Tema 1. O Inicio da Idade Moderna

Os séculos XV e XVI

A IDADE MODERNALECCIÓN 1.

UN NOVO PERÍODO HISTÓRICO• Período comprendido entre 1453 (Caída de

Constantinopla a mans do Imperio Turco)/descubrimento de América (1492) e 1789 (Revolución Francesa).

• Subperíodos:– Século XVI, época do Renacemento.– Século XVII, época do Barroco.– Século XVIII, época da Ilustración e o Absolutismo.• http://www.cervantesvirtual.com/bib/portal/constantinopla/pcuartonivelf9

e1.html?conten=presentacion• http://canalhistoria.es/aula/bizancio/

OS CAMBIOS DOS SÉCULOS XV E XVI

• Cambios dentro do Panorama internacional:– Desaparición do Imperio Bizantino, tras a toma de

Constantinopla polos turcos otomanos en 1453, o cal incrementou a ameaza musulmá sobre a cristiandade occidental.

– Amplíase o mundo coñecido polos europeos grazas aos novos descubrementos xeográficos (África, Asia, América) e a apertura de novas rutas de navegación que estimularon o comercio mundial

– Loita pola hexemonía europea, que enfrontou aos grandes estados; finalmente España sería a potencia hexemónica no século XVI.

• O sistema feudal entrou en crise. Deste xeito….

SISTEMA FEUDAL IDADE MODERNA

Os Reinos Feudais O Estado Moderno e as Monarquías Autoritarias

A Economía Feudal (posesión da terra como aspecto máis relevante)

DEU/DERON PASO A

O capitalismo comercial (obtención de grandes capitais a través do comercio coas colonias)

MANTENSE A burguesía, aínda que cobra importancia na sociedade estamental.

• A unidade relixiosa do occidente europeo rompeu debido á Reforma protestante, o cal oroxinou graves conflitos armados, as “guerras de relixión”.

• A cultura medieval foi substituída por unha nova mentalidade, o Humanismo, que centrou a súa atención no ser humano e orixinou un novo estilo artístico: o Renacemento.

OS DESCUBRIMENTOS: AS CAUSAS DUN PROCESO

LECCIÓN 2.

CAUSASPOLÍTICAS ECONÓMICAS CIENTÍFICAS TÉCNICAS RELIXIOSAS IDEOLÓXICASUnha vez finalizan a conquista da Península Ibérica, os reinos cristianos se expanden por novos territorios.

Busca dun novo camiño tras o peche da vía tradicional de aprovisionamiento cara Asia tras a caída de Constantinopla (1453).

Publicación da Xeografía de Ptolomeo ou o Imago Mundi de Pierre D`Ailly que sostiñan que a Terra era redonda (permitiu navegar cara u oeste).

Xeralización do Compás e do Astrolabio, que permitían orientarse pola noite tendo as estrelas como referencia.

Deseo de extender o cristianismo.

Afán de aventuras e de adquirir fama e riqueza.

Buscan afianzar a súa autoridade e poder fornte ás institucións medievais.

Nova ruta marítima para traer sedas e pedras preciosas de Asia e China.

Avance da Cartografía e os Portolanos, favoreceu a localización de portos e permitía aos barcos navegar lonxe das costas.

Interese por loitar contra os infieis.

Desexo dos humanistas de comprobar a veracidad dos textos antigos e dos métodos matemáticos e astronómicos.

Prentenden adquirir ouro, prata e gloria persoal.

Ruta para acceder ao Ouro de Sudán e outros produtos africanos (escravos ou marfil).

Novos barcos (carabelas, naos), adaptadas para soportar a forza do Atlántico grazas as súas velas e alta borda.

Desexo de atopar o lendario reino do Preste Xoán, localizado en África.

CuriosidadesDende principios do século XV, Portugal buscou unha nova ruta cara a India bordeando África. Os reis portugueses organizaron diversas expedicións con este fin. En 1488 Bartolomé Días logrou doblar o Cabo de Buena Esperanza e en 1498 Vasco de Gama chegou á India.

Os casteláns, en cambio, decidiron navegar cara o oeste, cruzando o Atlántico. Era unha empresa moi arriscada: ninguén deles souberon que se adentraran no Atlántico, que se consideraba un océano temible. Ademáis, moita xente pensaba que a Terra era chá e que, ao final, caíase nun terrible abismo ou eras devorado por un monstruo.

• ¿Sabes que a principios do século XV o mundo que coñecían os europeos se limitaba a Europa e os territorios que rodeaban o Mediterráneo e o Mar Negro?

• Os europeos tamén sabían da existencia da India, China e Xapón polas viaxes que realizaron algúns viaxeiros medievais como Marco Polo.

Caravana de Marco PoloMapa de Fra Mauro do mundo coñecido ao redor de 1460 ¿Dónde está América?

• No século XVI Nicolás Copérnico desenvolveu a teoría heliocéntrica que defendía que o Sol era o centro do universo, mentras que a Tierra e os demás planetas xiraban en torno a él.

• A Igrexa negou a teoría de Copérnico e, por iso, o sistema de Ptolomeo (II d.C.) que defendía a posición central da Terra, seguiu sendo o oficial durante moito tempo.

Nicolás Copérnico estudou os escritos dos filósofos gregos buscando referencias ao problema do mevemento terrestre. En canto á teoría heliocéntrica en sí foi concebida por primeira vez por Aristarco de Samos (310-230 a. C.), a quen o nombra na súa obra.

OS DESCUBRIMENTOS (II). AS VIAXES E OS VIAXEIROS

Lección 3.

O NACEMENTO DO ESTADO MODERNO

Lección 4.

4.1. As monarquías autoritarias

• Tras a Idade Media, as monarquías autoritarias substitúen ás monarquías feudais.

• Coas monarquías autoritarias, o rei reforzou o seu poder sobre o conxunto do reino, ao impoñerse sobre a nobreza e limitar a autonomía dos municipios.

• Esta nova forma de organización recibe o nome de Estado Moderno.

4.2. Os Instrumentos do poder real

• Unificación Territorial. Unificaron os territorios dos seus Estados e, nalgúns casos, ampliárono mediante guerras ou alianzas matrimoniais.

• O control dos poderes do Estado. Impuxéronse sobre a alta nobreza; limitaron a autonomía dos municipios, intervindo no nomeamento de cargos e convocáronse Cortes o menos posible.

• A mellora da Administración. – Fixaron a corte nunha cidade, que se converteu na

capital do Estado.– Crearon unha burocracia de funcionarios profesionais,

que executaban as súas ordes.– Estableceron impostos ordinarios, que lles

proporcionaban ingresos regulares sen recorrer ás Cortes.

• A creación dun exército permanente. Substituíron ás tropas feudais que só se reunían en tempos de guerra, por un exército formado por, fundamentalmente, mercenarios a soldo.

• A organización das relacións internacionais. – Estableceron relacións diplomáticas con outros

países. – Esta diplomacia estaba constituída por

embaixadores permanentes, encargados de defender os intereses da monarquía e de resolver pacíficamente os conflitos; e por embaixadores temporais, enviados para concertar alianzas e tratados.

Los embajadores (1533), por Hans Holbein el Joven (c.1497-1543)

AS TRANSFORMACIÓNS ECONÓMICAS E OS CAMBIOS SOCIAIS

Lección 4.

• Características do Crecemento Demográfico:– Foi favorable nos séculos XV e XVI debido á

mellora das colleitas, a desaparición da peste e a épocas de relativa paz.

– Foi lento, por mor da alta mortalidade provocada polas enfermidades contaxiosas, o atraso da medicina e a falta de hixiene.

– Beneficio á demanda de productos agrícolas, artesanais e estimulou o comercio.

5.1. O crecemento demográfico

5.2. O progreso da economía• Actividades Agrarias:

– Maioritarias.– Favorecidas no século XVI polas boas colleitas e ampliación de terras

cultivables.• Artesanía:

– Evitou o control gremial.– Favoreceuse o Traballo a Domicilio, que consistía en que o empresario

propocionase ao campesiñado materias primas e ferramentas necesarias para elaborar o producto na súa casa, normalmente en épocas de malas colleitas, e despois recollíao e comercializábao.

• Comercio:– Creceu debido aos descubrimentos xeográficos.– Diversificou as sás rutas, incorporando novos productos procedentes de

América, como o café ou o tabaco.– O comercio Atlántico favoreceu aos portos de Lisboa, Sevilla e o Mar do Norte.

El mercader alemán Georg Gisze en Londres, hacia 1532, por Hans Holbein el joven (c.1497-1543)

• Sistema Económico Capitalista:– Comezou a desenvolverse, especialmente o capitalismo comercial,

que baseábase na acumulación de capitais procedentes do comercio.– Aparecen os primeiros bancos oficiais, como a Casa de San Giorgio de

Xénova e privados, como os Fugger ou os Médici.– Aumentou a circulación de moeda.– Simplificáronse as operacións mercantís e bancarias (uso de cheques,

letras de cambio, etc.).– Fundáronse as primeiras sociedades comerciais.

Casa de San Giorgio de Xénova

A Taula de canvi (en catalán) taboa ou mesa de cambio, é dicir, de cambio de moedas e divisas), ou simplemente Taula, foi unha institución financeira (o precedente máis directo dos bancos públicos, pois complementaba á banca privada) que apareceu en distintas cidades da Coroa de Aragón (Barcelona, Valencia, Xerona) no século XV, en resposta ás necesidades xeradas polo aumento do comercio e as viaxes a longa distancia producido dende a Baixa Idade Media; tanto as terrestres como sobre todo as marítimas que unían os portos mediterráneos (Marsella, Xénova, Venecia, Valencia) e os atlánticos do Sur e Norte de Europa (Sevilla, Lisboa, Francia, Inglaterra, Flandes e a Hansa).

Taula de Canvis i Depòsits de la Ciutat de València.

Na lonxa de Barcelona abriuse unha taula de canvi cuberta cun tapiz co escudo de armas da cidade o 20 de xaneiro de 1401, constituíndose o primeiro banco público de Europa.

En que se basou o capitalismo comercial?

Cerro e cidade do Potosí. O fluxo de ouro e prata de América enriqueceu aos mercaderes e banqueiros europeos.

A explotación dos indíxenas e, máis tarde, dos escravos africanos foi a base da acumulación de capital.

5.3. Os cambios sociais• Pervivencia da sociedade estamental, aínda que máis

complexa:– Nobreza e clero.

– Aceptaron o aumento do poder real, pero seguiron formando parte dos estamentos privilexiados (mesmo poder económico e privilexios).

– Burguesía.– Enriqueceuse co comercio transoceánico, os negocios e a banca.– Se impuxo, debido a isto aos demais grupos urbanos (artesáns,

comerciantes e asalariados).– Campesiñado.

– Corresponde á maioría do estamento non privilexiado.– En Europa Occidental: as súas condicións de vida melloraron,

debido a que se librou da servidume e puido, nalgúns casos, traballar as súas propias terras e como asalariado dos señores.

– En Europa Oriental: a suxeición á terra acentuouse.

A guerra dos campesiños alemáns que se desenvolveu no Sacro Imperio Romano Xermánico entre 1524 e 1525.

OS CAMBIOS E OS CONFLITOS RELIXIOSOS. A REFORMA E A CONTRARREFORMA

Lección 6

6.1. As causas da ReformaComeza no século XVI en Europa, rompíndose a unidade relixiosa de Europa Occidental arredor da Igrexa Católica. En resposta á Reforma, ésta leva a cabo a renovación espiritual da Contrarreforma.•Causas:• Desprestixio do papado e o clero.

• O poder da Igrexia católica era moi amplo en Europa. Non obstante, segundo a opinión de moita xente, os papas ocupábanse sobre todo dos seus intereses terreais; os bispos vivían con moitos luxos e non nas súas dióceses;

• O baixo clero non tiña preparación e non predicaba, ademáis de non dar exemplo de moralidade.

• Moitas ordes relixiosas non cumprían cos seus quefaceres.

• Os abusos da Igrexa.• Nepotismo. Tratábase

do favoritismo do alto clero polos seus familiares para ocupar os cargos eclesiásticos.

• Nicolaísmo. Amancebamento de moitos clérigos.

• Simonía. Venda de cargos eclesiásticos.

• Por outro lado, o Papa, os bispos e os cardeais, vendían tamén o perdón dos pecados a quen comprase un documento de indulxencia.

Detalle de El Carro de Heno, por El Bosco, hacia 1516

6.2. As reformas e os reformadores• A Reforma Luterana.• Iniciouse en Alemaña no século XVI.• O moxe agostiño Martín Lutero rexeitou a venda de

indulxencias ordeada polo Papa León X co fin de pagar as obras do Vaticano.

• En 1517 expuso as súas 95 teses contra elas e contra certos aspectos da doutrina católica. Como resposta, o papa condenou e excomungou a Lutero, en 1521.

• En qué se baseaba a doutrina luterana?• Na xustificación pola fe e alibre interpretación da Biblia.• Lutero rexeitou a infalibilidade do papa, aceptou dous únicos

sacramentos (Bautismo e Eucaristía), suprimiu o culto á Virxe e os Santos e simplificou a liturxia,

• A súa doutrina difundiuse rápidamente por algúns estados alemáns e polo centor e norte de Europa.

• A reforma calvinista.• Foi predicada por Calvino dende 1536 en Xenebra,

Suiza.• Baseábase na súa crenza na predestinación, segundo

a cal, as persoas están destinadas por Deus a salvarse oi a condenarse, á marxe das súas accións.

• A súa doutrina tivo grande éxito entre a burguesía dos Países Baixos, Suíza, Escocia, Francia e Inglaterra. Nestes dous últimos países foron chamados hugonotes e puritanos, respectivamente.

• A reforma anglicana.• Xurdiu en Inglaterra, onde o rei Enrique VIII

rexeitou a obediencia ao Papa por negarse a concederlle o divorcio da súa esposa, Catalina de Aragón.

• En 1534 proclamouse cabeza da Igrexa de Inglaterra.

• Nun principio, esta doutrina foi moi similar á católica, e só con tempo adquiriu trazos propios.

Enrique VIII llevou a cabo a Reforma en Inglaterra

(Anglicanismo). En 1534 proclamouse cabeza da Igrexa

de Inglaterra

Juan Calvino llevou a cabio a Reforma dende 1536 na cidade de Xenebra (Suiza). A súa doutrina, o Calvinismo, está baseada na

creencia na predestinación e tivo moito éxito nos Países Baixs, Suiza, Escocia e Francia.

Os calvinistas en Inglaterra chámanse puritanos

John Knox é considerado o líder da Reforma en Escocia

(Presbiterianos)

Foron moi perseguidos en Inglaterra

• MARTÍN LUTERO: https://www.youtube.com/watch?v=SmFAgq9GoSI• “HENRY, HENRY, HENRY”: https://www.youtube.com/watch?v=3EGzHsye71c

6.3. A Contrarreforma católica• Fíxose como reacción á Reforma Protestante. Os seus

principais instrumentos foron dous:• O Concilio de Trento (1545-1563).

• Convocado polo Papa Pablo III.• Definiu a doutrina católica e a difundiu mediante catecismos:

• As boas obras son necesarias para salvarse.• Só a Igrexa pode interpretar a Biblia.• O Papa é infalible.• Os sacramentos son sete.• Os Santos e a Virxe reciben culto.

• Tamén si ditaron normas para frear o desprestixio do clero, como a obriga dos bispos de residir nas súas dióceses.

• Impulsouse a creación de seminarios para formar os sacerdotes.

• A Compañía de Xesús.• Fundada por Ignacio de Loyola en 1540.• Os seus membros facían un voto especial de

obediencia ao Papa, tiñan unha sólida formación teolóxica e dedicáronse á predicación e á educación.

PARA SABER MÁIS….

• Preste Juan o Pastor Juan, era el nombre de un supuesto gobernante cristiano del Lejano Oriente según los relatos europeos de la Edad Media. Fue un personaje muy conocido durante los siglos XII a XVII (En 1218, Gengis Khan derrota a Kuchlug, un khan ("jan") cristiano nestoriano de la tribu naiman de Mongolia occidental, que gobernaba el Kanato de Kara-Kitai).

• Era, a la vez, gobernante y sacerdote, incluso Patriarca según algunas fuentes, de ahí su título de Preste (apócope de presbítero) de una nación cristiana aislada entre musulmanes y paganos en algún lugar de Oriente. Según los relatos medievales, descendía de los tres Reyes Magos, y tanto era un mandatario generoso como un hombre virtuoso, que regía un territorio lleno de riquezas y extraños tesoros, donde se encontraba el Patriarcado de Santo Tomás. Su reino contenía maravillas, como un espejo a través del cual podía ver todas sus provincias, de cuya fábula original derivó la "literatura especular" de la Baja Edad Media y el Renacimiento. En ella, los reinos de cada príncipe eran censados y sus deberes fijados.

• La primera vez que se menciona a este personaje es en la crónica del obispo alemán Otto de Freising. Inicialmente, se creía que el reino del Preste Juan se hallaba en la India. Corría por entonces la creencia muy divulgada de que los cristianos nestorianos habían tenido éxito en evangelizar esas tierras, y estaban regidos por un sacerdote-rey llamado Juan. Probablemente los viajes de Tomás el Apóstol, documentados en obras como los Hechos de Tomás, sirvieron de germen para la leyenda. Tras la llegada de los mongoles al mundo occidental, se situó al rey en Asia Central. Finalmente, exploradores portugueses se convencieron de que lo habían encontrado en Etiopía. El emperador de Bizancio y el papa habían recibido varios mensajes de esta figura misteriosa, en los que él mismo describía la grandeza y la riqueza de sus feudos.

• El reino del Preste Juan fue objetivo de una búsqueda, que disparó la imaginación de generaciones de aventureros, pero permanecía fuera de su alcance. Representaba un símbolo de la universalidad de la Iglesia para los cristianos europeos, que trascendía la cultura y la geografía para abarcar a toda la humanidad, en tiempos en que la tensión étnica e interreligiosa convertían esa visión en un hecho muy improbable. Según ciertas tradiciones cristianas los Reyes Magos, que en el Evangelio aparecen como «magos de Oriente», procedían del mismo reino del Preste Juan y en este remoto país asiático se encontraba el santo Grial.

• El nombre "Juan" deriva del título dado a los monarcas mongoles: jan (usualmente escrito "kan" o "khan"), ya que, en efecto, hubo algunos janes mongoles que adoptaron el cristianismo nestoriano antes de la formación del Imperio mongol por Gengis Kan. Sin embargo, tal como lo observó el viajero italiano Giovanni Pian del Carpine, ya en el siglo XIII apenas existía tolerancia para los cristianos, y los nestorianos estaban ya en decadencia precisamente por el ascenso de Gengis Kan, quien tuvo que contender con rivales que practicaban una síncresis de cristianismo nestoriano y chamanismo

• La leyenda del Preste Juan influyó en los viajes de exploración de la Baja Edad Media. Cuando en el siglo XV los portugueses entraron en contacto con el reino cristiano de Etiopía, en África, pensaron que habían encontrado este reino, considerando al Negus o Negus negusti (Rey de reyes) etíope como el mítico Preste Juan. Otras leyendas identifican a Preste Juan con Juan el Apóstol, que basándose en el capítulo 21 del Evangelio de Juan, asumen que Juan el Apóstol nunca murió y que seguía vivo en la Edad Media. El preste Juan podría haber sido alguno de los monarcas de la Etiopía cristiana.