Doç. Dr. Hüsniye Kayalar

Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmakognozi Ana Bilim Dalı

husniyekayalar@gmail.com

Fitoterapi ve Meslek İçi Eğitim Kurslarına Katılım

Fitototerapi konusunda, konunun uzmanı olmayan kişilerin yaptığı konuşmalar

yayınladığı kitap ve demeçler ile hatta başka bir alanda ünlü olan ve halkın yakından

tanıyıp takip ettiği kişileri reklam amaçlı kullanmak suretiyle halkın sağlığı tehlikeye

atılmaktadır. Yurdumuzda halk sağlığına zarar verecek şekilde yanlış bilgilendirmeleri

yayan, reklam ve reyting uğruna halk sağlığını tehlikeye atanların en başında ne

yazık ki medya gelmektedir.

Bir de ülkemizde aktar gerçeği vardır. Aktarlarda ne yazık ki satılan ürünlerin

bırakın ilaç kalitesinde olmasını, bu ürünler gıda kalitesinde bile değildir ve ne yazık

ki sağlıkla ilgisi olmayan kişiler bu rolü üstlenmişler ve halktan gelen talepler ile bu

durumu büyük kazançlara çevirmeyi başarabilmişlerdir. Avrupa’da eczanelerde

fitoterapötikler yanında tıbbi bitkisel ham ürünler de bulunmaktadır. Tıbbi bitkisel

droglar ve bu droglardan hazırlanabilecek çay karışımları eczanelerden temin

edilemediği sürece aktar tebabeti devam edecek ve ne yazık ki fitoterapi modern

uygulamadaki yerinden ziyade herbalizm olarak uygulanmaya devam edecektir.

1988-1992 yılları arasında Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesinde lisans

eğitimimi aldım ve o dönemlerde Eczacılık Temel Bilimleri, Eczacılık Meslek Bilimleri

Bölümü ve Eczacılık Teknolojisi bölümü bulunuyordu. Bu bölümler günümüzde de

mevcuttur. Eczacılık Meslek Bilimleri bölümünde, Farmasötik Kimya, Farmasötik

Toksikoloji, Farmakognozi ve Eczacılık Mevzuatı ve İşletme Ana Bilim dallarının

lisans eğitiminde programları bulunuyordu. Eczacılık Teknolojisi bölümünde ise

Farmasötik Teknoloji Ana Bilim Dalının yürüttüğü Farmasötik Teknoloji dersi

mevcuttu. Derslerimiz hem teorik hem de uygulamalı olarak müfredatta yer alıyordu.

Gelişen bilim ve teknolojiye paralel olarak bazı bilim dallarının daha kapsamlı olarak

eğitim programına alınması gerekliliği görüldü ve Radyofarmasi, Farmakokinetik,

Kozmetik ve Biyoteknoloji Ana Bilim Dalları ve eğitim programları oluşturuldu ve

müfredata dahil edildi.

Farmakognozi Ana Dilim Dalında yüksek lisans eğitim dönemimde Fitoterapi

ile ilgili daha detaylı bilgiler edindim. Farmasötik Botanik dersinde ilk kez Latince

isimleri ile duyduğumuz tıbbi bitkilerin morfolojik ve bazı mikroskobik özelliklerine

ilaveten Farmakognozi dersi kapsamında da hangi tıbbi bitkinin, drog olarak hangi

kısmının kullanılabileceği, bu drogların makroskobik ve mikroskobik özellikleri ile

tanınması yanında hangi grup etkili bileşikleri içerdiğini ve bu etkili bileşiklerin teşhisi

ve izolasyonu konusunda bilgiler edindim.Yüksek lisans ve doktora çalışmalarım

boyunca da tıbbi bitkiden hareketle bitkisel ekstre hazırlanması, fraksiyonlandırılması,

biyoaktivite eşliğinde çalışmaların yürütülmesi ve saf etkili bileşiğin elde edilmesi ve

yapısının aydınlatılması hususunda daha kapsamlı bilgi ve tecrübeye sahip oldum.

Lisans eğitiminde, Fitoterapi, önceleri seçmeli ders olarak yer alırken son

yıllarda zorunlu ders olarak programda yer almış ancak yeterli saat ayrılamamıştır.

Farmakognozi pratik derslerimizde ise fitoterapide kullanılan tıbbi bitkilerin

makroskobik ve mikroskobik olarak teşhisi ve fitoterapideki kullanımı konusunda

öğrencilerimiz bilgilendirilmiştir. Bu yıl Farmakognozi 4. Sınıf pratik uygulamalarında

büyük bir değişiklik yapılmış ve özellikle tıbbi çay hazırlama, bitki ekstresi hazırlama,

maserasyon, perkolasyon gibi katı sıvı ekstraksiyon teknikleri ve uçucu yağ ve sabit

yağ elde edilişi, çeşitli tıbbi formüller, drog monografları ve farmakopelerden edinilen

bilgiler doğrultusunda öğrencilerimize uygulamalı olarak verilmiştir.

Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmakognozi Ana Bilim Dalında, 1996-

2012 yılları arasında, Eczacılar ve Hekimler İçin Fitoterapi Kursu 20 kez

düzenlenmiştir. Teorik olarak toplam 40 saat verilen bu kurslarda Genel Fitoterapi

kavramı, tıbbi çaylar, bitki-ilaç etkileşimlerine ilaveten sinir sistemi hastalıkları,

sindirim sistemi hastalıkları, üriner sistem hastalıkları, kardiyovasküler hastalıklar,

obezite ve jinekolojik rahatsızlıklarda kullanılan fitoterapötikler yanında aromaterapi

konusunda da kursiyerler bilgilendirilmiştir. 29-31 Mayıs 2013 tarihinde Eczacılar İçin

Eczanede hazırlanabilecek Bitkisel Ürünler kursu tarafımızdan ilk kez düzenlenmiş ve

katılan eczacılarımız, maserasyon, infüzyon ve dekoksiyon teknikleri ile tıbbi çay

hazırlama, ekstre ve tentür hazırlama, ayrıca sabit yağ ve uçucu yağ elde etme ve

çeşitli aromaterapi reçetelerini hazırlama konusunda uygulamalı olarak eğitim

almışlardır.

6197 sayılı kanunun 28. Maddesinde değişiklik yapıldı ve 17.05.2012 tarihinde

ECZACILAR VE ECZANELER HAKKINDA KANUN İLE UYUŞTURUCU

MADDELERİN MURAKABESİ HAKKINDA KANUNDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA

DAİR KANUN, 6308 sayı ile Resmi Gazetede yayınlandı. 28. Maddeye göre “Beşerî

ilaçlar, Sağlık Bakanlığından ruhsatlı geleneksel bitkisel tıbbi ürünler; Sağlık

Bakanlığının iznine tabi olan homeopatik tıbbi ürünler, enteral beslenme ürünleri

dâhil özel tıbbi amaçlı diyet gıdalar ve özel tıbbi amaçlı bebek mamaları münhasıran

eczanede satılır. İlgili bakanlıktan izin, ruhsat veya fiyat alınarak üretilen veya ithal

edilen gıda takviyeleri, eczacılık ve ziraatta kullanılan ilaç, kimyevi madde ve diğer

sağlık ürünleri, veteriner biyolojik ürünler hariç veteriner tıbbi ürünleri, kozmetik

ürünler, kapsamı Sağlık Bakanlığınca belirlenen tıbbi malzemeler, anne sütü ve

beslenme yetersizliğinde kullanılan çocuk mamaları ile erişkinlerin metabolizma

bozukluklarında kullanılan tüm destekleyici ürünler ve Türk Eczacıları Birliği

tarafından çıkarılan bilimsel yayınlar eczanelerde satılabilir”. Fitoterapi ve homeopati

açısından bu kanunu özetleyecek olursak, Eczacılık Yasasının 28. Maddesinde

“tıbbi bitkisel ürünler ile homeopatik ilaçlar sadece eczanede satılacak” hükmü

yer almıştır. Eczanelerde, Sağlık Bakanlığından alınacak izinlerle artık droglar ve

homeopatik ilaçlar yanında tıbbi çaylar da bulundurulacak ve sağlık hizmetine

sunulacaktır.

Sağlık, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından “Herhangi bir hastalık ve güçsüzlük

halinin olmaması ve bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan tam bir iyi olma durumu” olarak

tanımlanmaktadır. İlaç ise “Fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları alanın yararı için

değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılabilen bir madde” olarak tanımlanmaktadır.

Sağlık hizmetleri, koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici sağlık hizmetleri ve rehabilite edici

sağlık hizmetleri olarak yürütülmektedir. Hastalıkların tedavisi veya hastalıklardan korunmak

için hazırlanmış bitkisel drogları veya karışımları olduğu gibi veya karışımları halinde etkili

kısım olarak taşıyan bitmiş, etiketlenmiş ürünler veya müstahzarlar da hem koruyucu hem de

tedavi edici sağlık hizmetlerinin bir parçasıdır. Kalite, etkinlik ve güvenilirlik şartlarını

sağlayan bitkisel ürünlerin tedavide gerçek yerini alabilmesi için öncelikle eczacıların

farmakope kalitesindeki droglarla hastalara belirli formülleri yapabilmelerini sağlayacak

mevzuatlar hazırlanmalı ve hastalarını doğru bilgilendirmek amacıyla eczanelerinde

fitoterapiyi rasyonel anlamda uygulamak isteyen eczacıların hem teorik hem de uygulamalı

olarak çeşitli eğitim programlarına katılması şartı aranmalıdır.

Farmasötik Botanik, Farmakognozi ve Bitkisel ilaçlar ve konusunda eğ itim alan

tek meslek grubu eczacılardır. Ne yazık ki, hekim ve eczacıların işbirliği içinde olması

gereken bu durumda, hekimlerimizin eğitimi sırasında fitoterapi ile bilgilerin olmaması

nedeniyle çok büyük boşluk oluşmuş ve bu boşluğu kendini lokman hekim veya

herbalist olarak hatta daha da ileri giderek fitoterapist olarak tanıtan kişiler tarafından

doldurulmaya çalışılmıştır. Bitkisel ilaçlar alternatif değildir, modern tedavinin bir

parçasıdır. Fitoterapi ancak hekim ve eczacının bilgisi ve işbirliği doğrultusunda

çağdaş olarak uygulanabilecektir.

Tüm meslekdaşlarıma konu ile ilgili bilgilerini güncellemek amacıyla çeşitli

meslek içi eğitim kurslarına katılmasını ve derleme niteliğindeki bilimsel yayınları

takip etmesini tavsiye ederim.