Upload
ihramcizade
View
109
Download
15
Embed Size (px)
Citation preview
243
soroı.ADE... 'IEVI"btultlGli'NlN aIı..tıaIED:N olf MtLBAIIIıIE8L
VE ALU TABIıII&L
Daç.Dr• ..,11rerIaı ABD1JtXADiROOw0.0. GUıI JIt. JI'Ü. ctreum t),eıd
B1llndlgt mete her bendi beşernusra'dan mey9ana gelen naznn
şekline nıuhamme~denJr. Mıltekerrirve mllzdeyiC tlpleri vardır. Her
konuda muhamınes yazı]abilmekle beraber felsefi bb" ftk1r, bır
dllşilnce, -bır dunya görüŞil. Ovgfi. aŞk, sevgııty1öz1eyış... muhammese
konu olurlar. Mupaımnesşarkılarda r..zılab1l1r. Muhammesler. çok
kul1arulan musammatlardan oldugundan hemen her şair bu nazunşekıını denemiŞtir. FuzuU ve Taşlıcalı: Yahya dtvanIannda üçer,
İbrahim Hakkı 01vanı'nda yedl. Esrar Oede ve -Şeyh GaUb
01vanlar'ındadörder, Hoca Neş'et Dtvanı'nda altı, End~uVasıf
Dıvaıu'nda beş (ik1sl münacat ve na't) ve Şeref Hanım Dlvam'nda
dokuz muhammes vardır. Onsekiz muhammesle Muhlbbi bu nazunşekllni en çok kullanan şairlerdendir.
Burada ilk defa met1nlert yayımlanan SoluzAde M. Tevfik Efendi.
ş1mdllik tesbıt edilebilen on muhaımnesllle,kayıtlardayazılı oldugu
üzere Muhibbrden sonra en çok muhammes yazan şair olmaktadır.
Son ud ıwsra'ı nakarat olan muhammeslere çok az rastl~.
SofuzAde'n1n muhammeslertnden ildsln1n (Bkz. MetJnlerlDefter no:5:
• Makalentn gırış kısmınıyazarken şu .eserlerden fayda1andım :
1. H. Erdotan Cengiz. "Otvan ŞUrinde Musammat1at" TOrk Dili. Sayı 4 15
417. Temmuz. A«U8tos. EylOl 1986.8.340-3.58.
2. Haluk lpekten, Eski TOrk Edebiyabnda Edebi BtIg11er, N(lZun Şeklllert.
Ankara. 1985.8.126-136.
3. Cem OUçln.. örneklerle TOrk Şllr B1IgIsı. Ankara. 1983. s. 217-227.
s. 68-71 ve Defter no : 1. s. 149-151) bOyle olması onun bir başka
c1hetle de degeJ1nl art.ımıaktadır.
Beşleme demek olan (abml' de a81ında bır muhammestk. Bır
gazel1n her beytlnfil önOne aynı veztn ve kaftyede. anlam kaynaşma$l
da sagJanarak oç nusra eklenmes1,Yle meydana getıı1lenm.uhammese.ta.bmi& denir. TahIJlls, edebtyatınıır;da çok kullanıbıuştır. ŞAIrlerdevlet
büyüklertnfn veya beAendtklen şaırkım ~ııertne. bazan da kendi
gazeIJerine tahm1sler SOylem1şlen:ltr.TahmJs. muhammesten daha çok
ragbet görm'OştOr.Ezcüm1e Şeyhillislam Yahya ve NA'IU bırer, NAbI üç.Nedim Oç, Esrar Dede altı. Pertev paşa 1k1 adet tahmIs sOyIem1şlerdlr.
En ÇQk tahmlsi olan şAirler olarak Beylikcl A. Ar1t'tn on Oç. Şeyh
Gal1b'tn on yedi, !zzet Molla'nın ve Leyıa Hanım'm on 1k1şer, Şeref
Hamın'mbeş adet tahm1s1erıvardır.
SofuzMe. şimdilik tesbit edilebUm a]b tahın.isı Ue de en çok
tahmısyazanlar arasına gtmıege namzet bir ŞA1r olmaktadır.Bunlann
biri, XVIll. yüzyıldan sonra görOlmege başlayan ve edebiyatıınızdaook
ku1lanılmamışolan mutaıIaftaLımt3Idirki ŞAtı1m1Zbu örnekle de ayn, i
bır deger kazanmaktadır.
Muhanımesve tahmisıerıyayQn1anan SofuzAde M. Tevfik Efendi
I(Mehmet Tevfik SafoAlu/d. Kastamonu 1813-öl. aynı yer 20.4.1960).
Kastamonu'nun'tanırimışaUe1er1nden ve son devir Osmanlı uJemA ve
şu'arAsmdandır. seyahatlert dışındahayab Kastamonu'da geçmiştir,
tyi bir medrese egitimi gör~k devı1n1n tarumnış ulembmdan' ve
devlet ric.aUnden BallıklızAde Ahmed MAhır Efen(U (1860-1925)'den.
1313/1895 senesinde icazetname almıştır. tyi derecede Arapça ve
Farsça ögı"enmiş. II merkezinde kaJn pjrjnç pazan Mescidi'nde tefsir ve
Buhlri. MevlevihAne'de Mesnevt okutmuş,tur. HuMyyat adh, dJvAnmı
dedtAl bır şiir kıtabı var~ır. Bu kitap 1888-1910 yl11an arası
yazdıklarını ihtiva etmekte olup 13281 ı910 yılında, 240 sayfa balJndeKastamonu vmyet Matbaası'nda basılmıştır. Sofuzade'nin Beyanil1- .
Hak ve el-Med.arıs Mecmüalan'nda da yazılan çılanıştır id bunlar
gelecekte aYtJ ayrı d~erlend1rllecekt1r. Merhum 1906·1910 yıllanarası.
245
Kastamonl1 Sanat Mektebl MOdQrlQlo. yapmış, bu gOrevden iStifa
ederek ayrılmıştır. 14 Aralık 1327/1911'den 17,EylOl 1335/1919
taı:ihine kadar aralıklı olerak çıkmıt bulunan ve~ adı~ olanbır de gazete çıkartmıştır. Sofuzide mahaln bazı gOrevIerde de
bulunmuştur. Ollrll1-hQak Medrese&t'nde mantık, felsefe, dJnler
tar1h1. us1iI~1 mOn!zara ve muhAdara deıaJer1 okutmuştur.
tstlklAlS&vaşı'ndan sonra Hac:c'a giden ve po1lt1kadan çeldJen
merhum, uzun yıllar demJr tücc.artıAı )'BpDUftır. nca.retle ugraşmasma
ragmen dı1ıma edebI ıevkl ile yaOlIIlIŞ, bu zevk1İı1 çevresindekilere
hJssettlrerek hafıza ve hatıralarda kahnasu'n b1lı:nişt1r. Q. hep takdı:r
toplamıştır. TakdirkArları arasında M. Kemal tnal Bey de
bulunmaktadır(Bkz. Son Asır TOrk ŞAirleri. ıst..nbul. 1969. c. I, s.
408-410 ve aynı eser. ıstanbul. 1970. c. 3. ş. 1893-1894).
SoftıZAde merhumun pyı;-ı OWbO dokuz Adet sur defterineilAveten evrak-ı perişan ıçınde debtrtakun şnrlerln1n bulundugtı
8Öylen1rd1. özel koUekstyonun.da bulunan söz konusu dokuz defteri
sayın AZIZ Demtreloglu, emlneten bana verdi ve degerlendirmemi
istedi. Anılan defterlerden bır sert makale yazmaga başladım. Şlmd1ye
kadar çıkan makalelerın künyeleri Ile henüz yaynnlanmaIl11Şfakat
yayın kurullanna teslim edilmiş olanlarnı başlıklan aşagıya
çıkartılmıştır.Bunlar :
A YayımJanmış oıa.nıar :ı. "Divan ŞUrinııe Aktüal1te ve Soıuzade'nın Qn tki
Manzümesı". Erctyes Aylık fikir ye Sanat OerıJ,sı. Yıl 15. sayı 169.
Ocak 1992. s. 14-17.
2. "Divan ŞUnnde AktOal1te/Memüriyet-TIcaret", Sosya]
BQimlerde Argtımıa.Şubat 1992. sayı 4.8. 6-7.
3. "Soıuzade M. Tevftk Efendi'nin Bilinmeyen Beş
RamazAn1yyesl", u.u. Sayı 2. Şubat 1992, s. 32-33; sayı 3. Mart1992, s. 26·27.
4. "MensOr Ş11r ve Sofuzade'den Bır Ornek". lsıamt Edeblyat,Nısan-Mayıs.Hoztran1992. sayı 16.~, 11-12.
5. "Divan ŞUl1nde AktQallte/SofuzMe'nIn BUbuDeyen Sel ve
246
Zelzele ManzQmelert", SO§YaL UnU}.·Arastınniı, Sayı 6, Nisan
1992. s. 15-17.
B. HmQz yaynplimmmDJŞolanlar ;1. "Nazırecllik, Sofuz4,de Mehm.ed Tevflk Efendi ve On Oç
Naziresi", Merhum ,Prof.Dr. Am1l Çelebiog1u hatırasına çıkacak Ozel
sayı 1ÇJn...
2. "SofuzAde Mehmed Tevfik Efend1'n1n YLnnJ. ıkı Na'tı". Merhwn
A Çeleblogıu Hatırasma çıkacak özel sayı 1çJn...
3. "Rem-l Cumhur'a SQ·1 Kasd Konusunde. Blltnmeyen Bir
l\1anzftmen, mrh Qduyasl iaı1h Oeı:ew.
4. "Divan ŞUrtnde Aktüal1te/Sofuz4de'nin Istanbul Için Bir
Mtisebba'ı",Erciyes AYlıkFikir ye SAMtD~.
5. "Divan Şürtnde AktüaUte/M1lIi Konular ve Sofuzade'nin
Blltmneyen ıkı Manzumesi". T1irk Küİtt1rü.
6. "KemAli Baba ve Soruzade'nin Onun Bir Mısra'ım'Terbi'l",
M1lU Folk1or.
7. "Sofuzade M. Tevfik Efendinin on Beş Koşması", Prof.Dr.
Ş\ik:rQ Elçin Hatırasınaçıkacaközel sayı Jç1U. •.
8. "SofuzAde M. Tevftk Efendi'nın Bl1Jnmeyen sekJz Mdseddesi
ve Bir Tesdis1", Fırat Ün1vers1test Deıglsl/sosyal BOımler.
9. "SofuzAde'nin B1l1 Farsça BlUnmeyen On Altı Kıt'ası ve
Nazım"1SJ.ami Edebtyat.LO, ~Sofuzade'ntn B1llnme~n Oç Iyd-ı MhA ManzUmesi", lilami
Edebijıat,
Metinleri verilen maozümeleJ1n alındıklan yerler hemen
altlannda yazılmıştır. Sıralama, defter numarası, aynı defter içinde de
sayfa numarası~sına göredir.
247
IIOJIAMMP
No.Idu bize ne sfiTete gırdik ne baletız
Hangi heMba maskarayızhangi hey'etız
Her gem gelen havAdise gOya-yı ııeCretlz
Sanki vatanda k1:mses18lz ehl·l gurbetli
Geçm1şzamana sohbele yllttna baSreUZ
Hoşhild olup safa edecek. haı kalmadı
Cem'tyyet.e mahabbete lkba! kalmadı
Güya bıze bu sahada emsal kalmadı
Haı aşınA-yı Izzet ü tcW kalmadı
Geçmişzamana sohbete yarAna hasretlz
Hallan ~1nde zümre-! ahrAr var idi
Bır vahdete er1ştlreneIkArvar ldl
Gevher-ft1nlş-ı ü!fete hAZar var idi
Her yerde bırmUhIbb-ivd"akarvar idi
Geçmişzamana sohbete~ahası:etlz
Ehl-i fazOet etmiş ldl şOyle tnIUSam
Nş-i uhlma hımmet eden heyet-i k1ram
SAhib-turuk mürebbi-I ecnas u has u amNerde o nlhu PAk cemA'atle 01 mıam
Oeçnı1ş zamAna sohbete YArana has~tlz
MeşhOr ldl büyüklere herkeste iht1rAm
Küçüklere mahabbet ü şefkat olurdu tam
Ar u hayaya s4hib idi cümle·f enamBırblrtn1 severler fdi halk ve'sse!4m
Geçmiş zamana sohbete yanma hasrettz
Her ma'l1fet bulurdu vücüdunca UtıfAt
Her meslegınederdi bütfin sAhIbi sehAt
Mestor ld1,olursa eger meyI-i seyy1'At
,~ idi uhuvveU devrllse kA'inAt
Geçtn1ş zamana sohbeteyarllna hasretlz
248
Herkes bulurdu kendine hem-ha) d hem:ir.eban
KAş4ne-t mababbet idi zevka AOtYAnEksik degıJd1 zemzeıne·t aıı-ı ifıkan
Remak ver1rd1 rühlara bezm-t ird'an
Geçmiş zamana sohbete yartna haSı'eUZ
NAz u edA-yı dil-beN fettAn var idi
S1iz1ş-nOvı1-:yı'mccU&-t r1nd4n var ldl
Sevda-perest-l vuslata meydan var Idi
Her miibtelA-yım1hnet'e dermAn var kU
GCçmış zamana eohbete YAn\Da hasretlz
Her bır gartbe var idi bır yar-ıgam-küsAr
,Bi çareler bulurdu mün1wetı1btr medar
yardııncısızdegud1 bu aıemdeAh u 7Ar
servet bile fazl1d:e eylerd11'tJbü
Geçinış zamana sohbete YArAna hasretiz
lşret deıtJdt cem'ıyetlncam u bAdemıbn ii edebdl emr-l huzUnmtrAdesı
Hep z1kr Oıurdu aşk u ıUYaZın IfAdesi
Ş1md1 muhlbbln OlçilididOr Jstlfadesı
Geçmiş zamana $Ohbete yarana hasretiz
Fısk u mc(ir oldu meded yılr-ı dll-flrtb
NAmus u lffet oldu asaıetgtbi aclb
DtnsiZltk oldu dIne musallat u hem rakib
Tevfik edlb O aIJm olan oldu hep garlb
Geçmlşzamana sohbete yAran.a hasretız
31 Termnuz 1935
(Beştnc1 Defter, s. 52-55)
249
Akıl olan hev4-yınefesten eder firar
.Artr olan sab4h u ınesa cQmıe tevbekAr
FAsık ederse fısku fücür lle iftihArHAlA başında kaldı demek sur'a-l humar
ser-mesü-f daıaıetebenzer ceza. mı var
ınsa.nlıgınlevAzmudırh11lan-l beyytnAt
tslAıııJ.ıgırt ktta-b-ı rumüzAtı şeş cihAtHep vahcietin delA'UJdir cümle kA'ınat
Dtnınyolundan ayrılanavar mıdırnceAt
Ser-mestH daW.ete benzer ceza. mı var
Vardırm1yl1n-ıan u semAda ııınvazene
H1lkat ayAnn etmededir hep mu'Ayene
Tebdll eder mi ilm-t usülQ müdAhene
Göstermiyor mu safha-f tAı1h u 'an'aneSer-mesU-ıdaıaıete benzer ceza. mı var
Ma'müreler sefalıet ne oldu hep hatab
MeydandadırharAbe-i tıbyAn-ı frt1kAbErbab-ı 'ıyş u nüşu edersen eger hesA.b
AhJr dem1nde derd lle olmakta neş'eyab
Ser-mestt-l daıaıetebenzer ceza. mı var
Asar hep netclytctd1r kabiliyyetın
Amma olur mQ'essir ona hüsn-i niyyetin
Alsın seni belA-yıhiisedden kana'atln
RAhat olunca hAttmesl isUkametln
Ser-mesU-i dalalete bemer ce:lA mı var
Hak yoUannda var JIU gıdenbak kesildi ses
Kanun oldu nA-yı cehaletle hem-nefes
Geçti kemal-i devri şereften \imId1 kes
Ayn-ı HildA'yıbag1amasınpenbe-t heves
250
yahut (Pa-yı HQdA'yıbaIJamasuı.J1şte-thevesI
-Ser-ımst1-i dalaIete benzer ceza. mı var
Tevfik. elinde dAmen-t şert HQdA'yı: tut
Kalbinde havf·t saltanat-! Kibrtya'yıtut
Da.'un dilinde na'!-) şeh·1~ urtAynlma hJmmetlnle reh-Iev~ tut
Ser-mestl-I dal41ete benzer ceza LDL var
Taı1hstz
(Beştnc1Defter. s. 5&-57)
cihanı tuttu felaket buhan neyleyeUm
Bozuldu hal}t-ı zamanınşi'an neyleyeUm
Kınldı sa'at-! vahdet 'ayan nerleytUm
Yıkıldı dA'tre devletomedan neyıeyeUm
Bela sürükledi sabr u kararı neyleyelım
Ş1ka.yet eyleyelim tall'·1 nıükedderden
Durup da çagnŞaJım derd-t baht-ıbi-ferden
Ftga.n u zar edelJm Afet-t mukadderden
ctham dolduralım gulguleylc her yerden
Bela sütilldedt sabr u katan neyleyellin
Bm üç yüz elli sene şan veren~ DOldu
Cihan-ı küIre kılıç sallayan eMın noldu
Şehamet lle tutan roOM MüslQman noldu
Bütün bu devlett 1lm lle kurtaran noldu
Bela siiıiikled1 sabr u karn.n neyleyelim
Kör oısun ag1amayan göz geUn de agIayahm
Flganla sine-l1isk ü fOcUnı ~LaYaJmı
yeter bu seyl-l mus!bet su gıbı çag1ayalım
251
Tutup da zaumı dIn-i mObrne bag1ayalım
BelA sôn1kIed1 sabr u karan neyleyellm
SOyündü .er1J#1m1z er yertnden er geJs1ıı
yazık degll nı1 açıkyiizlü.kahbeler geJs1ıı
yeter haIasmuza hllkm eden haber gelsln
Bu m1hneUn sonu artıkyeter yd:er gelsinBehl slirük1ed1 sabr u kalan neyleyelim
Gönülde yüz gülecek inktşaf-ı sıhhatyok
Neva.-yızevk u sürCira saraya kudret yok
yıkıldıye'slle hatır enis~i sohbet yok
Bahar-ıgamda mıyızhep sükün u raJıat yok
Bela. sQıiikledi sabr u kalan neyleyeUm
Cefa.ya devr-i sa'actet feda olup gıtti
S1nin1 Onır ü hayAtın heba olup gltti
Hayat-ı cllvesıTevfik cüda olup giW
Hayata aıı u telehhüf gıda. olup gitti
Bela. siirükledi sabr u kalan neyleyelim
15Agus~ 1935
(BeşinciDefter. s. 60-61)
Bu varlıktahükm-i ezel var Iken
Oku a.yet-i mahvi kÜL var Iken
Y11rü ehl-j hal ol maha! var iken
Tükenmez temenni emel var tken
Er1lmez mur.1da eeel var iken
Omide gönül eyledtk intisab
Gele t.a.ll'1nden muvafık ceva.b
Bakarsın ki yanlış yapıhnışhesa.b
Tükemnez temennl emel var Iken
252
V'Qcıida geliş bır kablhat mJdtr
Elem1e e:z1lmek lnAYet mJdIrYoıuJmak bu Hakk'a ı1AYetmıdır
1\ikenmez temennıemel var ıbnEr1bnez murada ecel YIQ' tken
Hayal! bir IŞtIr mQrQr~ıhayat
BÜffin varJ:ıgı lokma eyler vefat
Ne mazner elde ne möBtakbeıat
1\ikenmez temennı emel var tken
Erllmez murada ecel var iken
Vertr hissi şehvet eder aşınA
felAkeUm gaflet eyler hebA
İki l.1let üstıınde bır mübtelA
Tlikenmc2 terııennıemeı var iken
Er1lmez murAda ecel var Aken
Cihan dem hi1km~lezeldJr bdtün
Onun rQhu tül-ı emeldlr baiün
Olanlar bitenler eceldırbütünTOkenmez temennl emel var IkenEI1lmez murada ece1 var iken
Elinde olan şey benJmdırdeme
BırakYArının ftla1n1 gam yeme
Bugün var kU kaldı ldmden kı:rne
TIikenmez temenni emel var iken
Er1lmez murada ecel var iken
Erinden kadın aynhp zar olurKadınslZkalanlar da na.-çlr olur'
HuIasa gelen dehre bt-zM olur
,.
253
TQlcenmez temcnnt emel var Iken
ErfImeZ murAda ecel var iken
Bir evde çocuklarla maderidir
BütÜIl ann bır teıiıennllçC:r
Geç1m derdi etle beraber pl$er
Tükenmez temennıemel var Iken
Erilmez murAda ecel var .iken
Ne sensin ne ben miUk ii mAI.l8teyen
Yer ıster yertnce c1hana gelen
GOrOrsün ki gıtmiş tamam etmeden
Tiikenmez temennI emel var iken
Er1J:mez mura.da ecel var iken
Ne aylar ne gı1nlerne sa'at kalır
YIne smet yine ondan h1kiyet kahr
ClMn bL kuru şeyden ibaret kalır
Tiikenmez temenni emel var iken
Er11mez murada eceI var iken
Ne gOsterdl TeVfIk bana gLı1Jertm
KenAr-ıemelden neler gOz1erimSana 80ylertm bak iki gözlertm
TO.1cemnez temenni emel var tken
Eı1JmeZmun\da eCeI var lkens
2 Teşrin-l f.VVeI 1935
(BeşinclDefter. 9.68-71)
A1ude olup hamr-ımahabbetIe beYAnmı
Mest oldu bütün detndeme-l aşk s1e c4nmı
Ben bi-haberlm sonna bana gayri ctvamm
Her veeh1le azAde-ser-l kayd-ıdMnun
254
ÖJdı1rdQ beni hasretıney rOlı-ı revinmı
KemUmde bulup dJnledJt10ıhep sen tDıiŞStn
Güya ki o AyJnede LIeIL yok ben fınIşsln
Varbk denı1en Sl1rete pf1'tben tın.fşs1n
Yok yok gilzeltm varbla eLP u ten tınıesln
ÖldiirdO beni ha$l'etln ey rob-ı revamm
CAn cAzibe-1 aşk lle ~daratutu1m\JŞ
Gtiya ben 1m1Ş çenber-I ruhsaıatutuhnuş
GOnlCtnıgibi ya zülf-I sJyeh-tara tutulmuş
Yagaınze-ınım-ı nJgeh-1 ytra tutulmuş
Öldürdilbeni hasre1ın ey rtih-ı revanım
Sevdim seni derd ü elermn hanesi oldum
Şehr-1 sitemin cezbeJj d.lvanes1 OIdUm
Erba.b-ı ukülün hele ~es1oldum
Hicran ev1nln lteş-I sı\zAnesloldum
Öldürdü beni hasretln ey nih-ı reva.nım
Jsaıı SiLrQ1" etmege bir alet olaydmı
Hertüda sana mahrem"1 tinslyyet olaydım
Peymane-keş-l daire-I vus1at olaydımKoynunda SenJn SakJa.dıAm sa'at olaydmı
OldardO ben1 hasietin ey ruh-ı ıeva.nım
DaIIyayı gözOıu gOnnedi bu derd-1 ser1mden
Sevdi-yıvisA1Jn benl vurd,u cijleı1mden
Ahun sıkışıp kaldı lebimde hazerfmdenMahvoldu VÜC'lidumdak1 kuvvet kedertmdeiı
Oldfudü beni hasrethl r:y. rUh-ı revanım
Tevfik ezen I11Ayedir msana tahammfrl
Dehrıngamınamihnet-t devrAna tabanınıal
Asan ise de sIne-l StJdna tahammül
~55
Pek mÜŞ1d1muş ateş-l hicrana Wıammiil
Öldürdü beni hasret1n ey ruh-ı revanun
3 Kanun-ı evvel 1936
(Yedınc1Defter, s. 35-36)
Varlıgımdan ayn-I1stJgna. refahmıdırbenim
Kayd-ı aıemdentecerriıd şahrli (bm) dır benJm
Meskenet nefslInde ihsan-ı ttah'undırbenJm
Vech-l Bc\kt her cihette kıblegahımdırbenJm
Gayri gönnek sOret-l sehv-ı rugAhmıdırben1m
&Iiligtm icabıdırbaşınıdakimOşkülbela
İzzet-f nefs! zem olmuş medar-ı fbttıa
Varbgın mahveylemektlr semt-l Hakk'a 1't1Uı
Veeh-l BAki her cmette kıblegahıtndırberum
Gayri görmek sOret-1 sehv-I JUgAhımdırbenfm
Met·t hQsn-I ma'işetUrhevA-yıkesb ü kar
Hep heva. üstündedir devr-l hayat etmez kamt
Her vücüd Ayine olmuş anda Hak'tır aşIkAr
Vech-I Büi her cihettekıbleg~benim
Gayri gömıeksüm-l sehvol n1gıUıundırbenJm
Mahv ü ısbAtın tecelligalııdır Alem bütün
OL tecelliden temessiil eylenıtşAdem bütün
Münkeşıfher cebheden bu hilmıet-lmübhem bütün
Veeh-l BAki her cihette kıblegAhımdırberum
Gayrt görmek süreto! sehv-I rugahımdırbenfm
HAd:lsAt-ıdehr ıçJn reng·ıbaka bulmak muhal
Devr-ı eyyant ü leyAl olmuş hesAb-1 ırtıhaı
Der-kenar etmiş hayat evrakımkayd-ı zevaı
Vech·l BAki her cıhette kıblegahundırbenJııı
2S6
Gayri gOnnek sureH sem-1 nJgI1Umdır bemm
Her hakikat kım eder yoktukta &Oret 1ktısab
Suretınden ayrılır gUyA eder ref'-1 n1kAbUnsur-1 eşkAl ıçın elbette haktır tnkı1ab
Vech-l BaId her eihette ıiıblegtbmıdırbenım
Gayrt gOmıeksQret-1eehv-1 nigAhJındır ben1m
Eylem1ş Tevfik ımLA 4ehri asAr-ı sırat
Hep O'dur mecmu'a-1 1cmA1-1 nev'l mümk1na.t
RO-nemAdırIşbu rengtn perdede esn1r-ızatVech-11Wd her dhette kıb1egahmıdırbeJUnl
Gayri gOnnek sı1ret-1 sebv-i nJgahundırbemm
19 Temmuz 1938
(Yedinci Defter. s. 149-151)
Hayatınısmbenim alemde yAN dll-pesendtms1n
Tecessiim eylemiş üsliıb-ıhOM-1 bi-menendlmş1n
Enistm Care-sAzun 'd1l-nişfnlmmüstemendıınsln
GOnfll~a yekta nev-nUıaı-1ser-bfllend1ms1n
Ben!m8tn nAzenintm SeVdWm canım efendJmsin
Ed1p gonıÜ1n feragat gııı-şenü kaşaneden geçtimCihanın varIıgmdan sanki bir v1J'Qneden geçtimSOzü1dQm mey gibi hep şişedenmeyhaneden geçtim
Olup mest-i ceınalmSAId vo peymanedengeçtim
BenJmS1n naZeninJm SeVdJgInı canım efendUns1n
MedAr-ı zevkmı oldukça leb-1 la1-i şeker-barın
HayaIlındedevam ettikçe rOh aıı1de gıift4nn
Bulur her denı kllş.ayışgOz1ertmde verd-1 ruhs4nn
Esir etmJŞ d1I-i şüôdeım ziilf·19.tyeh-tann
257
Olup rUhwnda peyda dem-! ~km rahm-! mMerde
VücO.dwn oldu hep sevdi-yıdkh\nn1a perverde
Hayaun gOzIerJmde arzu-yı vus1at(lar) ın serde
cemaımseyr1ne ey mah d8mfm obnuyor perde
Beııim91nnazenıntmsevdJglm c4nım efendlmsin
Nası.IinkarederdJrn sen benJm roh-ı revammsın
Ezelden yar-ı canımsmhayat-ı c~Mdanımsın
Riyaz-ı rOhsun her-dem bahar-ı dU·sitaıumsın
EnInıms1nnga.ıumsmn.tyazmısuıI1sAnıınsın
Ben1mSin nazenınım sevd1glm canım efendlııı.$1l1 .
Seninçitndı1r bütün gQn varJıg:ım reftar ı1 güftanm
senın ta'rif-! hüsnünden Ibaret' oldu eş'a.nm
InAyet kıl kulun Tevflk'a eyyıN rüsün-gAnm
Senın aşkınla olmuşturcihAnınhalkıagyanmBenıms1n riazeninfm SeVt:IWm drum efendln1stn
3 Agustos 1938
CYedJnct Defter, s. 153-154}
zamana uydunıp kendin tahani eyleyen kan
Bulur aklınca bır yol~er kendinde huşyarı
Meger tgOOe gelmiş kendini fıkr·i fiisOn-garı
Ne süret alsa alem hükm eder ki tavn mişvı1n
Yalandırgösteriştlrhalkı alda.tmaktırefkan
Neler gOrdı1m neler b'.ı köhne dAgınsayd-gAhında
Ne müthiş hamleler yaptı şakaYet şa}ı-rAhmda
Neler g17Jendi zir-! hITkada rengIn kO.Wıında
Otunnuşgostertr kendin hakIkat han-kahmda
YalandırgOsteriştlrhalkıaldatmaktırefkAn
258
Kıyafet uydurup zAh1rde oekl-ı ebi-i bfAna
Utanmaz benzetlr bir katre ·fbnfn bahr-i 'ummana
Uşanındanfazilet sanki sevk etmekte tugyana
Nffakıngtzley1p da'vel eder dO:nylyı tnıAna .Yaiandır gOsterlştJr halkl aldatmaktırefkan
OmAdan dem vurur alemden fSUInA eder izhar
TenezzQl eylemez zahlrde aJınUldınsedendInAr
cUı,andan el çekip ma'nada 'ukbaya teveccilhkar
E1Jnde da'ima tesbih var aAmıda1SUAfLrYa1andır gösteriştır halkı aldatmaktır efkan
Cl.hana verdW şek1-1 riyadan kalbi rıscıde
KemAli yAd olunsun pek şevermeddAhıher sOda, .
Muvaffak oldUlun söyler 'uluvv-j nefs-ımahsOda
KanA'at kl)şes1nde 'cübbe YÜ destan fersOda
Ya1andır gOster1ştJr halkı aldatmaktır dkAn
Fazilet mesle~debU' sQrQ caıın doIaşnuştıi
Tarikat aıem1noemeSıek-fmalıstisşaşmıştır
TIcaret aıemlnde sahtekartıkbaştan aşmıştır
sana Tevftk gördüm bir 1k1 mı::ul1s yanaşmıştır
Yalandır göstetJştir halkı aldatmaktır efkAn
Şu yolda ış yapan Ahir olur elbet nedamette
Sakın kaptırmama1fn FAhatm olsun seUanette
Degııdirmerhamet emnJyyet etmek hak t.tcarette
Gelip de YaJVaran k1m olsa da hangi kıyMetle
YalartdırgOsterJştU'halkı a1datmaktırefkAn
11 Şubat 1940
(Sekızincf.Defter. s. 1<>0-101)
259
Rızk-ımaksomu bulur adi sebeblerden beşer
Herkesin gOnlündedir sırr-ı zubQr-1 hayr ii şer
tst1kamet ashdır ser-mAycnınetme heder
Hnekan mahveder. sa'y ü kan4'atbr hüner
Do«ru yoldan aynian avare yol bulmaz gıder
Hangi bir kara teşebbQsetse şahs-ıhOekAr
Menfa'at te'min1 tç1n hIIeYt eyler medar
OlnıaımştırMeırsan'atCihanda~Oldugu yeıden eder her bilekar ahir nrarDoAru yoldan ayn)an avare ynı bulmaz gider
AştnAsıdıresasen rub-ı ınsanın ma'aş
H1lkaUn ser-maye-ı imd~dı olmuş mti'Aş
. Basılı tahsll için beyhı1dediretmek telAş
Kısmetltagyir içb:ı kafi degıı etme savaş
Dogru yoldan aynlan avare yol buhnaz gider
Bır menidır eyleyen pl:rAye-t h1lkat tenı
Bir düşün tevlid eden kttnCUr bu aıetten seni
Piş-t Hak'ta secde et küfr etme gel terk et beOJArzu-yı nefskUr Tevfik şabsm reb-zen1
Dogru yoldan aynlan Qvare yol bulmaz gider
3 Agustos 1941
(Dokuzuncu Defter. s. LL)
Yogim1ş alem-I a.şlmıamyevm u ladiYandDlp a.teş-l hicn\n ile ctn u ,bbedt.
Oldu mizab-ıtaııSssorlld didem ebedtKalmadı Aşık-ı nA-şAd u hQmQn meded1
Meded t:y Hazret-l Sultan-ıRuslU huz bı-yedi
RühuınacJsın1m.l tahmn Ue pQr·bar oldum
Yen. geldi Yı1LWm. aczUe nA~ oldum
çektigDn denlı koyup aşkagb1fta.r oldum
BUmedlm noJdugum mihnet ile bAr pldum
Meded t:y H.auet-t Sultan-ı RusQl huz bl-yedi
Oldu gırdab-ıh~dA'~1pf.ş Q PeSUnKesret-l ma'sıyetlmden tutulur dmı nefestm
Nefse uydum hep o vAdIde terakld hevesım
AnladımMllınidüştom sen Oıup ~-resIm
Meded t:y Hazret-l Sultan-ıRuslll huz bı-yedi
Dide-ı alem olan nUN ha.ht 5en's1n
5eyr eden vech-l tıahryıkemQhL Sen'mReh-l dergah-ıHuda'sınyin.f; rAhı sen'sin
Ta.ıtb·ı Hak oJanınpÔşt u penAhı sen'sinMeded t:y Hazret-l Sultan-ı RusQ1 huz bl-yedi
TarihsJz(Evrak-ı·peı1şQndan)
281
RId4~yı fnzlvl~LkrAhdandırhep
Bu vahdet kesret-l Amed-şOd-ı~dırhep
MQcerred hÜSll-l ma'nA "•••ekr1ml mesvAh" 'dandır hep
F1:rı1g-ıhane-! dj] şeb-çetII-ıahdandırhep
F;etiJ·llha amma sm u tAb OJ mAlıdandır hep
Yakışmazh1mmet-i ehl-l vd'ayaeylemek da'vA.
Bulunmaz Oyle bır siirette semt-i kıble-Jma'na
Otur ba.b-ıIıza.da ırJuyadınvar tse haJ4
Ne sahip himmete nı1Iınet ne bt-btmmetten et şekva
Gönül ma'lıimunoıSun hayr u ~r Allah'dandır hep
HaytUm bezın-l ŞirfnL."ldenalmaz hAm dil-I Hüsrev
Görürse sine m1r'Atındamfhr-ı aşktan pertevOlur her hatvede seyr-t canlina &erde illet nev
Mahabbet-tAz1yAne dil semend-ıUZ çAbuk-rev
Gidenler dest-galı-ıvus1ata bu rahdandırhep
sanırlar neyl-ı matlab mukteza-yıMl-ı devlettlr
Haldkatte tecelli eyleyen asar·J kısmett1r
Kana'atkarbk. 4lemde bır kepz-ı sa'adetUr
Hartsa ye's ii miistagnıye servet de'b-ı hf1mıettlr
.Bt1tün bi-caJı olanlar arzu-yıcAhdandırhep
Esir-ımıhnetolmak ehl-i fazla eSLU adettir
UkiilOn mOnteMAyı seyr1 seyrAngah-ı hayretttr
Yolum Tevf"ıkn1h-ı plş-I icW·ı hQvtyyettır
Hıre4-k!ranıpmıAı eylemek nAmlls-ıkudrettlr
Benim diişkiinliigümFazıı dil·ı agahdandırhep
2 Teşrin-ı s4nt 1926(Not: Bu tarihten tahminen
on, on iki sene ewe1 yazılmıştır,)
(BJr1ncl Defter. s. ı 50)
262
EhH him:met çarha PAma1 olmamış olmaz yine
saha-I tn1mlette cevval olınarQış olınaz yine
Nl-munididen tebeh-8Al olmamış ohnaz yine
AIzu-yıcaham~o1nıamışohnaz yine
Dll-flrib-1 bant u Jkba1 olmamış obnaz yine
M-tma'na isen kılma tehAlült alemeKışver-1 tecı1d lA?..undırvt'icud-ı ademe
Hem kemAle cllve-gAb olsun vQcj).dUlt hem-deme
LA-mekAn seyr-1 cemAl-1 vahdet Oldun gam yeme
Mülk-! dunya ktmseye mal olmamışolmaz yine
BI-gln\ndJr öyle mulk-1 Arzu ldm hiç kes
Olsa da pa.beste-1 Ommid nWıend-1 meges
lntlh:l etmekte mahrartı1yeleahir nefes
Menhel-1 bab-ı RıZA'dan kım ıraı olmuşsa pes
vasıl-ı ser-hadd-l amaı olmamışolmaz yine
H1kmet-I·eflAk ile ugraşma EOaton 1seıı
Dur-bIn o] vakıf·ı. esrAr-ı Ka! u Nan tsenMuSt-I vakte kaI1n ol hem-dem-1 Harcin isen
Kendtnl kend1nle hanet ma'rifet-meşhunisen
Bunca demdJrdef-1 eşkal ofuıanuş olmazyine
Na't-ıhüsntn söylesin bülbi11 gibi Gllrtb müdanı
Gm-şen-1 ma'nada olsun~e-sazu la-yenAm
Olmayınca dAsUAn-ıHüsn·(1 Aşk ey dil tenıAmBöyledir Tevfik hiikm-l rnüdde'a. 4h1r keıam
MilIg-l kudsi bır zaman ıaı ob:namışolmaz ytne
6 Mayıs 1935
(BeştncıDefter. s. 2-3)
263
Meyı-ı üıret glbı ünstyyete payın olmaz
Dddeld cern'lyete südde-ı !Ucran olmaı
Gerçi ferdf yaşayış Meme ŞAYin OJı:ı:ıaZ
Ehl-1 cl1l sohbet-I na-ctns ne şAdan olmaz
Bezın-ıcilhhaı gıbı Arife zmdan oJmaz
GeçJF1p devre-1 eyyanıı bOtan hAd-ı hevl
Yakışır şeymi heman hükm-ıkaderden da'vA
Yok yere nakd-1 h~tı teler etmek ne reva
Eyle tahsil-ıkemAL etme felekten şekva.
Müddet-I ömrü gıbı aIaLe devrart olmaz
Merd isen k1şver-l1Ifatıagırtp onda yer et
Bütün a'maI1rıJ efaItn1 hikmet eser et
Dıkkat et etme nranıı emel1nden hazer et
Sırr-ı takdir-I vukü'At-ıcihandırnazar et
Çeşm-1 fbret gibı hIç Meme mizan obnaz
Olub endişeneher lc\hzada h4klm vıcdan
Şehr-lldrak1nola merkez-ı ImAn u emanOlmasın Hakkta M'atta re8kın n1syan
Mazhar·ı feyz-1 ubQdfyyet olandır insan
Yoksa ma'lÜde kişi şekl1le insan ohnaz
Pek moh1m mes'eledir kendine olmak saııib
Olma aıemde IrMabm etmişglibSen yetersin sana TeVfIk olursan lAUb
Um ise maksat e~er Aıif·j nefs 01 Gaıtb
KendJn1b~n Adem gibi na-dan obnaz
II Mayıs 1935
OBeşllxl~r,s.8-9)
264
Not: Gazell tahmIS ed11en Mlr GIlUb. nıIrtınfrAn rOtbesl.yle
paşaolan. Osmanlı devlet adamı ve şAlr:I. 1'iiTk Gallb diye
de meşhurAbdillhaJfm Gal1b(Ol. 1876) Efendi'dir.
Ayet-i hOsnCin o kim tdsır Q iDbI1Sın b~
Bezm·i JIm 11 h1lanetln SaId VQ sehbbın bilir
Sanma kim şeyda.-yımutlaktırtemennAsınbilir
NüSha-i aşkın gonOl şerh-itJ1ezayı1sın bl11r
Half harf esrar-ı te'sIr tl teveJ1asm bilir
M\iddet-lleyl ü ndıaI' ancak mOsllvi bir demeGOlgedir eşya vüctld-ı MtAb-ı akdemeÇAr unsur perde-l veeh-i 'haldkatlir heme
Al~nu rerıg-i nIl'eng-i hQdfis-i Aleme
DU bu Sl1rethanenınnakş-i heyOlasm bilir
KattılAtakıl naıarbAz1çe-l.lnıdretmld1r
Ya temaşa-hane-ı evsaf-ıkııdslyyet 0L1CUr
Hasılı mecmü'a-l vahdet olankesret mJd1r
Nükie-l ser-beste-I sur-ı wiih1yyet m1dJr
Var mı lafz-ı vahdetln bilmem ki ma'nasınbilir
Sarsılırhükm11şu'1ırun nekr-l hüsn 11 aşktan
Kuvvet-ıldrak gtt:mez bikr-i hüsn Q aşktan
Olsa da ser-mest II şeyda. sekr-l hilsn il aşktan
Bi·habercUr samna raz-ı mekr-l hıısn 11 aşktan
Öyle Mecm1ndııtki dil Leyla ve MevIa.'sınbWr
Kendi ahvaıınCıe01 her-dem raklb-i mugher
Obna gel avAre-i endişe-l hilkm-i kader
Sfne-sa.f 01 mebhas~l ilm·l çedemden et gQZer
Bahs-l ed~ eyleme ey Mce kim ehI-l nazar
Kudretln Asai-ı takdir ii tecetıa.sınbilir
265
Mest-i cAm-ı aşk olup bezin-i fenadan al ayaı
Ehl-I tecride oluptur bu c1han da.t l1stü bag
Cezbe-i didar olunca kendine~nçeragEylemtştır Aleıntn bUd u neobOdundan feriRDil ne ukbasuıhayal eyler ne c!Upyasıı\bflfr
GerdJş-i çaLakJ. var olsun mgAh·1 şQhunun
Cl1ve·1 bt-baki v3f olsun nJgah-1 şQhunun
İn'ltar-ı pak1 var oıSun ıtlgah-ı şuhunun
Neş'e-iidn1k1var olsun nfgah-ı şiihunun
Mest-i Mb-ı nh iken uşşAk.·ışeydasmbllir
Gösterir yol evc-I1st~ya el-hakMb-ı aşk
AsumAn-perv~Oıur hak olsa da abMb-ıaşk.
Böyledir Tevfik cihanda hikmet·i iCAb-ı aşk.
Eylemez H1lmıet tenezzül yoksa kJm erMb-ı aşk
Ce1b 11 teshir-i vtsQ1tn vefk·ı a'la81l1 bUJr
3Hamanl935(BeoınciDefter. s. 20-22)
Nerede etse tesAdüfkad-t C4nAn göziime
Takılır sflsl1e-( zülf-ı perişan göziimeEyleytp şive-i reftAn nJgehMn gOzüme
. Baloyor mu diye dU-haste-1 hicran gOzüme
Bakıyor cm alıcı gözıeriyan yan gözüme
Ya bt1frsem yert var bir nlgeh-i ıUWnaben
Ne kadar tath yftri1r can gıbt ctsrntyyet ilen
PişgaJıımdahayaUın gıbı seyr eyler iken
Bakıyormu diye dil-haste-I hicran gözt1mt
Bakıyor can alıcı gOzlen yan yan gözüme
266,
Nedtr olsuret-ıziba ne D nazende edA.
Olsa layık ona bin atık-ıOQddc feda
Baktımol dil-ber-14hQ-ıevışÜ d}ve-zeda
Bakıyormu diye dJl-haste-ı Lı.ICrAn gözOme.
B4:k:ıyor can alıcı g6zler1 yan yan gOzOme
Kuvvet-1 ebibesi hüsnü nJgLhmda bütOn
D1k:Iltp durdu hay4Um ser-i l"lhımdabQtOn
Kuruyup ka1dtgımoldukça vtealunda büt9nBakıyormu diye dil-haste-l hteran gOzllmeBakıyor can alıcı gO:7lert yan.yan gOztıme
Beni mahveyledl dldAr-ınJgara heve81D1
Kesilip bttU Qmid!m glbi AIemde sesim
Verıyorirengonıb ol sim-beden son nefeshn
Bakıyormu diye cW-haste-1 htCrAn gOzüme
Bakıyor cAn alıcı gOz1er1 yan yan gOzüme
Ceşme-ı çeşın-idlJl~ hayran hayran
Bir içim su diye feryAd ıle oldum gı.rYAn
GOrc1Om ol dil-ber-l bt-merhamet il emn ü emAn
Bakıyorıpu diye dil-hastc-ıhıcran gOzııme
Bakıyor can alıcı10Zlert yan yan gOzQme
BOyledir Metl Tevfik o cAn-parelertn
Bir nazar canın alır aşık-ıbi~arelertn
twetirken elemi dilde olan yArelertn
Bakıyormu diye d1l-hastc-l htcran gOziime
Bakıyor can alıcı gOZlerl yanyan gOzOme
II Mayıs 1936
Wtu1cıDefter. s. 102-103)
267
T~iQAZ&.I PU:tPıJ
Mübteıa-yı d<:td-l aşkim dildeki SeVda. nedir
~tlmdenbILnıf2fmrO')'ı1nedir hulyA nedlr
saha·ı Idrakten. düruDı bu varlıkya ned1r
Öyle ser-mesUm kı fdnlk etıı:ııı:::rJmdı1nya nedır
.Ben kJmLm SA1d olan k1md1r mey il sehM ned1r
VaI1h·l dldAr-ı yanın cAm-ı ııııam Jstertm
Nll-l1lllI'Ad-1 hasretim bir~ enram .tstertmSiiztş-l hıcrana 'bt-tab oldum enca.ınıstettm
Gerçi canandan dll-!şeydaJçiJ;L k.am ıstenın
Sorsa canan bllmeziınkanı-ıdil-i şeyda nedir
-Neşve-i kAfi verir 'uşşAkaey nııhr il hayal
Nakş-J eyvan-ıdJH Mecnün-ıhayrett1r cemaı
Yarını aşık olan kendinde bulmaktırkemal
Aşııo ma'şôktanmüst" eyler bir Vt8AL
Aşıka ma'şOktan her dem bu~nedır
Kım kı vahdet-Mne-ıendişey1 tA'if degnSIIT-I kada kltab-ıkudrete vakıfdegtl
Nilkte+aşkı l1sAn·ı ma'rifet VASıCdegll
Hlkmet·ı dUnya. vı1 ma-fıha bllen Arıfdegn
Arif oldur b1lmeye dünya YÜ ml-fiha. nedır
Aşktırser-geştegan-ıdem·ı hecrtn hem-demi
CiNe-! didArdır bezm-! mahabbet malu;eın1
Derd-nrot etm1ş ezel Tevfık kalb-l Ademi
. Ah u feıyadın Fuzüli 1ncldtptir aIem1
Ger beta.-yıaşk ile h~üd isen gavga nedir
17 Eylül 1936
(Altıncı.Defter. s. 151)