Landafræði handa

unglingum

Yfirferð fyrir próf

Fólksfjöldi

Íbúar jarðarinnar eru u.þ.b. 7 milljarðar.

Á 19. öld hófst veruleg fólksfjölgun, í tengslum við bætta heilsugæslu og þrifnað.

Um 60% mannkyns býr í Asíu.

Tvö fjölmennustu ríki jarðar eru Kína og Indland.

Fólksfjöldafræði

Fæðingartíðni – hversu margir íbúar fæðast á hverja 1000 íbúa árlega.

Dánartíðni – hversu margir íbúar deyja á hverja 1000 íbúa árlega.

Náttúruleg fólksfjölgun – fleiri fæðast en deyja.

Náttúruleg fólksfækkun – fleiri deyja en fæðast.

Mestu þéttbýlissvæði jarðar

80% íbúa jarðarinnar búa á um 20% af flatarmáli hennar.

Ástæður fyrir búsetu fólks geta m.a. verið gott akurlendi og aðgangur að hráefnum og orku til iðnaðar.

Dreifbýl landsvæði eru þau of heitu og köldu – erfitt um fæðuöflun.

Offjölgun

Um 7200 börn fæðast á hverri klukkustund = 1,2 millj. á viku.

Um milljarður mannkyns lifir án nægilegs matar.

Talað er um norður/suður skiptingu jarðar, fátækt, hungursneið og offjölgun einkennir þjóðir í suðri.

Andstæður vaxa þegar munur ríkra og fátækra eykst – hætta á óeirðum eða styrjöldum.

Þróunarlöndin

Fólk flyst í borgina í von um betra líf – flestir enda í kofaborgum í úthverfum.

Kofaborgirnar eru kallaðar barriadaseða favelas í Suður-Ameríku, shanty-towns í Afríku.

Kofarnir eru úr blikkplötum og fjölum, ekkert rafmagn er þarna né vatns- eða skolpleiðslur.

Þróunarlöndin frh.

Einkenni þróunar landanna er m.a. hátt hlutfall landbúnaðar í skiptingu atvinnu-greina.

Í þróunarlöndunum deyja 93 af 1000 börnum á fyrsta ári á meðan 19 af 1000 deyja í iðnríkjum!

Offjölgun á sér ekki stað nema land geti ekki framfleytt íbúum.

Fjölmennustu borgirnar eru Tókíó í Japan og Mexíkóborg.

Iðnríkin - fólksfjölgun

Í sumum löndum iðnríkjanna er hörgull (vöntun) á vinnuafli í iðnaði –farandverkamenn hafa flust inn frá öðrum löndum.

Vandamál sem fylgja aukinni ævilengd er aukið hlutfall eldra fólks sem þarfnast umönnunar yngri kynslóða.

Spornað við vandanum

Kínverjar leyfa einungis að eitt barn fæðist í fjölskyldu – þetta hefur verið gagnrýnt sem ómannúðlegt.

Ef fólk hefur eignast fleiri börn hefur refsingum verið beitt t.d. í formi fjársekta

Indverjar reyna að draga úr offjölgun með fræðslu – ekki gengið eins vel og í Kína.

Rússland bls. 14-25

Almennt um svæði Sovétríkjanna fyrrverandi

• 1991 Sovétríkin hrynja og leysast upp í 15 lýðveldi. – Síðasta heimsveldið –

• 100 þjóðir höfðu byggt gömlu Sovétríkin.

• Fjarlægð frá vestasta til austasta staðar er 8000 km og nær yfir 11 tímabelti.

• Sovétríkin voru 217 sinnum stærri en Ísland.

Rússland – gróður

Túndra:

• Trjálaust land þar sem frost fer aldrei úr jörðu. Túndran í Síberíu er allt að því 1000 km. að breidd.

Barrskógarbeltið:

• Tekur við sunnan túndrunnar. Stærsta samfellda skóglendi jarðar, frá Finnlandi að Kyrrahafi.

Rússland - Landshættir

Mjög kalt er á veturna í Síberíu (meginlandsloftslag). Meðalhitinn er ca. -50°C og fer allt niður í -70°C

Úralfjöll:

• Fjallgarður í Rússlandi sem markar skil Evrópu og Asíu.

Volga:

• Lengsta fljót Evrópu sem rennur í Kaspíahaf.

Rússland – Landshættir frh.

Rússnesku árnar eru afar mikilvægar fyrir samgöngur.

Don – Rennur í Svartahaf.

Dnepr – Rennur í Svartahaf.

Fjórar af lengstu ám heims eru í Síberíu:• Ob, Jenísej, Lena sem renna til sjávar í

N-Íshafi.

• Amúr sem rennur til sjávar í Kyrrahaf og markar landamæri Rússlands og Kína.

Rússland – Landshættir frh.

Kaspíahaf:• Stærsta innhaf heims eða um 3.6

sinnum stærra en Ísland.

Í Evrópuhluta Rússlands eru stærstu vötnin:• Ladoga og Onega

Í Asíuhlutanum eru helstu vötnin:• Aralvatn, Balkhashvatn og Bajkalvatn

(sem er stærsta ósalta vatn í heimi.)

Rússland – staðreyndir

Rússland er stærsta land í heimi. 17 milljón ferkílómetrar eða um 165 sinnum stærra en Ísland.

83% íbúanna eru Rússar – alls um 148 milljónir íbúa.

U.þ.b. 20% Rússa vinna við landbúnað, þar með talið skógarnytjar og fiskveiðar (ferskvatn)

Rússar eru stærstu framleiðendur skógarafurða í heimi.

Þeir eru næst mesta fiskveiðiþjóð í heimi, næst á eftir Japönum.

Rússland – staðreyndir

Mesti hráefnisforði í heimi – margt sem erfitt er að nýta vegna lélegra samgangna og erfiðs veðurfars.

Mikilvægustu hráefnin eru olía; jarðgas; steinkol og járn.

Rússland er eitt af mestu framleiðsluríkjum olíu í heimi.

Þrátt fyrir þetta eru Rússar langt á eftir V-Evrópu í framleiðslu, hún er oft léleg og framleiðnin er lág.

Rússland - Samgöngur

Járnbrautir eru mikilvægasta samgönguleiðin í Rússlandi.

Síberíujárnbrautin er lengsta járnbraut í heimi – 9330 km að lengd!

Ár og skipaskurðir eru einnig mikilvægar samgönguleiðir.

Vegir eru víða slæmir og bílaeign ekki almenn.

Rússland - Umhverfismál

Mjög mikill umhverfisvandamál eru í Rússlandi.

Í gömlu Sovétríkjunum var umhverfismálum og mengunarvörnum ekki sinnt.

Mengun er mikil og almenn, sérstaklega frá iðnaði.

Á Kólaskaga er ein mesta iðnaðarmengun á jörðinni. Ef ekki sú mesta!

Þar er að finna mikið magn af jarðefnum, t.d. nikkel, kopar og apetít.

Þegar var verið að byggja upp iðnað í tengslum við námurnar var ekkert hirt um hreinsibúnað.

Ath. umhverfi í nánd við borgirnar Nikel og Montsjegorsk.

Eystrasaltslöndin bls. 26-28

Eistland, Lettland og Litháen eru kölluð Eystrasaltslöndin.

Þau voru sjálfstæð ríki 1918-1938 þegar þau voru innlimuð inn í Sovétríkin.

Urðu sjálfstæð ríki árið 1991.

Ísland varð fyrsta ríkið til að viðurkenna sjálfstæði þeirra.

Eistland

Er minnst Eystrasaltslandanna, aðeins 41.000 ferkílómetrar eða um 40% af flatarmáli Íslands.

Íbúar eru um 1.6 milljón manns.

Tallin er höfuðborg Eistlands og þar er mest allur iðnaður samankominn.

Landið er lítið þróað efnahagslega – margir vinna við landbúnað.

Víðtæk umhverfisspjöll á NA-horni landsins.

Þungmálmar og geislavirk efni frá fosfórítvinnslu renna út í jarðvatn og stöðuvötn og jafnvel út í Kirjálabotn sem er orðinn mjög mengaður.

Lettland

Landið er um 64.600 ferkílómetrar.

Þar búa um 3 milljónir manna.

Höfuðborgin heitir Riga.

Í Lettlandi er iðnvæðingin komin hvað lengst af Eystrasaltsríkjunum.

Iðnaðurinn byggir einna helst á vopnaiðnaði, bílaiðnaði og skipasmíðaiðnaði.

Enn starfa margir við landbúnað og eru afköstin frekar lítil.

Litháen

Landið er 65.000 ferkílómetrar og er stærst Eystrasaltsríkjanna.

Íbúarnir eru um 4 milljónir.

Höfuðborgin heitir Viliníus.

Litháar hafa bæði lotið stjórn Pólverja og Rússa.

Á millistríðsárunum 1920-1939 var Litháen sjálfstætt ríki, Kaunas var höfuðborg því Viliníus taldist til Póllands.

Litháen frh

80% íbúanna eru Litháar og eru kaþólskir.

Landbúnaður er stærsta atvinnugreinin en matvæla og vefnaðariðnaður eru stærstu iðngreinarnar.

Á milli Litháen og Póllands er landskiki sem tilheyrir Rússlandi.

Úkraína, Hvíta-Rússland

og Moldavíabls. 28-30

Úkraína, Hvíta Rússland og Moldavía

Árið 1991 bættust við 3 ný lönd í Austur Evrópu:

Úkraína Hvíta Rússland Moldavía

Úkraína er stærst og fjölmennast og eina landið sem hefur aðgang að sjó.

Í Úkraínu og Hvíta Rússlandi eru töluð mál sem eru náskyld rússnesku en rúmenska í Moldavíu.

Hvíta Rússland og Moldavía hafa aldrei verið sjálfstæð fyrr .

Úkraína

Úkraína er næst stærsta land í Evrópu á eftir Rússlandi.

Íbúar eru um 52 milljónir og er Ú. sjötta fjölmennasta ríki Evrópu

Kiev er höfuðborgin . Aðrar helstu borgir eru: Kharkov, Donetsk ogOdessa.

Úkraína er ekki auðugt land en hefur allar forsendur til að verða það.

Í Úkraínu eru miklar náttúruauðlindir. Steinkol og járngrýti skipta iðnaðinn mestu máli.

Helsta iðnaðarsvæðið er Donbss sem er eitt stærsta iðnaðarsvæði heims.

Iðnaðurinn er ekki samkeppnisfær við iðnað í V- Evrópu.

Önnur auðlind Úkraínu er sk. fokmold eða “lössjarðvegur”

Í svörtu moldinni er ræktað mikið magn af hveiti, maís og sykurrófum.

Lössjarðvegur varð til á ísöld.

Hvíta Rússland

Hvíta Rússland er um helmingi stærra en Ísland.

Í landinu búa um 10 milljónir manna.

Höfuðborgin heitir Minsk.

Aðal atvinnuvegirnir eru landbúnaður og iðnaður.• Landbúnaðurinn er líkur því sem gerist í

Eystrasaltslöndunum, hveiti, rúgur og kartöflur.

• Iðnaðurinn er aðallega vélaiðnaður. Vörubílar og landbúnaðarvélar.

frh.

Á tímum Sovétríkjanna lá leiðin til Evrópu í gegnum Hvíta Rússland. Þar eru akvegir, járnbrautir og olíuleiðslur sem liggja frá Rússlandi til Mið-Evrópu.

Sökum alls þessa hefur landið oft orðið illa úti í styrjöldum. Síðast í heimsstyrjöldinni síðari.

Moldavía

Landið liggur á milli Úkraínu og Rúmeníu og er um 1/3 af stærð Íslands.

Höfuðborgin heitir Kíshínjov. Í landinu búa um 4,3 milljónir manna. Þar

af eru 2/3 Rúmenar og er rúmenska opinbert mál í landinu.

Moldavía var hluti af Rúmeníu áður og vilja margir að löndin sameinist aftur.

Helsti atvinnuvegurinn er landbúnaður. Þar er helst ræktaðar vínþrúgur í vínframleiðslu og rósir í ilmefnaiðnað.

Nýju ríkin á landssvæði Sovétríkjanna fyrrverandi

Úkraína, Hvíta-Rússland og Moldavía

Hvíta Rússland bls. 29

10 milljónir íbúa

Minsk höfuðborgin

Mikill iðnaður, einkum vélaiðnaður (í kringum Minsk)

Moldavía bls. 30

4,3 milljónir íbúa

Kíshínjov höfuðborgin

Dæmigert landbúnaðarland• Vínframleiðsla

• Rósarækt (til ilmefnaframleiðslu)

Úkraína (Getur orðið stórveldi í A – Evrópu bls. 28)

• Náttúruauðlindir –svört mold (frjósamur fínkornóttur jarðvegur)

Stærsta land í Evrópu eftir Rússlandi

Íbúafjöldi 52 milljónir (6. stærst í Heimi)

Kíev höfuðborgin

Nýju ríkin á landssvæði Sovétríkjanna fyrrverandi

Kákasuslönd: Georgía – Armenía og

Aserbaídsjan

Georgía bls. 30

5,4 milljónir íbúa

Tbílísí höfuðborgin

Stalín þekktasti Georgíumaðurinn

Armenía bls. 30

3,7 milljónir íbúa

Jerevan höfðuborgin

Jarðskjálftasvæði

Deila um Nagorno-Karabakh hérað milli Armena og Aserbaídsjana. Tilheyrir Aserbaídsjan í dag en íbúarnir eru flestir kristnir í héraðinu.

Aserbaídsjan bls. 32

7,8 milljónir íbúa

Bakú höfuðborgin

Nýju ríkin á landssvæði Sovétríkjanna fyrrverandi

Mið- Asíulýðveldin

Túrkmenistan, Úsberkistan, Tadsjikistan, Kirgistan og Kasakstan.

Kasakstan

Íbúar 14 milljónir

Höfuðborg : Alma – Ata

Umhverfisvandamál

• Árum saman gerðu Sovétmenn kjarnorkutilraunir á slóðum Kasakstan.

• Þriðja hvert barn fæðist vanskapað : með krabbamein eða bilað ónæmiskerfi.

Úsebekistan

• Íbúar 27 milljónir

• Höfuðborg : Tashkent

Aralvatn – vatn sem er að hverfa

• Ekkert afrennsli er úr Aralvatni, sem er á þurrkasvæði og uppgufun því mikil.

• Var eitt sinn fjórða stærsta stöðuvatn heims, en hefur misst rúmlega helming af flatarmáli.

Farið úr því að vera eitt af 4 stærstu í númer 6.

• Öll fiskveiði hætt en áður fyrr störfuðu rúmlega 60.000 manns þarna.

• Stefnt er að færa stöðuvatnið aftur í fyrra horf með því að veita í það vatni.

• Reyna að framkalla regn og úrkomu, láta snjó frysta og svo bráðna og renna svo í Aralvatn.

http://www.youtube.com/watch?v=NC5UIEx83fo