MoreleMoreleintuïtieintuïtie

Ethiek

Ethiek

LA Cultuur en diversiteitLA Cultuur en diversiteitFontys PABO TilburgFontys PABO Tilburg

Bernolf KramerBernolf Kramer

In dit blokuur…

• Heinz dilemma• Morele intuïtie (Moral instinct)• Bystander effect• Trolley Problem

Heinz dilemma (Kohlberg)

• Heinz woont in een land waar je je niet kunt verzekeren tegen ziektekosten. De vrouw van Heinz is ernstig ziek. De artsen hebben haar opgegeven, tenzij ze een speciaal medicijn krijgt dat kort geleden is uitgevonden door een apotheker in het land. De apotheker wil rijk worden van zijn vinding en vraagt daarom tien maal de prijs die het hem kost om het medicijn te maken. Heinz heeft het geld niet en probeert daarom overal geld te lenen. Zo krijgt hij de helft van het benodigde geld bij elkaar. Heinz gaat naar de apotheker, vertelt dat zijn vrouw op sterven ligt en vraagt of hij het medicijn voor de helft van de prijs kan kopen. De apotheker weigert, ook als de man aanbiedt het resterende bedrag later te betalen.Heinz zit met een groot probleem, hij heeft al het mogelijke geprobeerd om aan het benodigde geld te komen. De enige manier waarop hij het medicijn kan krijgen is door het te stelen.

Vragen

1. Wat moet Heinz doen?:O stelenO niet stelen

2. Vind je het belangrijk dat Heinz er alles aan moet doen om zijn zieke vrouw te helpen?O JaO NeeWaarom vind je dat belangrijk?

3. Diefstal is bij wet verboden. Vind je het belangrijk dat mensen zich aan de wet houden?O JaO NeeWaarom vind je dat (niet) belangrijk?

In volgorde zetten

• Heinz moet het medicijn stelen omdat het leven van zijn vrouw belangrijker is dan het eigendom van medicijnen.

• Heinz mag niet stelen want dan komt hij in de gevangenis.

• De vrouw van Heinz heeft net als ieder ander het recht op leven en dat recht moet gewaarborgd worden in een samenleving.

• Heinz moet het medicijn stelen omdat hij van zijn vrouw houdt.

Bij welk stadium?

• Jij zou zelf ook willen dat je echtgenoot de pillen voor je zou stelen.

• Heinz mag niet stelen want dan komt hij in de gevangenis.

• Die apotheker steelt eigenlijk ook, dus mag Heinz het stelen

Stadia Kohlberg

1. Onderbouw: Machtsverhoudingen

2. Middenbouw: Voor wat hoort wat

3. Bovenbouw: Vriendschap en doen zoals je zelf ook behandeld wilt worden

Doden om te leven?

• ...Je drijft met 4 vrienden al 5 dagen lang in een rubber bootje op zee, omdat jullie boot is gezonken. Als er een reddingsbootje aankomt merk je dat al je vrienden bewusteloos zijn en dat er maar 3 mensen in de reddingsboot passen. Jullie zitten zo ver op zee dat als jullie later zouden terugkomen om de andere 2 personen te komen halen deze niet meer in leven zullen zijn...

Is het voor jou moreel toegelaten om 2 van je vrienden achter te laten op zee om te sterven zodat de rest gered kan worden?

W ie red je?

• Je kunt in een brandend gebouw de linker gang nemen en je eigen kind redden, of je kunt rechtsom gaan en vijf, tien, twintig of misschien nog meer andere kinderen sparen.

Wat doe je?

Morele intuïtie

Bystander effect

Wat is ethiek?

EthiekEthiek – de regels of principes van goed of fout gedrag

Fasen van ontwikkeling

• Jean Piaget• Thomas Lickona en Lawrence Kohlberg

• Meegaan is belangrijk (kind min of meer gelijk geven in zijn opvattingen)

• Doe je dat niet, dan krijg je enkel het sociaalgewenste, maar is het niet iets van het kind zelf

Mo

re le on

twik ke lin

g

Conditioneren

• Paard Hans kon rekenen…

• Hoe dan?

• Hans was geconditioneerd, dwz dat Hans precies die antwoorden gaf die de vrager wilde horen, het sociaalgewenste gedrag.

• Vergelijk: een kind geeft een antwoord en je zegt: “bijna goed” of “hoe kan het ook”. Het kind weet dan dat het antwoord onjuist is.

Moral Minds

• Moral Minds (Marc Hauser, 2006) gaat er van uit dat wij een aangeboren systeem hebben om te beslissen welke acties toegestaan, verboden of verplicht zijn.

• Moreel instict gaat er echter ook van uit dat de inhoud cultureel wordt overgedragen.

The Trolley Problem

Trolley problem

Situatie 1

Denise

Ja: 89%Nee: 11 %

Situatie 2

Frank

Ja: 11%Nee:89%

Ned

Ja: 52 %Nee: 48%

Oscar

Ja: 76%Nee: 24%

Morele intuïtie

• Intentie versus neven effect

Moreel instinct

• Wat krijgen kinderen in Nederland mee als moreel instinct?

Najjb Amhali

Moreel instinct

• “De morele intuïtie wordt in het verborgene gescherpt, en tenslotte oordeelt ook dit kind met speels gemak en in een mum van tijd over tal van dilemma’s waar het verstand ogenschijnlijk nauwelijks bij wordt geraadpleegd.”

• Jonathan Haidt (2007): Niet alles wordt beredeneerd. Soms heb je niet meteen argumenten.

Morele intuïtie groeit

• Kinderen krijgen plaatjes te zien van een jongetje in 4 situaties. De afspraak wordt uitgelegd en alle kinderen zijn in staat te onderscheiden in welke hij ‘stout’ is.

• Wij ontwikkelen normbesef en de cultuur vult dat in.

Morele intuïtie

• Kinderen voelen bepaalde elementen als wenselijk, goed of waardevol aan, en andere als verwerpelijk, slecht of mensonwaardig. Intuïtief maken ze een afweging van goed en kwaad.

• In de morele intuïtie staan ervaringen en emoties immers voorop.

Niet voldoende

• Het verwoorden van een emotie is echter niet voldoende voor een verantwoording van je handelen. Kritische reflectie is ook noodzakelijk.

• Vermijden dat emoties een morele afweging belemmeren of vertroebelen.

Reflectie

• Ethiek is nu een kritische reflectie op de morele intuïtie.

• Voor ethische reflectie zijn emotionele vermogen nodig om inzicht te verkrijgen in een probleem en om een verantwoorde keuze te kunnen maken.

• Emoties en intuïties kunnen je op het spoor zetten van wat er moreel gezien aan de hand is.

Bronnen (oa)

• Aronson, E., Wilson, T.D. & Akert, M. ( 2007 ) Prosocial Behaviour: Why do people help? In J. Marshall ( Eds. ). Social Psychology ( pp. 343-373 ). New Jersey: Pearson

• Beemen, L. van. (2006). Ontwikkelingspsychologie. Groningen: Wolters Noordhoff.

• Boerman, R. en Ebskamp, J. (2001). Een waardevolle leraar. Baarn: HBuitgevers.

• Dohle, M. (1999). Opvoeden tot moreel besef. Heeswijk-Dinther: Uitgeverij Esstede.

• Hauser, M. (2006). Moral Minds. New York: HarperCollins Publishers.

• Kroon, T/ (2009). De morele intuïtie van kinderen. Amsterdam: Uitgeverij SWP.

• Lickona, T. en Ytsma, W. (2000). Als kinderen je een zorg zijn. Over opvoeding in waarden en normen. Baarn: HB uitgevers.