Upload
mentxu-gandarias
View
1.933
Download
5
Embed Size (px)
Citation preview
TENTSIOAK ETA GATAZKAK (1914-1939)
LEHEN MUNDU GERRA
JATORRIA
GARAPENA
20KO HAMARKADA
30EKO HAMARKADAKO KRISIA
GIZARTE-ALDAKETA
ONDORIOAK
Hasteko: denboraren lerroa
Hasteko: denboraren lerroa
1.MUNDU GERRA AZALTZEKO ARRAZOIAK
URRUNAK HURBILAK
1.Mundo Gerra
1.Mundo Gerra
2. INDUSTRIA IRAULTZA
LEHIAKORTASUNA
INPERIALISMOA
HEDAPENA
MILITARISMOA
ALIANTZA SISTEMA
1.MUNDU GERRA AZALTZEKO ARRAZOIAK
ENFRENTAMENTUAK
GERRA KOLONIALAK
ALIANTZA HIRUKOITZA
ENTENTE HIRUKOITZA
�ENPRESEN ELKARKETAK�PROTEKZIONISMOA�AURRERAKUNTZA TEKNOLOGIKOAK
NAZIOARTEKO HARREMANA KORAPILATSUAK(1870-1914)
�HEDAPEN KOLONIALA
Enpresen arteko lehiakortasun handia
Herrialdeen arteko norgehiagoka ekonomiko-politikoa
ARRAZOI DEMOGRAFIKOAK
POLITIKA-ESTRATEGIA
IDEOLOGIA-KULTURA-ERLIJIOA
•Nazioarteko prestigioa
•Nazionalismoa. Nazio harrotasuna
(estatu berriak, mendekuak)
•Potentzien arteko norgehiagoka
•Besteen boterea murriztea/eragoztea
•Gerraren mitifikazioa
EUROPAKO AURKARITZAK
•BRITAINIA HANDIAren mesfidantza handia Alemania
eta Frantziarekiko
•ALEMANIAren nagusitasunaren arerioak Frantzia eta
Ingalaterra ziren
•FRANTZIA ETA ALEMANIAren arteko ezinegona::
ALEMANIAren politika Frantzia isolatzeko eta
FRANTZIAren gogo handia mendekatzeko
•INPERIO TURKIARRA, AUSTRIA-HUNGARIAKOINPERIOA ETA ERRUSIAR INPERIOA Balkanetan
interesaturik
•SERBIAk Eslaviar Herrien Batasuna eskatzea
2. INDUSTRI IRAULTZAN SORTURIKO GEHIEGIZKO
PRODUKZIOARI EMANDAKOERANTZUNAK
NAZIOARTEKO HARREMAN KORAPILATSUAK(1870-1914)
MAROKO(Frantzia VS Alemania)
•Tanger•Agadir
BISMARCH(1870-90)
BAKE ARMATUA(1890-1914)
•Berrarmatze materiala: armamentu-pilaketa
•Berrindartze morala: gerraren legitimizazioa
SARAJEVOREN ATENTATUA. Esku Beltza
ALIANTZA HIRUKOITZA(INPERIO ZENTRALAK)•Alemania
•Austria-Hungaria
•Italia***
ENTENTE HIRUKOITZA(ALIATUAK)
•Britainia Handia
•Frantzia
•Errusia
LEHEN MUNDU GERRA
•SERBIAk Eslaviar Herrien Batasuna eskatzea
GATAZKA MUGATUAKALIANTZAK
HEDAPEN KOLONIALA
BALKANAK(Austria-Hungaria VS Errusia, Serbia)
1.Krisia2.Krisia
•Frantzia bakartzea
•Balkanetako orekari eustea
INP.TURKIARRAREN GAINBEHERA
BAKE ARMATUA(1890-1914)
ALIANTZA HIRUKOITZA(INPERIO ZENTRALAK)•Alemania
•Austria-Hungaria
•Italia***
ENTENTE HIRUKOITZA(ALIATUAK)
•Britainia Handia
•Frantzia
•Errusia
ALIANTZAK
GASTU MILITARRAK
Militarismoa
1.Mundo Gerra
NAZIOARTEKO HARREMAN KORAPILATSUAK(1870-1914)
GASTU MILITARRAK
MAROKO(Frantzia VS Alemania)
•Tanger•Agadir
GATAZKA MUGATUAK
HEDAPEN KOLONIALA INP.TURKIARRAREN GAINBEHERA
BALKANAK(Austria-Hungaria VS Errusia, Serbia)
1.Krisia2.Krisia
1.Mundo Gerra
NAZIOARTEKO HARREMAN KORAPILATSUAK(1870-1914)
SARAJEVOREN ATENTATUA Esku Beltza
CASUS BELLI
1
2ATENTATUA. Esku Beltza
Austria-Hungariako Frantzisko Fernando artxidukeabisita ofizialean Sarajevon (egungo Bosnia)
1.Mundo Gerra
3
4
Serbiar baten atxiloketa Gerra deklarazioa
28 de junio: un miembro de la Mano Negra asesina a Francisco Fernando, archiduque de Austria, en Sarajevo.
6 de julio: Alemania garantiza a Austria-Hungría que cumplirá íntegramente sus obligaciones de aliada.
20 de julio: Francia garantiza a Rusia su fidelidad.
23 de julio: ultimátum austriaco a Serbia exigiendo el enjuiciamiento de los extremistas eslavos.
25 de julio: Serbia acepta la mayoría de las cláusulas del ultimátum y anuncia una movilización parcial. Rusia decide apoyar a Serbia; rechazadas las ofertas de mediación británicas y alemanas.
28 de julio: Austria-Hungría declara la guerra a Serbia.
29 de julio: movilización parcial en Rusia.
30 de julio: movilización general en Rusia.
31 de julio: movilización general en Austria-Hungría; Alemania presenta sendos ultimátums a Rusia (anulación de la movilización) y a Francia (exigiendo su neutralidad). No recibe
1914
1.Mundo Gerra
Rusia (anulación de la movilización) y a Francia (exigiendo su neutralidad). No recibe respuesta.
1 de agosto: Alemania moviliza su Ejército y declara la guerra a Rusia; Gran Bretaña moviliza su flota.
2 de agosto: Bélgica rechaza la exigencia alemana de permitir el paso de sus tropas para atacar a Francia; Gran Bretaña asegura la seguridad en las costas francesas.
3 de agosto: Alemania declara la guerra a Francia e invade Bélgica; Italia se declara neutral.
4 de agosto: ultimátum británico a Alemania para que respete la neutralidad belga (declaración oficial de guerra).
6 de agosto: Serbia declara la guerra a Alemania; Austria-Hungría declara la guerra a Rusia.
11 de agosto: Francia declara la guerra a Austria-Hungría.
12 de agosto: Gran Bretaña declara la guerra a Austria-Hungría.
23 de agosto: Japón declara la guerra a Alemania.
BLOKE MILITARREN ERAKETAREN ONDORIOZKO KATEA
1.Mundo Gerra
Hasteko: denboraren lerroa
MUNDU GERRA
1.Mundo Gerra
Italiaren laguntza eskuratzeko interesak
mundu mailako gatazka
MUNDU GERRA
1.Mundo Gerra1.Mundo Gerra
mundu mailako gatazka
OZEANO ATLANTIKOA
OZEANO
1.Mundo Gerra
OZEANO BELTZA
MEDITERRANEAR ITSASOA
1.Mundo Gerra
1.Mundo Gerra
GERRAREN EZAUGARRIAK
1.Mundo Gerra
ARMA BERRIEN ERABILPENABlindatuak
ARMA BERRIEN ERABILPENAItsaspekoak
1.Mundo Gerra
GERRAREN EZAUGARRIAK
ARMA BERRIEN ERABILPENAHegazkinak
1.Mundo Gerra
GERRAREN EZAUGARRIAK
ARMA BERRIEN ERABILPENAArma kimikoak, gas toxikoak
1.Mundo Gerra
GERRAREN EZAUGARRIAK
PROPAGANDAREN GARRANTZIAHerritarren babesa eskatzen duten kartelak
1.Mundo Gerra
GERRAREN EZAUGARRIAK
GERRAREN EZAUGARRIAK
1.Mundo Gerra
GERRA-EKONOMIAATZEGUARDIAREN MOBILIZAZIOAGERRARI BEGIRAKO PRODUKZIOA
EMAKUMEEN ETXETIK KANPOKO LANAEmakumeak arma-lantegi batean
1.Mundo Gerra
GERRAREN EZAUGARRIAK
Hasteko: denboraren lerroa
Denboraren lerroa: Gerra Handiaren garapena
1.Mundo Gerra
MUNDU GERRAGerra Handiaren garapena
1.Mundo Gerra
SCHLIEFFEN PLANA. MUGIMENDUEN GERRA
•Mendebaldeko frontean indarrak batu behar ziren.
(Frantziari erasotzeko herri neutralak-Belgika- zeharkatuz)
•Frantzia garaiturik, Ekialderantz indarrak mugituko ziren
errusiarren bila.•Blokeen egoera geografikoa
•Biztanle kopuru ezberdina
•Antolaketa militarra
•Lehengaiak eskuratzeko aukerak
ELKARREN AURKAKO INDARRAK
1.Mundo Gerra
1914
•Alemaniarrak Frantzian sartu ziren
•Aliatuen kontraerasoa. Marne-ko bataila. Alemaniarrek atzera egin behar
izan zuten.
•Paris arriskutik kanpo zegoen, eta bertan behera geratu zen gerra laburra
egiteko alemaniarrek zuten plana.
1914
•Bestalde, Errusiak ekialdetik Alemania ustekabean hartzen saiatu zen baina porrot egin zuen eta
egungo Poloniako lurraldean bi bataila galdu zituen:
•Tannenberg
•Masuriako aintzirak
Tannenberg-ko bataila
Tan
nen
berg
-ko
bata
ila
1.Mundo Gerra
•Batailak irabazteko alemaniarrek mendebaldetik tropak ekialdeko frontera mugitu
behar izan zituzten eta horri esker, Paris salbatu zen.
Tan
nen
berg
•Lubaki-lerro luzeak. Ipar itsasotik Suitzarainoko
lubaki-lerroa zabaltzen zen.
•Lubakiak: defentsa sistema, soldaduen aterpea
•Arma berrien erabilpena: eskuko granadak, gasak,
tankeak, metraileta, …
KOKAPEN GERRAFRONTEEN EGONKORTASUNA
•Alemaniarrek erasoaldian porrot egiteak fronteak sendotzea eragin zuen.
•Lortutako posizioak babestea zen helburua eta ondorioz, gerra egonkortu egin zen.
LUBAKIEN GERRA
1.Mundo Gerra1915-1916
Guerra de trincherasEn la I Guerra Mundial se cavaban trincheras a lo largo del frente del campo de batalla para proteger a las tropas del fuego mortífero de la artillería y las ametralladoras. Detrás de las trincheras de primera línea se encontraban las trincheras cubiertas, que proporcionaban una segunda línea defensiva en el caso de que el enemigo asaltara la primera. Su anchura era de 1,8 a 2,5 metros. Las tropas que no estaban de servicio vivían en los refugios subterráneos de las trincheras de apoyo. Los suministros, alimentos y las tropas de reemplazo eran trasladados al frente a través de una red de trincheras de reserva y comunicaciones. El área que se encontraba entre las trincheras de ambos combatientes era tierra de nadie; intentar cruzar este terreno solía acarrear la muerte, puesto que estaba cubierto de alambradas y los soldados pasaban a ser un blanco fácil para el enemigo.
1.Mundo Gerra1915-1916
1.Mundo Gerra1915-1916
Hildako kopuru altuak Gerraren luzapena
Aliatu gehiagoren beharra
1915-1916
1.Mundo Gerra
Izugarrizko kalte materialak
HERRIALDE GEHIAGO GERRAN
Itunen sinadurak lurraldeak eskuratzeko promesen truke
OTOMANDAR INPERIOABULGARIA
ITALIAERRUMANIA
•Alemaniarrek fronte frantsesa hausteko ahalegina egin zuten VERDUNgo batailan (1916ko otsaila-ekaina) .
•Britainiarrek helburu berbera izan zuten SOMME-ko batailan (1916ko uztaila).
•Gerraren norabidean ez zen inolako aldaketarik eman baina ehunka mila hildako izan zirenez, gerraren sinbolo
bihurtu da Verdun:
1.Mundo Gerra1916 HIGADURA GERRA
Sommen-ko hildako alemaniarrak
1.Mundo Gerra1916
En 1916, los aliados trataron de expulsar a los alemanes de los territorios previamente conquistados por los Imperios Centrales. La batalla de Verdún, que comenzó a principios de ese año, minó los recursos naturales y humanos de Francia sin reportar ventajas significativas. Los británicos lanzaron una ofensiva sobre el río Somme (en el norte de Francia) el 1 de julio. Al cabo de pocas horas, 60.000 soldados británicos habían muerto, estaban heridos o habían caído prisioneros. El ataque cesó en el mes de noviembre. La batalla del Somme, en la que únicamente conquistaron unos 11 km, supuso unas bajas de más de 400.000 hombres para los británicos; los franceses perdieron a más de 200.000 soldados y los alemanes, a más de 500.000.
•Fronte nagusiak egonkorrak zirenez, aliatuek bigarren mailako eremuei eraso zieten bi fronteen arteko oreka apurtzeko
•Mediterraneoan, britainiarrek Bosforoaz eta Dardaneloaz
jabetzeko ahalegina egin zuten, Turkia bakartzeko.
•GALLIPOLIn porrot egin zuten
•Britainiarrek Afrikako alemaniar koloniak konkistatu zituzten
eta Japoniak, berriz, Asiako koloniak
1.Mundo Gerra1916
•Ekialde Hurbilean, aliatuek Otomandar Inperioaren jabetzak
okupatu zituzten, arabiar nazionalisten laguntzaz: Palestina,
Siria, Arabia eta Irak.
1916
1.Mundo Gerra
ITSASOAN BURUTURIKO BATAILAK
•JUTLANDIAko batailan (Danimarkan, 1916ko maiatza-ekaina) itsas flota britainiar eta alemaniarrak aurrez aurre egon ziren. Alemaniarrek galdu zuten eta ez ziren berriro aliatuek ezarritako blokeoa eurenitsasontzien bidez zeharkatzen saiatu.
•Horrez geroztik, alemaniarrek urpekariak erabili zituzten britainiar irleetara heltzen ziren aliatuenitsasontziak hondoratzeko eta modu horretan britainiarrek eskuratzen zituzten lehengai eta elikagaiensuministroa eteteko. Itsaspeko gerra hasi zen.
Alemaniarrek Lusitania britainiar merkatal itsasontzia hondoratuzuten eta 1198 hildako egon zen.
ERRUSIAKO 1917ko IRAULTZA
1.Mundo Gerra
1917
AEBak GERRAN SARTU ZEN
Bi blokeen arteko orekaren apurketa
BREST-LITOVK-ko BAKEA
ERRUSIAK GERRA UTZI ZUEN
•Frantziako armadaren haserrea.•Gerraren aurkako kritika eta protesten indarra handitu ziren.• Gerraren benetako izaera ulertzen hasi ziren.
1.Mundo Gerra
1917
WILSONEN 14 PUNTUAK.
1918ko urtarrilean AEBetako Kongresuan aurkeztuak
Wilsonen 14 auzietariko batzuk
1. Askatasunez negoziatutako bake-akordioak.
2. Itsasoan nabigatzeko erabateko askatasuna […]
3. Barrera ekonomikoak ahal bezainbeste deuseztatzea […]
4. Elkarri behar adina bermatzea nazioetako armamentuak ahal den gehienamurriztuko
direla […]
5. Aldarrikapen kolonial guztiak […] askatasunez adostea […]
6. Errusiako lurralde guztiak ebakuatzea […]
1.Mundo Gerra
1918
6. Errusiako lurralde guztiak ebakuatzea […]
7. Belgika […] ebakuatu eta lehengoratu egin beharko da.
8. Frantziako lurralde guztiak libre utzi beharko dira […]
9. Italiakomugak berriz egokitu beharko dira, argi eta garbi ikusten diren nazionalitateen
lerroei jarraituz. […]
14. Nazioen Elkarte nagusi bat sortu beharko da […]. Elkartearen helburua estatu txikiei
eta handiei independentzia politikoa eta lurralde-independentzia lortzeko
elkarrenganako bermeak eskaintzea da.
Wilson presidenteak Estatu Batuetako Kongresuan
emandako hitzaldia, 1918ko urtarrilak 8
1.Mundo Gerra1.Mundo Gerra
WILSONEN HAMALAU PUNTUAK
1.Mundo GerraWILSONEN HAMALAU PUNTUAK
Bakea non ez dagoen ez galtzaile ez garailerik
� Diplomazia sekretuaren amaiera. Ezkutuko akordiorik ez.� Liberalismo ekonomikoa. Merkataritzan aplikaturiko politika
babestzailearen amaiera eta nabigazio askea munduan.� Europako desmilitarizazioa, armamentu militarren murrizketa.� Arazo kolonialen amaiera. Bertako populazioaren eskubideak
errekonozitzea.
� Europako muga politikoen berreraikuntza� Europako muga politikoen berreraikuntza� Belgikak bere subiranotasuna berreskuratzea� Frantziak Alsazia eta Lorena eskuratzea� Polonia estatu independientea izatea� Italia eta Austriaren arteko mugak populazioaren iritziak kontuan hartuz
zehaztea.� Inperio handietako nazionalitateei autodeterminazio eskubidea aitortzea
(Austria-Hungarian, Alemanian, Turkian)� Errusiarrei euren etorkizuna erabakitzeko askatasuna ematea
� Nazioen Elkarte Orokorraren sorkuntza
1.Mundo GerraWILSONEN HAMALAU PUNTUAK
Bakea non ez dagoen ez galtzaile ez garailerik
� Diplomazia sekretuaren amaiera. Ezkutuko akordiorik ez.� Liberalismo ekonomikoa. Merkataritzan aplikaturiko politika
babestzailearen amaiera eta nabigazio askea munduan.� Europako desmilitarizazioa, armamentu militarren murrizketa.� Arazo kolonialen amaiera. Bertako populazioaren eskubideak
errekonozitzea.
� Europako muga politikoen berreraikuntza� Europako muga politikoen berreraikuntza� Belgikak bere subiranotasuna berreskuratzea� Frantziak Alsazia eta Lorena eskuratzea� Polonia estatu independientea izatea� Italia eta Austriaren arteko mugak populazioaren iritziak kontuan hartuz
zehaztea.� Inperio handietako nazionalitateei autodeterminazio eskubidea aitortzea
(Austria-Hungarian, Alemanian, Turkian)� Errusiarrei euren etorkizuna erabakitzeko askatasuna ematea
� Nazioen Elkarte Orokorraren sorkuntza
1918
INPERIO ZENTRALEN HONDAMENDIA ETA GERRAREN AMAIERA
•Aliatuen erasoak eta inperio zentraletako barne arazoak ugaritu ziren.•Pixkanaka Alemaniaren aldekoak errenditzen hasi ziren: Otomandar Inperioa, Austria-Hungariako Inperioa,…•Alemania bakarrik gelditu zen.•Azken derroten ondorioz, Alemaniako enperadoreak abdikatu zuen.•Armistizioa sinatu zen (1918ko azaroaren 11n)
1.Mundo Gerra
Frantzia, Alemania eta Britainia Handiko ordezkariak Frantzian elkartu ziren, eta
tren bateko bagoi batean sinatu zuten armistizioa.
1.Mundo Gerra
WILSONEN HAMALAU PUNTUAK NAZIOEN ELKARTEAren JAIOTZA
•Nazioen arteko gatazkak diplomaziaren bidezkonpontzeko.•Desarme orokorra bultzatzeko•Azpijokua eta sekretupeko diplamazia baztertzeko•Nazio Elkartearen ahulezia:
•AEB, Alemania eta SESB kanpo gelditu ziren.•Indar armaturik ez. Zigor morala eta ekonomikoa
1.Mundo Gerra
Parisko Bake Konferentzia (1919)
Lloyd George (BH)Giorgio Sonnino (It)Georges Clemenceau (Fr)Thomas Woodrow Wilson. (AEB)
•Garaileen esku gelditu zen baldintzen zehaztasuna.
•Galtzaileak eztabaideetatik kanpo gelditu ziren eta derrigorrez besteen erabakiak onartu
behar izan zituzten.
•Eztabaidatzeko orduan, herrialdeen interes ezberdinak nabarmenak ziren:
-Britainia Handia Ekialde Hurbilean.
-Italia Adriatikoaren inguruan.
-Ameriketako Estatu Batuek Wilsonen proposamena luzatu zuten.
-Frantziaren mendekua Alemaniarekiko
BAKE PROPOSAMENAK
1.Mundo Gerra
BAKE-ITUNAK
•ALEMANIA•AUSTRIA-HUNGARIA•BULGARIA•TURKIA
PARISKO BAKEA
� Erreduntzat hartu zuten.
� Zigor gogorrak ezarri zizkioten Versaillesko
Itunean.
� Lurralde galerak Europan eta kolonietan.
� Ejertzitoaren murrizketa.
Alemaniako egoera Versailleseko Itunean
1.Mundo Gerra
� Ejertzitoaren murrizketa.
� Rhinen eskumaldeko zonaldearen
desmilitarizazioa.
� Ejertzitoaren goi mailako militarren kontrako
gerra epaiketak/ epaiketa moralak.
� Gerra kalteak ordaintzeko gerra indemnizazio
oso altuak.
1.Mundo Gerra
Alemaniaren egoera
Versailleseko Tratatua
Ameriketako Estatu Batuek, Britainiar Inperioak, Frantziak, Italiak eta Japoniak, tratatu honetan potentzia
aliatu nagusiak izendaturikoak (…) alde batetik, eta Alemania, bestetik, hurrengo xedapenak adostu dituzte:
42. art. Alemaniari gotorlekuak mantentzea edo eraikitzea debekatzen zaio, dela Rhin ibaiaren ezkerreko
aldean, dela eskuineko aldean (…)
119. art. Alemaniak uko egiten dio, potentzia aliatu nagusien eta elkartuen mesedetan, itsasoz haraindiko bere
jabetzen gaineko titulu eta eskubideei (…)
160. art. Armada alemaniarrak lurraldeko ordena mantentzea eta mugetako polizia izatea soilik edukiko du
helburu (…)
1.Mundo Gerra
173. art. Nahitaezko soldadutza abolitua izango da Alemanian (…)
231. art. Gobernu aliatuek eta elkartuek deklaratzen dute, eta Alemaniak onartzen du, Alemania eta bere
aliatuak gobernu aliatuek eta euren nazioek erasoaldi alemaniarrak eta bere aliatuek inposaturiko gerraren
ondorioz pairaturiko galera eta oinaze guztietaz erantzule direla, eragin dituztelako.
232. art. Gobernu aliatuek eta elkartuek exijitzen dute (…) eta Alemaniak konpromisoa hartzen du, potentzia
aliatuen eta elkartuen biztanleria zibilari eta beren ondasunei eragindako kalte guztiak konpontzeko, (…)
428. art. Alemaniak tratatu hau beteko duela bermatzeko, Rhin ibaiaren mendebaldean dauden lurralde
alemaniarrak, zubi-buruekin batera, potentzia aliatuen eta elkartuen tropek okupatuko dituzte hamabost urtez.
LUBAKIEN GERRA
ELKARREN AURKAKO INDARRAK
•Alemaniarrak Frantzian sartu
•Aliatuen kontraerasoa. Marne-ko bataila. Alemaniarrek
atzera egin
•Lubaki-lerro luzeak
•Lubakiak: defentsa sistema, soldaduen aterpea
•Arma berrien erabilpena: eskuko granadak, gasak,
•tankeak, metraileta, …HIGADURA GERRA
•Mendebaldeko frontearen garrantzia
•Verdun-eko bataila
•Somme-ko bataila
•Alemaniari ezarritako itsas blokeo britainiarra
•Alemaniako itsaspeko gerra
HERRIALDE GEHIAGO GERRAN
BALANTZE OREKATUA
•Blokeen egoera geografikoa
•Biztanle kopuru ezberdina
•Antolaketa militarra
•Lehengaiak eskuratzeko aukerakSCHLIEFFEN PLANA.MUGIMENDUEN GERRA
•Mendebaldeko frontean indarrak batu
(Frantziari erasotu herri neutralak zeharkatuz)
•Frantzia garaiturik, Ekialderantz indarrak mugitu
1914
1915
1916
KOKAPEN GERRAFRONTEEN EGONKORTASUNA
1.Mundo Gerra LEHEN MUNDU GERRAREN BILAKAERA
1917
1918 •INPERIO ZENTRALEN HONDAMENDIA ETA GERRAREN AMAIERA
•Alemania bakarrik gelditu zen
•Gillero II.ak. Alemaniako enperadoreak, abdikatu zuen
•Armistizioa sinatu zen (azaroaren 11n)
WILSONEN HAMALAU PUNTUAK
1919/20BAKE-ITUNAK
•Alemaniako itsaspeko gerra
•Jutlandiako bataila (itsas flota britainiar
eta alemaniarrak aurrez aurre)
•Bi blokeen arteko orekaren apurketa
•Frantziako armadaren haserrea
•ERRUSIAK GERRA UTZI (1917ko Iraultza/1918ko Brest Litovks)
•AEBak GERRAN SARTU (Lusitania merkatal itsasontzia)
•GERRAREN AURKAKO PROTESTAK
BAKE PROPOSAMENAK
•VERSAILLES-ko ITUNA
•SAINT-GERMAIN-eko ITUNA
•NEUILLY-ko ITUNA
•TRIANON-eko ITUNA
•SEVRES-ko ITUNA
•ALEMANIA
•AUSTRIA-HUNGARIA
•BULGARIA
•TURKIA
Hasteko: denboraren lerroa
LEHEN MUNDU GERRAREN ONDORIOAK
DEMOGRAFIKOAK• Galera demografiko itzelak (9-10 milioi hildako eta 20 milioi elbarritu)
•Desoreka populazioaren egituran (sexu eta adina)
• Heriotza-tasaren gorakada eta jaiotza-tasaren beherakada
GEO-POLITIKOAK
•Inperioen desagerpena (turkiarra, errusiarra, austrohungariarra eta alemaniarra)
•Europako mapa berria: nazio berriak (Polonia, Finlandia, Estonia, Letonia, Lituania, Austria, Hungaria,
Txekoslovakia, Jugoslavia)
•Nazio berriek erregimen errepublikarrak onartu zituzten
•Aldaketak eremu kolonialetan•Europaren hegemoniaren amaiera•AEBen nagusitasuna mundu mailan
•Suntsiketa material handiak (eraikinak, errepideak, trenbideak, lantokiak, nekazal lurrak,...)
•Gerran parte hartu zuten herrialdeek aberastasun nazionalaren zati handia gerra finantzatzeko erabili zuten
1.Mundo Gerra
EKONOMIKOAK•Gerran parte hartu zuten herrialdeek aberastasun nazionalaren zati handia gerra finantzatzeko erabili zuten
•Europako gobernuek gerran parte hartzeko ahalegina finantzatzeko AEBei maileguak eskatuzizkieten, zorpetuz.
•AEBen botere ekonomikoa handitu egin zen eta honek desoreka ekonomikoa sortu zuen
SOZIALAK
•Langile kopurua murriztu zen eta gizonen ordez emakumeak gizonen lanetan aritu ziren•Nekazal eremuko jendeak hirietara alde egin zuen•Nekazal lurren jabeek gainbehera izan zuten•Industrialari, espekulatzaile eta bitartekari batzuek etekin handiak lortu zituzten•Langileen mugimenduek botere handiagoa lortu zuten gizartean
•Gizartea etsita zegoen gerraren hondamendiaren aurrean
•Gerran parte hartzaileek ez zuten gizarte berrian toki egokirik aurkitzen
IDEOLOGIKOAK
•Bizitzaren balio ezaren, soldaduen sufrimenduaren, hondamendiaren eta pobreziaren eragin ezkorra•Krisi ideologikoa: balore moralen krisia
•Autoritate tradizionalek prestigioa galdu zuten
•Muturreko jarrerak agertu ziren (nazionalismoak eta erregimen totalitarioak)
•Bake-itunetan ezarritako baldintzek hainbat herrialdetan mendekatzeko jarrera handitu zuten
1.Mundo GerraDEMOGRAFIKOAK
VERDUNGO KANPOSANTUA
Gerraren biktimak
1.Mundo GerraDEMOGRAFIKOAK
HERRIA MOBILIZATURIKO
GIZONAKHILDAKOAK ZAURITUAK PRESO ETA
DESAGERTUAK
BAJAK
%
Errusia12.000.000 1.700.000 4.950.000 2.500.000 9.150.000 76,3
Frantzia8.410.000 1.357.800 4.266.000 537.000 6.160.800 73,3
InperioBritainiarra
8.904.467 908.371 2.090.212 191.652 3.190.235 35,8
Italia 5.615.000 650.000 947.000 600.000 2.197.000 39,1
AEB4.355.000 126.000 234.300 4.500 350.300 8,0
Japonia 800.000 300 907 3 1.210 0,2
Errumania 750.000 335.706 120.000 80.000 535.706 71,4
Serbia 707.343 45.000 133.148 152.958 331.106 46,8
Belgika 267.000 13.716 44.686 34.659 93.061 34,9
Grezia 230.000 5.000 21.000 1.000 27.000 11,7
DEMOGRAFIKOAK
Portugal 100.000 7.222 13.751 12.318 33.291 33,3
Montenegro50.000 3.000 10.000 7.000 20.000 40,0
Aliatuakguztira
42.188.810 5.152.115 12.831.004 4.121.090 22.089.709 52,3
Alemania11.000.000 1.773.700 4.216.058 1.152.800 7.142.558 64,9
Austria-Hungaria
7.800.000 1.200.000 3.620.000 2.200.000 7.020.000 90,0
OtomandarInperioa
2.850.000 325.000 400.000 250.000 975.000 34,2
Bulgaria 1.200.000 87.500 152.390 27.029 266.919 22,2
InperioZentralakguztira
22.850.000 3.386.200 8.388.448 3.629.829 15.404.477 67,4
Biak guztira65.038.810 8.538.315 21.219.452 7.750.919 37.494.186 57,6
* Ejertzito barruan hildako guztiak, edozein arrazoia izanda ere.
OZEANO ATLANTIKOA
OZEANO ATLANTIKOA
ITSASO BELTZA
ITSASO BELTZA
1 MUNDU GERRA SORTU AURRETIK 1 MUNDU GERRA BUKATU ONDOREN
1.Mundo GerraGEO-POLITIKOAK
MEDITERRANEAR ITSASOA
MEDITERRANEAR ITSASOA
LEHEN MUNDU GERRAREN ONDORIOAK
1.Mundo GerraGEO-POLITIKOAK
1.Mundo GerraGEO-POLITIKOAK
1.Mundo GerraGEO-POLITIKOAK
Estatu Batuen hegemoniari erreferentzia egiten dion karikatura
1.Mundo GerraGEO-POLITIKOAK
Nazioen Elkartearen Sorrera Akta
Itungile gorenek, kontuan hartu dute nazioen arteko lankidetza sustatzeko eta nazioen
bakea eta segurtasuna bermatzeko honako baldintza hauek garrantzitsuak direla:
•Gerrara ez jotzeko zenbait konpromiso onartzea
•Nazioarteko harremanak agerikoak izatea, eta harreman horiek justizian eta ohorean
oinarritzea
•Nazioarteko zuzenbidearen xedapenak zorroztasun handiz betetzea (aurrerantzean,
xedapen horiekgobernuen portaerarako arauak izan behar dute)
•Justizia nagusi izatea, eta antolaturiko herrien arteko harremanetan, Itunetan
adierazitako betebehar guztiak zorroztasun handiz errespetatzea
1.Mundo GerraGEO-POLITIKOAK
Hori dela-eta, itun hau onetsi dute, Nazioen Elkartea eratzeko. […]
5. artikulua. Itun honetan zehatz-mehatz adierazi ezean, Asanbladaren edo Kontseiluaren
erabaki guztiak aho batez hartu behar dira […]
16. artikulua. Elkarteko kide batek gerrara joz gero, […] Elkarteko gainerako kideen aurka
gerra-ekintza egin izan balu bezala hartuko da.
Versailles, 1919ko ekainak 28
1.Mundo Gerra
EKONOMIKOAK
1.Mundo Gerra
EKONOMIKOAK
1.Mundo Gerra
EKONOMIKOAK
1.Mundo GerraSOZIALAK
Elbarrien desfilea, J. Galtier-Boissière
1.Mundo GerraSOZIALAK
1.Mundo GerraSOZIALAK
Kalte-ordainak alemaniarren ikuspuntutik
IDEOLOGIKOAK
1.Mundo Gerra
Kalte-ordainei buruzko iritzi bat
Gaiari buruzko beste alderdi batzuk alde batera utzirik, nire ustez, Alemaniak gerraren
kostu osoa ordaintzea ziurtatzeko egindako kanpaina gure gobernariek inoiz egindako
ekintza larriena eta aldrebesena izan da. Baldin eta Lloyd George eta Wilson jaunek
ulertu izan balute haien arreta eskatzen zuen arazo larriena ez zela politikoa edo
lurraldeari buruzkoa, baizik eta finantzarioa eta politikoa, eta etorkizuneko arriskua ez
zegoela mugetan edo subiranotasunean, baizik eta elikagaian, ikatzean edo garraioan,
Europako etorkizuna guztiz bestelakoa izango al zen? Ez Lloyd Georgek, ez eta Wilsonek
ere, ez zituzten behar adina aintzat hartu arazo horiek, Konferentzia egin zen garaian
[…].
1.Mundo Gerra
Beraz, Alemaniak ordaintzeko zuen ahalmenari buruz egindako kalkuluak ez zituzten
batere aintzat hartu hasiera-hasieratik […]. Oinarri faltsua izanda, ezin izan zen inolaz ere
garatu finantza-politika bideragarririk eta konstruktiborik . […] Frantziaren eta Italiaren
finantza-egoera oso txarra zen, eta horregatik, ezinezkoa zen bi herrialde horiek aintzat
hartzea alemaniarren kalte-ordainei zegozkien arrazoiak, baldin eta aldi berean ez
bazitzaien haien gaitzez libratzeko aukerarik ematen. Nire iritziz, Estatu Batuetako
ordezkariek akats handia egin zuten, ez baitzuten izan proposamen konstruktiborik, burua
galdutako Europa minduari eskaintzeko . […] Clemenceauren asmoa nola edo hala
Alemania ahultzea eta suntsitzea zen […]
J.M. KEYNES, Las consecuencias económicas de la paz, 1920
1.Mundo GerraIDEOLOGIKOAK
GERRA ETA GERO, ZER??
20.hamarkada
• Inperio autoritarioak desagertu ziren.
(errusiarra, austro-hungariarra, otomandarra).
• Herrialde berrietan erregimen demokratikoakezarri ziren.
• Krisi garai hartan demokraziak ahulak ziren:
•Krisi ekonomikoa (gerraren suntsipena,
Aldaketa politikoak
20.hamarkada
•Krisi ekonomikoa (gerraren suntsipena,
inflazioa, langabezia,…)
•Gizarte mailako tentsio handiak
•Nekazari eta industri langileen
altxamenduak
•Iraultza komunista sortzearen beldurra.
• Herrialde batzuetan erregimen diktatorialakezarri ziren: Espainia (Primo de Rivera), Italia
(Mussolini),…
Aldaketa politikoak
• Alemaniak krisia zela-eta, arazo handiak zituen
gerraren bukaeran ezarritako kalte-ordainakbetetzeko.
•Frantziak ezin zizkien AEB-ei gerran eskatutako
maileguak itzuli alemaniarrek kalte-ordainak
ordaintzeko zailtasunengatik.
20.hamarkada
•Frantziaren eta Alemaniaren arteko tentsioa
gero eta handiagoa zen.
•1923an, Frantziako armadak AlemaniakoRuhr eskualde aberatsa okupatu zuen bertako
meategiak ustiatu eta irabaziak hartzeko
asmotan.
•Alemaniar langileek grebak eta erresistentzia
pasiboak egin zituzten. “Ez! Ez nauzue behartuko”, esaten die
langileak bi soldadu frantsesei.
• Arazoari irtenbidea emateko, AEBk DawesPlana proposatu zuten.
•Ekonomia hobetzeak politika-distentziokogiroa eragin zuen. Frantzia eta Alemania elkar
hobeto ulertzen hasi ziren.
•1925ean, Locarnoko Ituna sinatu zuten
Aldaketa politikoak
20.hamarkada
•1925ean, Locarnoko Ituna sinatu zuten
hainbat herrialdek.
•Alemaniak bere mugak onartu zituen.
•Britainiarrek eta italiarrek eremu
desmilitarizatuen kontrola hartu zuten.
•Nazioen Elkartean Alemania onartu zen.
• Baikortasuna zabaldu egin zen, gerrari benetako bukaera emateko hurbil omen
zeudela zirudien.
•1920ko hamarkada zoriontsua jaio zen.
20.hamarkada
superprodukzioa
Espekulazioa: prezio-aldaketan oinarritutako irabazia; merke erosi, oso-oso garesti saltzeko.
Burtsan akzioenkotizazioen
etengabeko gorakada
Txiki eta ertainenekoinbertsioak egitekomaileguen eskaera
orokorra
Hasteko: denboraren lerroa
1929ko krisia
20.hamarkada
Akzio kopuru handienbat-bateko salmenta
Inbertitzaileen beldurra
Enpresen balioengainbehera
Akzio salmentageldiezina
Prezioen beherakadaeragin
� Bankuak egoera geldiarazten saiatu ziren akzioak erosten.Alferrik.
�Krisia beste sektoreetara igaro:
ONDORIO EKONOMIKOAK
20.hamarkada
�Krisia beste sektoreetara igaro:�Burtsaren porrota eta bankuen porrota. Maileguakitzultzeko ezintasuna. Aurrezkiak berreskuratzeko nahikomuna. Bankuen itxiera eta aurrezkien galera�Nekazaritza. Zorretan erori, lurrak saldu eta hirietara jo�Industria
�Krisia mundu osora zabaldu:�Lehengaien salmentan oinarrituriko herri hornitzaileak�Europara zabaldu
ONDORIO EKONOMIKOAK
�industri langileen erosteko gaitasunagalduta.
�kontsumoaren murrizketa eta eskariaren jeitsiera.
�prezio eta produkzioarenbeherakada.
�nekazarien etsipena eta kontsumo
20.hamarkada
�nekazarien etsipena eta kontsumoindustriaren hondamena.
�merkataritzaren arazoak, nazioartekomerkataritzaren porrota.
�hasierako konponbideprotekzionistak barne produkzioababesteko eta merkatuak ziurtatzeko.
�nazioarteko politika bateraturik ez.
Industria-krisia
ONDORIO EKONOMIKOAK
20.hamarkada
ONDORIO EKONOMIKO-SOZIALAK
20.hamarkada
�langabeziaren gorakada�denboraldi luzeko langabeziaren ondoriozko miseria�gizartea babesteko sistemaren garapen urria agerian gelditu�gizarteko diferentziak gero eta nabarmenagoak
Langabeziaren igoera
ONDORIO SOZIO-POLITIKOAK
�gobernuen ezintasuna arazoari irtenbide egokia
bilatzeko.
�herritarren haserraldia eta mesfidantza.
�Demokraziaren, alderdi tradizionalen eta sistema
parlamentarioaren kontrako argudioak.
�liberalismo politikoa eta kapitalismoaren kontrako
ideologien gorakada. Muturreko erantzunen
20.hamarkada
ideologien gorakada. Muturreko erantzunengorakada:
�eskuinean, faxistak eta naziak�ezkerrean, komunistak
�Intelektualen kritika
ONDORIO SOZIO-POLITIKOAK
20.hamarkada
KONPONBIDEAK
•1933an, Londresko Konferentzia
•AEB-koRoosevelt presidentearen NEW DEAL (akordio berria)
Helburu nagusia: produkzioa bultzatzea eskariasortuz eta mantenduz. Kontsumoa berriro indartzea.
20.hamarkada
20.hamarkada
�Administrazio publikoak langabetuak kontratatu zituen hornikuntza lanak betetzeko. Herri lanerraldoietan inbertsio publiko itzela sartu zen lan handia sortuz
� Eskaria suspertzeko nekazariei diru-laguntzak banatu zitzaizkien errentak ziurtatzeko.
�Produkzioa kontrolatzeko kuotak ezarri ziren eta (prezioen beherakada gehiegizkoprodukzioak ez sortzeko).
�Burtsaren jarduerak kontrolatzeko neurriak ezarri.
�Bankuak berritu egin ziren.
20.hamarkada
1929ko KRISIA
KAUSAK
ONDORIOAK
Ekonomikoak KRISIA
Sozio-politikoak
KONPONBIDEAK
NEW DEAL
1. Errusiako Inperioa2. Versaillesko Ituna3. 1929ko krisi ekonomikoa4. Lusitania itsasontzia5. Bake Armatua6. Schlieffen Plana7. Burtsako espekulazioa8. Wilsonen 14 puntuak9. Balkanak
A. 1929ko krisi ekonomikoaB. New DealC. Gerra ekonomiaD. Estatu BatuakE. Brest Litovsk-ko ItunaF. Parisko KonferentziaG. Dawes PlanaH. Aliantza eta Entente HirukoitzakI. 1. Mundu Gerra
ELKARTU KONTZEPTUAK BIKOTEAK OSATZEKO ETA ONDOREN, HORIEN AZALPENA ADIERAZI
20.hamarkada
9. Balkanak10. Emakumearen emantzipazioa
I. 1. Mundu GerraJ. Alemaniaren estrategia