåòåæåí

÷óäîòî íà ëþáîâòà �

63

** *

Áðîäÿ â ìðàê,

êàòî ñëåïåö �

ñ ïðîòåãíàòà ðúêà �

È òúðñÿ

äà îïèïàì ïàê

ïî âëþáåíèòå óñòíè �

Óñìèâêàòà

íà Ëþáîâòà �

64

** *

Íàâúí �

íàñòúïâà

ïðîëåòòà �

Íî âúâ äóøàòà ìè

å îùå çèìà �

Íèìà íå ùà ðúçöúôíå

ðàäîñòòà

òîëêîâà æåëàíà

è íåäîñòèæèìà ?

65

** *

Íå âÿðâàì

â ùàñòèåòî àç

è ìúêàòà

ñúðöåòî ìè îñåíÿ �

 ñïîìåíà

çà ñåòíèÿ íè ÷àñ �

áåçóìíàòà íàäåæäà

å ñòàåíà !

66

** *

Ñ íåâÿðà áèõ ñðåùíàë

áåçóìíèòå äóìè

çà ùàñòèå

ëþáîâ

è ìå÷òè �

 çàáðàâà

áèõ ñòðàäàë �

ïèÿí äî áåçóìèå �

Æàäóâàù ,

çà áúäåùè

÷àêàíè äíè �

67

� Ð À Ç Î × À Ð Î Â À Í È Å Ò Î �

68

** *

Ùå öúôíàò êåñòåíèòå òàçè ïðîëåò ìíîãî ðàíî

è íåæíî ïîä ïðîçîðåöà ùå øóìîëÿò

íî íÿìà äà ñìå äâàìà ñàìî,

ùå òåãíå ìåæäó íàñ - ïðåñå÷åí òâîÿ ïúò�

È ñàìî ñïîìåíèòå âåðíè â ñúíÿ ùå ìå ñïîõîæäàò

è ùå ñúíóâàì ìîæå áè àç òâîÿ ëèê,

íî íÿìà òîé ñúðöåòî äà òðåâîæè

èçïëàêàíè ùå ñà ïîñëåäíèòå ñúëçè.

�Ùå öúôíàò òàçè ïðîëåò êåñòåíèòå ìíîãî ðàíî

è òúæíî ïîä ïðîçîðeöà ùå øóìîëÿò �

Íà âúí íå ùå ïîãëåæäàì ÷àêàùî è íÿìî

çàùîòî êúñíî å äà âÿðâàì â ëþáîâòà�

69

** *

Âúâ ÷àøàòà

øàìïàíñêîòî

ìè ñå óñìèõâà ,

æúëòåå ñå

è âåñåëî

êèïè �

À ìúêàòà

â ãúðäèòå

íå çàòèõâà �

È ïèÿ ñÿêàø

íå øàìïàíñêî,

à ñúëçè �

70

** *

Ñëîæè ÷åðòà

íà íàøàòà ëþáîâ �

È ïîä ÷åðòàòà

ñïîìåíèòå ñúáåðè !

Ùå âèäèø òè òîãàç

âúâ òîçè ÷óäåí ñáîð,

÷å èìà ñàìî íóëè,

à åäåíèöà íè åäíà äîðè �

71

** *

Ïîä ëàìïàòà áëåñòÿùà

íåâçðà÷íî êàáúð÷å ñòîè �

È ñïîìíÿ ñè õàðòèÿòà êðåùàÿùà,

êîÿòî ñ æåëàíèå ïðîáè �

Íî âìåñòî ÷óâñòâà �

ñëàäîñòðàñòíè ,

ïî÷óâñòâà æèëîòî ìó �

ñêúðöàùè äúñêè �

Óâè !

Òàêà ïîíÿêîãà

è âúâ æèâîòà

Ðîâåéêè

â ìå÷òè

íàìèðàìå ëúæè �

72

** *

 åäíà òàêàâà íîù

çåëåíà óëèöà

íå çàñëóæàâàò ëè

ìå÷òèòå íè ?

 åäíà òàêàâà íîù

ïëåíåíè îò áåçóìèöè

äà ïîâÿðâàìå ëè

â äíèòå ñè ?

73

� Ï Å Ï Å Ë Ò À

74

** *

Ãëóïàâ è æåñòîê æèâîò

íå ìîæåø íè îïàðè !

Çàùîòî íÿìàìå ìå÷òè .

À ïåïåëòà îò ìèíàëèòå äíè

çàêúòàíà â ãúðäèòå íå ãîðè �

Ïåïåë íå ãîðè !

75

** *

Âñðåä ñõëóïåíè äóøè æèâåÿ,

êîèòî äàâÿò óòðîòî íà ìàéòå äíè �

Áåçóìíàòà ìè ìúêà íå ðàçñåÿ

íè ëþáîâòà, íè ðîçîâèòå õèìåðíè ìå÷òè �

Çàùî íå âÿðâàø â ëþáîâòà ìè ?

Îáè÷àì òå íàé-íåæíî, ìîæå áè !

Íî íÿìàì íèòî æåñò, íè ñèëè -

íè âÿðà äà ìå ïîäêðåïè !

76

** *

Íå ñè âèíîâíà òè

çàãäåòî

òúé-æåñòîêî ìå èçëúãà �

Âèíîâåí å

ñâåòúò -

çàêúðìèë òå â ëúæè !

77

** *

Îòâàðÿéêè íà ñïîìåíèòå

ñêðèíà òúæåí,

ïîòúíàë âúâ ïðàõà

îò ìèíàëèòå äíè,

âñðåä áëèêíàëèòå ìèñëè

ëàñêàâî çàêúòàí

åäèíñòâåí �

òâîÿò îáðàç ñå ÿâè �

78

** *

Çàëèòàò ñÿíêèòå

ïî ñíåæíî áÿëàòà ïúòåêà �

Öåëóâà ñÿíêàòà òè

ñÿêàø ìîÿòà ñúäáà �

Åäèíñòâåíà ëóíàòà

áåçìúëâåí å ñâèäåòåë �

Çàñèïâà ñïîìåíà

ñðåáðèñòà ïåëåíà �

79

** *

Î, ìàéêî ìîÿ �

ëþëåÿò ìå íå òâîèòå ðúöå,

à íà àëêîõîëà -

íåâèäèìèòå ëþëêè �

È íÿìà êîé

äà ñòîïëè ìîåòî ñúðöå

è äà ðàçïðúñíå

ñïîìåíèòå ïðèñìåõóëíè �

80

** *

Ñúëçè� ñúëçè�

íà ñêúðáè ïðèÿòåëè âåðíè

Òèõè è òîïëè áðàçäè

íà óñòíèòå ñïðåëíè è çàñîëåëè �

Ìå÷òè � ìå÷òè �

ïîñúðíàëè, áëåäè, íåâåðíè �

Ïëåíèëè ïîñëåäíèòå äíè

íà ìîÿòà ìëàäîñò è îòøóìåëè �