Prof.dr. halit hami oz 01-sağlık kurumlarında bilgi sistemi-sağlık bilgi sistemlerinin gelişimi

Prof.Dr.Halit HAmi ÖZ Kafkas Üniversitesi

1

SAĞLIK KURUMLARINDA BİLGİ SİSTEMLERİ

Sağlık Bilgi Sistemlerinin Gelişimi

Prof.Dr. Halit Hami ÖZKafkas Üniversitesi

Mühendislik Mimarlık FakültesiBilgisayar Mühendisliği Bölüm Başkanı

Bilgisayar Yazılımı Anabilim Dalı Kars, Türkiye


2

Bilgi: Üniversitelerimizde Sağlık Meslek Yüksek Okullarında verilen

SAĞLIK KURUMLARINDA BİLGİ SİSTEMLERİ

Derslerinde yardımcı öğrenim materyali olarak hazırlanan bu sunum AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1819 dokümenından yararlanılarak

Ve

6 slayt bir sayfada olmak üzere print edilerek aynı zamanda ders notu olarak da kullanılabileceği göz önüne alınarak toplamda 18 sunum olarak hazırlanmıştır.

Diğer sunumlarla ilgili bilgiler bu sunumun sonunda verilmiştir.


3


4

Sağlık Bilgi Sistemleri


5


6

Veri


7

Veri Veri, bir olayı incelemek, bir olayı aydınlatmak, bir gerçeği ortaya

çıkarmak, herhangi bir konuda karara ya da sonuca varmak amacıyla derlenen ham materyal (kayıt, gözlem, belge, görüş vs.) olarak tanımlanabilir.

Dolayısıyla veri, bireysel veya örgütsel amaçlar doğrultusunda toplanmakta, ancak işlenmemiş veya yapılandırılmamış olarak kaydedilmekte ve depolanmakta olan birbirleriyle ilişkilendirilmemiş olay ve olgulara ilişkin gerçekler bütünüdür.

O halde, bir olayı incelemek, aydınlatmak, bir gerçeği ortaya çıkarmak, herhangi bir konuda karara ya da sonuca varmak amacıyla derlenen, kayıt, gözlem, belge, görüş vs. gibi ham materyale veri denilmektedir.

Başka bir ifade ile veri, çeşitli sembol, harf, rakam ve işaretlerle temsil edilen ham, işlenmeye hazır, işlenmemiş gerçekler ya da izlenimlerdir.


8

Enformasyon (Bilgi)Enformasyonun tek bir tanımı yoktur. Bakış

açısına bağlı olarak tanım, sözdizimsel yönü (yapı), semantik yönü (anlam) veya pragmatik yönü (niyet veya enformasyonun amacı) ile ilgili olabilir.

Biz enformasyonu, yalnızca gerçekler, olaylar, işler, kişiler, süreçler, fikirler veya kavramlar gibi kurumlar hakkındaki özel bilgiler şeklinde tanımlayacağız.

Örneğin; bir hekim bir hastanın (kişi) tanısını (gerçek) bildiği zaman, o enformasyona sahiptir.


9

Enformasyon (Bilgi)Enformasyon verilerin karar

alma sürecinde destek sunacak şekilde, anlamlı bir biçime getirilmek üzere, analiz edilerek işlenmesiyle ulaşılan sonuçlar şeklinde tanımlanabilir.


10

Enformasyon (Bilgi)


11

Enformasyon (Bilgi) Enformasyon, karar vericilerin ihtiyacını karşıladığı sürece bir anlam

ifade eder. Örgütsel ve kişisel düzeyde etkili kararlar almada kilit role sahip enformasyonun bazı özelliklere sahip olması gerekir.

Enformasyonun değerini belirleyen temel nitelikler şu şekilde sıralanabilir:

Doğruluk Noksansızlık Zamanlılık Uygunluk Yerindelik Ucuzluk


12

Veri ve Enformasyon İlişkisi Verinin tek başına bilgilendirici özelliği bulunmamaktadır.

Buna karşılık enformasyon bilgilendirici bir sonuçtur. Enformasyon belli bir görev veya amaç için, biçim ve içeriği uygun olan veridir.

Biçimleme, süzgeçten geçirme ve özetleme, veriden bilgi üretmede kullanılan yaklaşımlardır.

Biçimlemede veriler belli bir kalıba veya düzene sokulur; süzgeçten geçirmede gereksiz veriler ayıklanır; özetlemede ise bilgiler daha sade ve anlaşılır hale getirilir.

Ham veri belirli işlemlerden geçirilmeden fazla bir anlam taşımaz. Üzerinde tartışma yapılamaz, bir karara varılamaz, yorum

yapılamaz ve herhangi bir sonuca ulaşılamaz.

Verinin belirli işlemlerden geçirilmesi veri işleme ve veriler işlemden geçirildikten sonra elde edilen ürün ise enformasyondur.


13

Veri ve Enformasyon İlişkisi


14



15

Veri ve Enformasyon İlişkisi Enformasyon ve veri arasındaki farkı basit bir şekilde

örneklendirecek olursak; hastane deposuna (malzeme deposu, eczane deposu vb) farklı zamanlarda giren farklı ürünlerin barkod sistemi taranarak sisteme kaydedilir.

Dolayısıyla kaydedilen her bir ürün barkodu ile binlerce veri taranmış olur.

Elde edilen bu veriler toplanarak hastanenin herhangi bir ünitesinde (acil servis, cerrahi kliniği, dâhiliye kliniği, poliklinik, yo ğun bakım vb) kullanılan ürün (ilaç veya sarf malzeme) miktarı, ünitelere göre en fazla kullanılan ürün çeşidi veya hastanenin belirli bir döneminde kullanılan toplam ürün miktarı gibi anlamlı enformasyon oluşturulabilir (Şekil 1.1).


16



17

Veri ve Enformasyon İlişkisiKlinik anlamda verinin enformasyona

dönüşüm süreci Şekil 1.2’de şematize edilmiştir.


18

Veri ve Enformasyon İlişkisiBuna göre hekim hasta karşılaşmasıyla başlayan

süreçte hasta veya biyolojik süreçlerden veri elde edilmekte,

verilerin yorumlanmasıyla enformasyon ortaya çıkmakta ve bu enformasyon tekrar klinisyene dönmektedir.

Yorumlanmış verilerle tümevarımsal muhakeme yeni enformasyonu ortaya çıkarmakta ve bu yeni enformasyon, tıbbın enformasyon yüküne eklenerek diğer verilerin yorumlanmasında kullanılmaktadır.


19

Sistem Kavramı Sistem, bir sınır içerisinde birbirleri ile etkileşim içinde

bulunan ve ortak bir amaca yönelmiş olan öğeler topluluğudur.

Sistem, günlük dilde başarılı sonuçlara ulaşmak için belirli bir düzene bağlı yol, usul, metot anlamında kullanılmaktadır.

Sistem, mantıki bir bütünlüğü ve tutarlılığı olan fikir ve prensipler topluluğu, karşılıklı ilişki ve etkileşim içerisinde bulunan parçaların meydana getirdiği bütün veya belirli kurallara göre işleyen bir mekanizma demektir.

Sistemi belirli parçalardan (alt birimlerden, alt sistemlerden) oluşan, bu parçalar arası nda belirli ilişkiler olan, bu parçaların aynı zamanda dış çevre ile de ilişkisi olduğu bir bütün şeklinde de tanımlamak mümkündür.


20

Sistem Kavramı Yukarıdaki tanımdan da anlaşıldığı üzere sistem çeşitli parçalardan

oluşmaktadır. Sistemi oluşturan bu parçalar (öğeler) ise alt sistem olarak adlandırılmaktadır. Örneğin;

Hastanelerde sunulan tedavi hizmetleri bir sistem olarak kabul edilirse, hastalara tanı konulması, tedavileri için gerekli medikal malzeme ve ilaçların tedariki, gerekli tetkiklerin yapılması, konsültasyon işlemleri, vs. ile ilgili yapılan her türlü faaliyet birer alt sistem olarak karşımıza

çıkmaktadır.

Aynı şekilde eğer sağlık sektörünün tamamı bir sistem olarak ele alınacak olursa, sağlığın korunması hizmetlerinden tedavi hizmetlerine kadar her bir hizmet alanı birer alt sistem olarak görülecektir.

Her sistem alt sistemlerden oluştuğu gibi aynı zamanda daha büyük ve kompleks bir üst sistemin de alt sistemi durumundadır.


21


22


23

Enformasyon Sistemi Enformasyon sistemleri; kendisinin de bir alt sistem olarak dahil

olduğu, daha geniş ve başka alt sistemlere sahip olan bir sistem kapsamında bilgi kümelerinin

toplanması, saklanması, işlenmesi, dağıtılması, karar verilmesi ve iletilmesi için gerekli olan bir bilgi kümeleri sistemi olarak tanımlanabilir.

Bilişim sistemlerinde bilgi oluşturma süreci ise; girdi, işlem, çıktı, depolama ve dağıtım olmak üzere beş basamaktan meydana gelmektedir.


24

Enformasyon Sistemi Enformasyon sistemi, belirli enformasyon

hedeflerine ulaşmak için, kişiler, aletler ve örgütlenmiş işlemlerden oluşan ortamlardır.

Bilgilerin toplanması, işlenmesi, saklanması, erişimi ve dağıtımı gibi çeşitli işlevlerin yerine getirilmesi için gereken;

uzman işgücü, bilgisayar, iletişim, bilgisayar ağları, sistem modelleri ve sistemde bulunan bilgilerin tümüdür.


25

Enformasyon Sistemi İşletmenin amaçlarını gerçekleştirmek üzere günlük işlemleri yerine

getirebilmek ve uzun vadeli planlar yapabilmek için ihtiyaç duyulan bilgileri temin etmek üzere bilgi sistemleri geliştirilir.

Bilgi sistemleri doğru, güncel bilgileri ihtiyaç duyan yer ve zamanda sağlamayı hedefler.

Enformasyon sistemi; belirli hedefleri karşılamak üzere, verileri karar verici için anlamlı bilgilere çeviren insan gücü, programlar ve yönetsel süreçlerden oluşan bir dizidir.

Bu anlamda enformasyon sisteminin temel görevi organizasyondaki karar verme aşamasına kadar bilgiyi

düzenlemek, saklamak, işlemek ve toplamaktır.


26

Enformasyon Sistemi


27

Enformasyon Sistemi


28

Enformasyon Sistemlerinin BileşenleriEnformasyon sistemi (ES) bilgiyi özel bir amaç

için toplayan, işleme tabi tutan, depolayan, analiz eden ve dağıtan bir sistem olup,

girdi birimi, merkezi işlem birimi, çıktı birimi, yazılım, prosedürler ve insan kaynakları

olmak üzere altı temel bileşenden oluşmaktadır


29

Enformasyon Sistemlerinin Bileşenleri Girdi Birimleri: ES’nin temel girdisi olan veriler, girdi birimleri aracılığı ile

sisteme aktarılmaktadır. Girdi birimleri olarak kart delicileri, kart okuyucuları, manyetik teypler, optik okuyucular, disket sürücüleri, disket ve tarayıcı gibi donanımlar kullanılmaktadır.

Merkezi İşlem Birimi (MİB): Verilerin kontrol edilmesi, işlenmesi ve saklanması

ile ilgili işlemleri yürüten donanımlardır. Bu işlemleri yürütebilmesi için MİB’in aritmetik birim, iç hafıza ve kontrol birimlerine sahip olması gerekmektedir.

Prosedürler: Bilgi sistemi içinde yer alan personeli girdi ve çıktı birimleri

arasında işbirliğini sağlayan çeşitli işletim ve kullanıcı yönergeleri, sistem prosedürleri olarak hazırlanmaktadır.

Yazılım: Bir bilgi sisteminde bilgisayar donanım parçalarının çalışmasını

sağlayan ve kontrol eden detaylı, önceden programlanmış komutlardır. Çıktı Birimleri: Elde edilen bilginin görülmesini ve raporlanmasını sağlayan

birimlerdir. İnsan Kaynakları: ES’inde insan kaynakları çok çeşitlidir. Yöneticiler, bilgi

işçileri, üretim ve hizmet çalışanları ve veri çalışanları bunlardan bazılarıdır.


30

Sağlık Enformasyon Sistemi Sağlık enformasyon sistemleri, koruyucu ve tedavi

edici sağlık hizmetlerinin yönetimi ve sunumuna ilişkin her türlü bilginin

üretilmesi, iletimi ve etkin biçimde kullanılması için kurulan

donanım, yazılım, yöntem ve yönergeler

bütününe verilen isimdir.


31

Sağlık Enformasyon Sistemi


32

Sağlık Enformasyon Sistemi ES, organizasyonlarda bilgi ile ilgili olarak aşağıdaki fonksiyonları yerine

getirmektedir: Algı (perception): Organizasyonlarda verinin ilk girişinin yapılması veya

oluşturulması. Kayıt (recording): Bilginin fiziksel olarak tutulması. İşleme (processing): Organizasyonun özel ihtiyaçlarına göre bilginin işleme tabi

tutulması. Aktarma (transmission): Bilgi sisteminde meydana gelen akışlar. Depolama (storage): Gelecekte kullanılacağı umulan bilgilerin saklanması. Geri çağırma (retrievel): Kaydedilen verilerde arama yapılması. Sunma, raporlama ve iletişim. Karar verme (decision making).


33

Sağlık Enformasyon Sistemi Sağlık enformasyon sistemlerinin temel amaçları;

tıbbi kalite güvencesi ve çıktıların değerlendirilmesi,

maliyet kontrolü,

verimliliğin artırılması,

yarar analizi,

talep tahmini,

programlama ve değerlendirme,

dış raporların basitleştirilmesi,

klinik araştırma ve eğitimdir.


34

Sağlık Enformasyon Sisteminin Temel Özellikleri Doğru, güvenilir, yararlı, eksiksiz ve kapsamlı verileri

zamanında, süratli ve ekonomik olarak derleyebilmeli, Derlediği verileri herkes kullanabilmeli ve bilgiye

dönüştürebilmeli, Üretilen bilgi bir havuzda biriktirilebilmeli ve havuzdaki

bilgiye kullanıcılar kolaylıkla ulaşabilmeli, Kullanıcıların ihtiyacını karşılamalı,

Gereken yerlerde ve düzeylerde son teknolojinin

imkânlarını kolayca kullanabilmeli, Gelişmelere uyarlanabilecek esnekliğe sahip olmalı,


35

Sağlık Enformasyon Sisteminin Temel Özellikleri Ülke içinde kurumlar arası, ülke dışında ülkeler arası bilgi

alış-verişinde bulunabilecek standartlara sahip olmalı, Farklı yönetim düzeylerinde farklı bilgi gereksinimlerini

karşılayabilmeli, Tek elden yönetilmeli, fakat tüm kullanıcılarla kolay

denetlenebilmeli, Sistem basit fakat fonksiyonel, süratli, eğitici ve dinamik

olmalı, gizliliğe özen gösterilmeli, Sağlık personelinin tümünün etkin ve verimli bir şekilde

katıldığı, motive olduğu ve kullanabildiği bir sistem olmalı,


36

Sağlık Enformasyon Sisteminin Temel Özellikleri Gerektiğinde sistemin tümü ya da bir kısmı süratle ve

kolayca güncellenebilmeli, Üretilen bilgi gerektiğinde uygun tablo ve grafik

yöntemleriyle sunulabilmeli,

gerektiğinde de tüm istatistiksel yöntemler uygulanabilmeli,

tahminler yapılabilmeli ve

geçerli sağlık göstergelerini üretebilmeli, Bilgi en alttan en üst düzeye doğru koordine edilmiş bir

şekilde süzülerek akmalı, üst düzeyden alta doğru geri besleme yapılmalıdır.


37

Sağlık Enformasyon Sistemlerinin Kullanım Alanları

Klinik bilgi sistemleri Yönetimsel ve finansal sistemler Stratejik karar destek sistemleri


38

Sağlık Hizmetlerinde Enformasyon Sistemleri Entegre Edilmiş Sunum Sistemleri

Klinik bilgi sistemleri� Yönetimli bakım sistemleri (Managed Care Systems) Bilgisayar temelli hasta kaydı

Yardımcı Bilgi Sistemleri

Laboratuar

İlaç

Radyoloji

Hemşire bilgi sistemleri

Klinik karar destek sistemleri

İdari ve finansal� Toplum sağlığı bilgi ağları

Elektronik talep süreçleri

Hasta hesap sistemleri

İnsan kaynakları

Malzeme yönetimi

Ofis otomasyonu

Stratejik karar desteği� Elektronik verilerin yerlerinin değiştirilmesi (Electronic data interchange) Planlama ve pazarlama

Finansal öngörü

Kaynak tahsisi

Performans yönetimi

Çıktı değerlendirilmesi

Education

Prof.dr. halit hami oz 01-sağlık kurumlarında bilgi sistemi-sağlık bilgi sistemlerinin gelişimi