Upload
tuyet-duong
View
71
Download
5
Embed Size (px)
Citation preview
§Ó hç trî cho viÖc d¹y – häc m«n Hãa häc 10 theo ch−¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi ¸p dông tõ n¨m häc 2006 – 2007, chóng t«i biªn so¹n cuèn ThiÕt kÕ bμi gi¶ng Hãa häc 10 tËp 1, 2. S¸ch giíi thiÖu c¸ch thiÕt kÕ bµi gi¶ng theo tinh thÇn ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc nhËn thøc cña häc sinh.
VÒ néi dung : S¸ch b¸m s¸t néi dung SGK Hãa häc 10 theo ch−¬ng tr×nh
chuÈn cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ban hµnh. ë mçi tiÕt d¹y ®Òu chØ râ môc tiªu vÒ kiÕn thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é, c¸c c«ng viÖc cÇn chuÈn bÞ cña gi¸o viªn vµ häc sinh, c¸c ph−¬ng tiÖn trî gi¶ng cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o chÊt l−îng tõng bµi, tõng tiÕt lªn líp. Ngoµi ra s¸ch cßn më réng, bæ sung thªm mét sè néi dung liªn quan ®Õn bµi gi¶ng b»ng nhiÒu ho¹t ®éng nh»m cung cÊp thªm t− liÖu ®Ó c¸c thÇy, c« gi¸o tham kh¶o vËn dông tïy theo ®èi t−îng vµ môc ®Ých d¹y häc.
VÒ ph−¬ng ph¸p d¹y – häc : S¸ch ®−îc triÓn khai theo h−íng tÝch cùc hãa ho¹t ®éng cña häc sinh, lÊy c¬ së cña mçi ho¹t ®éng lµ nh÷ng viÖc lµm cña häc sinh d−íi sù h−íng dÉn, gîi më cña thÇy, c« gi¸o. S¸ch còng ®−a ra nhiÒu h×nh thøc ho¹t ®éng hÊp dÉn, phï hîp víi ®Æc tr−ng m«n häc nh− : thÝ nghiÖm, quan s¸t vËt thËt hay m« h×nh, th¶o luËn, thùc hµnh,… nh»m ph¸t huy tÝnh ®éc lËp, tù gi¸c cña häc sinh. §Æc biÖt s¸ch rÊt chó träng tíi kh©u thùc hµnh trong bµi häc, ®ång thêi còng chØ râ tõng ho¹t ®éng cô thÓ cña gi¸o viªn vµ häc sinh
trong mét tiÕn tr×nh d¹y – häc, coi ®©y lµ hai ho¹t ®éng cïng nhau trong ®ã c¶ häc sinh vµ gi¸o viªn ®Òu lµ chñ thÓ.
Chóng t«i hi väng cuèn s¸ch nµy sÏ lµ tµi liÖu tham kh¶o h÷u Ých, gãp phÇn hç trî c¸c thÇy, c« gi¸o ®ang trùc tiÕp gi¶ng d¹y m«n Hãa häc 10 trong viÖc n©ng cao chÊt l−îng bµi gi¶ng cña m×nh. RÊt mong nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c thÇy, c« gi¸o vµ b¹n ®äc gÇn xa ®Ó cuèn s¸ch ®−îc hoµn thiÖn h¬n.
t¸c gi¶
Lêi nãi ®Çu
TiÕt 1 «n tËp
A. Môc tiªu
1. Gióp HS hÖ thèng l¹i c¸c kiÕn thøc ho¸ häc c¬ b¶n ®· ®−îc häc ë THCS cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn ch−¬ng tr×nh líp 10.
2. Ph©n biÖt ®−îc c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n vµ trõu t−îng : Nguyªn tö, nguyªn tè ho¸ häc, ph©n tö, ®¬n chÊt, hîp chÊt, nguyªn chÊt vµ hçn hîp.
3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng lËp c«ng thøc, tÝnh theo c«ng thøc vµ ph−¬ng tr×nh ph¶n øng, tØ khèi cña chÊt khÝ.
4. RÌn luyÖn kÜ n¨ng chuyÓn ®æi gi÷a khèi l−îng mol (M), khèi l−îng chÊt (m), sè mol (n), thÓ tÝch khÝ ë ®ktc (V), vµ sè mol ph©n tö chÊt (A).
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : M¸y chiÕu, giÊy trong, hÖ thèng bµi tËp vµ c©u hái gîi ý.
• HS : ¤n tËp c¸c kiÕn thøc th«ng qua ho¹t ®éng gi¶i bµi tËp.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (15 phót)
I. «n tËp c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n 1. C¸c kh¸i niÖm vÒ chÊt
GV : Yªu cÇu HS nh¾c l¹i c¸c kh¸i niÖm : Nguyªn tö, ph©n tö, nguyªn tè ho¸ häc, ®¬n chÊt, hîp chÊt, nguyªn chÊt vµ hçn hîp. LÊy vÝ dô.
HS : Ph¸t biÓu → §−a ra vÝ dô.
GV : ChiÕu lªn mµn h×nh s¬ ®å ph©n biÖt c¸c kh¸i niÖm :
Nguyªn tö Nguyªn tè
§¬n chÊt
Hîp chÊt
Ph©n tö
Nguyªn
chÊt
Hçn
hîp
Cïng lo¹i
Kh¸c lo¹i
Cïng lo¹i
Kh¸c lo¹i
2. Mèi quan hÖ gi÷a khèi l−îng chÊt (m), khèi l−îng mol (M), sè mol chÊt (n), sè ph©n tö chÊt (A) vµ thÓ tÝch chÊt khÝ ë ®ktc (V)
GV : Yªu cÇu HS ®−a ra c¸c mèi quan
hÖ :
• Khèi l−îng chÊt (m) ↔ khèi l−îng
mol (M)
• Khèi l−îng chÊt (m) ↔ sè mol (n)
• Khèi l−îng mol (M) ↔ sè mol (n)
• Sè mol khÝ (n) ↔ ThÓ tÝch khÝ (V)
• Sè mol (n) ↔ sè ph©n tö, nguyªn tö
(A)
HS : Ghi c¸c c«ng thøc :
mn =
M
=⎧⎪→ ⎨
=⎪⎩
m n.M
mM
n
=KhÝ
V( )n
22,4
→ =V 22,4.n
(V lµ thÓ tÝch khÝ ®o ë ®ktc)
= → =A
n A N.nN
(N = 6. 1023 ph©n tö, nguyªn tö)
GV : ChiÕu lªn mµn h×nh s¬ ®å :
3. TØ khèi h¬i cña khÝ A so víi khÝ B
GV : Tõ mèi quan hÖ gi÷a n vµ V trong s¬ ®å ta cã :
= ←⎯⎯⎯⎯→ =A B A Bcïng ®iÒu kiÖn
T, PV V n n
GV : Yªu cÇu HS nh¾c l¹i ®Þnh nghÜa vÒ tØ khèi cña chÊt khÝ.
HS : Ghi c«ng thøc :
• = = =A A A AA
B
B B B B
m M .n Md
m M .n M
(mA, mB lµ khèi l−îng khÝ A vµ B do cïng thÓ tÝch, nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt)
GV : BiÕt kh«ng khÝ chøa 20% 2OV vµ
80% 2NV → tÝnh A
KKd ?
+= = g
KK mol
32.20 28.80M 29
100
= AAKK
Md
29
Ho¹t ®éng 2 (25 phót)
II. mét sè bμi tËp ¸p dông
GV : Chóng ta sÏ luyÖn tËp mét sè d¹ng bµi tËp vËn dông c¬ b¶n ®· ®−îc häc ë líp 8, 9.
GV : ChiÕu lªn mµn h×nh
Bµi tËp 1 : a) H·y ®iÒn vµo « trèng cña b¶ng sau c¸c sè liÖu thÝch hîp :
Sè p Sè n Sè e
Nguyªn tö 1 19 20
Nguyªn tö 2 18 17
Nguyªn tö 3 19 21
Nguyªn tö 4 17 20
HS : §iÒn vµo b¶ng nh− sau :
Sè p Sè n Sè e
Nguyªn tö 1 19 20 19
Nguyªn tö 2 17 18 17
Nguyªn tö 3 19 21 19
Nguyªn tö 4 17 20 17
– Nguyªn tö 1 vµ 3 thuéc cïng mét nguyªn tè ho¸ häc v× cã cïng sè p lµ 19 (nguyªn tè kali)
b) Trong 4 nguyªn tö trªn, nh÷ng cÆp nguyªn tö nµo thuéc cïng mét nguyªn tè ho¸ häc ? V× sao ?
c) Tõ 4 nguyªn tö trªn cã kh¶ n¨ng t¹o ra ®−îc nh÷ng ®¬n chÊt vµ hîp chÊt ho¸ häc nµo ?
– Nguyªn tö 2 vµ 4 thuéc cïng mét nguyªn tè ho¸ häc v× cã cïng sè p lµ 17 (nguyªn tè clo)
→ §¬n chÊt : K, Cl2
→ Hîp chÊt : KCl.
Bµi tËp 2 : X¸c ®Þnh khèi l−îng mol cña
chÊt h÷u c¬ X, biÕt r»ng khi ho¸ h¬i 3gX thu ®−îc thÓ tÝch h¬i ®óng b»ng thÓ tÝch cña 1,6g O2 trong cïng ®iÒu kiÖn.
GV : Gîi ý HS sö dông mèi quan hÖ
gi÷a V (khÝ hoÆc h¬i) vµ sè mol n.
HS : = → =2 2X O X OV V n n
→ = → =XX
3 1,6M 60
M 32
Bµi tËp 3 : X¸c ®Þnh 2
AHd biÕt ë ®ktc
5,6 lÝt khÝ A cã khèi l−îng 7,5g ? HS : = =A
5,6n 0,25 (mol)
22, 4
→ = =A
7,5M 30
0,25
GV : TÝnh → →2
AHA An M d
→ = =2
AH
30d 15
2
Bµi tËp 4 : Mét hçn hîp khÝ A gåm SO2
vµ O2 cã =4
ACH
d 3 . Trén V lÝt O2 víi
20 lÝt hçn hîp A thu ®−îc hçn hîp B cã =
4
BCHd 2,5 . TÝnh V ?
GV : TÝnh → →A BM M V
HS : = =AM 3.16 48
+= = =+B32.V 48.20
M 16.2,5 40V 20
→ V = 20 (lÝt).
Ho¹t ®éng 3 (5 phót)
dÆn dß – bμi tËp vÒ nhμ
GV : Nh¾c HS néi dung sÏ luyÖn tËp ë tiÕt 2 vµ yªu cÇu HS «n tËp c¸c néi dung sau :
1. C¸ch tÝnh theo c«ng thøc vµ tÝnh theo ph−¬ng tr×nh ph¶n øng trong bµi to¸n ho¸ häc.
2. C¸c c«ng thøc vÒ dung dÞch : ®é tan, nång ®é C%, nång ®é CM, ...
GV : Cho HS ghi mét sè BT thuéc d¹ng sau ®Ó vÒ nhµ chuÈn bÞ bµi ®−îc tèt h¬n.
Bµi 1. Mét hçn hîp khÝ A gåm 0,8 mol O2; 0,2 mol CO2 vµ 2 mol CH4.
a) TÝnh khèi l−îng mol trung b×nh cña hçn hîp A.
b) Cho biÕt khÝ A nÆng h¬n hay nhÑ h¬n kh«ng khÝ ? bao nhiªu lÇn ?
c) TÝnh % thÓ tÝch vµ % khèi l−îng mçi khÝ trong A ?
Bµi 2. Ph¶i dïng bao nhiªu gam tinh thÓ CaCl2.6H2O vµ bao nhiªu gam n−íc ®Ó ®iÒu chÕ ®−îc 200 ml dung dÞch CaCl2 30% ?
Bµi 3. Cã bao nhiªu gam tinh thÓ NaCl t¸ch ra khi lµm l¹nh 600 g dung dÞch NaCl b·o hoµ tõ 900C xuèng O0C. BiÕt r»ng :
SNaCl(O0C) = 35 g vµ SNaCl(900C) = 50 g.
Bµi 4. Cho m g CaS t¸c dông víi m1 g dung dÞch axit HBr 8,58% thu ®−îc m2 g dung dÞch trong ®ã muèi cã nång ®é 9,6% vµ 672ml khÝ H2S (®ktc).
a) TÝnh m, m1, m2 ?
b) Cho biÕt dung dÞch HBr dïng ®ñ hay d− ? NÕu cßn d− h·y tÝnh nång ®é C% HBr d− sau ph¶n øng ?
Bµi 5. Ng©m mét l¸ nh«m (®· lµm s¹ch líp oxit) trong 250 ml dung dÞch AgNO3 0,24M sau mét thêi gian lÊy ra (röa nhÑ, lµm kh«) thÊy khèi l−îng l¸ nh«m t¨ng thªm 2,97g.
a) TÝnh l−îng Al ®· ph¶n øng vµ l−îng Ag b¸m vµo l¸ nh«m ?
b) TÝnh nång ®é mol cña c¸c chÊt trong dung dÞch sau ph¶n øng ?
BiÕt thÓ tÝch dung dÞch thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ.
TiÕt 2 «n tËp (tiÕp)
A. Môc tiªu
1. TiÕp tôc rÌn luyÖn kÜ n¨ng tÝnh theo c«ng thøc vµ tÝnh theo ph−¬ng tr×nh ph¶n øng mµ ë líp 8, 9 c¸c em ®· lµm quen.
2. ¤n tËp l¹i c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ dung dÞch vµ sö dông thµnh th¹o c¸c c«ng thøc tÝnh ®é tan, nång ®é C%, nång ®é CM, khèi l−îng riªng cña dung dÞch.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : M¸y chiÕu, giÊy trong, bót d¹, hÖ thèng bµi tËp vµ c©u hái gîi ý.
• HS : ¤n tËp c¸c néi dung mµ GV ®· nh¾c nhë ë tiÕt tr−íc vµ gi¶i mét sè bµi tËp vËn dông theo ®Ò nghÞ cña GV.
C. TiÕn tr×nh D¹y – häc
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
I. «n tËp c¸c kh¸i niÖm vμ c«ng thøc vÒ dung dÞch
GV : Yªu cÇu c¸c nhãm HS hÖ thèng l¹i c¸c kh¸i niÖm vµ c«ng thøc th−êng dïng khi gi¶i c¸c bµi tËp vÒ dung dÞch.
HS : Th¶o luËn nhãm (3 phót).
GV : ChiÕu lªn mµn h×nh c¸c néi dung mµ HS ®· th¶o luËn (l−u l¹i ë gãc b¶ng ®Ó tiÖn sö dông) :
HS : Ghi c¸c kÕt qu¶ trªn mµn h×nh vµo vë häc.
1.
⎫⎪⎪ → = +⎬⎪⎪⎭
dd t dm
2
ChÊt tan (r¾n, láng, khÝ)
Dung dÞch m m m
Dung m«i (H O)
⎫→ =⎬
⎭t dm t
dm
2. §é tan (S) : m hoµ tan trong m mS .100(g)
mS(g) hoµ tan trong 100g dm
• §a sè c¸c chÊt r¾n : S t¨ng khi to t¨ng.
• Víi chÊt khÝ : S t¨ng khi to gi¶m, p t¨ng.
3. Ph©n lo¹i dung dÞch → dùa vµo gi¸ trÞ ®é tan :
• NÕu mt = S → dung dÞch b·o hoµ.
• NÕu mt < S → dung dÞch ch−a b·o hoµ.
• NÕu mt > S → dung dÞch qu¸ b·o hoµ.
4. C¸c lo¹i c«ng thøc tÝnh nång ®é dung dÞch :
a) Nång ®é phÇn tr¨m C% → Sè gam chÊt tan trong 100g dung dÞch.
⎧ =⎪⎪= → ⎨⎪ =⎪⎩
ddt
t
dd tdd
m .C%m
m 100C% .100(%)m m .100
mC%
b) Nång ®é mol CM → Sè mol chÊt tan trong 1 lÝt dung dÞch (1000 ml).
=⎧⎪= = → ⎨ =⎪⎩
M ( )
M( )
M
n C .Vn n.1000
C nVV( ) V(ml)
C
5. Mèi quan hÖ gi÷a C% vµ CM.
⎫= ⎪⎪⎪
= ⎪⎪ → =⎬⎪= ⎪⎪⎪= ⎪⎭
t
dd
M
M
dd
t
m (g)C% .100
m (g)
n.1000C
C%.10.dV(ml) CMm (g)
d (M lµ khèi l−îng mol chÊt tan)V(ml)
m (g)M
n
Ho¹t ®éng 2 (30 phót)
ii. h−íng dÉn gi¶i mét sè d¹ng bμi tËp
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 1 lªn mµn h×nh
®Ó HS theo dâi.
Bµi tËp 1. TÝnh khèi l−îng muèi NaCl
t¸ch ra khi lµm l¹nh 600g dung dÞch
NaCl b·o hoµ tõ 900C xuèng 00C ? BiÕt
SNaCl(00C) = 35g
SNaCl(900C) = 50g.
HS : Suy nghÜ 3 phót.
GV : Gäi mét HS nh¾c l¹i ®é tan cña
NaCl thay ®æi nh− thÕ nµo khi gi¶m t0 dung dÞch ?
HS : §é tan gi¶m.
GV : Lµm thÕ nµo ®Ó tÝnh ®−îc khèi
l−îng chÊt tan NaCl vµ khèi l−îng dung m«i H2O trong 600g dung dÞch NaCl b·o hoµ ë 900C ?
HS : SNaCl(900C) = 50 g/100g H2O
ë 900C :
50g NaCl + 100g H2O → 150g dd
200g NaCl ← 400g H2O ← 600g dd
GV : NÕu gäi m lµ khèi l−îng NaCl
t¸ch ra khi lµm l¹nh dung dÞch tõ
900C → 00C th× t¹i O0C mt vµ mdm lµ
bao nhiªu ?
HS : Gäi m lµ khèi l−îng NaCl t¸ch ra
→ ë 00C : mt = (200 – m)g
mdm = 400g
GV : ¸p dông c«ng thøc tÝnh ®é tan
NaCl ë 00C → ph−¬ng tr×nh bËc nhÊt
Èn m → m ?
GV : NhËn xÐt vµ chÊm ®iÓm, ®ång
thêi nh¾c l¹i c¸c b−íc lµm chÝnh.
(cã thÓ HS lËp luËn theo c¸ch kh¸c).
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 2 lªn mµn h×nh :
HS : −
= =0NaCl
200 mS (0 C) .100 35
400
→ m = 60g.
Bµi tËp 2. ë 120C cã 1335g dung dÞch
CuSO4 b·o hoµ. §un nãng dung dÞch lªn 900C. Hái ph¶i thªm vµo dung dÞch bao nhiªu gam CuSO4 ®Ó ®−îc dung dÞch b·o hoµ ë 900C ?
HS : Suy nghÜ 3 phót.
BiÕt
=
=4
4
0CuSO
0CuSO
S (12 C) 33,5g
S (90 C) 80g
GV : T−¬ng tù NaCl, ®é tan cña CuSO4
sÏ thay ®æi nh− thÕ nµo khi t¨ng nhiÖt ®é ?
HS : §é tan t¨ng.
GV : T−¬ng tù bµi tËp 1 h·y ®Ò nghÞ
c¸ch tÝnh khèi l−îng chÊt tan CuSO4 vµ
khèi l−îng dung m«i H2O trong 1335g
dung dÞch b·o hoµ ë 120C ?
HS : =4
0CuSOS (12 C) 33,5g
ë 120C :
33,5g CuSO4 + 100g H2O → 133,5g dd
335g CuSO4 ← 1000g H2O ← 1335g dd
GV : ë 120C dung dÞch ë tr¹ng th¸i
b·o hoµ, vËy khi ®un nãng dung dÞch
lªn 900C, tr¹ng th¸i dung dÞch sÏ nh−
thÕ nµo ?
HS : T¹i 900C → dung dÞch sÏ ch−a
b·o hoµ.
GV : NÕu gäi m lµ khèi l−îng CuSO4
cÇn thªm vµo ®Ó thu ®−îc dung dÞch
b·o hoµ t¹i 900C th× t¹i 900C mt vµ mdm
lµ bao nhiªu ?
HS : Gäi m lµ khèi l−îng CuSO4 thªm
vµo
→ ë 900C : mt = (335 + m)g
mdm = 1000g.
GV : ¸p dông c«ng thøc tÝnh ®é tan
CuSO4 ë 900C → ph−¬ng tr×nh bËc
nhÊt Èn m → m ?
HS :
+= =
4
0CuSO
335 mS (90 C) .100 80
1000
→ m = 465g.
GV : NhËn xÐt vµ chÊm ®iÓm, ®ång
thêi nh¾c l¹i c¸c b−íc lµm chÝnh. KÕt
hîp víi lêi gi¶i bµi tËp 1. GV cã thÓ rót
ra c¸c b−íc gi¶i tæng qu¸t cho bµi to¸n
"tÝnh l−îng chÊt tan cÇn thªm vµo
hoÆc t¸ch ra khi thay ®æi nhiÖt ®é
dung dÞch b·o hoµ cho s½n".
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 3 lªn mµn h×nh :
HS : C¸c nhãm th¶o luËn c¸ch lµm cho
d¹ng bµi tËp nµy.
Bµi tËp 3. Cho m gam CaS t¸c dông víi m1gam dung dÞch HBr 8,58% thu ®−îc m2gam dung dÞch trong ®ã muèi cã nång ®é 9,6% vµ 672ml khÝ H2S (®ktc).
a) TÝnh m, m1, m2 ?
b) Cho biÕt dung dÞch HBr dïng ®ñ hay d− ? NÕu cßn d− h·y tÝnh nång ®é C% HBr d− sau ph¶n øng ?
HS : ChuÈn bÞ 3 phót.
GV : ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng khi
hoµ tan CaS vµo dung dÞch HBr ? TÝnh sè mol H2S ?
HS : CaS + 2HBr → CaBr2 + H2S↑
nH2S = 672 : (22,4 . 100) = 0,03 (mol)
GV : NÕu CaS tan hÕt (HBr ®ñ hoÆc d−)
h·y tÝnh sè mol c¸c chÊt trong ph−¬ng tr×nh ph¶n øng theo sè mol H2S ?
HS : CaS + 2HBr → CaBr2 + H2S↑
0,03 ← 0,06 ← 0,03 ← 0,03
GV : Tõ ®ã h·y ®Ò xuÊt c¸ch tÝnh m,
m1, m2 ?
HS : m = mCaS = 72. 0,03 = 2,16 (g).
= =2CaBrm 200.0,03 6(g)
→ m2 = =6.100
62,5(g)9,6
GV : Lµm thÕ nµo ®Ó tÝnh ®−îc m1 ? HS : ¸p dông §LBTKL :
m + m1 = m2 + 2H Sm
→ m1 = 62,5 + 34.0,03 – 2,16 = 61,36 (g)
GV : Lµm thÕ nµo ®Ó chøng tá HBr d−
®Ó chÊp nhËn gi¶ thiÕt CaS tan hÕt ? HS : = =HBr b®
61,36.8,58m 5,26(g)
100
Theo ph¶n øng :
mHBr p− = 81.0,06 = 4,86 (g)
→ HBr d− → gi¶ thiÕt CaS tan hÕt lµ ®óng.
GV : TÝnh C% HBr d− ? HS : mHBr d− = 5,26 – 4,86 = 0,4 (g)
→ C% (HBr d−) = =0,4
.100 0,64%62,5
.
GV : NhËn xÐt vµ chÊm ®iÓm. Gi¶i ®¸p
th¾c m¾c cña HS. Nªu râ nh÷ng chó ý
khi tÝnh to¸n theo C%.
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 4 lªn mµn h×nh :
Bµi tËp 4. Cho 500ml dung dÞch
AgNO3 1M (d = 1,2 g/ml) vµo 300 ml
dung dÞch HCl 2M (d = 1,5 g/ml).
TÝnh nång ®é mol c¸c chÊt t¹o thµnh
trong dung dÞch sau pha trén vµ nång
®é C% cña chóng ? Gi¶ thiÕt chÊt r¾n
chiÕm thÓ tÝch kh«ng ®¸ng kÓ.
HS : ChuÈn bÞ 3 phót.
GV : TÝnh sè mol AgNO3 vµ HCl ban
®Çu ? HS :
3AgNOn 0,5.1 0,5 mol= =
nHCl = 0,3. 2 = 0,6 mol
GV : ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng x¶y
ra khi trén 2 dung dÞch ? HS : AgNO3 + HCl → AgCl + HNO3 (1)
0,5 < 0,6 → 0,5 → 0,5
GV : X¸c ®Þnh l¹i thµnh phÇn cña chÊt
tan trong dung dÞch sau ph¶n øng ?
HS :
(Chó ý lo¹i c¸c chÊt kÕt tña). dd sau ph¶n øng
⎧⎨⎩
3HNO : 0,5 mol
HCl : 0,1mol
GV : §Ó tÝnh ®−îc CM cÇn ph¶i biÕt V ? HS : Vdd = 0,5 + 0,3 = 0,8 lit
→ M 3
0,5C (HNO ) 0,625 M
0,8= =
M
0,1C (HCl) 0,125 M
0,8= =
GV : §Ó tÝnh ®−îc C% cÇn ph¶i tÝnh
khèi l−îng dd sau khi trén ? HS : = =
3ddAgNOm 500.1,2 600(g)
mdd HCl = 300. 1,5 = 450 (g)
(1) → mAgCl↓ = 0,5. 143,5 = 71,75 (g)
→ mdd sau p− = 3ddAgNO ddHClm m+ − AgCl↓
= 600 + 450 – 71,75 = 978,25 (g)
→ 3
63.0,5C%(HNO ) .100 3,22%
978,25= =
36,5.0,1C%(HCl) .100 0,37%
978,25= =
GV : NhËn xÐt vµ chÊm ®iÓm. Nªu râ
c¸ch ¸p dông c¸c c«ng thøc tÝnh CM,
C% vµ §LBTKL.
Ho¹t ®éng 3
dÆn dß – bμi tËp vÒ nhμ (5 phót)
GV : Yªu cÇu HS «n l¹i mét sè kiÕn thøc träng t©m c¬ b¶n cña líp 8, 9 ®Ó chuÈn bÞ cho ch−¬ng tr×nh lãp 10. Cã thÓ yªu cÇu HS vÒ nhµ lµm mét sè bµi tËp sau ®Ó cñng cè kiÕn thøc :
Bµi tËp 1. Hoµ tan 15,5g Na2O vµo n−íc thu ®−îc 0,5 lÝt dung dÞch A.
a) ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng vµ tÝnh CM dung dÞch A ?
b) TÝnh thÓ tÝch dung dÞch H2SO4 20% (d = 1,14 g/ml) cÇn dïng ®Ó trung hoµ hÕt dung dÞch A ?
c) TÝnh CM c¸c chÊt trong dung dÞch sau ph¶n øng trung hoµ ?
Bµi tËp 2. Cho 50ml dung dÞch H2SO4 1M t¸c dông víi 50 ml dung dÞch NaOH thu ®−îc dung dÞch A lµm quú tÝm ho¸ ®á. §Ó dung dÞch A kh«ng lµm ®æi mµu quú tÝm ng−êi tan ph¶i thªm vµo 20ml dung dÞch KOH 0,5 M.
TÝnh nång ®é CM cña dung dÞch NaOH ®· dïng ?
Bµi tËp 3. Khö hoµn toµn 10,23g hçn hîp 2 oxit lµ CuO vµ PbO b»ng khÝ CO ë nhiÖt ®é cao. Toµn bé l−îng khÝ CO2 sinh ra ®−îc dÉn qua b×nh ®ùng dung dÞch Ca(OH)2 d− thu ®−îc 11g kÕt tña.
a) ViÕt c¸c ph−¬ng tr×nh ph¶n øng x¶y ra ?
b) TÝnh thÓ tÝch khÝ CO (®ktc) ®· tham gia ph¶n øng ?
c) TÝnh thµnh phÇn % theo khèi l−îng cña mçi oxit trong hçn hîp ?
Bµi tËp 4. Hoµ tan a gam mét kim lo¹i M võa ®ñ trong 200g dung dÞch HCl 7,3% thu ®−îc dung dÞch X trong ®ã nång ®é cña muèi M t¹o thµnh lµ 11,96% (theo khèi l−îng).
TÝnh a vµ x¸c ®Þnh kim lo¹i M ?
Ch−¬ng 1
nguyªn tö
TiÕt 3 thμnh phÇn nguyªn tö
A. Môc tiªu
1. Gióp HS lµm quen víi c¸c lo¹i h¹t c¬ b¶n cÊu thµnh nguyªn tö : proton (p), electron (e), vµ n¬tron (n). Tõ ®ã hiÓu ®−îc s¬ l−îc vÒ cÊu t¹o nguyªn tö gåm líp vá electron cña nguyªn tö vµ h¹t nh©n nguyªn tö.
2. HiÓu vµ sö dông c¸c ®¬n vÞ ®o l−êng vÒ khèi l−îng, ®iÖn tÝch vµ kÝch th−íc
cña nguyªn tö nh− : u, ®t®v, nm, o
A .
3. TËp ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò qua c¸c thÝ nghiÖm kh¶o s¸t vÒ cÊu tróc nguyªn tö.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : ThiÕt kÕ thÝ nghiÖm m« pháng vÒ èng tia ©m cùc cña T«m-x¬n hoÆc
phãng to h×nh 1.3 (SGK).
• GV vµ HS : Cã thÓ tham kh¶o phÇn mÒm Elements hoÆc Atoms, Bonding
and Structures (2003) t¹i website : www.rayslearning.com víi phiªn b¶n míi nhÊt.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
i. thμnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö (30 phót)
GV ®Æt vÊn ®Ò : Tõ tr−íc CN ®Õn thÕ kØ XIX ng−êi ta cho r»ng c¸c chÊt ®Òu ®−îc t¹o nªn tõ nh÷ng h¹t cùc k× nhá bÐ kh«ng thÓ ph©n chia ®−¬c n÷a gäi lµ nguyªn tö. Ngµy nay, ng−êi ta biÕt r»ng nguyªn tö cã cÊu t¹o phøc t¹p : gåm cã h¹t nh©n mang ®iÖn tÝch d−¬ng vµ líp vá electron mang ®iÖn tÝch ©m.
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
1. Eelectron
a) Sù t×m ra electron
GV h−íng dÉn HS t×m hiÓu thÝ nghiÖm minh ho¹ ë h×nh 1.3 (SGK) theo ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Æt vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
GV : Khi phãng ®iÖn víi mét nguån ®iÖn (∼ 15kV) gi÷a 2 ®iÖn cùc b»ng kim lo¹i g¾n vµo 2 ®Çu mét èng thuû tinh kÝn trong ®ã cßn rÊt Ýt kh«ng khÝ (gÇn nh− ch©n kh«ng) → thÊy thµnh èng thuû tinh ph¸t s¸ng mµu lôc nh¹t → chøng tá ®iÒu g× ?
HS : Ph¶i cã chïm tia kh«ng nh×n thÊy ®−îc ph¸t ra tõ cùc ©m ®Ëp vµo thµnh èng.
GV : Ng−êi ta gäi chïm tia ®ã lµ nh÷ng tia ©m cùc (ph¸t ra tõ cùc ©m).
HS : Chïm tia kh«ng nh×n thÊy ph¸t ra tõ cùc ©m gäi lµ tia ©m cùc.
GV : Trªn ®−êng ®i cña tia ©m cùc nÕu ta ®Æt mét chong chãng nhÑ → thÊy chong chãng quay → chøng tá ®iÒu g× ?
HS : Tia ©m cùc lµ mét chïm h¹t chuyÓn ®éng rÊt nhanh.
GV : H¹t vËt chÊt trong tia ©m cùc cã mang ®iÖn hay kh«ng ? Mang ®iÖn d−¬ng
hay ©m ? Lµm thÕ nµo chøng minh ®−îc ®iÒu nµy ?
HS : Cã thÓ ®Æt èng phãng tia ©m cùc gi÷a 2 b¶n ®iÖn cùc mang ®iÖn tr¸i dÊu.
→ NÕu tia ©m cùc mang ®iÖn th× nã ph¶i lÖch vÒ phÝa b¶n ®iÖn cùc mang ®iÖn ng−îc dÊu
GV : Minh ho¹ qua thÝ nghiÖm m« pháng hoÆc m« t¶ → Tia ©m cùc lÖch vÒ phÝa b¶n ®iÖn cùc d−ong.
VËy tia ©m cùc lµ chïm h¹t mang ®iÖn d−¬ng hay ©m ?
HS : Tia ©m cùc lµ chïm h¹t mang ®iÖn ©m.
GV kÕt luËn : Ng−êi ta gäi nh÷ng h¹t t¹o thµnh tia ©m cùc lµ electron (kÝ hiÖu lµ e). Electron cã mÆt ë mäi chÊt, nã lµ mét trong nh÷ng thµnh phÇn cÊu t¹o nªn nguyªn tö cña mäi nguyªn tè ho¸ häc.
HS : Tia ©m cùc lµ chïm h¹t electron (e).
⇒ Electron t¹o nªn líp vá nguyªn tö cña mäi nguyªn tè ho¸ häc.
b) Khèi l−îng vµ ®iÖn tÝch cña electron
GV : Yªu cÇu HS ®äc vµ ghi khèi l−îng
vµ ®iÖn tÝch electron vµo vë.
HS : me = 9,1. 10–31kg
= 9,1. 10–28g ≈ 0,00055u.
GV : §Ó biÓu thÞ khèi l−îng cña nguyªn tö vµ c¸c tiÓu ph©n cña nã, ng−êi ta dïng ®¬n vÞ khèi l−îng nguyªn tö, kÝ hiÖu lµ u (atomic mass
unit) : Mét u lµ 1
12 khèi l−îng cña mét
nguyªn tö ®ång vÞ cacbon – 12 (cã gi¸ trÞ lµ 19,9265. 10–27kg).
→ 1u = −2719,9265.10 kg
12
= 1,6605. 10–27kg
= 1,6605. 10–24g.
GV : Electron cã ®iÖn tÝch ©m vµ cã gi¸ trÞ qe = –1,602. 10–19cul«ng, ®ã lµ ®iÖn tÝch nhá nhÊt nªn ®−îc dïng lµm ®iÖn tÝch ®¬n vÞ (®t®v) : qe = 1–
HS : qe = –1,602. 10–19C = 1–
Ho¹t ®éng 2 (10 phót)
2. Sù t×m ra h¹t nh©n nguyªn tö
GV ®Æt vÊn ®Ò : ë trªn chóng ta ®· biÕt nguyªn tö chøa c¸c h¹t electron mang
®iÖn tÝch ©m mµ nguyªn tö th× trung hoµ vÒ ®iÖn. VËy ch¾c ch¾n ph¶i chøa nh÷ng phÇn tö mang ®iÖn tÝch d−¬ng. §Ó chøng minh ®iÒu nµy, chóng ta tiÕn hµnh tÝm hiÓu thÝ nghiÖm cña R¬-d¬-pho ®−îc minh ho¹ ë h×nh 1.4 (SGK).
GV : M« t¶ thÝ nghiÖm ë h×nh 1.4 (sö
dông h×nh vÏ phãng to hoÆc m« pháng thÝ nghiÖm b»ng m¸y tÝnh) : Sö dông chÊt phãng x¹ ra®i phãng ra mét chïm
h¹t nh©n anpha (α) mang ®iÖn tÝch
d−¬ng, cã khèi l−îng gÊp kho¶ng 7500
HS : Nghiªn cøu c¸c thiÕt bÞ cña thÝ
nghiÖm vµ môc ®Ých cña chóng.
lÇn khèi l−îng cña electron, qua khe hë nhá vÒ phÝa tÊm bia b»ng vµng máng, xung quanh lµ mµn huúnh quang h×nh vßng cung, phñ ZnS ®Ó quan s¸t c¸c
h¹t α b¾n vÒ c¸c phÝa (mµn sÏ loÐ s¸ng
khi cã h¹t α b¾n vµo).
GV th«ng b¸o kÕt qu¶ thÝ nghiÖm.
– HÇu hÕt c¸c h¹t α xuyªn qua tÊm
vµng máng.
– Mét sè Ýt h¹t α (kho¶ng 1/10000 tæng
sè h¹t α) bÞ bËt trë l¹i.
⇒ KÕt qu¶ nµy chøng tá ®iÒu g× ?
HS : HÇu hÕt c¸c h¹t α xuyªn qua tÊm
vµng máng → chøng tá nguyªn tö kh«ng ph¶i lµ nh÷ng h¹t ®Æc khÝt mµ cã cÊu t¹o rçng.
– C¸c h¹t α tÝch ®iÖn d−¬ng, chóng bÞ
lÖch ®−êng ®i hoÆc bÞ bËt trë l¹i → chóng ®Õn gÇn c¸c phÇn tö tÝch ®iÖn d−¬ng nªn bÞ ®Èy.
GV h−íng dÉn HS kÕt luËn :
Nguyªn tö cã cÊu t¹o rçng, h¹t nh©n cña nguyªn tö mang ®iÖn d−¬ng n»m ë t©m cña nguyªn tö vµ cã kÝch th−íc nhá bÐ so víi kÝch th−íc cña nguyªn tö.
Xung quanh h¹t nh©n cã c¸c electron t¹o nªn vá nguyªn tö khèi l−îng nguyªn tö hÇu nh− tËp trung ë h¹t nh©n.
– V× chØ cã mét phÇn rÊt nhá c¸c h¹t α
bÞ lÖch h−íng → c¸c h¹t tÝch ®iÖn d−¬ng trong nguyªn tö g©y nªn va ch¹m chØ chiÕm mét thÓ tÝch rÊt nhá
trong nguyªn tö.
HS : Ghi kÕt luËn.
Ho¹t ®éng 3 (10 phót)
3. CÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö
GV ®Æt vÊn ®Ò : H¹t nh©n nguyªn tö cßn ph©n chia ®−îc n÷a kh«ng, hay nã ®−îc cÊu t¹o tõ nh÷ng h¹t nhá nµo ?
a) Sù t×m ra proton
GV : M« t¶ thÝ nghiÖm cña R¬-d¬-pho
n¨m 1918 : Khi b¾n ph¸ h¹t nh©n
nguyªn tö nit¬ b»ng h¹t α, «ng ®·
thÊy xuÊt hiÖn h¹t nh©n nguyªn tö oxi vµ
mét lo¹i h¹t cã khèi l−îng 1,6726.10–27kg mang mét ®¬n vÞ ®iÖn tÝch d−¬ng, ®ã lµ proton.
GV : KÕt luËn: H¹t proton (p) lµ mét thµnh phÇn cÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö.
HS : Ghi kÕt luËn vµ nhËn xÐt
• H¹t proton (p) lµ mét thµnh phÇn cÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö.
GV : Khèi l−îng vµ ®iÖn tÝch h¹t nh©n proton lµ bao nhiªu ?
(h¾t m¸y chiÕu c¸c th«ng tin vÒ h¹t proton)
• qp = 1,602 . 10–19C = e0 = 1+
mp = 1,6726 . 10–27kg ≈ 1u
b) Sù t×m ta n¬tron
GV : N¨m 1932, Chat-uých dïng h¹t α
b¾n ph¸ h¹t nh©n nguyªn tö Beri thÊy xuÊt hiÖn mét lo¹i h¹t míi kh«ng mang ®iÖn : h¹t n¬tron.
HS : Nghe vµ ghi th«ng tin.
GV : H¾t m¸y chiÕu th«ng tin vÒ h¹t n¬tron :
N¬tron còng lµ mét thµnh phÇn cÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö. qn = 0 ;
mn = 1,6748 . 10–27kg ≈ u.
c) CÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö
GV : VËy tõ c¸c thÝ nghiÖm trªn, h·y kÕt
luËn vÒ cÊu t¹o h¹t nh©n nguyªn tö ?
HS : Nªu kÕt luËn (SGK tr 7).
ii. kÝch th−íc vμ khèi l−îng nguyªn tö (10 phót)
Ho¹t ®éng 4 (5 phót)
1. KÝch th−íc
GV : Nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè kh¸c nhau cã kÝch th−íc kh¸c nhau. NÕu
HS : §¬n vÞ ®Ó ®o kÝch th−íc nguyªn tö vµ c¸c h¹t p, n, e lµ nanomet (nm)
h×nh dung nguyªn tö nh− mét qu¶ cÇu trong ®ã cã c¸c electron chuyÓn ®éng rÊt nhanh xung quanh h¹t nh©n, th× nã cã ®−êng kÝnh kho¶ng 10–10m con sè nµy
hoÆc angstron (Å) :
1nm = 10–9m = 10Å
1Å = 10–10m = 10–8cm
lµ rÊt nhá, nªn ng−êi ta th−êng dïng
®¬n vÞ nanomet (nm) hay angstrom (Å)
®Ó biÓu diÔn kÝch th−íc cña nguyªn tö
vµ c¸c h¹t p, n, e. Chó ý :
1nm = 10–9m = 10Å
1Å = 10–10m = 10–8cm
GV th«ng b¸o :
– §−êng kÝnh nguyªn tö kho¶ng 10–1nm.
– §−êng kÝnh cña h¹t nh©n nguyªn tö
kho¶ng 10–5nm.
– §−êng kÝnh cña electron, proton vµo
kho¶ng 10–8nm.
HS : Ghi c¸c kÕt luËn th«ng b¸o cña
GV.
KÕt luËn : C¸c electron cã kÝch th−íc
rÊt nhá bÐ chuyÓn ®éng xung quanh
h¹t nh©n trong kh«ng gian rçng cña
nguyªn tö.
Ho¹t ®éng 5 (5 phót)
2. Khèi l−îng
GV : CÇn ph©n biÖt khèi l−îng nguyªn
tö tuyÖt ®èi vµ t−¬ng ®èi :
a) Khèi l−îng tuyÖt ®èi lµ khèi l−îng
thùc cña mét nguyªn tö, b»ng tæng
khèi l−îng cña tÊt c¶ c¸c h¹t trong
nguyªn tö :
m = mp + mn + me.
HS : Khèi l−îng nguyªn tö tuyÖt ®èi lµ
khèi l−îng thùc cña mét nguyªn tö
→ m = mp + mn + me.
VÝ dô : Khèi l−îng nguyªn tö H lµ :
mH = 1,67. 10–24g
Khèi l−îng nguyªn tö C lµ :
mC = 19,92. 10–24g
HS : Ghi vÝ dô.
b) Khèi l−îng t−¬ng ®èi cña mét nguyªn tö lµ khèi l−îng tÝnh theo ®¬n vÞ nguyªn tö (u) víi quy −íc :
1u = 1
12 khèi l−îng tuyÖt ®èi cña mét
nguyªn tö 12C.
HS : Khèi l−îng t−¬ng ®èi cña mét nguyªn tö lµ khèi l−îng tÝnh theo ®¬n vÞ nguyªn tö (u).
GV : VËy 1u b»ng bao nhiªu gam ?
GV : C«ng thøc (1) dïng ®Ó chuyÓn ®¬n vÞ gi÷a u vµ g hoÆc ng−îc l¹i.
HS : 1u = 2419,92.10
12
−
= 1,66. 10–24g (1)
VÝ dô : TÝnh khèi l−îng nguyªn tö t−¬ng ®èi cña nguyªn tö H biÕt
mH = 1,67. 10–24g.
HS : Theo (1) ta cã :
KLNT (H) = 24
24
1,67.101u
1,66.10− ≈ .
Chó ý : Khèi l−îng nguyªn tö dïng trong b¶ng tuÇn hoµn chÝnh lµ khèi l−îng t−¬ng ®èi gäi lµ nguyªn tö khèi.
HS : Ghi chó ý.
Ho¹t ®éng 6 (5 phót)
cñng cè bµi
Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4, 5 (SGK).
D. t− liÖu tham kh¶o
• N¨m 1901, Perrin ®Ò xuÊt m« h×nh hµnh tinh : "Mçi nguyªn tö gåm hai phÇn : mét phÇn lµ mét hay nhiÒu khèi tÝch ®iÖn d−¬ng rÊt m¹nh, kiÓu nh− MÆt Trêi d−¬ng mµ ®iÖn tÝch rÊt lín, cßn phÇn kia lµ nh÷ng h¹t nhá, kiÓu nh− nh÷ng hµnh tinh ©m, nh÷ng khèi nµy chuyÓn ®éng do t¸c dông cña nh÷ng lùc ®iÖn vµ ®iÖn tÝch ©m tæng céng b»ng ®óng ®iÖn tÝch d−¬ng, do ®ã nguyªn tö lµ mét hÖ trung hoµ ®iÖn".
• N¨m 1903, Thomson ®Ò xuÊt m« h×nh tiÓu cÇu : "Nguyªn tö lµ mét qu¶ cÇu nhá cã ®iÖn tÝch d−¬ng, nh÷ng electron chuyÓn ®éng bªn trong qu¶ cÇu nµy".
• N¨m 1911, Rutherford lµm thÝ nghiÖm t¸n x¹ h¹t α bëi l¸ vµng máng. KÕt qu¶ cho thÊy m« h×nh Thomson lµ kh«ng ®óng. Do ®ã Rutherford ®· söa ®æi
Nguyªn tö
Proton
(p)
N¬tron
(n)
trung hoµ ®iÖn
Vá (c¸c electron)
mang ®iÖn ©m
qe = –qp = –1,6. 10–19C = 1– = – e0
me = 9,1. 10–28g ≈ 0,00055u
Lâi (h¹t nh©n)
mang ®iÖn d−¬ng
qp = +1,6. 10–19C = 1+ =e0
mp = 1,67. 10–24g ≈ 1u
qn = 0 (kh«ng mang ®iÖn)
mn = mp = 1u
m« h×nh hµnh tinh nh− sau : "Mét h¹t nh©n trung t©m duy nhÊt tÝch ®iÖn d−¬ng, c¸c electron quay quanh h¹t nh©n theo nh÷ng quü ®¹o trßn".
Nh÷ng m« h×nh cæ ®iÓn nµy kh«ng nhÊt qu¸n. Khi chuyÓn ®éng trªn nh÷ng quü ®¹o trßn, c¸c electron cã gia tèc ph¸p tuyÕn kh¸c kh«ng, mµ theo vËt lÝ cæ ®iÓn, th× h¹t tÝch ®iÖn cã gia tèc sÏ ph¸t n¨ng l−îng liªn tôc, dÉn ®Õn n¨ng l−îng
cña nguyªn tö gi¶m liªn tôc vµ electron dÇn dÇn sÏ r¬i vµo h¹t nh©n → Nguyªn tö lµ mét hÖ kh«ng bÒn v÷ng.
• N¨m 1913, Bohr ®· kh¾c phôc tÝnh kh«ng nhÊt qu¸n cña m« h×nh Rutherford b»ng c¸ch vËn dông thuyÕt l−îng tö ho¸ cña Plank vµ chÊp nhËn muèn cho quü ®¹o trªn lµ bÒn v÷ng th× b¸n kÝnh r cña quü ®¹o vµ vËn tèc v cña electron ph¶i tho¶ m·n hÖ thøc :
me. v. r = n. víi n ∈ N* vµ h
2=
π gäi lµ h»ng sè Plank rót gän.
ChuÈn cña vect¬ vËn tèc v liªn hÖ víi b¸n kÝnh r theo hÖ thøc :
2
o e
e 1v .
4 m r=
πε
(εo lµ l−îng tö n¨ng l−îng tÝnh theo hÖ thøc εo = hγ).
§iÒu kiÖn l−îng tö ho¸ mevr = n dÉn ®Õn hÖ thøc :
2 22 2o o
2 2e e
4r n . n .
m .e .m .e
πε ε= =
π
§¹i l−îng 2 2
o o2 2
e e
4
m .e .m .e
πε ε=π
nµy ®ång nhÊt víi ®é dµi, nªn theo truyÒn
thèng, nã ®−îc gäi lµ b¸n kÝnh Bohr vµ kÝ hiÖu lµ ao :
2 2o o
o 2 2e e
4a
m .e .m .e
πε ε= =
π
→ Nh÷ng quü ®¹o bÒn v÷ng cña electron lµ nh÷ng vßng trßn cã b¸n kÝnh r sao
cho r = n2.ao.
→ Cã thÓ suy ra nh÷ng gi¸ trÞ t−¬ng øng cña n¨ng l−îng toµn phÇn E cña
nguyªn tö. V× r bÞ l−îng tö ho¸ bëi n nªn E còng bÞ l−îng tö ho¸ bëi n theo biÓu thøc :
4 2e
n 2 2 2 2o o o
m .e 1 e 1E . .
8. .h n 8. . .a n
− −= =
ε π ε
→ Tõ nh÷ng møc n¨ng l−îng cña m« h×nh Bohr vµ tõ gi¶ thuyÕt Einstein vÒ
n¨ng l−îng cña photon víi tÇn sè V, cã thÓ suy ra d¸ng vÎ cña phæ nguyªn tö hi®ro. Tuy nhiªn m« h×nh Bohr kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®−îc phæ cña nh÷ng nguyªn tö kh¸c nguyªn tö hi®ro. §©y lµ mét h¹n chÕ lín cña m« h×nh nµy.
• NhiÒu d÷ kiÖn thùc nghiÖm kh¸c (vÝ dô hiÖu øng Comptom) ®· thóc ®Èy c¸c nhµ vËt lÝ më réng l−ìng tÝnh sãng – h¹t ra cho tÊt c¶ c¸c vi h¹t nh− ®· lµm víi photon vµ m«n c¬ häc sãng cña de Broglie ®· xuÊt hiÖn trong hoµn c¶nh ®ã. C«ng tr×nh cña de Broglie ®−îc bæ sung b»ng nh÷ng c«ng tr×nh cña Schrodinger, Heisenberg, Pauli vµ Dirac vµ th−êng ®−îc gäi phæ biÕn lµ VËt lÝ l−îng tö vµ ®· më ra cho ho¸ häc mét lÜnh vùc lÝ thó – ®ã lµ Ho¸ häc l−îng tö.
e. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp trong sgk 1. C©u ®óng lµ B.
2. C©u ®óng lµ D.
3. C©u ®óng lµ C.
4. TØ sè vÒ khèi l−îng cña electron so víi proton.
31
27
9,1095.10 kg 1
1,6726.10 kg 1836
−
− ≈
TØ sè vÒ khèi l−îng cña electron so víi n¬tron :
31
27
9,1095.10 kg 1
1,6748.10 kg 1839
−
− ≈ .
5. a) Khèi l−îng riªng cña chÊt r¾n tÝnh theo c«ng thøc :
33
m(g)d (g / cm )
V(cm )= .
ThÓ tÝch cña 1 nguyªn tö Zn lµ : 34V r
3= π
r = 1,35. 10–1nm = 1,35. 10–8cm
→ −= 8 34V .3,14(1,35.10 )
3 = 10,29. 10–24cm3.
Khèi l−îng cña 1 nguyªn tö Zn lµ :
65. 1,66. 10–24 = 107,9. 10–24g
→ 3
24g
Zn 24 3 cm
107,9.10 gd 10, 48
10,29.10 cm
−
−= =
Chó ý : Gi¸ trÞ khèi l−îng riªng nµy t−¬ng øng víi gi¶ thiÕt tÊt c¶ c¸c nguyªn tö Zn ®−îc xÕp khÝt vµo nhau sao cho kh«ng cßn chç trèng nµo trong tinh thÓ (tinh thÓ ®Æc khÝt). Thùc tÕ, trong tinh thÓ, c¸c nguyªn tö Zn chØ chiÕm h¬n 70% thÓ tÝch, phÇn cßn l¹i lµ rçng nªn thùc tÕ khèi l−îng riªng cña Zn lµ 7,3 g/cm3.
b) TÝnh khèi l−îng riªng cña h¹t nh©n nguyªn tö Zn :
ThÓ tÝch h¹t nh©n nguyªn tö Zn lµ 34V r
3= π
r = 2. 10–6nm = 2. 10–13cm
→ − −= π = =3 13 3 39 34 4V r .3,14.(2.10 ) 33,49.10 cm
3 3
Thùc tÕ, hÇu nh− toµn bé khèi l−îng cña nguyªn tö tËp trung ë h¹t nh©n nªn khèi l−îng cña h¹t nh©n lµ :
65. 1,66. 10–24 = 107,9. 10–24g
→ Khèi l−îng riªng cña h¹t nh©n nguyªn tö Zn lµ :
3
2415 g
39 3 cm
107,9.10 g3,22.10
33,49.10 cm
−
− =
TiÕt 4 h¹t nh©n nguyªn tö
nguyªn tè ho¸ häc. ®ång vÞ
a. môc tiªu
• Gióp HS hiÓu ®−îc c¸c kh¸i niÖm ®iÖn tÝch h¹t nh©n, sè khèi, nguyªn tö khèi vµ c¸ch tÝnh.
• Tõ ®ã hiÓu ®−îc ®Þnh nghÜa nguyªn tè ho¸ häc vµ kÝ hiÖu nguyªn tö cña nguyªn tè.
b. chuÈn bÞ cña GV vμ HS
• M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, bót d¹, giÊy trong.
• M« h×nh hoÆc h×nh vÏ cÊu t¹o h¹t nh©n cña mét sè nguyªn tè.
c. tiÕn tr×nh d¹y – häc
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
kiÓm tra bμi cò vμ ch÷a bμi tËp vÒ nhμ
GV : Yªu cÇu 1 HS tr×nh bµy tãm t¾t
thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö vµ
cho biÕt ®iÖn tÝch, khèi l−îng c¸c h¹t
c¬ b¶n (p, n, e).
HS : Ph¶i tr×nh bµy ®−îc nguyªn tö
gåm 2 phÇn :
• H¹t nh©n (p, n)
p
n
p n
q 1
q 0
m m 1u
= +⎧⎪
=⎨⎪ = =⎩
• Líp vá electron (e) e p
e
q q 1
m 0,00055u
= − = −⎧⎪⎨
=⎪⎩
GV : Gäi 1 HS kh¸c lµm nhanh bµi tËp
tr¾c nghiÖm 1, 2, 3 (SGK) vµ 2 HS
kh¸c lªn b¶ng lµm bµi tËp 4, 5 (SGK).
GV : NhËn xÐt vµ cho ®iÓm.
HS : Lµm bµi tËp.
i. h¹t nh©n nguyªn tö (10 phót)
Ho¹t ®éng 2 (5 phót)
1. §iÖn tÝch h¹t nh©n
GV : ë bµi tr−íc c¸c em ®· biÕt h¹t nh©n nguyªn tö gåm p vµ n nh−ng chØ cã p mang ®iÖn. Mçi h¹t p mang ®iÖn tÝch 1+. VËy suy ra sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch cña h¹t nh©n ph¶i b»ng sè h¹t nµo trong h¹t nh©n ?
GV : NÕu h¹t nh©n cã Z proton th× ®iÖn tÝch cña h¹t nh©n b»ng Z+ vµ sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n b»ng Z.
HS : Sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch cña h¹t nh©n b»ng sè proton (p).
GV : §iÖn tÝch cña mçi h¹t e lµ 1– mµ nguyªn tö trung hoµ vÒ ®iÖn, vËy cã nhËn xÐt g× vÒ sè p vµ sè e trong nguyªn tö ?
HS : Sè p = sè e.
¸p dông : Cho ®iÖn tÝch h¹t nh©n cña nguyªn tö N lµ 7+. Hái nguyªn tö N cã bao nhiªu p vµ bao nhiªu e ?
HS : Sè p = sè e = 7
GV : BiÓu thøc liªn hÖ gi÷a sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n Z, sè proton vµ sè electron :
Sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n Z = sè proton = sè electron.
HS : Z = sè p = sè e.
Ho¹t ®éng 3 (5 phót)
2. Sè khèi
GV : Nªu ®Þnh nghÜa vÒ sè khèi A
→ C«ng thøc : A = Z + N
→ NhËn xÐt vÒ sè khèi A ?
HS : Ghi ®Þnh nghÜa vµ c«ng thøc :
A = Z + N
Z : sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n
(sè h¹t proton)
N : sè h¹t n¬tron
⇒ Sè khèi A lµ mét sè nguyªn.
GV : TÝnh sè khèi cña Li biÕt h¹t nh©n
Li cã 3 proton vµ 4 n¬tron ?
HS : A = 3 + 4 = 7.
GV kÕt luËn : Sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t
nh©n Z vµ sè khèi A ®Æc tr−ng cho
h¹t nh©n vµ còng ®Æc tr−ng cho nguyªn
tö, v× khi biÕt Z vµ A cña mét nguyªn
tö sÏ biÕt ®−îc sè proton, sè electron
vµ c¶ sè n¬tron (N = A – Z) trong
nguyªn tö ®ã.
HS : Ghi kÕt luËn.
¸p dông : Trong nguyªn tö Na biÕt
A = 23, Z = 11. TÝnh sè h¹t c¬ b¶n p, n
vµ e trong nguyªn tö Na ?
HS : Na cã 11p, 11e vµ 23 – 11 = 12n.
ii. nguyªn tè ho¸ häc (12 phót)
Ho¹t ®éng 4 (5 phót)
1. §Þnh nghÜa
GV ®Æt vÊn ®Ò : TÝnh chÊt ho¸ häc cña
mét nguyªn tè phô thuéc vµo sè electron
vµ do ®ã phô thuéc vµo sè ®¬n vÞ
®iÖn tÝch h¹t nh©n Z cña nguyªn tö →
c¸c nguyªn tö cã cïng sè ®¬n vÞ ®iÖn
tÝch h¹t nh©n Z th× cã cïng tÝnh chÊt
ho¸ häc.
GV chiÕu lªn mµn h×nh ®Þnh nghÜa :
Nguyªn tè ho¸ häc lµ nh÷ng nguyªn tö
cã cïng ®iÖn tÝch h¹t nh©n.
HS : Ghi ®Þnh nghÜa.
GV : TÊt c¶ c¸c nguyªn tö cã cïng sè
®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n lµ 11 ®Òu
thuéc nguyªn tè natri. Chóng ®Òu cã
11p vµ 11e.
GV : Cho ®Õn nay, ng−êi ta biÕt kho¶ng
92 nguyªn tè ho¸ häc cã trong tù nhiªn
vµ kho¶ng 18 nguyªn tè nh©n t¹o ®−îc
tæng hîp trong c¸c phßng thÝ nghiÖm
h¹t nh©n.
(GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh).
Ho¹t ®éng 5 (2 phót)
2. Sè hiÖu nguyªn tö
GV : ChiÕu lªn mµn h×nh ®Þnh nghÜa :
Sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö cña mét nguyªn tè gäi lµ sè hiªu nguyªn tö cña nguyªn tè ®ã, kÝ hiÖu lµ Z.
HS : Ghi ®Þnh nghÜa
GV : T×m sè hiÖu nguyªn tö cña
nguyªn tè Natri ?
HS : Z1Na = 11
Ho¹t ®éng 6 (5 phót)
3. KÝ hiÖu nguyªn tö
GV : ChiÕu lªn mµn h×nh, kÝ hiÖu mét
nguyªn tö :
HS : Ghi kÝ hiÖu nguyªn tö.
⎧⎪⎪⎪⎨⎪⎪⎪⎩
AZ
X : KÝ hiÖu ho¸ häc cña
nguyªn tè
X Z : Sè hiÖu nguyªn tö (sè
®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n)
A : Sè khèi (A = Z + N)
GV : Nguyªn tö Na cã 11p, 11e vµ 12n.
H·y cho biÕt kÝ hiÖu nguyªn tö Na ?
HS : A = 11 + 12 = 23
2311 Na
GV : KÝ hiÖu nguyªn tö oxi :
168 O
HS : Nguyªn tö O cã 8p, 8e vµ 8n.
H·y cho biÕt nguyªn tö O cã bao nhiªu
p, n, e ?
iii. ®ång vÞ
Ho¹t ®éng 7 (10 phót)
GV : H·y tÝnh sè p, sè n, cña c¸c
nguyªn tö sau :
11 H
(Proti)
21 H
(§¬teri)
31 H
(Triti)
HS : Tr¶ lêi
Proti : ChØ cã 1p, kh«ng cã n.
§¬teri : 1p, 1n.
Triti : 1p, 2n.
GV : H·y cho biÕt ®iÓm chung cña c¸c
nguyªn tö trªn ?
GV : C¸c nguyªn tö trªn cã khèi l−îng
nh− thÕ nµo ? T¹i sao ?
HS : §Òu cã cïng proton (1p) nªn cã
cïng ®iÖn tÝch h¹t nh©n.
HS : Chóng cã khèi l−îng kh¸c nhau
v× h¹t nh©n cña chóng cã sè n¬tron
kh¸c nhau.
GV : C¸c nguyªn tö trªn thuéc cïng
mét nguyªn tè ho¸ häc (nguyªn tè
HS : §ång vÞ lµ nh÷ng nguyªn tö cña
cïng mét nguyªn tè ho¸ häc cã cïng
hi®ro) gäi lµ c¸c ®ång vÞ. VËy mét em
h·y cho biÕt kh¸i niÖm ®ång vÞ ?
GV : Hi®ro trong tù nhiªn lµ hçn hîp
cña 3 ®ång vÞ :
11 H (99,984 sè nguyªn tö)
21 H (0,016 sè nguyªn tö)
31 H (rÊt Ýt)
sè proton nh−ng kh¸c nhau vÒ sè
n¬tron nªn sè khèi (A) cña chóng kh¸c
nhau.
Ho¹t ®éng 8 (3 phót)
cñng cè – bµi tËp vÒ nhµ
Bµi tËp : 1, 2 (SGK)
TiÕt 5 h¹t nh©n nguyªn tö
nguyªn tè ho¸ häc. ®ång vÞ (tiÕp)
A. Môc tiªu
1. HS hiÓu ®−îc kh¸i niÖm ®ång vÞ.
2. BiÕt c¸ch tÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS • GV : Phãng to h×nh 1.4 (SGK).
• HS : ¤n l¹i kh¸i niÖm h¹t nh©n nguyªn tö, nguyªn tè ho¸ häc.
c. tiÕn tr×nh bμi gi¶ng
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (5 phót)
kiÓm tra bμi cò vμ ch÷a bμi tËp
GV : Gäi 3 HS lµm bµi tËp sè 1, 2 vµ 4 (SGK).
GV : NhËn xÐt vµ cho ®iÓm.
HS : Lªn b¶ng lµm bµi tËp.
IV. nguyªn tö khèi vμ c¸c nguyªn tö khèi trung b×nh cña c¸c nguyªn tè hãa häc
Ho¹t ®éng 2 (10 phót)
1. Nguyªn tö khèi
GV : Nªu ®Þnh nghÜa vÒ nguyªn tö khèi theo SGK : Nguyªn tö khèi cña mét nguyªn tö cho biÕt khèi l−îng cña nguyªn tö ®ã nÆng gÊp bao nhiªu lÇn ®¬n vÞ khèi l−îng nguyªn tö (u).
HS : Ghi ®Þnh nghÜa.
GV : BiÕt nguyªn tö Mg cã 12p, 12n vµ 12e. TÝnh nguyªn tö khèi cña Mg vµ tØ sè khèi l−îng cña electron trong nguyªn tö so víi khèi l−îng toµn nguyªn tö ?
HS : m12p = 1,6726. 10–27kg × 12 =
= 20,0712. 10–27kg.
m12n = 1,6748. 10–27kg × 12 =
= 20,0976. 10–27kg.
m12e = 9,1095. 10–31kg × 12 =
= 0,0109. 10–27kg.
→ Khèi l−îng nguyªn tö
Mg = m(12p + 12n + 12e) =
= 40,1797. 10–27kg.
→ Khèi l−îng nguyªn tö Mg tÝnh ra u :
−
− ≈27
27
40,1797.10 kg24,197u
1,6605.10 kg
→ Nguyªn tö khèi cña Mg :
=24,2039 u
24,20391u
→ TØ sè :
=Khèi l−îng c¸c e
Khèi l−îng nguyªn tö Mg
−
−=27
27
0,0109.10 kg
40,1797.10 kg
= 0,00027 ≈ 0,0003
GV kÕt luËn :
• Khèi l−îng cña e qu¸ nhá bÐ
(kho¶ng 3 phÇn v¹n cña khèi l−îng
toµn nguyªn tö) → Khèi l−îng cña
nguyªn tö ≈ Khèi l−îng cña h¹t nh©n
= mp + mn.
• V× khèi l−îng cña mçi h¹t proton
hoÆc n¬tron ®Òu xÊp xØ 1 u → Nguyªn
tö khèi coi nh− b»ng sè khèi (khi kh«ng cÇn ®é chÝnh x¸c cao).
HS : Ghi kÕt luËn.
¸p dông : X¸c ®Þnh nguyªn tö khèi cña
photpho (P), biÕt Z = 15 vµ N = 16.
HS : Khèi l−îng cña mét nguyªn tö lµ
15 + 16 = 31 u.
→ Nguyªn tö khèi cña P lµ 31.
Ho¹t ®éng 3 (10 phót)
2. Nguyªn tö khèi trung b×nh
GV : HÇu hÕt nguyªn tè ho¸ häc lµ hçn hîp cña nhiÒu ®ång vÞ nªn nguyªn tö khèi cña mét nguyªn tè lµ nguyªn tö khèi trung b×nh cña hçn hîp c¸c ®ång
vÞ tÝnh theo phÇn tr¨m sè nguyªn tö cña mçi ®ång vÞ.
GV : NÕu gäi A1, A2, ... Ai lµ nguyªn tö khèi cña c¸c ®ång vÞ vµ x1, x2, ... xi lµ % sè nguyªn tö cña c¸c ®ång vÞ t−¬ng øng. H·y tÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh (Ā) ?
HS :
1 1 2 2 i i
1 2 i
A x A x ... A xA
x x ... x
+ + +=
+ + +
= 1 1 2 2 i iA x A x ... A x
100
+ + +
¸p dông : Trong tù nhiªn Clo tån t¹i 2
®ång vÞ :
3517 Cl chiÕm 75,77% sè nguyªn tö.
3717 Cl chiÕm 24,23% sè nguyªn tö.
TÝnh nguyªn tö khèi cña Clo ?
HS :
Cl
35.75,77 37.24,23A 35,5
100
+= ≈
Ho¹t ®éng 4
cñng cè bμi – h−íng dÉn gi¶i bμi tËp (20 phót)
GV : H−íng dÉn HS lµm c¸c bµi tËp 3, 5, 6, 7, 8 (SGK).
Bµi tËp vÒ nhµ : Trong tù nhiªn nguyªn tè clo cã hai ®ång vÞ 35Cl vµ 37Cl cã % sè
l−îng nguyªn tö t−¬ng øng lµ 75% vµ 25%. Nguyªn tè ®ång cã 2 ®ång vÞ trong ®ã 63Cu chiÕm 73% sè l−îng nguyªn tö. BiÕt ®ång vµ clo t¹o ®−îc hîp chÊt CuCl2 trong ®ã Cu chiÕm 47,228% khèi l−îng. X¸c ®Þnh ®ång vÞ thø hai cña ®ång ?
d. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK
1. §¸p ¸n C.
2. §¸p ¸n D.
3. §¸p ¸n B
4. ThÝ dô : 73 Li cho ta biÕt :
– Sè hiÖu nguyªn tö cña nguyªn tè Li lµ 3, ®iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö lµ 3+, trong h¹t nh©n cã 3 proton vµ (7 – 3 = 4 n¬tron).
– Vá nguyªn tö Li cã 3 eletron.
– Nguyªn tö khèi cña Li lµ 7u.
5. Gäi x lµ % sè l−îng nguyªn tö cña ®ång vÞ 65Cu.
65x 63(100 x)
100
+ − = 63,54 → x = 27% 65Cu → 73% 63Cu.
6. Trong n−íc nguyªn chÊt chøa chñ yÕu ®ång vÞ 11 H vµ 2
1 H .
Gäi x lµ % sè nguyªn tö ®ång vÞ 21 H ta cã :
2x 1.(100 x)
100
+ − = 1,008 → x = 0,8
2
gmlH Od 1= → 1ml H2O cã khèi l−îng 1g.
2
gmolH OM 18= → 1g H2O cã sè mol lµ
1
18 mol H2O.
1mol ph©n tö H2O cã 6,02. 1023 ph©n tö H2O.
→ 1ml H2O hay 1
18mol H2O cã
236, 02.10
18 ph©n tö H2O.
1 ph©n tö H2O cã 2 nguyªn tö H → sè nguyªn tö H cña c¶ 2 ®ång vÞ cã trong
1ml H2O hay 236, 02.10
18 ph©n tö H2O lµ
232. 6, 02.10
18.
→ sè nguyªn tö cña ®ång vÞ 21 H lµ
23202.6, 02.10 0,8
. 5,35.1018 100
= (nguyªn tö).
7. Theo tØ lÖ ®Ò bµi, ta cã :
16O 17O 18O
99,757 nguyªn tö 0,039 nguyªn tö 0,204 nguyªn tö
? 1 nguyªn tö ?
⇒ Sè nguyªn tö 16O lµ 99,757
25580,039
= nguyªn tö.
Sè nguyªn tö 18O lµ 0,204
50, 039
= nguyªn tö.
8. Ta cã :
Ar
40.99,6 38.0, 063 36.0,337A 39,98
100
+ += =
→ Khèi l−îng mol nguyªn tö Ar lµ 39,98g.
ë ®ktc th× 1mol Ar hay 39,98g cã thÓ tÝch lµ 22,4 lÝt.
→ 20g Ar cã thÓ tÝch ë ®ktc lµ :
22, 4.2011,205
39,98= l.
E. t− liÖu tham kh¶o
Theo hÖ thøc thøc Anhxtanh : ΔE = Δm. C2 th× khi tæng hîp h¹t nh©n tõ nh÷ng
proton vµ n¬tron lu«n lu«n cã hiÖn t−îng hôt khèi l−îng vµ khèi l−îng hôt nµy lµ
®¸ng kÓ v× n¨ng l−îng gi¶i phãng lµ rÊt lín. V× vËy kh«ng nªn nãi mét c¸ch kh¼ng
®Þnh lµ khèi l−îng cña h¹t nh©n b»ng tæng khèi l−îng cña c¸c proton vµ c¸c n¬tron
t¹o thµnh.
§iÒu nµy cho phÐp gi¶i thÝch t¹i sao oxi cã 3 ®ång vÞ 16O, 17O, vµ 18O nh−ng
nguyªn tö khèi trung b×nh l¹i lµ 15,993 < 16 ?
Trong tù nhiªn oxi cã 3 ®ång vÞ víi % sè nguyªn tö nh− sau : 16O (99,762%), 17O (0,038%), 18O (0,200%). Trªn thùc tÕ, khèi l−îng h¹t nh©n nhá h¬n tæng khèi
l−îng cña proton vµ n¬tron t¹o nªn h¹t nh©n v× hiÖn t−îng hôt khèi. Do ®ã, khi
x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm khèi l−îng c¸c ®ång vÞ cña oxi nh− sau : 16O lµ
15,99491 u ; 17O lµ 16,99914 u vµ 18O lµ 17, 99916 u. V× vËy nguyªn tö khèi
trung b×nh cña oxi lµ :
15,99491.99,762 16,99914.0, 038 17,99916.0,200A
100
+ +=
= 15,9993 u.
Còng dùa vµo hiÖn t−îng hôt khèi cã thÓ gi¶i thÝch ®−îc th¾c m¾c : T¹i sao
nguyªn tö cacbon ®−îc cÊu t¹o bëi 6 proton, 6 n¬tron vµ 6 electron mµ mçi proton
còng nh− n¬tron ®Òu cã khèi l−îng lín h¬n 1u thÕ nh−ng nguyªn tö cacbon l¹i cã
khèi l−îng chÝnh x¸c b»ng 12u ?
§iÒu nµy còng gi¶i thÝch v× sao mÆt trêi to¶ ra mét n¨ng l−îng khæng lå vµ cã
thÓ coi nh− vÜnh cöu, v× ®ã lµ n¨ng l−îng cña ph¶n øng nhiÖt h¹ch : Sù kÕt hîp
tõng cÆp 2 h¹t nh©n nguyªn tö 21 H ®Ó t¹o ra h¹t nh©n nguyªn tö 4
2 He .
TiÕt 6 luyÖn tËp : thμnh phÇn nguyªn tö
A. Môc tiªu
1. Cñng cè kiÕn thøc vÒ : Thµnh phÇn cÊu t¹o nguyªn tö, h¹t nh©n nguyªn tö,
kÝch th−íc, khèi l−îng, ®iÖn tÝch cña c¸c h¹t, ®Þnh nghÜa nguyªn tè ho¸ häc,
kÝ hiÖu nguyªn tö, ®ång vÞ, nguyªn tö khèi, nguyªn tö khèi trung b×nh.
2. RÌn luyÖn kÜ n¨ng x¸c ®Þnh sè electron, proton, n¬tron vµ nguyªn tö khèi
khi biÕt kÝ hiÖu nguyªn tö, tÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh khi biÕt % sè
nguyªn tö c¸c ®ång vÞ vµ ng−îc l¹i.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : M¸y chiÕu, giÊy trong, bót d¹, hÖ thèng bµi tËp vµ c©u hái gîi ý.
• HS : ¤n tËp c¸c kiÕn thøc vµ thµnh phÇn nguyªn tö th«ng qua ho¹t ®éng
gi¶i bµi tËp.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
a. kiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng
GV : KiÓm tra 3 HS.
1. Cho biÕt thµnh phÇn cÊu t¹o nguyªn tö vµ khèi l−îng, ®iÖn tÝch cña c¸c h¹t t¹o nªn nguyªn tö ?
HS : Nguyªn tö bao gåm h¹t nh©n
mang ®iÖn tÝch d−¬ng (p, n) vµ electron mang ®iÖn tÝch ©m (e) :
mp = mn ≈ 1u
qp = 1+ vµ qn = 0
me ≈ 0,00055u
qe = 1–
2. Mèi quan hÖ c¸c h¹t trong nguyªn tö víi sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n Z ?
HS : Z = sè p = sè e
3. Tr×nh bµy kÝ hiÖu nguyªn tö ? §Þnh nghÜa nguyªn tè ho¸ häc ? §ång vÞ ? C«ng thøc tÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh cña c¸c ®ång vÞ ?
HS : Tr¶ lêi theo SGK.
Ho¹t ®éng 2 (32 phót)
b. bμi tËp ¸p dông
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 1 :
Bµi 1.
a) H·y tÝnh khèi l−îng (kg) cña nguyªn tö nit¬ (gåm 7p, 7n, 7e).
HS : ChuÈn bÞ 2 phót
b) TÝnh tØ sè khèi l−îng cña e trong nguyªn tö nit¬ so víi khèi l−îng cña toµn nguyªn tö.
GV : Tõ sè liÖu b¶ng 1 cã thÓ tÝnh khèi
l−îng cña 7p, 7n vµ 7e
→ Khèi l−îng (kg) cña nguyªn tö
nit¬ ?
HS : m7p = 1,6726. 10–27kg × 7 =
= 11,7082. 10–27kg
m7n = 1,6748. 10–27kg × 7 =
= 11,7236. 10–27kg
m7e = 9,1094. 10–31 × 7 =
= 0,0064. 10–27kg
→ mN = 23,4382. 10–27kg
GV : H·y lËp tØ sè gi÷a khèi l−îng c¸c
e so víi khèi l−îng cña nguyªn tö nit¬
→ NhËn xÐt ?
HS :
27e
27N
m 0,0064.10 kg
m 23,4382.10 kg
−
−=
= 0,00027 ≈ 0,0003.
→ NhËn xÐt : Khèi l−îng c¸c e qu¸ nhá
bÐ → khèi l−îng nguyªn tö coi b»ng
khèi l−îng cña h¹t nh©n (bá qua khèi l−îng e).
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 2 :
Bµi 2. TÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh
cña nguyªn tè K biÕt r»ng trong tù nhiªn thµnh ph©n % c¸c ®ång vÞ cña K
lµ 93,258% 3919 K ; 0,012% 40
19 K vµ
6,730% 4119 K .
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
GV : ¸p dông c«ng thøc tÝnh KA vµ
cho biÕt gi¸ trÞ trung b×nh gÇn víi sè khèi nµo nhÊt ? T¹i sao ?
HS :
K
39.93,258 40.0,012 41.6,730A
100
+ +=
= 39,13484 ≈ 39
(% ®ång vÞ 39K lµ lín nhÊt).
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 3 :
Bµi 3. a) §Þnh nghÜa nguyªn tè ho¸ häc.
b) KÝ hiÖu nguyªn tö cho biÕt nh÷ng ®Æc tr−ng g× cña nguyªn tö cña mét nguyªn tè ho¸ häc, lÊy vÝ dô nguyªn tö kali.
HS : ChuÈn bÞ 2 phót
3919
19p
K 19e
20n
⎧⎪⎨⎪⎩
→ Z = 19, A = 39, N = 20.
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 4 :
Bµi 4. C¨n cø vµo ®©u mµ ng−êi ta biÕt ch¾c ch¾n r»ng gi÷a nguyªn tè H (Z = 1) vµ nguyªn tè urani (Z = 92) chØ cã 90 nguyªn tè ?
GV : ChiÒu ®Ò bµi tËp 5 :
HS : Mçi gi¸ trÞ Z chØ cã 1 nguyªn tè
→ tõ Z = 1 ®Õn Z = 92 cã 90 gi¸ trÞ Z
→ cã 90 nguyªn tè cã Z tõ 2 ®Õn 91.
Bµi 5. TÝnh b¸n kÝnh gÇn ®óng cña nguyªn tö canxi biÕt thÓ tÝch cña 1 mol canxi tinh thÓ b»ng 25,87cm3. BiÕt trong tinh thÓ, c¸c nguyªn tö canxi chØ chiÕm 74% thÓ tÝch, cßn l¹i lµ khe trèng.
HS : ChuÈn bÞ 3 phót.
GV : Trong tinh thÓ canxi, thùc tÕ c¸c
nguyªn tö canxi chØ chiÕm 74% thÓ tÝch, cßn l¹i lµ khe trèng. VËy thÓ tÝch thùc cña 1 mol nguyªn tö canxi lµ bao nhiªu ?
HS : V1 mol nguyªn tö Ca = 74
25,87.100
=
= 19,15(cm3).
GV : Theo ®Þnh luËt Avogadro, 1 mol
nguyªn tö canxi cã 6.1023 nguyªn tö. VËy thÓ tÝch cña nguyªn tö Ca lµ bao nhiªu ?
HS : −= ≈ 23 323
19,15V 3.10 (cm )
6.10
GV : NÕu coi nguyªn tö Ca lµ mét qu¶
cÇu th× b¸n kÝnh cña nã lµ bao nhiªu ?
HS :
23
3 33V 3.3.10
r4 4.3,14
−
= =π
≈
≈ 1,93. 10–8 (cm).
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 6 :
Bµi 6. ViÕt c«ng thøc c¸c lo¹i ph©n tö ®ång (II) oxit, biÕt r»ng ®ång vµ oxi cã c¸c ®ång vÞ sau :
65 63 16 17 1829 29 8 8 8Cu, Cu, vµ O, O, O .
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
GV : BiÕt c«ng thøc ®ång (II) oxit lµ CuO. H·y viÕt c«ng thøc CuO víi c¸c
®ång vÞ 65 6329 29Cu, Cu víi c¸c ®ång vÞ
16 17 188 8 8O, O, O ?
HS : Cã 6 c«ng thøc : 65Cu16O, 65Cu17O, 65Cu18O.
63Cu16O, 63Cu17O, 63Cu18O.
Ho¹t ®éng 3 (3 phót)
bμi tËp vÒ nhμ
Bµi tËp :
1. Oxi cã 3 ®ång vÞ 16 17 188 8 8O, O, O víi thµnh phÇn % sè l−îng c¸c ®ång vÞ t−¬ng
øng lµ x1, x2, x3 tho¶ m·n x1 = 15x2 vµ x1 – x2 = 21x3.
TÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh cña oxi ? (§S : OA 16,14= ).
2. Mage cã 2 ®ång vÞ lµ X vµ Y. Nguyªn tö khèi cña X b»ng 24. §ång vÞ Y h¬n X mét n¬tron. Sè nguyªn tö cña X vµ Y tØ lÖ 3 : 2.
TÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh cña mage ? (§S : MgA 24,4= ).
TiÕt 7 cÊu t¹o vá nguyªn tö
A. Môc tiªu
• HS hiÓu ®−îc trong nguyªn tö, electron chuyÓn ®éng quanh h¹t nh©n t¹o nªn vá electron cña nguyªn tö.
• HS hiÓu ®−îc cÊu t¹o ®¬n gi¶n vÒ vá electron cña nguyªn tö : Kh¸i niÖm líp, ph©n líp electron, obitan nguyªn tö.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : Phãng to h×nh 1.6 (SGK), phÇn mÒm obital viewer, m¸y chiÕu.
• HS : ChuÈn bÞ bµi ®äc thªm : Kh¸i niÖm vÒ obital nguyªn tö (tr. 22, SGK).
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
kiÓm tra bμi cò vμ ch÷a bμi tËp vÒ nhμ
GV : KiÓm tra bµi cò 1 HS : Thµnh
phÇn cÊu t¹o nguyªn tö ?
HS : Nguyªn tö gåm h¹t nh©n vµ vá
electron.
GV : Gäi 2 HS lªn ch÷a bµi 1 vµ 2. HS1 : Bµi 1.
x1 – x2 = 15x2 – x2 = 14x2 = 21x3
→ 3 2 2
14 2x x x
21 3= =
A1 = 16, A2 = 17, A3 = 18.
→ 2 2 2
0
2 2 2
216.15x 17x 18. x
3A2
15x x x3
+ +=
+ +
= 16,14
HS2 : Bµi 2.
Gäi x1, x2 lµ thµnh phÇn % sè nguyªn tö cña 2 ®ång vÞ X vµ Y.
x1 : x2 = 3 : 2 → 2 1
2x x
3=
A1 = 24, A2 = 24 + 1 = 25
→
11
Mg1
1
2x24x 25.
3A2x
x3
+= =
+
= 24.3 25.2
24, 45
+=
GV : NhËn xÐt vµ cho ®iÓm.
Ho¹t ®éng 2 (10 phót)
i. sù chuyÓn ®éng cña c¸c electron
trong nguyªn tö
GV : Giíi thiÖu m« h×nh nguyªn tö cña
R¬-d¬-pho, Bo vµ Xom-m¬-phen (H×nh 1.6 SGK). H−íng dÉn HS ®äc SGK ®Ó
rót ra kÕt luËn :
HS : Ghi c¸c kÕt luËn.
• M« h×nh hµnh tinh nguyªn tö cña R¬-d¬-pho, Bo vµ Xom-m¬-phen cã t¸c dông rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn lÝ thuyÕt cÊu t¹o nguyªn tö, nh−ng kh«ng ®Çy ®ñ ®Ó gi¶i thÝch mäi tÝnh chÊt cña nguyªn tö.
• Ngµy nay, ng−êi ta ®· biÕt c¸c e
chuyÓn ®éng rÊt nhanh xung quanh
h¹t nh©n nguyªn tö kh«ng theo nh÷ng quü ®¹o x¸c ®Þnh t¹o nªn vá electron
cña nguyªn tö.
• Sè electron ë vá electron cña nguyªn tö cña mét nguyªntè ®óng b»ng sè proton trong h¹t nh©n nguyªn tö vµ còng b»ng sè thø tù Z cña nguyªn tö nguyªn tè ®ã trong b¶ng tuÇn hoµn.
• Khu vùc kh«ng gian xung quanh h¹t nh©n mµ t¹i ®ã x¸c suÊt cã mÆt electron lµ lín nhÊt (kho¶ng 90%) gäi lµ Obitan nguyªn tö, kÝ hiÖu lµ AO
(Atomic Orbital). Mçi AO chøa tèi ®a 2e.
Ho¹t ®éng 3 (20 phót)
ii. líp electron vμ ph©n líp electron
GV : Trong vá nguyªn tö, c¸c electron chÞu lùc hót bëi h¹t nh©n. Do electron chuyÓn ®éng xung quanh h¹t nh©n cã thÓ ë gÇn hay xa nh©n mµ n¨ng l−îng cÇn cung cÊp ®Ó t¸ch eclectron ph¶i kh¸c nhau. Nh÷ng e ë gÇn h¹t nh©n nhÊt, liªn kÕt víi h¹t nh©n cµng m¹nh, ®é bÒn cµng cao (khã t¸ch ra khái nguyªn tö), ta nãi chóng cã møc n¨ng l−îng thÊp. Ng−îc l¹i, nh÷ng e ë cµng xa nh©n, liªn kÕt víi h¹t nh©n cµng yÕu, ®é bÒn cµng thÊp (cµng dÔ bÞ t¸ch ra khái nguyªn tö), ta nãi chóng cã n¨ng l−îng cµng cao.
B©y giê ta t×m hiÓu xem c¸c e trong nguyªn tö s¾p xÕp theo quy luËt nµo ?
1. Líp electron
GV : Tuú theo møc n¨ng l−îng cao hay thÊp mµ c¸c electron trong vá nguyªn tö ®−îc ph©n bè theo tõng líp electron :
HS : Ghi kh¸i niÖm líp vµ kÝ hiÖu líp electron.
• Líp electron gåm nh÷ng electron cã n¨ng l−îng gÇn b»ng nhau.
• Cã tèi ®a 7 líp ®−îc ®¸nh sè tõ trong ra ngoµi vµ gäi theo thø tù :
Líp e (n) 1 2 3 4 5 6 7
Tªn líp K L M N O P Q
• C¸c líp ®−îc s¾p xÕp theo thø tù n¨ng l−îng t¨ng dÇn tõ thÊp ®Õn cao t−¬ng øng víi n = 1, 2, 3, ...
• Trong mçi líp c¸c electron cã n¨ng l−îng gÇn b»ng nhau.
2. Ph©n líp electron
GV : H−íng dÉn HS ®äc SGK ®Ó rót ra nhËn xÐt.
HS : Ghi c¸c nhËn xÐt :
• Mçi líp e l¹i ph©n chia thµnh c¸c ph©n líp.
• C¸c electron trªn cïng mét ph©n líp cã møc n¨ng l−îng b»ng nhau.
• Electron ë ph©n líp nµo cã tªn cña ph©n líp Êy. C¸c ph©n líp ®−îc kÝ hiÖu b»ng c¸c ch÷ s, p, d, f, ...
• Sè ph©n líp trong mçi líp b»ng sè thø tù cña líp ®ã.
GV : H·y cho biÕt sè ph©n líp vµ kÝ
hiÖu ph©n líp cña c¸c líp n = 1 → 3 ?
HS :
• Líp thø nhÊt (líp K, n = 1) :
cã 1 ph©n líp → kÝ hiÖu lµ 1s
• Líp thø hai (líp L, n = 2) :
cã 2 ph©n líp → kÝ hiÖu lµ 2s vµ 2p.
• Líp thø 3 (líp M, n = 3) :
cã 3 ph©n líp → kÝ hiÖu 3s, 3p vµ 3d.
GV : Sè l−îng c¸c AO trong mét ph©n líp phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña ph©n líp. Cô thÓ :
Ph©n líp s → cã 1 AO
Ph©n líp p → cã 3 AO
Ph©n líp d → cã 5 AO
Ph©n líp f → cã 7 AO
HS :
Ph©n líp s p d f
Sè AO 1 3 5 7
Ho¹t ®éng 4 (5 phót)
cñng cè bμi tËp vμ bμi tËp vÒ nhμ
GV yªu cÇu HS n¾m v÷ng :
• Kh¸i niÖm vµ kÝ hiÖu líp, ph©n líp electron.
• Kh¸i niÖm AO vµ sè l−îng c¸c AO trong mét ph©n líp.
Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2 (SGK).
TiÕt 8 cÊu t¹o vá nguyªn tö (tiÕp)
A. Môc tiªu
• TÝnh ®−îc sè electron tèi ®a trong mét AO, ph©n líp vµ líp electron.
• ViÕt ®−îc s¬ ®å sù ph©n bè electron trªn c¸c líp cña mét sè nguyªn tö
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : Phãng to h×nh 1.7 (SGK), m¸y chiÕu, m¸y tÝnh.
• HS : ¤n l¹i kh¸i niÖm AO, líp, ph©n líp vµ kÝ hiÖu.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
kiÓm tra bμi cò vμ ch÷a bμi tËp vÒ nhμ GV : KiÓm tra 1 HS vÒ kh¸i niÖm vµ kÝ hiÖu AO, ph©n líp vµ líp electron.
HS : Tr¶ lêi theo néi dung tiÕt tr−íc.
GV : Gäi 2 HS kh¸c lªn gi¶i bµi tËp 1, 2 (SGK).
HS1 : (Bµi 1)
Nguyªn tö M cã 75e → Z = 75
cã 110n → A = 75 + 110 = 185.
→ KÝ hiÖu cña nguyªn tö M lµ :
18575 M (®¸p ¸n A).
HS2 : (Bµi 2)
19p vµ 20n → A = 39
→ §¸p ¸n B : 3919 K .
GV : NhËn xÐt vµ cho ®iÓm
Ho¹t ®éng 2 (20 phót)
iii. sè electron tèi ®a trong mét ph©n líp, mét líp
GV : H·y cho biÕt sè electron tèi ®a trong 1 AO ?
HS : 2 electron
GV : Sè AO trong c¸c ph©n líp s, p, d,
f ?
HS :
Ph©n líp s p d f
Sè AO 1 3 5 7
GV : Dùa vµo sè e tèi ®a trong 1 AO
→ sè e tèi ®a trong 1 ph©n líp vµ
trong 1 líp (xÐt 3 líp ®Çu n = 1 → 3).
GV : §iÒn sè e tèi ®a cña ph©n líp vµ
cña líp vµo b¶ng sau :
HS : §iÒn vµo b¶ng :
Líp K
n = 1
L
n = 2
M
n = 3
Ph©n líp s s p s p d
Sè AO 1 1 3 1 3 5
Sè e
tèi ®a cña
ph©n líp
Sè e tèi ®a
cña líp
Líp K
n = 1
L
n = 2
M
n = 3
Ph©n líp s s p s p d
Sè AO 1 1 3 1 3 5
Sè e
tèi ®a cña
ph©n líp
2 2 6 2 6 10
Sè e tèi ®a
cña líp 2 8 18
GV : Tõ kÕt qu¶ b¶ng trªn cã thÓ suy ra
sè e tèi ®a cña líp n b»ng bao nhiªu ?
HS : Sè electron tèi ®a cña líp n lµ 2n2.
GV : Tõ c«ng thøc tÝnh ®ã h·y suy ra
sè e tèi ®a cña líp thø t− (líp N, n = 4) lµ bao nhiªu ?
HS : n = 4 → sè e tèi ®a cña líp N lµ
2.42 = 32 electron.
GV : H·y cho biÕt sù ph©n bè electron
trªn c¸c ph©n líp ?
HS : §iÒn vµo chç trèng cña b¶ng :
Líp Sè e tèi ®a
cña líp
Ph©n bè e
trªn c¸c
ph©n líp
K (n = 1) 2 1s2
L (n = 2) 8
M (n = 3) 18
Líp Sè e tèi ®a
cña líp
Ph©n bè e
trªn c¸c
ph©n líp
K (n = 1) 2 1s2
L (n = 2) 8 2s22p6
M (n = 3) 18 3s23p63d10
Ho¹t ®éng 3 (10 phót)
thÝ dô ¸p dông
GV : H−íng dÉn HS lµm thÝ dô trong SGK (GV chiÕu lªn mµn h×nh) :
VÝ dô : X¸c ®Þnh sè líp e cña c¸c
nguyªn tö sau 14 247 12N vµ Mg
GV : H·y cho biÕt nguyªn tö N cã bao nhiªu p, n, e ?
HS : Z = 7 → N cã 7e, 7p, vµ 14 – 7 = 7n.
GV : H·y cho biÕy sù ph©n bè c¸c e trong líp vá cña nguyªn tö N trªn c¸c líp.
HS : 7e trong líp vá ®−îc ph©n bè nh− sau : 2e trªn líp K (n = 1) vµ 5e trªn líp L (n = 2).
GV : H−íng dÉn HS vÏ s¬ ®å ph©n bè e trªn c¸c líp cña nguyªn tö N.
HS : Quan s¸t h×nh 1.7 vµ vÏ vµo vë.
GV : H−íng dÉn t−¬ng tù cho HS víi nguyªn tö Mg.
Ho¹t ®éng 4 (5 phót)
cñng cè bμi – bμi tËp vÒ nhμ
7+
• Träng t©m : C¸ch tÝnh sè e tèi ®a trong 1 ph©n líp vµ 1 líp.
• Bµi tËp : 3, 4, 5, 6 (SGK)
d. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK 1. §¸p ¸n : A
2. §¸p ¸n : B
3. §¸p ¸n : B
4. §¸p ¸n : D
5. Theo SGK
6. a) Z = 18 → Ar cã 18p vµ 40 – 18 = 22n → 18e
b) Sù ph©n bè electron trªn c¸c líp : 1s22s22p63s23p6.
TiÕt 9 cÊu h×nh electron cña nguyªn tö
A. Môc tiªu
3. Gióp HS hiÓu ®−îc quy luËt s¾p xÕp c¸c electron trong vá electron.
4. BiÕt vËn dông viÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö thuéc 20 nguyªn tè ®Çu b¶ng tuÇn hoµn.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : Phãng to h×nh 1.10 vµ b¶ng cÊu h×nh e nguyªn tö cña 20 nguyªn tè ®Çu b¶ng (tr. 26 SGK), m¸y chiÕu.
• HS : ¤n l¹i kh¸i niÖm líp vµ ph©n líp electron.
c. tiÕn tr×nh d¹y – häc
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (3 phót)
kiÓm tra bμi cò
GV : Gäi 2 HS yªu cÇu tr¶ lêi :
1. Kh¸i niÖm AO, líp vµ ph©n líp electron.
HS1 : Tr¶ lêi theo SGK.
2. Sù ph©n bè electron trong 1 líp vµ ph©n líp víi nguyªn tö oxi.
HS2 : 1s22s22p4.
Ho¹t ®éng 2 (10 phót)
i. thø tù c¸c møc n¨ng l−îng trong nguyªn tö
GV : ChiÕu lªn b¶ng : S¬ ®å ph©n bè
møc n¨ng l−îng cña c¸c líp vµ c¸c ph©n líp.
GV : C¸c electron trong nguyªn tö lÇn
l−ît chiÕm c¸c møc n¨ng l−îng nh− thÕ nµo ?
HS : Quan s¸t.
HS : Theo thø tù tõ thÊp ®Õn cao.
GV : Tõ ®ã h·y s¾p xÕp d·y thø tù c¸c
møc n¨ng l−îng trong nguyªn tö ?
GV : Møc n¨ng l−îng cña c¸c líp t¨ng
theo thø tù tõ 1 ®Õn 7 kÓ tõ h¹t nh©n, vµ cña c¸c ph©n líp t¨ng theo thø tù s, p, d, f. Khi ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng, cã sù chÌn møc n¨ng l−îng lµm cho møc n¨ng l−îng ph©n líp 3d > 4s, 5d > 4f > 6s vµ 6d > 5f > 7s.
HS : 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s 4d 5p
6s 4f 5d 6p 7s 5f 6d 7p ...
Ho¹t ®éng 3 (30 phót)
ii. cÊu h×nh electron cña nguyªn tö
1. CÊu h×nh electron cña nguyªn tö
GV : ChiÕu lªn b¶ng : CÊu h×nh electron nguyªn tö cña 20 nguyªn tè ®Çu b¶ng tuÇn hoµn.
HS : Quan s¸t.
GV cho biÕt : CÊu h×nh electron nguyªn tö biÓu diÔn sù ph©n bè electron trªn
HS : Ghi ®Þnh nghÜa cÊu h×nh electron.
ph©n líp thuéc c¸c líp kh¸c nhau.
GV tr×nh bµy c¸c quy −íc viÕt cÊu h×nh electron.
HS : Ng−êi ta quy −íc viÕt cÊu h×nh electron nh− sau :
– Sè thø tù líp electron ®−îc ghi b»ng ch÷ sè (1, 2, 3, ...).
– Ph©n líp ®−îc ghi b»ng c¸c ch÷ c¸i th−êng (s, p, d, f).
– Sè electron ®−îc ghi b»ng sè ë phÝa trªn bªn ph¶i cña ph©n líp (s2, p6, ...).
GV : ViÕt mÉu cÊu h×nh electron nguyªn tö H ®Ó minh ho¹ quy −íc trªn. H−íng dÉn HS viÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö He, Li, Cl. Sau ®ã GV cho HS tù m×nh chän lÊy vÝ dô, tù viÕt råi tù söa sai theo b¶ng (tr. 26 SGK).
GV : Electron cuèi cïng cña nguyªn tö
Li ®iÒn vµo ph©n líp s → Li lµ nguyªn tè s.
Electron cuèi cïng cña nguyªn tö Cl ®iÒn vµo ph©n líp p.
→ Cl lµ nguyªn tè p.
HS :
H ( Z = 1) : 1s1.
He (Z = 2) : 1s2 (®· b·o hoµ).
Li (Z = 3) : 1s22s1.
Cl (Z = 17) : 1s22s22p63s23p 5 hay [Ne] 3s23p5.
GV : Tr×nh bµy c¸c b−íc viÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè ?
HS : C¸c b−íc viÕt cÊu h×nh e :
– X¸c ®Þnh sè e cña nguyªn tö (Z).
– S¾p xÕp c¸c e theo thø tù t¨ng dÇn n¨ng l−îng :
1s22s22p63s23p64s23d104p6 ...
– S¾p xÕp theo cÊu h×nh e : theo thø tù
tõng líp (1 → 7), trong mçi líp theo
thø tù tõng ph©n líp (s → p → d → f).
GV : ViÕt cÊu h×nh e cña Fe (Z = 26). HS : Z = 26 → Fe cã 26e.
Thø tù n¨ng l−îng :
1s22s22p63s23p64s23d6.
Suy ra cÊu h×nh e :
1s22s22p63s23p63d64s2.
hay [Ar] 3d64s2.
GV nhËn xÐt : Electron cuèi cïng cña
nguyªn tö Fe ®iÒn vµo ph©n líp d →
Fe lµ nguyªn tè d. Tuy nhiªn electron
líp ngoµi cïng ph¶i biÓu diÔn theo
nghÜa cÊu h×nh electron cã nghÜa lµ 4s2
chø kh«ng ph¶i lµ 3d6.
2. CÊu h×nh electron nguyªn tö cña 20 nguyªn tè ®Çu
GV : Cho HS tù chän c¸c nguyªn tè tõ
Z = 1 → 20 ®Ó viÕt cÊu h×nh electron.
Sau ®ã chiÕu b¶ng (tr. 26 SGK) ®Ó HS
nhËn xÐt vµ tù söa nÕu sai.
HS : ViÕt cÊu h×nh electron cña c¸c
nguyªn tè cã Z = 1 → 20.
Quan s¸t b¶ng vµ söa l¹i nÕu sai.
3. §Æc ®iÓm cña líp electron ngoµi cïng
GV : H−íng dÉn HS nghiªn cøu b¶ng
trªn vµ cho biÕt nguyªn tö chØ cã thÓ
cã tèi ®a bao nhiªu electron ë líp
ngoµi cïng ?
GV : C¸c nguyªn tö cã 8 electron
ngoµi cïng (ns2np6) ®Òu rÊt bÒn v÷ng,
chóng kh«ng tham gia vµo c¸c ph¶n
øng ho¸ häc (tõ mét sè tr−êng hîp ®Æc
biÖt). §ã lµ c¸c khÝ hiÕm.
HS : §èi víi c¸c nguyªn tö cña tÊt c¶
c¸c nguyªn tè, líp ngoµi cïng cã
nhiÒu nhÊt lµ 8 electron (trõ He).
GV : H·y viÕt cÊu h×nh electron cña
c¸c kim lo¹i Na, Mg, Al, K, Ca vµ cho
biÕt cã bao nhiªu electron ë líp ngoµi
cïng ?
HS : Na, K cã 1e líp ngoµi cïng.
Mg, Ca cã 2e líp ngoµi cïng.
Al cã 3e líp ngoµi cïng.
GV : H·y viÕt cÊu h×nh electron cña c¸c
phi kim N, O, F, P, S, Cl vµ cho biÕt cã
bao nhiªu electron ë líp ngoµi cïng ?
HS : N, P cã 5e líp ngoµi cïng
O, S cã 6e líp ngoµi cïng.
F, Cl cã 7e líp ngoµi cïng.
GV : H−íng dÉn HS rót ra kÕt luËn. KÕt luËn :
• Nh÷ng nguyªn tö kim lo¹i th−êng
cã 1, 2, 3 electron ë líp ngoµi cïng.
• Nh÷ng nguyªn tö phi kim th−êng
cã 5, 6, 7 electron ë líp ngoµi cïng.
• Nh÷ng nguyªn tö khÝ hiÕm cã 8
electron ë líp ngoµi cïng (trõ He).
GV bæ sung : C¸c nguyªn tö cã 4
electron ngoµi cïng cã thÓ lµ kim lo¹i
(nÕu thuéc chu kú lín) hoÆc phi kim
(nÕu thuéc chu kú nhá).
Ho¹t ®éng 4 (2 phót)
cñng cè bμi – bμi tËp vÒ nhμ
• Yªu cÇu HS ph¶i :
– BiÕt c¸ch viÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè khi biÕt gi¸
trÞ cña Z.
– BiÕt c¸ch biÓu diÔn cÊu h×nh electron theo obitan.
– Dùa vµo sè electron líp ngoµi cïng ®Ó dù ®o¸n tÝnh chÊt kim lo¹i, phi kim cña
mét nguyªn tè.
• Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4, 5, 6 (SGK).
d. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK
1. §¸p ¸n A.
2. §¸p ¸n C.
3. §¸p ¸n D.
4. Ta cã : Z + N + E = 2Z + N = 13 → N = 13 – 2Z
Tõ nguyªn tè Z = 2 → 82 trong b¶ng tuÇn hoµn lu«n cã :
N1 1,5
Z≤ ≤
⇔ Z ≤ N ≤ 1,5Z
⇔ Z ≤ 13 – 2Z ≤ 1,5Z
⇔ 3,7 ≤ Z ≤ 4,33 → Z = 4 → N = 13 – 4 – 4 = 5.
a) Nguyªn tö khèi : A = 4 + 5 = 9.
b) Z = 4 : 1s22s2.
5. ViÕt cÊu h×nh electron :
Z = 3 : 1s22s1 → cã 1e líp ngoµi cïng.
Z = 6 : 1s22s22p2 → cã 4e líp ngoµi cïng.
Z = 9 : 1s22s22p5 → cã 7e líp ngoµi cïng.
Z = 18 : 1s22s22p63s23p6 → cã 8e líp ngoµi cïng.
6. a) Z = 1 : 1s1 → Phi kim.
Z = 3 : 1s22s1 → Kim lo¹i.
b) Z = 8 : 1s22s22p4 → Phi kim.
Z = 16 : 1s22s22p63s23p4 → Phi kim.
c) Z = 7 : 1s22s22p4 → Phi kim.
Z = 9 : 1s22s22p5 → Phi kim.
s¬ ®å ph©n bè møc n¨ng l−îng cña c¸c líp vμ c¸c ph©n líp
7p
6d
5f
7s
6p
5d
4f
6s
5p
4d
5s
4p
3d
4
5
6
7
E
Sù ph©n bè electron trªn c¸c líp vμ cÊu h×nh electron
nguyªn tö cña 20 nguyªn tè ®Çu
Sè electron Sè hiÖu nguyªn
tö Z
Tªn nguyªn tè
KÝ hiÖu
n = 1
(K)
n = 2
(L)
n = 3
(M)
n = 4
(N)
CÊu h×nh electron cña nguyªn tö
1 hi®ro H 1 1s1
2 heli He 2 1s2
3 liti Li 2 1 1s22s1
4 beri Be 2 2 1s22s2
5 bo B 2 3 1s22s22p1
6 cacbon C 2 4 1s22s22p2
7 nit¬ N 2 5 1s22s22p3
8 oxi O 2 6 1s22s22p4
9 flo F 2 7 1s22s22p5
10 neon Ne 2 8 1s22s22p6
11 natri Na 2 8 1 1s22s22p63s1
12 magie Mg 2 8 2 1s22s22p63s2
13 nhom Al 2 8 3 1s22s22p63s23p1
14 silic Si 2 8 4 1s22s22p63s23p2
15 photpho P 2 8 5 1s22s22p63s23p3
16 l−u huúnh S 2 8 6 1s22s22p63s23p4
17 clo Cl 2 8 7 1s22s22p63s23p5
18 agon Ar 2 8 8 1s22s22p63s23p6
19 kali K 2 8 8 1 1s22s22p63s23p64s1
20 canxi Ca 2 8 8 2 1s22s22p63s23p64s2
TiÕt 10 luyÖn tËp cÊu t¹o vá nguyªn tö
A. Môc tiªu
5. Cñng cè kiÕn thøc vÒ : Líp, ph©n líp electron. Thø tù c¸c ph©n líp electron theo chiÒu t¨ng cña n¨ng l−îng trong nguyªn tö. CÊu h×nh electron cña nguyªn tö.
6. RÌn luyÖn kÜ n¨ng gi¶i mét sè bµi tËp c¬ b¶n vÒ viÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö khi biÕt gi¸ trÞ Z vµ x¸c ®Þnh ®−îc sè electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö 20 nguyªn tè ®Çu, tõ ®ã suy ra tÝnh chÊt c¬ b¶n cña nguyªn tè. Dùa vµo sè electron tèi ®a trong mét AO ®Ó tÝnh sè electron tèi ®a trong mét ph©n líp, mét líp.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : Phãng to b¶ng 3 vµ 4 (SGK), ®Ìn chiÕu.
• HS : ChuÈn bÞ c¸c bµi luyÖn tËp (SGK).
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (15 phót)
a. kiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng
GV : Yªu cÇu 1 HS ®iÒn vµo c¸c « trèng cña b¶ng sau ®©y :
HS : §iÒn th«ng tin vµo b¶ng.
Líp n = 1
(K) n = 2 (L)
n = 3 (M)
n = 4 (N)
Sè ph©n líp
KÝ hiÖu ph©n líp
Sè e tèi ®a ë ph©n líp
Sè e tèi ®a ë líp
GV : ChiÕu b¶ng 3 (SGK) lªn mµn h×nh ®Ó HS ®èi chiÕu vµ söa ch÷a nh÷ng sai sãt trªn b¶ng võa ®iÒn.
HS : Nghiªn cøu b¶ng 3 (SGK) vµ tù söa ch÷a (nÕu sai).
GV : Yªu cÇu HS kh¸c ®iÒn vµo c¸c « trèng cña b¶ng sau ®©y :
HS : §iÒn th«ng tin vµo b¶ng.
CÊu h×nh e líp ngoµi
cïng
ns1
ns2
ns2np1
ns2np2
ns2np3
ns2np4
ns2np5
ns2np6
He: 1s2
Sè e líp ngoµi cïng
Dù ®o¸n lo¹i nguyªn tè
TÝnh chÊt c¬ b¶n cña
nguyªn tè
GV : ChiÕu b¶ng 4 (SGK) lªn mµn h×nh ®Ó HS ®èi chiÕu vµ söa ch÷a nh÷ng sai sãt trªn b¶ng võa ®iÒn.
HS : Nghiªn cøu b¶ng 4 (SGK) vµ tù söa ch÷a (nÕu sai).
Ho¹t ®éng 2 (28 phót)
B. gi¶i bµi tËp sgk
GV tæ chøc h−íng dÉn HS gi¶i bµi tËp trong SGK, khuyÕn khÝch em nµo lµm xong tr−íc lªn b¶ng tr×nh bµy. Sau ®ã h−íng dÉn HS kh¸c nhËn xÐt bµi gi¶i.
GV : ChiÕu ®Ò bµi 1 lªn mµn h×nh.
Bµi 1. ThÕ nµo lµ nguyªn tè s, p, d, f ? LÊy vÝ dô nguyªn tè s, p, d.
HS 1 :
• Nguyªn tè s lµ nh÷ng nguyªn tè mµ nguyªn tö cã e cuèi cïng ®iÒn vµo ph©n líp s.
VÝ dô : Z = 11 : 1s22s22p63s1.
HS 2 :
• Nguyªn tè p lµ nh÷ng nguyªn tè mµ nguyªn tö cã electron cuèi cïng ®−îc ®iÒn vµo ph©n líp p.
VÝ dô : Z = 8 : 1s22s22p4.
HS 3 :
• Nguyªn tè d lµ nh÷ng nguyªn tè mµ nguyªn tö cã electron cuèi cïng ®−îc ®iÒn vµo ph©n líp d.
VÝ dô : Z = 26 : 1s22s22p63s23p63d64s2.
HS 4 :
GV : Electron cuèi cïng lµ electron ®−îc ®iÒn sau cïng vµo ph©n líp cã n¨ng l−îng cao nhÊt.
VÝ dô trong nguyªn tö Fe, electron cuèi cïng ®−îc hiÓu lµ electron thø s¸u trªn ph©n líp 3d.
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 2 lªn mµn h×nh.
• Nguyªn tè f lµ nh÷ng nguyªn tè mµ nguyªn tö cã electron cuèi cïng ®−îc ®iÒn vµo ph©n líp f.
Bµi 2. C¸c electron thuéc líp K hay L liªn kÕt víi h¹t nh©n chÆt chÏ h¬n ? V× sao ?
GV : Minh ho¹ qua h×nh vÏ sau:
HS : C¸c electron thuéc líp K liªn kÕt víi h¹t nh©n chÆt chÏ h¬n v× gÇn h¹t nh©n h¬n vµ møc n¨ng l−îng thÊp h¬n.
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 3 lªn mµn h×nh.
Bµi 3. Trong nguyªn tö, nh÷ng
electron cña líp nµo quyÕt ®Þnh tÝnh
chÊt ho¸ häc cña nguyªn tö nguyªn tè
®ã ? Cho vÝ dô.
HS : Trong nguyªn tö, nh÷ng electron
ë líp ngoµi cïng quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt
ho¸ häc cña nguyªn tö nguyªn tè.
VÝ dô : Mg cã 2e, Ca còng cã 2e ë líp
ngoµi cïng → ®Òu thÓ hiÖn tÝnh chÊt
cña phi kim.
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 4 lªn mµn h×nh.
Bµi 4. Vá electron cña 1 nguyªn tö cã
20 electron. Hái :
a) Nguyªn tö ®ã cã bao nhiªu líp
electron ?
b) Líp ngoµi cïng cã bao nhiªu
electron ?
c) Nguyªn tè ®ã lµ kim lo¹i hay phi
kim ?
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
E
K L M
⊕
GV : Nguyªn tö cã 20e → Z = 20.
ViÕt cÊu h×nh electron ?
HS : 1s22s22p63s23p64s2.
GV : Nguyªn tö ®ã cã bao nhiªu líp
electron ?
HS : 4 líp e.
GV : Líp ngoµi cïng cã bao nhiªu
electron ? thuéc ph©n líp nµo ?
HS : 2 electron thuéc ph©n líp 4s.
GV : Dùa vµo sè e ngoµi cïng h·y kÕt
luËn kim lo¹i hay phi kim ?
HS : Kim lo¹i.
Ho¹t ®éng 3 (2 phót)
dÆn dß – bµi tËp vÒ nhµ
Bµi tËp : 5, 6, 7, 8, 9 (SGK).
TiÕt 11 luyÖn tËp
cÊu t¹o vá nguyªn tö (tiÕp)
A. Môc tiªu
TiÕp tôc rÌn luyÖn kÜ n¨ng : ViÕt cÊu h×nh electron tõ ®ã suy ra sè líp electron, líp e ngoµi cïng, sè electron trªn ph©n líp vµ líp, dù ®o¸n tÝnh chÊt cña nguyªn tè.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : M¸y chiÕu, giÊy trong, bót d¹, hÖ thèng bµi tËp SGK vµ c©u hái gîi ý.
• HS : ¤n tËp c¸c kiÕn thøc th«ng qua ho¹t ®éng gi¶i bµi tËp.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (40 phót)
b. gi¶i bµi tËp sgk
GV : ChiÕu bµi tËp 5 lªn mµn h×nh.
Bµi 5. Cho biÕt sè electron tèi ®a ë c¸c ph©n líp sau :
a) 2s ; b) 3p ; c) 4s ; d) 3d.
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
GV : Cho biÕt sè AO cña ph©n líp s, p vµ d.
HS : Ph©n líp s cã 1 AO.
Ph©n líp p cã 3 AO.
Ph©n líp d cã 5 AO.
GV : Mçi Ao cã tèi ®a 2e. VËy ph©n líp s, p, d cã tèi ®a bao nhiªu e ?
HS : Ph©n líp s cã tèi ®a 2e.
Ph©n líp p cã tèi ®a 6e.
Ph©n líp d cã tèi ®a 10e.
GV : Ghi sè electron tèi ®a lªn c¸c ph©n líp 2s, 3p, 4s vµ 3d.
GV : ChiÕu bµi tËp 6 lªn mµn h×nh.
HS : a) 2s2 ; b) 3p6 ; c) 4s2 ; d) 3d10.
Bµi 6. CÊu h×nh electron cña nguyªn tö photpho lµ :
1s22s22p63s23p3. Hái :
a) Nguyªn tö P cã bao nhiªu e ?
b) Sè hiÖu nguyªn tö cña P lµ bao nhiªu ?
c) Líp electron nµo cã møc n¨ng l−îng cao nhÊt ?
d) Cã bao nhiªu líp e, mçi líp cã bao nhiªu e ?
e) P lµ nguyªn tè kim lo¹i hay phi kim ? V× sao ?
HS : ChuÈn bÞ 3 phót.
GV : Yªu cÇu mçi HS chuÈn bÞ mét c©u ®Ó tr¶ lêi. §èi víi HS yÕu cã thÓ gîi ý thªm vÒ c¸ch tÝnh sè e ? Sè hiÖu nguyªn tö ? Sè líp e ? Sè e trªn mçi líp ? TÝnh chÊt nguyªn tè ?
HS :
a) Nguyªn tö P cã 15e.
b) Sè hiÖu nguyªn tö P lµ 15.
c) Líp thø ba (líp M) cã n¨ng l−îng cao nhÊt.
d) Cã 3 líp, sè e trªn mçi líp: 2, 8, 5.
e) Cã 5e líp ngoµi cïng → P lµ phi kim.
GV : ChiÕu bµi tËp 7 lªn mµn h×nh.
Bµi 7. CÊu h×nh electron nguyªn tö cho ta biÕt nh÷ng th«ng tin g× ? Cho thÝ dô.
GV : Cã thÓ yªu cÇu HS lÊy mét vÝ dô vÒ cÊu h×nh electron cña 20 nguyªn tè ®Çu.
VÝ dô : S (Z = 16) : 1s22s22p63s23p4.
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
GV : Tõ cÊu h×nh e cã thÓ biÕt nh÷ng th«ng tin g× ?
HS : Sù ph©n bè e trªn c¸c líp vµ ph©n
líp → Dù ®o¸n tÝnh chÊt c¬ b¶n cña nguyªn tö nguyªn tè. (S lµ phi kim).
GV : Yªu cÇu HS ph©n tÝch tiÕp mét sè cÊu h×nh kh¸c.
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 8 lªn mµn h×nh.
Bµi 8. ViÕt cÊu h×nh electron ®Çy ®ñ
cho c¸c nguyªn tö cã líp electron ngoµi cïng lµ :
a) 2s1 ; b) 2s22p3 ; c) 2s22p6 ;
d) 3s23p3 ; e) 3s23p5 ; f) 3s23p6.
HS : ChuÈn bÞ 3 phót.
GV : Electron ®ang ®iÒn vµo ë líp ngoµi cïng, chøng tá c¸c líp ë bªn trong cã sè e nh− thÕ nµo ?
HS : C¸c líp bªn trong cã sè e tèi ®a (b·o hoµ).
GV : Tõ ®ã suy ra cÊu h×nh electron ®Çy ®ñ ?
GV : Cã thÓ yªu cÇu HS tr¶ lêi thªm vÒ c¸c nguyªn tè ®ã lµ kim lo¹i, phi kim hay khÝ hiÕm ?
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 9 lªn mµn h×nh.
Bµi 9 : Cho biÕt tªn, kÝ hiÖu, sè hiÖu nguyªn tö cña :
HS :
a) 1s22s1 → Kim lo¹i.
b) 1s22s22p3 → Phi kim.
c) 1s22s22p6 → KhÝ hiÕm.
d) 1s22s22p63s23p3 → Phi kim.
e) 1s22s22p63s23p5 → Phi kim.
f) 1s22s22p63s23p6 → KhÝ hiÕm.
a) 2 nguyªn tè cã sè e líp ngoµi cïng lµ tèi ®a ;
b) 2 nguyªn tè cã 1 electron ë líp ngoµi cïng ;
c) 2 nguyªn tè cã 7 electron ë líp ngoµi cïng.
HS : ChuÈn bÞ 3 phót.
GV : H−íng dÉn HS sö dông b¶ng cÊu h×nh e nguyªn tö cña 20 nguyªn tè ®Çu (tr. 26 SGK) ®Ó t×m nguyªn tö tho¶ m·n ®Ò bµi.
GV : NhËn xÐt vÒ viÖc chuÈn bÞ bµi tËp vµ c¸ch tr×nh bµy cña c¸c HS trong líp. Cho ®iÓm.
HS : a) 20 4010 18Ne ; Ar.
b) 23 3911 19Na K.
c) 19 359 17F Cl.
Ho¹t ®éng 2 (5 phót)
dÆn dß – chuÈn bÞ cho bµi sau
GV : Yªu cÇu c¸c em gi¶i l¹i c¸c bµi tËp nµy vµo vë bµi tËp vµ «n tËp l¹i c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n cña ch−¬ng 1 ®Ó chuÈn bÞ cho tiÕt sau nghiªn cøu ch−¬ng 2.
Ch−¬ng 2
b¶ng tuÇn hoμn c¸c nguyªn tè hãa häc vμ ®Þnh luËt tuÇn hoμn
TiÕt 12 b¶ng tuÇn hoμn c¸c nguyªn tè ho¸ häc
A. Môc tiªu
1. Gióp HS hiÓu :
• Nguyªn t¾c s¾p xÕp c¸c nguyªn tè ho¸ häc vµo b¶ng tuÇn hoµn.
• CÊu t¹o cña b¶ng tuÇn hoµn (¤ nguyªn tè, chu kú, nhãm nguyªn tè).
2. RÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông : Tõ vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn suy ra cÊu h×nh electron vµ ng−îc l¹i.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : B¶ng tuÇn hoµn vµ ch©n dung Men-®ª-lª-Ðp (phãng to).
• HS : B¶ng tuÇn hoµn (cì nhá).
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
s¬ l−îc vÒ sù ph¸t minh ra b¶ng tuÇn hoµn
GV : ChiÕu b¶ng tuÇn hoµn vµ ¶nh ch©n dung §. I. Men-®ª-lª-Ðp lªn mµn h×nh, råi cho HS nghiªn cøu SGK (®äc qua phÇn ch÷ nhá) ®Ó biÕt râ s¬ l−îcvÒ sù ph¸t minh ra b¶ng tuÇn hoµn.
HS : Quan s¸t b¶ng tuÇn hoµn vµ ®äc SGK.
Ho¹t ®éng 2 (10 phót)
i. nguyªn t¾c s¾p xÕp c¸c nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn
GV : ChiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh, cho HS quan s¸t, råi rót ra nguyªn t¾c s¾p xÕp c¸c nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn.
HS : Quan s¸t b¶ng tuÇn hoµn.
GV : §iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn thay ®æi nh− thÕ nµo ?
HS : T¨ng dÇn.
GV : C¸c nguyªn tè trong cïng mét hµng cã ®Æc ®iÓm g× gièng nhau ?
HS : Cã cïng sè líp electron trong nguyªn tö.
GV : C¸c nguyªn tè trong cïng mét cét cã ®Æc ®iÓm g× gièng nhau ?
HS : Cã cïng sè electron líp ngoµi cïng trong vá electron cña nguyªn tö.
GV : §©y lµ 3 nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó s¾p xÕp c¸c nguyªn tè vµo b¶ng tuÇn hoµn.
HS : C¸c nguyªn tè ho¸ häc ®−îc s¾p xÕp vµo b¶ng tuÇn hoµn theo ba nguyªn t¾c sau :
GV : ChiÕu 3 nguyªn t¾c lªn mµn h×nh vµ gi¶i thÝch :
Electron ho¸ trÞ lµ nh÷ng electron cã kh¶ n¨ng tham gia h×nh thµnh liªn kÕt ho¸ häc. Chóng th−êng n»m ë líp ngoµi cïng vµ cã thÓ ë c¶ ph©n líp s¸t ngoµi cïng ch−a b·o hoµ.
1. C¸c nguyªn tè ®−îc s¾p xÕp theo chiÒu t¨ng dÇn cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö.
2. C¸c nguyªn tè cã cïng sè líp electron trong nguyªn tö ®−îc s¾p xÕp thµnh mét hµng.
3. C¸c nguyªn tè cã sè electron ho¸ trÞ trong nguyªn tö nh− nhau ®−îc s¾p xÕp thµnh mét cét.
Ho¹t ®éng 3 (20 phót)
ii. cÊu t¹o cña b¶ng tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè ho¸ häc
1. ¤ nguyªn tè
GV : ChiÕu mét « nguyªn tè bÊt k× trong b¶ng tuÇn hoµn (vÝ dô « sè 13, nguyªn tè Al) lªn mµn h×nh. Sau ®ã giíi
HS : Quan s¸t.
thiÖu cho HS biÕt c¸c th«ng tin ®−îc ghi trong « nh− : sè hiÖu nguyªn tö (13), kÝ hiÖu ho¸ häc (Al), tªn nguyªn tè (nh«m), nguyªn tö khèi (26,98), ®é ©m ®iÖn (1,61), cÊu h×nh electron ([Ne] 3s23p1) vµ sè oxi ho¸ (+3).
GV : Chän mét sè « trong 20 nguyªn tè ®Çu b¶ng tuÇn hoµn råi yªu cÇu HS nh×n vµo ®ã ®Ó tr×nh bµy c¸c th«ng tin mµ HS thu nhËn ®−îc.
GV : C¸c th«ng tin nµy rÊt quan träng gióp chóng ta t×m hiÓu cÊu t¹o, tÝnh chÊt cña nguyªn tö.
HS : Quan s¸t vµ tr¶ lêi.
GV cÇn nhÊn m¹nh ®Ó HS biÕt c¸c nhµ khoa häc ®· x¸c ®Þnh ®−îc sè thø tù cña « ®óng b»ng sè hiÖu nguyªn tö cña nguyªn tè ®ã. V× vËy khi biÕt sè thø tù cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn th× cã thÓ suy ra sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö, sè proton, sè electron.
HS : Sè thø tù nguyªn tè = sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n (Z) = sè proton = sè electron trong nguyªn tö.
2. Chu k×
13 26,98
Nh«m[Ne] 3s23p1
1,61
+3
Al
Nguyªn tö khèi trung b×nh
§é ©m ®iÖn
CÊu h×nh e Sè oxi ho¸
Tªn nguyªn tè
KÝ hiÖu ho¸ häc
(Sè thø tù cña «) Sè hiÖu nguyªn tö
GV : ChiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ chØ vµo vÞ trÝ cña tõng chu k× vµ rót ra nhËn xÐt.
HS :
• Chu k× lµ d·y nh÷ng nguyªn tè mµ nguyªn tö cña chóng cã cïng sè líp electron.
• Sè thø tù cña chu k× b»ng sè líp electron trong
nguyªn tö.
• Chu k× nµo còng ®−îc b¾t ®Çu b»ng mét kim lo¹i kiÒm vµ kÕt thóc b»ng mét khÝ hiÕm (trõ chu k× 1).
GV cho HS nghiªn cøu tõng chu k×
(tõ 1 → 7).
GV : Chu k× 1 cã bao nhiªu nguyªn tè ? Më ®Çu lµ nguyªn tè nµo ? KÕt thóc lµ nguyªn tè nµo ? Cã bao nhiªu líp electron ? Mçi líp bao nhiªu electron ?
HS : Chu k× 1 gåm 2 nguyªn tè lµ H (Z = 1) 1s1 vµ He (Z = 2) 1s2. Nguyªn tö cña 2 nguyªn tè nµy chØ cã 1 líp e, ®ã lµ líp K.
GV : Hái t−¬ng tù víi chu k× 2 ? HS : Chu k× 2 gåm 8 nguyªn tè, b¾t ®Çu
tõ Li (Z = 3) 1s22s1 vµ kÕt thóc lµ
Ne (Z = 10) 1s22s22p6.
Nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè nµy cã 2
líp electron : Líp K (gåm 2 electron)
vµ líp L (cã sè e t¨ng tõ 1 → 8).
GV : Hái t−¬ng tù víi chu k× 3 ? HS : Chu k× 3 gåm 8 nguyªn tè, b¾t ®Çu
tõ Na (Z = 11) 1s22s22p63s1 vµ kÕt thóc
lµ Ar (Z = 18) 1s22s22p63s23p6.
Nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè nµy cã 3
líp electron : líp K (2e), líp L (8e) vµ
líp M (cã sè e t¨ng tõ 1 → 8).
GV : Hái t−¬ng tù víi chu k× 4 ? HS : Chu k× 4 gåm 18 nguyªn tè, b¾t
®Çu tõ K (Z = 19) [Ar] 4s1 vµ kÕt thóc
lµ Kr (Z = 36) [Ar] 3d104s24p6.
GV : Chu k× 6 ? HS : Chu k× 6 gåm 32 nguyªn tè, b¾t ®Çu tõ Cs (Z = 55) [Xe] 6s1 vµ kÕt thóc lµ khÝ hiÕm Rn (Z = 86) [Xe] 4f145d106s26p6.
GV bæ sung : Chu k× 7 ch−a ®Èy ®ñ, dù ®o¸n cã 32 nguyªn tè t−¬ng tù chu k× 6 :
• C¸c chu k× 1, 2, 3 ®−îc gäi lµ chu k× nhá.
• C¸c chu k× 4, 5, 6, 7 ®−îc gäi lµ chu k× lín.
Chó ý : 14 nguyªn tè ®øng sau La (Z = 57) thuéc chu k× 6 ®−îc gäi lµ c¸c nguyªn tè thuéc hä lantan. 14 nguyªn tè thuéc chu k× 7 sau Ac (Z = 89) gäi lµ c¸c nguyªn tè thuéc hä actini. Hai hä nµy cã cÊu h×nh electron tæng qu¸t:
(n - 2) f (n - 1) d n s2
vµ ®−îc xÕp riªng thµnh 2 hµng ë phÇn cuèi b¶ng.
Ho¹t ®éng 4 (5 phót)
cñng cè bµi tËp vÒ nhµ
GV cñng cè toµn bé tiÕt thø nhÊt, l−u ý HS hai ý:
• Nguyªn t¾c s¾p xÕp c¸c nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn.
• C¸c ®Æc ®iÓm cña chu k×.
Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4 (SGK).
TiÕt 13 B¶ng tuÇn hoμn c¸c nguyªn tè ho¸ häc (tiÕp)
A. Môc tiªu
1. TiÕp tôc nghiªn cøu cÊu t¹o b¶ng tuÇn hoµn : Nhãm nguyªn tè.
2. Dùa vµo cÊu h×nh e cña nguyªn tö nguyªn tè ®Ó kÕt luËn nguyªn tè thuéc nhãm A hay B.
3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : B¶ng tuÇn hoµn, m¸y chiÕu.
• HS : B¶ng tuÇn hoµn.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
kiÓm tra bμi cò vμ ch÷a bμi tËp vÒ nhμ
GV : Yªu cÇu 1 HS tr×nh bµy ®Æc ®iÓm cña chu k× trong b¶ng tuÇn hoµn ?
HS :
• Nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè trong cïng mét chu k× cã cïng sè líp electron.
• Sè thø tù cña chu k× b»ng sè líp electron trong nguyªn tö.
• Chu k× nµo còng ®−îc b¾t ®Çu b»ng mét kim lo¹i kiÒm vµ kÕt thóc b»ng mét khÝ hiÕm (trõ chu k× 1).
GV : Yªu cÇu 4 HS tr¶ lêi 4 bµi tËp tr¾c nghiÖm 1, 2, 3, 4 (SGK).
Bµi 1. C¸c nguyªn tè ë chu k× 6 cã sè líp electron trong nguyªn tö lµ :
A. 3 B. 5 C. 6 D. 7
HS 1 : §¸p ¸n C.
Bµi 2. Trong b¶ng tuÇn hoµn c¸c
nguyªn tè, sè chu k× nhá vµ sè chu k× lín lµ :
A. 3 vµ 3 B. 3 vµ 4
C. 4 vµ 4 D. 4 vµ 3
HS 2 : §¸p ¸n B.
Bµi 3. Sè nguyªn tè trong chu k× 3 vµ 5 lµ :
A. 8 vµ 18 B. 18 vµ 8
C. 8 vµ 8 D. 18 vµ 18
HS 3 : §¸p ¸n A.
Bµi 4. Trong b¶ng tuÇn hoµn, c¸cnguyªn tè ®−îc s¾p xÕp theo nguyªn t¾c :
A. Theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n
B. C¸c nguyªn tè cã cïng sè líp electron trong nguyªn tö ®−îc xÕp thµnh 1 hµng.
C. C¸c nguyªn tè cã cïng sè electron ho¸ trÞ trong nguyªn tö ®−îc xÕp thµnh 1 cét.
D. C¶ A, B, C.
GV : NhËn xÐt vµ cho ®iÓm.
HS 4 : §¸p ¸n D.
Ho¹t ®éng 2 (30 phót)
3. Nhãm nguyªn tè
GV : ChiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ chØ vµo vÞ trÝ cña tõng nhãm vµ nhÊn m¹nh ®Æc ®iÓm :
• Nhãm nguyªn tè gåm c¸c nguyªn tè cã cÊu h×nh electron nguyªn tö líp ngoµi cïng t−¬ng tù nhau do ®ã tÝnh chÊt ho¸ häc gÇn gièng nhau ®−îc xÕp thµnh mét cét.
• B¶ng tuÇn hoµn cã 18 cét ®−îc chia thµnh 8 nhãm A (®¸nh sè tõ I A ®Õn VIII A) vµ 8 nhãm B (®¸nh sè tõ III B ®Õn II B)
• Mçi nhãm lµ 1 cét, riªng nhãm VIII B gåm 3 cét.
a) X¸c ®Þnh sè thø tù nhãm A
GV : §Ó x¸c ®Þnh sè thø tù cña nhãm cÇn dùa vµo cÊu h×nh electron ho¸ trÞ.
GV : Yªu cÇu 1 HS cho biÕt cÊu h×nh electron ho¸ trÞ tæng qu¸t cña c¸c nhãm A ?
HS : Nhãm A → nsanpb
a, b lµ sè electron trªn líp s vµ p :
1 ≤ a ≤ 2 vµ 0 ≤ b ≤ 6
GV : C¸ch x¸c ®Þnh STT cña nhãm ? → STT nhãm A = a + b.
GV : Dùa vµo sè electron ho¸ trÞ cã thÓ
dù ®o¸n tÝnh chÊt nguyªn tè ? HS : • NÕu a + b ≤ 3 → Kim lo¹i
• NÕu a + b = 4 → Kim lo¹i / Phi kim
• NÕu 5 ≤ a + b ≤ 7 → Phi kim
• NÕu a + b = 8 → KhÝ hiÕm
GV : C¸c nguyªn tè nhãm A bao gåm
nh÷ng nguyªn tè nµo ? VÝ dô ?
HS : C¸c nhãm A bao gåm c¸c nguyªn
tè s vµ p. VÝ dô :
Na (Z = 11) 1s22s22p63s1 → I A
O (Z = 8) 1s22s22p4 → VI A
b) X¸c ®Þnh sè thø tù nhãm B
GV : C¸c nguyªn tè nhãm B bao gåm
nh÷ng nguyªn tè d (tõ nhãm III B ®Õn
VIII B) vµ nguyªn tè f (hä lantan vµ
actini). ë ®©y ta chØ giíi h¹n x¸c ®Þnh
STT nhãm B cña c¸c nguyªn tè d.
GV : Cho biÕt cÊu h×nh electron ho¸ trÞ
cña c¸c nguyªn tè d ë d¹ng tæng qu¸t.
HS : Nhãm B bao gåm nguyªn tè d vµ
f. CÊu h×nh electron ho¸ trÞ cña nguyªn
tè d : (n – 1) dansb
§iÒu kiÖn : b = 2, 1 ≤ a ≤ 10
• NÕu a + b < 8 → STT nhãm = a + b
• NÕu a + b = 8, 9, 10 → STT nhãm = 8
• NÕu a + b > 10 → STT nhãm = (a +
b) – 10
GV : ViÕt cÊu h×nh e cña nguyªn tè cã
Z = 26 vµ cho biÕt vÞ trÝ cña nguyªn tè
trong b¶ng tuÇn hoµn (chu k×, nhãm
A/B) ?
HS : Z = 26 [Ar] 3d64s2
→ VÞ trÝ chu k× 4
(Fe)nhãm VIII B
⎧⎨⎩
GV : C¸c nguyªn tè d gäi lµ c¸c kim lo¹i chuyÓn tiÕp.
GV : ViÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö cña nguyªn tè cã Z = 29.
HS : Z = 29 [Ar] 3d94s2
GV : Ph©n líp 3d9 chØ thiÕu 1e lµ ®¹t ph©n líp b·o hoµ bÒn v÷ng 3d10, do ®ã 1e ë ph©n líp 4s sÏ nh¶y vµo ®Ó t¹o ra hiÖn t−îng “b·o hoµ gÊp”. VËy cÊu h×nh electron ®óng ph¶i lµ thÕ nµo ? Suy ra vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn ?
HS : [Ar] 3d104s1
→ VÞ trÝ chu k× 4
(Cu)nhãm I B
⎧⎨⎩
GV : ViÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö cña nguyªn tè cã Z = 24.
HS : Z = 24 [Ar] 3d44s2
GV : Ph©n líp 3d4chØ thiÕu 1e lµ ®¹t ph©n líp nöa b·o hoµ 3d5 bÒn v÷ng, do ®ã 1e ë ph©n líp 4s sÏ nh¶y vµo ®Ó t¹o ra hiÖn t−îng “nöa b·o hoµ gÊp”. VËy cÊu h×nh electron cña nguyªn tè ph¶i nh− thÕ nµo ? Suy ra vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn ?
HS : [Ar] 3d54s1
→ VÞ trÝ chu k× 4
(Cr)nhãm VI B
⎧⎨⎩
GV : VËy khi viÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tè d cÇn chó ý ngo¹i lÖ nµo ?
HS : b = 2, a = 9 → b = 1, a = 10
b = 2, a = 4 → b = 1, a = 5
Ho¹t ®éng 3 (5 phót)
cñng cè vμ bμi tËp vÒ nhμ
• GV yªu cÇu HS cÇn n¾m v÷ng c¸ch x¸c ®Þnh sè thø tù nhãm A vµ nhãm B tõ ®ã suy ra vÞ trÝ cña c¸c nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn dùa vµo cÊu h×nh electron ho¸ trÞ.
• Bµi tËp vÒ nhµ : 5, 6, 7, 8, 9 (SGK).
D. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK
1. §¸p ¸n C.
2. §¸p ¸n B.
3. §¸p ¸n A.
4. §¸p ¸n D.
5. §¸p ¸n C.
6. Nh− SGK.
7. Nh− SGK.
8. Sè thø tù nhãm A = tæng sè electron ho¸ trÞ.
9.
Chu k× 2 Li Be B C N O F Ne
Sè e ë líp ngoµi cïng 1 2 3 4 5 6 7 8
e. t− liÖu tham kh¶o
Vµo th¸ng 8 – 1997, t¹i Geneve (Thuþ SÜ), trong mét héi nghÞ gåm c¸c thµnh
viªn cña 40 n−íc tham gia IUPAC (International Union of Pure and Applied
Chemistry) ®· thèng nhÊt c¸ch ®Æt tªn cho c¸c nguyªn tè ho¸ häc tõ 104 ®Õn 118
thuéc chu k× 7 nh− sau :
• Nguyªn tè 104 ®−îc ®Æt tªn lµ Rutherfordium kÝ hiÖu lµ Rf mang tªn nhµ
b¸c häc Rutherford, ng−êi ®· ph¸t hiÖn ra h¹t nh©n nguyªn tö. Nguyªn tè nµy
kh«ng cßn mang tªn Kursatovium (Ku) mµ tr−íc ®©y Liªn X« (cò), c¸c n−íc
Scandinave vÉn dïng ®Ó t«n vinh nhµ b¸c häc Kusat«p, cha ®Î ra nÒn nguyªn
tö häc X« ViÕt.
• Nguyªn tè 105 : Dubnium (Db) mang tªn ®Þa danh Dubna (Nga) n¬i cã phßng
thÝ nghiÖm Dubna. Tr−íc ®©y cã n−íc gäi nguyªn tè nµy lµ Nibsbohrium (Ns).
• Nguyªn tè 106 : Seaborgium (Sg) mang tªn nhµ b¸c häc Gleen Seaborg,
ng−êi ®· l·nh ®¹o tµi ba phßng thÝ nghiÖm Berkeley (MÜ), n¬i ®· tæng hîp
®−îc hµng lo¹t nguyªn tè siªu urani. §©y lµ tr−êng hîp ch−a tõng cã ®èi víi
mét nhµ khoa häc khi cßn sèng.
• Nguyªn tè 107 : Bohrium (Bh) mang tªn nhµ b¸c häc Nils Bohr (§an
M¹ch), ng−êi cã c«ng ®Æt nÒn mãng cho lÝ thuyÕt cÊu t¹o nguyªn tö.
• Nguyªn tè 108 : Hassium (Hs) mang tªn ®Þa danh Hass (§øc), n¬i cã trung
t©m nghiªn cøu c¸c nguyªn tè siªu nÆng.
• Nguyªn tè 109 : Meitnerium (Mt) mang tªn nhµ b¸c häc Lise Meitner (§øc),
ng−êi céng t¸c víi Otto Hahn trong c«ng tr×nh ph¶n øng ph©n chia h¹t nh©n.
• C¸c nguyªn tè 110 ®Õn 118 t¹m thêi ®Æt tªn theo hÖ thèng c¸c con sè (nil lµ 0, un lµ 1, bi lµ 2, tri lµ 3, quad lµ 4, ...) thªm tiÕp vÞ ng÷ ium. NghÜa lµ :
• Nguyªn tè 110 cã tªn lµ Ununnilium (Uun)
• Nguyªn tè 111 cã tªn lµ Unununium (Uuu)
• Nguyªn tè 112 cã tªn lµ Ununbiium (Uub)
• Nguyªn tè 113 cã tªn lµ Ununtriium (Uut)
• Nguyªn tè 114 cã tªn lµ Ununquadium (Uuq)
• Nguyªn tè 115 cã tªn lµ Ununpentium (Uup)
• Nguyªn tè 116 cã tªn lµ Ununhexium (Uuh)
• Nguyªn tè 117 cã tªn lµ Ununseptium (Uus)
• Nguyªn tè 118 cã tªn lµ Ununoctium (Uuo)
TiÕt 14 sù biÕn ®æi tuÇn hoμn cÊu h×nh electron nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc
A. Môc tiªu
1. HS hiÓu ®−îc sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè.
2. HiÓu ®−îc sè electron ngoµi cïng quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt ho¸ häc cña c¸c nguyªn tè thuéc nhãm A.
3. Tõ vÞ trÝ cña nguyªn tè trong mét nhãm A suy ra ®−îc sè electron ho¸ trÞ cña nã vµ dù ®o¸n tÝnh chÊt cña nguyªn tè.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : Phãng to b¶ng 5 (SGK) – CÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè nhãm A.
• HS : B¶ng tuÇn hoµn.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (5 phót)
kiÓm tra bμi cò
GV : Tr×nh bµy c¸c nguyªn t¾c s¾p xÕp
c¸c nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn ?
HS : 3 nguyªn t¾c.
GV : ThÕ nµo lµ nguyªn tè s, p, d vµ f ?
LÊy vÝ dô nguyªn tè s, p.
GV : NhËn xÐt, cho ®iÓm.
HS : Theo SGK
Ho¹t ®éng 2 (15 phót)
i. sù biÕn ®æi tuÇn hoμn cÊu h×nh electron
nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè
GV : ChiÕu b¶ng 5 (SGK) lªn mµn h×nh vµ yªu cÇu HS nhËn xÐt vÒ sù biÕn thiªn cña sè electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè trong c¸c nhãm A qua c¸c chu k× ?
HS : LÆp ®i lÆp l¹i → BiÕn ®æi mét c¸ch tuÇn hoµn.
GV : H·y cho biÕt sè electron líp ngoµi cïng cã quan hÖ nh− thÕ nµo víi sè thø tù cña nhãm A ?
HS : Sè thø tù c¸c nguyªn tè trong nhãm A = sè electron líp ngoµi cïng (sè electron ho¸ trÞ).
GV : Bæ sung : Sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè khi ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn chÝnh lµ nguyªn nh©n cña sù biÕn ®æi tuÇn hoµn tÝnh chÊt cña c¸c nguyªn tè.
Ho¹t ®éng 3 (10 phót)
II. cÊu h×nh electron nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè nhãm A
1. CÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè nhãm A
GV h−íng dÉn HS quan s¸t b¶ng 5 (SGK) ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái.
GV : H·y nhËn xÐt vÒ sè electron líp
ngoµi cïng cña c¸c nguyªn tö thuéc
HS : Trong cïng mét nhãm A c¸c
nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè cã cïng
c¸c nguyªn tè trong cïng mét nhãm A ? sè electron ngoµi cïng (electron ho¸ trÞ).
GV : Cho biÕt cÊu h×nh electron líp
ngoµi cïng cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè nhãm A thuéc chu k× n ? Vµ chØ ra sè electron líp ngoµi cïng ?
HS : nsanpb
(1 ≤ a ≤ 2, 0 ≤ b ≤ 6)
GV : Sè electron líp ngoµi cïng cña
c¸c nguyªn tè nhãm A ®−îc gäi lµ sè electron ho¸ trÞ.
→ Sè electron líp ngoµi cïng = a + b
GV : Cho biÕt electron ho¸ trÞ cña c¸c
nguyªn tè nhãm IA vµ IIA thuéc ph©n líp nµo ?
HS : Ph©n líp s → c¸c nguyªn tè s.
GV : Electron ho¸ trÞ cña c¸c nguyªn
tè nhãm IIIA, IVA, VA, VIA, VIIA vµ VIIIA thuéc ph©n líp nµo ?
HS : Ph©n líp s vµ p → c¸c nguyªn tè
p.
Ho¹t ®éng 4 (13 phót)
h−íng dÉn gi¶i bμi tËp (SGK)
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 1 (SGK) lªn mµn
h×nh :
Bµi 1. C¸c nguyªn tè thuéc cïng mét
nhãm A cã tÝnh chÊt ho¸ häc t−¬ng tù, v× vá electron nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè nhãm A cã :
A. Sè electron nh− nhau.
B. Sè líp electron nh− nhau.
C. Sè electron líp ngoµi cïng nh− nhau.
D. Cïng sè electron s vµ p.
GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 2 (SGK) lªn mµn
h×nh :
HS : §¸p ¸n C.
Bµi 2. Sù biÕn thiªn tÝnh chÊt cña c¸c
nguyªn tè thuéc chu k× sau l¹i ®−îc lÆp l¹i t−¬ng tù nh− chu k× tr−íc lµ do :
A. Sù lÆp l¹i tÝnh chÊt kim lo¹i cña c¸c nguyªn tè ë chu k× sau so víi chu k× tr−íc.
B. Sù lÆp l¹i tÝnh chÊt phi kim cña c¸c nguyªn tè ë chu k× sau so víi chu k× tr−íc.
C. Sù lÆp l¹i cÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè ë chu k× sau so víi chu k× tr−íc (ë ba chu k× ®Çu).
GV : ChiÕu bµi tËp 3 (SGK) lªn mµn
h×nh.
HS : Sù biÕn thiªn tÝnh chÊt cña c¸c
nguyªn tè thuéc chu k× sau l¹i ®−îc lÆp l¹i gièng nh− chu k× tr−íc v× cã sù biÕn ®æi tuÇn hoµn sè electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè khi ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn
→ §¸p ¸n C.
Bµi 3. Nh÷ng nguyªn tè thuéc nhãm A
nµo lµ c¸c nguyªn tè s, nguyªn tè p ? Sè electron thuéc líp ngoµi cïng trong nguyªn tö cña nguyªn tè s vµ p kh¸c nhau thÕ nµo ?
HS : C¸c electron ho¸ trÞ cña c¸c
nguyªn tè thuéc nhãm IA, IIA lµ
electron s → c¸c nguyªn tè s.
C¸c electron ho¸ trÞ cña c¸c nguyªn tè thuéc nhãm IIIA, IVA, VA, VIA, VIIA vµ VIIIA lµ c¸c electron s vµ p
→ c¸c nguyªn tè p.
Sè electron thuéc líp ngoµi cïng trong nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè s lµ 1 vµ 2. Sè electron thuéc líp ngoµi cïng trong nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè p lµ 3, 4, 5, 6, 7, 8.
Ho¹t ®éng 5 (2 phót)
dÆn dß – bμi tËp vÒ nhμ
Bµi tËp vÒ nhµ : 4, 5, 6, 7 (SGK).
TiÕt 15 sù biÕn ®æi tuÇn hoμn cÊu h×nh electron nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc (tiÕp)
A. Môc tiªu
1. TiÕp tôc t×m hiÓu sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè thuéc nhãm A.
2. Nghiªn cøu mét sè nhãm A tiªu biÓu. Gi¶i thÝch sù biÕn ®æi tuÇn hoµn tÝnh chÊt c¸c nguyªn tè.
3. Tõ cÊu h×nh electron dù ®o¸n tÝnh chÊt cña nguyªn tè.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : M¸y chiÕu, giÊy trong, b¶ng 5 (SGK).
• HS : B¶ng tuÇn hoµn.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
2. Mét sè nhãm A tiªu biÓu
Ho¹t ®éng 1 (7 phót)
a) Nhãm VIIIA lµ nhãm khÝ hiÕm
GV : ChiÕu b¶ng 5 lªn mµn h×nh vµ giíi
thiÖu : Nhãm VIIIA lµ nhãm khÝ hiÕm bao gåm c¸c nguyªn tè heli (He), neon (Ne) agon (Ar), kripton (Kr), xenon (Xe), ra®on (Rn).
GV : Yªu cÇu 1 HS nhËn xÐt vÒ sè
electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè trong nhãm ? ViÕt cÊu h×nh electron líp ngoµi cïng ë d¹ng
HS : Nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè
trong nhãm (trõ He) ®Òu cã 8 electron líp ngoµi cïng.
→ cÊu h×nh ns2np6.
tæng qu¸t ? (trõ He : 1s2).
GV : CÊu h×nh líp vá ngoµi cïng ns2np6
lµ rÊt bÒn v÷ng → hÇu hÕt c¸c khÝ hiÕm ®Òu kh«ng tham gia c¸c ph¶n øng ho¸
häc (trõ mét sè tr−êng hîp ®Æc biÖt) → ng−êi ta cßn gäi c¸c khÝ hiÕm lµ nh÷ng khÝ tr¬.
HS : HÇu hÕt c¸c khÝ hiÕm ®Òu kh«ng
tham gia ph¶n øng ho¸ häc.
GV bæ sung : ë ®iÒu kiÖn th−êng, c¸c
khÝ hiÕm ®Òu ë tr¹ng th¸i khÝ vµ ph©n tö chØ gåm mét nguyªn tö.
HS : ë ®iÒu kiÖn th−êng, c¸c khÝ hiÕm
®Òu ë tr¹ng th¸i khÝ vµ ph©n tö chØ gåm mét nguyªn tö.
Ho¹t ®éng 2 (7 phót)
b) Nhãm IA lµ nhãm kim lo¹i kiÒm
HS : Quan s¸t. GV : ChiÕu b¶ng 5 (SGK) lªn mµn h×nh vµ giíi thiÖu : Nhãm IA lµ nhãm kim lo¹i
kiÒm gåm c¸c nguyªn tè liti (Li), natri (Na), Kali (K), rubi®i (Rb), xesi (Cs) vµ Franxi (Fr).
GV yªu cÇu 1 HS nhËn xÐt : CÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè nµy ?
HS : ns1 → chØ cã 1 electron líp ngoµi cïng.
GV nhËn xÐt : V× nguyªn tö chØ cã 1 electron líp ngoµi cïng nªn trong c¸c ph¶n øng ho¸ häc, nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè kim lo¹i kiÒm cã khuynh h−íng nh−êng ®−êng ®i 1 electron ®Ó ®¹t ®Õn cÊu h×nh electron bÒn v÷ng cña khÝ hiÕm. Do ®ã, trong c¸c hîp chÊt c¸c nguyªn tè kim lo¹i kiÒm chØ cã ho¸ trÞ 1.
HS : Ghi nhËn xÐt.
GV h−íng dÉn HS ®äc SGK ®Ó biÕt vÒ c¸c
tÝnh chÊt ho¸ häc c¬ b¶n cña kim lo¹i kiÒm vµ yªu cÇu HS viÕt ph−¬ng tr×nh
ph¶n øng.
HS : Kim lo¹i kiÒm cã mét sè tÝnh
chÊt ho¸ häc c¬ b¶n sau :
– T¸c dông m¹nh víi oxi → oxit
4Na + O2 → 2Na2O
4Li + O2 → 2Li2O
– T¸c dông m¹nh víi n−íc t¹o thµnh dung dÞch baz¬ :
Na + H2O → NaOH + 1/2 H2↑
K + H2O → KOH + 1/2 H2↑
– T¸c dông víi c¸c phi kim kh¸c t¹o thµnh muèi :
2Na + Cl2 → 2NaCl
2K + S → K2S
Ho¹t ®éng 3 (7 phót)
c) Nhãm VIIA lµ nhãm halogen
GV chiÕu b¶ng 5 (SGK) lªn mµn h×nh vµ giíi thiÖu : Nhãm VIIA lµ nhãm halogen gåm c¸c nguyªn tè flo (F), Clo (Cl), brom (Br), iot (I), atatin (At).
HS : Quan s¸t.
GV yªu cÇu 1 HS nhËn xÐt : Sè electron líp ngoµi cïng vµ cÊu h×nh electron cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè nµy.
HS : Cã 7e ngoµi cïng
→ ns2np5.
GV nhËn xÐt : Nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè halogen cã 7e líp ngoµi cïng do ®ã trong c¸c ph¶n øng ho¸ häc, c¸c nguyªn tö halogen cã khuynh h−íng thu thªm 1e ®Ó ®¹t cÊu h×nh e
bÒn v÷ng cña khÝ hiÕm (8e) → trong
GV : Ghi nhËn xÐt.
c¸c hîp chÊt víi kim lo¹i, halogen cã ho¸ trÞ 1.
GV bæ sung : ë d¹ng ®¬n chÊt, c¸c
ph©n tö halogen gåm 2 nguyªn tö : F2, Cl2, Br2, I2. §ã lµ nh÷ng phi kim ®iÓn h×nh (At lµ nguyªn tè phãng x¹).
HS : Ph©n tö halogen gåm 2 nguyªn tö : F2, Cl2, Br2, I2.
GV h−íng dÉn HS ®äc SGK ®Ó biÕt c¸c tÝnh chÊt c¬ b¶n cña halogen vµ viÕt c¸c ph−¬ng tr×nh ph¶n øng.
HS : Halogen cã mét sè tÝnh chÊt ho¸ häc c¬ b¶n sau :
– T¸c dông víi kim lo¹i → muèi :
2Al + 3Cl2 → 2AlCl3
2K + Br2 → 2KBr
– T¸c dông víi hi®ro → hi®ro halogenua
F2 + H2 → 2HF
Cl2 + H2 → 2HCl
Br2 + H2 → 2HBr
I2 + H2 → 2HI
– Hi®roxit cña c¸c halogen lµ nh÷ng axit : HClO, HClO3, ...
Ho¹t ®éng 4 (20phót)
h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK
GV chiÕu ®Ò bµi tËp 4 lªn mµn h×nh :
Bµi 4. Nh÷ng nguyªn tè nµo ®øng ®Çu c¸c chu k× ? CÊu h×nh electron nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè ®ã cã ®Æc ®iÓm g×
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
chung ?
GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn cho HS quan s¸t.
HS : Nh÷ng nguyªn tè kim lo¹i kiÒm ®øng ®Çu c¸c chu k× (trõ chu k× 1). CÊu h×nh electron cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè kim lo¹i kiÒm cã 1 electron
líp ngoµi cïng → ns1 (n = 2 → 7).
GV chiÕu ®Ò bµi tËp 5 lªn mµn h×nh :
Bµi 5. Nh÷ng nguyªn tè nµo ®øng cuèi c¸c chu k× ? CÊu h×nh electron nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè ®ã cã ®Æc ®iÓm g× chung ?
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
GV : ChiÕu b¶ng tuÇn hoµn cho HS quan s¸t.
HS : Nh÷ng nguyªn tè khÝ hiÕm ®øng cuèi c¸c chu k×. CÊu h×nh electron cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè khÝ hiÕm ®Òu
cã 8e líp ngoµi cïng (trõ He lµ 2e) → ns2np6.
GV chiÕu ®Ò bµi tËp 6 lªn mµn h×nh :
Bµi 6. Mét nguyªn tè ë chu k× 3, nhãm VIA trong b¶ng tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè ho¸ häc. Hái :
a) Nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè ®ã cã bao nhiªu electron ë líp ngoµi cïng ?
b) C¸c electron ngoµi cïng n»m ë líp electron thø mÊy ?
c) ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö nguyªn tè trªn ?
HS : ChuÈn bÞ 3 phót.
GV : Tõ vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn (chu k× 3, nhãm VIA) cã thÓ cho biÕt : cã bao nhiªu líp electron ? Líp ngoµi cïng cã bao nhiªu electron ?
HS : Cã 3 líp electron, líp thø ba (ngoµi cïng) cã 6 electron.
GV : Suy ra cÊu h×nh electron ?
GV chiÕu ®Ò bµi tËp 7 lªn mµn h×nh :
HS : 1s2222p63s23p4.
Bµi 7. Mét sè nguyªn tè cã cÊu h×nh electron cña nguyªn tö nh− sau :
1s22s22p4 ; 1s22s22p3 ;
1s22s22p63s23p1 ; 1s22s22p63s23p5.
a) H·y x¸c ®Þnh sè electron ho¸ trÞ cña tõng nguyªn tö.
b) H·y x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña chóng (Chu k×, nhãm) trong b¶ng tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè ho¸ häc.
HS : ChuÈn bÞ 3 phót.
GV gîi ý : Nh×n vµo cÊu h×nh electron
cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè cho trong
bµi tËp h·y suy ra :
– Sè líp electron → sè thø tù chu k×.
– Electron ngoµi cïng lµ s vµ p → ®Òu
lµ nguyªn tè p → nhãm A.
– Sè electron líp ngoµi cïng → sè thø
tù cña nhãm.
GV nhËn xÐt c¸c bµi gi¶i vµ cho ®iÓm.
HS :
1s22s22p4 → chu k× 2, nhãm VIA.
1s22s22p3 → chu k× 2, nhãm VA
1s22s22p63s23p1 → chu k× 3, nhãm IIIA
1s22s22p63s23p5→ chu k× 3, nhãm
VIIA.
Ho¹t ®éng 5 (4 phót)
dÆn dß – bμi tËp vÒ nhμ
GV cho HS lµm thªm bµi tËp sau :
Bµi tËp : BiÕt nguyªn tè Br thuéc chu k× 4 nhãm VIIA.
a) Nguyªn tö cña nguyªn tè ®ã cã bao nhiªu electron líp ngoµi cïng ?
b) C¸c electron ngoµi cïng ë líp electron thø mÊy ?
c) ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö Br ?
TiÕt 16 sù biÕn ®æi tuÇn hoμn tÝnh chÊt cña c¸c
nguyªn tè ho¸ häc – ®Þnh luËt tuÇn hoμn
a. môc tiªu
1. Gióp HS hiÓu ®−îc tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim, ®é ©m ®iÖn vµ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt nµy theo mét chu k× vµ mét nhãm A.
2. Tõ ®ã hiÓu ®−îc tÝnh chÊt cña mét nguyªn tè biÕn ®æi tuÇn hoµn theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n.
3. Cã kh¶ n¨ng vËn dông qui luËt ®Ó gi¶i thÝch cho c¸c chu k× vµ nhãm A cô thÓ.
b. chuÈn bÞ cña GV vμ HS
GV : M¸y chiÕu, giÊy trong, h×nh 2.1 (SGK), b¶ng 6 (SGK), b¶ng tuÇn hoµn.
HS : ChuÈn bÞ bµi theo SGK.
c. tiÕn tr×nh d¹y – häc
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (5 phót)
kiÓm tra bμi cò – ch÷a bμi tËp vÒ nhμ
GV gäi 1 HS lªn b¶ng yªu cÇu tr¶ lêi :
XÐt mét chu k× khi ®i tõ tr¸i qua ph¶i HS : LÆp ®i lÆp l¹i sau mçi chu k× →
biÕn ®æi tuÇn hoµn.
cÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña
nguyªn tö biÕn ®æi nh− thÕ nµo ?
GV gäi 1 HS kh¸c lªn ch÷a bµi tËp vÒ
nhµ. GV chiÕu ®Ò bµi tËp lªn mµn h×nh
Bµi tËp : BiÕt nguyªn tè Br thuéc chu
k× 4 nhãm VIIA.
a) Nguyªn tö Br cã bao nhiªu electron
líp ngoµi cïng ?
b) C¸c electron ngoµi cïng n»m ë líp
thø mÊy ?
c) ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn
tö Br ?
GV nhËn xÐt, cho ®iÓm.
HS : Nguyªn tö Br
a) Thuéc nhãm VIIA → cã 7e ngoµi
cïng → ns2np5.
b) Chu k× 4 → líp thø 4 lµ líp ngoµi
cïng → 4s24p5.
c) [Ar] 3d104s24p5.
Ho¹t ®éng 2 (5 phót)
i. tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim
GV chiÕu lªn mµn h×nh néi dung tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim.
HS ghi chÐp c¸c kh¸i niÖm :
– TÝnh kim lo¹i lµ tÝnh chÊt cña mét nguyªn tè mµ nguyªn tö cña nã dÔ mÊt electron ®Ó trë thµnh ion d−¬ng. Nguyªn tö cµng dÔ mÊt electron th× tÝnh kim lo¹i cña nguyªn tè cµng m¹nh.
– TÝnh phi kim lµ tÝnh chÊt cña mét nguyªn tè mµ nguyªn tö cña nã dÔ thu electron ®Ó trë thµnh ion ©m. Nguyªn tö cµng dÔ thu electron th× tÝnh phi kim cña nguyªn tè cµng m¹nh.
GV ChiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ gi¶i thÝch thªm :
Ranh giíi t−¬ng ®èi gi÷a nguyªn tè kim
lo¹i, phi kim trong b¶ng tuÇn hoµn ®−îc ph©n c¸ch b»ng ®−êng dÝch d¾c in ®Ëm. PhÝa ph¶i lµ c¸c nguyªn tè phi kim, phÝa tr¸i lµ c¸c nguyªn tè kim lo¹i.
Ho¹t ®éng 3 (10 phót)
1. Sù biÕn ®æi tÝnh chÊt trong mét chu k×
GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ cho HS ®äc SGK ®Ó th¶o luËn vÒ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt kim lo¹i, phi kim trong chu k× 3 theo chiÒu t¨ng ®iÖn tÝch h¹t nh©n.
GV : H·y nhËn xÐt vÒ sù biÕn ®æi tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim cña c¸c nguyªn tè trong chu k× 3 theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n ?
GV l−u ý cho HS : Quy luËt nµo ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i ®èi víi mäi chu k×.
HS : TÝnh kim lo¹i gi¶m dÇn vµ tÝnh phi kim t¨ng dÇn.
GV chiÕu lªn mµn h×nh phÇn nhËn xÐt vÒ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt trong mét chu k× : Trong mét chu k×, theo chiÒu t¨ng dÇn cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n, tÝnh kim lo¹i cña c¸c nguyªn tè yÕu dÇn, ®ång thêi tÝnh phi kim m¹nh dÇn.
HS : Ghi nhËn xÐt vµo vë.
GV chiÕu h×nh 2.1 (SGK) lªn mµn h×nh vµ ®Ò nghÞ HS quan s¸t sù biÕn ®æi b¸n kÝnh nguyªn tö theo chu k×.
HS : B¸n kÝnh nguyªn tö gi¶m dÇn.
GV gi¶i thÝch : Trong mét chu k×. Khi ®i tõ tr¸i sang ph¶i, ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn nh−ng sè líp electron cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè b»ng nhau
→ lùc hót cña h¹t nh©n víi electron
HS : Nghe gi¶ng.
líp ngoµi cïng t¨ng lªn → kho¶ng c¸ch gi÷a h¹t nh©n víi electron líp
ngoµi cïng gi¶m dÇn → b¸n kÝnh nguyªn tö gi¶m dÇn.
GV giíi thiÖu trªn h×nh 2.1, b¸n kÝnh nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè trong chu k× gi¶m dÇn theo chiÒu t¨ng ®iÖn tÝch h¹t nh©n, ®−îc hiÓn thÞ t−îng tr−ng kÝch th−íc c¸c qu¶ cÇu gi¶m dÇn. Sù gi¶m b¸n kÝnh nguyªn tö ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i qua c¸c chu k×.
GV : Khi b¸n kÝnh nguyªn tö gi¶m th× kh¶ n¨ng nh−êng vµ thu electron cña nguyªn tö t¨ng hay gi¶m ?
HS : B¸n kÝnh nguyªn tö cµng gi¶m → kh¶ n¨ng nh−êng e cña nguyªn tö gi¶m vµ kh¶ n¨ng thu electron cña nguyªn tö t¨ng.
GV kÕt luËn : Nh− vËy trong mçi chu k× b¸n kÝnh nguyªn tö gi¶m dÇn theo chiÒu t¨ng ®iÖn tÝch h¹t nh©n ®· lµm cho tÝnh kim lo¹i cña c¸c nguyªn tè yÕu dÇn, ®ång thêi tÝnh phi kim m¹nh dÇn.
HS : Ghi kÕt luËn.
Ho¹t ®éng 4 (10 phót)
2. Sù biÕn ®æi tÝnh chÊt trong mét nhãm A
GV chiÕu lªn b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ cho HS ®äc SGK ®Ó th¶o luËn vÒ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt kim lo¹i, phi kim trong nhãm IA vµ nhãm VIIA theo chiÒu t¨ng ®iÖn tÝch h¹t nh©n (tõ trªn xuèng d−íi).
GV : H·y nhËn xÐt sù biÕn ®æi tÝnh kim lo¹i (nhãm IA) vµ tÝnh phi kim (nhãm VIIA) khi ®i tõ trªn xuèng d−íi ?
HS : Trong nhãm IA tÝnh kim lo¹i t¨ng dÇn (xesi lµ nguyªn tè kim lo¹i m¹nh nhÊt). Trong nhãm VIIA, tÝnh phi kim gi¶m dÇn (Flo lµ nguyªn tè phi kim
m¹nh nhÊt).
GV l−u ý cho HS : Quy luËt nµy ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i ®èi víi mçi nhãm A.
GV chiÕu lªn mµn h×nh phÇn nhËn xÐt vÒ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt trong mét nhãm A : Trong mét nhãm A. theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n, tÝnh kim lo¹i cña c¸c nguyªn tè m¹nh dÇn, ®ång thêi tÝnh phi kim yÕu dÇn.
HS : Ghi nhËn xÐt vµo vë.
GV chiÕu h×nh 2.1 (SGK) lªn mµn h×nh vµ ®Ò nghÞ HS quan s¸t sù biÕn ®æi b¸n kÝnh nguyªn tö trong nhãm A khi ®i tõ trªn xuèng d−íi ?
HS : B¸n kÝnh nguyªn tö t¨ng nhanh dÇn.
GV gi¶i thÝch : Trong mét nhãm A, khi ®i tõ trªn xuèng d−íi, ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng nh−ng ®ång thêi sè líp electron còng t¨ng v−ît m¹nh h¬n lµm cho b¸n kÝnh nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè t¨ng nhanh.
HS : Nghe gi¶ng.
GV giíi thiÖu trªn h×nh 2.1, kÝch th−íc cña c¸c qu¶ cÇu t¨ng nhanh trong mçi nhãm A, hiÓn thÞ b¸n kÝnh nguyªn tö t¨ng nhanh. Sù t¨ng nhanh b¸n kÝnh nguyªn tö ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i qua mçi nhãm A.
HS : Quan s¸t h×nh vÏ.
GV : Khi b¸n kÝnh nguyªn tö t¨ng th× kh¶ n¨ng nh−êng vµ thu electron cña nguyªn tö t¨ng hay gi¶m ?
HS : B¸n kÝnh nguyªn tö t¨ng → kh¶ n¨ng nh−êng e cµng dÔ vµ thu electron cµng khã.
GV kÕt luËn : Trong mét nhãm A, theo chiÒu tõ trªn xuèng d−íi, b¸n kÝnh nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè t¨ng nhanh nªn kh¶ n¨ng nh−êng electron cña c¸c
nguyªn tö t¨ng lªn → tÝnh kim lo¹i t¨ng, kh¶ n¨ng nhËn electron cña c¸c nguyªn
HS : Ghi kÕt luËn.
tö gi¶m → tÝnh phi kim gi¶m.
GV bæ sung : Nguyªn tö Cs cã b¸n kÝnh nguyªn tö lín nhÊt nªn dÔ nh−êng electron h¬n c¶, nã lµ kim lo¹i m¹nh nhÊt. Nguyªn tö F cã b¸n kÝnh nguyªn tö nhá nhÊt nªn dÔ nhËn thªm electron h¬n c¶, nã lµ phi kim m¹nh nhÊt.
Ho¹t ®éng 5 (10 phót)
3. §é ©m ®iÖn
a) Kh¸i niÖm
GV chiÕu kh¸i niÖm ®é ©m ®iÖn lªn mµn h×nh : §é ©m ®iÖn cña mét nguyªn tö ®Æc tr−ng cho kh¶ n¨ng hót electron cña nguyªn tö ®ã khi h×nh thµnh liªn kÕt ho¸ häc.
HS : Ghi kh¸i niÖm vµo vë.
GV : §é ©m ®iÖn cã ¶nh h−ëng g× ®Õn tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim cña mét nguyªn tè ?
HS : §é ©m ®iÖn cña mét nguyªn tö cµng lín th× tÝnh phi kim cña nã cµng m¹nh vµ ng−îc l¹i.
b) B¶ng ®é ©m ®iÖn
GV chiÕu b¶ng 6 (SGK) lªn mµn h×nh vµ giíi thiÖu : Trong ho¸ häc, cã nhiÒu thang ®é ©m ®iÖn kh¸c nhau do c¸c t¸c gi¶ tÝnh to¸n trªn nh÷ng c¬ së kh¸c nhau. Trong SGK lµ b¶ng gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn do nhµ ho¸ häc Pau-linh thiÕt lËp n¨m 1932. V× nguyªn tè flo lµ phi kim m¹nh nhÊt, Pau-linh quy −íc lÊy ®é ©m ®iÖn cña nã lµm chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh ®é ©m ®iÖn t−¬ng ®èi cña c¸c nguyªn tö nguyªn tè kh¸c nhau.
HS : Quan s¸t.
GV : H·y nhËn xÐt sù biÕn thiªn gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn theo chu k× vµ nhãm A ?
HS : NhËn xÐt :
– Trong mét chu k×, khi ®i tõ tr¸i sang ph¶i theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t
nh©n, gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn cña c¸c nguyªn tö nãi chung lµ t¨ng dÇn.
– Trong mét nhãm A, khi ®i tõ trªn xuèng d−íi theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n, gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn cña c¸c nguyªn tö nãi chung lµ gi¶m dÇn.
GV : Quy luËt biÕn ®æi gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn phï hîp víi sù biÕn ®æi tÝnh kim lo¹i, phi kim cña c¸c nguyªn tè trong mét chu k× vµ trong mét nhãm A mµ ta ®· xÐt ë trªn.
GV kÕt luËn : TÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim cña c¸c nguyªn tè biÕn ®æi tuÇn hoµn theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n.
HS : Ghi kÕt luËn.
Ho¹t ®éng 6 (5 phót)
cñng cè – bμi tËp vÒ nhμ
• H−íng dÉn HS gi¶i bµi tËp 1, 2 (SGK)
• Bµi tËp vÒ nhµ : 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11.
TiÕt 17 sù biÕn ®æi tuÇn hoμn tÝnh chÊt c¸c nguyªn tè ho¸ häc – ®Þnh luËt tuÇn hoμn (tiÕp)
a. môc tiªu 1. Gióp HS hiÓu ®−îc sù biÕn ®æi tuÇn hoµn ho¸ trÞ cao nhÊt víi oxi cña
nguyªn tè trong oxit vµ ho¸ trÞ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro.
2. N¾m ®−îc sù biÕn thiªn tÝnh chÊt oxit vµ hi®roxit cña c¸c nguyªn tè nhãm A. Trªn c¬ së ®ã hiÓu ®−îc ®Þnh luËt tuÇn hoµn.
3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng suy luËn trong gi¶i bµi tËp.
b. chuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : B¶ng tuÇn hoµn, b¶ng 7, b¶ng 8 (SGK), m¸y chiÕu.
• HS : ¤n l¹i tiÕt tr−íc vµ chuÈn bÞ c¸c bµi tËp ®· giao.
c. tiÕn tr×nh bμi gi¶ng
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (20 phót)
kiÓm tra bμi tËp vÒ nhμ
GV : Gäi lÇn l−ît 7 HS tr¶ lêi c¸c bµi tËp
4, 5, 7, 8, 9, 10, 11 (SGK). Yªu cÇu c¸c
b¹n cßn l¹i nhËn xÐt vµ GV nhËn xÐt, cho
®iÓm.
(Tham kh¶o lêi gi¶i môc D).
HS : ChuÈn bÞ tr¶ lêi c¸c bµi tËp.
Ho¹t ®éng 2 (10 phót)
ii. ho¸ trÞ cña c¸c nguyªn tè
GV chiÕu b¶ng 7 (SGK) lªn mµn h×nh cho
HS quan s¸t.
GV : Nh×n vµo b¶ng biÕn ®æi ho¸ trÞ cña
c¸c nguyªn tè chu k× 3 trong oxit cao nhÊt vµ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro, em ph¸t hiÖn ra quy luËt biÕn ®æi g× theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn ?
HS : Quan s¸t.
HS nhËn xÐt :
Trong chu k× 3, ®i tõ tr¸i sang ph¶i, ho¸ trÞ cao nhÊt cña c¸c nguyªn tè trong oxit t¨ng lÇn l−ît tõ 1 ®Õn 7 cßn ho¸ trÞ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro cña c¸c phi kim gi¶m tõ 4 ®Õn 1.
GV bæ sung : Sù biÕn ®æi ho¸ trÞ cña c¸c
nguyªn tè trong c¸c chu k× kh¸c còng diÔn ra t−¬ng tù nh− chu k× 3.
Ho¹t ®éng 3 (10 phót)
iii. oxit vμ hi®roxit cña c¸c nguyªn tè nhãm a
GV chiÕu b¶ng 8 (SGK) lªn mµn h×nh cho
HS quan s¸t.
HS : Quan s¸t.
GV : Nh×n vµo b¶ng 8 vÒ sù biÕn ®æi tÝnh
axit – bz¬ cña hîp chÊt oxit vµ hi®roxit cña
c¸c nguyªn tè nhãm A thuéc chu k× 3,
em cã nhËn xÐt g× ?
HS : TÝnh baz¬ cña c¸c axit vµ
hi®roxit t−¬ng øng yÕu dÇn, ®ång
thêi tÝnh axit cña chóng m¹nh dÇn.
GV : Na2O lµ mét oxit cã tÝnh baz¬ m¹nh,
tan trong n−íc cho dung dÞch baz¬ m¹nh
(kiÒm).
ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ?
HS : Na2O + H2O → 2NaOH
GV : MgO lµ mét oxit cã tÝnh baz¬ yÕu
h¬n Na2O do ®ã kh«ng tan trong n−íc mµ
chØ tan trong dung dÞch axit t¹o thµnh muèi
vµ n−íc. ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ?
HS : MgO + 2HCl → MgCl2 + H2O
GV : T−¬ng tù Mg(OH)2 còng lµ mét
baz¬ yÕu kh«ng tan trong n−íc chØ t¸c
dông víi axit m¹nh. ViÕt ph−¬ng tr×nh
ph¶n øng ?
HS :
Mg(OH)2 + 2HCl → MgCl2 + 2H2O
GV : So víi Na2O mµ MgO th× Al2O3 cã tÝnh
baz¬ yÕu h¬n vµ b¾t ®Çu thÓ hiÖn c¶ tÝnh
axit, Al2O3 ®−îc coi lµ oxit l−ìng tÝnh, cã
kh¶ n¨ng ph¶n øng trong axit m¹nh vµ baz¬
m¹nh. H·y viÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ?
HS : Al2O3 + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2O
Al2O3 + 2NaOH → 2NaAlO2 + H2O
GV : T−¬ng tù Al(OH)3 lµ mét hi®roxit
l−ìng tÝnh, kh«ng tan trong n−íc, nh−ng
tan trong axit m¹nh vµ baz¬ m¹nh.
HS :
Al(OH)3 + 3HCl → AlCl3 + 3H2O
Al(OH)3 + NaOH → NaAlO2 + 2H2O
ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ?
GV : SiO2 kh«ng cßn thÓ hiÖn tÝnh baz¬
mµ b¾t ®Çu thÓ hiÖn tÝnh axit yÕu chØ tan
®−îc trong baz¬ m¹nh ®Æc nãng. Hi®roxit
t−¬ng øng H2SiO3 lµ mét axit yÕu. GV gîi
ý cho HS viÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng :
ot2 ® 2 3 2SiO 2NaOH Na SiO H O+ ⎯⎯→ +
H2SiO3 + 2NaOH → Na2SiO3 + 2H2O
HS :
+2 ®SiO 2NaOH0t⎯⎯→ Na2SiO3 + H2O
H2SiO3 + 2NaOH → Na2SiO3 + 2H2O
GV : P2O5 lµ mét oxit axit m¹nh h¬n
SiO2, tan trong n−íc t¹o ra hi®roxit
H3PO4 lµ mét axit trung b×nh. GV gîi ý
HS viÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ?
HS : P2O5 + 3H2O → 2H3PO4
GV : So víi SiO2 vµ P2O5 th× SO3 lµ mét
oxit cña axit m¹nh, tan tèt trong n−íc t¹o
axit m¹nh H2SO4 t−¬ng øng. ViÕt ph−¬ng
tr×nh ph¶n øng ?
HS : SO3 + H2O → H2SO4
GV : Oxit cña nguyªn tè cuèi cïng trong
chu k× 3 lµ Cl2O7 cã tÝnh axit m¹nh nhÊt,
khi tan trong n−íc thu ®−îc hi®roxit
t−¬ng øng HClO4 lµ mét axit rÊt m¹nh.
GV gîi ý HS viÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ?
HS : Cl2O7 + H2O → 2HClO4
GV : Sù biÕn ®æi tÝnh chÊt nh− thÕ ®−îc
lÆp l¹i nh− ë c¸c chu k× sau.
GV kÕt luËn : Trong mét chu k×, ®i tõ tr¸i
sang ph¶i theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch
h¹t nh©n, tÝnh baz¬ cña c¸c oxit vµ
HS : Ghi kÕt luËn.
hi®roxit t−¬ng øng yÕu dÇn, ®ång thêi
tÝnh axit cña chóng m¹nh dÇn.
Ho¹t ®éng 4 (4 phót)
iv. ®Þnh luËt tuÇn hoμn
GV : Trªn c¬ së kh¶o s¸t sù biÕn ®æi tuÇn
hoµn cña cÊu h×nh electron nguyªn tö,
b¸n kÝnh nguyªn tö, ®é ©m ®iÖn cña
nguyªn tö, tÝnh kim lo¹i vµ tÝnh phi kim
cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc, thµnh phÇn vµ
tÝnh chÊt cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc biÕn
®æi theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng,
nh−ng kh«ng liªn tôc mµ tuÇn hoµn sau
mçi chu k×. §ã chÝnh lµ néi dung cña
®Þnh luËt tuÇn hoµn.
HS : Nghe gi¶ng.
GV chiÕu néi dung ®Þnh luËt lªn mµn
h×nh cho HS ghi vµo vë :
TÝnh chÊt cña c¸c nguyªn tè vµ ®¬n chÊt
còng nh− thµnh phÇn vµ tÝnh chÊt cña
c¸c hîp chÊt t¹o nªn tõ c¸c nguyªn tè ®ã
biÕn ®æi tuÇn hoµn theo chiÒu t¨ng cña
®iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö.
HS : Ghi néi dung ®Þnh luËt.
Ho¹t ®éng 5 (1 phót)
dÆn dß – bμi tËp vÒ nhμ
Bµi tËp : 3, 6, 12 (SGK).
d. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK
1. §¸p ¸n D.
2. §¸p ¸n D.
3. Nh÷ng tÝnh chÊt sau ®©y biÕn ®æi tuÇn hoµn :
a) Ho¸ trÞ cao nhÊt ®èi víi oxi.
c) Sè electron líp ngoµi cïng.
4. §¸p ¸n A.
5. §¸p ¸n A.
6. §¸p ¸n C.
7. §¸p ¸n C.
8. Mg (Z = 12) : 1s22s22p63s2 hay [Ne] 3s2.
§Ó ®¹t cÊu h×nh electron cña khÝ hiÕm gÇn nhÊt (ne), nguyªn tö Mg nh−êng
2electron. Mg thÓ hiÖn tÝnh chÊt kim lo¹i.
9. S (Z = 16) : 1s22s22p63s23p4 hay [Ne]3s23p4.
§Ó ®¹t ®−îc cÊu h×nh electron cña khÝ hiÕm gÇn nhÊt (Ar), nguyªn tö S nhËn 2
electron. S thÓ hiÖn tÝnh chÊt phi kim.
10. §é ©m ®iÖn cña mét nguyªn tö ®Æc tr−ng cho kh¶ n¨ng hót electron cña
nguyªn tö nguyªn tè ®ã khi h×nh thµnh liªn kÕt hãa häc.
Trong nhãm A, khi ®i tõ trªn xuèng d−íi theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t
nh©n, gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè gi¶m dÇn.
11. Nguyªn tö cña nguyªn tè F cã gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn lín nhÊt v× F cã tÝnh phi
kim m¹nh nhÊt. Ng−êi ta quy −íc lÊy ®é ©m ®iÖn cña nã lµ 3,98 (≈ 4) ®Ó x¸c ®Þnh
®é ©m ®iÖn t−¬ng ®èi cña c¸c nguyªn tè kh¸c.
12. Trong 2 d·y chÊt sau :
Li2O BeO B2O3 CO2 N2O5
CH4 NH3 H2O HF
Ho¸ trÞ cao nhÊt víi oxi t¨ng tõ 1 ®Õn 5.
Ho¸ trÞ víi hi®ro gi¶m dÇn tõ 4 ®Õn 1.
TiÕt 18 ý nghÜa cña b¶ng tuÇn hoμn c¸c nguyªn tè hãa häc
A. Môc tiªu
1. HS hiÓu ®−îc mèi quan hÖ gi÷a vÞ trÝ («) nguyªn tè, cÊu t¹o nguyªn tö vµ tÝnh chÊt cña nguyªn tè, ®¬n chÊt, hîp chÊt cña chóng.
2. BiÕt khai th¸c, vËn dông mèi quan hÖ ®ã trong bµi tËp.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : M¸y tÝnh, ®Ìn chiÕu, hÖ thèng c©u hái vµ bµi tËp.
• HS : Tæng kÕt vµ vËn dông kiÕn thøc ®Ó t×m hiÓu ý nghÜa cña b¶ng tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè hãa häc.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (15 phót)
i. quan hÖ gi÷a vÞ trÝ vµ cÊu t¹o
GV h−íng dÉn HS nghiªn cøu thÝ dô 1 vµ 2 (SGK).
ThÝ dô 1 : Nguyªn tè K cã sè thø tù lµ 19, thuéc chu k× 4, nhãm IA. H·y cho biÕt c¸c th«ng tin vÒ cÊu t¹o nguyªn tö K ?
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
GV : Sè thø tù 19 cho biÕt ®iÒu g× ? HS : Sè thø tù 19 → Z = 19 → 19p vµ 19e.
GV : Chu k× 4 cho biÕt th«ng tin g× ? HS : Chu k× 4 → cã 4 líp electron.
GV : Nhãm IA cho biÕt th«ng tin g× ? HS : Nhãm IA → cã 1 electron líp ngoµi cïng.
GV : ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö K ?
GV cho HS lµm tiÕp mét ¸p dông sau :
HS : 1s22s22p63s23p64s1.
¸p dông : Nguyªn tè X thuéc chu k× 3,
nhãm VI A.
a) ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö X ?
b) Cho biÕt ®iÖn tÝch h¹t nh©n cña X b»ng bao nhiªu ?
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
a) 1s22s22p63s23p4.
b) §iÖn tÝch h¹t nh©n cña X b»ng 16+.
ThÝ dô 2 : Cho cÊu h×nh electron cña nguyªn tè X lµ :
1s22s22p63s23p4.
X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn ?
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
GV : H·y so s¸nh d¹ng bµi tËp ë thÝ dô 2 vµ thÝ dô 1 ?
HS : Hai lo¹i bµi tËp ng−îc nhau.
GV : Tæng sè e lµ 16 cho biÕt th«ng tin g× ?
HS : Tæng sè e lµ 16 → sè thø tù cña nguyªn tè lµ 16.
GV : X lµ nguyªn tè p cho biÕt th«ng tin g× ?
HS : Nguyªn tè p → thuéc nhãm A.
GV : 6 e líp ngoµi cïng cho biÕt th«ng tin g× ?
HS : 6 e ngoµi cïng → nhãm VI A.
GV : 3 líp electron cho biÕt ®iÒu g× ?
GV cho HS lµm tiÕp mét ¸p dông sau :
HS : 3 líp electron → chu k× 3.
¸p dông : Nguyªn tè X cã sè hiÖu
nguyªn tö lµ 20. H·y :
a) ViÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö cña nguyªn tè X ?
b) X¸c ®Þnh vÞ trÝ nguyªn tè X trong b¶ng tuÇn hoµn ?
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
a) ZX = 20 ta cã :
1s22s22p63s23p64s2.
b) Sè thø tù : 20.
Chu k× 4.
Nhãm : II A.
GV tæng kÕt mèi quan hÖ gi÷a vÞ trÝ vµ cÊu t¹o theo s¬ ®å c©m sau vµ yªu cÇu HS ®iÒn th«ng tin vµo c¸c « vÞ trÝ vµ cÊu t¹o :
HS : Hoµn thµnh s¬ ®å.
Ho¹t ®éng 2 (10 phót)
ii. quan hÖ gi÷a vÞ trÝ vµ tÝnh chÊt
VÞ trÝ
nguyªn tè
–
–
–
CÊu t¹o
nguyªn tö
–
–
–
VÞ trÝ
nguyªn tè
– Sè thø tù
nguyªn tè
– Sè thø tù chu
k×
– Sè thø tù
nhãm A
CÊu t¹o
nguyªn tö
– Sè p, sè e
– Sè líp e
– Sè e líp
ngoµi cïng
– CÊu h×nh e.
GV ®Æt vÊn ®Ò : BiÕt vÞ trÝ cña mét nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn cã thÓ suy ra ®−îc nh÷ng tÝnh chÊt hãa häc c¬ b¶n cña nã ®−îc kh«ng ?
GV chia nhãm HS, yªu cÇu th¶o luËn tõng nhãm, sau ®ã nhËn xÐt ®−a ra kÕt luËn.
HS : Th¶o luËn theo nhãm.
⇒ Tõ vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn cã thÓ suy ra :
– Nguyªn tè cã tÝnh kim lo¹i hay phi kim.
– Hãa trÞ cao nhÊt cña nguyªn tè víi oxi.
– C«ng thøc oxit cao nhÊt vµ hi®roxit t−¬ng øng.
– C«ng thøc hîp chÊt khÝ víi hi®ro (nÕu cã).
– Oxit vµ hi®roxit cã tÝnh axit hay baz¬.
GV yªu cÇu HS vËn dông :
ThÝ dô : BiÕt nguyªn tè S ë « thø 16 trong b¶ng tuÇn hoµn. Tõ ®ã suy ra ®−îc nh÷ng tÝnh chÊt g× cña nã ?
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
– S ë nhãm VI A, chu k× 3, lµ phi kim.
– Hãa trÞ cao nhÊt víi oxi lµ 6, c«ng thøc oxit cao nhÊt lµ SO3.
– Hãa trÞ víi hi®ro lµ 2, c«ng thøc hîp chÊt khÝ víi hi®ro lµ H2S.
– SO3 lµ oxit axit vµ H2SO4 lµ axit m¹nh.
Ho¹t ®éng 3 (15 phót)
iii. so s¸nh tÝnh chÊt hãa häc cña mét nguyªn tè víi c¸c nguyªn tè l©n cËn
GV ®Æt vÊn ®Ò : Dùa vµo quy luËt biÕn ®æi tÝnh chÊt cña c¸c nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn, ta cã thÓ so s¸nh tÝnh chÊt hãa häc cña mét nguyªn tè víi c¸c nguyªn tè l©n cËn (l¸ng giÒng) ®−îc kh«ng ?
HS : Th¶o luËn theo nhãm
1. Trong chu k×, theo chiÒu Z t¨ng :
– TÝnh kim lo¹i yÕu dÇn, tÝnh phi kim m¹nh dÇn.
– Oxit vµ hi®roxit cã tÝnh baz¬ yÕu dÇn, tÝnh axit m¹nh dÇn.
GV chia nhãm HS, yªu cÇu th¶o luËn. 2. Trong nhãm A, theo chiÒu Z t¨ng :
– TÝnh kim lo¹i t¨ng dÇn.
– TÝnh phi kim gi¶m dÇn.
– Oxit vµ hi®roxit cã tÝnh baz¬ m¹nh dÇn, tÝnh axit gi¶m dÇn.
GV kÕt luËn : Quy luËt biÕn ®æi tÝnh axit – baz¬ cña oxit vµ hi®roxit t−¬ng øng víi quy luËt biÕn ®æi tÝnh phi kim – kim lo¹i cña nguyªn tè.
GV chiÕu thÝ dô (SGK) lªn mµn h×nh ®Ó cho HS ph©n tÝch.
HS : Ghi kÕt luËn.
ThÝ dô : So s¸nh tÝnh chÊt hãa häc cña P (Z = 15) víi Si (Z = 14) vµ S (Z = 16), víi N (Z = 7) vµ As (Z = 33) ?
HS : Th¶o luËn theo nhãm.
– C¸c nguyªn tè Si, P, S thuéc cïng mét chu k× cã Z t¨ng dÇn theo d·y : Si,
P, S → P cã tÝnh phi kim yÕu h¬n S nh−ng m¹nh h¬n Si.
– Trong nhãm VI A, theo chiÒu Z t¨ng :
N, P, As → tÝnh phi kim gi¶m dÇn → P cã tÝnh phi kim yÕu h¬n N vµ m¹nh h¬n As.
– VËy P cã tÝnh phi kim yÕu h¬n N vµ
S → TÝnh axit H3PO4 yÕu h¬n HNO3 vµ H2SO4.
GV cho HS th¶o luËn ¸p dông sau :
¸p dông : H·y s¾p xÕp c¸c nguyªn tè sau theo chiÒu tÝnh kim lo¹i t¨ng dÇn : Ca (Z = 20), Mg (Z = 12), Be (Z = 4), B (Z = 5), C (Z = 6), N (Z = 7) ? ViÕt c«ng thøc oxit cao nhÊt cña c¸c nguyªn tè trªn ? Cho biÕt oxit nµo cã tÝnh axit m¹nh nhÊt ? oxit nµo cã tÝnh baz¬ m¹nh nhÊt ?
GV gîi ý HS viÕt cÊu h×nh electron cña
c¸c nguyªn tè ®ã → Ca, Mg vµ Be lµ nh÷ng nguyªn tè kim lo¹i thuéc cïng nhãm II A. Cßn Be, B, C vµ N lµ nh÷ng nguyªn tè thuéc chu k× 2.
HS th¶o luËn theo nhãm.
a) TÝnh kim lo¹i :
N < C < B < Be < Mg < Ca.
b) C«ng thøc oxit cao nhÊt :
CaO, MgO, BeO, B2O3, CO2, N2O5.
c) N2O5 cã tÝnh axit m¹nh nhÊt.
CaO cã tÝnh baz¬ m¹nh nhÊt.
Ho¹t ®éng 4 (5 phót)
Cñng cè bµi – bµi tËp vÒ nhµ
• GV cñng cè toµn bµi theo 3 néi dung :
– Quan hÖ gi÷a vÞ trÝ vµ cÊu t¹o.
– Quan hÖ gi÷a vÞ trÝ vµ tÝnh chÊt.
– So s¸nh tÝnh chÊt hãa häc cña mét nguyªn tè víi c¸c nguyªn tè l©n cËn.
• Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 (SGK).
D. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK 1. §¸p ¸n D.
2. §¸p ¸n B.
3. §¸p ¸n C.
4. a) Mg : 1s22s22p63s2.
→ Mg cã 2 e líp ngoµi cïng → thÓ hiÖn tÝnh kim lo¹i.
→ Hãa trÞ cao nhÊt ®èi víi oxi lµ 2.
→ MgO lµ oxit baz¬ vµ Mg(OH)2 lµ baz¬.
b) Na : 1s22s22p63s1.
Mg : 1s22s22p63s2.
Al : 1s22s22p63s23p1.
→ Cã 1, 2, 3 electron ë líp ngoµi cïng → ®Òu lµ kim lo¹i.
→ TÝnh kim lo¹i gi¶m dÇn theo chiÒu Na > Mg > Al.
→ TÝnh baz¬ gi¶m dÇn theo chiÒu NaOH > Mg(OH)2 > Al(OH)3.
5. a) Brom thuéc nhãm VII A, chu k× 4, cã 35 e → cÊu h×nh theo líp electron lµ Br (2, 8, 18, 7).
– Br cã 7 e ngoµi cïng → tÝnh phi kim.
– Hãa trÞ cao nhÊt ®èi víi oxi lµ 7.
– Hãa trÞ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro lµ 1 vµ cã c«ng thøc HBr.
b) TÝnh phi kim gi¶m dÇn theo chiÒu Cl > Br > I.
6. a) Fr lµ nguyªn tè kim lo¹i m¹nh nhÊt. F lµ nguyªn tè phi kim m¹nh nhÊt.
b) C¸c nguyªn tè kim lo¹i ®−îc ph©n bè ë khu vùc bªn tr¸i ®−êng dÝch d¾c trong b¶ng tuÇn hoµn.
c) C¸c nguyªn tè phi kim ®−îc ph©n bè ë khu vùc bªn ph¶i ®−êng dÝch d¾c trong b¶ng tuÇn hoµn.
d) Nhãm I A gåm hÇu hÕt lµ nh÷ng kim lo¹i ®iÓn h×nh.
Nhãm VII A gåm hÇu hÕt lµ nh÷ng phi kim ®iÓn h×nh.
e) C¸c nguyªn tè khÝ hiÕm n»m ë nhãm VIII A b¶ng tuÇn hoµn.
7. Nguyªn tè At (Z = 85) thuéc chu k× 6, nhãm VII A nªn cã 85 e ph©n bè thµnh 6 líp, líp ngoµi cïng cã 7 e nªn thÓ hiÖn tÝnh phi kim. At ë cuèi nhãm VII A nªn tÝnh phi kim yÕu nhÊt trong nhãm.
TiÕt 19 LuyÖn tËp b¶ng tuÇn hoμn, sù biÕn ®æi tuÇn hoμn
cÊu h×nh electron cña nguyªn tö vμ tÝnh chÊt cña c¸c nguyªn tè hãa häc
A. Môc tiªu
1. HS hiÓu cÊu t¹o b¶ng tuÇn hoµn, ®Þnh luËt tuÇn hoµn.
2. Cã kÜ n¨ng sö dông b¶ng tuÇn hoµn ®Ó nghiªn cøu sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè, tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim, b¸n kÝnh nguyªn tö, ®é ©m ®iÖn vµ hãa trÞ.
3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng suy luËn : Tõ vÞ trÝ nguyªn tè suy ra tÝnh chÊt, cÊu t¹o nguyªn tö vµ ng−îc l¹i.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, b¶ng tuÇn hoµn vµ hÖ thèng bµi tËp c©u hái theo SGK.
• HS : B¶ng tuÇn hoµn, SGK.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
a. kiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
1. CÊu t¹o b¶ng tuÇn hoµn
GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ gîi ý HS th¶o luËn :
a) B¶ng tuÇn hoµn ®−îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c nµo ?
b) B¶ng tuÇn hoµn cã cÊu t¹o nh− thÕ nµo ?
c) ThÕ nµo lµ chu k× ?
d) Cã bao nhiªu chu k× nhá, chu k× lín ? Mçi chu k× cã bao nhiªu nguyªn tè ?
e) Sè thø tù cña chu k× cho ta biÕt th«ng tin g× ?
f) Trong mét chu k× : TÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim biÕn ®æi nh− thÕ nµo ? Gi¶i thÝch.
HS : Th¶o luËn theo nhãm.
b. bµi tËp ¸p dông (30 phót)
Ho¹t ®éng 2
GV chiÕu bµi tËp 2 (SGK) lªn mµn h×nh :
Bµi 2. T×m ph¸t biÓu sai trong nh÷ng c©u d−íi ®©y :
A. Trong chu k×, c¸c nguyªn tè ®−îc xÕp theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn.
B. Trong chu k×, c¸c nguyªn tè ®−îc xÕp theo chiÒu sè hiÖu nguyªn tö t¨ng dÇn.
C. Nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè trong cïng mét chu k× cã sè electron b»ng nhau.
D. Chu k× bao giê còng b¾t ®Çu lµ mét kim lo¹i kiÒm, cuèi cïng lµ mét khÝ hiÕm.
HS : Th¶o luËn 1 phót
→ C©u C vµ D sai.
Ho¹t ®éng 3
GV chiÕu bµi tËp 4 (SGK) lªn mµn h×nh :
Bµi 4. Trong b¶ng tuÇn hoµn, c¸c nhãm
A nµo gåm hÇu hÕt c¸c nguyªn tè kim lo¹i, nhãm A nµo gåm hÇu hÕt c¸c nguyªn tè phi kim, nhãm A nµo gåm c¸c nguyªn tè khÝ hiÕm ? §Æc ®iÓm sè electron líp ngoµi cïng cña c¸c nguyªn tö trong c¸c nhãm trªn.
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ yªu cÇu HS tr¶ lêi : Nhãm A cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g× ?
HS : §Æc ®iÓm cña nhãm A :
– Sè thø tù cña nhãm b»ng sè electron cña líp ngoµi cïng (sè electron hãa trÞ) cña nguyªn tö thuéc c¸c nguyªn tè trong nhãm.
– Nhãm A cã c¶ nguyªn tè thuéc chu k× nhá vµ chu k× lín.
– C¸c nguyªn tè ë nhãm IA, IIA ®−îc gäi lµ nguyªn tè s.
– C¸c nguyªn tè ë nhãm IIIA ®Õn VIIIA ®−îc gäi lµ nguyªn tè p.
GV yªu cÇu HS quan s¸t b¶ng tuÇn hoµn ®Ó tr¶ lêi bµi tËp.
HS : Trong b¶ng tuÇn hoµn :
– Nhãm IA, IIA, IIIA gåm hÇu hÕt c¸c nguyªn tè lµ kim lo¹i.
– Nhãm VA, VIA, VIIA gåm hÇu hÕt c¸c nguyªn tè lµ phi kim.
– Nhãm VIIIA gåm c¸c khÝ hiÕm
→ Nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè kim lo¹i cã 1, 2, 3 e líp ngoµi cïng.
→ Nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè phi kim cã 5, 6, 7 e líp ngoµi cïng.
Ho¹t ®éng 4
GV chiÕu bµi tËp 6 (SGK) lªn mµn h×nh :
Bµi 6. Mét nguyªn tè thuéc chu k× 3,
nhãm VIA trong b¶ng tuÇn hoµn.
a) Nguyªn tö cña nguyªn tè ®ã cã bao nhiªu electron ë líp electron ngoµi cïng ?
b) C¸c electron ngoµi cïng ë líp electron nµo ?
c) ViÕt sè electron ë tõng líp electron ?
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
GV h−íng dÉn HS suy luËn tõ vÞ trÝ
nguyªn tè → cÊu t¹o nguyªn tö.
HS :
a) V× ë chu k× 3 → cã 3 líp e → c¸c e ngoµi cïng ë líp thø ba.
b) V× ë nhãm VIA → cã 6e ë líp ngoμi cïng.
c) Sè e ë tõng líp lµ : 2, 8, 6.
Ho¹t ®éng 5
GV chiÕu bµi tËp 7 (SGK) lªn mµn h×nh :
Bµi 7. Oxit cao nhÊt cña mét nguyªn tè lµ RO3, trong hîp chÊt cña nã víi hi®ro cã 5,88%H vÒ khèi l−îng. X¸c ®Þnh nguyªn tö khèi cña nguyªn tè ®ã.
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
GV : Trong hîp chÊt oxit RO3, R cã hãa trÞ 6. Trong hîp chÊt khÝ víi H th× R cã hãa trÞ bao nhiªu ?
HS : R cã hãa trÞ víi hi®ro lµ 8 – 6 = 2
→ RH2.
GV : Trong ph©n tö RH2, %mH =
5,88% → %mR = ?
HS : %mR = 100 – 5,88 = 94,12%.
GV : X¸c ®Þnh nguyªn tö khèi cña R ? HS : = =
2.94,12R 32
5,88
→ R lµ S → SO3 vµ H2S.
Ho¹t ®éng 6 (5 phót)
cñng cè bµi – dÆn dß
1. GV yªu cÇu HS nhí ®Ó vËn dông :
– Nguyªn t¾c s¾p xÕp c¸c nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn.
– §Æc ®iÓm cña chu k×.
– §Æc ®iÓm cña nhãm A.
2. ChuÈn bÞ c¸c bµi tËp : 5, 8, 9 (SGK).
TiÕt 20 luyÖn tËp b¶ng tuÇn hoμn, sù biÕn ®æi tuÇn hoμn
cÊu h×nh electron cña nguyªn tö vμ tÝnh chÊt cña c¸c nguyªn tè hãa häc (tiÕp)
A. Môc tiªu 1. HS cã kÜ n¨ng vËn dông b¶ng tuÇn hoµn vµ tr×nh bµy vÒ sù biÕn thiªn tuÇn
hoµn tÝnh chÊt kim lo¹i, phi kim, gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn qua tõng chu k× theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn.
2. HS cã kÜ n¨ng vËn dông b¶ng tuÇn hoµn vµ tr×nh bµy vÒ sù biÕn thiªn tuÇn hoµn cña cÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö, hãa trÞ cao nhÊt víi oxi, hãa trÞ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro ë c¸c nguyªn tè thuéc chu k× 2 vµ 3 theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn.
b. chuÈn bÞ cña GV vμ HS GV : M¸y tÝnh, ®Ìn chiÕu, bót d¹, giÊy trong, hÖ thèng c©u hái vµ bµi tËp
(SGK), b¶ng tuÇn hoµn.
HS : B¶ng tuÇn hoµn, SGK.
c. tiÕn tr×nh d¹y – Häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ yªu cÇu HS nhËn xÐt :
– Sù biÕn thiªn tuÇn hoµn tÝnh chÊt kim lo¹i, phi kim, gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn qua tõng chu k× theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn.
– Sù biÕn thiªn tuÇn hoμn cña cÊu h×nh electron
líp ngoμi cïng cña nguyªn tö, hãa trÞ cao
nhÊt víi oxi, hãa trÞ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro ë c¸c nguyªn tè
thuéc chu k× 2 vμ 3 theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n
t¨ng dÇn.
• HS th¶o luËn xong, GV chiÕu s¬ ®å (trang 53, SGK) lªn mµn h×nh :
HS : Quan s¸t b¶ng tuÇn hoµn vµ th¶o luËn theo tõng nhãm.
Chu k×
Nhãm A
(ChiÒu mòi tªn lµ chiÒu t¨ng) HS : §iÒn th«ng tin vµo b¶ng :
• GV yªu cÇu HS ®iÒn c¸c th«ng tin vÒ tÝnh kim lo¹i, phi kim, b¸n kÝnh nguyªn tö vµ gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn cña c¸c nguyªn tè lªn mòi tªn cho phï hîp theochiÒu t¨ng dÇn.
• GV yªu cÇu HS nªu néi dung cña ®Þnh luËt tuÇn hoµn.
• GV h−íng dÉn HS vËn dông kiÕn thøc ®Ó :
– Tõ vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoμn suy
ra cÊu t¹o nguyªn tö vμ
(ChiÒu mòi tªn lµ chiÒu t¨ng dÇn)
Chu k×
Nhãm A B¸n kÝnh nguyªn tö
TÝnh kim lo¹i
Gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn
TÝnh phi kim
B¸n
kÝn
h ng
uyªn
tö
TÝn
h ki
m lo
¹i
Gi¸
trÞ ®
é ©m
®iÖ
n
TÝn
h ph
i kim
tÝnh chÊt hãa häc c¬ b¶n cña nguyªn tè ®ã.
– Tõ cÊu t¹o nguyªn tö suy ra vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoμn.
– So s¸nh tÝnh chÊt cña mét nguyªn tè víi c¸c nguyªn tè l©n cËn.
– Quy luËt biÕn ®æi tÝnh axit – baz¬ cña oxit vµ hi®roxit
– Quy luËt biÕn ®æi hãa trÞ cao nhÊt cña nguyªn tè víi oxi vµ hãa trÞ cña nguyªn tè víi hi®ro.
Ho¹t ®éng 2 (10 phót)
GV chiÕu bµi tËp 5 (SGK) lªn mµn h×nh.
Bµi 5. Tæng sè proton, n¬tron, electron
cña nguyªn tö mét nguyªn tè thuéc nhãm VII A lµ 28.
a) TÝnh nguyªn tö khèi.
b) ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö nguyªn tè ®ã.
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
a) Gäi tæng sè p lµ Z, tæng sè n lµ N, tæng sè e lµ E ta cã :
Z + N + E = 28, v× Z = E
→ 2Z + N = 28 → N = 28 – 2Z
Sö dông bÊt ®¼ng thøc :
N 28 2Z1 1,5
Z Z
−≤ = ≤
⇔ 8 ≤ Z ≤ 9,3
• Z = 8 → 1s22s22p4 → nhãm VI A
(lo¹i)
• Z = 9 → 1s22s22p5 → nhãm VII A
→ N = 10 → A = 9 + 10 = 19
→ Nguyªn tè Flo.
b) CÊu h×nh electron cña F :
1s22s22p5.
Ho¹t ®éng 3 (5 phót)
GV chiÕu bµi tËp 8 (SGK) lªn mµn h×nh :
Bµi 8. Hîp chÊt khÝ víi hi®ro lµ RH4. Oxit cao nhÊt cña nã chøa 53,3% oxi vÒ khèi l−îng. T×m nguyªn tö khèi cña nguyªn tö ®ã. X¸c ®Þnh c«ng thøc oxit cao nhÊt vµ hîp chÊt khÝ víi hi®ro.
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
– Hîp chÊt khÝ víi hi®ro cña mét
nguyªn tè lµ RH4 → c«ng thøc oxit cao nhÊt cña nã lµ RO2.
– Trong ph©n tö RO2 cã 53,3% oxi vÒ khèi l−îng
→ %mR = 100 – 53,3 = 46,7%
→
32.46,7R 28
53,3= =
→ R = 28 (Si)
→ C«ng thøc oxit cao nhÊt lµ SiO2 vµ hîp chÊt víi hi®ro lµ SiH4.
Ho¹t ®éng 4 (5 phót)
GV chiÕu bµi tËp 9 (SGK) lªn mµn h×nh :
Bµi 9. Khi cho 0,6g mét kim lo¹i nhãm II A t¸c dông víi n−íc t¹o ra 0,336 lit khÝ hi®ro (®ktc). X¸c ®Þnh tªn kim lo¹i.
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
M + 2H2O → M(OH)2 + H2
M (g) 22,4 (l)
0,6 (g) 0,336 (l)
→ 0,6.22,4
M 40 (g)0,336
= =
→ Nguyªn tö khèi lµ 40.
→ Kim lo¹i Ca.
Ho¹t ®éng 5 (10 phót)
GV chiÕu bµi tËp sau lªn mµn h×nh:
Bµi tËp: Hai nguyªn tè A, B ®øng kÕ
tiÕp nhau trong mét chu k× cña b¶ng tuÇn hoµn cã tæng sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n lµ 25.
a) ViÕt cÊu h×nh electron ®Ó x¸c ®Þnh 2 nguyªn tè A vµ B thuéc chu k× ? nhãm nµo ?
HS : ChuÈn bÞ 3 phót.
• Tr−êng hîp 1: ZB = ZA + 1
→ ZA + ZB = 2ZA + 1 = 25
→ ZA = 12, ZB = 13.
CÊu h×nh electron nguyªn tö:
A (Z = 12) : 1s22s22p63s2.
b) So s¸nh tÝnh chÊt ho¸ häc cña chóng ? → Nguyªn tè A thuéc chu k× 3, nhãm II A.
B (Z = 13): 1s22s22p63s23p1.
→ Nguyªn tè B thuéc chu k× 3, nhãm III A.
→ A, B thuéc cïng chu k× → A cã tÝnh kim lo¹i m¹nh h¬n B.
• Tr−êng hîp 2: ZB = ZA – 1
Gi¶i vµ lÝ luËn t−¬ng tù nh− trªn (víi vai trß nguyªn tè A, B ®æi nhau)
GV nhËn xÐt lêi gi¶i cña HS vµ cho ®iÓm ®¸nh gi¸.
Ho¹t ®éng 6 (5 phót)
bµi tËp vÒ nhµ
1. Hîp chÊt X ®−îc t¹o bëi 2 nguyªn tè A vµ B thuéc ph©n nhãm chÝnh (nhãm A) cã MX = 76g/mol. BiÕt:
– A vµ B cã sè oxi ho¸ cao nhÊt trong oxit lµ +n1 vµ +m1.
– A vµ B cã sè oxi ho¸ ©m trong c¸c hîp chÊt víi hi®ro lµ –n2 vµ –m2.
– Tho¶ m·n: ⏐+n1⏐ = ⏐–n2⏐ vµ ⏐+m1⏐ = 3⏐–m2⏐.
X¸c ®Þnh c«ng thøc ph©n tö cña X ? BiÕt A cã sè oxi ho¸ cao nhÊt trong X.
2. X vµ Y lµ 2 nguyªn tè n»m kÕ tiÕp nhau trong mét ph©n nhãm chÝnh cña b¶ng tuÇn hoµn (d¹ng ng¾n). Tæng sè proton trong hai h¹t nh©n cña chóng b»ng 58.
a) ViÕt cÊu h×nh electron cña c¸c nguyªn tö X vµ Y.
b) X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña X, Y (chu k× nµo ? nhãm nµo ?) trong b¶ng tuÇn hoµn.
D. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp 1. NhËn xÐt:
– Sè oxi ho¸ d−¬ng cao nhÊt cña nguyªn tè thuéc ph©n nhãm chÝnh b»ng STT cña nhãm.
– Sè oxi ho¸ ©m b»ng ⏐8 – STT nhãm⏐.
Gäi STT nhãm cña A, B lÇn l−ît lµ x, y. Ta cã:
1
2
n xA
n 8 x
=⎧⎨ = −⎩
→ x = 8 – x → x = 4 (nhãm IV A).
1
2
m yB
m 8 y
=⎧⎨ = −⎩
→ y = 3(8 – y) → y = 6 (nhãm VI A).
→ Sè oxi ho¸ d−¬ng cao nhÊt cña A lµ 4.
Sè oxi ho¸ ©m cña B lµ 8 – 6 = 2.
→ C«ng thøc cña X lµ AB2 cã M = 76.
→ A + 2B = 76.
• A lµ C → −
= =76 12
B 322
→ B lµ S
• A lµ Si → 76 28
B 242
−= = (lo¹i v× nhãm VI A kh«ng cã nguyªn tè nµo cã
M = 24).
→ X lµ CS2.
2. Gi¶ sö Y xÕp sau X ta xÐt 2 tr−êng hîp:
• NÕu XY – ZX = 8 kÕt hîp víi ZX + ZY = 58.
→ ZX = 25, ZY = 33 → X vµ Y ®Òu thuéc chu k× 4 (tõ nguyªn tè 19 ®Õn
nguyªn tè 36) → tr¸i víi ®Ò bµi (lo¹i).
• NÕu ZY – ZX = 18 kÕt hîp víi ZX + ZY = 58.
→ ZX = 20, ZY = 38 → CÊu h×nh electron:
X : 1s22s22p63s23p64s2.
Y : 1s22s22p63s23p63d104s24p65s2.
b) VÞ trÝ cña X vµ Y trong b¶ng tuÇn hoµn.
⎧⎪⎨⎪⎩
STT : 20
X Chu k× : 4
Nhãm : II A
vµ
STT : 38
Y Chu k× : 5
Nhãm : II A
⎧⎪⎨⎪⎩
Ch−¬ng 3
liªn kÕt ho¸ häc
TiÕt 21 liªn kÕt ion – tinh thÓ ion
A. Môc tiªu
3. HS hiÓu ®−îc ion lµ g× ? Khi nµo nguyªn tö biÕn thµnh ion ? Cã mÊy lo¹i ion ?
4. HS biÕt c¸ch biÓu diÔn c¸c ph−¬ng tr×nh t¹o ra ion vµ ®äc ®−îc tªn c¸c ion th−êng gÆp.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : Sö dông c¸c m« h×nh ®éng vÒ sù h×nh thµnh c¸c ion hoÆc sö dông h×nh vÏ trang 56, 57 (SGK) vÒ sù h×nh thµnh ion Li+ vµ F–, m¸y tÝnh, m¸y chiÕu, bót d¹, giÊy trong.
• HS : ¤n tËp mét sè nhãm A tiªu biÓu.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
i. sù h×nh thµnh ion, cation, anion 1. Cation, anion vµ ion
Ho¹t ®éng 1 (12 phót)
a) Sù t¹o thµnh cation
GV ®Æt vÊn ®Ò: Cho Li cã Z = 3. H·y chøng minh nguyªn tö Li trung hoµ vÒ ®iÖn
HS : LËp luËn:
Li cã 3p mang ®iÖn tÝch 3+
Li cã 3e mang ®iÖn tÝch 3–
→ Nguyªn tö Li trung hoµ vÒ ®iÖn.
GV : NÕu nguyªn tö Li nh−êng 1e → TÝnh ®iÖn tÝch cßn l¹i cña nguyªn tö ?
HS : LËp luËn:
– Cã 3p mang ®iÖn tÝch 3+
– Cã 2e mang ®iÖn tÝch 2–
→ PhÇn cßn l¹i cña nguyªn tö Li mang ®iÖn tÝch 1+.
GV : ViÕt cÊu h×nh e cña nguyªn tö Li ? HS : 1s22s1.
GV : Cã thÓ biÓu diÔn qu¸ tr×nh nh−êng e cña Li theo s¬ ®å sau (GV chiÕu s¬ ®å trang 56, SGK) lªn mµn h×nh:
HS : 1s22s1 → 1s2 + 1e
(Li) (Li+)
1s22s1 1s2
(Li) (Li+)
GV kÕt luËn: Nguyªn tö trung hoµ vÒ ®iÖn, sè p mang ®iÖn tÝch d−¬ng b»ng sè e mang ®iÖn tÝch ©m, nªn khi nguyªn tö nh−êng electron sÏ trë thµnh phÇn tö mang ®iÖn d−¬ng gäi lµ cation (Li+).
HS : Ghi kÕt luËn:
Li → Li+ + 1e
Ho¹t ®éng 2 (12 phót)
b) Sù t¹o thµnh anion
GV ®Æt vÊn ®Ò: Cho F cã Z = 9. H·y chøng minh nguyªn tö F trung hoµ vÒ ®iÖn ?
HS : F cã 9 p mang ®iÖn tÝch 9+
F cã 9 e mang ®iÖn tÝch 9–
GV : NÕu nguyªn tö F nhËn thªm 1 e
→ TÝnh ®iÖn tÝch cña phÇn tö t¹o thµnh ?
HS : PhÇn tö t¹o thµnh:
– Cã 9 p mang ®iÖn tÝch 9+
– Cã 10 e mang ®iÖn tÝch 10–
→ PhÇn tö t¹o thµnh mang ®iÖn tÝch 1–
3+ 3+ + •
GV : ViÕt cÊu h×nh e cña nguyªn tö F ? HS : 1s22s22p5.
GV : Cã thÓ biÓu diÔn qu¸ tr×nh nhËn e cña F theo s¬ ®å sau (GV chiÕu s¬ ®å trang 57, SGK) lªn mµn h×nh:
HS :
1s22s22p5 + 1 e → 1s22s22p6
(F) (F–)
1s22s22p5 1s22s22p6
(F) (F–)
GV kÕt luËn: Nguyªn tö trung hoµ vÒ ®iÖn, khi nhËn electron sÏ trë thµnh phÇn tö mang ®iÖn ©m gäi lµ anion (F–).
HS : Ghi kÕt luËn:
F + 1 e → F–
Ho¹t ®éng 3 (12 phót)
c) Kh¸i niÖm ion, tªn gäi
GV : C¸c cation vµ anion ®−îc gäi chung lµ ion:
Cation ↔ Ion d−¬ng
Anion ↔ Ion ©m
HS :
Cation → Ion d−¬ng
Anion → Ion ©m
GV : C¸c nguyªn tö kim lo¹i, líp ngoµi
cïng cã 1, 2, 3 electron → dÔ nh−êng electron ®Ó t¹o ra ion d−¬ng (cation) cã cÊu h×nh electron líp vá khÝ hiÕm bÒn v÷ng. LÊy mét vµi vÝ dô ?
HS : Na → Na+ + 1 e
Mg → Mg2+ + 2e
Al → Al3+ + 3e
GV : C¸c cation kim lo¹i ®−îc gäi tªn theo kim lo¹i. ThÝ dô:
Li+ gäi lµ cation liti
Na+ gäi lµ ..... ?
HS : Na+ gäi lµ cation natri.
Mg2+ gäi lµ cation magie.
Al3+ gäi lµ cation nh«m.
Ion
+ • 3+ 3+
Mg2+ gäi lµ ..... ?
Al3+ gäi lµ ..... ?
GV : C¸c nguyªn tö phi kim líp ngoµi cïng cã 5, 6, 7 e (ns2np3, ns2np4, ns2np5) cã kh¶ n¨ng nhËn thªm 3, 2, 1 electron ®Ó trë thµnh ion ©m (anion) cã cÊu h×nh electron líp vá khÝ hiÕm bÒn v÷ng. LÊy mét vµi vÝ dô ?
GV : C¸c anion phi kim ®−îc gäi tªn theo gèc axit (trõ O2– gäi lµ anion oxit).
HS : Cl + 1 e → Cl–
O + 2 e → O2–
ThÝ dô: F– gäi lµ anion florua.
Cl– gäi lµ ..... ?
O2– gäi lµ ..... ?
HS : Cl– gäi lµ anion clorua.
O2– gäi lµ anion oxit.
Ho¹t ®éng 4 (5 phót)
2. Ion ®¬n nguyªn tö vµ ion ®a nguyªn tö
GV cho HS nghiªn cøu SGK sau ®ã chiÕu c¸c néi dung vÒ kh¸i niÖm ion ®¬n nguyªn tö vµ ®a nguyªn tö lªn mµn h×nh.
HS : Ghi c¸c néi dung.
a) Ion ®¬n nguyªn tö lµ ion t¹o nªn tõ mét nguyªn tö. ThÝ dô cation Li+, Na+, Mg2+, Al3+ vµ anion F–, Cl–, S2–, ...
b) Ion ®a nguyªn tö lµ nh÷ng nhãm nguyªn tö mang ®iÖn tÝch d−¬ng hay ©m. ThÝ dô: cation amoni NH4
+, anion hi®roxit OH–, anion sunfat SO4
2–, ...
Ho¹t ®éng 5 (4 phót)
dÆn dß – bµi tËp vÒ nhµ
• GV yªu cÇu HS ph©n biÖt cation, anion.
• Bµi tËp vÒ nhµ: 5, 6 (SGK).
TiÕt 22 liªn kÕt ion – tinh thÓ ion (tiÕp)
A. Môc tiªu
1. ¤n l¹i kh¸i niÖm cation, anion.
2. HS hiÓu ®−îc sù h×nh thµnh liªn kÕt ion.
3. HS vËn dông ®Ó xÐt sù ¶nh h−ëng liªn kÕt ion ®Õn tÝnh chÊt cña c¸c hîp chÊt ion.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS • GV : Sö dông m« h×nh ®éng vÒ sù t¹o thµnh ph©n tö NaCl hoÆc phãng to
h×nh vÏ s¬ ®å trang 58 (SGK), m¸y tÝnh, m¸y chiÕu, m« h×nh tinh thÓ NaCl (h×nh 3.1, SGK).
• HS : ¤n l¹i kh¸i niÖm cation, anion.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
kiÓm tra bµi cò – bµi tËp vÒ nhµ
• GV gäi 1 HS lªn b¶ng yªu cÇu ph©n biÖt kh¸i niÖm cation vµ anion ? LÊy vÝ dô minh ho¹.
• GV gîi ý HS gi¶i hai bµi tËp 5 vµ 6 (SGK), −u tiªn c¸c em ®· chuÈn bÞ bµi ®Çy ®ñ.
HS : Tr×nh bµy theo SGK.
Bµi 5. So s¸nh sè electron trong c¸c ion sau: Na+, Mg2+, Al3+ ?
HS :
– ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö Na, Mg, Al → cÊu h×nh electron cña cation Na+, Mg2+, Al3+.
– TÝnh sè e cña c¸c cation.
⇒ ®Òu cã 10 electron.
Bµi 6. Trong c¸c hîp chÊt sau ®©y, chÊt nµo chøa ion ®a nguyªn tö ?
a) H3PO4 ; b) NH4NO3 ; c) KCl ;
d) K2SO4 ; e) NH4Cl ; g) Ca(OH)2.
HS : C¸c ion ®a nguyªn tö:
a) H3PO4 cã anion photphat PO43–.
b) NH4NO3 cã cation amoni NH4+ vµ
anion nitrat NO3–.
c) KCl kh«ng cã ion ®a nguyªn tö.
d) K2SO4 cã anion sunfat SO42–.
e) NH4Cl cã cation amoni NH4+.
GV : NhËn xÐt, cho ®iÓm. g) Ca(OH)2 cã anion hi®roxit OH–.
Ho¹t ®éng 2 (15 phót)
ii. sù t¹o thµnh liªn kÕt ion
• GV biÓu diÔn thÝ nghiÖm natri ch¸y trong b×nh khÝ clo t¹o ra chÊt bét mµu tr¾ng lµ tinh thÓ ph©n tö NaCl.
HS : Quan s¸t thÝ nghiÖm.
• GV chiÕu h×nh vÏ (trang 58, SGK) biÓu diÔn ph¶n øng cña natri vµ clo t¹o muèi natri clorua lªn mµn h×nh.
HS : Quan s¸t h×nh vÏ.
• GV : H·y gi¶i thÝch sù h×nh thµnh ph©n tö NaCl ?
HS : Nguyªn tö natri nh−êng 1 electron cho nguyªn tö clo ®Ó biÕn thµnh cation Na+, ®ång thêi nguyªn tö clo nhËn 1 e cña nguyªn tö natri ®Ó biÕn thµnh anion Cl– :
Na + Cl → Na+ + Cl–
(2,8,1) (2,8,7) (2,8) (2,8,8)
Hai ion t¹o thµnh Na+ vµ Cl– mang ®iÖn tÝch ng−îc dÊu hót nhau b»ng lùc hót tÜnh ®iÖn, t¹o nªn ph©n tö NaCl:
Na+ + Cl– → NaCl
GV : Liªn kÕt gi÷a cation Na+ vµ anion Cl– lµ liªn kÕt ion. VËy thÕ nµo lµ liªn kÕt ion ?
HS : Liªn kÕt ion lµ liªn kÕt ®−îc h×nh thµnh bëi lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a c¸c ion mang ®iÖn tÝch tr¸i dÊu.
1e
GV: BiÓu diÔn ph¶n øng gi÷a Na víi Cl2 b»ng PTHH ?
HS :
2Na + Cl2 → 2Na+Cl–
GV : T−¬ng tù nh− tr−êng hîp h×nh thµnh ph©n tö NaCl, h·y viÕt qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c ion Ca2+ vµ Cl–, sù h×nh thµnh ph©n tö CaCl2 tõ c¸c ion Ca2+ vµ Cl–, s¬ ®å h×nh thµnh ph©n tö tõ c¸c nguyªn tö.
HS :
Ca + Cl2 → Ca2+Cl2–
GV : Liªn kÕt ion chØ ®−îc h×nh thµnh gi÷a kim lo¹i ®iÓn h×nh vµ phi kim ®iÓn h×nh.
iii. tinh thÓ ion
Ho¹t ®éng 3 (5 phót)
1. Tinh thÓ NaCl
GV chiÕu m« h×nh tinh thÓ NaCl (h×nh 3.1, SGK) lªn mµn h×nh cho HS quan s¸t ®Ó thÊy cÊu tróc d¹ng lËp ph−¬ng
cña tinh thÓ vµ sù ph©n bè c¸c ion trong tinh thÓ. GV chØ râ HS thÊy thÕ nµo lµ nót m¹ng. Sau ®ã, GV yªu cÇu HS m« t¶ l¹i cÊu tróc tinh thÓ natri clorua ?
HS : Tinh thÓ NaCl:
– Cã cÊu tróc lËp ph−¬ng.
– C¸c ion Na+ vµ Cl– ph©n bè lu©n phiªn, ®Òu ®Æn ë nót m¹ng. Mçi ion ®−îc bao quanh bëi 6 ion tr¸i dÊu.
GV bæ sung: Tinh thÓ natri clorua gåm
rÊt nhiÒu ion Na+ vµ Cl–. C¸c ion nµy liªn kÕt víi nhau chÆt chÏ ®Õn møc kh«ng thÓ t¸ch riªng biÖt tõng ph©n tö. Cã thÓ coi tinh thÓ natri clorua lµ mét ph©n tö khæng lå. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, ®Ó ®¬n gi¶n, ng−êi ta viÕt NaCl biÓu diÔn cho mét ph©n tö natri clorua.
V× ®−îc h×nh thµnh tõ c¸c ion, tinh thÓ NaCl ®−îc xÕp vµo lo¹i tinh thÓ ion. C¸c hîp chÊt nh− KCl, MgCl2,... ë tr¹ng th¸i r¾n còng cã m¹ng tinh thÓ ion.
Ho¹t ®éng 3 (5 phót)
2. TÝnh chÊt chung cña hîp chÊt ion
GV ®Æt vÊn ®Ò: B»ng hiÓu biÕt cña m×nh, h·y cho biÕt tinh thÓ muèi ¨n (NaCl)
HS : Th¶o luËn:
– Tinh thÓ NaCl rÊt bÒn vµ gißn:
cã ®Æc ®iÓm g× vÒ tÝnh bÒn v÷ng, tr¹ng th¸i, kh¶ n¨ng bay h¬i, nãng ch¶y, tan trong n−íc vµ kh¶ n¨ng ph©n li thµnh ion, dÉn ®iÖn ?
kh«ng bÞ ph©n huû, khi ®Ëp m¹nh th× vì vôn ra.
– Tinh thÓ NaCl khã bay h¬i, khã nãng ch¶y.
– Tan nhiÒu trong n−íc, dÔ ph©n li thμnh ion.
– Khi nãng ch¶y vµ khi hoµ tan trong n−íc, chóng dÉn ®iÖn, cßn ë tr¹ng th¸i r¾n th× kh«ng dÉn ®iÖn.
GV kÕt luËn: ë ®iÒu kiÖn th−êng, c¸c hîp chÊt ion th−êng tån t¹i ë d¹ng tinh thÓ. Tinh thÓ NaCl còng nh− c¸c tinh thÓ ion kh¸c ®Òu cã tÝnh chÊt lµ rÊt bÒn v÷ng vµ cã nhiÖt ®é nãng ch¶y cao. ThÝ dô nhiÖt ®é nãng ch¶y cña muèi ¨n NaCl lµ 8000C, cña MgO lµ 28000C.
GV : T¹i sao tinh thÓ ion cã nh÷ng tÝnh chÊt ®Æc biÖt kÓ trªn ?
HS : Tinh thÓ ion gåm c¸c ion. C¸c ion nµy liªn kÕt víi nhau nhê lùc hót tÜnh ®iÖn. §ã lµ liªn kÕt ion, mét lo¹i liªn kÕt ho¸ häc m¹nh, muèn ph¸ vì chóng cÇn tiªu tèn n¨ng l−îng rÊt lín.
Ho¹t ®éng 5 (10 phót)
gi¶i bµi tËp sgk
GV chiÕu ®Ò bµi tËp 1 (SGK) lªn mµn h×nh:
Bµi 1. Liªn kÕt ho¸ häc trong NaCl ®−îc h×nh thµnh lµ do:
A. Hai h¹t nh©n nguyªn tö hót electron rÊt m¹nh.
B. Mçi nguyªn tö Na vμ Cl gãp chung 1 electron.
C. Mçi nguyªn tö ®ã nh−êng hoÆc thu
electron ®Ó trë thμnh c¸c ion tr¸i dÊu hót nhau.
D. Na – 1 e → Na+
Cl + 1 e → Cl–
Na+ + Cl– → NaCl
Chän ®¸p ¸n ®óng nhÊt.
GV gäi 1 HS kh¸c nhËn xÐt, sau ®ã cho ®iÓm.
GV chiÕu ®Ò bµi tËp 2 (SGK) lªn mµn h×nh:
HS : ChuÈn bÞ 1 phót.
→ §¸p ¸n D.
Bµi 2. Muèi ¨n ë thÓ r¾n lµ:
A. C¸c ph©n tö NaCl.
B. C¸c ion Na+ vµ Cl–.
C. C¸c tinh thÓ h×nh lËp ph−¬ng:
C¸c ion Na+ vµ Cl– ®−îc ph©n bè lu©n phiªn ®Òu ®Æn trªn mçi ®Ønh.
D. C¸c tinh thÓ h×nh lËp ph−¬ng :
C¸c ion Na+ vµ Cl– ®−îc ph©n bè lu©n phiªn ®Òu ®Æn thµnh tõng ph©n tö riªng rÏ.
Chän ®¸p ¸n ®óng nhÊt.
GV cho HS kh¸c nhËn xÐt, sau ®ã cho ®iÓm.
GV chiÕu ®Ò bµi tËp 13 (SGK) lªn mµn h×nh.
HS : Th¶o luËn 1 phót.
→ §¸p ¸n C.
Bµi 3. a) ViÕt cÊu h×nh electron cña cation liti (Li+) vµ anion oxit (O2–).
b) Nh÷ng ®iÖn tÝch ë ion Li+ vµ O2– do ®©u mµ cã ?
c) Nguyªn tö khÝ hiÕm nµo cã cÊu h×nh electron gièng Li+ vµ nguyªn tö khÝ hiÕm nµo cã cÊu h×nh gièng O2– ?
HS : Th¶o luËn 2 phót.
a) Li+ : 1s2
O2– : 1s22s22p6.
b) §iÖn tÝch ë Li+ do mÊt 1 e mµ cã.
§iÖn tÝch ë O2– do nhËn thªm 2 e mµ cã.
c) Nguyªn tö khÝ hiÕm He cã cÊu h×nh electron gièng Li+.
Nguyªn tö khÝ hiÕm Ne cã cÊu h×nh electron gièng O2–.
d) V× sao 1 nguyªn tö oxi kÕt hîp ®−îc víi 2 nguyªn tö Liti ?
d) V× mçi nguyªn tö liti chØ cã thÓ nh−êng 1 e, mµ mçi nguyªn tö oxi cã thÓ thu 2 e :
2 Li → 2 Li+ + 2 e
O + 2 e → O2–
2 Li+ + O2– → Li2O
GV gäi HS kh¸c nhËn xÐt bµi lµm, sau ®ã cho ®iÓm.
GV chiÕu ®Ò bµi tËp 4 (SGK) lªn mµn h×nh.
HS : ChuÈn bÞ 1 phót. Bµi 4. X¸c ®Þnh sè p, n e trong c¸c nguyªn tö vµ ion sau:
a) 2 40 35 56 21 18 17 26H , Ar, Cl , Fe+ − +
b) 40 2 32 2 27 320 16 13Ca , S , Al+ − +
a) 21 H+ cã sè p : 1 Sè e : 0 Sè n : 1
4018 Ar cã sè p : 18 18 22
3517 Cl− cã sè p : 17 18 18
56 226 Fe + cã sè p : 26 24 30
b) 40 220 Ca + cã sè
p : 20
18 20
32 216S
− cã sè p : 16 18 16
27 313 Al + cã sè p : 13 10 14
Ho¹t ®éng 6 (1 phót)
DÆn dß – chuÈn bÞ bµi sau
TiÕt 23 liªn kÕt céng ho¸ trÞ
a. môc tiªu 1. Gióp HS hiÓu ®−îc sù h×nh thµnh mét sè ph©n tö ®¬n chÊt (H2, N2) vµ mét
sè ph©n tö hîp chÊt (HCl, CO2).
2. Tõ ®ã hiÓu ®−îc kh¸i niÖm liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, cã cùc vµ liªn kÕt ®¬n, liªn kÕt ®«i, liªn kÕt ba.
b. chuÈn bÞ cña GV vμ HS
GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, c¸c m« h×nh ®éng vÒ sù xen phñ obitan t¹o c¸c phÇn tö ®¬n gi¶n nh− H2, HCl (thiÕt kÕ b»ng phÇn mÒm flash hoÆc ®¬n gi¶n h¬n b»ng phÇn mÒm tr×nh diÔn Powerpoint cã s½n trong office), b¶ng tuÇn hoµn.
HS : ChuÈn bÞ bµi ®äc thªm vÒ sù xen phñ obitan nguyªn tö vµ sù lai ho¸ c¸c obitan nguyªn tö (trang 56, SGK).
c. tiÕn tr×nh D¹y – Häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (5 phót)
kiÓm tra bµi cò
GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ yªu cÇu HS tr¶ lêi c¸c c©u hái sau:
HS:
a) T¹i sao nguyªn tö kim lo¹i l¹i cã kh¶ n¨ng nh−êng e ë líp ngoµi cïng ®Ó t¹o c¸c cation ? LÊy vÝ dô ?
a) Nguyªn tö kim lo¹i th−êng chØ cã 1, 2, 3, (e) ë líp ngoµi cïng nªn dÔ nh−êng 1, 2, 3 (e) ®Ó t¹o thµnh cation cã cÊu h×nh líp vá bÒn cña khÝ hiÕm tr−íc ®ã.
VÝ dô : Na → Na+ + 1 e
[Ne] 3s1 [Ne]
b) T¹i sao nguyªn tö phi kim l¹i cã kh¶ n¨ng dÔ nhËn e ë líp ngoµi cïng ®Ó t¹o thµnh c¸c anion ? LÊy vÝ dô ?
c) Sù h×nh thµnh liªn kÕt ion ?
d) Liªn kÕt ion th−êng ®−îc t¹o nªn tõ nh÷ng nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè:
A. Kim lo¹i víi kim lo¹i.
B. Phi kim víi phi kim.
C. Kim lo¹i víi phi kim.
D. Kim lo¹i víi khÝ hiÕm.
E. Phi kim víi khÝ hiÕm.
Chän ®¸p ¸n ®óng.
GV nhËn xÐt, cho ®iÓm vµ giíi thiÖu bµi míi.
b) Nguyªn tö phi kim th−êng cã 5, 6, 7 (e) líp ngoµi cïng nªn cã xu h−íng nhËn thªm 3, 2, 1 (e) ®Ó t¹o thµnh anion
cã cÊu h×nh líp vá bÒn cña khÝ hiÕm kÕ tiÕp.
VÝ dô: Cl + 1 e → Cl–
[Ne] 3s23p5 [Ar]
c) Do lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a c¸c ion tr¸i dÊu.
d) §¸p ¸n C.
i. sù h×nh thµnh liªn kÕt céng ho¸ trÞ
1. Liªn kÕt céng ho¸ trÞ h×nh thµnh gi÷a c¸c nguyªn tö gièng nhau Sù h×nh thµnh ®¬n chÊt
Ho¹t ®éng 2 (10 phót)
a) Sù h×nh thµnh ph©n tö hi®ro H2
GV chiÕu m« h×nh xen phñ 2 obitan s HS : Quan s¸t.
cña 2 nguyªn tö H ®Ó t¹o thµnh ph©n tö H2 lªn mµn h×nh cho HS quan s¸t. Sau
®ã gîi ý cho HS th¶o luËn:
– ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö H vµ nguyªn tö He.
HS:
– H : 1s1 vµ He: 1s2.
– So s¸nh cÊu h×nh electron cña nguyªn tö H víi cÊu h×nh electron cña nguyªn tö He (khÝ hiÕm gÇn nhÊt).
– H cßn thiÕu 1 e th× ®¹t cÊu h×nh khÝ hiÕm He.
GV: Do vËy hai nguyªn tö hi®ro liªn kÕt víi nhau b»ng c¸ch mçi nguyªn tö H gãp 1 electron t¹o thµnh mét cÆp electron chung trong ph©n tö H2. Nh− thÕ, trong ph©n tö H2 mçi nguyªn tö cã
2 electron gièng vá electron cña nguyªn tö khÝ hiÕm heli:
H• + •H → H : H
GV bæ sung mét sè quy −íc sau:
– Mçi chÊm (•) bªn kÝ hiÖu nguyªn tè biÓu diÔn mét electron ë líp ngoµi cïng.
– KÝ hiÖu H : H ®−îc gäi lµ c«ng thøc electron, thay hai chÊm (:) b»ng mét g¹ch (–), ta cã H – H gäi lµ c«ng thøc cÊu t¹o.
– Gi÷a 2 nguyªn tö hi®ro cã 1 cÆp electron liªn kÕt biÓu thÞ b»ng (–), ®ã lµ liªn kÕt ®¬n.
HS : Sù h×nh thµnh ph©n tö H2:
H• + •H → H : H
→ H – H → H2
Ho¹t ®éng 3 (5 phót)
b) Sù h×nh thµnh ph©n tö N2
GV: ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö N vµ nguyªn tö Ne ?
HS:
N : 1s22s22p3.
Ne : 1s22s22p6.
GV : So s¸nh cÊu h×nh electron cña nguyªn tö N víi cÊu h×nh electron cña nguyªn tö Ne lµ khÝ hiÕm gÇn nhÊt cã líp vá electron bÒn th× líp ngoµi cïng cña nguyªn tö N cßn thiÕu mÊy electron ?
HS : ThiÕu 3 electron.
GV : Hai nguyªn tö N liªn kÕt víi nhau b»ng c¸ch mçi nguyªn tö N gãp 3 electron ®Ó t¹o thµnh ba cÆp electron chung cña ph©n tö N2. Khi ®ã trong ph©n tö N2, mçi nguyªn tö N ®Òu cã líp ngoµi cïng lµ 8 electron gièng khÝ hiÕm Ne gÇn nhÊt.
GV yªu cÇu 1 HS viÕt c«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o ph©n tö N2.
GV bæ sung : Hai nguyªn tö N liªn kÕt víi nhau b»ng 3 cÆp electron liªn kÕt biÓu thÞ b»ng ba g¹ch (≡), ®ã lµ liªn kÕt
ba. Liªn kÕt ba bÒn h¬n liªn kÕt ®«i. ë nhiÖt ®é th−êng, khÝ nit¬ rÊt bÒn, kÐm ho¹t ®éng do cã liªn kÕt ba.
HS :
:N N: N N
C«ng thøc electron C«ng thøc cÊu t¹o
⇒ ≡
Ho¹t ®éng 4 (5 phót)
c) Kh¸i niÖm liªn kÕt céng ho¸ trÞ
GV giíi thiÖu : Liªn kÕt ®−îc t¹o thµnh trong ph©n tö H2, N2 võa tr×nh bµy ë trªn ®−îc gäi lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ.
KÕt luËn :
– Liªn kÕt céng ho¸ trÞ lμ liªn kÕt ®−îc t¹o nªn
gi÷a hai nguyªn tö b»ng mét hay nhiÒu cÆp
electron dïng chung. – Mçi cÆp electron chung t¹o nªn mét liªn kÕt céng ho¸ trÞ, nªn ta cã liªn kÕt ®¬n (trong ph©n tö H2), liªn kÕt ba (trong ph©n tö N2).
– Liªn kÕt trong c¸c ph©n tö H2, N2 t¹o nªn tõ hai nguyªn tö cña cïng mét nguyªn tè (cã ®é ©m ®iÖn nh− nhau), do ®ã liªn kÕt trong c¸c ph©n tö ®ã kh«ng ph©n cùc. §ã lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng ph©n cùc.
2. Liªn kÕt gi÷a c¸c nguyªn tö kh¸c nhau
Sù h×nh thµnh hîp chÊt
Ho¹t ®éng 5 (10 phót)
a) Sù h×nh thµnh ph©n tö hi®ro clorua HCl
GV : Nguyªn tö H cã 1 e ë líp ngoµi cïng → cßn thiÕu 1 e ®Ó cã vá bÒn kiÓu He. Nguyªn tö Cl cã 7 e ë líp ngoµi cïng → cßn thiÕu 1 e ®Ó cã vá bÒn kiÓu Ar.
GV : H·y tr×nh bµy sù gãp chung electron cña chóng ®Ó t¹o thµnh ph©n tö HCl ?
HS : Mçi nguyªn tö H vµ Cl gãp 1 electron t¹o thµnh 1 cÆp electron chung → t¹o thµnh 1 liªn kÕt céng ho¸ trÞ.
GV : Gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn cña Cl (3,16) lín h¬n ®é ©m ®iÖn cña H (2,20) nªn cÆp electron liªn kÕt bÞ lÖch vÒ phÝa nguyªn tö Cl → liªn kÕt céng ho¸ trÞ nµy bÞ ph©n cùc :
H Cl H Cl: : :••+ →
i ii i
i i i i
(C«ng thøc electron)
→ H – Cl → HCl
(C«ng thøc cÊu t¹o) (C«ng thøc ph©n tö)
HS :
H Cl H Cl H Cl: : :• + → → −i ii i
i i i i
GV chiÕu m« h×nh ®éng vÒ sù h×nh thµnh liªn kÕt trong ph©n tö HCl lªn mµn h×nh cho HS quan s¸t.
HS : Quan s¸t.
GV kÕt luËn : Liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong ®ã cÆp electron chung bÞ lÖch vÒ phÝa mét nguyªn tö (cã ®é ©m ®iÖn lín h¬n) gäi lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc hay liªn kÕt céng ho¸ trÞ ph©n cùc.
HS : Ghi kÕt luËn.
GV gi¶i thÝch thªm : Trong c«ng thøc electron cña ph©n tö cã cùc, ng−êi ta ®Æt cÆp electron chung lÖch vÒ phÝa kÝ hiÖu cña nguyªn tö cã ®é ©m ®iÖn lín h¬n.
Ho¹t ®éng 6 (8 phót)
b) Sù h×nh thµnh ph©n tö khÝ cacbonic CO2 (cã cÊu t¹o th¼ng)
GV : ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö C (Z = 6) vµ O (Z = 8) ?
HS : C : 1s22s22p2 (2, 4)
O : 1s22s22p4 (2, 6)
GV : H·y tr×nh bµy sù gãp chung electron cña chóng ®Ó t¹o thµnh ph©n
HS : Trong ph©n tö CO2, nguyªn tö C ë gi÷a 2 nguyªn tö O, nguyªn tö C
tö CO2, sao cho xung quanh mçi nguyªn tö C hoÆc O ®Òu cã líp vá 8 e bÒn. Tõ ®ã h·y suy ra c«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o. BiÕt ph©n tö CO2 cã cÊu t¹o th¼ng.
gãp chung víi mçi nguyªn tö O hai electron, mçi nguyªn tö O gãp chung víi nguyªn tö C hai electron. Ta cã :
O C O O C O: : : : : :• • • •
⇒ = =
(C«ng thøc electron) (C«ng thøc cÊu t¹o)
GV kÕt luËn : Theo c«ng thøc electron, mçi nguyªn tö C hay O ®Òu cã 8 e ë líp ngoµi cïng ®¹t cÊu h×nh cña khÝ hiÕm nªn ph©n tö CO2 bÒn v÷ng. Trong c«ng thøc cÊu t¹o, ph©n tö CO2 cã hai liªn kÕt ®«i. Liªn kÕt gi÷a O vµ C lµ ph©n cùc, nh−ng thùc nghiÖm cho biÕt ph©n tö CO2 cã cÊu t¹o th¼ng nªn ph©n tö nµy kh«ng ph©n cùc.
Ho¹t ®éng 7 (2 phót)
cñng cè bµi – bµi tËp vÒ nhµ
• GV cñng cè bµi, b»ng c¸ch yªu cÇu HS nh¾c l¹i sù h×nh thµnh liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong ph©n tö ®¬n chÊt vµ hîp chÊt nh− thÕ nµo ? So s¸nh víi sù t¹o thµnh liªn kÕt ion (vÝ dô trong ph©n tö HCl vµ NaCl).
• Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4 (SGK).
TiÕt 24 liªn kÕt céng ho¸ trÞ (tiÕp)
A. Môc tiªu
7. HS biÕt ®−îc tÝnh chÊt cña c¸c chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ.
8. HS cã kh¶ n¨ng vËn dông hiÖu ®é ©m ®iÖn ®Ó ph©n lo¹i mét c¸ch t−¬ng ®èi : liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc, liªn kÕt ion.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS • B¶ng 6 (tr. 45, SGK) : Gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn cña nguyªn tö mét sè nguyªn tè
nhãm A.
• M¸y tÝnh, ®Ìn chiÕu, bót d¹, giÊy trong.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (12 phót)
kiÓm tra bµi cò
GV gäi 2 HS yªu cÇu tr×nh bµy c¸c néi dung sau :
HS : Lªn b¶ng tr×nh bµy.
1. Tr×nh bµy sù t¹o thµnh liªn kÕt céng ho¸ trÞ cña c¸c ph©n tö : H2, HCl vµ CO2 ?
HS 1 : ViÕt c«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o c¸c ph©n tö H2, HCl vµ CO2. Gi¶i thÝch.
2. So s¸nh sù t¹o thµnh liªn kÕt trong ph©n tö NaCl vµ HCl ?
GV nhËn xÐt, cho ®iÓm.
HS 2 : Gi¶i thÝch sù t¹o thµnh liªn kÕt ion (NaCl) vµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ (HCl)
Ho¹t ®éng 2 (10 phót)
3. TÝnh chÊt cña c¸c chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ GV cho HS ®äc SGK vµ tù tæng kÕt theo c¸c néi dung sau :
HS : Th¶o luËn 2 phót. Sau ®ã kÕt luËn :
1. KÓ tªn c¸c chÊt mµ ph©n tö chØ cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ ?
1. C¸c chÊt mµ ph©n tö chØ cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã thÓ lµ :
– C¸c chÊt r¾n : ®−êng, l−u huúnh, iot, ...
– C¸c chÊt láng : n−íc, r−îu, x¨ng, dÇu, ...
– C¸c chÊt khÝ : khÝ cacbonic, khÝ clo, khÝ hi®ro, ...
2. TÝnh chÊt cña c¸c chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ ?
GV cã thÓ h−íng dÉn HS lµm c¸c thÝ nghiÖm :
– Hoµ tan ®−êng, r−îu etilic, iot vµo n−íc.
– Hoµ tan tan ®−êng, iot vµo benzen.
2. C¸c chÊt cã cùc nh− r−îu etylic, ®−êng, ... tan nhiÒu trong dung m«i cã cùc nh− n−íc.
• PhÇn lín c¸c chÊt kh«ng cùc nh− l−u huúnh, iot, c¸c chÊt h÷u c¬ kh«ng cùc tan trong dung m«i kh«ng cùc nh− benzen, cacbon tetra clorua, ...
⇒ So s¸nh kh¶ n¨ng hoµ tan cña c¸c chÊt trong dung m«i kh¸c nhau.
• Nãi chung c¸c chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc kh«ng dÉn ®iÖn ë mäi tr¹ng th¸i.
ii. ®é ©m ®iÖn vµ liªn kÕt ho¸ häc
Ho¹t ®éng 3 (8 phót)
1. Quan hÖ gi÷a liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc vµ liªn kÕt ion
GV tæ chøc cho HS th¶o luËn, so s¸nh ®Ó rót ra sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc vµ liªn kÕt ion.
HS : Th¶o luËn theo nhãm.
Rót ra kÕt luËn :
1. Trong ph©n tö, nÕu cÆp electron chung ë gi÷a 2 nguyªn tö liªn kÕt ta cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc.
2. NÕu cÆp electron chung lÖch vÒ mét nguyªn tö (cã gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn lín h¬n), th× ®ã lµ liªn kÕt céng ho ̧trÞ cã cùc.
3. NÕu cÆp electron chung lÖch h¼n vÒ mét nguyªn tö, ta sÏ cã liªn kÕt ion.
GV kÕt luËn : Nh− vËy gi÷a liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc vµ liªn kÕt ion cã sù chuyÓn tiÕp víi nhau. Sù ph©n lo¹i chØ cã tÝnh chÊt t−¬ng ®èi. Liªn kÕt ion cã thÓ ®−îc coi lµ tr−êng hîp riªng cña liªn kÕt céng ho¸ trÞ.
Ho¹t ®éng 4 (10 phót)
2. HiÖu ®é ©m ®iÖn vµ liªn kÕt ho¸ häc
GV ®Æt vÊn ®Ò : §Ó x¸c ®Þnh kiÓu liªn kÕt trong ph©n tö hîp chÊt, ng−êi ta dùa vµo hiÖu ®é ©m ®iÖn. Theo thang ®é ©m ®iÖn cña Pau–linh, ng−êi ta dïng hiÖu ®é ©m ®iÖn ®Ó ph©n lo¹i mét c¸ch t−¬ng ®èi lo¹i liªn kÕt ho¸ häc theo quy −íc sau :
HiÖu dé ©m ®iÖn
(Δχ)
Lo¹i liªn kÕt
0 ≤ Δχ < 0,4
0,4 ≤ Δχ < 1,7
Δχ ≥ 1,7
Liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc
Liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc.
Liªn kÕt ion
HS : Ghi b¶ng ph©n lo¹i liªn kÕt dùa vµo hiÖu ®é ©m ®iÖn.
GV h−íng dÉn HS vËn dông b¶ng ph©n lo¹i liªn kÕt trªn ®Ó lµm c¸c thÝ dô trong SGK.
HS : a) Trong NaCl : Δχ = 3,16 – 0,93
= 2,23 > 1,7 → liªn kÕt gi÷a Na vµ Cl lµ liªn kÕt ion.
b) Trong ph©n tö HCl : Δχ = 3,16 –
2,2 = 0,96 → 0,4 < Δχ < 1,7 → liªn kÕt gi÷a H vµ Cl lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc.
c) Trong ph©n tö H2 : Δχ = 2,20 – 2,20
= 0,0 → 0 ≤ Δχ < 0,4 → liªn kÕt gi÷a H vµ H lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc.
GV : NhËn xÐt c¸ch gi¶i.
Ho¹t ®éng 5 (5 phót)
cñng cè bµi vµ bµi tËp vÒ nhµ
• GV yªu cÇu HS :
– Ph©n biÖt liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc, liªn kÕt ion.
– Sö dông hiÖu ®é ©m ®iÖn ®Ó xÐt tÝnh chÊt ion, céng ho¸ trÞ cña mét sè hîp chÊt, ®¬n chÊt.
• Bµi tËp vÒ nhµ : 5, 6, 7 (SGK).
d. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp 1. §¸p ¸n D.
2. §¸p ¸n B.
3. §¸p ¸n A.
4. Theo SGK.
5.
Ph©n tö CaCl2 AlCl3 CaS Al2S3
HiÖu ®é ©m ®iÖn (Δχ) 2,16 1,55 1,58 0,97
Lo¹i liªn kÕt Ion Céng ho¸ trÞ cã cùc
6. C«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o c¸c ph©n tö sau :
Cl – Cl
H C C H: : H C C H− ≡ −
7. a) 9X : 1s22s22p5 → §©y lµ F cã ®é ©m ®iÖn lµ 3,98.
19A : 1s22s22p63s23p64s1 → §©y lµ K cã ®é ©m ®iÖn lµ 0,82.
8Z : 1s22s22p4 → §©y lµ O cã ®é ©m ®iÖn lµ 3,44.
b) CÆp X vµ A, Δχ = 3,98 – 0,82 = 3,16 → liªn kÕt ion.
CÆp A vµ Z, Δχ = 3,44 – 0,82 = 2,62→ liªn kÕt ion.
CÆp X vµ Z, Δχ = 3,98 – 3,44 = 0,54 → liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc.
d. t− liÖu tham kh¶o
HiÖn nay cã hai ph−¬ng ph¸p c¬ häc l−îng tö ®Ó kh¶o s¸t liªn kÕt ho¸ häc lµ ph−¬ng ph¸p liªn kÕt ho¸ trÞ hay ph−¬ng ph¸p cÆp electron (viÕt t¾t VB – Valence Bond) vµ ph−¬ng ph¸p obitan ph©n tö (viÕt t¾t MO – Molecular Orbital). (*)
1. Ph−¬ng ph¸p VB
a) Néi dung c¬ b¶n
• Ph−¬ng ph¸p VB cho r»ng trong ph©n tö c¸c electron vÉn chuyÓn ®éng trªn c¸c obitan nguyªn tö (AO – Atomic Orbital). Sù ph©n bè electron vµ c¸c AO ®ã t¹o nªn cÊu h×nh electron cña ph©n tö.
• Mçi liªn kÕt céng ho¸ trÞ ®−îc h×nh thµnh do sù ghÐp ®«i hai electron cã spin ®èi song mµ mçi electron nµy tr−íc khi tham gia liªn kÕt thuéc mét nguyªn tö (tr−êng hîp chung).
• Trong sù h×nh thµnh liªn kÕt ho¸ häc cã sù xen phñ hai AO tham gia liªn kÕt. Sù xen phñ nµy ®−îc −u tiªn theo ph−¬ng cña trôc nèi hai h¹t nh©n nguyªn tö (tÝnh ®Þnh h−íng cña liªn kÕt céng ho¸ trÞ) vµ ®−îc ph©n bè theo h−íng sù xen phñ lín nhÊt (nguyªn lÝ xen phñ cùc ®¹i).
• §é xen phñ c¸c AO ho¸ trÞ cµng lín th× liªn kÕt cµng bÒn (®é xen phñ cµng lín khi n¨ng l−îng vµ hiÖu n¨ng l−îng c¸c AO ho¸ trÞ cµng nhá).
b) Liªn kÕt б vµ liªn kÕt π
C¶ hai ®Òu lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ, chØ kh¸c :
• Liªn kÕt б lµ liªn kÕt ®−îc t¹o thµnh do sù xen phñ c¸c AO ho¸ trÞ häc theo trôc liªn kÕt → xen phñ trôc "®Çu víi ®Çu" (head to head).
• Liªn kÕt π ®−îc t¹o thµnh do sù xen phñ c¸c AO ho¸ trÞ ë hai bªn trôc liªn kÕt → xen phñ "bªn víi bªn" (side to side). ⇒ Liªn kÕt б bÒn h¬n liªn kÕt π.
Gi÷a hai nguyªn tö liªn kÕt víi nhau trong ph©n tö bao giê còng chØ tån t¹i 1 liªn kÕt б, cßn sè liªn kÕt π cã thÓ b»ng 0, 1 hoÆc 2.
c) §é béi liªn kÕt theo ph−¬ng ph¸p VB
• §é béi liªn kÕt gi÷a 2 nguyªn tö b»ng sè liªn kÕt gi÷a chóng, nghÜa lµ b»ng sè cÆp electron liªn kÕt gi÷a 2 nguyªn tö.
• §é béi liªn kÕt cµng lín th× liªn kÕt cµng bÒn vµ ®é dµi liªn kÕt cµng ng¾n. Ngoµi ra ®é béi liªn kÕt cßn phô thuéc vµo ®é xen phñ AO ho¸ trÞ.
(*) Xem thªm : Cao Cù Gi¸c. TuyÓn tËp bµi gi¶ng ho¸ v« c¬, NXB §¹i häc S− Ph¹m, Hµ Néi, 2005.
d) Sù lai ho¸ AO
• ThuyÕt lai ho¸ cho phÐp gi¶i thÝch ®−îc b¶n chÊt liªn kÕt céng ho¸ trÞ cho nhiÒu ph©n tö h÷u c¬ vµ phøc chÊt, gi¶i quyÕt ®−îc hai khã kh¨n cña ph−¬ng ph¸p VB : d¹ng h×nh häc cña ph©n tö vµ ®é bÒn cña c¸c liªn kÕt.
• Sù lai ho¸ cña mét nguyªn tö lµ sù tæ hîp c¸c AO ho¸ trÞ cña nguyªn tö ®ã ë tr¹ng th¸i c¬ b¶n hoÆc kÝch thÝch sao cho t¹o ®−îc sè AO lai ho¸ b»ng ®óng sè AO tæ hîp nh−ng cã n¨ng l−îng t−¬ng ®−¬ng nhau (sù san b»ng n¨ng l−îng), t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc xen phñ víi AO ho¸ trÞ cña c¸c nguyªn tö xung quanh ®Ó h×nh thµnh c¸c liªn kÕt céng ho¸ trÞ bÒn v÷ng. Bao gåm c¸c d¹ng lai ho¸.
+ Lai ho¸ sp3 (tø diÖn ®Òu) : 1 AOs + 3 AOp → 4 AOsp3
+ Lai ho¸ sp2 (tam gi¸c) : 1 AOs + 2 AOp → 3 AOsp2
+ Lai ho¸ sp (®−êng th¼ng) : 1 AOs + 1 AOp → 2 AOsp
vµ mét sè d¹ng kh¸c nh− sp3d, sp3d2, ...
• §iÒu kiÖn lai ho¸ bÒn :
+ N¨ng l−îng c¸c AO tham gia lai ho¸ thÊp vµ xÊp xØ b»ng nhau.
+ §é xen phñ c¸c AO lai ho¸ víi c¸c AO nguyªn tö kh¸c tham gia liªn kÕt ph¶i lín h¬n.
• Dù ®o¸n kiÓu lai ho¸ vµ d¹ng h×nh häc cña ph©n tö :
XÐt ph©n tö AXmEn trong ®ã nguyªn tö X liªn kÕt víi nguyªn tö ë trung t©m A b»ng nh÷ng liªn kÕt б vµ n cÆp electron kh«ng liªn kÕt hay cÆp electron tù do (E). Khi®ã tæng m + n x¸c ®Þnh d¹ng h×nh häc cña ph©n tö :
m + n = 2 → A lai ho¸ sp → ph©n tö th¼ng
m + n = 3 → A lai ho¸ sp2 → ph©n tö ph¼ng tam gi¸c
m + n = 4 → A lai ho¸ sp3 → ph©n tö tø diÖn
m + n = 5 → A lai ho¸ sp3d → ph©n tö th¸p ®«i ®¸y tam gi¸c
m + n = 6 → A lai ho¸ sp3d2 → ph©n tö th¸p ®«i ®¸y vu«ng (b¸t diÖn).
VÝ dô :
Trong BeH2 cã m + n = 2 → Be lai ho¸ sp
Trong BF3 cã m + n = 3 → B lai ho¸ sp2
Trong CH4 cã m + n = 4 → C lai ho¸ sp3
Trong NH3 cã m + n = 4 → N lai ho¸ sp3
Trong PCl5 cã m + n = 5 → P lai ho¸ sp3d
Trong XeF4 cã m + n = 6 → Xe lai ho¸ sp3d2.
2. Ph−¬ng ph¸p MO
a) Néi dung c¬ b¶n
• Ph−¬ng ph¸p MO cho r»ng ph©n tö kh«ng tån t¹i c¸c AO mµ c¸c electron cña ph©n tö chuyÓn ®éng trªn c¸c obitan chung cña ph©n tö ®−îc gäi lµ MO. VÒ nguyªn t¾c, liªn kÕt ho¸ häc theo ph−¬ng ph¸p MO lµ liªn kÕt gi¶i to¶ (chung cho c¶ ph©n tö).
• Obitan chung cña ph©n tö ®−îc h×nh thµnh do sù tæ hîp tuyÕn tÝnh c¸c obitan ph©n tö cã mét electron. Ng−êi ta h×nh dung lÊy obitan ph©n tö mét electron nh− sau : Khi mét electron chuyÓn ®éng gÇn h¹t nh©n h¬n so víi c¸c h¹t nh©n kh¸c th× AO m« t¶ chuyÓn ®éng cña electron ®ã gäi lµ obitan ph©n tö (MO) mét electron.
⇒ MO chung tæ hîp tuyÕn tÝnh ®−îc viÕt nh− sau :
i ii 1
C∞
=
ψ = ψ∑
Ng−êi ta gäi ®ã lµ sù gÇn ®óng MO – LCAO (Molecular Orbital is the Linear Combination of Atomic Orbitals).
• VÒ nguyªn t¾c ph¶i lÊy v« sè hµm c¬ së (i = 1 → ∞) th× kÕt qu¶ tÝnh trªn míi thËt sù lµ tin cËy. Tuy nhiªn sÏ gÆp trë ng¹i vÒ thêi gian tÝnh to¸n v× vËy ng−êi ta lÊy mét sè h÷u h¹n (i = 1 → k) hµm c¬ së :
k
i ii 1
C=
ψ = ψ∑
§Æt ψ vµo ph−¬ng tr×nh Schrodinger råi gi¶i ra sÏ t×m ®−îc hµm ψ vµ n¨ng l−îng E t−¬ng øng. VÒ nguyªn t¾c, sè MO thu ®−îc b»ng tæng sè AO tham gia tæ hîp. C¸c MO nµy gåm 2 lo¹i : MO liªn kÕt (n¨ng l−îng thÊp). vµ MO ph¶n liªn kÕt (n¨ng l−îng cao).
• Sù ®iÒn electron vµo c¸c MO ®ã (tu©n theo nguyªn lÝ v÷ng bÒn, nguyªn lÝ Pauli, quy t¾c Hund) cho ta cÊu h×nh electron cña ph©n tö.
b) §iÒu kiÖn tæ hîp cã hiÖu qu¶ c¸c AO
• C¸c AO ph¶i cã cïng tÝnh chÊt ®èi xøng.
• N¨ng l−îng c¸c AO ph¶i xÊp xØ nhau.
• C¸c AO ph¶i xen phñ nhau râ rÖt.
VÒ mÆt ®Þnh tÝnh, ®Ó biÕt ®−îc c¸c AO cã cïng tÝnh chÊt ®èi xøng hay kh«ng, cã thÓ dùa vµo sù xen phñ d−¬ng, ©m hoÆc b»ng kh«ng cña c¸c AO :
– Sù xen phñ d−¬ng nÕu miÒn xen phñ cña 2 AO ®Òu cïng dÊu (H×nh 1a).
– Sù xen phñ ©m nÕu miÒn xen phñ cña 2 AO kh¸c dÊu (H×nh 1b)
– Sù xen phñ b»ng kh«ng khi c¸c miÒn xen phñ d−¬ng vµ ©m b»ng nhau (H×nh 1c).
a)
s – s (б) p – p (б) s – p (б)
p – p (π) p – d (π)
b)
c)
H×nh 1. Sù xen phñ d−¬ng (a), ©m (b) vµ b»ng kh«ng (c) cña c¸c AO.
• ChØ cã xen phñ d−¬ng míi cã thÓ t¹o ®−îc liªn kÕt vµ trong tr−êng hîp nµy c¸c AO míi cã cïng tÝnh chÊt ®èi xøng nghÜa lµ chóng míi tæ hîp ®−îc víi nhau. Tuy nhiªn viÖc tæ hîp cã hiÖu qu¶ hay kh«ng cßn phô thuéc vµo hai ®iÒu kiÖn cßn l¹i.
TiÕt 25 tinh thÓ nguyªn tö vμ tinh thÓ ph©n tö
A. Môc tiªu
5. Gióp HS hiÓu : CÊu t¹o m¹ng tinh thÓ nguyªn tö, liªn kÕt trong m¹ng tinh thÓ nguyªn tö lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ, tÝnh chÊt chung cña m¹ng tinh thÓ nguyªn tö. CÊu t¹o m¹ng tinh thÓ ph©n tö, liªn kÕt trong m¹ng tinh thÓ ph©n tö lµ lùc liªn kÕt yÕu gi÷a c¸c ph©n tö, tÝnh chÊt chung cña m¹ng tinh thÓ ph©n tö.
6. HS cã kÜ n¨ng vËn dông : So s¸nh m¹ng tinh thÓ nguyªn tö, m¹ng tinh thÓ ph©n tö, m¹ng tinh thÓ ion. BiÕt tÝnh chÊt chung cña tõng lo¹i m¹ng tinh thÓ ®Ó cã c¸ch sö dông tèt vµ hiÖu qu¶ c¸c vËt liÖu cã cÊu t¹o tõ c¸c lo¹i m¹ng tinh thÓ kÓ trªn.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS • GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, mét sè m« pháng ®éng vÒ cÊu tróc tinh thÓ
nguyªn tö, ph©n tö, ion. NÕu kh«ng cã c¸c m« pháng ®éng, GV cã thÓ phãng to h×nh vÏ cuèi bµi nµy lµm t− liÖu d¹y häc. Mét Ýt tinh thÓ iot..
• HS : ChuÈn bÞ bµi vµ nghiªn cøu c¸c h×nh vÏ vµ m« h×nh cÊu tróc ph©n tö trong SGK.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
I. tinh thÓ nguyªn tö
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
1. Tinh thÓ nguyªn tö
GV chiÕu m¹ng tinh thÓ kim c−¬ng lªn mµn h×nh cho HS quan s¸t.
HS : Quan s¸t.
GV : Nguyªn tö cacbon cã bao nhiªu electron ë líp ngoµi cïng ?
HS : 4e.
GV : Kim c−¬ng lµ mét d¹ng thï h×nh cña cacbon, thuéc lo¹i tinh thÓ nguyªn tö. Nguyªn tö cacbon cã 4 electron ë líp ngoµi cïng. Trong tinh thÓ kim c−¬ng, mçi nguyªn tö cacbon liªn kÕt víi 4 nguyªn tö cacbon l©n cËn gÇn nhÊt b»ng 4 cÆp electron chung, ®ã lµ 4 liªn kÕt céng ho¸ trÞ. C¸c nguyªn tö cacbon nµy n»m trªn 4 ®Ønh cña mét tø diÖn ®Òu. Mçi nguyªn tö cacbon l¹i liªn kÕt víi 4 nguyªn tö cacbon kh¸c.
HS : Nghe gi¶ng.
GV : Yªu cÇu HS quan s¸t m« h×nh tinh thÓ kim c−¬ng tõ ®ã kh¸i qu¸t ho¸ vÒ tinh thÓ nguyªn tö.
HS : Tinh thÓ nguyªn tö cÊu t¹o tõ nh÷ng nguyªn tö ®−îc s¾p xÕp mét c¸ch ®Òu ®Æn, theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh trong kh«ng gian t¹o thµnh mét m¹ng tinh thÓ lµ nh÷ng nguyªn tö liªn kÕt víi nhau b»ng c¸c liªn kÕt céng ho¸ trÞ.
Ho¹t ®éng 2 (5 phót)
2. TÝnh chÊt chung cña tinh thÓ nguyªn tö
GV : Em nµo cã thÓ cho biÕt mét sè øng dông th−êng gÆp cña kim c−¬ng ?
HS : Kim c−¬ng dïng lµm dao c¾t kÝnh, lµm mòi khoan ®Ó khoan s©u vµo lßng ®Êt t×m dÇu má.
GV : §iÒu ®ã nãi lªn tÝnh chÊt g× cña kim c−¬ng.
HS : RÊt cøng.
GV : T¹i sao kim c−¬ng l¹i cøng nh− vËy ?
HS : Lùc liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong tinh thÓ nguyªn tö kim c−¬ng lµ rÊt lín.
GV bæ sung : C¸c tinh thÓ nguyªn tö ®Òu rÊt bÒn v÷ng, rÊt cøng, khã nãng ch¶y, khã s«i. Kim c−¬ng cã ®é cøng lín nhÊt so víi c¸c tinh thÓ ®· biÕt nªn ®−îc quy −íc cã ®é cøng lµ 10 ®¬n vÞ ®Ó ®o ®é cøng c¸c chÊt kh¸c.
ii. tinh thÓ ph©n tö Ho¹t ®éng 3 (15 phót) 1. Tinh thÓ ph©n tö
GV chiÕu m« h×nh tinh thÓ ph©n tö iot vµ m¹ng tinh thÓ n−íc ®¸ lªn mµn h×nh ®Ó HS quan s¸t.
HS : Quan s¸t.
GV m« t¶ : Tinh thÓ iot (I2) lµ tinh thÓ ph©n tö, ë nhiÖt ®é th−êng iot ë thÓ r¾n víi cÊu tróc tinh thÓ m¹ng l−íi lËp ph−¬ng t©m diÖn : C¸c ph©n tö iot ë 8 ®Ønh vµ ë c¸c t©m 6 mÆt cña h×nh lËp ph−¬ng.
HS : Nghe gi¶ng.
Tinh thÓ n−íc ®¸ còng lµ tinh thÓ ph©n tö. Trong tinh thÓ n−íc ®¸, mçi ph©n tö n−íc liªn kÕt víi 4 ph©n tö n−íc gÇn
nhÊt n»m trªn 4 ®Ønh cña mét tø diÖn ®Òu. Mçi ph©n tö n−íc ë ®Ønh l¹i liªn kÕt víi 4 ph©n tö l©n cËn n»m ë 4 ®Ønh cña h×nh tø diÖn ®Òu kh¸c vµ cø tiÕp tôc nh− vËy. GV : Tõ m« h×nh tinh thÓ ph©n tö cña iot vµ n−íc ®¸, em h·y kh¸i qu¸t thÕ nµo lµ tinh thÓ ph©n tö ?
HS : Tinh thÓ ph©n tö cÊu t¹o tõ nh÷ng ph©n tö ®−îc s¾p xÕp mét c¸ch ®Òu ®Æn, theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh trong kh«ng gian t¹o thµnh mét m¹ng tinh thÓ, ë c¸c ®iÓm nót cña m¹ng tinh thÓ lµ nh÷ng ph©n tö liªn kÕt víi nhau b»ng lùc t−¬ng t¸c yÕu gi÷a c¸c ph©n tö.
GV kÕt luËn : PhÇn lín c¸c chÊt h÷u c¬, c¸c ®¬n chÊt phi kim ë nhiÖt ®é thÊp ®Òu kÕt tinh thµnh m¹ng l−íi tinh thÓ ph©n tö (ph©n tö cã thÓ gåm mét nguyªn tö nh− c¸c khÝ hiÕm, hoÆc nhiÒu nguyªn tö nh− c¸c halogen, O2, N2, H2, H2O, H2S, CO2, ...
Ho¹t ®éng 4 (10 phót) 2. TÝnh chÊt chung cña tinh thÓ ph©n tö
GV : Em nµo cho biÕt mét sè tÝnh chÊt cña n−íc ®¸, viªn b¨ng phiÕn (long n·o) trong tñ quÇn ¸o ?
HS : N−íc ®¸ dÔ tan, viªn b¨ng phiÕn dÔ bay h¬i.
GV ®un mét Ýt tinh thÓ iot ®Ó HS thÊy ®−îc iot r¾n bÞ ®un nhÑ ®· dÔ dµng chuyÓn thµnh h¬i iot mµu tÝm.
HS : Quan s¸t → nhËn xÐt.
GV : T¹i sao tinh thÓ ph©n tö dÔ nãng ch¶y, dÔ bay h¬i nh− vËy ? GV h−íng dÉn HS ®äc SGK ®Ó t×m c©u tr¶ lêi.
HS : Trong tinh thÓ ph©n tö, c¸c ph©n tö vÉn tån t¹i nh− nh÷ng ®¬n vÞ ®éc lËp vµ hót nhau b»ng lùc t−¬ng t¸c yÕu gi÷a c¸c ph©n tö → Tinh thÓ ph©n tö dÔ nãng ch¶y, dÔ bay h¬i.
GV bæ sung : Ngay ë nhiÖt ®é th−êng mét phÇn tinh thÓ naphtalen (b¨ng phiÕn) vµ iot ®· bÞ ph¸ huû, c¸c ph©n tö t¸ch rêi khái m¹ng tinh thÓ vµ khuÕch t¸n vµo kh«ng khÝ lµm cho ta
dÔ nhËn ra mïi cña chóng. C¸c tinh thÓ ph©n tö kh«ng ph©n cùc, dÔ bÞ hoµ tan trong c¸c dung m«i kh«ng ph©n cùc (nh− benzen, toluen, x¨ng, ...)
Ho¹t ®éng 5 (5 phót)
cñng cè bµi – bµi tËp vÒ nhµ • GV ®Æt c©u hái : Em h·y nªu râ sù kh¸c nhau vÒ cÊu t¹o vµ liªn kÕt trong
m¹ng tinh thÓ nguyªn tö vµ m¹ng tinh thÓ ph©n tö ? Yªu cÇu tr¶ lêi :
– Tinh thÓ nguyªn tö : ë c¸c ®iÓm nót cña m¹ng tinh thÓ lµ nh÷ng nguyªn tö liªn kÕt víi nhau b»ng c¸c liªn kÕt céng ho¸ trÞ.
– Tinh thÓ ph©n tö : ë c¸c ®iÓm nót cña m¹ng tinh thÓ lµ nh÷ng ph©n tö liªn kÕt víi nhau b»ng lùc t−¬ng t¸c yÕu gi÷a c¸c ph©n tö (lùc hót Vande Van).
• Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4, 5, 6 (SGK).
d. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp Sgk 1. §¸p ¸n C.
2. §¸p ¸n B.
3. Tinh thÓ nguyªn tö (kim c−¬ng), tinh thÓ ph©n tö (iot, n−íc ®¸), tinh thÓ ion (muèi ¨n).
• Tinh thÓ nguyªn tö : bÒn v÷ng, rÊt cøng, nhiÖt ®é nãng ch¶y vµ nhiÖt ®é s«i kh¸ cao.
• Tinh thÓ ph©n tö : dÔ nãng ch¶y, dÔ bay h¬i.
• Tinh thÓ ion : rÊt bÒn v÷ng, d¹ng r¾n, khã bay h¬i, khã nãng ch¶y, dÔ tan trong n−íc.
4. a) ChÊt cã m¹ng tinh thÓ nguyªn tö : kim c−¬ng.
ChÊt cã m¹ng tinh thÓ ph©n tö : ë nhiÖt ®é thÊp cã khÝ hiÕm N2, O2, H2, CO2, H2O kÕt tinh thµnh ph©n tö.
b) Lùc liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong tinh thÓ nguyªn tö rÊt lín → tinh thÓ nguyªn tö bÒn v÷ng, kh¸ cøng, khã nãng ch¶y, khã bay h¬i.
Trong tinh thÓ ph©n tö, c¸c ph©n tö hót nhau b»ng lùc t−¬ng t¸c yÕu gi÷a c¸c ph©n tö (lùc Vande Van) → tinh thÓ ph©n tö dÔ nãng ch¶y, dÔ bay h¬i.
5. Lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a c¸c ion ng−îc dÊu t−¬ng ®èi lín nªn tinh thÓ ion rÊt bÒn v÷ng → c¸c hîp chÊt ion ®Òu kh¸ r¾n, khã bay h¬i, khã nãng ch¶y.
6. Liªn kÕt chñ yÕu trong 3 lo¹i m¹ng tinh thÓ ®· häc :
• Tinh thÓ nguyªn tö : liªn kÕt céng ho¸ trÞ.
• Tinh thÓ ph©n tö : lùc t−¬ng t¸c yÕu gi÷a c¸c ph©n tö.
• Tinh thÓ ion : lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a c¸c ion ng−îc dÊu.
tinh thÓ nguyªn tö, tinh thÓ ph©n tö, tinh thÓ ion
M« h×nh tinh thÓ kim c−¬ng Ph©n tö I2
M« h×nh tinh thÓ ph©n tö cña n−íc ®¸
M« h×nh tinh thÓ ph©n tö cña muèi ¨n
TiÕt 26 ho¸ trÞ vμ sè oxi ho¸
A. Môc tiªu
4. HS hiÓu ®−îc : Ho¸ trÞ trong hîp chÊt ion, hîp chÊt céng ho¸ trÞ. Kh¸i niÖm sè oxi ho¸ (SOXH).
5. HS cã kÜ n¨ng vËn dông ®Ó x¸c ®Þnh ®óng ho¸ trÞ, céng ho¸ trÞ vµ sè oxi ho¸ cña c¸c nguyªn tè trong c¸c ®¬n chÊt vµ hîp chÊt ho¸ häc.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS • GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, b¶ng tuÇn hoµn.
• HS : ¤n tËp vÒ liªn kÕt ion, liªn kÕt céng ho¸ trÞ.
C. TiÕn tr×nh d¹y – häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (3 phót)
kiÓm tra bµi cò
GV chiÕu c©u hái lªn mµn h×nh : H·y so s¸nh vÒ liªn kÕt ion vµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong hai hîp chÊt NaCl vµ HCl ?
GV nhËn xÐt, cho ®iÓm
HS : Lªn b¶ng tr×nh bµy.
i. ho¸ trÞ Ho¹t ®éng 2 (10 phót)
1. Ho¸ trÞ trong hîp chÊt ion
GV : Trong c¸c hîp chÊt ion, ho¸ trÞ cña mét nguyªn tè b»ng ®iÖn tÝch cña
HS : Ghi kh¸i niÖm ®iÖn ho¸ trÞ vµo vë.
ion vµ ®−îc gäi lµ ®iÖn ho¸ trÞ cña nguyªn tè ®ã
GV chiÕu thÝ dô SGK lªn mµn h×nh. HS : Ghi thÝ dô. ThÝ dô : Trong hîp chÊt NaCl, Na cã ®iÖn ho¸ trÞ 1+ vµ Cl cã ®iÖn ho¸ trÞ 1–. Trong hîp chÊt CaF2, Ca cã ®iÖn ho¸ trÞ 2+ vµ F cã ®iÖn ho¸ trÞ 1–.
GV : T¹i sao nh− vËy ? HS : NaCl lµ hîp chÊt ion ®−îc t¹o nªn tõ cation Na+ vµ anion Cl– do ®ã ®iÖn ho¸ trÞ cña Na lµ 1+ vµ cña Cl lµ 1–. T−¬ng tù, CaF2 lµ hîp chÊt ion ®−îc t¹o nªn tõ cation Ca2+ vµ anion F– nªn ®iÖn ho¸ trÞ cña Ca lµ 2+ vµ cña F lµ 1–.
GV : Ng−êi ta quy −íc, khi viÕt ®iÖn ho¸ trÞ cña nguyªn tè, ghi gi¸ trÞ ®iÖn tÝch tr−íc, dÊu cña ®iÖn tÝch sau.
GV : Em h·y x¸c ®Þnh ®iÖn ho¸ trÞ cña tõng nguyªn tè trong mçi hîp chÊt ion sau ®©y :
K2O, CaCl2, Al2O3, KBr.
HS : K2O, CaCl2, Al2O3, KBr. §iÖn ho¸ trÞ :
1+ 2– 2+ 1– 3+ 2– 1+ 1–
GV : Qua d·y trªn, em cã nhËn xÐt g× vÒ ®iÖn ho¸ trÞ cña c¸c nguyªn tè kim lo¹i thuéc nhãm IA, IIA, IIIA vµ c¸c nguyªn tè phi kim thuéc nhãm VIA, VIIA ?
HS : C¸c nguyªn tè kim lo¹i thuéc nhãm IA, IIA, IIIA cã sè electron ë líp ngoµi cïng lµ 1, 2, 3 cã thÓ nh−êng nªn cã ®iÖn ho¸ trÞ lµ 1+, 2+, 3+. C¸c nguyªn tè phi kim thuéc nhãm VIA, VIIA nªn cã 6, 7 electron líp ngoµi cïng, cã thÓ nhËn thªm 2 hay 1 electron vµo líp ngoµi cïng, nªn cã ®iÖn ho¸ trÞ 2–, 1–.
Ho¹t ®éng 3 (10 phót) 2. Ho¸ trÞ trong hîp chÊt céng ho¸ trÞ
GV chiÕu quy t¾c lªn mµn h×nh : Quy t¾c : Trong c¸c hîp chÊt céng ho¸ trÞ, ho¸ trÞ cña mét nguyªn tè ®−îc x¸c ®Þnh b»ng sè liªn kÕt céng ho¸ trÞ cña
HS : Ghi quy t¾c.
nguyªn tö nguyªn tè ®ã trong ph©n tö vµ ®−îc gäi lµ céng ho¸ trÞ cña nguyªn tè ®ã.
GV chiÕu c«ng thøc cÊu t¹o cña NH3 lªn mµn h×nh vµ ph©n tÝch :
GV : Nguyªn tö N cã bao nhiªu liªn kÕt céng ho¸ trÞ ? Suy ra nguyªn tè N cã céng ho¸ trÞ b»ng bao nhiªu ?
HS : N cã 3 liªn kÕt céng ho¸ trÞ → nguyªn tè N cã céng ho¸ trÞ 3.
GV : Mçi nguyªn tö H cã bao nhiªu liªn kÕt céng ho¸ trÞ ?
Suy ra nguyªn tè H cã céng ho¸ trÞ b»ng bao nhiªu ?
HS : H cã 1 liªn kÕt céng ho¸ trÞ → nguyªn tè H cã céng ho¸ trÞ 1.
GV : Gäi 1 HS x¸c ®Þnh c«ng thøc ho¸ trÞ cña tõng nguyªn tè trong ph©n tö n−íc vµ metan ?
HS : H – O – H
⇒ Trong H2O : Nguyªn tè H cã céng ho¸ trÞ 1, nguyªn tè O cã céng ho¸ trÞ 2.
⇒ Trong CH4 : Nguyªn tè C cã céng ho¸ trÞ 4, nguyªn tè H cã céng ho¸ trÞ 1.
Ho¹t ®éng 4 (15 phót)
ii. sè oxi ho¸ (SOXH) 1. Kh¸i niÖm
GV ®Æt vÊn ®Ò : SOXH th−êng ®−îc sö dông trong viÖc nghiªn cøu ph¶n øng oxi ho¸ khö (sÏ häc ë häc k× II)
GV chiÕu kh¸i niÖm lªn mµn h×nh :
SOXH cña 1 nguyªn tè trong ph©n tö lµ ®iÖn tÝch cña nguyªn tö nguyªn tè ®ã trong ph©n tö, nÕu gi¶ ®Þnh r»ng mäi liªn kÕt trong ph©n tö ®Òu lµ liªn kÕt ion.
HS : Ghi kh¸i niÖm.
2. C¸c quy t¾c x¸c ®Þnh SOXH
GV chiÕu lÇn l−ît c¸c quy t¾c lªn mµn
h×nh, sau ®ã ®−a ra thÝ dô yªu cÇu HS x¸c ®Þnh SOXH cña c¸c nguyªn tè :
Quy t¾c 1 : SOXH cña c¸c nguyªn tè trong c¸c ®¬n chÊt b»ng kh«ng.
HS: Ghi quy t¾c 1.
ThÝ dô : Trong ph©n tö ®¬n chÊt Na, Ca, Zn, Cu, H2, Cl2, N2 th× SOXH cña c¸c nguyªn tè ®Òu b»ng 0.
Quy t¾c 2 : Trong mét ph©n tö, tæng sè SOXH cña c¸c nguyªn tè b»ng 0.
ThÝ dô : Trong NH3, SOXH cña H lµ
+1 → SOXH cña N lµ –3.
Quy t¾c 3 : SOXH cña c¸c ion ®¬n nguyªn tö b»ng ®iÖn tÝch cña ion ®ã. Trong ion ®a nguyªn tö, tæng sè SOXH cña c¸c nguyªn tè b»ng ®iÖn tÝch cña ion.
ThÝ dô : SOXH cña c¸c nguyªn tè ë c¸c ion K+, Ca2+, Cl–, S2– lÇn l−ît lµ +1, +2, –1, –2.
SOXH cña N trong ion NO3– lµ x →
x + 3(–2) = –1 → x = +5.
Quy t¾c 4 : Trong hÇu hÕt c¸c hîp chÊt, SOXH cña H b»ng +1, trõ mét sè tr−êng hîp nh− hi®rua, kim lo¹i (NaH, CaH2, ...). SOXH cña O b»ng –2 trõ tr−êng hîp OF2, peoxit (ch¼ng h¹n H2O2, ...).
GV l−u ý HS vÒ c¸ch viÕt SOXH : SOXH ®−îc viÕt b»ng ch÷ sè th−êng dÊu ®Æt phÝa tr−íc vµ ®−îc ®Æt ë trªn kÝ
hiÖu nguyªn tè, thÝ dô : 3 1
3N H− +
Ho¹t ®éng 5 (7 phót)
dÆn dß – cñng cè bµi – bµi tËp vÒ nhµ
• GV yªu cÇu HS ph©n biÖt ®iÖn ho¸ trÞ vµ céng ho¸ trÞ, sè oxi ho¸ vµ c¸ch tÝnh sè oxi ho¸.
GV yªu cÇu HS hoµn thµnh bµi tËp sau :
C«ng thøc Céng ho¸ trÞ cña Sè oxi ho¸ cña
N ≡ N N lµ N lµ
Cl – Cl Cl lµ Cl lµ
H – O – H H lµ H lµ
O lµ O lµ
C«ng thøc §iÖn ho¸ trÞ cña Sè oxi ho¸ cña
NaCl Na lµ
Cl lµ
Na lµ
Cl lµ
AlCl3 Al lµ
Cl lµ
Al lµ
Cl lµ
• Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 (SGK).
d. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK 1. §¸p ¸n B.
2. §¸p ¸n A.
3. §iÖn ho¸ trÞ cña c¸c nguyªn tè lµ :
Cs = 1+ ; Cl = 1– ; Na = 1+ ; Ba = 2+ ; O = 2– ; Al = 3+
4. Céng ho¸ trÞ cña c¸c nguyªn tè lµ :
H2O : H = 1 ; O = 2.
CH4 : C = 4 ; H = 1.
HCl : H = 1 ; Cl = 1.
NH3 : N = 3 ; H = 1.
5. SOXH cña c¸c nguyªn tè lµ :
CO2 : C = +4 ; O = –2.
H2O : H = +1 ; O = –2.
SO3 : S = +6 ; O = –2.
NH3 : N = –3 ; H = +1.
NO : N = +2 ; O = –2.
NO2 : N = +4 ; O = –2.
Na+ : Na = +1.
Cu2+ : Cu = +2.
Fe2+ : Fe = +2.
Fe3+ : F = +3.
Al3+ : Al = +3.
NH4+ : N = –3 ; H = +1.
6. C«ng thøc c¸c chÊt mµ trong ®ã S lÇn l−ît cã SOXH : –2, O, +4, +6 lµ : H2S, S, SO2, SO3.
7. SOXH cña c¸c nguyªn tè trong c¸c hîp chÊt, ®¬n chÊt vµ ion lµ :
a) + − + + − + + −
2 2 3 2 4
1 2 0 1 4 2 1 6 2
H S, S , H S O , H S O .
b) + − + + − + + − + + − + + −
2 3 4
1 1 1 1 2 1 3 2 1 5 2 1 7 2
H Cl, H Cl O, Na Cl O , H Cl O , H Cl O .
c) + − + − + + −
2 2 4
0 2 1 4 2 1 7 2
Mn, Mn Cl , Mn O , K Mn O .
d) + − + − − +
− − +7 2 6 2 3 1
24 4 4Mn O , S O , N H .
TiÕt 27 LUYÖN TËP : LI£N KÕT HO¸ HäC
a. môc tiªu
3. Cñng cè c¸c kiÕn thøc vÒ c¸c lo¹i liªn kÕt ho¸ häc, vËn dông gi¶i thÝch sù h×nh thµnh mét sè lo¹i ph©n tö. §Æc ®iÓm cÊu tróc vµ liªn kÕt cña 3 lo¹i tinh thÓ ®−îc häc.
4. RÌn luyÖn kÜ n¨ng x¸c ®Þnh ho¸ trÞ vµ sè oxi ho¸ cña nguyªn tè trong ®¬n chÊt vµ hîp chÊt.
b. chuÈn bÞ cña GV vμ HS • GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, hÖ thèng c©u hái vµ bµi tËp.
• HS : ChuÈn bÞ tr−íc néi dung c¸c bµi tËp luyÖn tËp ë nhµ.
c. tiÕn tr×nh D¹y – Häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
liªn kÕt ho¸ häc
GV chiÕu ®Ò bµi tËp 2 (SGK) lªn mµn
h×nh ®Ó HS th¶o luËn.
Bµi tËp 2. Tr×nh bµy sù gièng nhau vµ
kh¸c nhau cña 3 lo¹i liªn kÕt : liªn kÕt
HS : Th¶o luËn vµ hoµn thµnh vµo
b¶ng sau :
ion, liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc vµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc.
GV h−íng dÉn HS ph¸t biÓu ®Ó ®iÒn vµo b¶ng sau ®©y :
So s¸nh
Liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc
Liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc
Liªn kÕt ion
Gièng nhau vÒ môc ®Ých
Kh¸c nhau vÒ c¸ch t¹o
liªn kÕt
Th−êng t¹o nªn
NhËn xÐt
So s¸nh
Liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc
Liªn kÕt céng ho¸ trÞ
cã cùc
Liªn kÕt ion
Gièng nhau vÒ
môc ®Ých
C¸c nguyªn tö kÕt hîp víi nhau ®Ó t¹o ra cho mçi nguyªn tö líp electron
ngoµi cïng bÒn v÷ng gièng cÊu tróc khÝ hiÕm (2e hoÆc 8e).
Kh¸c nhau vÒ c¸ch t¹o liªn
kÕt
Dïng chung e. CÆp e kh«ng bÞ
lÖch
Dïng chung e. CÆp e bÞ
lÖch vÒ phÝa nguyªn tö cã ®é ©m
®iÖn lín h¬n
Cho vµ nhËn e
Th−êng t¹o nªn
Gi÷a c¸c nguyªn tö cña cïng
mét nguyªn tè phi kim
Gi÷a phi kim m¹nh yÕu kh¸c
nhau
Gi÷a kim lo¹i vµ phi kim
NhËn xÐt
Liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc lµ d¹ng trung gian gi÷a liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc vµ liªn kÕt ion
Ho¹t ®éng 2 (10 phót)
M¹ng tinh thÓ
GV chiÕu ®Ò bµi tËp 6 (SGK) lªn mµn h×nh ®Ó HS th¶o luËn.
Bµi 6. a) LÊy thÝ dô vÒ tinh thÓ ion, tinh thÓ ph©n tö, tinh thÓ nguyªn tö.
b) So s¸nh nhiÖt ®é nãng ch¶y cña c¸c lo¹i tinh thÓ
®ã. Gi¶i thÝch.
c) Tinh thÓ nμo dÉn ®iÖn ®−îc ë tr¹ng th¸i r¾n ?
Tinh thÓ nμo dÉn ®iÖn ®−îc khi nãng ch¶y vμ khi hoμ
tan trong n−íc ?
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
a) • Tinh thÓ ion : NaCl, MgO.
• Tinh thÓ nguyªn tö : kim c−¬ng.
• Tinh thÓ ph©n tö : iot, n−íc ®¸, b¨ng phiÕn.
b) So s¸nh t0 nãng ch¶y :
• Tinh thÓ ion ®−îc t¹o ra do lùc hót tÜnh ®iÖn
gi÷a c¸c ion ng−îc dÊu → rÊt bÒn, kh¸ r¾n, khã bay
h¬i, khã nãng ch¶y.
→ Tinh thÓ nguyªn tö t¹o thµnh do
liªn kÕt céng ho¸ trÞ → bÒn v÷ng, kh¸ cøng, khã nãng ch¶y, khã bay h¬i.
• Tinh thÓ ph©n tö ®−îc h×nh thµnh b»ng lùc t−¬ng t¸c yÕu gi÷a c¸c ph©n
tö → dÔ nãng ch¶y, dÔ bay h¬i.
c) Kh«ng cã tinh thÓ nμo dÉn ®iÖn ®−îc ë tr¹ng
th¸i r¾n.
Tinh thÓ ion dÉn ®iÖn ®−îc ë tr¹ng th¸i nãng ch¶y vµ dung dÞch.
Ho¹t ®éng 3 (5 phót)
§iÖn ho¸ trÞ
GV chiÕu ®Ò bµi tËp 7 (SGK) lªn mµn h×nh ®Ó HS th¶o luËn :
Bµi 7 : X¸c ®Þnh ®iÖn ho¸ trÞ cña c¸c nguyªn tè nhãm VIA, VIIA trong c¸c hîp chÊt víi c¸c nguyªn tè nhãm IA.
HS : ChuÈn bÞ 1 phót.
HS : §iÖn ho¸ cña c¸c nguyªn tè nhãm VIA, VIIA trong c¸c hîp chÊt víi c¸c nguyªn tè nhãm IA lµ :
− C¸c nguyªn tè kim lo¹i thuéc nhãm IA cã sè electron ë líp ngoµi cïng lµ 1 cã thÓ nh−êng ®i nªn cã ®iÖn ho¸ trÞ 1+.
− C¸c nguyªn tè phi kim thuéc nhãm VIA, VIIA cã 6, 7 electron líp ngoµi cïng cã thÓ nhËn thªm 2 hay 1 electron vµo líp ngoµi cïng, nªn cã ®iÖn ho¸ trÞ 2–, 1–.
Ho¹t ®éng 4 (10 phót)
Ho¸ trÞ cao nhÊt víi oxi vµ ho¸ trÞ víi hi®ro
GV chiÕu bµi tËp 8 (SGK) lªn mµn h×nh :
Bµi tËp 8. a) Dùa vµo vÞ trÝ cña c¸c
nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn, h·y
nªu râ c¸c nguyªn tè nμo sau ®©y cã cïng ho¸ trÞ
trong c¸c oxit cao nhÊt : Si, P, Cl, S, C, N, Se, Br.
b) Nh÷ng nguyªn tè nµo sau ®©y cã cïng ho¸ trÞ trong c¸c hîp chÊt khÝ víi hi®ro :
P, S, F, Si, Cl, N, As, Te.
GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh ®Ó HS quan s¸t vµ th¶o luËn bµi tËp.
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
a) Nh÷ng nguyªn tè cã cïng ho¸ trÞ trong c¸c
oxit cao nhÊt : RO2 R2O5 RO3 R2O7
Si, C P, N S, Se Cl, Br
b) Nh÷ng nguyªn tè cã cïng ho¸ trÞ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro :
RH4 RH3 RH2 RH
Si N, P, As S, Te F, Cl Ho¹t ®éng 5 (7 phót)
Sè oxi ho¸ GV chiÕu bµi tËp 9 (SGK) lªn mµn h×nh cho HS th¶o luËn.
Bµi tËp 9. X¸c ®Þnh SOXH cña Mn, Cr, Cl, P :
a) Trong ph©n tö : KMnO4, Na2Cr2O7, KClO3, H3PO4.
b) Trong ion : NO3–, SO4
2–, CO32–, Br–,
+4NH .
GV yªu cÇu HS vËn dông c¸c quy t¾c x¸c ®Þnh SOXH ®Ó gi¶i bµi tËp.
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
HS :
a) 7
4K Mn O ,+ 6
22 7Na Cr O ,+ 5
3K Cl O+
,
5
3 4H P O+
b) −+ + + −−− − − +
15 6 4 32 2
3 4 3 4N O , S O , C O , Br , N H
Ho¹t ®éng 6 (3 phót)
DÆn Dß – BµI TËP VÒ NHµ
• GV yªu cÇu HS vÒ nhµ «n tËp tiÕp vÒ c¸c d¹ng liªn kÕt vµ c¸ch ph©n lo¹i dùa vµo gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn.
• Bµi tËp vÒ nhµ : 3, 4, 1, 5 (SGK).
TiÕt 28 luyÖn tËp : Liªn kÕt ho¸ häc (tiÕp)
A. Môc tiªu
5. Dïng hiÖu ®é ©m ®iÖn ®Ó ph©n lo¹i mét c¸ch t−¬ng ®èi c¸c lo¹i liªn kÕt ho¸ häc.
6. Kh¶o s¸t c«ng thøc cÊu t¹o cña mét sè ph©n tö ®¬n gi¶n dùa vµo b¶n chÊt cña c¸c lo¹i liªn kÕt trong ph©n tö.
7. RÌn luyÖn kÜ n¨ng lËp luËn gi¶i bµi tËp.
B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, b¶ng gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn, b¶ng tuÇn hoµn.
• HS : ¤n tËp vÒ liªn kÕt ho¸ häc.
c. tiÕn tr×nh D¹y – Häc
Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS
Ho¹t ®éng 1 (20 phót)
§é ©m ®iÖn vµ hiÖu ®é ©m ®iÖn
GV chiÕu bµi tËp 3 vµ 4 (SGK) lªn mµn h×nh cho HS th¶o luËn.
Bµi tËp 3. Cho d·y oxit sau ®©y :
Na2O, MgO, Al2O3, SiO2, P2O5, SO3, Cl2O7.
Dùa vµo gi¸ trÞ hiÖu ®é ©m ®iÖn cña hai nguyªn tö trong ph©n tö h·y x¸c ®Þnh lo¹i liªn kÕt trong tõng ph©n tö oxit ?
GV chiÕu b¶ng ®é ©m ®iÖn lªn mµn h×nh vµ h−íng dÉn HS tÝnh hiÖu ®é ©m ®iÖn gi÷a 2 nguyªn tö trong ph©n tö.
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
Oxit Na2OMgOAl2O3 SiO2 P2O5 SO3 Cl2O7
Δχ 2,51 2,13 1,83 1,54 1,25 0,86 0,28
Lo¹i liªn kÕt
ion
Céng ho¸ trÞ
Céng ho¸ trÞ kh«ng
cùc
Bµi 4.
a) Dùa vµo gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn (F = 3,98 ;
HS : ChuÈn bÞ 2 phót.
a) F O Cl N
O = 3,44 ; Cl = 3,16 ; N = 3,04) h·y xÐt tÝnh phi kim thay ®æi nh− thÕ nµo trong d·y nguyªn tè sau : F, O, Cl, N.
χ = 3,98 3,44 3,16 3,04
b) ViÕt CTCT cña c¸c ph©n tö sau ®©y : N2, CH4, H2O, NH3.
XÐt xem ph©n tö nµo cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, ph©n cùc m¹nh nhÊt.
b)
N ≡N
H – O – H
N2 CH4 H2O NH3
Δχ : 0 0,35 1,24 0,84
→ Ph©n tö N2, CH4 cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng ph©n cùc.
→ H2O lµ ph©n tö cã liªn kÕt ph©n cùc m¹nh nhÊt trong d·y.
Ho¹t ®éng 2 (20 phót)
Sù h×nh thµnh ion – c«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o
GV chiÕu bµi tËp 1 vµ 5 (SGK) lªn mµn
h×nh.
Bµi tËp 1.
a) ViÕt ph−¬ng tr×nh biÓu diÔn sù h×nh thµnh c¸c ion sau ®©y tõ c¸c nguyªn tö t−¬ng øng :
Na → Na+ ; Cl → Cl–
Mg → Mg2+ ; S → S2–
Al → Al3+ ; O → O2–
b) ViÕt cÊu h×nh electron cña c¸c nguyªn tö vµ c¸c ion. NhËn xÐt vÒ cÊu h×nh c¸c ion. NhËn xÐt vÒ cÊu h×nh
HS : ChuÈn bÞ 3 phót.
11Na → Na+ + 1e
(2,8,1) (2,8)
12Mg → Mg2+ + 2e
(2,8,2) (2,8)
13Al → Al3+ + 3e
(2,8,3) (2,8)
17Cl + 1e → Cl–
(2,8,7) (2,8,8)
§é ©m ®iÖn gi¶m
TÝnh phi kim gi¶m
electron líp ngoµi cïng cña c¸c ion ®−îc t¹o thµnh.
16S + 2e → S2–
(2,8,6) (2,8,8)
8O + 2e → O2–
(2,6) (2,8)
Bµi tËp 5. Mét nguyªn tö cã cÊu h×nh electron : 1s22s22p3.
a) X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña nguyªn tè ®ã trong b¶ng tuÇn hoµn, suy ra c«ng thøc ph©n tö hîp chÊt khÝ víi hi®ro.
b) ViÕt c«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o cña ph©n tö ®ã.
HS : ChuÈn bÞ 3 phót.
a) Tæng sè electron lµ 7 → sè thø tù cña nguyªn tè lµ 7.
Cã 2 líp electron → chu k× 2.
Nguyªn tè p cã 5e ngoµi cïng
→ thuéc nhãm VA.
→ ®ã lµ N.
b) C«ng thøc ph©n tö cña hîp chÊt khÝ víi hi®ro lµ : NH3
→ C«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o :
Ho¹t ®éng 3 (5 phót)
dÆn dß – bµi tËp vÒ nhµ
• GV l−u ý cho HS : HiÖu ®é ©m ®iÖn chØ cho phÐp ta dù ®o¸n mét c¸ch t−¬ng
®èi vÒ lo¹i liªn kÕt ho¸ häc trong ph©n tö. Dù ®o¸n nµy cßn ph¶i ®−îc x¸c minh møc ®é ®óng ®¾n bëi nhiÒu ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm kh¸c.
VÝ dô : Δχ (HF) = 3,98 – 2,2 = 1,78 > 1,7 nh−ng liªn kÕt trong HF kh«ng ph¶i lµ liªn kÕt ion mµ lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc.
• GV dÆn dß : §Ó «n tËp tèt häc k× I, c¸c em vÒ nhµ chuÈn bÞ bµi tËp sau :
LËp s¬ ®å liªn hÖ gi÷a kiÕn thøc c¬ b¶n cña 3 ch−¬ng : cÊu t¹o nguyªn tö – b¶ng tuÇn hoµn – liªn kÕt ho¸ häc.
TiÕt 29 «n tËp häc k× i
A. Môc tiªu
1. HS biÕt hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ cÊu t¹o chÊt thuéc ba ch−¬ng
1, 2, 3.
2. HS hiÓu vµ cã kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vÒ cÊu t¹o nguyªn tö, b¶ng tuÇn
hoµn vµ ®Þnh luËt tuÇn hoµn, liªn kÕt ho¸ häc ®Ó gi¶i bµi tËp, chuÈn bÞ kiÕn thøc c¬ së tèt cho viÖc häc phÇn sau cña ch−¬ng tr×nh.
b. chuÈn bÞ cña GV vμ HS
• GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, b¶ng tuÇn hoµn, hÖ thèng bµi tËp vµ c©u hái
luyÖn tËp.
• HS : Tù «n c¸c kiÕn thøc lÝ thuyÕt thuéc ba ch−¬ng.
c. tiÕn tr×nh D¹y – Häc
Ho¹t ®éng 1 (10 phót)
GV yªu cÇu HS nh¾c l¹i c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n cña ba ch−¬ng :
• Ch−¬ng 1 : Nguyªn tö.
• Ch−¬ng 2 : B¶ng tuÇn hoµn vµ ®Þnh luËt tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè ho¸ häc.
• Ch−¬ng 3 : Liªn kÕt ho¸ häc.
Tõ ®ã GV ®Ò xuÊt c¸c d¹ng bµi tËp th−êng gÆp ®Ó HS luyÖn tËp.
Ho¹t ®éng 2 (35 phót)
D¹ng 1 : Mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i h¹t c¬ b¶n (p, n, e) trong nguyªn tö, ion,
ph©n tö.
ThÝ dô 1 : Cho hîp chÊt MX3, biÕt :
− Tæng sè h¹t p, n, e lµ 196 trong ®ã sè h¹t mang ®iÖn nhiÒu h¬n sè h¹t kh«ng
mang ®iÖn lµ 60.
− Nguyªn tö khèi cña X lín h¬n cña M lµ 8.
− Tæng 3 lo¹i h¹t (p, n, e) trong ion X− nhiÒu h¬n trong ion M3+ lµ 16.
H·y x¸c ®Þnh M vµ X thuéc ®ång vÞ nµo cña hai nguyªn tè ®ã.
H−íng dÉn : Trong M cã Z proton, Z electron, N n¬tron.
X cã Z′ proton, Z′ electron, N′ n¬tron.
→ HÖ ph−¬ng tr×nh to¸n häc :
(2Z N) (6Z 3N ) 196
(2Z 6Z ) (N 3N ) 60
(Z N ) (Z N) 8
(2Z N 1) (2Z N 3) 16
′ ′+ + + =⎧⎪ ′ ′+ − + =⎪⎨ ′ ′+ − + =⎪⎪ ′ ′+ + − + − =⎩
→ Z = 13, Z′ = 17, N = 14, N′ = 18
→ AM = 27 vµ AX = 35
→ 27
13M vµ 35
17X
D¹ng 2 : X¸c ®Þnh nguyªn tö khèi trung b×nh khi biÕt % sè l−îng nguyªn tö cña mçi ®ång vÞ vµ ng−îc l¹i.
ThÝ dô 2 : Nguyªn tö khèi cña brom lµ 79,91. Brom cã hai ®ång vÞ trong ®ã
mét ®ång vÞ lµ 79
35Br chiÕm 54,5% sè nguyªn tö. H·y x¸c ®Þnh ®ång vÞ thø hai cña
brom ?
H−íng dÉn : Gäi x lµ % sè nguyªn tö cña ®ång vÞ thø hai, ta cã :
Br
79. 54,5 X(100 54,5)A 79,91
100
+ −= =
8135
X 81 Br→ = →
D¹ng 3 : BiÕt vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn (sè thø tù chu k×, sè
thø tù nhãm A/B) viÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö vµ ion.
ThÝ dô 3. a) BiÕt nguyªn tè Br thuéc chu k× 4, nhãm VII A. ViÕt cÊu h×nh
electron cña Br ?
b) BiÕt nguyªn tè Mn thuéc chu k× 4, nhãm VIIB. ViÕt cÊu h×nh electron cña Mn ?
H−íng dÉn :
a) Ph©n tÝch :
− Nguyªn tè Br thuéc chu k× 4 → nguyªn tö cña nã ph¶i cã 4 líp e.
− Nguyªn tè Br thuéc nhãm VIIA → líp ngoµi cïng (líp thø 4) cã 7e ®iÒn vµo
ph©n líp s vµ p → 4s24p5.
→ CÊu h×nh electron ®Çy ®ñ cña Br :
1s22s22p63s23p63d104s24p5.
b) Ph©n tÝch :
− Nguyªn tè Mn thuéc chu k× 4 → Mn cã 4 líp e.
− Mn thuéc nhãm VII B → sè electron ho¸ trÞ cña nã b»ng 7 nh−ng ph©n bè ë
líp 3d vµ 4s → 3d54s2.
→ CÊu h×nh electron ®Çy ®ñ cña Mn :
1s22s22p63s23p63d54s2.
D¹ng 4. BiÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö vµ ion suy ra vÞ trÝ cña nguyªn
tè trong b¶ng tuÇn hoµn.
ThÝ dô. Cho cÊu h×nh electron cña mét nguyªn tè A :
1s22s22p63s23p63d54s1.
H·y suy ra vÞ trÝ cña A trong b¶ng tuÇn hoµn.
H−íng dÉn :
− A cã 24e → chiÕm « thø 24 trong b¶ng tuÇn hoµn.
− A cã 4 líp e → thuéc chu k× 4
− A cã 6e ho¸ trÞ vµ lµ nguyªn tè d → thuéc nhãm VIB.
D¹ng 5. Liªn kÕt ho¸ häc vµ m¹ng tinh thÓ.
ThÝ dô 5. a) Dùa vµo ®é ©m ®iÖn, s¾p xÕp theo chiÒu t¨ng ®é ph©n cùc cña liªn
kÕt gi÷a 2 nguyªn tö trong ph©n tö c¸c chÊt sau :
CaO, MgO, CH4, AlN, AlCl3, NaBr, BCl3.
Cho ®é ©m ®iÖn cña O = 3,44 ; Cl = 3,16 ; Br = 2,96 ; Na = 0,93 ; Mg = 1,31 ;
Ca = 2,55 ; H = 2,20 ; Al = 1,61 ; N = 3,04 ; B = 2,04.
b) Ph©n tö chÊt nµo kÓ trªn cã liªn kÕt ion ? Liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc ?
cã cùc ?
H−íng dÉn : a) §é ph©n cùc cña liªn kÕt ®−îc thÓ hiÖn qua hiÖu ®é ©m ®iÖn
cña c¸c nguyªn tè tham gia liªn kÕt ho¸ häc. HiÖu ®é ©m ®iÖn cµng lín th× liªn kÕt
cµng ph©n cùc, ta cã :
Ph©n tö : N2
CH4 BCl3 AlN AlCl3 NaBr MgO CaO
Δχ : 0 0,35 1,12 1,43 1,55 2,03 2,13 2,44
b) C¸c hîp chÊt CaO, MgO, NaBr lµ c¸c hîp chÊt cã liªn kÕt ion.
N2 lµ hîp chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc.
CH4, AlN, AlCl3, BCl3 lµ c¸c hîp chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ ph©n cùc.
ThÝ dô 6. H·y dù ®o¸n xem c¸c chÊt sau ®©y ë tr¹ng th¸i r¾n thuéc m¹ng tinh
thÓ g× ? Gi¶i thÝch ng¾n gän.
a) N−íc, H2O (tonc = 00C)
b) Muèi ¨n, NaCl (tonc = 8010C)
c) B¨ng phiÕn, C10H8 (tonc = 800C)
d) n–Butan, C4H10 (tonc = –1380C)
e) Benzen, C6H6 (tonc = 5,50C)
f) Cacbon tera clorua, CCl4 (tonc = –230C)
g) Canxi clorua, CaCl2 (tonc = 7720C).
H−íng dÉn :
Môc lôc
Trang
Lêi nãi ®Çu ........................................................................................................... 3
TiÕt 1. ¤n tËp ............................................................................................ 5
TiÕt 2. ¤n tËp (tiÕp) ................................................................................... 9
Ch−¬ng 1
Nguyªn tö
TiÕt 3. Thµnh phÇn nguyªn tö ................................................................. 17
TiÕt 4. H¹t nh©n nguyªn tö. Nguyªn tè ho¸ häc. §ång vÞ........................ 27
TiÕt 5. H¹t nh©n nguyªn tö. Nguyªn tè ho¸ häc. §ång vÞ (tiÕp) .............. 32
TiÕt 6. LuyÖn tËp : Thµnh phÇn nguyªn tö............................................... 37
TiÕt 7. CÊu t¹o vá nguyªn tö ................................................................... 41
TiÕt 8. CÊu t¹o vá nguyªn tö (tiÕp) .......................................................... 46
TiÕt 9. CÊu h×nh electron cña nguyªn tö.................................................. 49
TiÕt 10. LuyÖn tËp : CÊu t¹o vá nguyªn tö ................................................ 57
TiÕt 11. LuyÖn tËp : CÊu t¹o vá nguyªn tö (tiÕp) ....................................... 61
Ch−¬ng 2
B¶ng tuÇn hoμn vμ c¸c nguyªn tè ho¸ häc vμ ®Þnh luËt tuÇn hoμn
TiÕt 12. B¶ng tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè ho¸ häc....................................... 65
TiÕt 13. B¶ng tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè ho¸ häc (tiÕp).............................. 69
TiÕt 14. Sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc .......................................................... 75
TiÕt 15. Sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc (tiÕp) ................................................. 79
TiÕt 16. Sù biÕn ®æi tuÇn hoµn tÝnh chÊt cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc – §Þnh luËt tuÇn hoµn ...................................................................... 84
TiÕt 17. Sù biÕn ®æi tuÇn hoµn tÝnh chÊt cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc – §Þnh luËt tuÇn hoµn (tiÕp) ............................................................. 90
TiÕt 18. ý nghÜa cña b¶ng tuÇn hoµn c¸c nguyªn tè ho¸ häc ................... 96
TiÕt 19. LuyÖn tËp : B¶ng tuÇn hoµ, sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron cña nguyªn tö vµ tÝnh chÊt cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc ............. 101
TiÕt 20. LuyÖn tËp : B¶ng tuÇn hoµ, sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron cña nguyªn tö vµ tÝnh chÊt cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc (tiÕp) .... 105
Ch−¬ng 3
Liªn kÕt ho¸ häc
TiÕt 21. Liªn kÕt ion – Tinh thÓ ion .......................................................... 111
TiÕt 22. Liªn kÕt ion – Tinh thÓ ion (tiÕp) ................................................. 114
TiÕt 23. Liªn kÕt céng ho¸ trÞ ................................................................... 120
TiÕt 24. Liªn kÕt céng ho¸ trÞ (tiÕp).......................................................... 125
TiÕt 25. Tinh thÓ nguyªn tö vµ tinh thÓ ph©n tö ....................................... 133
TiÕt 26. Ho¸ trÞ vµ sè oxi ho¸................................................................... 138
TiÕt 27. LuyÖn tËp : Liªn kÕt ho¸ häc ..................................................... 143
TiÕt 28. LuyÖn tËp : Liªn kÕt ho¸ häc (tiÕp) ............................................. 147
TiÕt 29. ¤n tËp häc k× I ............................................................................ 150
ThiÕt kÕ bμi gi¶ng
Ho¸ häc 10 – tËp mét Cao Cù gi¸c
Nhμ xuÊt b¶n hμ néi
ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n :
nguyÔn kh¾c o¸nh
Biªn tËp :
ph¹m quèc tuÊn
VÏ b×a :
tµo thanh huyÒn
Tr×nh bµy :
lª anh tó
Söa b¶n in :
ph¹m quèc tuÊn
In 2.000 cuèn, khæ 17 x 24cm, t¹i C«ng ty Cæ phÇn in Th¸i Nguyªn.
QuyÕt ®Þnh xuÊt b¶n sè: 254–2006/ CXB/13b TK–46/HN.
In xong vµ nép l−u chiÓu quý III/2006.