Tuoi cao va ngheo

Mèi liªn quan gi÷a Tuæi cao vµ NghÌo

ë ViÖt Nam

Martin Evans, Ian Gough, Susan Harkness,

Andrew McKay, §µo Thanh HuyÒn vµ §ç Lª Thu Ngäc

Nghiªn cøu ë c¶ çc níc ®ang ph¸t triÓn vµ çc níc ph¸t triÓn cho thÊy çc nÒn kinh tÕ më h¬n thêng cãhÖ thèng an sinh x· héi ph¸t triÓn h¬n. Tr¸i víi quan niÖm kh«ng ®óng phæ biÕn lµ toµn cÇu hãa kinh tÕ ®·dÉn ®Õn t×nh tr¹ng çc níc �lao xuèng ®¸y cïng� vÒ b¶o trî x· héi, më cöa th¬ng m¹i trªn thùc tÕ cã liªnquan chÆt chÏ víi sù hiÖn diÖn çc ch¬ng tr×nh gióp gi¶m çc rñi ro thu nhËp nh do tuæi giµ, èm ®au, mÊtviÖc lµm vµ chi phÝ nu«i d¹y con çi.

RÊt dÔ hiÓu lý do khiÕn çc nÒn kinh tÕ më cÇn hÖ thèng an sinh x· héi toµn diÖn h¬n. Çc nÒn kinh tÕ ®ãngsö dông çc biÖn ph¸p trî cÊp vµ b¶o hé th¬ng m¹i ®Ó duy tr× viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, thËm chÝ c¶ viÖclµm ë nh÷ng ngµnh kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. ChiÕn lîc nµy ¸p ®Æt chi phÝ khæng lå lªn nÒn kinh tÕnhng gi¶m nhu cÇu cÇn cã çc ch¬ng tr×nh an sinh x· héi cña nhµ níc. Ngîc l¹i, çc nÒn kinh tÕ më l¹ikh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó b¶o hé çc ngµnh kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Hä cã xu híng b¶otrî ngêi lao ®éng vµ çc hé gia ®×nh khái nh÷ng rñi ro thu nhËp chø kh«ng b¶o hé çc doanh nghiÖp vµ toµnbé ngµnh.

ViÖt Nam ®ang h×nh thµnh çc cÊu tróc an sinh x· héi míi phï hîp h¬n víi nÒn kinh tÕ më vµ cã kh¶ n¨ngc¹nh tranh. L¬ng hu trÝ cho ngêi cao tuæi lµ mét phÇn quan träng cña hÖ thèng an sinh x· héi. B¸o ço§èi tho¹i ChÝnh s¸ch nµy cña UNDP ®a ra mét ph©n tÝch cÈn thËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a tuæi cao vµ nghÌoë ViÖt Nam, vµ x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò trung t©m mµ nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¶i c©n nh¾c khi häthiÕt kÕ l¹i hÖ thèng l¬ng hu trÝ.

Gièng çc b¸o ço kh¸c trong cïng lo¹t nghiªn cøu, B¸o ço §èi tho¹i ChÝnh s¸ch nµy cña UNDP mongmuèn ®ãng gãp vµo nh÷ng cuéc th¶o luËn chÝnh s¸ch chÝnh ë ViÖt Nam th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ kh«ng phiÕndiÖn t×nh h×nh ph¸t triÓn cña ®Êt níc vµ ý nghÜa chÝnh s¸ch cña nh÷ng ph¸t hiÖn ®èi víi t¬ng lai. Môc ®Ýchcña chóng t«i lµ khuyÕn khÝch sù th¶o luËn vµ tranh luËn dùa trªn c¬ së cã ®Çy ®ñ th«ng tin th«ng qua viÖcb¸o ço tr×nh bµy nh÷ng th«ng tin vµ b»ng chøng thu thËp ®îc mét çch râ rµng vµ kh¸ch quan.

Chóng t«i xin ch©n thµnh çm ¬n nhãm nghiªn cøu cña trêng §¹i häc Bath cho ph©n tÝch s©u s¾c vµ ®Çysøc thuyÕt phôc vÒ vÞ thÕ kinh tÕ cña nh÷ng ngêi cao tuæi ë ViÖt Nam hiÖn nay. Tµi liÖu ®îc tr×nh bµy trongB¸o ço §èi tho¹i ChÝnh s¸ch nµy ®îc th¶o luËn lÇn ®Çu vµo th¸ng 11 n¨m 2006 t¹i mét héi th¶o quèc tÕ®îc tæ chøc ë Hµ Néi do ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, Bé Lao ®éng Th¬ng binh vµ X· héi vµ UNDP®ång tæ chøc.

MÆc dï quan ®iÓm ®îc ®a ra trong b¸o ço kh«ng nhÊt thiÕt ph¶n ¸nh quan ®iÓm chÝnh thøc cña UNDP,chóng t«i hy väng r»ng viÖc xuÊt b¶n b¸o ço sÏ khuyÕn khÝch nghiªn cøu vµ ph©n tÝch nhiÒu h¬n n÷a vÒ vÊn®Ò quan träng nµy.

Lêi tùa

Setsuko YamazakiGi¸m ®èc Ch¬ng tr×nh

UNDP t¹i ViÖt Nam

Lêi c¶m ¬n

Çc t¸c gi¶ c¶m ¬n sù gióp ®ì cña ®ång nghiÖp vµ b¹n bÌ t¹i ViÖt Nam trong qóa tr×nh x©ydùng b¸o ço nµy bao gåm «ng NguyÔn Phong, Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam, Gi¸o s §ç HoµiNam, Chñ tÞch ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, TiÕn sü NguyÔn H¶i H÷u, Bé Lao ®éng-Th¬ngbinh vµ X· héi, bµ NguyÔn Thi Thanh Nga, UNDP vµ «ng Rob Swinkels, Ng©n Hµng ThÕ giíi.

Çc t¸c gi¶ còng xin ghi nhËn vµ hoan nghªnh çc ý kiÕn nhËn xÐt vµ th¶o luËn cña çc ®¹ibiÓu trong Héi th¶o An sinh x· héi do Bé Lao ®éng-Th¬ng binh vµ X· héi, ViÖn Khoa häc X·héi ViÖt Nam vµ UNDP ®ång tæ chøc vµo ngµy 30 th¸ng 11 n¨m 2006 t¹i Hµ Néi. §Æc biÖtchóng t«i xin c¶m ¬n lêi nhËn xÐt vµ th¶o luËn cña çc «ng NguyÔn H¶i H÷u, Bé Lao ®éngTh¬ng binh vµ X· héi, gi¸o s TrÞnh Duy Lu©n, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, tiÕn sü BïiQuang Dòng, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, TiÕn sü Ph¹m §ç NhËt T©n, Bé Lao ®éngTh¬ng binh vµ X· héi, gi¸o s Ian Gough, §¹i häc Bath, TiÕn sü Felix Schmidt, Friedrich EbertStifung, bµ Rose Marie Greve, trëng ®¹i diÖn ILO.

TiÕn sÜ Martin Evans lµ häc gi¶ thµnh viÖn cña Héi ®ång nghiªn cøu kinh tÕ vµ x· héi vµ muènbµy tá sù biÕt ¬n víi kho¶n hç trî sè RES-000-27-0180 cña ESRC.

B¶ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ii

H×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .iii

Giíi thiÖu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

1. D©n sè ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

2. Ho¹t ®éng kinh tÕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

3. Søc kháe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

4. Thu nhËp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

4.1 Thu nhËp tõ an sinh x· héi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

4.2 TiÒn göi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

5. NghÌo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

6. Tãm t¾t vµ kÕt luËn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

Tµi liÖu tham kh¶o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

i

Môc lôc

B¶ng 1: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a çc vïng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2

B¶ng 2: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a ngêi Kinh vµ ngêi d©n téc thiÓu sè . . . . . . . . . . . . . .3

B¶ng 3: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

B¶ng 4: Thµnh phÇn hé gia ®×nh cã ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

B¶ng 5 : TrÎ em sèng víi ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

B¶ng 6: §ãng gãp cña ngêi cao tuæi vµo sè giê lµm viÖc cña c¶ hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

B¶ng 7: So s¸nh thu nhËp theo ®Çu ngêi vµ theo quy ®æi c©n b»ng cña hé cã ngêi cao tuæi . . . . . . . . .7

B¶ng 8: Tû lÖ hëng an sinh x· héi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

B¶ng 9: Tû lÖ hëng phóc lîi x· héi vµ l¬ng hu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

B¶ng 10: X¸c suÊt biªn vÒ ngêi cao tuæi ë trong mét hé mµ theo sæ s¸ch cã ®îc hëng l¬ng hu vµ phóc lîi x· héi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

B¶ng 11: DiÖn bao phñ cña tiÒn göi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

B¶ng 12: X¸c suÊt biªn cña ngêi cao tuæi sèng trong hé gia ®×nh cã nhËn ®îc tiÒn göi . . . . . . . . . . . . .11

B¶ng 13: So s¸nh gi÷a çc nhãm ngò ph©n vÒ chuyÓn kho¶n tiÒn mÆt vµ khi ®· c©n b»ng . . . . . . . . . . .11

B¶ng 14: Tû lÖ thu nhËp chuyÓn kho¶n khi ®· c©n b»ng so víi thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu cña çc nhãm ngò ph©n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

B¶ng 15: ChuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n theo nhãm ngò ph©n thu nhËp cuèi cïng . . . . . . . . . . . . . . . . .13

B¶ng 16: Møc thu nhËp trung b×nh khi so víi nhãm ngò ph©n giµu nhÊt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

B¶ng 17: Tû lÖ cña çc nhãm ngò ph©n vÒ thu nhËp chuyÓn kho¶n vµ sù thay ®æi khi c©n b»ng vÒ thu nhËp cuèi cïng sau chuyÓn kho¶n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

B¶ng 18: Tû lÖ nghÌo theo ®Õm ®Çu ngêi vµ kho¶ng çch nghÌo cña nh÷ng hé mµ chñ hé lµ ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

B¶ng 19: T¸c ®éng cña chuyÓn kho¶n x· héi ®èi víi nghÌo ë hé ngêi cao tuæi lµm chñ hé . . . . . . . . . . .20

B¶ng 20: X¸c suÊt bÞ nghÌo � tÊt c¶ çc hé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

B¶ng 21: X¸c suÊt bÞ nghÌo cña nh÷ng hé cã ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

ii

B¶ng

iii

H×nh

H×nh 1: D©n sè ViÖt Nam theo ®é tuæi vµ giíi tÝnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2

H×nh 2: Thµnh phÇn hé gia ®×nh ë ViÖt Nam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2

H×nh 3: Ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

H×nh 4: Ho¹t ®éng kinh tÕ cña n÷ giíi tõ 55 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

H×nh 5: Sè giê lao ®éng theo tuÇn cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

H×nh 6: Sè giê lao ®éng theo tuÇn cña phô n÷ tõ 55 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

H×nh 7: Thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn14

H×nh 8: Thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña phô n÷ tõ 55 tuæi trë lªn . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

H×nh 9: KiÓu hé gia ®×nh vµ sè giê lao ®éng cña ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

H×nh 10: Tû lÖ ngêi cao tuæi b¸o ço vÒ søc khoÎ kÐm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

H×nh 11: Tû lÖ ngêi cao tuæi cã søc khoÎ kÐm theo thµnh phÇn hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

H×nh 12: Sè ngµy n»m bÑp do ®au yÕu vµ th¬ng tËt theo ®é tuæi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

H×nh 13: Sè ngµy n»m bÑp cña ngêi cao tuæi theo kiÓu hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

H×nh 14: Thu nhËp trung b×nh ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi n¨m 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

H×nh 15: Thu nhËp trªn ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi theo thµnh phÇn hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

H×nh 16: Møc nhËn chuyÓn kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc trung b×nh theo ®Çu ngêi . . . . . . . . . . . . . . .27

H×nh 17: Møc nhËn chuyÓn kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc theo thµnh phÇn hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . .27

H×nh 18: Thu nhËp tiÒn göi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

H×nh 19: Thu nhËp tõ tiÒn göi cña ngêi cao tuæi theo kiÓu hé gia ®×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

H×nh 20: Çc nhãm ngò ph©n vÒ thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu vµ chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n cña ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

H×nh 21: ChuyÓn kho¶n t nh©n vµ nhµ níc theo nhãm ngò ph©n thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu cña ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

H×nh 22: ChuyÓn kho¶n t nh©n vµ nhµ níc theo nhãm ngò ph©n thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu ®· ®îc c©n b»ng cña ngêi cao tuæi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

H×nh 23: Ngò ph©n thu nhËp cuèi cïng cña ngêi cao tuæi vµ viÖc nhËn chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

H×nh 24: Ngò ph©n ngêi cao tuæi theo thu nhËp cuèi cïng vµ chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n ®· c©n b»ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

§©y lµ b¸o ço thø hai trong hai b¸o ço viÕt cho Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc ë ViÖt Nam nh»mt×m hiÓu çc vÊn ®Ò vÒ thu nhËp, nghÌo vµ an sinh x· héi ë ViÖt Nam, tiÕp theo Tµi liÖu §èi tho¹i ChÝnh s¸chnhan ®Ò �Ngoµi Xo¸ §ãi Gi¶m NghÌo: Khu«n khæ cho HÖ thèng An sinh X· héi Quèc gia Hîp nhÊt ë ViÖtNam� xuÊt b¶n n¨m 2005, ®Ò ra nh÷ng nguyªn t¾c chung cho çc ch¬ng tr×nh an sinh x· héi toµn diÖn ëViÖt Nam (Justino 2005). Trong b¸o ço nµy chóng t«i xem xÐt riªng hoµn c¶nh cña ngêi cao tuæi ë ViÖtNam vµ tr¶ lêi mét sè c©u hái then chèt vÒ t×nh h×nh ngêi cao tuæi nh ®îc thÊy trong §iÒu tra Møc sèngHé gia ®×nh ViÖt Nam (VHLSS) 2004.

B¸o ço nµy cã çch tiÕp cËn thùc nghiÖm vµ m« t¶. PhÇn 1 tiÕp theo sÏ ph¸c th¶o vÒ ngêi cao tuæi ViÖtNam trong cÊu tróc nh©n khÈu häc chung cña ViÖt Nam. PhÇn 2 xem xÐt ho¹t ®éng kinh tÕ cña ngêi caotuæi cßn PhÇn 3 m« t¶ t×nh h×nh søc khoÎ cña hä. PhÇn 4 m« t¶ thu nhËp cña ngêi cao tuæi vµ sau ®ã tËptrung vµo an sinh x· héi vµ tiÒn göi gi÷a nh÷ng ngêi th©n, lµ nh÷ng nguån thu nhËp ®Æc biÖt quan träng.PhÇn 5 m« t¶ hå s¬ nghÌo vµ PhÇn 6 tæng hîp çc ph¸t hiÖn cña b¸o ço vµ ®a ra mét sè kÕt luËn.

1

Giíi thiÖu

2

1. D©n sè ngêi cao tuæi

H×nh 1 thÓ hiÖn ph©n bè theo ®é tuæi cña d©n sè ViÖt Nam, sö dông sè liÖu cña §iÒu tra VHLSS theo çcnhãm tuæi n¨m n¨m mét. X¸c ®Þnh ngêi cao tuæi víi t çch mét nhãm ®Æc thï chØ dùa vµo tuæi cña hä kh«ngph¶i lµ ®¬n gi¶n nhng trong phÇn lín çc trêng hîp trong b¸o ço nµy th× chóng t«i coi nh÷ng ngêi tõ 60tuæi trë lªn lµ ngêi cao tuæi.1 Nhãm ngêi cao tuæi nh vËy chiÕm kho¶ng 8% d©n sè hé gia ®×nh so víi 61%cña nhãm d©n trong �tuæi lao ®éng� ®Ønh cao, tõ 16 tíi 59 tuæi, vµ mét nhãm n÷a kho¶ng 31% lµ trÎ em díi16 tuæi. ChØ cã 4% d©n sè lµ trªn 70 tuæi vµ sè ngêi trªn 80 tuæi chØ chiÕm h¬n 1%.

Ngêi cao tuæi thêng lµ n÷ nhiÒu h¬n, v× phô n÷ cã tuæi thä cao h¬n, vµ tû lÖ ngêi cao tuæi lµ n÷ t¨ng lªncïng víi ®é tuæi. §iÒu nµy cã nghÜa lµ phô n÷ chiÕm 58% trong sè nh÷ng ngêi trªn 60 tuæi, 60% nh÷ng ngêitrªn 70 tuæi vµ 66% nh÷ng ngêi trªn 80 tuæi.

Ph©n bè theo ®é tuæi cña d©n sè cã sù kh¸c biÖt gi÷a çc vïng, nh B¶ng 1 thÓ hiÖn. Vïng §ång b»ng s«ngHång vµ Nam Trung bé cã tû lÖ cao nhÊt vÒ ngêi trªn 60 tuæi trong khi tû lÖ nµy ë vïng nói T©y B¾c, §«ngB¾c vµ T©y Nguyªn lµ thÊp nhÊt, chØ 6%. Tuy nhiªn, sù kh¸c biÖt nµy gi÷a çc vïng ph¶n ¸nh c¶ nh÷ng yÕutè kinh tÕ vµ yÕu tè x· héi quyÕt ®Þnh tíi tuæi thä, nhÊt lµ tû lÖ nghÌo vµ t×nh tr¹ng d©n téc thiÓu sè. Chóng t«isÏ ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò nghÌo trong PhÇn 4 nhng B¶ng 2 cho thÊy sù kh¸c biÖt vÒ cÊu tróc d©n sè theo t×nhtr¹ng d©n téc thiÓu sè, trong ®ã çc d©n téc thiÓu sè võa cã tû lÖ ngêi cao tuæi thÊp h¬n võa cã tû lÖ trÎ emcao h¬n. Còng cã nh÷ng kh¸c biÖt ®¸ng kÓ vÒ cÊu tróc d©n sè gi÷a vïng thµnh thÞ vµ n«ng th«n, trong ®ãd©n sè thµnh thÞ cã tû lÖ trÎ em Ýt h¬n vµ tû lÖ ngêi cao tuæi cao h¬n, nh B¶ng 3 cho thÊy.

H×nh 1: D©n sè ViÖt Nam theo ®é tuæi vµ giíi tÝnh

1 Mét sè Ýt phô n÷ ®îc hëng l¬ng hu b¾t ®Çu tuæi hu trÝ ë tuæi 55, tuæi hu thÊp h¬n nµy ®îc sö dông trong phÇn th¶o luËn vÒviÖc lµm trong PhÇn 2.

96 tuöíi trúã lïn

Nam

60 tuöíitrúã lïn

8%

16 - 59 tuöíi

0 -15 tuöíi

Nûä

Tuöíi

Nguån: TÝnh to¸n cña çc t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004

B¶ng 1: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a çc vïng

B¶ng 2: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a ngêi Kinh vµ Hoa vµ ngêi d©n téc thiÓu sè

B¶ng 3: Sù kh¸c biÖt vÒ thµnh phÇn d©n sè gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ

Ngêi cao tuæi ë víi ai? H×nh 2 thÓ hiÖn çc hé gia ®×nh ViÖt Nam theo cÊu tróc tuæi vµ xem cã ngêi cao tuæi(tõ 60 tuæi trë lªn), trong ®é tuæi lao ®éng (16-59 tuæi) vµ trÎ em (díi 16 tuæi) kh«ng. ChiÕm tû lÖ lín nhÊt lµnh÷ng hé gia ®×nh cã ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em, 54% tæng sè hé gia ®×nh. GÇn 9% çc hé gia®×nh chØ toµn nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng. Cßn l¹i lµ 37% çc hé gia ®×nh cã ngêi cao tuæi. Cã métsè nhá çc hé gia ®×nh gåm ngêi cao tuæi vµ trÎ em, nhng ®¹i ®a sè ngêi cao tuæi lµ ë trong çc gia ®×nhcã ba thÕ hÖ chung sèng. Khi bá nh÷ng hé gia ®×nh kh«ng cã ngêi cao tuæi qua mét bªn, B¶ng 4 cho thÊyhai phÇn ba (62,6%) ngêi cao tuæi ë trong çc hé gia ®×nh cã ba thÕ hÖ chung sèng, vµ kho¶ng 28% ngêicao tuæi kh¸c ë víi nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, ®a sè trêng hîp lµ con ®· trëng thµnh cña hä. ChØcã 8% ngêi cao tuæi lµ ë trong çc hé gia ®×nh toµn ngêi cao tuæi vµ chØ cã 1% ë víi trÎ em (ch¸u).

NÕu chØ cã mét ngêi cao tuæi duy nhÊt trong gia ®×nh, th× hä thêng ë trong çc hé gia ®×nh ba thÕ hÖ cïngvíi con trëng thµnh vµ ch¸u, chiÕm 72% phÇn tr¨m, chø hä rÊt hiÕm khi ë mét m×nh (díi 3%). Nhng çccÆp vî chång ngêi cao tuæi cã nhiÒu kh¶ n¨ng ë trong çc hé gia ®×nh chØ toµn ngêi cao tuæi h¬n. Dï vËy,sè nµy còng chØ chiÕm cha ®Çy mét phÇn t¸m trong sè çc cÆp vî chång cao tuæi; trong khi 58% vÉn ë trongçc hé gia ®×nh ba thÕ hÖ. V× thÕ cho nªn viÖc ngêi cao tuæi ë cïng víi trÎ em vµ ngêi trëng thµnh lµ phæbiÕn ë ViÖt Nam. Thùc tÕ, khi tËp trung vµo trÎ em díi 16 tuæi, B¶ng 5 cho thÊy r»ng gÇn 29% sè trÎ emsèng víi ngêi cao tuæi.

3

D©n sè ngêi cao tuæi


TrÎ em (0-15)

Trong ®é tuæi lao®éng (16-59)

Ngêi cao tuæi (60trë lªn)

§BS«ngHång28%

63%

9%

MiÒn nói

T©y B¾c31%

61%

8%

MiÒn nói§«ngB¾c37%

57%

6%

B¾cTrung

bé35%

58%

7%

NamTrung bé

33%

59%

9%

T©yNguyªn

41%

53%

6%

§«ngNam bé

29%

63%

8%

§ång b»ngs«ng

Cöu long28%

64%

8%


TrÎ em (0-15)

Trong ®é tuæi lao ®éng (16-59)

Ngêi cao tuæi (60 trë lªn)

D©n téc thiÓu sè

38%

56%

6%

Kinh và Hoa

30%

62%

8%


TrÎ em (0-15)

Trong ®é tuæi lao ®éng (16-59)

Ngêi cao tuæi (60 trë lªn)

N«ng th«n

33%

60%

8%

Thµnh thÞ

25%

66%

9%

Mèi liªn quan gi÷a Tuæi cao vµ NghÌo ë ViÖt Nam

H×nh 2: Thµnh phÇn hé gia ®×nh ë ViÖt Nam

B¶ng 4: Thµnh phÇn hé gia ®×nh cã ngêi cao tuæi

B¶ng 5 : TrÎ em sèng víi ngêi cao tuæi

4

Chó coá ngûúâi cao tuöíi, 0,8%Ngûúâi cao tuöíi vaâ ngûúâi trong àöå tuöíi lao àöång, 7,8%

Ngûúâi cao tuöíi vaâ ngûúâi trong àöå tuöíi lao àöång vaâ treã em, 28,4%

37% höå gia àònh coá ngûúâi cao tuöíiNgûúâi trong

àöå tuöíi lao àöångvaâ treã em, 54,0%

Ngûúâi cao tuöíi vaâ treã em, 0,2%

Chó coá ngûúâi úã àöå tuöíi lao àöång, 8,8%



ChØ toµn ngêi cao tuæi

Ngêi cao tuæi vµ ngêi trong ®é tuæi lao ®éng

Ngêi cao tuæi, ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em

Ngêi cao tuæi vµ trÎ em

TÊt c¶8,0%

28,2%

62,6%

1,2%

Mét ngêi cao tuæi2,7%

24,8%

72,0%

0,6%

Ngêi cao tuæi kh¸c11,5%

29,2%

57,5%

1,8%


Ngêi cao tuæi, ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em


Ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em

28,7%

0,3%

71,2%

5

2. Ho¹t ®éng kinh tÕ

Mét trong nh÷ng khã kh¨n ®Ó x¸c ®Þnh vµ ®Þnh nghÜa râ rµng vÒ d©n sè ngêi cao tuæi lµ kh¶ n¨ng lÉn léngi÷a tuæi hu trÝ vµ ho¹t ®éng kinh tÕ thùc tÕ. Tuæi hu trÝ ®èi víi sè Ýt ngêi cao tuæi ®îc hëng hu trÝ lµ 55víi n÷ vµ 60 víi nam, vµ t¹i thêi ®iÓm ®ã nh÷ng ngêi ®îc hëng hu trÝ nµy sÏ th«i viÖc ®Ó hëng l¬nghu. Tuy nhiªn, c¶ nh÷ng ngêi nµy vµ nh÷ng ngêi cao tuæi kh¸c vÉn tiÕp tôc lµm viÖc. H×nh 3 vµ 4 thÓ hiÖntû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi víi nam tõ 60 tuæi trë lªn vµ n÷ tõ 55 tuæi trë lªn.

H×nh 3: Ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn

§êng ®Ëm mµu ®en trong H×nh 3 thÓ hiÖn tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ chung cña nam giíi theo nhãm tuæi cñahä. Ba phÇn t nam giíi vÉn cßn ho¹t ®éng kinh tÕ ë nhãm tuæi 60-65 vµ tû lÖ nµy gi¶m khi tuæi t¨ng lªn. 58%nam cßn ho¹t ®éng kinh tÕ ë nhãm tuæi 70-75, vµ 25% ë nhãm tuæi 80-85. Lµm c«ng ¨n l¬ng chØ chiÕm méttû lÖ rÊt nhá trong sè nam giíi cao tuæi, cô thÓ lµ 12% trong sè nam giíi ë nhãm tuæi 60-65, trong khi 54%lµm n«ng nghiÖp vµ 19% tù bu«n b¸n vµ kinh doanh. Ho¹t ®éng nghÒ n«ng dêng nh gi¶m nhanh sau khinam giíi ®¹t 70 tuæi trong khi bu«n b¸n kinh doanh gi¶m tõ tõ theo ®é tuæi.

H×nh 4 lÆp l¹i ph©n tÝch nµy víi phô n÷, nhng b¾t ®Çu tõ nhãm tuæi 55-59 ®Ó ph¶n ¸nh tuæi vÒ hu thÊp h¬ndµnh cho phô n÷. Tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung, thÓ hiÖn b»ng ®êng ®Ëm mµu ®en trong H×nh 4, lµ 76%cho nhãm tuæi 55-59 vµ sau ®ã gi¶m xuèng cßn 43% cho nhãm tuæi 70-74 vµ 17% cho nhãm tuæi 80-84. Cònggièng nh víi nam giíi, lµm c«ng ¨n l¬ng chØ chiÕm tû lÖ nhá vµ gi¶m nhanh cho tíi tuæi 60. NghÒ n«ngchiÕm 50% tû lÖ ho¹t ®éng cña nhãm tuæi 55-59, gi¶m xuèng cßn 35% cho nhãm tuæi 70-74 vµ 12% cho nhãmtuæi 80-84. Còng gièng nh víi nam giíi, ho¹t ®éng bu«n b¸n kinh doanh gi¶m tõ tõ h¬n cïng víi ®é tuæi.

laâm cöng ùn lûúng laâm nöng nghiïåp kinh doanh bêët cûá cöng viïåc naâo khaác



6

H×nh 4: Ho¹t ®éng kinh tÕ cña n÷ giíi tõ 55 tuæi trë lªn

Tuy nhiªn, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng kinh tÕ thuÇn tuý theo kiÓu �bÊt cø viÖc lµm nµo kh¸c� cã thÓ dÉn tíi nhÇm lÉnbëi v× ngêi cao tuæi cã thÓ tiÕp tôc lµm viÖc nhng gi¶m sè giê lµm khi tuæi cao h¬n thay v× th«i lµm h¼n. H×nh5 vµ 6 thÓ hiÖn sè giê lµm viÖc trong tuÇn cña nam giíi vµ phô n÷ vµ c¶ sè giê lao ®éng viÖc nhµ song songvíi ho¹t ®éng kinh tÕ (�viÖc lµm�). Sè giê lµm viÖc trung b×nh cña nam giíi gi¶m sau tuæi 60. Sè giê lµm viÖctrung b×nh lµ 36 giê cho nhãm tuæi 60-64, sau ®ã cßn 25 giê ë tuæi 70 vµ 19 giê ë tuæi 90. Sè giê lµm viÖc nhµcña nam giíi, ®îc x¸c ®Þnh gåm c¶ viÖc b¶o dìng, còng gi¶m khi tuæi cao lªn nhng dêng nh gi¶m tõsau tuæi 70 tõ kho¶ng 9 giê mét tuÇn.

H×nh 5: Sè giê lao ®éng theo tuÇn cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn


laâm cöng ùn lûúng laâm nöng nghiïåp kinh doanh bêët cûá cöng viïåc naâo khaác

söë giúâ cho viïåc laâm söë giúâ laâm viïåc nhaâ

So

á giô

ø laøm

vie

äc h

aøn

g t

uaàn


7

Ho¹t ®éng kinh tÕ

Phô n÷ cao tuæi, vÉn theo ®Þnh nghÜa lµ nh÷ng ngêi tõ 55 tuæi trë lªn, còng gi¶m sè giê lµm viÖc khi cao tuæih¬n. Sè giê lµm viÖc trung b×nh cña nhãm tuæi 55-59 lµ 41 giê mét tuÇn, gi¶m xuèng cßn 29 giê ë tuæi 70 vµ23 giê ë tuæi 80 � cao h¬n mét chót so víi nam giíi cïng nhãm tuæi. Phô n÷ lµm nhiÒu giê viÖc nhµ h¬n sovíi nam giíi, trung b×nh kho¶ng 16, 17 giê mét tuÇn cho tíi ®é tuæi 70-74 sau ®ã gi¶m xuèng cßn 7 giê méttuÇn víi nhãm tuæi 80-84.

H×nh 6: Sè giê lao ®éng theo tuÇn cña phô n÷ tõ 55 tuæi trë lªn

Nhng nh÷ng con sè trung b×nh vÒ tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ vµ sè giê lµm viÖc che giÊu nh÷ng sù kh¸c biÖtgi÷a nh÷ng ngêi cao tuæi phÇn nµo ®îc ph¶n ¸nh bëi søc khoÎ, vÒ viÖc ë chung víi hé gia ®×nh vµ çc yÕutè kh¸c cña hä. H×nh 7 vµ 8 cho thÊy tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ trung b×nh cã kh¸c biÖt tuú theo lo¹i hé gia ®×nhcã ngêi hu trÝ ®· ®îc th¶o luËn trong PhÇn 2, khi hä sèng víi con ®· trëng thµnh vµ çc ch¸u. H×nh 7cho thÊy tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi cao tuæi lµ cao nhÊt trong nh÷ng hé gia ®×nh nµo kh«ng cã nh÷ngthµnh viªn trong ®é tuæi lao ®éng. §iÒu nµy râ rµng ph¶n ¸nh nhu cÇu thu nhËp ®éc lËp cho nh÷ng hé gia®×nh nµy vµ cã lÏ phÇn nµo còng lµ v× nh÷ng ngêi cao tuæi giµ h¬n vµ/hoÆc yÕu h¬n thêng sèng víi çc con®· trëng thµnh. Ngêi cao tuæi lµm viÖc chØ chiÕm 42% sè ngêi cao tuæi sèng trong çc hé gia ®×nh cã bathÕ hÖ víi con vµ ch¸u, so víi 63% trong sè ngêi cao tuæi ë trong nh÷ng hé chØ toµn ngêi cao tuæi. Còngtån t¹i kh¶ n¨ng lµ do çch thøc chän lùa mÉu theo møc thu nhËp vµ h×nh th¸i thu nhËp trong c¶ qu¸ tr×nh®êi ngêi mµ nh÷ng ngêi cao tuæi tõng lµm viÖc chuyªn m«n hoÆc trong khu vùc nhµ níc b©y giê hëngl¬ng hu tiÕp tôc lùa chän çch sèng trong nh÷ng hé gia ®×nh riªng biÖt ®· ®îc thµnh lËp tõ tríc cßn conhä ra ë riªng. CÇn nghiªn cøu thªm vÒ ®iÓm nµy nÕu nh muèn t×m hiÓu ®Çy ®ñ vÒ t¸c ®éng cña l¬ng huvµ nhu nhËp trong c¶ ®êi ngêi ®èi víi viÖc ngêi cao tuæi ë chung víi hé gia ®×nh.

söë giúâ cho viïåc laâm söë giúâ laâm viïåc nhaâ

So

á giô

ø laøm

vie

äc h

aøn

g t

uaàn


H×nh 7: Thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña nam giíi tõ 60 tuæi trë lªn

H×nh 8: Thµnh phÇn hé gia ®×nh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña phô n÷ tõ 55 tuæi trë lªn

H×nh 8 thÓ hiÖn lo¹t kÕt qu¶ t¬ng tù víi phô n÷ cao tuæi vµ kh¼ng ®Þnh h×nh th¸i t¬ng tù, víi tû lÖ ho¹t ®éngkinh tÕ thÊp nhÊt trong çc hé gia ®×nh cã ba thÕ hÖ chung sèng vµ cao nhÊt ë nh÷ng hé gia ®×nh mµ ngêilín toµn lµ ngêi cao tuæi. TÊt nhiªn, cha râ tû lÖ ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c nhau lµ do sù khuyÕn khÝch nghØng¬i v× thu nhËp cña nh÷ng ngêi kh¸c trong gia ®×nh ®îc chia sÎ ®Ó thay thÕ thu nhËp cña ngêi cao tuæi,hay thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm ngêi cao tuæi kÐm kh¶ n¨ng lao ®éng.


8

Chó ngûúâi hûu trñ Ngûúâi hûu trñ vaâ ngûúâi úã àöå tuöíi lao àöång

laâm cöng ùn lûúng laâm nöng nghiïåp laâm kinh doanh töíng lao àöång

Ngûúâi hûu trñ, ngûúâi úã àöå tuöíi lao àöång vaâ treã em

Ngûúâi hûu trñ vaâ treã em


Chó ngûúâi hûu trñ Ngûúâi hûu trñ vaâ ngûúâi úã àöå tuöíi lao àöång

laâm cöng ùn lûúng laâm nöng nghiïåp laâm kinh doanh töíng lao àöång

Ngûúâi hûu trñ, ngûúâi úã àöå tuöíi lao àöång vaâ treã em

Ngûúâi hûu trñ vaâ treã em


H×nh 9 kh¼ng ®Þnh bøc tranh chung cã ®îc tõ çc tãm lîc vÒ ho¹t ®éng kinh tÕ b»ng çch thÓ hiÖn sè giêlµm viÖc cña c¶ nam giíi vµ phô n÷ cao tuæi theo lo¹i hé gia ®×nh vµ kh¼ng ®Þnh r»ng ho¹t ®éng kinh tÕ thÊph¬n ë çc hé gia ®×nh ba thÕ hÖ ®i kÌm víi sè giê Ýt h¬n. Sè giê lµm viÖc nhµ còng thÓ hiÖn h×nh th¸i chungnh vËy, vµ ®iÒu nµy cã thÓ còng ph¶n ¸nh lîng viÖc nhµ trªn ®Çu ngêi Ýt h¬n nhê ë chung víi çc thµnhviªn kh¸c chø kh«ng h¼n lµ do gi¶m kh¶ n¨ng lµm viÖc nhµ.

H×nh 9: KiÓu hé gia ®×nh vµ sè giê lao ®éng cña ngêi cao tuæi

B¶ng 6 tãm t¾t ®ãng gãp cña ngêi cao tuæi vµo tæng sè giê lµm viÖc vµ viÖc nhµ cña c¶ hé gia ®×nh. Trongnh÷ng hé chØ toµn ngêi cao tuæi th× hä ®ãng gãp 100% vµo tæng sè giê cña c¶ hé thêng trung b×nh gåm haingêi. Khi sèng víi ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, ngêi cao tuæi chiÕm kho¶ng 1,5 ngêi trong quy m« trungb×nh cña hé lµ 5 ngêi (hay 29% nh©n khÈu cña hé) vµ ®ãng gãp 20% sè giê lµm kinh tÕ vµ 42% sè giê lµmviÖc nhµ. Trong çc hé gia ®×nh ba thÕ hÖ, trung b×nh cã 1,4 ngêi cao tuæi trªn quy m« trung b×nh cña hé lµ7 ngêi (20% nh©n khÈu) víi ngêi cao tuæi ®ãng gãp 10% tæng sè giê lµm kinh tÕ vµ 26% sè giê lµm viÖcnhµ. Nh÷ng con sè trung b×nh nµy lµ kÕt qu¶ cña mét lo¹t nh÷ng sù ®¸nh ®æi gi÷a chiÕn lîc s¶n xuÊt vµ thunhËp cña hé gia ®×nh, trong ®ã ngêi cao tuæi cã thÓ ®ãng gãp trùc tiÕp vµo thu nhËp hoÆc ®ãng gãp gi¸n tiÕpb»ng çch lµm nhiÒu viÖc nhµ h¬n ®Ó gi¶i phãng thêi gian cho nh÷ng thµnh viªn kh¸c lµm kinh tÕ. §©y lµ méth×nh th¸i phøc t¹p cña cung lao ®éng trong hé gia ®×nh cÇn nghiªn cøu thªm vµ lËp m« h×nh.

B¶ng 6: §ãng gãp cña ngêi cao tuæi vµo sè giê lµm viÖc cña c¶ hé gia ®×nh

9

Ho¹t ®éng kinh tÕ

viïåc laâm kinh tïë laâm viïåc nhaâNam giúái 60 tuöíi trúã lïn

viïåc laâm kinh tïë

Chó ngûúâi hûu trñ Ngûúâi hûu trñ vaâ treã emNgûúâi hûu trñ vaângûúâi àang úã àöå tuöíilao àöång

Sö

ë giú

â lao

àö

ång

tro

ng

mö

åt tu

êìn

Ngûúâi hûu trñ vaângûúâi àang úã àöå tuöíilao àöång

laâm viïåc nhaâphuå nûä 55 tuöíi trúã lïn



KiÓu hé gia ®×nh

Toµn ngêi cao tuæi

Ngêi cao tuæi vµ ngêi trong ®é tuæi lao ®éng

Ngêi cao tuæi, ngêi trong ®é tuæi lao ®éngvµ trÎ em


TÊt c¶ çc hé cã ngêi cao tuæi*

Sè ngêitrung b×nh

trong hé

1,9

5,0

7,0

3,0

6,1

Sè ngêi cao tuæi

trung b×nhtrong hé

1,9

1,5

1,4

1,8

1,4

% ®ãng gãpcña ngêi caotuæi vµo sè giêlµm viÖc cña hé

100

20,4

10,0

93,2

15,0

% ®ãng gãp cñangêi cao tuæivµo sè giê lµmviÖc nhµ cña hé

100

41,9

26,1

79,3

35,4

3. Søc khoÎ

H×nh 10: Tû lÖ ngêi cao tuæi b¸o ço vÒ søc khoÎ kÐm

Ngêi cao tuæi ViÖt Nam cã søc khoÎ ra sao vµ søc khoÎ cña hä thay ®æi nh thÕ nµo theo tuæi t¸c? H×nh 10thÓ hiÖn mét thíc ®o th« s¬ vÒ søc khoÎ kÐm, ®ã lµ nh÷ng ngêi giµ ®îc ®iÒu tra cã ®au yÕu trong 52 tuÇnqua, vµ thÓ hiÖn tû lÖ nam giíi cao tuæi (®êng ®Ëm mµu l¸ c©y) vµ phô n÷ cao tuæi (®êng ®Ëm mµu n©uvµng) b¸o ço søc khoÎ kÐm theo ®é tuæi. Râ rµng tû lÖ nµy t¨ng lªn theo tuæi t¸c nhng khã cã thÓ diÔn gi¶i®iÒu nµy tõ sè liÖu ®iÒu tra ®¬n gi¶n gi÷a çc nhãm d©n sè t¹i mét thêi ®iÓm bëi v× cã sù lùa chän theo thêigian ë chç chØ nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh nhÊt míi cßn sèng ®Ó mµ ®îc b¸o ço trong ®iÒu tra nµy. V× vËy, tûlÖ ®au yÕu thùc tÕ cã kh¶ n¨ng lµ cao h¬n so víi nh÷ng g× ®iÒu tra nµy cho thÊy bëi v× sè liÖu bÞ c¾t bít ë chçkh«ng cã c©u hái nµo ®îc nªu lªn vÒ nh÷ng ngêi ®· chÕt trong 52 tuÇn tríc vµ tû lÖ ®au yÕu cña hä.

Trong phÇn tríc chóng ta ®· thÊy sù kh¸c biÖt vÒ møc ®é ho¹t ®éng kinh tÕ vµ giê lµm viÖc cña ngêi caotuæi sèng trong çc lo¹i hé gia ®×nh kh¸c nhau, vµ mét lý do gi¶i thÝch ®iÒu nµy cã thÓ lµ nh÷ng ngêi cao tuæicã søc khoÎ kÐm thêng cã xu híng ë chung víi nh÷ng ngêi kh¸c h¬n. H×nh 11 thÓ hiÖn tû lÖ ngêi caotuæi (nam vµ n÷ tõ 60 tuæi trë lªn) cã t×nh tr¹ng søc khoÎ kÐm theo kiÓu hé gia ®×nh. Kh«ng cã sù kh¸c biÖtrâ rµng vµ hiÓn nhiªn nµo, vµ nh÷ng sù kh¸c biÖt nÕu cã còng Ýt kh¶ n¨ng cã ý nghÜa thèng kª.

H×nh 11: Tû lÖ ngêi cao tuæi cã søc khoÎ kÐm theo thµnh phÇn hé gia ®×nh

10

Nam giúái Phuå nûä

Quy mö mêîu nhoã àöëi vúái trïn 90 tuöíi

Tyã

lïå %

bõö

ëm t

ron

g v

oân

g 5

2 tu

êìn q

ua



§iÒu tra VHLSS còng thu thËp sè liÖu vÒ sè ngµy n»m bÑp v× ®au yÕu vµ th¬ng tËt trong vßng mét n¨m trël¹i, sè liÖu nµy lµ chØ sè râ rµng thÓ hiÖn møc ®é nghiªm träng cña t×nh tr¹ng ®au yÕu vµ th¬ng tËt. H×nh 12cho thÊy tæng sè ngµy n»m bÑp t¨ng theo tuæi t¸c cña ngêi cao tuæi, trong ®ã tØ lÖ èm ®au dÉn ®Õn thêi giann»m bÑp Ýt h¬n 2 tuÇn vµ thêi gian dµi trªn 6 th¸ng ®Òu t¨ng theo tuæi t¸c cña ngêi cao tuæi.

Sè liÖu nµy vÒ sè ngµy ®au yÕu th¬ng tËt ph¶i n»m bÑp cho thÊy râ h¬n vÒ viÖc liÖu ®au yÕu vµ th¬ng tËtcã tËp trung nhiÒu h¬n ë mét sè lo¹i hé gia ®×nh. Tuy nhiªn, H×nh 13 cho thÊy kh«ng cã sù kh¸c biÖt râ rµngnµo gi÷a çc lo¹i hé gia ®×nh vÒ thêi gian n»m bÑp cña ngêi cao tuæi mÆc dï trung b×nh nh÷ng hé chØ toµnngêi cao tuæi dêng nh cã sè ngµy n»m bÑp h¬i cao h¬n.

H×nh 12: Sè ngµy n»m bÑp do ®au yÕu vµ th¬ng tËt theo ®é tuæi

H×nh 13: Sè ngµy n»m bÑp cña ngêi cao tuæi theo kiÓu hé gia ®×nh

Søc khoÎ

11

chó ngûúâi hûu trñ chó ngûúâi hûu trñ vaâ ngûúâi àang úã àöå tuöíi lao àöång

ngûúâi hûu trñ, ngûúâi àang úã àöå tuöíi lao àöång vaâ treã em

2 tuêìn hoùåc ñt hún 2 tuêìn àïën 1 thaáng 1 thaáng àïën 6 thaáng trïn 6 thaángNguån: TÝnh to¸n cña çc t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004


Sè liÖu vÒ thu nhËp ®îc thu thËp chñ yÕu ë cÊp hé gia ®×nh trong ®iÒu tra VHLSS nªn kh«ng thÓ x¸c ®Þnh®îc thu nhËp cña ç nh©n ngêi cao tuæi. Víi nh÷ng ngêi cã lµm c«ng ¨n l¬ng th× cã kª khai thu nhËp çnh©n, nhng tÊt c¶ nh÷ng d¹ng thu nhËp kh¸c th× ®îc b¸o ço gép vµo thu nhËp chung cña hé gia ®×nh, kÓc¶ l¬ng hu vµ tiÒn göi. V× vËy, chØ cã thÓ tr×nh bµy thu nhËp cña ngêi cao tuæi nh lµ phÇn thu nhËp trªn®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi trªn tæng thu nhËp cña hé gia ®×nh. §iÒu nµy cã thÓ khiÕn cho viÖc diÔn gi¶i khãkh¨n nÕu kh«ng cÈn thËn: tríc hÕt, thu nhËp cô thÓ cña ngêi cao tuæi nh l¬ng hu vµ mét sè kho¶n tiÒngöi ®îc chia sÎ chung cho mäi thµnh viªn trong gia ®×nh, cho dï tõng ngêi kh«ng nhËn tiÒn ®ã, ngîc l¹inh÷ng nguån thu nhËp cña nh÷ng ngêi kh«ng ph¶i lµ cao tuæi ®îc ®a cho ngêi cao tuæi trªn c¬ së tÝnhtheo ®Çu ngêi. H×nh 14 thÓ hiÖn møc thu nhËp ®Çu ngêi vµ nh÷ng nguån thu nhËp cña ngêi cao tuæi (tõ60 tuæi trë lªn) vµ cña ngêi kh«ng cao tuæi vµ so s¸nh nh÷ng con sè nµy víi møc thu nhËp trung b×nh cñaViÖt Nam, sö dông ®Þnh nghÜa thu nhËp chÝnh thøc do Tæng côc Thèng kª x©y dùng.

Thu nhËp trung b×nh cña ngêi cao tuæi lµ 6,4 triÖu ®ång, cao h¬n thu nhËp trung b×nh cña ngêi ViÖt Nam(6,1 triÖu ®ång) vµ thu nhËp trung b×nh cña ngêi kh«ng cao tuæi (6,0 triÖu ®ång). TÝnh thu nhËp trung b×nh®Çu ngêi vÒ tiÒn c«ng, bu«n b¸n vµ kinh doanh th× thu nhËp cña ngêi cao tuæi thÊp h¬n 0,5 triÖu ®ång sovíi møc trung b×nh cña c¶ ViÖt Nam. Nhng sù thiÕu hôt vÒ �thu nhËp thÞ trêng� nµy ®îc bï l¹i nhê nh÷ngkho¶n tiÒn göi, cao h¬n 0,4 triÖu ®ång so víi møc trung b×nh c¶ níc, vµ an sinh x· héi, cao h¬n 0,4 triÖu®ång so víi møc trung b×nh c¶ níc.

H×nh 14: Thu nhËp trung b×nh ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi n¨m 2004

H×nh 14 cho thÊy thu nhËp thÞ trêng thÊp cña ngêi cao tuæi ®îc bï ®¾p bëi çc chuyÓn kho¶n, hoÆc lµ díih×nh thøc tiÒn göi gi÷a çc hé gia ®×nh hoÆc lµ chuyÓn kho¶n an sinh x· héi chÝnh thøc. Tuy nhiªn, chuyÓnkho¶n thu nhËp gi÷a çc hé gia ®×nh chØ lµ mét çch ®Ó cung cÊp nguån lùc cho ngêi cao tuæi. Mét çchkh¸c lµ ë chung vµ gép chung thu nhËp. H×nh 15 thÓ hiÖn thu nhËp cña ngêi cao tuæi theo thµnh phÇn hégia ®×nh, víi cïng çch tiÕp cËn vµ ®Þnh nghÜa nh çc phÇn tríc. TÝnh trung b×nh th× ngêi cao tuæi sèngtrong çc hé hai thÕ hÖ víi con trëng thµnh cã thu nhËp cao nhÊt ë møc 8,4 triÖu ®ång. §ã lµ nhê thu nhËpthÞ trêng cao tõ tiÒn l¬ng, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ bu«n b¸n. Nh÷ng ngêi cao tuæi sèng trong hé toµn

12

4. Thu nhËp

thu nhêåp trung bònhàêìu ngûúâi 6,4 triïåu



trïn 60 tuöíi

nöng nghiïåp kinh doanh tiïìn cöng tiïìn gûãi cuãa hoå haâng

thu nhêåp khaác toaân böå an sinh xaä höåi

dûúái 60 tuöíi toaân böå VN

Triï

åu àö

ìng/ n

ùm


ngêi cao tuæi cã møc chuyÓn kho¶n cao nhÊt, gåm c¶ tiÒn göi tõ hä hµng vµ b¶o hiÓm x· héi, vµ hä cã møcthu nhËp trung b×nh hµng n¨m lµ 6,8 triÖu ®ång. Ngêi cao tuæi trong hé ba thÕ hÖ nghÌo h¬n víi møc 5,6triÖu ®ång mét n¨m, v× hä võa cã thu nhËp thÞ trêng trªn ®Çu ngêi thÊp võa cã chuyÓn kho¶n trªn ®Çu ngêithÊp. Tuy nhiªn, nh÷ng hé nµy ®«ng ngêi h¬n ®Ó gép chung thµnh mét tæng thu nhËp lín h¬n ®Ó chia sÎcho çc thµnh viªn. Sè Ýt hé chØ bao gåm ngêi cao tuæi vµ trÎ em lµ nghÌo nhÊt, nhng quy m« nhá cña mÉukh«ng cho phÐp kÕt luËn ch¾c ch¾n.

ViÖc chia sÎ thu nhËp trong hé gia ®×nh, v× vËy, lµ mét yÕu tè quan träng trong thu nhËp cña ngêi cao tuæi,nhng hiÖu qu¶ kinh tÕ theo quy m« cã ®îc tõ viÖc ë chung, vèn lµ mét trong nh÷ng lîi Ých thùc sù cña viÖcgép chung trong hé gia ®×nh l¹i kh«ng ®îc ph¶n ¸nh bëi thíc ®o ®¬n gi¶n lµ thu nhËp trªn ®Çu ngêi. VËynªn sö dông mét gi¶ ®Þnh kh¸c vÒ gép chung thu nhËp vµ dïng hÖ quy ®æi c©n b»ng ®Ó tÝnh tíi hiÖu qu¶ kinhtÕ nhê quy m«. BÊy giê sÏ thÊy mét lo¹t sù chªnh lÖch míi kh¸c vÒ thu nhËp t¬ng ®èi theo thµnh phÇn hégia ®×nh. HÖ quy ®æi c©n b»ng ®îc sö dông kh¸ ®¬n gi¶n, lµ c¨n bËc hai cña sè ngêi cïng sèng trong hé,nh OECD vµ çc tæ chøc kh¸c ®· sö dông. Çch tiÕp cËn nµy kh«ng t×m çch g¸n träng sè cho nhu cÇukh¸c nhau cña trÎ em vµ ngêi lín.

H×nh 15: Thu nhËp trªn ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi theo thµnh phÇn hé gia ®×nh

thu nhêåp trung bònh trïn

àêìu ngûúâi 6,8 triïåu

Tri

ïåu à

öìn

g/ n

ùm

thu nhêåp trung bònh toaân

àêìu ngûúâi 8,4 triïåu àöìng





nöng nghiïåp kinh doanh

chó coá ngûúâi cao tuöíi

ngûúâi cao tuöíi vaâ ngûúâiàang úã àöå tuöíi lao àöång

ngûúâi cao tuöíi,â ngûúâiàang úã àöå tuöíi lao àöång

vaâ treã em

chó coá ngûúâi cao tuöíi vaâ treã em

tiïìn cöng tiïìn gûãi cuãa hoå haâng

thu nhêåp khaác toaân böå an sinh xaä höåi


13

Thu nhËp

14


B¶ng 7: So s¸nh thu nhËp theo ®Çu ngêi vµ theo quy ®æi c©n b»ng cña hé cã ngêi cao tuæi

B¶ng 7 cho thÊy t¸c ®éng cña viÖc sö dông hÖ quy ®æi c©n b»ng bªn c¹nh thíc ®o thu nhËp trªn ®Çu ngêi®¬n gi¶n cña Tæng côc Thèng kª khi so s¸nh møc thu nhËp cña çc hé kh¸c nhau cã ngêi cao tuæi. TríchÕt nã tãm t¾t nh÷ng sè liÖu t¬ng tù nh H×nh 15 nhng bæ sung thªm thø h¹ng, s¾p xÕp çc lo¹i h×nh hétheo møc thu nhËp ®Çu ngêi. §iÒu nµy cho thÊy, nh ®· nªu, nh÷ng hé hai thÕ hÖ lµ kh¸ gi¶ nhÊt, nh× lµ hétoµn ngêi cao tuæi, råi hé ba thÕ hÖ. T¸c ®éng cña hÖ quy ®æi c©n b»ng lµ kh«ng xÐt thu nhËp danh nghÜab»ng sè tiÒn mÆt nh ®îc khai b¸o vÒ tæng thu nhËp, mµ kh«ng cÇn bµn tíi ë ®©y, nhng ®ång thêi vµ quanträng h¬n lµ nã lµm thay ®æi thø h¹ng cña çc hé gia ®×nh cã ngêi cao tuæi. Nh÷ng hé lín ba thÕ hÖ giê ®©y®øng thø nh× vÒ thu nhËp, kh¸ h¬n so víi hé toµn ngêi cao tuæi, khi thu nhËp ®îc quy ®æi c©n b»ng. TÇmquan träng cña çc çch tiÕp cËn kh¸c nhau trong nghiªn cøu ®Ó ®o lêng thu nhËp cã ý nghÜa chÝnh s¸chøng dông ®Ó ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c nhu cÇu vµ nh¾m ®èi tîng cho çc ch¬ng tr×nh trªn c¬ së nhu cÇu ®îc®o lêng b»ng thu nhËp hoÆc nguån lùc. Tuy nhiªn, trong phÇn th¶o luËn cßn l¹i vÒ thu nhËp cña ngêi caotuæi chóng t«i vÉn sö dông çch tiÕp cËn tiªu chuÈn ë ViÖt Nam trong th¶o luËn chÝnh s¸ch lµ vÉn sö dôngthu nhËp ®Çu ngêi (kh«ng quy ®æi c©n b»ng).

4.1 Thu nhËp tõ an sinh x· héi

ChuyÓn kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc ®ãng vai trß tæng thÓ quan träng trong çc hé cã ngêi cao tuæi. §ÞnhnghÜa thu nhËp cña Tæng côc Thèng kª, mµ chóng t«i sö dông, cã n¨m lo¹i thu nhËp chÝnh tõ chuyÓn kho¶nx· héi, chóng t«i gäi chung lµ �an sinh x· héi�. N¨m h×nh thøc chuyÓn kho¶n thu nhËp nµy gåm b¶o hiÓm x·héi hu trÝ, chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ng¾n h¹n t¹i n¬i lµm viÖc bao gåm trî cÊp thai s¶n vµ èm ®au, trî cÊpphóc lîi x· héi, trî cÊp y tÕ, häc bæng vµ phÇn thëng. H×nh 16 thÓ hiÖn vÞ thÕ cña ngêi cao tuæi vµ so s¸nhvíi ngêi kh«ng cao tuæi vµ mäi ngêi d©n ViÖt Nam. Râ rµng, ngêi cao tuæi nhËn mét phÇn lín çc chuyÓnkho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc � gÇn gÊp ba lÇn so víi trung b×nh cña ngêi kh«ng cao tuæi. TÊt nhiªn, sùkh¸c biÖt chÝnh lµ sè tiÒn hu trÝ dµi h¹n cao h¬n h¼n, nöa triÖu ®ång mét n¨m so víi 134.000 ®ång cña ngêikh«ng cao tuæi (do dïng møc tuæi 60 nªn mét sè phô n÷ ®· nghØ hu trong nhãm 55-59 tuæi vÉn bÞ tÝnh lµngêi kh«ng cao tuæi), vµ 163.000 ®ång cña c¶ ViÖt Nam nãi chung. Tuy nhiªn, ngêi cao tuæi còng ®îchëng chi phóc lîi x· héi cao h¬n, h¬n gÊp ®«i so víi trung b×nh vµ còng cã thÓ coi lµ v× chuyÓn kho¶n y tÕcao h¬n nªn ngêi cao tuæi sö dông dÞch vô y tÕ nhiÒu h¬n.


KÕt qu¶ khi kh«ng quy ®æi c©n b»ngThu nhËp theo ®Çu ngêi

Thø h¹ng

% chªnh lÖch so víi h¹ng cao nhÊt

KÕt qu¶ khi quy ®æi c©n b»ngThu nhËp quy ®æi c©n b»ng

Thø h¹ng

% chªnh lÖch so víi h¹ng cao nhÊt

Cao tuæi &®i lµm

8,4

1

-

(16,90)

1

-

ChØ toµncao tuæi

6,8

2

19,5%

(9,19)

3

45,6%

Cao tuæi, ®i lµm vµ trÎ em

5,6

3

33,5%

(13,95)

2

17,5%

(Cao tuæi &trÎ em) *

4,4

4

47,3%

(7,93)

4

53,1%

15

Thu nhËp

H×nh 16: Møc nhËn chuyÓn kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc trung b×nh theo ®Çu ngêi

H×nh 17: Møc nhËn chuyÓn kho¶n chÝnh thøc cña nhµ níc theo thµnh phÇn hé gia ®×nh


Töíng trung bònh trïn àêìu ngûúâi 2.018.000 àöìng


Chó ngûúâi cao tuöíi Ngûúâi cao tuöíivaâ ngûúâi àang úã àöå tuöíi lao àöång

Ngûúâi cao tuöíi, ngûúâi àang úã àöå

tuöíi lao àöång vaâ treã em

Ngûúâi cao tuöíi, vaâ treã em


Töíng trung bònh trïn àêìu ngûúâi 429.000 àöìng

chuyïín khoaãntrúå cêëp y tïë

BHXHtaåi viïåc laâm

Phuác lúåixaä höåi

Lûúnghûu trñ

Hoåc böíng

ng

hòn

àö

ìng

/ng

ûú

âi/nùm


H×nh 17 cho thÊy h×nh th¸i thu nhËp an sinh x· héi cã kh¸c biÖt gi÷a çc lo¹i hé gia ®×nh vµ hé mét hoÆc haithÕ hÖ cã l¬ng hu cao h¬n so víi hé ba thÕ hÖ. Sè liÖu trung b×nh vÒ møc nhËn che giÊu nh÷ng chªnh lÖchlín vÒ møc ®é bao phñ. Nh÷ng ngêi ®îc hëng l¬ng hu thêng nhËn nh÷ng kho¶n tiÒn lín, cßn nhiÒungêi kh¸c kh«ng ®îc hëng g×. B¶ng 8 thÓ hiÖn diÖn bao phñ cña an sinh x· héi, tû lÖ ngêi cao tuæi sèngtrong nh÷ng hé mµ cã nhËn chuyÓn kho¶n x· héi chÝnh thøc. TÝnh tÊt c¶ mäi lo¹i chuyÓn kho¶n chÝnh thøc,th× an sinh x· héi bao phñ lªn kho¶ng hai phÇn ba ngêi hu trÝ, 64%. DiÖn bao phñ trong tÊt c¶ mäi lo¹ichuyÓn kho¶n cao h¬n víi nh÷ng hé chØ cã ngêi cao tuæi, çc hé ë thµnh thÞ vµ çc hé d©n téc thiÓu sè.

PhÇn lín nh÷ng g× ®îc hëng trong diÖn nµy lµ çc chuyÓn kho¶n cô thÓ ®îc thiÕt kÕ nh»m ®¸p øng nhucÇu y tÕ qua viÖc thanh to¸n mét phÇn chi phÝ, cho phÐp sö dông y tÕ mµ kh«ng dÉn tíi sù chªnh lÖch lín vÒnguån lùc hoÆc phóc lîi cña hé gia ®×nh sau khi tÝnh tíi chi phÝ y tÕ (xem tµi liÖu ®i kÌm cña Evans vµ çc t¸cgi¶ kh¸c 2007).

B¶ng 8: Tû lÖ hëng an sinh x· héi

NÕu ta tËp trung vµo çc chuyÓn kho¶n thu nhËp theo nghÜa thuÇn tuý nhÊt, nh÷ng chuyÓn kho¶n kh«ng liªnquan tíi viÖc chi tiªu, th× cã hai lo¹i chuyÓn kho¶n chÝnh thøc lín lµ phóc lîi x· héi vµ l¬ng hu. ChØ cã 22%ngêi cao tuæi sèng trong nh÷ng hé cã l¬ng hu, víi tû lÖ cao nhÊt ë nh÷ng hé chØ toµn ngêi cao tuæi. TûlÖ hé ë thµnh thÞ cã l¬ng hu lµ 34%, gÊp ®«i so víi tû lÖ ë n«ng th«n, 18%. T¬ng tù, nhãm Kinh/Hoa cã tûlÖ nhËn l¬ng hu gÇn gÊp ®«i so víi çc d©n téc thiÓu sè. Çc phóc lîi x· héi hoÆc lµ nh¾m ®èi tîng nh÷ngngêi cã c«ng nh th©n nh©n liÖt sü, th¬ng binh hoÆc liªn quan tíi nh÷ng ch¬ng tr×nh chuyªn ®Ò nhá h¬ndµnh cho çc hé nghÌo. Trung b×nh 14% ngêi cao tuæi ®îc hëng phóc lîi x· héi, Ýt cã sù chªnh lÖch gi÷açc kiÓu hé gia ®×nh, nhng tû lÖ bao phñ ë n«ng th«n l¹i cao gÊp ®«i thµnh thÞ vµ tû lÖ bao phñ còng cao h¬ncho çc hé d©n téc thiÓu sè cã ngêi cao tuæi.

Tuy nhiªn, còng kh«ng h¼n lµ ®óng khi cho r»ng diÖn hëng nh÷ng chuyÓn kho¶n nµy lµ hëng chÕ ®é ®éclËp. B¶ng 9 cho thÊy kho¶ng 3% ngêi cao tuæi sèng trong nh÷ng hé ®îc hëng c¶ phóc lîi x· héi vµ l¬nghu. Cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®©y lµ kÕt hîp phóc lîi cña nh÷ng ngêi cã c«ng trong chiÕn tranh víi l¬ng hu, bëiv× nh÷ng chÕ ®é phóc lîi x· héi kh¸c ®îc dùa trªn c¬ së xem xÐt møc sèng cña hé gia ®×nh vµ hiÕm khi ®ikÌm víi l¬ng hu. Ngoµi ra, 11% hé ngêi cao tuæi chØ ®îc hëng chÕ ®é phóc lîi x· héi vµ 19% chØ hëngl¬ng hu. §iÒu nµy cã nghÜa lµ gÇn 67% ngêi cao tuæi kh«ng nhËn ®îc chuyÓn kho¶n chÝnh thøc thêngxuyªn nµo.

B¶ng 9: Tû lÖ hëng phóc lîi x· héi vµ l¬ng hu

16



Mäi h×nh thøcchuyÓn kho¶n

Phóc lîi x· héi

B¶o hiÓm hu trÝ

KiÓu hé gia ®×nh N«ng th«n/thµnh thÞ

D©n técTÊt c¶ngêicaotuæi

64,2%

13,9%

22,3%

Toµnngêicaotuæi

71,9%

13,5%

30,6%

Cao tuæi& trong®é tuæi

lao ®éng

62,3%

12,3%

27,8%

Cao tuæi,®é tuæi

lao ®éng& trÎ em

63,8%

14,6%

18,8%

(Cao tuæi& trÎ em)*

72,0%24,9%

23,4%

N«ngth«n

62,7%

16,1%17,6%

ThµnhthÞ

67,9%

8,6%

34,3%

ThiÓusè

74,3%

20,7%

13,8%

Kinh/ Hoa

62,7%13,0%

23,5%

ChØ phóc lîi x· héi

Phóc lîi x· héi vµ l¬ng hu

ChØ l¬ng hu

Kh«ng hëng g×

10,9%

3,0%

19,4%

66,7%


17

RÊt khã lý gi¶i nh÷ng kh¸c biÖt nµy vÒ diÖn hëng nÕu kh«ng biÕt g× vÒ sù t¬ng t¸c cña nh÷ng yÕu tè quyÕt®Þnh viÖc ®îc hëng çc chÕ ®é ®ã. §Ó t×m hiÓu vÒ viÖc hëng chÕ ®é mét m« h×nh håi quy ®· ®îc íc tÝnhriªng cho nh÷ng ngêi cao tuæi ®Ó x¸c ®Þnh xem yÕu tè g× lµ næi bËt trong ph©n tÝch ®a biÕn vÒ viÖc hëngchÕ ®é c¶ l¬ng hu lÉn phóc lîi x· héi. TÊt nhiªn, b»ng chøng tõ ®iÒu tra VHLSS gi÷a çc nhãm d©n sè t¹imét thêi ®iÓm kh«ng ph¶i lµ nguån sè liÖu lý tëng vÒ viÖc hëng chÕ ®é bëi v× nhiÒu lý do cho viÖc hëng vÝdô nh qu¸ tr×nh c«ng t¸c hoÆc th¬ng tËt tõ chiÕn tranh lµ nh÷ng sù kiÖn ®· x¶y ra tõ l©u, kh«ng ®îc khaib¸o. §iÒu nµy cã nghÜa lµ çc m« h×nh håi quy chØ �gi¶i thÝch� ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓm ®îc x¸c ®Þnh t¹i thêi®iÓm b©y giê cña nh÷ng ngêi nhËn chuyÓn kho¶n chø kh«ng m« t¶ ®îc nh÷ng chÕ ®é hëng lµ g×.

B¶ng 10 thÓ hiÖn kÕt qu¶ cña hai m« h×nh håi quy. Tríc hÕt, chóng t«i tËp trung th¶o luËn vÒ l¬ng hu. ChØsè quan träng nhÊt thÓ hiÖn viÖc hëng l¬ng hu hiÖn t¹i lµ cã häc vÊn sau trung häc. Cã thÓ ®iÒu nµy thÓhiÖn khèi ngêi hëng l¬ng hu tõng lµ çn bé nhµ níc. Häc vÊn sau trung häc lµm t¨ng x¸c suÊt hëngl¬ng hu nh÷ng 44% trong khi nhãm tuæi 75-84 Ýt kh¶ n¨ng nhËn l¬ng hu h¬n h¼n. X¸c suÊt nhËn l¬nghu cña ngêi sèng trong hé hai thÕ hÖ víi con trëng thµnh cao h¬n 4% so víi ngêi sèng trong hé ba thÕhÖ. X¸c suÊt nhËn l¬ng hu cña ngêi d©n téc thiÓu sè thÊp h¬n 9% so víi nhãm ngêi Kinh vµ Hoa. ThunhËp thÞ trêng (thu nhËp tõ lµm c«ng, bu«n b¸n vµ n«ng nghiÖp) cao h¬n còng g¾n liÒn víi x¸c suÊt nhËnl¬ng hu thÊp h¬n. Tuy nhiªn, khã diÔn gi¶i ®iÒu nµy bëi v× nhiÒu ngêi cao tuæi cã l¬ng hu sÏ �nghØ hu�khi ®îc høa lµ cã l¬ng hu vµ thu nhËp cña hä gi¶m ®i bëi v× l¬ng hu thÊp h¬n so víi thu nhËp tiÒm n¨ngnÕu cßn lµm viÖc. X¸c suÊt nhËn l¬ng hu cña nh÷ng hé b¸o ço gÆp vÊn ®Ò ®au yÕu trong n¨m qua còng6% kÐm h¬n. X¸c suÊt ®îc hëng l¬ng hu cña ngêi cao tuæi ë thµnh thÞ cao h¬n 13% so víi ngêi caotuæi ë n«ng th«n. Cã sù chªnh lÖch râ rµng gi÷a çc vïng, trong ®ã ngêi d©n miÒn B¾c trõ miÒn T©y B¾c cãx¸c suÊt nhËn l¬ng hu cao h¬n ®¸ng kÓ. Thùc tÕ lµ ngêi cao tuæi ë ®ång b»ng s«ng Cöu long cã x¸c suÊtthÊp h¬n nhiÒu vÒ kh¶ n¨ng ®îc nhËn l¬ng hu; thÊp h¬n 22% so víi miÒn B¾c Trung bé lµ vïng bÞ bá quatrong b¶ng nµy. TÊt c¶ nh÷ng b»ng chøng nµy ®Òu chØ ra mét ®iÒu lµ tÇng líp tinh tuý cã häc sèng ë thµnhthÞ miÒn B¾c chiÕm ®a phÇn sè l¬ng hu hiÖn t¹i.

Nh÷ng ®Æc ®iÓm ë cÊp ®é ç nh©n g¾n víi x¸c suÊt hëng phóc lîi x· héi còng lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm g¾n víiviÖc hëng l¬ng hu � häc vÊn sau trung häc vµ tuæi ngoµi nhãm 75-84. Tuy nhiªn, x¸c suÊt hëng phóc lîix· héi cao h¬n cho nh÷ng hé gåm ngêi cao tuæi vµ trÎ em, vµ hé d©n téc thiÓu sè. TiÒn göi tõ níc ngoµilµm gi¶m x¸c suÊt hëng phóc lîi x· héi. Khã kh¨n v× ®au yÕu lµm t¨ng x¸c suÊt hëng phóc lîi x· héi, vµsù hiÖn diÖn cña mét ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng còng vËy. Tr¸i ngîc víi l¬ng hu, ngêi cao tuæi n«ng th«nl¹i cã x¸c suÊt cao h¬n vÒ kh¶ n¨ng nhËn phóc lîi x· héi. Tuy nhiªn, tån t¹i mét møc ®é nhÊt qu¸n nhÊt ®ÞnhvÒ nh÷ng thiªn lÖch theo vïng vÒ c¶ l¬ng hu lÉn phóc lîi x· héi, theo ®ã hai vïng miÒn nam cã x¸c suÊtnhËn kÐm h¬n kho¶ng 9% tíi 7%. Vïng T©y B¾c còng cã x¸c suÊt hëng thÊp � ngay c¶ khi ®· xÐt tíi t×nhtr¹ng d©n téc thiÓu sè cña vïng nµy.

Thu nhËp

B¶ng 10: X¸c suÊt biªn vÒ ngêi cao tuæi ë trong mét hé cã ®îc hëng l¬ng hu vµ phóc lîi x· héi

Hµm Probit víi hiÖu øng biªn

18


§Æc ®iÓm ç nh©nT×nh tr¹ng h«n nh©n (bá qua trêng hîpkÕt h«n)§éc th©nLy dÞGo¸N÷Nhãm tuæi (bá qua nhãm 60-64)55-5965-6970-7475-7980-8485-8990-9495-99100 & h¬nHäc vÊn sau trung häc§Æc ®iÓm hé gia ®×nhKiÓu hé gia ®×nh (bá qua hé gåm ngêitrong ®é tuæi lao ®éng vµ trÎ em)ChØ toµn ngêi cao tuæiCao tuæi & trong ®é tuæi lao ®éngCao tuæi & trÎ emD©n téc thiÓu sèThu nhËp tríc an sinh x· héi, thuÕ vµtiÒn göiThu nhËp tiÒn göi trong nícThu nhËp tiÒn göi tõ níc ngoµiPhóc lîi x· héi mµ hé còng ®îc nhËnL¬ng hu mµ hé còng ®îc nhËnKhã kh¨n do ®au yÕuHé cã tiÒn c«ng tõ viÖc lµm chÝnh thøcÇc ®Æc ®iÓm vÞ trÝThµnh thÞVïng (bá qua B¾c Trung bé)§ång b»ng s«ng HångMiÒn nói §«ng B¾cMiÒn nói T©y B¾cNam Trung béT©y nguyªn§«ng Nam bé§ång b»ng s«ng Cöu long

Sè quan s¸t = 4494X.suÊt > chi2 = 0,0000R2 gi¶ = 0,2781


M« h×nh 1L¬ng hu

X¸c suÊtbiªn

Sai sè

chuÈn m¹nhMøc ®é ý

nghÜaX¸c suÊt

biªnSai sè

chuÈn m¹nhMøc ®é ý

nghÜa

M« h×nh 2Phóc lîi x· héi

-0,031-0,032-0,104-0,008

-0,037-0,013-0,032-0,054-0,0640,0070,0160,070

-0,0340,441

0,0090,0370,045

-0,090-0,015

-0,0380,051

-0,008--

-0,0600,014

0,133

0,0400,029

-0,002-0,151-0,104-0,160-0,214

0,0830,0820,0720,014

0,0330,0220,0240,0230,0250,0350,0530,0760,1230,037

0,0280,0210,0740,0210,004

0,0320,043

0,0249--

0,0190,018

0,024

0,0280,0320,0480,0140,0270,0170,016

0,7070,7150,1790,555

0,3050,5550,2070,0350,0250,8390,7520,3100,7990,000

0,7370,0730,5130,0000,000

0,2050,197

0,76--

0,0030,444

0,000

0,1330,3430,9660,0000,0060,0000,000

****

***

*

******

***

***

***************

0,072-0,094-0,0480,010

0,0300,0050,0230,0340,0600,0950,0680,0920,148

-0,002

-0,020-0,0170,0990,051

-0,003

0,008-0,040

--0,0000,0930,029

-0,042

0,019-0,030-0,084-0,0250,028

-0,093-0,071

0,0460,0210,0390,009

0,0330,0220,0240,0230,0250,0350,0530,0760,1230,037

0,0210,0150,0620,0310,003

0,0240,022

--0,0200,0200,015

0,016

0,0250,0250,0230,0250,0430,0180,019

0,0970,0140,2290,245

0,3050,5550,2070,0350,0250,8390,7520,3100,7990,000

0,3480,2660,0580,0720,304

0,7310,097

--0,9960,0000,055

0,016

0,4530,2620,0190,3460,4820,0000,001

****

***

**

*

****

**

***

******

Nguån: TÝnh to¸n cña çc t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004Ghi chó: * cã ý nghÜa ë 90%; ** 95% vµ *** 99%

4.2 TiÒn göi

Nguån thu nhËp chÝnh kh¸c mµ ngêi cao tuæi cã ®îc nhiÒu h¬n so víi nh÷ng ngêi kh¸c ®ã lµ tiÒn göi, tøclµ chuyÓn kho¶n t nh©n gi÷a çc hé gia ®×nh, thêng lµ tõ con trëng thµnh göi cho cha mÑ (Cox 2004). H×nh18 thÓ hiÖn sè tiÒn göi trung b×nh theo ®èi tîng nhËn gåm ngêi cao tuæi, ngêi kh«ng cao tuæi vµ mäi ngêiViÖt Nam nãi chung. Trung b×nh ngêi cao tuæi nhËn ®îc sè tiÒn göi kho¶ng gÇn 1 triÖu ®ång mét n¨m, trongsè ®ã kho¶ng 60% (617.000 ®ång) lµ tiÒn göi trong níc tõ nh÷ng ngêi kh¸c sèng ë ViÖt Nam. Ngêi kh«ngcao tuæi nhËn ®îc tæng sè tiÒn lµ kho¶ng trªn 600.000 ®ång, trong ®ã 63%, tøc 378.000 ®ång lµ tiÒn göi tõtrong níc. Cßn con sè trung b×nh cña tÊt c¶ çc hé gia ®×nh ë ViÖt Nam lµ 650.000 ®ång.

H×nh 18: Thu nhËp tiÒn göi

H×nh 19 minh ho¹ chªnh lÖch vÒ thu nhËp tiÒn göi theo çc lo¹i hé gia ®×nh. V× tiÒn göi lµ chuyÓn kho¶n tnh©n gi÷a çc hé tõ con trëng thµnh göi cho cha mÑ nªn ta sÏ nghÜ r»ng sè tiÒn nµy lµ cao nhÊt ë nh÷ng héchØ toµn ngêi cao tuæi, vµ chóng t«i thÊy ®óng lµ nh vËy, hä cã møc trung b×nh lµ 2,2 triÖu ®ång mét n¨m,trong ®ã 82% lµ tiÒn göi tõ trong níc trung b×nh lµ 1,7 triÖu ®ång. Ngêi cao tuæi sèng ë çc hé hai thÕ hÖvíi con trong ®é tuæi lao ®éng cã sè tiÒn göi trung b×nh lµ 1,3 triÖu ®ång nhng chØ 54% sè tiÒn nµy lµ tiÒn göitõ trong níc. Ngêi cao tuæi sèng trong çc hé ba thÕ hÖ nhËn sè tiÒn göi trung b×nh lµ 700.000 ®ång trong®ã 60% tøc 420.000 ®ång lµ tiÒn göi tõ trong níc. Cuèi cïng, ngêi cao tuæi sèng víi trÎ em nhËn trung b×nh1,4 triÖu ®ång trong ®ã h¬n 70% tøc 1 triÖu ®ång lµ tiÒn göi tõ trong níc.

19

Thu nhËp

Töíng 998.000 àöìng


Ngûúâi cao tuöíi Ngûúâi khöng cao tuöíi

Trong nûúác

nghò

n àö

ìng/n

ùm

Nûúác ngoaâi

Toaân böå VN



H×nh 19: Thu nhËp tõ tiÒn göi cña ngêi cao tuæi theo kiÓu hé gia ®×nh

Nhng nh÷ng sè liÖu thu nhËp tiÒn göi trung b×nh cã thÓ Èn giÊu nh÷ng sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ vÒ diÖn baophñ bëi v× trong khi mét sè ngêi nhËn ®îc nh÷ng kho¶n tiÒn lín th× nh÷ng ngêi cao tuæi kh¸c l¹i kh«ngnhËn ®îc g×. B¶ng 11 thÓ hiÖn tû lÖ bao phñ. XÐt tæng thÓ th× 90% ngêi cao tuæi sèng trong nh÷ng hé cãnhËn tiÒn göi. Tû lÖ bao phñ cao h¬n ë nh÷ng hé chØ cã ngêi cao tuæi, ë møc 96% vµ hé cã ngêi cao tuæisèng víi trÎ em, 95%. Ngêi cao tuæi sèng trong çc hé ba thÕ hÖ cã tû lÖ nhËn tiÒn göi thÊp h¬n, 89%. TiÒngöi tõ níc ngoµi phÇn nhiÒu lµ göi cho nh÷ng hé mµ ngêi cao tuæi vµ trÎ em sèng víi nhau, 4,2% nhËn®îc tiÒn göi tõ níc ngoµi, vµ cã thÓ coi lµ tiÒn göi tõ ngêi lín trong tuæi lao ®éng cña hé sèng ë níc ngoµi.Sù kh¸c biÖt vÒ diÖn bao phñ gi÷a ngêi cao tuæi ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ chñ yÕu lµ kh¸c biÖt vÒ nguån gèctiÒn göi, theo ®ã ngêi cao tuæi ë thµnh thÞ thêng nhËn tiÒn göi tõ níc ngoµi nhiÒu h¬n, hoÆc lµ chØ toµn tiÒngöi tõ níc ngoµi ë møc 2,8%, hoÆc kÕt hîp víi tiÒn göi trong níc ë møc 14,6%. Sè ngêi cao tuæi ë thµnhthÞ chØ nhËn tiÒn göi tõ trong níc lµ 74% Ýt h¬n nhiÒu so víi 80% ë n«ng th«n. Ngêi cao tuæi d©n téc thiÓusè Ýt cã kh¶ n¨ng nhËn tiÒn göi h¬n, 82% so víi 92% ë ngêi Kinh vµ Hoa. Hä còng Ýt cã kh¶ n¨ng nhËn tiÒngöi tõ níc ngoµi dï lµ chØ riªng tõ níc ngoµi hay khi kÕt hîp víi c¶ tiÒn göi tõ trong níc.

B¶ng 11: DiÖn bao phñ cña tiÒn göi

20


ChØ tiÒn göi tõ níc ngoµiChØ tiÒn göi tõ trong nícC¶ trong níc vµ níc ngoµiTæng møc bao phñ

TÊt c¶ngêicaotuæi

KiÓu hé gia ®×nh

Toµnngêicaotuæi

Cao tuæi& trong®é tuæi

lao ®éng

Cao tuæi,®é tuæi

lao ®éng& trÎ em

(Caotuæi &

trÎ em)*

N«ng th«n/thµnh thÞ D©n téc

N«ngth«n

ThµnhthÞ

ThiÓusè

1,681,07,7

90,3

0,889,65,3

95,7

2,182,26,7

91,0

1,579,38,5

89,3

4,284,95,4

94,5

1,184,04,9

90,1

2,873,514,690,0

0,980,10,9

81,9

1,781,18,6391,5

Kinh/Hoa


Töíng 2.119.000 àöìng




Chó coá ngûúâi cao tuöíi

Ngûúâi cao tuöíi vaângûúâi àang úã àöå

tuöíi lao àöång

Ngûúâi cao tuöíi, ngûúâi àang úã àöå tuöíi lao àöång

vaâ treã em

Ngûúâi cao tuöíivaâ treã em

Trong nûúác Nûúác ngoaâiNguån: TÝnh to¸n cña çc t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004

21

Thu nhËp

SÏ khã cã thÓ diÔn gi¶i nh÷ng sù kh¸c biÖt nµy vÒ diÖn bao phñ vÒ tiÒn göi nÕu kh«ng cã ý niÖm g× vÒ çchthøc t¬ng t¸c cña tÊt c¶ çc yÕu tè quyÕt ®Þnh viÖc nhËn tiÒn göi. VËy nªn chóng t«i cho ch¹y çc m« h×nhhåi quy ®Ó íc tÝnh kh¶ n¨ng ngêi cao tuæi nhËn tiÒn göi tõ trong níc vµ tõ níc ngoµi. B¶ng 12 thÓ hiÖnkÕt qu¶ tõ çc m« h×nh nµy.

TiÒn göi tõ trong níc mang tÝnh phæ biÕn vµ Ýt cã ®Æc ®iÓm ç nh©n nµo g¾n liÒn vÒ mÆt thèng kª víi viÖcnhËn ®îc tiÒn göi, ngo¹i trõ mét ®iÒu lµ nhãm tuæi 80-84 cã nhiÒu kh¶ n¨ng nhËn tiÒn göi h¬n mét chót �cao h¬n 5% so víi nhãm tham chiÕu lµ nhãm tuæi 60-64. NÕu hé chØ toµn ngêi cao tuæi th× x¸c suÊt nhËntiÒn göi tõ trong níc t¨ng lªn ®¸ng kÓ kho¶ng 6% so víi ngêi cao tuæi thuéc nhãm tham chiÕu lµ nh÷ngngêi sèng trong nh÷ng hé ba thÕ hÖ. Víi nhãm d©n téc thiÓu sè, x¸c suÊt nhËn tiÒn göi gi¶m, x¸c suÊt cònggi¶m ®èi víi T©y Nguyªn vµ miÒn nói T©y B¾c.

TiÒn göi tõ níc ngoµi ¶nh hëng tíi mét phÇn d©n sè nhá h¬n nhiÒu vµ cì mÉu cña ®iÒu tra t¬ng ®èi nhácho nªn khã cã thÓ ph¸t hiÖn ra mèi t¬ng quan nµo ®¸ng kÓ, vµ søc m¹nh dù b¸o cña m« h×nh cßn h¹n chÕh¬n. Tuy nhiªn, bÊt chÊp nh÷ng h¹n chÕ cña cì mÉu, chóng t«i thÊy r»ng ngêi cao tuæi ë nhãm 90-94 tuæicã x¸c suÊt cao h¬n kho¶ng 9% vÒ kh¶ n¨ng nhËn tiÒn göi tõ níc ngoµi cßn nh÷ng hé chØ toµn ngêi caotuæi th× x¸c suÊt l¹i thÊp h¬n, vµ x¸c suÊt còng thÊp h¬n víi nhãm ngêi cao tuæi sèng víi ngêi lín trong ®étuæi lao ®éng. Ngêi cao tuæi d©n téc thiÓu sè cã x¸c suÊt nhËn tiÒn göi tõ níc ngoµi kÐm h¬n kho¶ng 5%.Møc ®é nguån lùc cã trong hé gia ®×nh dêng nh ¶nh hëng tíi x¸c suÊt nhËn tiÒn göi, x¸c suÊt gi¶m theothu nhËp thÞ trêng cao h¬n vµ nÕu cã mét thµnh viªn lµm c«ng ¨n l¬ng. Ngêi cao tuæi sèng ë vïng thµnhthÞ cã x¸c suÊt nhËn tiÒn göi cao h¬n, vµ x¸c suÊt còng cao h¬n víi ngêi sèng ë §«ng Nam bé, miÒn nói§«ng B¾c vµ T©y nguyªn. XÐt tæng thÓ th× x¸c suÊt nhËn tiÒn tõ níc ngoµi phô thuéc vµo viÖc cã hä hµngë níc ngoµi (®iÒu nµy kh«ng ®îc ghi chÐp trong ®iÒu tra) vµ nã cã liªn hÖ víi vÞ trÝ ®Þa lý vµ hµnh chÝnh vµlÞch sö di c tõ mét sè ®Þa bµn ë ViÖt Nam trong vµ ngay sau cuéc chiÕn tranh.

Trung b×nh b¶o hiÓm x· héi vµ tiÒn göi kh«ng chØ bï ®¾p sù thiÕu hôt thu nhËp thÞ trêng cho ngêi cao tuæië ViÖt Nam mµ cßn n©ng thu nhËp cña hä lªn trªn møc trung b×nh. §iÒu nµy cã t¸c ®éng g× tíi sù ph©n bæthu nhËp cña ngêi cao tuæi? C©u tr¶ lêi kh«ng ®¬n gi¶n bëi kh«ng cã mét çch thøc ®îc x¸c lËp mét çchrâ rµng nµo ®Ó ®o lêng vÞ trÝ ban ®Çu nÕu kh«ng cã chuyÓn kho¶n nhµ níc còng nh chuyÓn kho¶n t nh©ndo nhiÒu nguyªn nh©n. Mét nguyªn nh©n lµ nh÷ng ngêi nghØ h¼n hoÆc lµm viÖc Ýt h¬n khi hä ®îc nhËnl¬ng hu cã lÏ sÏ vÉn tiÕp tôc lµm viÖc vµ cã thu nhËp cao h¬n nÕu nh kh«ng cã l¬ng hu. Mét nguyªnnh©n kh¸c lµ nÕu kh«ng cã l¬ng hu vµ tiÒn göi th× h×nh th¸i thµnh phÇn hé gia ®×nh cã lÏ sÏ thay ®æi, bëi v×ngêi cao tuæi lóc bÊy giê sÏ sèng chung víi con cña hä � mÆc dï ®iÒu quan träng lµ ph¶i nhËn ®Þnh t×nhtr¹ng nµy nh lµ con hä vÉn ë trong nhµ cha mÑ còng nh trêng hîp ngêi cao tuæi chuyÓn sang sèng víicon ®· trëng thµnh.

Do nh÷ng h¹n chÕ nµy, chóng t«i kh«ng cè g¾ng x¸c ®Þnh t×nh huèng �ph¶n chøng� chÝnh x¸c mµ thay vµo®ã ph¸c ra nh÷ng phiªn b¶n vÒ thu nhËp tríc vµ sau chuyÓn kho¶n. Çch tiÕp cËn cña chóng t«i lµ t×m çchso s¸nh mét bªn lµ �thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu� mang tÝnh kh¸i niÖm trong ®ã chuyÓn kho¶n cña nhµ nícvµ t nh©n ®îc t¸ch khái thu nhËp hiÖn t¹i víi bªn kia lµ thu nhËp hiÖn t¹i cuèi cïng cã ®îc sau khi tÝnh tíithu nhËp thÞ trêng vµ chuyÓn kho¶n. Chóng t«i xem chuyÓn kho¶n liªn hÖ ra sao tíi c¶ hai thu nhËp nµy. KhixÕp h¹ng ngêi cao tuæi theo thu nhËp chóng t«i còng sö dông thu nhËp ®îc c©n b»ng lµ ®iÒu t¹o hiÖu qu¶kinh tÕ theo quy m« trong nh÷ng hé gia ®×nh lín.

B¶ng 12: X¸c suÊt biªn cña ngêi cao tuæi sèng trong hé gia ®×nh cã nhËn ®îc tiÒn göiHµm Probit víi hiÖu øng biªn

§Æc ®iÓm ç nh©nT×nh tr¹ng h«n nh©n (bá qua trêng hîp kÕt h«n)§éc th©nLy dÞGo¸N÷Nhãm tuæi (bá qua nhãm 60-64)55-5965-6970-7475-7980-8485-8990-9495-99100 trë lªnHäc vÊn sau trung häc§Æc ®iÓm hé gia ®×nhKiÓu hé gia ®×nh (bá qua hé cã ngêi caotuæi, ngêi ë tuæi lao ®éng vµ trÎ em)ChØ toµn ngêi cao tuæiCao tuæi & ®é tuæi lao ®éngCao tuæi & trÎ emD©n téc thiÓu sèThu nhËp tríc an sinh x· héi, thuÕ vµ tiÒn göiHé cã nhËn phóc lîi x· héiHé cã nhËn l¬ng huKhã kh¨n do ®au yÕuCã tiÒn c«ng tõ viÖc lµm chÝnh thøc§Æc ®iÓm vÞ trÝThµnh thÞKhu vùc (bá qua B¾c Trung bé)§ång b»ng s«ng HångMiÒn nói §«ng B¾cMiÒn nói T©y B¾cNam Trung béT©y nguyªn§«ng Nam bé§ång b»ng s«ng Cöu long



M« h×nh 1TiÒn göi tõ trong níc

X¸c suÊtbiªn

Sai sèchuÈn m¹nh

Møc ý nghÜa

X¸c suÊtbiªn

Sai sèchuÈn m¹nh

Møc ýnghÜa

M« h×nh 2TiÒn göi tõ níc ngoµi

-0,0320,033

-0,0570,004

0,0240,0140,0160,0160,0450,0380,0370,0440,0510,008

0,0610,0060,017

-0,053-0,004-0,007-0,0250,0200,023

-0,015

0,022-0,017-0,152-0,0240,082

-0,0010,021

0,0430,0540,0510,009

0,0230,0160,0190,0190,0170,0210,0260,0340,0490,022

0,0150,0140,0420,0300,0040,0210,0230,0160,015

0,016

0,0220,0280,0660,0320,0180,0290,022

0,4600,6000,2320,691

0,3530,4180,4290,4340,0240,1290,2270,3000,4250,710

0,0010,6900,6960,0450,2640,7400,2420,2440,116

0,348

0,3390,5390,0040,4380,0060,9760,369

**

***

**

***

***

-0,0430,006

-0,0260,005

0,0330,0110,0080,0060,0110,0330,0880,015

-0,0070,020

-0,043-0,0210,025

-0,046-0,005-0,0190,023

-0,022-0,021

0.056

-0,002-0,039-0,0200,003

-0,0530,1010,022

0,0460,0560,0380,008

0,0340,0170,0190,0200,0230,0280,0480,0550,0670,022

0,0120,0120,0540,0150,0020,0150,0210,0130,012

0,016

0,0200,0170,0300,0240,0160,0370,022

0,3280,9060,5210,506

0,2770,5100,6680,7730,6160,1720,0180,7660,9230,315

0,0050,0960,6110,0190,0150,2610,2340,1250,081

0,000

0,9340,0620,5540,8980,0550,0000,307

**

****

****

*

***

*

****


22


H×nh 20 thÓ hiÖn thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu tÝnh theo ®Çu ngêi cña ngêi cao tuæi chia theo ngò ph©n, trong®ã 20% ngêi nghÌo nhÊt cã kho¶ng 1,2 triÖu ®ång mét n¨m cßn 20% giµu nhÊt cã gÊp mêi lÇn sè tiÒn, 11,7triÖu ®ång. H×nh nµy còng thÓ hiÖn chuyÓn kho¶n cña ngêi cao tuæi, 20% nghÌo nhÊt nhËn ®îc 1,1 triÖu®ång tiÒn chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ 1,2 triÖu ®ång tiÒn göi. Ba nhãm ngò ph©n tõ 2 ®Õn 4 nhËn ®îc Ýt h¬nso víi 20% nghÌo nhÊt vÒ chuyÓn kho¶n nhµ níc còng nh t nh©n, tõ 0,5 tíi 0,8 triÖu ®ång tiÒn chuyÓnkho¶n nhµ níc vµ tõ 0,5 tíi 0,8 triÖu ®ång chuyÓn kho¶n t nh©n. Tuy nhiªn, nhãm giµu nhÊt l¹i nhËn ®îcsè chuyÓn kho¶n t nh©n cao nhÊt tÝnh theo ®Çu ngêi lµ 1,4 triÖu ®ång cßn chuyÓn kho¶n nhµ níc lµ 0,8triÖu ®ång.

H×nh 21 thÓ hiÖn tiÒn chuyÓn kho¶n cña nh÷ng nhãm ngò ph©n ®ã vµ cho thÊy râ rµng r»ng tÝnh theo ®Çungêi th× 20% giµu nhÊt còng nhËn ®îc tæng sè chuyÓn kho¶n gÇn ngang víi nhãm nghÌo nhÊt. Sù kh¸cbiÖt lín nhÊt lµ vÒ tiÒn göi tõ níc ngoµi, víi møc trung b×nh 0,6 triÖu ®ång trong nhãm giµu nhÊt. Ngoµi ra,tiÒn göi tõ trong níc cña nhãm giµu nhÊt còng cao h¬n so víi çc nhãm tõ 2 tíi 4, vµ ë møc gÇn 0,8 triÖu®ång trªn ®Çu ngêi, nã gÇn nh ngang víi møc 0,86 triÖu ®ång cña nhãm nghÌo nhÊt. ChuyÓn kho¶n cñanhµ níc th× chñ yÕu lµ l¬ng hu, víi møc trung b×nh lµ 760.000 ®ång cho nhãm nghÌo nhÊt, gi¶m cßnkho¶ng 340.000 ®ång cho nhãm 2 vµ 3 nhng l¹i t¨ng cho hai nhãm giµu nhÊt víi møc trung b×nh lµ 631.000®ång ë nhãm giµu nhÊt.

H×nh 20: Çc nhãm ngò ph©n vÒ thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu vµ chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©ncña ngêi cao tuæi

23

Thu nhËp

Nhoám ngheâo nhêët

Thu nhêåp thõ trûúâng ban àêìu Chuyïín khoaãn nhaâ nûúác Tiïìn gûãi

Nhoám 3Nhoám 2 Nhoám 4 Nhoám giaâu nhêët


H×nh 21: ChuyÓn kho¶n t nh©n vµ nhµ níc theo nhãm ngò ph©n thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu cña ngêi cao tuæi

H×nh 22: ChuyÓn kho¶n t nh©n vµ nhµ níc theo nhãm ngò ph©n thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu ®· ®îc c©n b»ng cña ngêi cao tuæi

Nhoám ngheâo nhêët (1,19 triïåu àöìng)

Nhoám thûá 2 (2,44 triïåu àöìng)



Lûúng hûu Phuác lúåixaä höåi

Caác chuyïínkhoaãn nhaâ nûúác khaác

Tiïìn gûãitrong nûúác

Tiïìn gûãi nûúác ngoaâi

Nhoám giaâu nhêët(11,65 triïåu àöìng)


Nhoám ngheâo nhêët Nhoám 3Nhoám 2 Nhoám 4 Nhoám giaâu nhêëtLûúng hûu Phuác lúåi

xaä höåiCaác chuyïínkhoaãn nhaâ nûúác khaác

Tiïìn gûãitrong nûúác

Tiïìn gûãi nûúác ngoaâi


24


Nh chóng t«i ®· nªu ë trªn, cã hai lÜnh vùc cÇn thËn träng khi diÔn gi¶i nh÷ng kÕt qu¶ nµy theo çc nhãmngò ph©n vÒ thu nhËp ban ®Çu. Tríc hÕt, chóng liªn quan tíi �thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu� vµ thu nhËp nµycã thÓ phãng ®¹i tÝnh luü tiÕn cho nhãm thu nhËp thÊp nhÊt nÕu thu nhËp thÞ trêng thÊp l¹i ®óng b»ng víithu nhËp t¬ng ®èi cao cña viÖc lµm tõ tríc khi vÒ hu. Mét c«ng chøc tríc ®©y hëng l¬ng cao vµ b©ygiê chØ hëng l¬ng hu th× xÐt trªn lý thuyÕt cã thu nhËp thÞ trêng lµ b»ng kh«ng, nhng nãi nh vËy cã thÓkhiÕn diÔn gi¶i nhÇm. Chóng t«i xö lý ®iÓm nµy b»ng çch xem xÐt t×nh tr¹ng thu nhËp cuèi cïng. LÜnh vùccÇn chó ý thø hai lµ quy m« hé gia ®×nh vµ viÖc gép thu nhËp kh«ng ph¶i lµ gièng nhau gi÷a çc nhãm ngòph©n, mµ thêng thu nhËp theo ®Çu ngêi thÊp ®i liÒn víi sè ngêi ®«ng h¬n trong hé. C©n b»ng thu nhËpvµ s¶n xuÊt cña çc nhãm ngò ph©n dùa trªn thu nhËp trªn ®Çu ngêi ®· c©n b»ng cho phÐp chóng ta xÐttíi quy m« cña hé. Khi c©n b»ng, chóng ta cã thÓ ®¸nh gi¸ xem viÖc c©n b»ng cã t¹o ra sù kh¸c biÖt nµotrong chªnh lÖch vÒ chuyÓn kho¶n trong ph©n bæ míi nµy. H×nh 22 thÓ hiÖn ph©n bæ chuyÓn kho¶n theo çcnhãm ngò ph©n ®· ®îc c©n b»ng. Sè tiÒn ®îc c©n b»ng kh«ng dÔ diÔn gi¶i bëi v× chóng liªn quan tíi �®ångViÖt Nam t¬ng ®¬ng�. Mét mèi quan t©m n÷a lµ liÖu h×nh th¸i chuyÓn kho¶n lóc bÊy giê cã kh¸c biÖt kh«nggi÷a çc nhãm ngò ph©n míi ®îc x¸c ®Þnh l¹i. Nhãm nghÌo nhÊt giê ®©y cã tæng chuyÓn kho¶n thÊp h¬nso víi nhãm giµu nhÊt. B¶ng 13 thÓ hiÖn mét çch râ rµng h¬n nh÷ng gi¸ trÞ chuyÓn kho¶n thay ®æi t¬ng ®èinµy (so víi nhãm giµu nhÊt) vµ kh¼ng ®Þnh r»ng chuyÓn kho¶n cña nhãm nghÌo nhÊt bÞ gi¶m tõ 1,03 lÇn sovíi møc chuyÓn kho¶n cña nhãm giµu nhÊt xuèng cßn cã 0,87 sau khi c©n b»ng, vµ nhãm thø 2 t¨ng tõ 0,47lªn thµnh 0,59 so víi chuyÓn kho¶n cña nhãm giµu nhÊt, nhãm thø 3 gi¶m tõ 0,58 xuèng cßn 0,48 vµ nhãmthø 4 gi¶m tõ 0,81 xuèng cßn 0,76.

B¶ng 13: So s¸nh gi÷a çc nhãm ngò ph©n vÒ chuyÓn kho¶n tiÒn mÆt vµ khi ®· c©n b»ng

Khi chóng ta xem tû lÖ cña nhãm ngò ph©n trong tÊt c¶ thu nhËp chuyÓn kho¶n gi÷a toµn bé d©n sè cao tuæi,th× thÊy râ mét ®iÒu r»ng viÖc c©n b»ng lµm gi¶m tû lÖ cña nhãm nghÌo nhÊt trong mäi h×nh thøc chuyÓnkho¶n, lµm gi¶m tû lÖ cña nhãm giµu nhÊt vÒ chuyÓn kho¶n nhµ níc nhng l¹i lµm t¨ng tû lÖ cña nhãm nµyvÒ chuyÓn kho¶n t nh©n, vµ lµm t¨ng tû lÖ cña nhãm thø 2 vÒ mäi chuyÓn kho¶n.

B¶ng 14: Tû lÖ thu nhËp chuyÓn kho¶n khi ®· c©n b»ng so víi thu nhËp thÞ trêng ban ®Çu cña çcnhãm ngò ph©n

25

Thu nhËp


So s¸nh víi nhãm ngò ph©n giµu nhÊt

TiÒn mÆt

§· c©n b»ng1,03

0,87

0,47

0,590,58

0,48

0,81

0,76

1,00

1,00


Tû lÖ %

TÊt c¶TiÒn mÆt§· c©n b»ngChªnh lÖchL¬ng hu vµ phóc lîi x· héiTiÒn mÆt§· c©n b»ngChªnh lÖch

Trong nícTiÒn mÆt§· c©n b»ngChªnh lÖchNíc ngoµiTiÒn mÆt§· c©n b»ngChªnh lÖch

ChuyÓn kho¶n nhµ níc

ChuyÓn kho¶n t nh©n

Nhãm 2

12,514,52,0

13,215,82,6

13,716,52,8

8,817,68,8

Nhãm 3

14,514,0-0,5

14,013,5-0,5

14,414,40,0

16,68,8-7,8

Nhãm 4

21,724,63,0

20,523,83,3

18,217,1-1,0

23,218,6-4,6

Giµu nhÊt

22,119,9-2,2

22,318,9-3,4

25,827,41,6

32,639,26,6

NghÌo nhÊt

29,327,1-2,2

30,028,0-2,0

27,924,6-3,3

18,815,8-3,1

Cuèi cïng, ta xem xÐt ph©n bæ thu nhËp ®· c©n b»ng cña ngêi cao tuæi. H×nh 23 thÓ hiÖn çc nhãm ngòph©n ngêi cao tuæi theo thu nhËp cuèi cïng, tøc lµ thu nhËp sau khi tÝnh chuyÓn kho¶n. Mét lÇn n÷a ta thÊyr»ng chuyÓn kho¶n vÉn ®îc ph©n phèi kh«ng ®ång ®Òu gi÷a çc nhãm. §iÒu nµy cã nghÜa lµ nh÷ng nhãmvõa cã thu nhËp ban ®Çu thÊp võa cã chuyÓn kho¶n thÊp bÞ dÞch chuyÓn xuèng thÊp h¬n, vµ ngîc l¹i. §iÒunµy chøng minh t×nh h×nh luü tho¸i râ rÖt h¬n nhiÒu cña c¶ chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n. XÐt vÒ tiÒnmÆt, th× nhãm ngò ph©n ngêi cao tuæi nghÌo nhÊt ë ViÖt Nam, víi møc thu nhËp trung b×nh 2 triÖu ®ång chØnhËn ®îc 100.000 ®ång tiÒn chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ 200.000 ®ång tiÒn chuyÓn kho¶n t nh©n. V× thÕtrong ph©n bæ thu nhËp ngêi cao tuæi tån t¹i mét h×nh th¸i luü tho¸i tuyÕn tÝnh râ rµng, trong ®ã nhãm ngòph©n ngêi cao tuæi giµu nhÊt nhËn ®îc trung b×nh 3,1 triÖu ®ång tiÒn chuyÓn kho¶n t nh©n vµ 1,8 triÖu®ång tiÒn chuyÓn kho¶n nhµ níc.

H×nh 23: Ngò ph©n thu nhËp cuèi cïng cña ngêi cao tuæi vµ viÖc nhËn chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n

B¶ng 15 thÓ hiÖn thµnh phÇn chuyÓn kho¶n vµ sè tiÒn theo çc nhãm ngò ph©n cuèi cïng, trong nhiÒu trêng hîpsè tiÒn nµy cña nhãm nghÌo nhÊt qu¸ nhá nªn kh«ng thÓ hiÖn ®îc trªn biÓu ®å. Nhãm ngò ph©n ngêi cao tuæigiµu nhÊt nhËn ®îc trung b×nh 1,3 triÖu ®ång mét n¨m tiÒn l¬ng hu, sè tiÒn nµy liªn tôc gi¶m theo çc nhãm ngòph©n cïng víi sù gi¶m thu nhËp. Nhãm nghÌo nhÊt trung b×nh chØ nhËn ®îc 42.000 ®ång tiÒn l¬ng hu. Çc kho¶nphóc lîi x· héi nh×n chung lµ ngang nhau gi÷a nhãm nghÌo nhÊt vµ nhãm giµu nhÊt, nhng nh÷ng kho¶n nµy cñanhãm 3 vµ 4 th× cao gÊp ®«i. ChuyÓn kho¶n t nh©n còng mang tÝnh luü tho¸i cao, trong ®ã nhãm ngò ph©n giµunhÊt nhËn ®îc trung b×nh 1,3 triÖu ®ång tiÒn göi tõ trong níc so víi 188.000 ®ång cña nhãm ngêi cao tuæi nghÌonhÊt. TiÒn göi tõ níc ngoµi bæ sung thªm 1,6 triÖu ®ång cho nhãm ngò ph©n ngêi cao tuæi giµu nhÊt.

B¶ng 15: ChuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n theo nhãm ngò ph©n thu nhËp cuèi cïng

26


Thu nhêåp ban àêìu

Tri

ïåu à

öìn

g/n

gû

úâi/n

ùm

Chuyïín khoaãn nhaâ nûúác Chuyïín khoaãn tû nhên

Nhoám ngheâo nhêët Nhoám 3Nhoám 2 Nhoám 4 Nhoám giaâu nhêët



(®¬n vÞ: ngh×n ®ång)L¬ng huPhóc lîi x· héiÇc chuyÓn kho¶n nhµ níc kh¸cTiÒn göi tõ trong nícTiÒn göi tõ níc ngoµi

NghÌo nhÊt423834

1885

Nhãm 2167686731136

Nhãm 33527192

43860

Nhãm 473377

135677221

Giµu nhÊt1330

35440

14691587

ViÖc céng thªm chuyÓn kho¶n cµng lµm thiªn lÖch thªm ph©n phèi thu nhËp cña ngêi cao tuæi vèn ®· s½nthiªn lÖch cã lîi cho nh÷ng ngêi giµu. LiÖu viÖc c©n b»ng cã t¹o ra sù kh¸c biÖt g×; ngêi nghÌo cã lîi g× khita xÐt tíi quy m« hé lín cña hä?

H×nh 24 tãm t¾t thu nhËp ®· c©n b»ng t¬ng øng víi H×nh 22, nhng çc con sè nµy khã diÔn gi¶i bëi v× chónglµ thÓ hiÖn sè tiÒn sau khi ®· c©n b»ng. B¶ng 16 thÓ hiÖn møc thu nhËp t¬ng ®èi so víi nhãm ngò ph©n giµunhÊt, vÒ tæng thu nhËp nãi chung còng nh vÒ tæng chuyÓn kho¶n c¶ nhµ níc vµ t nh©n. ViÖc c©n b»nghÇu nh kh«ng ¶nh hëng g× tíi sù chªnh lÖch t¬ng ®èi gi÷a çc nhãm vÒ tæng thu nhËp � thu nhËp trungb×nh cña nhãm ngò ph©n nghÌo nhÊt so víi nhãm giµu nhÊt theo c¶ hai gi¶ ®Þnh lµ 0,13 trªn 1. Cã mét sènh÷ng thay ®æi nhá vÒ quy m« t¬ng ®èi cña thu nhËp tõ chuyÓn kho¶n � nhãm nghÌo nhÊt nhÝch lªn métchót khi ®îc c©n b»ng: tõ 0,06 lªn 0,1 vµ lªn 1, vµ çc nhãm tõ 2 tíi 4 còng nhÝch lªn mét chót so víi nhãmgiµu nhÊt.

H×nh 24: Ngò ph©n ngêi cao tuæi theo thu nhËp cuèi cïng vµ chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n ®·c©n b»ng

B¶ng 16: Møc thu nhËp trung b×nh khi so víi nhãm ngò ph©n giµu nhÊt

27

Thu nhËp



TiÒn mÆt§· c©n b»ng

TiÒn mÆt§· c©n b»ng

0,130,13

0,060,10

VÞ trÝ t¬ng ®èi vÒ tæng thu nhËp so víi nhãm giµu nhÊt0,210.22

0.130,15

0,310,31

0,210,24

0,460,46

0,380,40

1,001,00

1,001,00

Nhoám ngheâo nhêët Nhoám 3Nhoám 2 Nhoám 4 Nhoám giaâu nhêët

Triï

åu àö

ìng/n

gûúâi

/nùm

Thu nhêåp ban àêìu Chuyïín khoaãn nhaâ nûúác Chuyïín khoaãn tû nhên

Tæng thu nhËp chuyÓn kho¶n t¬ng øng víi thu nhËp chuyÓn kho¶n cña nhãm giµu nhÊt

B¶ng 17 thÓ hiÖn sù thay ®æi tû lÖ thu nhËp chuyÓn kho¶n gi÷a çc nhãm khi c©n b»ng. Nãi chung, tû lÖ cñanhãm nghÌo nhÊt cã t¨ng khi c©n b»ng, nhng b¶n chÊt vµ møc ®é thiªn lÖch vÒ nhãm giµu nhÊt cã nghÜar»ng nh÷ng sù t¨ng tû lÖ nµy lµ nhá.

B¶ng 17: Tû lÖ cña çc nhãm ngò ph©n vÒ thu nhËp chuyÓn kho¶n vµ sù thay ®æi khi c©n b»ng vÒ thunhËp cuèi cïng sau chuyÓn kho¶n

Nh÷ng kÕt qu¶ nµy vÒ thu nhËp vµ chuyÓn kho¶n x· héi vµ t nh©n ®Òu chØ ra sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËpban ®Çu còng nh vÒ ph©n bæ chuyÓn kho¶n. Tuy nhiªn, çc thíc ®o vÒ thu nhËp cña ngêi cao tuæi chØ lµ®¹i diÖn thay cho nh÷ng thíc ®o vÒ nhu cÇu vµ t×nh tr¹ng nghÌo mµ b©y giê chóng t«i sÏ bµn tíi.

28



Tû lÖ %

TÊt c¶TiÒn mÆt §· c©n b»ngChªnh lÖchL¬ng hu vµ phóc lîi x· héiTiÒn mÆt§· c©n b»ngChªnh lÖch

Tõ trong nícTiÒn mÆt§· c©n b»ngChªnh lÖchTõ níc ngoµiTiÒn mÆt§· c©n b»ngChªnh lÖch

NghÌo nhÊt

3,15,22,1

2,74,61,8

6,18,42,3

0,30,30,1

ChuyÓn kho¶n nhµ níc

Nhãm 2

8,29,11,0

8,09,41,3

10,110,40,4

1,91,2-0,7

ChuyÓn kho¶n t nh©n

Nhãm 3

14,015,81,8

14,517,12,6

14,214,30,1

3,14,81,6

Nhãm 4

25,727,72,0

27,830,93,1

22,020,8-1,1

11,610,2-1,4

Giµu nhÊt

49,042,2-6,8

46,938,1-8,8

47,746,0-1,6

83,183,50,4

B¶ng 18 thÓ hiÖn sù chªnh lÖch vÒ tû lÖ nghÌo vµ møc ®é nghÌo cña çc hé cã chñ hé tõ 60 tuæi trë lªn sovíi çc hé kh¸c 2 Cã ba thíc ®o nghÌo ®îc sö dông. Tríc hÕt, khi sö dông thíc ®o nghÌo tiªu chuÈn lµtû lÖ nghÌo theo ®Çu ngêi ®îc dïng trong ®iÒu tra VHLSS 2004 mµ ngêi x©y dùng lµ Glewwe vµ Tæng côcThèng kª (Glewwe 2005) th× tû lÖ nghÌo gÇn nh nhau, hé ngêi cao tuæi lµm chñ hé cã tû lÖ nghÌo 18,2%,thÊp h¬n 1,6 ®iÓm phÇn tr¨m so víi 19,8% cña çc hé kh¸c. Kho¶ng çch so víi chuÈn nghÌo, tøc lµ phÇntr¨m tiªu dïng n»m díi chuÈn nghÌo cña nh÷ng hé nghÌo còng thÊp h¬n kho¶ng mét ®iÓm phÇn tr¨m choçc hé ngêi cao tuæi lµm chñ hé. Thíc ®o thø hai, vÒ nghÌo cïng cùc hay nghÌo l¬ng thùc (Glewwe 2005),mét lÇn n÷a l¹i cho thÊy tû lÖ nghÌo cña çc hé ngêi cao tuæi lµm chñ hé thÊp h¬n mét phÇn ®iÓm tr¨m (6,6%so víi 7,6%). Thíc ®o thø ba lµ thíc ®o ®îc tÝnh riªng ®Ó thÓ hiÖn t¸c ®éng tiÒm n¨ng cña chi phÝ nhµ ë®èi víi møc tiªu dïng vµ nghÌo (Evans vµ çc t¸c gi¶ kh¸c 2007). Trong ph©n tÝch ®i kÌm cña chóng t«i, th×thíc ®o nµy cho thÊy cã nh÷ng chªnh lÖch ®¸ng kÓ vÒ hå s¬ nghÌo ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n so víi thíc®o chuÈn. T¸c ®éng cña viÖc sö dông thíc ®o nµy lµ nã n©ng tû lÖ nghÌo nãi chung theo ®Õm ®Çu ngêinhng ®ång thêi còng t¹o ra mét sù thay ®æi thùc sù vÒ vÞ trÝ t¬ng ®èi cña çc hé cã ngêi cao tuæi lµm chñhé, khiÕn hä nghÌo h¬n thªm mét ®iÓm phÇn tr¨m, ë møc 26% so víi cha ®Çy 25% cña çc hé kh¸c.

B¶ng 18: Tû lÖ nghÌo theo ®Õm ®Çu ngêi vµ kho¶ng çch nghÌo cña nh÷ng hé mµ chñ hé lµ ngêi cao tuæi

Ngoµi ra, kho¶ng çch nghÌo t¨ng so víi çc hé kh¸c bëi v× giê ®©y ngêi cao tuæi nghÌo thÊp h¬n chuÈnnghÌo tíi h¬n 46%, mêi ®iÓm phÇn tr¨m s©u h¬n so víi nh÷ng hé nghÌo kh¸c. Tuy nhiªn, cÇn thËn trängvíi nh÷ng kÕt qu¶ cuèi cïng nµy v× chóng ®iÒu chØnh thíc ®o tiªu dïng ®Ó t¸ch chi phÝ nhµ ë do ®ã chóngchØ mang tÝnh chØ dÉn chø kh«ng mang tÝnh x¸c ®Þnh. Bµi häc chÝnh ë ®©y lµ ®é nh¹y cña çc thíc ®o nghÌo®èi víi chi phÝ nhµ ë vµ sù cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu thªm vµ thö ®é nh¹y cña çc thíc ®o nghÌo ®Ó ®¶mb¶o lËp hå s¬ nghÌo mét çch cã ®é tin cËy m¹nh.

B¶ng 19 thÓ hiÖn íc tÝnh cña chóng t«i vÒ t¸c ®éng th« cña çc chuyÓn kho¶n x· héi ®èi víi tû lÖ nghÌo theo®Õm ®Çu ngêi vµ møc ®é nghÌo cña ngêi cao tuæi. Chóng t«i gäi ®©y lµ çc t¸c ®éng th« bëi v× chóng t«icha t×m çch íc tÝnh t×nh huèng �ph¶n chøng� ph¶n ¸nh vÞ trÝ cña çc hé cã chñ hé lµ ngêi cao tuæi nÕunh kh«ng cã çc chuyÓn kho¶n x· héi. Thùc tÕ nh chóng t«i ®· lý luËn (trªn ®©y vµ Evans vµ çc t¸c gi¶kh¸c 2007), thiÕt lËp ph¶n ®Ò vÒ çc chuyÓn kho¶n cã t¸c dông lµm æn ®Þnh thu nhËp c¶ ®êi ngêi nh l¬nghu cho nhãm ngêi hiÖn ®ang hëng l¬ng hu ch¾c ch¾n sÏ rÊt khã v× nh÷ng gi¶ ®Þnh kh«ng ®¸ng tin cËyvÒ t×nh tr¹ng sèng chung cña hé gia ®×nh vµ nh÷ng h×nh th¸i tiÕt kiÖm c¶ ®êi ngêi võa kh«ng quan s¸t ®îcvõa ph¶n trùc gi¸c v× ë ViÖt Nam, khèi ngêi ®ang hëng l¬ng hu chñ yÕu lµ nh÷ng c«ng chøc ®· vÒ hutõ thêi kú tríc §æi míi.

B¶ng 19 thÓ hiÖn møc trung b×nh th«ng thêng vÒ thíc ®o vÒ nghÌo tiªu chuÈn ®· ®îc thÓ hiÖn trong B¶ng18 vµ sau ®ã xem xÐt t¸c ®éng cña nh÷ng yÕu tè lµm gi¶m chi tiªu dïng t¬ng ®¬ng víi thu nhËp tõ çcchuyÓn kho¶n x· héi. T¸c ®éng cña chuyÓn kho¶n x· héi ®èi víi tû lÖ nghÌo ®Õm ®Çu ngêi ®èi víi çc héngêi cao tuæi lµm chñ hé râ rµng lµ cao h¬n nhiÒu so víi nh÷ng hé kh¸c vµ l¬ng hu cã t¸c ®éng lín nhÊt� lµm gi¶m tû lÖ nghÌo tõ 25% xuèng cßn 18,2%. Phóc lîi x· héi vµ trî cÊp y tÕ cã t¸c ®éng nhá h¬n nhngcòng kh¸ lín kho¶ng tõ mét tíi hai ®iÓm phÇn tr¨m. XÐt chung, t¸c ®éng cña chuyÓn kho¶n x· héi cã thÓ lµmgi¶m tû lÖ nghÌo theo ®Çu ngêi nh÷ng tËn 10 ®iÓm phÇn tr¨m cho çc hé ngêi cao tuæi lµm chñ hé, tõ 28%xuèng cßn 18%, so víi chØ gi¶m ®îc 3 ®iÓm phÇn tr¨m cho çc hé kh¸c.

29

5. Nghèo

* : Sö dông chuÈn nghÌo tiªu chuÈn cha ®îc ®iÒu chØnhNguån: TÝnh to¸n cña çc t¸c gi¶ dùa vµo §iÒu tra VHLSS 2004

Tuæi cña chñ héDíi 60Tõ 60 trë lªn

Thíc ®o nghÌotiªu chuÈn

NghÌo cïngcùc

NghÌo tiªu chuÈn bá chi phÝ nhµ ë södông chuÈn nghÌo cha ®iÒu chØnh*

§Õm ®Çu(% d©n sè)

19,818,2

Kho¶ng çch nghÌocña ngêi nghÌo(% chuÈn nghÌo)

24,423,4


7,66,6


24,826,0

Kho¶ng çch nghÌocña ngêi nghÌo(% chuÈn nghÌo)

36,646,3

2 Ph©n tÝch nghÌo ë ®©y lµ ë cÊp ®é hé gia ®×nh vµ v× nh÷ng lý do kü thuËt nªn chóng t«i kh«ng thÓ th«ng b¸o tû lÖ nghÌo theo ®Çungêi hoÆc tû lÖ nghÌo cña çc hé cã ngêi cao tuæi. Chóng t«i sö dông ®Þnh nghÜa vÒ ngêi cao tuæi vµ do ®ã sö dông tuæi cñachñ hé.

30


B¶ng 19: T¸c ®éng cña chuyÓn kho¶n x· héi ®èi víi nghÌo ë hé ngêi cao tuæi lµm chñ hé

B¶ng 20: X¸c suÊt bÞ nghÌo � tÊt c¶ çc héM« h×nh håi quy Probit � hiÖu øng biªn

Sè quan s¸t= 9188 Log kh¶ n¨ng = -3275,71X.suÊt > chi2 = 0,0000 R2 gi¶ = 0,2772

Nguån: Evans vµ çc t¸c gi¶ kh¸c 2006 B¶ng 3.6Ghi chó: * cã ý nghÜa ë 90%; ** 95% vµ *** 99%

T×nh tr¹ng h«n nh©n (bá qua biÕn kÕt h«n)§éc th©nLy dÞGo¸N÷TuæiTuæi2

Häc vÊn sau trung häc

D©n téc thiÓu sèCã ngêi lµm c«ng chøcCã ngêi trªn 60 tuæiCã ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng trong khu vùc t nh©nHé cã nghÒ kinh doanhCã ngêi díi 16 tuæiCã tiÒn göi tõ níc ngoµi Cã tiÒn göi tõ trong níc

Thµnh thÞVïng (bá qua B¾c Trung bé)§ång b»ng s«ng HångMiÒn nói §«ng B¾cMiÒn nói T©y B¾cNam Trung béT©y nguyªn§«ng Nam bé§ång b»ng s«ng Cöu long

§Æc ®iÓm hé gia ®×nh

§Æc ®iÓm vÞ trÝ

§Æc ®iÓm chñ hé

Sai sèchuÈn

0,0410,0250,0200,0120,0020,0000,008

0,0220,0110,0120,0100,0080,0070,0100,011

0,008

0,0090,0090,0150,0100,0120,0070,008

X¸c suÊtbiªn

-0,165-0,045-0,052-0,033-0,0050,000-0,096

0,315-0,0780,0390,054-0,0680,103-0,091-0,016

-0,109

-0,084-0,078-0,037-0,060-0,050-0,128-0,092


Tuæi cña chñ héDíi 60 Tõ 60 trë lªn

Tuæi cña chñ héDíi 60 Tõ 60 trë lªn

NghÌo tiªuchuÈn ban

®Çu

19,818,2

24,423,4

Kh«ng cãtrî cÊp

gi¸o dôc

20,018,2

24,723,6

Kh«ng cãtrî cÊp y tÕ

20,319,3

24,723,9

Kh«ng cãb¶o hiÓm

x· héi viÖclµm

19,918,2

24,423,4

Kh«ng cãçc kho¶nphóc lîi x·

héi

20,420,0

25,225,7

Kh«ngcã l¬ng

hu

21,825,0

27,838,7

Kh«ng cã bÊtcø kho¶n ansinh x· héi

nµo

23,028,3

29,141,7

***

*************

*********************

***

********************

0,0000,1350,0270,0110,0040,0100,000

0,0000,0000,0010,0000,0000,0000,0000,151

0,000

0,0000,0000,0370,0000,0010,0000,000

Cã ý nghÜa

T¸c ®éng ®èi víi tû lÖ nghÌo theo ®Çu ngêi

T¸c ®éng ®èi víi kho¶ng çch nghÌo

31

Nghèo

ViÖc cã ngêi cao tuæi trong hé gia ®×nh cã t¸c ®éng g× tíi rñi ro chung vÒ nghÌo? B¶ng 20 lÆp l¹i ph©n tÝchtõ b¸o ço ®i kÌm cña chóng t«i (Evans vµ çc t¸c gi¶ kh¸c 2007) ®Ó thÓ hiÖn kÕt qu¶ cña m« h×nh håi quycho thÊy x¸c suÊt chung cña viÖc bÞ nghÌo, sö dông thíc ®o nghÌo tiªu chuÈn. Çc kÕt qu¶ thÓ hiÖn râ rµngr»ng viÖc cã mét ngêi trªn 60 tuæi trong hé lµm t¨ng rñi ro bÞ nghÌo lªn kho¶ng 4%, so víi khi kh«ng cãngêi cao tuæi, vµ ®iÒu nµy ®éc lËp víi çc yÕu tè kh¸c quyÕt ®Þnh tíi x¸c suÊt nghÌo.

§©u lµ nh÷ng yÕu tè khiÕn cho hé cã ngêi cao tuæi bÞ nghÌo? B¶ng 21 lÆp l¹i ph©n tÝch håi quy nhng chØvíi nh÷ng hé cã ngêi cao tuæi. Trong ph©n tÝch nµy chóng t«i sö dông mét sè ngìng nghÌo ®Ó cã thÓ ®¸nhgi¸ møc ®é t¸c ®éng cña nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng tíi çc møc tiªu dïng kh¸c nhau n»m ë c¶ hai phÝa cñachuÈn nghÌo. Çch tiÕp cËn nµy tr¸nh ®îc viÖc sö dông duy nhÊt mét chuÈn nghÌo vµ v× thÕ tr¸nh ®îcnguy c¬ cña viÖc íc tÝnh tû lÖ nghÌo ë ngay biªn cña chuÈn nghÌo do lµm trßn vµ nh÷ng sai sãt vÒ tÝnh to¸nkh¸c. B¶ng 21 ®a ra çc kÕt qu¶ håi quy cho bèn ngìng nghÌo kh¸c nhau, tÊt c¶ ®Òu dùa trªn ®êng nghÌotiªu chuÈn. Ngìng thø nhÊt lµ 50 phÇn tr¨m nghÌo, ngìng thø hai chÝnh lµ chuÈn nghÌo, ngìng thø ba lµcao h¬n 20% so víi chuÈn nghÌo � ®Ó thÓ hiÖn møc tiªu dïng gÇn víi nghÌo � cßn ngìng cuèi cïng lµ gÊp®«i chuÈn nghÌo ®Ó thÓ hiÖn møc tiªu dïng Ýt cã kh¶ n¨ng tôt xuèng díi chuÈn nghÌo.

Nh÷ng hé cã ngêi cao tuæi mµ chñ hé lµ n÷ th× cã nhiÒu kh¶ n¨ng r¬i vµo nghÌo cïng cùc h¬n mét çch®¸ng kÓ nhng l¹i cã x¸c suÊt nghÌo thÊp h¬n ë ba ngìng cao h¬n. Tuæi cña chñ hé kh«ng cã mÊy ý nghÜa,nhng sù hiÖn diÖn cña trÎ em trong hé cïng víi ngêi cao tuæi lµm t¨ng mét çch ®¸ng kÓ x¸c suÊt nghÌoë c¶ bèn ngìng nghÌo. Ngoµi ra, kÕt qu¶ trªn c¶ bèn ngìng ®Òu t¬ng tù nh kÕt qu¶ cho tÊt c¶ mäi ngêinghÌo nãi chung. Çc hé d©n téc thiÓu sè cã ngêi cao tuæi cã x¸c suÊt nghÌo cao h¬n nhiÒu vµ x¸c suÊtnµy t¨ng trong ba ngìng nghÌo ®Çu, sau ®ã gi¶m ë ngìng 20% so víi chuÈn nghÌo, cho thÊy cã sù gi¶mtiªu dïng gÇn chuÈn nghÌo.Ho¹t ®éng kinh tÕ tõ viÖc bu«n b¸n vµ cã ai ®ã lµm nhµ níc ®Òu lµ nh÷ng yÕutè b¶o vÖ khái sù nghÌo, nhng sù hiÖn diÖn cña mét ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng l¹i lµm t¨ng rñi ro bÞ nghÌo,cã tÝnh ®Õn tr×nh ®é häc vÊn, vµ do ®ã c¶ møc thu nhËp theo thíc ®o ®¹i diÖn, nh mét yÕu tè b¶o vÖ nãichung. Cã chuyÓn kho¶n t nh©n còng lµ mét yÕu tè b¶o vÖ khái nghÌo. X¸c suÊt nghÌo ë thµnh thÞ thÊp h¬n®¸ng kÓ, nhng chóng t«i nh¾c l¹i c¶nh b¸o tríc ®©y vÒ ®é nh¹y cña kÕt qu¶ nµy nhÊt lµ khi tÝnh c¶ chi phÝnhµ ë (nªu trªn vµ Evans vµ çc t¸c gi¶ kh¸c 2007). Nh÷ng biÕn thiªn vÒ x¸c suÊt nghÌo theo khu vùc cònggièng nh nh÷ng biÕn thiªn vÒ nghÌo cho toµn bé d©n sè.

32

M« h×nh 150% nghÌo

T×nh tr¹ng h«n nh©n (bá quabiÕn kÕt h«n)§éc th©nLy dÞ#

Go¸N÷TuæiTuæi2

Häc vÊn sau trung häc

D©n téc thiÓu sèCã ngêi lµm c«ng chøcCã ngêi lµm c«ng ¨n l¬ngtrong khu vùc t nh©nHé cã nghÒ kinh doanhCã ngêi díi 16 tuæiCã tiÒn göi tõ níc ngoµi Cã tiÒn göi tõ trong níc

Thµnh thÞVïng (bá qua B¾c Trung bé)§ång b»ng s«ng HångMiÒn nói §«ng B¾cMiÒn nói T©y B¾cNam Trung béT©y nguyªn§«ng Nam bé§ång b»ng s«ng Cöu long

X¸c suÊtbiªn

-0,010--

-0,0050,0060,0000,000

-0,002

0,0570,003

0,0060,0000,002

-0,001-0,008

-0,007

-0,003-0,004-0,0030,0000,000

-0,003-0,004

Sai sèchuÈn

0,009--

0,0020,0040,0000,0000,001

0,0200,007

0,0050,0020,0010,0020,004

0,002

0,0010,0010,0010,0020,0020,0010,002

0,090--

0,0350,0120,7160,6340,344

0,0000,550

0,0430,8380,0310,6520,004

0,000

0,0080,0000,0050,8840,8240,1250,006

*

****

***

**

**

***

***

*********

***

***

*****

***

***

****

******

***

*********

******

Cã ý nghÜa Cã ý nghÜa Cã ý nghÜa Cã ý nghÜaX¸c suÊtbiªn

-0,215-0,066-0,091-0,057-0,0040,000

-0,135

0,320-0,049

0,084-0,0370,103-0,111-0,027

-0,113

-0,067-0,087-0,030-0,055-0,059-0,149-0,112

Sai sèchuÈn

0,0730,0450,0370,0190,0030,0000,012

0,0420,033

0,0310,0180,0130,0150,024

0,014

0,0180,0160,0350,0190,0250,0120,015

0,0010,2890,0380,0060,2690,2060,000

0,0000,222

0,0020,0570,0000,0000,235

0,000

0,0010,0000,4370,0140,0680,0000,000

X¸c suÊtbiªn

-0,1660,012

-0,088-0,066-0,0060,000

-0,181

0,394-0,116

0,134-0,0610,182

-0,181-0,063

-0,221

-0,115-0,142-0,057-0,090-0,060-0,249-0,176

Sai sèchuÈn

0,0820,1030,0650,0280,0050,0000,021

0,0400,042

0,0410,0280,0180,0260,033

0,020

0,0270,0260,0550,0310,0440,0200,024

0,0330,9020,2000,0230,2060,1710,000

0,0000,028

0,0000,0400,0000,0000,045

0,000

0,0000,0000,3430,0100,2060,0000,000

**

**

***

*****

*************

***

******

***

******

***

***

****

**************

***

******

X¸c suÊtbiªn

-0,048-0,0870,053

-0,104-0,0070,000

-0,297

0,224-0,107

0,095-0,1010,214

-0,279-0,103

-0,376

-0,145-0,075-0,027-0,045-0,032-0,418-0,165

Sai sèchuÈn

0,0830,1170,0810,0410,0060,0000,034

0,0360,065

0,0400,0340,0250,0470,035

0,027

0,0440,0520,0930,0510,0610,0450,046

0,5660,4490,5210,0090,2450,3430,000

0,0000,089

0,0250,0030,0000,0000,005

0,000

0,0010,1390,7700,3690,5920,0000,000

M« h×nh 2nghÌo

M« h×nh 3nghÌo +20%

M« h×nh 4GÊp ®«i so víi chuÈn nghÌo

§Æc ®iÓm chñ hé

§Æc ®iÓm hé gia ®×nh

§Æc ®iÓm vÞ trÝ


# T×nh tr¹ng ly dÞ dù b¸o t×nh tr¹ng kh«ng nghÌo mét çch hoµn h¶o trong M« h×nh 1 vµ bÞ bá qua

Sè quan s¸t= 2771X.suÊt > chi2 = 0,0000Log kh¶ n¨ng = -183,76R2 gi¶ = 0,3494



Sè quan s¸t= 2822X.suÊt > chi2 = 0,0000Log kh¶ n¨ng = -1322,33.R2 gi¶ = 0,2986

B¶ng 21: X¸c suÊt bÞ nghÌo cña nh÷ng hé cã ngêi cao tuæiHåi quy Probit theo 4 ngìng nghÌo � hiÖu øng biªn

D©n sè ViÖt Nam nãi chung lµ trÎ. ThËt vËy, theo §iÒu tra VHLSS 2004, trong khi h¬n 30% d©n sè cã tuæidíi 16, chØ 8% lµ 60 tuæi trë lªn. CÊu tróc d©n sè nµy vÒ lý thuyÕt dÔ dµng cho phÐp ngêi cao tuæi ngµyh«m nay ®îc chia sÎ mét çch b×nh ®¼ng sù t¨ng trëng thÞnh vîng cña c¶ níc bëi v× tû lÖ ¨n theo thÓhiÖn b»ng tû sè gi÷a d©n sè cao tuæi víi d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng lµ kho¶ng 1:8, t¹o cho ViÖt Nam métc¬ héi thùc sù ®Ó ®¶m b¶o lµ ngêi cao tuæi ngµy nay kh«ng bÞ nghÌo.

§Þnh nghÜa ngêi cao tuæi lµ ngêi tõ 60 tuæi trë lªn lµ mét ®Þnh nghÜa th« s¬. Ph©n tÝch cña chóng t«i cho thÊyr»ng 75% nam giíi vµ 66% phô n÷ tuæi 60 vÉn ho¹t ®éng kinh tÕ vµ lµm viÖc kho¶ng 36 giê mét tuÇn. NÕun©ng tuæi ®Þnh nghÜa ngêi cao tuæi lªn thµnh 70, th× tû lÖ phô thuéc (kh«ng cã gi¶ ®Þnh thay thÕ vÒ tuæi lao®éng) lµ 1:15 vµ t¹i tuæi ®ã, 58% nam giíi vµ 43% phô n÷ tiÕp tôc ho¹t ®éng kinh tÕ, trung b×nh nam giíi lµmviÖc 35 giê vµ n÷ lµm viÖc 32 giê mét tuÇn. NÕu n©ng tuæi ®Þnh nghÜa ngêi cao tuæi lªn thµnh 80, th× tû lÖ phôthuéc (mét lÇn n÷a vÉn gi÷ gi¶ ®Þnh vÒ tuæi lao ®éng kh«ng ®æi) t¨ng lªn thµnh 1:49 nhng tû lÖ ho¹t ®éngkinh tÕ gi¶m xuèng cßn 9% cho nam giíi vµ 6% cho phô n÷. Nh×n chung, ®©y lµ tin rÊt tèt cho çc nhµ lµmchÝnh s¸ch quan ng¹i vÒ phóc lîi kinh tÕ cña ngêi cao tuæi bëi v× kh«ng nh÷ng hä chiÕm mét tû lÖ d©n sènhá mµ hä cßn ®ãng gãp cho nÒn kinh tÕ còng nh cho phóc lîi cña chÝnh hä vµ gia ®×nh hä. Thùc sù, thuËtng÷ �tû lÖ phô thuéc�, dï ®îc sö dông mét çch phæ biÕn trong th¶o luËn quèc tÕ vÒ l¬ng hu dêng nh®Æc biÖt kh«ng phï hîp víi ViÖt Nam � ®óng lµ cã phô thuéc, nhng nã ®i kÌm víi mét møc ®é cao vÒ sù ®éclËp vµ lao ®éng.

Hå s¬ vÒ d©n sè thuéc nhãm tuæi nµy tá ra kh¸ ®ång ®Òu gi÷a çc khu vùc kh¸c nhau ë ViÖt Nam nhng cãkh¸c biÖt theo nhãm d©n téc vµ gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. D©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam cã tû lÖ ngêi caotuæi thÊp h¬n, mét phÇn lµ do tuæi thä cña hä thÊp h¬n vµ mét phÇn lµ do tû lÖ sinh cao h¬n. Çc hé ë thµnhthÞ cã Ýt con h¬n nhng tû lÖ ngêi cao tuæi l¹i t¬ng ®¬ng nªn tû lÖ phô thuéc ë thµnh phè cao h¬n.

Tuy nhiªn, nh÷ng hå s¬ thèng kª nh vËy bá qua nhiÒu ®iÒu vÒ vÞ thÕ n¨ng ®éng cña ngêi cao tuæi vµ çcdßng thu nhËp vµ sù trao ®æi qua l¹i mµ hä cã tham gia vµo ®ã. Trong t¬ng lai nªn tiÕn hµnh thªm ph©n tÝchd÷ liÖu hai chiÒu ®Ó xem nhãm ngêi cao tuæi trong §iÒu tra VHLSS 2002 lµm ¨n ra sao trong n¨m 2004 ®ångthêi còng nªn c©n nh¾c cÈn thËn vÒ sè ngêi cao tuæi hiÖn t¹i víi t çch mét khèi tuæi, nhÊt lµ khi xem xÐtvÞ thÕ cña nh÷ng ngêi hëng l¬ng hu cña nhµ níc vµ çc kho¶n phóc lîi x· héi do th¬ng tËt hoÆc bÞmÊt ngêi th©n trong chiÕn tranh. Ngoµi ra, ®iÒu quan träng trong viÖc lËp kÕ ho¹ch t¬ng lai cho ngêi caotuæi lµ cÇn c©n nh¾c nh÷ng thay ®æi vÒ tuæi thä ®· cã tõ tríc tíi nay vµ nh÷ng thay ®æi mµ ta cã thÓ dù b¸o®îc mét çch hîp lý. Tû lÖ ngêi hëng thä cao cã thÓ lµm t¨ng tû lÖ phô thuéc kh«ng chØ vÒ mÆt sè häc,mµ cßn lµm thay ®æi c¶ thµnh phÇn d©n sè ngêi cao tuæi víi møc ho¹t ®éng kinh tÕ thÊp h¬n vµ tû lÖ caoh¬n ngêi cao tuæi kÐm kh¶ n¨ng lao ®éng h¬n.

Çch tiÕp cËn cña chóng t«i trong b¸o ço nµy lµ xem ngêi cao tuæi nh lµ mét nhãm cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸tnguån lùc ®Ó ®¶m b¶o phóc lîi cña m×nh theo mét sè çch:

l tríc hÕt, b¶n th©n hä cã thÓ tiÕp tôc ho¹t ®éng kinh tÕ;

l thø hai, hä cã thÓ chia sÎ nguån lùc ®îc gép chung trong hé gia ®×nh cïng víi çc thµnh viªn kh¸cvµ b»ng çch ®ã t¹o ra nh÷ng h×nh thøc tham gia tÝch cùc kh¸c, díi h×nh thøc lµm viÖc nhµ, ch¨m sãctrÎ em vµ çc ho¹t ®éng kh¸c mµ tuy kh«ng ®îc tÝnh lµ ho¹t ®éng �kinh tÕ� mét çch chÝnh thøc nhngl¹i ®ãng gãp vµo phóc lîi cña gia ®×nh vµ cã thÓ lµm hËu ph¬ng cho ho¹t ®éng kinh tÕ cña çc thµnhviªn kh¸c trong hé gia ®×nh;

l thø ba, hä cã thÓ nhËn chuyÓn kho¶n gi÷a çc hé gia ®×nh tõ nh÷ng ngêi th©n gia ®×nh sinh sèng ën¬i kh¸c, hoÆc ë ViÖt Nam hoÆc ë níc ngoµi;

l thø t, hä cã thÓ nhËn chuyÓn kho¶n cña nhµ níc;

l thø n¨m, nhng hÇu nh kh«ng hÒ quan s¸t ®îc trong sè liÖu cña §iÒu tra VHLSS vµ hiÕm x¶y ra ëViÖt Nam hiÖn nay, hä cã thÓ dùa vµo ®Çu t ç nh©n trong suèt qu¸ tr×nh ®êi ngêi díi d¹ng tiÕt kiÖmhoÆc ch¬ng tr×nh b¶o hiÓm hu trÝ t nh©n.

Çch tiÕp cËn nµy phÇn lín ph¶n ¸nh hçn hîp çc lo¹i b¶o hiÓm chÝnh trong çc c©n nh¾c cña Ng©n hµngThÕ giíi vÒ viÖc cung cÊp hu trÝ (Holzman vµ Hinz 2005) nhng ®iÒu quan träng lµ ph¶i thÊy nh÷ng ®iÒu nµynh lµ chiÕn lîc hçn hîp theo çc gãc ®é kh¸c n÷a. Chóng mang tÝnh hçn hîp xÐt vÒ b¶n chÊt trïng chÐo

33

6. Tãm t¾t vµ kÕt luËn

vµ phô thuéc lÉn nhau cña chóng bëi v× phÇn lín ngêi cao tuæi sÏ dùa vµo mét chiÕn lîc kÕt hîp nhiÒu h¬nlµ chØ mét trong nh÷ng çch tiÕp cËn nµy. Chóng còng mang tÝnh hçn hîp xÐt vÒ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷at¸i ph©n bæ cña ç nh©n vµ x· héi. Nãi ®¬n gi¶n, viÖc ch¨m sãc ngêi cao tuæi lµ mét hçn hîp cña viÖc hä tùch¨m sãc b¶n th©n, chia sÎ chi phÝ th«ng qua chung sèng, ®a tiÒn cho ngêi cao tuæi ®ång thêi nhËn l¹i tõhä nh÷ng nguån lùc danh nghÜa còng nh b»ng hiÖn vËt.

Kh«ng thÓ xem nhÑ tÇm quan träng cña viÖc chung sèng nh lµ mét ph¬ng çch hç trî cho ngêi cao tuæië ViÖt Nam. ChØ cã 8% ngêi tõ 60 tuæi trë lªn sèng mét m×nh hoÆc víi ngêi cao tuæi kh¸c. 29% ngêi caotuæi cïng sèng víi nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng vµ kho¶ng hai phÇn ba ngêi cao tuæi sèng trong çché ba thÕ hÖ cã nghÜa lµ hç trî cho ngêi cao tuæi còng gi¸n tiÕp hç trî cho trÎ em; qu¶ thùc, kho¶ng 29%trÎ em sèng cïng víi ngêi cao tuæi. Tû lÖ nhá cßn l¹i (kho¶ng 1%) ngêi cao tuæi sèng trong nh÷ng hé chØgåm hä vµ trÎ em. VËy nªn, viÖc chung sèng hoÆc gép chung nguån lùc cã ý nghÜa then chèt cïng víi viÖcchia sÎ nguån lùc tõ chuyÓn kho¶n kh«ng chÝnh thøc vµ chÝnh thøc.

Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng cÇn nhËn thøc lµ cã thÓ diÔn ra sù lùa chän trong quyÕt ®Þnh ë chung vµ cã métsè ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh cã thÓ liªn quan tíi quyÕt ®Þnh ë chung � v× lý do chia sÎ thu nhËp, hç trî ch¨m sãctrÎ em hoÆc v× lý do søc khoÎ kÐm, ch¼ng h¹n. Ph©n tÝch cña chóng t«i t×m kiÕm nh÷ng sù kh¸c biÖt râ rÖt vÒsøc khoÎ theo çc h×nh th¸i sèng chung kh¸c nhau vµ kh«ng thÊy cã b»ng chøng nµo hiÓn nhiªn hay mangtÝnh kÕt luËn nµo c¶. Chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a çc h×nh thøc ë chung kh¸c nhau dêng nh lµ râ rÖt nhngkÕt luËn chÝnh tõ viÖc ®o lêng nh÷ng chªnh lÖch nµy lµ do ph¬ng ph¸p. Gi¶ ®Þnh hiÖn t¹i vÒ viÖc ®o lêngthu nhËp ë ViÖt Nam khi sö dông ®Þnh nghÜa thu nhËp theo ®Çu ngêi thay v× çc ®Þnh nghÜa thu nhËp c©nb»ng t¬ng ®¬ng ®a ra nh÷ng kÕt qu¶ kh«ng ph¶n ¸nh ®îc sù gia t¨ng phóc lîi khi ë chung. §iÒu nµy cãnghÜa lµ mét trong çc kÕt luËn cña chóng t«i tõ ph©n tÝch nµy lµ cÇn ph¶i th¶o luËn thªm vÒ viÖc sö dông hÖquy ®æi c©n b»ng trong çc nghiªn cøu t¬ng lai ë ViÖt Nam.

Nh×n chung, ngêi cao tuæi, khi thu nhËp cña hä ®îc tÝnh trªn c¬ së ®Çu ngêi, cã thu nhËp cao h¬n so víithu nhËp trung b×nh ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, chñ yÕu ®iÒu nµy lµ do gép chung mäi nguån lùc thu nhËp trongçc hé ®a thÕ hÖ. §iÒu nµy cã nghÜa lµ kh«ng chØ hÖ quy ®æi c©n b»ng lµ quan träng mµ mét ®iÒu quan trängkh¸c n÷a lµ kh¶ n¨ng quy thu nhËp cho ngêi cao tuæi vµ ngêi kh«ng cao tuæi trong hé gia ®×nh. Tuy nhiªn,§iÒu tra VHLSS l¹i kh«ng ph©n biÖt gi÷a thu nhËp ë cÊp ®é ç nh©n víi thu nhËp ë cÊp hé gia ®×nh ®èi víi®a sè nguån thu nhËp. §Æc biÖt cã vÊn ®Ò trong lÜnh vùc chuyÓn kho¶n nhµ níc, trong ®ã kh«ng thÓ quyl¬ng hu vµ phóc lîi x· héi vÒ cho tõng ç nh©n hëng khi çc h×nh thøc chuyÓn kho¶n ®îc biÕt cã x¶y ra.Chóng t«i khuyÕn nghÞ çc ®iÒu tra trong t¬ng lai nªn thay ®æi çc c©u hái vÒ thu nhËp ®Ó c¶i thiÖn viÖc thuthËp sè liÖu liªn quan tíi m¶ng nµy.

TÇm quan träng cña chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n, vµ nhÊt lµ l¬ng hu trong viÖc n©ng thu nhËp ®Çungêi cña ngêi cao tuæi lµ rÊt cã ý nghÜa ®èi víi vÞ trÝ t¬ng ®èi cña hä. Hä cã thu nhËp thÊp h¬n tõ ho¹t ®éngkinh tÕ nãi chung nhng nh÷ng thiÕu hôt nµy l¹i ®îc bï ®¾p vît møc b»ng çc chuyÓn kho¶n khiÕn ngêicao tuæi cã thu nhËp cao h¬n thu nhËp trung b×nh cña c¶ ViÖt Nam. Thªm vµo ®ã, thu nhËp trung b×nh caoh¬n cña ngêi cao tuæi còng phÇn nµo lµ nhê viÖc gép chung thu nhËp tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña nh÷ng ngêikh¸c trong hé vµ do nh÷ng ngêi cao tuæi cã thu nhËp cao nhÊt chØ sèng víi con trai vµ/hoÆc con g¸i ®angtrong ®é tuæi lao ®éng. Tuy nhiªn, chuyÓn kho¶n nhµ níc còng cã vÎ cao nhÊt ë nh÷ng hé chØ toµn ngêicao tuæi.

Sù ph©n bæ chuyÓn kho¶n nhµ níc cho ngêi cao tuæi lµ phøc t¹p. §a sè ngêi cao tuæi, 72%, sèng ë nh÷nghé cã nhËn ®îc chuyÓn kho¶n. Tuy nhiªn, nghiªn cøu trong tµi liÖu ®i kÌm cña chóng t«i (Evans vµ çc t¸cgi¶ kh¸c 2007) cho thÊy r»ng nhiÒu chuyÓn kho¶n ®ã liªn quan tíi viÖc thanh to¸n hoÆc thanh to¸n mét phÇnçc phÝ sö dông vµ nh÷ng chi tiªu kh¸c vÒ y tÕ vµ r»ng, nÕu trõ ®i nh÷ng phÝ sö dông vµ chi tiªu nµy ®Ó x¸c®Þnh t¸c ®éng thu nhËp rßng, th× nh÷ng chuyÓn kho¶n ®ã Ýt cã ®ãng gãp g× vµo thu nhËp rßng kh¶ dông. Haih×nh thøc chÝnh vÒ chuyÓn kho¶n thuÇn tuý lµ l¬ng hu vµ çc kho¶n phóc lîi x· héi th× chØ mét phÇn bangêi cao tuæi ®îc hëng. Thùc tÕ, cã 3% ngêi cao tuæi hëng c¶ hai h×nh thøc chuyÓn kho¶n nµy. Çc m«h×nh håi quy cho thÊy r»ng hé gia ®×nh ë thµnh thÞ cã häc vÊn cao võa cã ngêi cao tuæi vµ ngêi trong ®étuæi lao ®éng chung sèng thêng l¹i ®îc nhËn nh÷ng chuyÓn kho¶n thuÇn tuý nµy, cßn ngêi d©n téc thiÓusè, søc khoÎ kÐm vµ çc yÕu tè vïng, nhÊt lµ çc vïng miÒn nam, l¹i ®i liÒn víi viÖc kh«ng ®îc nhËn chuyÓnkho¶n. Nh÷ng ph¸t hiÖn nµy cho thÊy viÖc nhËn chuyÓn kho¶n g¾n liÒn víi mét khèi nh÷ng cùu c«ng chøcnhµ níc vµ cùu chiÕn binh tõ thêi kú tríc §æi míi.

34


35

Tãm t¾t vµ kÕt luËn

MÆt kh¸c, chuyÓn kho¶n t nh©n gi÷a çc hé lµ phæ biÕn, trªn 90% ngêi cao tuæi sèng trong nh÷ng hé cãnhËn chuyÓn kho¶n kh«ng chÝnh thøc vµ tiÒn göi. Trung b×nh, nh÷ng chuyÓn kho¶n nµy cung cÊp kho¶ng 1triÖu ®ång trªn ®Çu ngêi mét n¨m cho çc hé cã ngêi cao tuæi trong n¨m 2004 so víi chØ 0,6 triÖu trongnh÷ng hé kh«ng cã ngêi cao tuæi. Cã sù kh¸c biÖt trong viÖc nhËn tiÒn göi tõ nh÷ng ngêi kh¸c ë ViÖt Namvµ viÖc nhËn tiÒn göi tõ nh÷ng ngêi ë níc ngoµi, trong ®ã chØ cã 2% ngêi cao tuæi chØ nhËn tiÒn göi tõ nícngoµi nhng cã thªm 8% ngêi cao tuæi võa nhËn tiÒn göi tõ níc ngoµi vµ tiÒn göi tõ trong níc. Çc m«h×nh håi quy cho thÊy r»ng nh÷ng hé chØ toµn ngêi cao tuæi vµ nh÷ng hé ngêi cao tuæi sèng cïng víi trÎem mµ kh«ng cã ngêi trong ®é tuæi lao ®éng ®Òu cã x¸c suÊt cao h¬n vÒ viÖc nhËn c¶ hai lo¹i tiÒn göi cßnngêi cao tuæi d©n téc thiÓu sè vµ ngêi cao tuæi ë T©y nguyªn th× Ýt cã kh¶ n¨ng nhËn tiÒn göi. Ngêi caotuæi sèng ë thµnh thÞ vµ ngêi cao tuæi sèng ë vïng §«ng Nam bé cã nhiÒu kh¶ n¨ng nhËn tiÒn göi tõ nícngoµi h¬n.

KÕt hîp chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ t nh©n gióp bï ®¾p cho nguån thu nhËp thÊp h¬n tõ ho¹t ®éng kinh tÕcho ngêi cao tuæi nhng chóng l¹i kh«ng ®îc ph©n bæ mét çch ®ång ®Òu trong d©n sè ngêi cao tuæi. Khiph©n chia ngêi cao tuæi thµnh çc nhãm ngò ph©n theo thu nhËp tríc chuyÓn kho¶n cña hä, th× nhãm ngòph©n giµu nhÊt trong toµn bé ngêi cao tuæi nhËn thªm hµng n¨m 2,2 triÖu ®ång tiÒn chuyÓn kho¶n vµ nhãmnghÌo nhÊt còng nhËn mét kho¶n t¬ng tù. Trung b×nh th× tiÒn göi tõ níc ngoµi cao h¬n cho ngêi cao tuæigiµu h¬n vµ tiÒn göi tõ trong níc th× cao h¬n cho nh÷ng ngêi cao tuæi nghÌo h¬n. ChuyÓn kho¶n nhµ níccã xu híng mang tÝnh t¸i ph©n bæ nhiÒu h¬n, trong ®ã møc hç trî gi¸o dôc vµ y tÕ cao h¬n ®îc dµnh chonh÷ng ngêi cao tuæi nghÌo nhÊt; tuy nhiªn, t¸c ®éng rßng ®èi víi møc sèng sau çc kho¶n phÝ vµ chi tiªuvÒ gi¸o dôc vµ y tÕ l¹i kh«ng ®îc c©n nh¾c (xem th¶o luËn trong Evans vµ çc t¸c gi¶ kh¸c 2007). Tuy nhiªn,cã mét vÊn ®Ò trong viÖc sö dông mét gi¶ ®Þnh vÒ sù ph©n phèi chuyÓn kho¶n mang tÝnh luü tiÕn khi ph©ntÝch ®¬n gi¶n vÒ thu nhËp tríc chuyÓn kho¶n. Çch tiÕp cËn nµy ®Æt møc l¬ng hu nhµ níc b»ng kh«ngtrong khi chóng chØ ®îc nhËn mét çch thiªn lÖch bëi nhãm ngêi tríc ®©y lµ c«ng chøc nhµ níc cã tr×nh®é häc vÊn cao, vµ do ®ã çch tiÕp cËn nµy phãng ®¹i tÝnh luü tiÕn. ViÖc sö dông thu nhËp cuèi cïng cã tÝnhtíi chuyÓn kho¶n ®a ra mét bøc tranh râ rµng h¬n vÒ tû lÖ vµ ph¹m vi bao phñ thùc tÕ vµ cho thÊy nhãmngò ph©n ngêi cao tuæi nghÌo nhÊt víi thu nhËp 1 triÖu ®ång mét ngêi mét n¨m nhËn ®îc 0,1 triÖu ®ångtiÒn chuyÓn kho¶n nhµ níc vµ 0,2 triÖu ®ång tiÒn chuyÓn kho¶n t nh©n trong khi nhãm ngò ph©n giµu nhÊt,víi thu nhËp trªn 15 triÖu ®ång mét ngêi mét n¨m, nhËn ®îc 1,8 triÖu ®ång tiÒn chuyÓn kho¶n nhµ nícvµ 3,1 triÖu ®ång tiÒn chuyÓn kho¶n t nh©n. Nh÷ng hå s¬ tæng qu¸t nµy vÒ tÝnh luü tiÕn kh«ng thay ®æi g×nhiÒu khi sö dông thu nhËp ®· ®îc c©n b»ng.

TÊt c¶ nh÷ng th¶o luËn ®ang diÔn ra gióp hiÓu râ h¬n mèi quan hÖ gi÷a nghÌo vµ ngêi cao tuæi. Nãi chung,ngêi cao tuæi Ýt nghÌo h¬n khi sö dông thíc ®o nghÌo tiªu chuÈn theo tiªu dïng cña ViÖt Nam mµ Ng©n hµngThÕ giíi vµ Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam sö dông. 18% hé ngêi cao tuæi lµm chñ hé bÞ nghÌo víi kho¶ng çchnghÌo lµ 23%, so víi 19% cña hé mµ chñ hé kh«ng ph¶i lµ ngêi cao tuæi víi kho¶ng çch nghÌo lµ 24%. Tuynhiªn, nh÷ng thíc ®o nµy cã vÎ cã ®é nh¹y cao tuú theo xö lý chi tiªu nhµ ë � nÕu nh t¸ch chi phÝ nhµ ë rakhái chi tiªu tiªu dïng th× hé ngêi cao tuæi lµm chñ hé cã tû lÖ nghÌo theo ®Çu ngêi cao h¬n, 26% so víi25%; vµ kho¶ng çch nghÌo cña hä lín h¬n khi hä lµ nh÷ng ngêi nghÌo, 46% so víi 37%.

Sù hiÖn diÖn cña mét ngêi cao tuæi lµm t¨ng rñi ro bÞ nghÌo cho çc hé gia ®×nh ViÖt Nam lªn kho¶ng 4%, víiçc yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi. Khi ta xem xÐt kü çc hé cã ngêi cao tuæi, th× çc m« h×nh håi quy cho thÊy r»ngnh÷ng yÕu tè g¾n liÒn víi nghÌo gåm t×nh tr¹ng d©n téc thiÓu sè, lµm t¨ng x¸c suÊt nghÌo cïng cùc lªn kho¶ng6% vµ kho¶ng çch nghÌo lóc bÊy giê lµ 32%. Ngoµi ra, sù hiÖn diÖn cña trÎ em díi 16 tuæi lµm t¨ng x¸csuÊt nghÌo lªn 10%. Sù hiÖn diÖn cña ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng còng lµm t¨ng x¸c suÊt nghÌo (so víi thu nhËpn«ng nghiÖp). Çc yÕu tè b¶o vÖ chèng l¹i nghÌo lµ häc vÊn sau trung häc, ®îc nhËn tiÒn göi, hé cã kinhdoanh bu«n b¸n (so víi thu nhËp n«ng nghiÖp) vµ sèng ë çc tØnh miÒn B¾c, §ång b»ng s«ng Cöu long vµvïng thµnh thÞ, tuy nhiªn, sù liªn hÖ víi vïng thµnh thÞ cã ®é nh¹y theo çc gi¶ ®Þnh vÒ chi phÝ nhµ ë.

Nh÷ng kÕt qu¶ nµy gîi ra ®iÒu g× vÒ t¬ng lai cho ngêi cao tuæi? Tríc hÕt, nh÷ng vÊn ®Ò hiÖn t¹i vÒ thíc®o nghÌo liªn quan tíi viÖc tÝnh cha ®ñ ngêi di c vµ tÝnh qu¸ thÊp vÒ t¸c ®éng cña chi phÝ nhµ ë ®ßi háiph¶i c©n nh¾c thËn träng ®Ó x¸c lËp çc hå s¬ t¬ng lai. Nh÷ng thay ®æi vÒ nh©n khÈu häc do qu¸ tr×nh giµ®i Ýt cã kh¶ n¨ng g©y t¸c ®éng lín trong mêi n¨m tíi víi ph©n phèi tuæi h×nh qu¶ lª nh ta thÊy trong H×nh 1.Tuy nhiªn, râ rµng cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ hå s¬ t¬ng ®èi cña trÎ em vµ ngêi cao tuæi trong quan hÖ víi nghÌobëi v× sù hiÖn diÖn cña ngêi giµ hay trÎ em ë trong hé ®Òu liªn quan tíi mét møc rñi ro cao h¬n vÒ nghÌo.Sù hiÖn diÖn cña c¶ hai lµ kh¸ phæ biÕn vµ l¹i g¾n liÒn nhiÒu h¬n n÷a víi nghÌo.

CÇn ph¶i coi ph©n tÝch nµy mang tÝnh s¬ bé chø kh«ng ph¶i lµ kh¼ng ®Þnh cuèi cïng. CÇn nghiªn cøu thªm®Ó x¸c ®Þnh mét lo¹t nh÷ng hå s¬ ®· thay ®æi vÒ thµnh phÇn nh©n khÈu häc víi mét lo¹t ®Çy ®ñ çc gi¶ ®ÞnhvÒ di c, nguån thu nhËp vµ luång thu nhËp. Gia t¨ng di c ë nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng sÏ cã xuhíng dÉn tíi t¨ng tû lÖ chuyÓn kho¶n t nh©n göi cho ngêi cao tuæi bÊy giê cã kh¶ n¨ng sèng mét m×nhnhiÒu h¬n. HiÖn t¹i, nh÷ng ngêi cao tuæi nµy thêng cã kh¶ n¨ng kh«ng ph¶i lµ ngêi nghÌo, nhng sÏ lµkh«ng kh«n ngoan ®Ó tiÕp tôc gi¶ ®Þnh nµy nÕu thµnh phÇn cña nh÷ng hé chØ toµn ngêi cao tuæi còng sÏthay ®æi trong t¬ng lai vµ cã thªm nhiÒu ngêi cao tuæi thu nhËp thÊp sèng mét m×nh dùa vµo tiÒn göi.

Ph¶n øng chÝnh s¸ch phï hîp ®èi víi nhu cÇu cña ngêi cao tuæi hiÖn nay còng kh«ng ®îc ch¾c ch¾n v× métsè lý do. Tríc hÕt, b¸o ço ®i kÌm cña chóng t«i chØ ra t×nh tr¹ng thiÕu minh b¹ch trong hå s¬ chi tiªu (Evansvµ çc t¸c gi¶ kh¸c 2007) vµ cÇn khÈn tr¬ng x¸c ®Þnh xem cã bao nhiªu chi tiªu c«ng ®Õn víi ngêi cao tuæivµ trong nh÷ng hoµn c¶nh nµo. Thø hai, hå s¬ t¬ng lai vÒ chi tiªu dµnh cho ngêi cao tuæi cÇn ph¶i ®îc®¸nh gi¸ mét çch cÈn thËn, nh÷ng cam kÕt hiÖn t¹i vÒ khèi ngêi cao tuæi hiÖn t¹i vµ t¬ng lai liÖu sÏ kÐodµi bao l©u trong t¬ng lai? LiÖu møc chi hiÖn t¹i vÒ phóc lîi x· héi dµnh cho th¬ng binh vµ con liÖt sü cã®¹t ®Ønh cao vµ sau ®ã gi¶m ®i ®Ó cho phÐp nguån lùc ng©n s¸ch dïng vµo nh÷ng nhu cÇu kh¸c trong t¬nglai? Thø ba, cÇn ph¶i xem xÐt cÈn thËn vÞ thÕ tµi kho¸ chung giµnh cho çc dÞch vô vµ chuyÓn kho¶n dµnhcho ngêi cao tuæi � nªn t¹o nguån ng©n s¸ch b»ng çch ®¸nh thuÕ ë møc ®é lµ bao nhiªu, vµ thuÕ g× vµçc lo¹i phÝ kh¸c lµ bao nhiªu kÓ c¶ thu phÝ tù nguyÖn? Khi lµm râ ®îc nh÷ng vÊn ®Ò nµy vµ cã sè liÖu ®îcc¶i thiÖn vµ tèt h¬n th× kh¶ n¨ng dù b¸o vµ m« pháng chi phÝ vµ kÕt qu¶ cña mét lo¹t çc ph¬ng ¸n chÝnhs¸ch kh¸c nhau sÏ trë nªn râ rµng h¬n. M« pháng vi m« lµ mét çch thøc râ rµng cÇn thùc hiÖn trong t¬nglai vµ cÇn nghiªm tóc chó ý tíi viÖc ph¸t triÓn çc m« h×nh m« pháng chÝnh s¸ch theo kiÓu nµy � c¶ theo chiÒungang (theo gi÷a çc nhãm ®èi tîng), vµ cuèi cïng lµ theo chiÒu däc (theo thêi gian).

Tuy nhiªn, cã mét ®iÒu râ rµng lµ nhiÒu ngêi cao tuæi bÞ nghÌo vµ sù hiÖn diÖn cña ngêi cao tuæi lµm t¨ngkh¶ n¨ng nghÌo. V× vËy nh÷ng lùa chän chÝnh s¸ch, ban ®Çu, sÏ cã kh¶ n¨ng thóc ®Èy viÖc nh¾m ®èi tîngtheo mét çch thøc nµo ®ã bëi v× çc chuyÓn kho¶n cña nhµ níc hiÖn nay nh¾m ngîc ®èi tîng vµ phÇnlín tËp trung vµo nh÷ng ngêi kh«ng nghÌo. Mét h×nh thøc trî cÊp chung ®¬n gi¶n, dµnh cho tÊt c¶ mäi ngêicao tuæi c¨n cø theo tuæi, sÏ ®Õn víi c¶ ngêi giµu lÉn ngêi nghÌo vµ Ýt cã lý lÏ nµo cã thÓ biÖn hé cho çchtiÕp cËn ®ã trõ phi cã thÓ thu håi chi phÝ cho nã b»ng çch ®¸nh thuÕ tõ nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao hoÆccã thÓ dïng nã nh lµ chÕ ®é thay thÕ cho çc chuyÓn kho¶n hiÖn t¹i vµ v× vËy mang tÝnh ®iÒu kiÖn tøc lµ chØdµnh cho nh÷ng ®èi tîng kh«ng nhËn l¬ng hu hoÆc çc kho¶n phóc lîi x· héi kh¸c. Nh¾m ®èi tîng th«ngqua mét phÐp thö thu nhËp thuÇn tuý ®èi víi bÊt kú chuyÓn kho¶n bæ sung nµo dµnh cho ngêi cao tuæi cãnh÷ng nhîc ®iÓm ®¸ng kÓ c¶ vÒ ®éng c¬ lµm viÖc vµ vÒ chi phÝ thùc hiÖn vµ qu¶n lý (c¶ chÝnh thøc lÉn kh«ngchÝnh thøc). Tuy nhiªn, chóng t«i khuyÕn nghÞ rÊt kh«ng nªn biÕn cuéc th¶o luËn vÒ t¬ng lai çc hç trî dµnhcho ngêi cao tuæi trë thµnh th¶o luËn thuÇn tuý vÒ nguyªn t¾c thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch. Nh÷ng ®iÒunµy lµ quan träng ®Ó ®Þnh híng chÝnh s¸ch t¬ng lai nhng ®iÒu cÇn thiÕt trong t¬ng lai gÇn lµ ph¶i cã th«ngtin nhiÒu h¬n vµ tèt h¬n ®Ó lËp kÕ ho¹ch còng nh cÇn x©y dùng mét lo¹t çc ph¬ng ¸n tÝnh ®îc chi phÝ.Cã mét lo¹t çc c©u hái ¸p dông quan träng cÇn nªu ra vµ gi¶i ®¸p: vÝ dô, nghÌo sÏ gi¶m ®îc bao nhiªunÕu nh÷ng ngêi trªn 80 tuæi cã mét kho¶n trî cÊp chung nÕu hä kh«ng hëng çc chÕ ®é kh¸c vµ lµm thÕnµo ®Ó trang tr¶i cho kho¶n nµy? SÏ gi¶m nghÌo thªm ®îc bao nhiªu n÷a vµ víi chi phÝ ra sao nÕu tuæihëng ®îc gi¶m xuèng cßn 70 vµ 65? Chi phÝ vµ diÖn bao phñ cña nh÷ng kho¶n nµy kh¸c biÖt ra sao so víichi phÝ vµ diÖn bao phñ cña çc phóc lîi x· héi c¨n cø vµo phÐp thö møc sèng cña çc nhãm nµy theo tuæivµ thu nhËp? Çch tiÕp cËn nµy cã thÓ ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ ra sao vÒ hµnh vi cña ngêi nhËn chÕ ®é vµnh÷ng ngêi kh¸c trong hé so víi khi dïng çch tiÕp cËn trî cÊp chung? TÊt nhiªn cßn cã nhiÒu c©u hái kh¸c,®©y chØ lµ vµi c©u tiªu biÓu.

Chóng t«i b¾t ®Çu nh÷ng kÕt luËn nµy b»ng çch nãi r»ng cÊu tróc d©n sè vµ �tû lÖ phô thuéc� hiÖn t¹i khiÕnviÖc trî cÊp cho ngêi cao tuæi lµ kh¶ thi xÐt tõ gãc ®é ®ñ nguån tiÒn trªn lý thuyÕt. Nhng ®iÒu nµy còng gi¶®Þnh cã sù ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng vµ nh÷ng ngêi kh«ng lao ®éng. Gi¶ ®Þnh saulµ kh«ng ®óng víi ®a sè ngêi cao tuæi ë ViÖt Nam vµ mét nguyªn t¾c c¬ b¶n râ rµng vÒ chÝnh s¸ch dµnh chongêi cao tuæi ph¶i tiÕp tôc ®¸nh gi¸ vµ ñng hé lao ®éng cña hä � c¶ lo¹i ®îc tr¶ c«ng vµ lo¹i kh«ng ®îctr¶ c«ng. Ngoµi ra, ®iÒu quan träng lµ cÇn nhËn thøc r»ng thu nhËp vµ nguån lùc ®îc gép l¹i vµ chia sÎ; r»ngnh÷ng g× ®îc cung cÊp díi h×nh thøc chuyÓn kho¶n, c¶ nhµ níc lÉn t nh©n, ®Òu khuyÕn khÝch sù cã ®icã l¹i. Tµi liÖu ®i kÌm cña chóng t«i (®· nªu trªn) cho thÊy cã mèi liªn hÖ cïng chiÒu gi÷a viÖc nhËn tiÒn göivµ göi tiÒn göi víi chuyÓn kho¶n nhµ níc � hç trî ngêi cao tuæi còng sÏ hç trî cho tÝnh cã ®i cã l¹i nµyb»ng çch cung cÊp nguån lùc cho viÖc tËp hîp chung thu nhËp hé gia ®×nh vµ göi tiÒn gi÷a çc hé. Nhng

36


trang tr¶i cho viÖc trî cÊp b»ng çc ®ãng gãp an sinh x· héi, ®¸nh thuÕ, hoÆc phÝ ph¶i tr¸nh lµm ph¬ng h¹itíi hçn hîp phøc t¹p çc h×nh thøc trî cÊp cña t nh©n vµ nhµ níc vèn vËn hµnh mét çch phô thuéc lÉnnhau. Çc quy t¾c tµi kho¸ chÝnh thøc vµ çc tËp qu¸n kh«ng chÝnh thøc ph¶i ®i liÒn víi nhau vµ t×m çch ®¹t®îc diÖn bao phñ tèi u vµ kÕt qu¶ tèi u. Hçn hîp hiÖn t¹i kh«ng ph¶i lµ tèi tu bëi v× cã nhiÒu ngêi ®îchëng lîi Ýt hoÆc kh«ng hÒ ®îc hëng lîi g× tõ hçn hîp trî cÊp t nh©n vµ nhµ níc vµ chÝnh phóc lîi cñahä ph¶i lµ ®éng lùc chÝnh cña c¶i çch trong t¬ng lai.

37

Tãm t¾t vµ kÕt luËn

Evans M., Gough I., Harkness S., McKay A., NguyÔn H vµ Do Le Thu N. (2007) How Progressive isVietnamese Social Security? --- An sinh x· héi cña ViÖt Nam luü tiÕn nh thÕ nµo? Tµi liÖu ®èi tho¹i chÝnhs¸ch cña UNDP ViÖt Nam 2007/1, Hµ Néi: Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc

Glewwe P (2005) B¸o ço cña nhãm nghiªn cøu, 22 th¸ng 11 n¨m 2005, Ng©n hµng thÕ giíi Hµ Néi,

Holzman R vµ Hinz R (2005) Old Age Income Support in the 21st Century: an international perspective onpension systems and reform --- Hç trî Thu nhËp Tuæi giµ trong ThÕ kû 21: tÇm nh×n quèc tÕ vÒ hÖ thèng vµc¶i çch hu trÝ, Washington, Ng©n hµng ThÕ giíi

Justino P (2005) Beyond HEPR: A Framework for an Integrated National Systems of Social Security in VietNam ----Ngoµi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo: khu«n khæ cho hÖ thèng an sinh x· héi quèc gia hîp nhÊt ë ViÖt Nam,Tµi liÖu ®èi tho¹i chÝnh s¸ch cña UNDP ViÖt Nam 2005/1, Hµ Néi: Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc

38

Tµi liÖu tham kh¶o

Education

Tuoi cao va ngheo