1

Na Tui ni Wasaliwa:Viti me taqomaki ka maroroi

kina na qio

Sa oti oqo e 400 na milioni na yabaki na nodra bula tu e vuravura na qio.

(Ni oti sara e vica na milioni na yabaki era qai sucu mai na Dinosaur, ia era sa mate oti tale yani).

Na qio e vakavuna na nodra bula veicurumaki vinaka na i yaubula era bula tu e wasaliwa.

Era qai dau vakasucu na qio ni ra sa yacova na yabaki 7 ki na 12 ka ra dauya 1 ki na 10 wale ga na luvedra.

Kena i balebale ke ra vakamatei koso sa na lutu sara vakatotolo na kedra i wiliwili.

Dakuwaqa

Na keda i sema na i Taukei kei

na qio ka da kila levu tu,

vakabibi na qio o Daukwaqa

era veivolekati sara kei na yavusa

Ai Sokula mai na Yasana Vakaturaga ko Cakaudrove.

Era se vakila tu ga e na gauna oqo na kena mana.

Yaga ni qio e na Saravanua

Levu na saravanua era

gade mai Viti me ra mai

nunu (12%), sarava na

lase se sisili (60%).

96% na daununu

na qio e tiko e na i ka

tolu ni ka e saravi.

42% na daununu era

mai sarava na qio.

Na bisinisi ni sara qio bula e dua na tiki ni saravanua e Viti

ka rawa ni kauta mai e bilioni na dola.

E veiyabaki e rawata tiko na matanitu e $150+ na milioni na i

vakacavacava mai na cakacaka oqo.

7

Na qio bula e ka bibi e Viti• Maroroya me ra bulabula ka veimaliwai vinaka

kina na ka bula era tu e wasaliwa• E ka bibi ki na noda i toto vakavanua • E rawa i lavo vakalevu kina o Viti

E vakavuna tiko na nodra vakamatei

yakayauyau ka yacova sara na 70% ki na 80%

e vuravura raraba.

8

Bisinisi ni qolie vakaleqa vakalevu na bula ni qio -

Morgan, A.C., 2010.

Sharks: The State of the Science,

Ocean Science Division, Pew Environment Group, Washington, DC

9

Morgan, A.C., 2010.

Sharks: The State of the Science,

Ocean Science Division, Pew Environment Group, Washington, DC

Rauta ni 73 na milioni na qio era vakamatei e vuravura e na dua na yabaki me baleta ga na

volitaki ni tukitukitoa. Na vo ni kena gacagaca e kolotaki tani.

Veika e caka mai na tukitukitoa• Caka me su (soup) – vakabibi e na vakamau vaka-Jaina• Wainimate ni kasi qarisui – vuanikau ni mate tale e so

Rawa ni leqa

Voleka ni Kawaboko

Voleka ni leqa

Lomaleqataki

Sega ni vakadeitaki

Qio ni Viti35 vei ira na mataqali qio era tiko voli ga e veibaravi kei na cakau e Viti, ka ra dau siwati vakalevu maivei ira na vakabisinisi ni qoli.

residents

coastal vistors

oceanic

Tiko voli vakalevu ga e Viti

Wasawasa

Veitosoyaki vakalevu e noda yasa ni vuravura. (laukune vakalevu e veilase kei na veicakau)

58 na mataqali qio e laukune e na wasawasa e Viti. Levu vei ira e ririkotaki ni rawa me ra na yali vakadua yani.

Tukutuku levuIra na dausiwa qio

Vica na yabaki sa oti e laurai ni sa veisau sara vakatotolo na i vakarau ni siwa qio me

bisinisitaki ki vanua tani. Sa tubu sara vakalevu na kedra i wiliwili.

E na i ka 29 ni Maji 2011, a tabaki lo kina e dua na kabani dauvolitaki dri ni cakava tale tiko ga na

volitaki tukitukitoa ki vavalagi

Tabaki e Suva, 29 Maji, 2011

Kaya e dua na kabani ni dau volitaka tiko i vavalagi e veivula

e rauta ni DUA NA TANI

(1,000 Kg) dua na vula na

tukitukitoa mamaca.

Ka sa yaco tiko e Viti

Tabaki e Suva, 29 Maji, 2011

Tu o ya mai muri: Sivia e 100 na taga, levu vei ira na dri kei na 35 na taga tukitukitoa ni qio.

Tu yani oqo e liu: Vica na i binibini tukitukitoa rauta ni

3,000 dua na i binibini.

So tale na i yaloyalo ni volitaki tukitukitoa

Rauta ni 9,000 na tukitukitoa,

(= 2,250 na qio),kei na 35 na taga

Qio tukiloa

Qio tukivula Qio bulubulu

Veimataqali Qio e laurai e na volau ni caka tukitukitoa e Viti:

Tabaki e Suva, 29 Maji, 2011

The Fiji Shark Sanctuary Campaign

Tokona na sasaga ni Matanitu me vakatabui

na vakamate qio e na i yalayala ni

qoliqoli nei Viti se na EEZ.

Naki ni vunau:• Me mudu vakadua na volitaki ni gacagaca ni qio kei na

bisinisi ni qolivi ni ika oqo e Viti.• Me vakalawataki na vakamate qio e na EEZ me

taqomaki kina na veimataqali qio kece.

• Vakadidike se vei na vanua e laurai vakalevu kina na qio, nodra i tikotiko se vanua era vakaluveni kina.

• Soli tukutuku (data) ki na matanitu me vakaukauwataka na sasaga ni nodra maroroi.

Vakatetei e na tabana ni tukutuku.

Qarai ni veitokoni maivei ira na i liuliu ni vanua, lewenivanua raraba, tabana ni saravanua kei na tabana ni

maroroi ni yaubula.

Walewale ni vunau

Kena vakateteiTabana ni tukutuku (media),

veibose e so kei na tabana ni vuli, talanoa vakaiyaloyalo (posters)

30 Minute Documentary

Vakatakilakila (logo) ni T-shirts, pepa kabi (stickers) kei na so tale.

Vakaitavi e na kena vunautaki e VitiTokona na vakaukauwataki na tabu ni nodra qolivi na qio.

Talanoa vakaiyaloyalo (posters)

- - - Kerei me va-kabiri e na dua na vanua e laurai levu.

Vakauta nomu veitokoni ki na

CORAL, PO Box 2558, Govt Bdgs, Suva, se Email hsykes@coral.org

Yadudua: www.facebook.com/FijiSharkDefenders

Na digidigi

e noda

Me da

maroroyana Qio

e Viti