Kurdî  bi  sedan  sal  e    ji  aliyê  dewletên  dagirker  ve  hatiye  qedexe  kirin.  Ji  ber  vî  yekê zimanê Kurdî  ji  aliyê nivîskî,  piçek di paş  de maye.  Îro bi  taybetî der barê  têgînên  (terîm) zanistî  de  kêmasiyên  mezin  tên  dîtin.  Wekî  hemû  gelên  din,  divê  Kurd  jî    pergala perwerdehiyê  bi  zimanê  xwe  bi  kar  bînin.  Ji  dibistana  seretayî,  heta  zanîngehê  ji  bo perwerde û hîndekarîyê pêdivî bi çavkaniyên bi Kurdî heye .

Armanca vê pêşkeşîya  (pirezentasyon) yekemîn zêdekirina  lîteretûra zimanê Kurdî,  ya duyemîn jî bi gelê Kurd nasandina mêşvaniyê ye. Her çiqas ku zanyarîyên di vî nivîsê de, ji dehan çavkaniyên zanistî hatin berhevkirin jî, ev pêşkeşî ne nivîsek zanistî ye,dibe ku di vê nivîsê de der barê rêziman de hîn kêmasî an jî çewtî hebin. Kurdîhezên  hêja,  ji  kerema  xwe  hûn  çewtî  û  kêmasîyên  vî  nivîsê  sererast  bikin  û  cardin   derûdora xwe belav  bikin. Bo belavkirin an jî weşandina vî nivîsê ne hewce ye ku destûr bê xwestin. Her kurdek dîkare bê destûr vî nivîsê di malpera xwe de biweşîne an jî kopîya wî bigire

ZANIST BI KURDΠXWEŞ E .

Me zanî ko xweseriya me, di zimanê me de ye û em bi tenê bi hînbûna xwendin û nivîsandina zimanê xwe û parastina wî, di civata miletan de, wek miletekî xweser dikarin bijîn û payedar bin.

Celadet Alî Bedîr Xan

Mêşhingiv dikarin li hemû herêmên ku kulîlk lê hene bijîn. Ne tenê ji bo hingiv û şima,lê ji bo hawir jî mêşhingiv pir girîng in. Piraniya rîwekên (nebat) li daristan, zevî û çolan ji bo bergirtin û çêkirina tov û fêkîyan(mêwe), pêdiviya wan bi mêşhingiv û  kêzikên din heye. 

Du  beşên  rîwekan  hene;  Rîwekên  Bêkulîlk  û  Rîwekên  Bikulîlk.  Kulîlk  lebata  (organ) zêdebûyîne  ya  riwekan  in.  Mêşhingiv  ji  kulîlkan  tozkulîlk(polen)hildigire  û  dibe  li  ser kulîlkên mê datîne. Bi vî awayî riwek ji hev zêde dibin. Fêkiyên ku em dixwin pirtir ji %60î bi mozan tên dolgirtin. Heke moz nebûna,di serî da riwekên cotkariyê(çandinî), hema hema wê dawî li temamî riwekên bi kulîlk bihata.

Zevî  û  zozanên  Kurdistanê  ji  bo  mêşvaniyê  gelek  bikêrhatî  ne.  Li  Kurdistanê  ji  bo çandinî (kiştûkal)yê bikaranîna kîmyasalên bi jehr, li gor deverên din ên cîhanê gelek kêm e. Li  hinek  cihên  Kurdistanê  heta  îro  ji  tu  kîmyasalên  bi  jehr  ji  bo  çandiniyê  nehatine bikaranîn. Loma li herêma Kurdistanê mêşvaniya siruştî tên kirin. Hingivê siruştî,hem tehm û bêhn a vî xweş e,hem ji gelek bi buha tên firotin. Bi salan e mêşvanên gerok(koçer) dema bihar  û  havînê  ji  cihên  dûr  tên  li  Kurdistanê  mêşvaniyê    dikin  û  dawiya  payîzê  vedigerin welatê xwe. Gelê Kurdistanê geh ji xizaniyê geh ji nezaniyê bi têra xwe bi karê mêşvaniyê re naşixulin.

Kesên ku dixwazin bî karê mêşvanî mijûl bibin,ne hewce ye ku bi sedan kewarên wan hebin. Ji bona mêşvaniya amator 4­5 kewar bes in. Hemû gundiyên li Kurdistanê li gel karên xwe yê din dikarin mêşvanîyê jî bikin. Bi vî awayî hingivê ji 2­3 kewaran bigirin,dibe ku qasî salekî têra wan û malbata wan bike. Gelo ma ji bo zar û zeçan ji hingiv şîrîntir tiştek heye? 

  

Li Başûrê Kurdistanê  Li Bakurê KurdistanêMêşhingiv Heng

ŞahengŞaheng

Hingiv Hengevîn

HengevanMêşvan

Mêşvanî

Mêşevank

Hengevanî

Hengedan

Mêşên zerik

Mêşhingiv

mozeqirtMozên hingiv

Hemû mêş hingiv çênakin !

Mêşhingiv

Apîs mellifera

Spasî û rêz ji bo ev îlûstrasyona https://de.pinterest.com/pin/308707749430750947/

Karker ­ heng(Mêşhingiva mê)

Mêşhingivê nêr(pîrox)

Şaheng(mak)

Spasî û rêz ji bo ev îlûstrasyona http://www.alexanderwild.com/Insects/Stories/Honey-Bees/

Di nav komek mêşhingiv de Cureyên mêşan

  Mêşhingiv çiqas gir in?

Spasî û rêz ji bo ev îlûstrasyona http://www.alexanderwild.com/Insects/Stories/Honey-Bees/

Şaheng  

Pîrox

Heng(karker)

Şaheng herî gewretirînê mêşhingivan e. Giraniya wê bi qasî  0.2 gram e û dirêjiya wê   1.8 – 2.2 santîmetre ye.

Pîrox 0.1 gram e û dirêjiya wî 1.5 – 1.7 santîmetre ye.

Karker hemû hûrik a kewarê ye.Ew 0.1 gram e. Dirêjiya wê 1.2­ 1.5 santîmetre ye.

Di kewarekê de çend mêşhingiv hene ?Hejmara mêşhingivan di kewareke standart de ji 5.000an heta 80.000an e .Hejmara 

herî zêde di dema havînê, a herî kêm di demsala zivistanê de ye.  

Di kewareke de şahengek(mak) heye. Mîrê koma mêşhingivan şaheng e. Şaheng rojê navbera 1000 û 2000 an hêk dike.

Hejmara mêşên nêr,bi qasî 300­500î  ye.

Di kewarekê de hejmara herî zêde ya mêşhingivên karker in.

Koma mêşhingivan wekî kolonî tê binavkirin.

  Zêdebûna  Mêşhingivan 

Şahenga ji çavikê derdikeve.5­7 roj paşê êdî ji bo cot bûnê amade ye.

 Şahenga necotbûyî(qîzîn) , rojek hênik û bê bayî ji kewarêderdikeve û difire. Mêşên nêr ji feremonên şaheng radigihînin ku şaheng derketiye fira cot bûnê. Şaheng, dema hê li ezman difire 

bi pîroxek re cot dibe.

1

2

3

4

Dema cot bûn dîqede, pîrox ji şahengêvediqete. Lê organên cotbûnê yên pîrox di hundirê şaheng de dimîne ji ber vî yekê pîroxa cotbûyî dimire,

5

Penîs û organên cot

bûnê di hundirê wê de

maye.

Penîs û organên cot bûnê

Piştî cot bûnê, şaheng vedigere kewarê. Karkerên li kewarê alîkariya şaheng dikin û organên cot bûnê ye pîrox jê derdixin. Lê spermên wî di kîsike şaheng de dimîne. Şaheng 5­6 carê din ji bona cot bûnê difire û spermên pîroxan di kîsika xwe de berhev dike.

pîrox şaheng

n=16

n=16n=16

Di hekdanka şaheng de makşane (şaneya wê bibe hêk),bi zêdebûna meyoz hêka 16 kromozomî çê dike.

Her şanekî şahengê xwediye 32 kromozoman eHer şane cot kromozomî ye, ango şaheng dîploît e.(2n=32)   

Hêka bêbergirtin bi zêdebûna mîtozê şanêyên xwe pirtir dike.Ji alîkî şane pir dibin ji aliyê din jî hîn şane veduguherin tevînek û organan.

Meyoz

mîtoz

Hêka bêbergirtin 21 rojan da dibe pîrox.Ango bavê pîrox tune.Hemû şaneyên pîrox bi16 kromozom in. Vî cureya zêdebûyîne wek PARTENOGENES tên navkirin.

mîtoz

hêka bêbergirtî

Hêkboçek(sperm)

hêka bergirtî (zigot)

karker 2n=32 şaheng 2n=32pirox n=16

Kurmika 2 roj bi şîrmêş, paşê bi tozkulîlk bênxwedîkirin, 21 roj şûn de wê bibe KARKER

Kurmika 5 roj bi   şîrmêş,bên xwedîkirin wê 16 rojan dû re bibe ŞAHENG

Her şanekî pîrox  xwedî ye16  kromozom e. Pîrox wek haploît tên navkirin. (n=16)

  Zêdebûna Mêşhingivan 

2n=32

Hêk   0­3 rojî

Kurmik      6 rojî

Kurmik    10 rojî

Pûpa15 rojî

Pûpa18 rojî

mêşhingiv21 rojî

Şaheng hêk berdide çavikê.

Karker xwarin dide kurmik, gava kurmik gir bû devê çavik(şanekurk)ê bi şima girê dide. Êdî kurmik bi serê xwe mezin dibe û wek pûpa bi nav dibe.

Şanekurk a vala

 Mêşhingiv çawa çêdibin?

Spasî û rêz ji bo vî îlustrasyona http://www.britannica.com/animal/honeybee

Çavika şeş goşeyîKurmik

Pûpa di şanekurka girtî demezin dibe.

hêk

1. anten2. daqurtok3. qordona bîrik(ganglîyon4. aort(xwînbera serekî)5. baskên pêş6. baskên paş7. sing8. aşika hingiv9. aşik10.zik11.dil12.derzî13.kîsika jehrê14.şeyê tozkulîlkan15.kîsa tozkulîlkan16.çîp17.hêt18.tarsus19.zimanê lûlik20.çenik

Anatomiya mêşhingivê

Spasî û rêz ji bo ev îlustrasyona http://www.britannica.com/animal/honeybee

aşika hingiv

rûviya dawîn(rektûm)

derzî

kîsikajehrê

aşik

dil

Sordemara mezin(aort)

sorsorik

girêka bîrik(ganglîon) 

sordemarên pişt(dilên 5 odeyî)mêjû

daqurtok

dev û ziman

sipayrikil

sipayrikil(vekirinên piçûk ji bo hilmijê) 

qordona bîrik(ganglîyon)

kîsê hilmijê

rûviya zirav

Pençe yên ji bo xwepêgirtina li ser cihê girûzîn 

mijokê ji bo xwepêgirtina li ser cihê bêgirûz

Anatomiya mêşhingivê

Spasî û rêz ji bo ev îlûstrasyona http://www.daviddarling.info/encyclopedia/B/bee.html

hêkdank

toşpiyên şîrmêş

Karên mêşhingivên karker (heng) çi ne?

­Hingiv û şane çêdike.­Ji kulîlkan tozkulîlk û nektar(şîre) berhev dike.­Kurmikên mêşan xwedî dike.­ji bo kurmikê wê bibe şaheng şîrmêş çêdike­Ji bo şaheng û kurmikan av dikişîne kewarê.­Paqijîya kewarê dike.­Derzîya karker heye,ji bo  parastina xwe û kewarê bi kar tîne.­Dema kewar pir germ dibe,li ber derî ye kewarê  baskên xwe ba dide û kewarê hênik dike. ­Ji heke 21 rojê de derdikeve.­Temenê wî navbera 40 û 60 roj e.

derzî

ziman

Kîsikê polen

derzî û dilopa jehrê

Parastina kewarê: Mêşhingivên 18­20 rojî li ber deriyê kewarê disekinin û kewarê diparêzin. Nahêlin ku mêşhingivên biyanî,moz û kêzik biçin hundirê kewarê.                                                                                                                                  

Xwedîkirina Kurmikan: Mêşhingivên ciwan ên 3­4 rojî çavikên şane yê paqij dikin da ku şaheng hêk dayine hundirê wan. Karkerên 4­6 rojî bi tozkulîlk û hingiv kurmikan xwedî dikin. Şîrmêş ji toşpîyên li serê mêşhingiv avzê dibe û bo çêkirina proteîn gelek cureyên amînoasîtên hêja dihundurîne.

Çêkirina Şane:Mêşhingivên karker ên 12­18 rojî şima avzê dikin û şane çê dikin.

şanekurkên ev çarçoveya li jor,bi karkerên cejik(pûpa) tijî ye.

Ev çavikên li jorbi hingiv tijî ye.

Mêşhingivên nêr(pîrox) çi karî dikin ?

­Mêşên nêr ji hêka bêbergirtin (partenogenes) çêdibin. Ango pîrox ji hêka bê sperm çêdibe.­Derzî û kîsike wan a jehrê tune ye.­Spermên xwe dide şahengê û dimire.­Di berhevkirina tozkulîlk û nektar de naxebitin­Di henîkandin û germandin a kewarê de alîkarî bi karkeran dikin.­Ji bo ku şîrikê xwarina hingive kewarê ne,piraniya pîroxan dawiya payîzê ji aliye karkeran ve tên kuştin. Loma hejmara pîroxan di nav koloniya kewarê de dema zivistanê pir kêm dibin.­Laşê wan ji şahengê biçûktir e lê ji karkeran girtir e.­Dema difirin dengê baskên pîroxan ji ên karkera pirtir tê. ­Ji hêkê 24 rojê de derdikevin­Temenê pîrox 60 roj e

     Şanekurkên ev çarçoveya li jor bi pûpa yên meşên nêr tijî ye. Ji bo koloniyakewarê ev rewş, rewşek neyînî ye. Ji ber ku pîrox xeynî cot bûnê tu karênkewarê nakin û hejmara karkerên kewarê jî kêm dibe. Divê şahenga kewarêbi yeka nû ya ciwan bên guhertin û çarçovê yên wek mîna vîya ji kewarê bên avêtin

Şaheng çi karî dike ?

şîrmêş

ev Kurmikwê bibe şaheng

çavikên şaheng jişanekurkên mêşên din girtir e

­Şaheng serkirde ya kewarê ye ­Bikaranîna feremonan, rêvebirin û parastina kewarê pêk tê.­Di koloniya mêşhingivan de, tenê yek şahengek heye.­Derzîya wê heye ,lê ji ber ku laşê we pir gir e, derzî ya wê kin e û nikare bi kesî pê ve de.­Ji hêka 16 rojan de derdikeve.­Şaheng û karker ji alî ye genetîke de wekî hev in,lê dema ji hêk derdikeve û dibe kurmik, 5 roj bi şîrmêş tê xwedî kirin. Şîrmêş ji aliyê karkeran  te çêkirin ­Karker şanekurka ku wê şaheng te da têbigihîjin,ji şanekurkên din mezintir çê dikin.­Temenê şaheng navbera 3 û 5 salan e.

                                                                                                                                                       

Şaheng di hundirê vê şanekurkê de, di 16 rojan de mezin dibe

Spasî û rêz ji bo ev îlûstrasyona http://www.honeybee.drawwîng.org

şanekurkên şaheng

şanekurkên mêşên nêr şanekurkên mêşên karker çavikên vala

Şanekurkên mêşhingiv li çarçove de çawa dixuye?

  Kewarên Hingiv

   Kewara selikî (Selmêşk)Kewarên  tîpa  Langstroth

kewara axînî

kewara darînî

   Selmêşk (Kewara selikî)          Li Kurdistanê û gelek deverên Rojhilata Navîn ev kewar û kewara axînî ji bo meşvaniya kevneşopî ji aliye gundiyan ve tê bi kar anîn. Bi van selmêşkan, hingiv û şane ya siruştî tên hilberandin.            ji ber ku xwedîkirina mêşhingivan û gava nexweşiye de derman kirina van,gelek zor e, mêşvan êdî  dev ji van Kewarên selikî  berdane û  bi Kewarên nûjen mêşvanî ya teknîkî bi rê ve dibin.

Pîvana çarçove û kewara tîpa Langstroth

     Di sala 1851an de zilamekî  Amerîkayî bi navê Lorenzo Lorraine Langstroth (1810–1895) ev kewar çêkiriye û patenta wî  wergirtî ye.      Ev Kewar ji du qat û bîst çarçoveyan pêk te.Mêşvanîya teknîkî û nûjen bi rêya van kewaran hêsantîr û birêkûpêktir bûye. 

     Kewara standart a tîpa Langstroth du qat e û di her qata wê de 10 çarçove hene.     Di kewara Langstroth de xwedîkirin ûdermankirina mêşhingivan,hilberîna hingiv,pişkinandina(kontrola) hundirê kewarê  pir hêsan e.    Mêşvanên nûjen bi piranî van kewaran bi kar tînin.

Qatê jêr (kurkdank) cihê şaheng,mêşhingiv, çêjik û hêka ne,hemû kolonî li vir dijîn. Ji boy xwarina rojane,li kurkdankê her tim çarçove yên hingiv û polentijî hene.

Qatê jor (hingivdank) ji bo berhevkirina hingiv e

derxûn

Mêşhingiv û pêvedan          Mêşhingivên  karker  bi  derzî  û  jehr  in. Derzîya  pîroxan  tune,Şaheng  jî  ji  kewarê dernakeve û derzîya wê jî kin e. Kengê  ku li karker  an  jî  li  kewarê  gef  hate  xwarin,êrîş dikin û pêve didin. Dema derzî çerm veda û ket hundirê laş,êdî dernakeve.       Piştî vedandinê, mêşhingiv difire û diçe, lê  derzî,kîsikê  jehrê  û  hûr  û  rûviyên  wê  li paş  wê  dimîne.  Ji  ber  ku  kîsike  jehrê  hê  jî jehrê  diherikîne  nav  laş,  divê  zûtir  bên derxistin.          Mêşhingiva  bê  derzî  û  rûvî  derketî,  di demeke  nêz  de  dimire.  Loma  gava  gefên giran  lê nebe êrîşê tu kesî nakin.              Jehra  mêşan  ji  bo  hîn  kesan  dibe sedema  alerjî  ya  giran.  Lê  bi  piraniya însanan,tu  pirsgirêkên  girîng  dernakeve  û cihê  vedayî  2­3  rojan  werimî  dimîne,û birînek piçûçik çê dibe.

Ji ber van kirtikan, derzî di laş de dimîne û derxistina wî zor e.

Derzî di bin mîkroskobê

Kîsikê jehrê

Hûr û rûvî

Hilberniyên(Berhemên) Mêşvaniyê

-Hingiv -Polen(Tozkulîlk) -Şîrmêş -Şima -Propolîs -Jehra mêşan

           Mêşhingiv, hingiv  ji nektarên kulîlkan çê dikin. Nektar avzeya kulîlka ye. Têdahiya (mûhteva)  nektaran  bi  piranî  şekir  e,  Nektar  bi  %  80î  ji  av  û  %20î    ji  şekir  pêk  tê. Mêşhingiv bi zimanê xwe yên dirêj û luleyî nektar ji kulîlkan dimijin.         Mêş nektar naxwin,di aşika hingiv de berhev dikin. Şekirê nav nektar Sukroz e. ji ber ku ji du molekul şekirên biçûktir(monosakkarît)çê bûye, ev şekir di grûba karbonhîdratan de wek dîsakkarît tên bi navkirin. Şekirê çay jî sukroz e,ango nektar dişibe şekirê çay.        Di aşika hingiv a karkeran de enzîmek bi navê învertaz te çêkirin. Sukroza nav nektar bi vî enzîmê tê dehandin û sukroz parçe dibe, glukoz û fruktoz çê dibe.                Gava mêşhingivên aşik bi nektar tijî, tên kewarê,ew nektarê vedirêşin nav çavikên şanê. ji ber ku di nav nektar de av zêde ye,mêşhingiv di hundirê keware de  baskên xwe li hev  didin  ,  bi  alîkariya  ba  û  hênikayî  ya  hundirê  kewarê,  ava  di  nav  nektar  dûkel  dibe. Dema ava nav nektar daket % 20î ,nektara ronkirî êdî tîr dibe. Bi alîkariya enzîmên mêşê, nektara tîr êdî dibe hingiv. Mêş devê çavikê bi pelika şima digrin û derbasî çavikek din a vala dibin.

Hingiv çi ye? 

Fruktoz %38 Glukoz %31

Av %17 Maltoz %8

Şekirên gir molekulî %2 Enzîm %2

Asîtên organîk û Mîneral %2

%8%2%2%2

 Hingiv bi %80î ji şekir pêk tê !.

Têdahiyên Hingivê

%38

%31

%17

     Sukroz ji du molekûlen şekirên şeşkarbonî (heksoz) pêk tê. Mêşhingiv nektarên kulîlkan di aşika xwe de bi alîkarîya enzîman  diguhezînîn hingivê.

H2O (Av) H2O (Av) + Fruktoz

Nektara kulîlkan(%80 av,%20 şekir)

Sukroz

Bi enzîmê învertaz a di aşika hingiv deGlukoz + +

Hingiv(%79 şekir,%17av)

Hingivê dobe (Hingivê helandî)

Hingivê şaneyan

Hingivê xelekan

Hingiv çima şekir digre ?      Şekirgirtina hingivê gihîştî yen siruştî,  tiştekî asayî e. Sedema şekirgirtin (belûrîbûn,krîstalîbûn) a hingiv glukoz e. Rêje ya avê di nav hingiv de bi qasî % 17 an e, lê rêje ya şekir % 80 an e. Ango hingiv pir tîr e. Ji ber vî sedemê glukoz a di nav hingiv belûrî dibe. Belûrî bûn li germahiya nav 10­ 21C de dest pê dike. Dema belûrîbûne dest pê kir,glukoz ji avê vediqete û wek belûrên piçuk û gewr telp dibe.

Telp a glukoz

Hingivê dobe (Hingivê helandî)

Hingivê belûrî

Hingivê belûrî(krîstalbûyî) dinav ava 45 C de bi qasî çend xulekan  bîmîne wê cardin bibe hingivê dobe.

Xwarinên mêşhingivan tozkulîlk(polen) û hingiv e. Lê xwarina kurmik û ya şahenga gihaştî şîrmêş e. Şîrmêş gelek cureyên amîno asît dihundurîne.

Gava kurmikên mêşhingiv ji hêkan derdikevin ,kurmikên wê bibin karker bi 2 rojan, a bibe şaheng jî 5 rojan bi şîrmêş tên xwedîkirin. Şîrmêş ji toşpiyên serê karkerên ciwan tên avzêkirin. 

Ji bo çêkirina şîrmêş, pêdivîya karker bi xwarina tozkulîlkan heye. Ji ber ku di nav tozkulîlk de gelek proteîn hene, şîrmêş ji aliyê proteînan  ve gelek dewlemend in. Nav şîrmêş de bi qasî 29 cureyên  amîno asît heye. ji bo pêdiviya laşê mirovan ji van amîno asîtan bi qasî 20 cureyan pewîst e. Amîno asît di şaneyên me da bi alîkariya organela rîbozom bi hev tên girêdan û proteîn çê dibe.                                                                                                                                

Şîrmêş çi ye? 

Têdahiyên Şîrmêş

Herî kêm Herî zêde

Av %57 %70

Proteîn % 17 % 45

Şekir % 18 % 52

Rûn (Lipîd) % 3.5 % 19

Mîneral % 2 % 3

Vîtamîn  B1,B2,B5,B6,C

Çoyên şanekurkên şahengê   Kevçî ya ji bo guhastina kurmik   

Bi alîkariya kevçî,Kurmik ji  çavikên şane derdixin û dixin hundirê şanekurkên li ser ço.   

Çoyên kurmiktijî dixin nav çarçove û datînin hundirê kewarê.   

3­4 rojan şûnde, mêşên ciwan çavikan bi şîrmêş tijî dikin.   

Kurmikên nav çavik tên derxistin û avêtin

çavikên şîrtijî bi kevçî tên valakirin û şîrmêş tên berhevkirin. Şîrmêş xwarinekê giranbuha e.

Hilberîna Şîrmêş

Tozkulîlk(Polen) çi ye? Polen(tozkulîlk),  şaneyên  nêr  ên  nebatan  e  .Ji  bo  belavkirina  tozkulîlkan  hewce  bi  ba 

ye,an ji bi kêzikan heye. Dema ba tê hinek cureyên polenan li ser gelek kulîlkan belav dibin.Lê  hinek  cureyên  tozkulîlkan,tenê  bi  alîkariya  kêzikan  belav  dibin.  Bi  taybetî  kêzikên 

wek perperok, mozeqirt,mêş û bizûz tozkulîlkan ji kulîlkek hildigire û dibe a din. Bi vî awayî kulîlk  ber  digrin.  Lê  mêş  ne  ji  bo  ber  girtina  kulîlkan  polen  berhev  dikin.  Mêşhingiv  ji  bo xwarinê polen berhev dikin. Polen ji bo însanan jî xwarinekê hêja ye.

Li gelek welatan mêşvan êdî li gel hingiv, tozkulîlk jî difiroşin. Mêşvanên li Kurdistanê jî, van salên dawî êdî dest bi berhevkirin û firotina tozkulîlk kirine.

Tozkulîlk ji destpêka biharê heta payîzê tên berhevkirin. Ji kewarekî salê bi qasî 4­5 kîlo tozkulîlk tên berhevkirin. Tozkulîlkên nû tomarkirî divê an bên hişk kirin an jî di cemedgeh de bên veşartin.

Dema polen tên berhevkirin divê ji heftekî zêdetir dafik li kewarê nemîne .Ji bo mêşhingiv polen bikişînin nav kewarê,divê kewar hefteyek bi dafik hefte ya din  ji bê dafik bimîne. Bi vî awayê mêşhingiv hem ji bo mêşvan hem ji bo cejik û mêşên kewarê  têra xwe polen dikişînin.

                                                                                                         

Defika  polenanli keware datînin

Kewara bê dafik  Kewara bi dafik 

Qulikên dafik teng etenê mêş dikare derbasî kewarê be.

Kîsikê polen ji qulik derbas nabe û dikeve jêr nav selika dafê. Polen li vir berhev dibe.

ŞixulandinaDefika Polenê

1 2 3

4

5

Hilberîna Tozkulîlkan 

Defika tozkulîlk dixin kewarê

Bi qasî heft rojan polen di defikê de berhev dibe.Defika polentijî derdixin ûkewarê hefteyek bê dafik dihêlin, da ku mêşhingiv têra xwe polen bikişînin keware.

Polen ji toz,bask û lingênmêşan û tiştên biyanî tên paqijkirin.Polen an li ber siyê tên hişkirin,an jîtozkulîlkên hêmî dixin cemedgehê .

1 2

3

4 5

Mêşhingiv tozkulîlk dikişîne kewarê

Mêşhingiv çawa şima çê dike?

Di zikê karker de çar cot toşpî yên şima .  

Pelikên şima

Di zikê karkeran de ji bo avzêkirina şima, çar cot toşpî yên şima heye.Şima ji toşpî şilemenî avzêdibe, dilopên şima gava li atmosfer diqelibin hişk dibin û pelikên ziravik ên şima çê dibin. Mêşên karker van pelikan di devê xwe de dicûn û ji şimayê şane çê dikin. Şima ji şekirê nav hingiv tê çêkirin. Ji bo çêkirina yek kîloya şima,mêşhingiv 8 kîlo hingiv dixwin. Temenê mêşhingivên karker dema havînê bi qasî 35 roj e. Karkerên 10 rojî bi qasî 6 rojan dikare şima avzêbide,ango hilberandina şima ne karekî hêsan e

Mêşhingiv di kewaran de şanêyên hingiv ji şimayê çêdikin

Di şane de çavikên(şanik)  şeşgoşe hene.Çavik cihê hêk,Kurmik,pûpa, polen û hingiv e.Dema hêk,kurmik û pupa di çavik de bin,vê gavê çavik  wek şanekurk tên navkirin.

Şane

Şimaya mêşhingiv bixwe çêkirîşîmaya siruştî.

Şimaya ku di pîşesazîye de jî tê bi karanîn û ku sûnî ye                

          Şima avzeya mêşhingiv e. Mêşhingiv ji bo ku hingiv û tozkulîlk tê de berhev bikin,ji şima şane çê dikin. Şane ji çavikên şeşgoşeyî pêk te.          Şaheng jî hêkên xwe ber dide nav şanekurkê. hêk û kurmik li şanekurkan  tên xwedîkirin,heta ku bibin mêş. Mêşhingiv şimayê di keware de di bin germahiya 35 C de çê dikin. Şima di vî germahiyê de nerm e û bikar anîna wê hêsan e.

Şima di 65C de dihele

Van qalibên şimaya xamji bo çêkirina şane,mûm ûberhemên kozmetîke tê bikaranîn. 

Mêş Hewandin

­ Çêtir e mêşevank(cihê kewara) di cihekî girtî de be. Lê eger derfetê cihekî girtî tune bê,wê gavê divê cihekî tenê û bê ba ji bo mêşevankê bên bijartin.­Divê kewar ji erdê bi qasî 30 santîm bilind be da ku ji ava berf û baranê hêm(nem) nekişîne.­Divê devê kewarê ber bi başûrê rojhilat an jî ber bi alî ye başûr bê.­Dema zivistanê hejmara mêşhingivên keware kêm dibe. Loma divê di kewarê de bi qasî 5 çarçove şane bên hiştin û kewar bên teng kirin ku mêşhingiv necemidin.                                                   Mêşhingiv di hundirê keware de dibin gûşî û hevûdin germ dikin.Mêşhingiv çiqas pir bicemidin ewqas pir pêdiviya wan bi xwarinê dibe.­Divê ji bo xwarina mêşhingivan têra xwe hingiv û tozkulîlk di keware de hebe. Ji ber                                            serma û berf û cemedê tu mêşhingiv nikare derkeve derveyî kewarê û bifire.­Divê destpêka zivistanê û biharê kewar were pişkinandin(kontrol) û bi şîre û kek(nan) kewar bên xurt kirin. Mêş ne ji sarmayê lê ji birçîtiye dimirin.­Divê car caran guh li ber kewarê bên dayin ku xumîna mêşan bên guhdarkirin. Dema ji kewarê dengê xumîna meşan neyê,dibe ku li kewarê mêş nema bin. 

Meşvanê ku dixwaze mêşên wî bi silametê bigehijin biharê, divê haya wî ji nivîsa li jêr a der barê hewandina mêşan de hebe. Dema zivistanê meşvan kewarên xwe datînin cihekî sitarî.

Ber bi dawiya havînê dema hingivbirînê de mêşvan di kewaran de ji bo xwarina mêşhingivan hinek hingiv dihêlin,lê ji bo rojên sar û dirêj ên zivistanê ev hingiv têra wan nake. Ji ber vî sedemê divê mêş bi şîre û kek bên xwedîkirin. Her mêşvan dikare wan xwarinan bi serê xwe amade bike.

Çêkirina şîreyê:Şîreya payîzê ji a biharê tîrtir tên çêkirin. Ji bo şîreya payîzê 2 par şekir di nav parekî avê 

tên hêlandin, lê şîreya biharê 1:1 e .Ango yek par şekir di nav yek par avê de tên helandin.­Ava şîreyê li ser agir bikelînîn da ku mîkro organîzmayên ku bibin sedema nexweşiya mêşan ij bibin. Piştî kelandinê,avê sar bikin û şekir te da bihelînîn.­Dermanên wek antîbîyotîk, vîtamîn û mîneralên ji bo mêşan ji vê gavê bixin nav şîreyê.­Awête ya şîreyê(şekir+av+derman) baş li nav hev bixin.­Şîreya wê amade ye. 

Çêkirina keka mêşan: Kek bi piranîya xwe ji hingiv û şekir pêk tê. Lê dema biharê pêdiviya mêşhingivan bi 

xwarinên bi proteîn hene. Ji ber ku hê kulîlk venebûne û tozkulîlk çê nekirine divê mêşhingiv bi xwarinên ji alîye proteîn giranbuha ye bên xwedîkirin. Di nav şîrê toz,arvanê soya û tozkulîlk de gelek proteîn heye. Bi taybet di destpêka biharê divê mêşhingiv bi kek bên xwedîkirin.Hinek formulên kek çêkirin:1)  3 par şekirê pûdra û parekî hingiv li nav hev dixin kek çê dikin.2)  4 kîlo arvanê soya +200 gram rûnê dendikê pembûyan + 50 gram vîtamîn +3 kîlo hingivê dobeHer çiqas formulên kek ji hev û du cuda bin jî,meşvan bi piranî kekê ji şekir,hingiv û tozkulîlk çê dikin.

Şîreya mêşan û Kek

Bi têra xwe şekirê pudrayê têxên nav leganê. Yek ji van xwarinên wek arvanê soya,tozkulîlkşîrê toz, hevîrtirş  ku tedahîya wan de proteînheye têxên nav şekir.

Ku pedivî pê hebe, derman û vîtamînên ji bo mêşhingivan ji lê zêde bikin.

Bi têra xwe, hingive dobê berdin nav şekir Divê hevîr gelek baş bên strandin da ku hemû tişt li nav hev bin û bibe hevîrekî nermik, wekê helawa arvan. 

Keka wê amadeye.Paşê, bi qasî yek kîloyî kekê di nav kîsikê naylon de parva bikin.  

1 2 3

4 5 6

Çêkirina keka mêşan 

Ji bo wênêyên jor spasî û rêz http://www.kackarlarsenin.org/images/AricilikKitapcigi_son.pdf

Mêşhingiv jî tî dibin!

     Bi taybetî di bin germahiya havînê de pêdiviya mêşan bi avê zêdetir dibe. Divê nêzîkicihê mêşan(mêşevank) de çavkanî ya avê hebe. Av çiqas nêzikê mêşevankê be, wê mêşhingiv ew qas hindik bifirin û ji bo av kişandinê biwestin. Karker hem ji bo xwe av vedixwin,hem jî ji bo şaheng û çêjikan av dikişînin kewarê. Ji bo hênik kirina kewarê jî pêdiviya av heye.

Gava  kanî û çem dûr ê kewaran bin,divê her tim firaqên avtijî li der dora meşêvankê bên danîn. Ava firaq divê ne kûr be, an na wê mêş bixenikin.

Dema avê bi firaqan didin mêşanxîçikan datînin nav avê,ji bo ku mêşnexenikin.

 Mêşhingiv û Nexweşî  Mêşhingiv jî nexweş dikevin.Sedemên nexweşîya wan, 

­bakterî­vîrûs­kêzik­hîn madeyên Kîmyevî­parazît­serma û hêm(nem)a kewarê ye.Ev çend navên nexweşiyên li jêr,mînak in. Ev kewarên bi van nexweşî li herêma Kurdistanê  ziyanek  mezin didin koloniya mêşhingivan. 

Rizitiya Çêjik a AmerîkaRizitiya Çêjik a EwropaKilsbûna Çêjik (Kirêcbûna Çêjik)Nexweşiya NosemaNexweşiya Qirniya VarroaSendroma Rûxandina Koloniyan

Di pelên  jêr de, derheqê hinek ji van nexweşiyan, zanyari yên bi berfireh hatinê nivîsandinê.

Rizitiya Çêjik a Amerîkî : Nexweşî ji bakterîyên bi navê  Paenibacillus larvae derbasî kurmik û pûpayan dibe. Kurmik li hundirê şanekurkên girtî dimirin. Dermanê antîbîyotîk, bakterîyan dikuje lê sporên bakterî hê jî di kewar û alavên mêşvaniyê  de dikare bi qasî 40­60 salan sax bimînin. Ji kewarên bi nexweşiya  Rizitiya Çêjika  Amerîkî , bêhna genî li derdor belav dibe Gava bi darikek hundirê şanekurk bên kolandin,avzêyek wek di wêne ya milê rast de dixuye tên dîtin. Gava mêşhingiv bi nexweşiya bakterîyan ketin, a baştir şewitandina hemû kewar û alavên enfektebuyî ne. Ev nexweşî di dema dawiya biharê û destpêka havînê de dikeve nav mêşan.

Çêjikên di hundirê şanekurkê de rizîyane 

Şanekurkên bi nexweşî ketî

Şanekurkên baş

Rizitiya Çêjik a Ewropa : Ev enfeksîyon ji bakterîyên bi navê Melissooccus plutonius dikeve nav kewarê. Bakterî di nav şanekurkên dev vekirî de dest bi enfeksîyonê dike. Bakterî li aşik û rûvîyen kurmik de cih dibe. Roj bi roj hejmara bakterîyan zêde dibe û kurmik ji birçîtiye dimirin Sporên van bakterîyan tune. Bi antîbîyotîkan nexweşî baş dibe. Heke kewarê carek bi van bakterîyan enfeksîyon bigire,dibe ku bi salan bi enfeksîyonî bimîne. Ew nexweşî bi qasî nexweşiya Rizitiya  Çêjik a Amerîka ziyana mezin nade kewarê. Gava nexweşî di kewarê de hebe,vê gavê kurmikên mirî ji rengê spî diguherin rengê qehweyî. Kurmikên mirî bi pozîsyona tîpa C di nav malikan de tên dîtin. Çêjikên ji nexweşiya Rizitîya 

Çêjik a Ewopa mirî ne.

Ji bo ku kewar bi nexweşiya bakteriyan nekeve;

­Rê nedin mêşên talankar ku ji kewarê hingiv bidizin.­Dibe ku şanêyên(çarçoveyên) kevn bi bakterîyan enfekte bûyî be. Her sal 3­4 şanêyên li kurkdankê bi şanêyên nû re biguherin,da ku şaheng hêk berde nav şanekurkên paqij.­Divê ji bo çêjik û mêşhingivan, hertim bi têra xwe xwarin li keware hebe. Mêşhingivên birçî û jar zûtir bi vî nexweşiyê dikevin.­Gava mêşên nû dikirin û datînin nav mêşevankê,pê bawer bin ku ne mêşên nexweşketî be.

Rizitiya Çêjik a Amerîka

Rizitiya Çêjik a Ewropa

Dema nexweşketiye , guherîna kurmik  li hunderê şanekurkê.

Di şanekurka baş dekurmik a sax. Şanekurka bi nexweşî ketî

û kurmik a mirî

 Kurmik a li binê çavikê mirî ye bi dîmena wektîpa C tê dîtin e.

Di şanekurka baş dekurmik a sax.

Kilsbûna Çêjik (Kirêcbûna Çêjik)      : Ev nexweşî ji fungus(kuvark) a parazît, bi navê Ascosphaera apis çê dibe. Ev kuvark ji 

cureyên kuvark ên kufik in. Fungus boy zêdebûnê, şaneyên taybet çê dike. Ev şane bi navê spor tên navkirin. Spor, bêbergirtî, bi serê xwe  dikare bibe fungus. Sporên kuvark bi riya xwarin derbasî kurmikên 3­4 rojî dibe. Di laşê kurmik de spor dest bi zêdebûnê dike û bi riya mîtoz(cureyekî zêdebûna şane ye) hejmara şaneyên xwe ji yekê digihîne hezaran. Dema kuvark di laşê kurmikê de mezin dîbe, kurmik dimire û laşê kurmik bi qasî qeware(hecm) ya şanekurkê diwerime. Di vê demê de kurmik û şanekurk bi mîselyûmên rengê spî yên kuvark tên dorpêç girtin. Kurmik demekê kin de hişk dibe, û dibe mûmî. Rengên kurmikên bi nexweşî,pêşî spî ye paşê diguhere cûnî(gewrî),dawiyê dibe reş.

Dema di kewarê de nexweşî dest pê dîke,mêşhingiv ji bo hîjyena kewarê, kurmikên nexweş ketî ji kewarê davêjin derve. Li derdora kewarê hebûna kurmikên mûmî nîşana nexweşiya Kilsbûna Çêjik e. Heke hejmara mêşhingivên di koloniyê zêde be û kolonî xurt be nexweşî demekê kin de dikeve nav kontrola karkeran. Ji bo vî nexweşiyê derman û kîmyasalên bi bandor tune ne. Divê kewar hêm negire. Kewarên hewadarkiri zû bi zû bi vî nexweşiyê nakevin. Koloniyên qels nikarin ji nexweşiyê xelas bin. A baştir, kewarên bi koloniyên qels divê bên tevî hev kirin. 

Kurmikên ji nexweşiyê bûne mûmîKurmikên ji nexweşiyê mirin e ji hêla karkeran ve ji kewarê tên avêtin

  Varroa cureyekî qirnî ye wekî hemû qirniyan varroa jî xwîna ajalan dimijîne. Xwîna mêşan wek hemolenf tê bi navkirin. Dema varroa bi laşê mêş û pûpayan ve xwe dizeliqîne,hemolenf(xwîn) a mêşê dimijîne û mêş roj bi roj bêhêz dimîne.  Di laşê mêşhingiv de ji ber mijîna varroa birîn çê dibin. Bakterî û vîrûs li ev birînên vekirî de xwe digehêjinin nav laşê mêşhingiv. Hebûna mîkro organîzma di laşê mêşhingiv de dibe sedema bêxwînî ye(kêmasî ya xwînê di laşê ajalan) Her wiha varroa ,sîstema parastina mêşhingivan têk dibe. Nexweşiya varroa baskên mêşhingivan ji xera dike. Mêşên bask xera bûyî nikarin bifirin. Mêşhingivên bi nexweşiya varroa ketine,temenê wan kin dibe ji ber vî yekê hejmara mêşhingivên kewarê pir kêm dibe,di demekê kin de koloniya kewarê tune dibe.

  Nexweşiya Varroa 

Mêşhingiva bi nexweşiyavarroa ketiye Baskên mêşê xera bûne.

Varroa kêzikek piçûçik e

   Li gor hîn mêşvanan AIDS ji bo însan çi be, varroa  jî ji bo mêşhingivan nexweşiyekî wisa ye. Hebûna varroa firsendê dide vîrûs ku êrîşê pergala jêbexşê  bike û wê qels û jar bixe.  

1) Berê ku devê şanekurk bên girtin,varroa ya mê dikeve nav çavik û xwe di binê kurmik de cih dike.2) Dema devê şanekurk hat girtin û kurmik dest bi xwarinê kir,varroa ji cihê xwe derdikeve, xwe di laşê kurmik de dizeliqîne û xwîna wê dimije.3) Varroa ji girtina şanekurkê 60 saetan paşê hêk dike. Hêka wê ya pêşî a nêr e. Êdî 30 saetan carek hêk dike lê vana hêkên mê ne.4) Her roj bişkulê (terx) varroa di çavikê de zêde dibe.5) Varroa bi xwîn mijînê roj bi roj dicivirîne. Dema xwîn mijînê vîrûsa di laşê varroa derbasî kurmik dibe.6) Cêjik ên varroa ji hêk derdikevin û demek şûn da cot dibin7) Dema mêşhingiva ciwan ji şanekurkê derkeve, varroa yên mê jî ji çavik derdikevin varroa yên hîn negihîşt û a nêr di şanekurka vala da dimînin û dimirin.

1

2

3

45

67

Di hundirê kewarê de zêdebûna varroa  

Spasî û rêz ji bo ev ilûstrasyona http://www.tonylinka.com/scientific/varroa_mites.html

Çerxa jiyana Varroa (Varroa destructor)

Ji hêk berdana şahengê 10-11 roj şûn de varroa dest bi hêk kirinê dike.30 saetan carek hêkek dike. Hêka pêşîn nêr, ên din mê ne.Varroa bi qasî 5-6 hêkan hêk dike

Şaheng hêk berdide şanekurkê.

Ji hêk berdanê 6-7 roj paşê berê ku devê şanekurk bên girtin, varroa ya mê dikeve nav çavik û xwe di binê kurmik de cih dike.

Ji hêk berdana şahengê 8-9 roj paşê devê şanekurk êdî girtiye û ,varroa xwîna kurmik (hemolenf) dimije.

Ji hêk berdana şahengê 12-20 roj paşê,çêjikên varroa yên 5-6 rojî êdî temambûyîne û ji aliyê varroa ya nêr tên dolgirtin.

Ji hêk berdana şahengê 21 roj şûn de mêşhingiva ciwan bi parazîtên li ser xwe ji şanekurkê der dikeve. Varroa ya nêr di çavikê de dimire.

1-Şaheng hêk dike

2-Karker kurmikêxwedî dike.

3-Varroa dikevehundirê şanekurkê.

4-Gava kurmik bi têra xwe mezin bûnkarker devê şanekurkêdidîrû.

5-Varroa hêk dikeû zêde dibe.

6-Ji alîkî pûpa digihîjealî yê din ve hejmaraVarroa pirtir dibe.

7-Dema mêşhingiva ciwan ji şanekurkê derdikevîn, varroa yên mê jî ji derdikevin û li kewarên din belav dibin.

Dema varroa ket hundirê kewarêpir caran mêşhingiv li berxwe nadin,loma nexweşî li mêşevankê derbasî kewarên baş ji dibin. Ve gavê pêdivî bi dermankirina kewarê heye.

1

2

3

4

5

6

7

Di hundirê hinek kewaran,mêşhingivli dijî varroa berxwe didin û pûpa yênbi varroa ji kewarê derdixin û davêjindûr ê kewarê. Ev mêşhingiv li hember varroa gelek hestyar in

1

2

1-varroa di şanekurk a devgirtî de zêde dibe

2-Karker devê şanekurkê vedike .Dibe ku bêhna ji çavik tê,mêşhingivê ji hebûna varroa agahdar dike

3-Bi alîkariya mêşhingivên kewarê, karker pûpa û varroa yên li ser pûpa ji şanekurkê derdixe.

3

 Varroa Û Berxwedana Mêşhingivan 

Spasî û rêz ji bo ev îlûstrasyona https://aristabeeresearch.org/varroa-resistance

Hestyarîya mêşhingivan li hember Varroa,ji genetîka mêşan pêk tê. Divê mêşên xwedî bi vî genê bên zêdekirin. Dema van mêşan di keware de bin,dibe ku varroa hê jî bikeve hundirê kewarê lê hejmara varroa tu car pir zêde nabe ku li mêşên kewarê zîyanek mezin çê bikin.

Neyarê Mêşhingivan              Mêşhingiv bi du awayê xwe û kewarê ji gefên neyar diparêzin. 

1. Bi kar anîna derziyên xwe yên bi jehr                               2. Di koloniya kewarekî de hebûna 70­80 hezar mêşhingiv.Mêşhingiv dema gef li wan tên xwarin, ne bi yek û yek lê hemû karkerên koloniyê bi hev re kewarê diparêzin. Neyarê mêşhingivan gelek in,çûçik,mozeqirt,kêzik,morî,mişk,hirç û hwd.

Morî

Bizûza şima

Kêzika piçuk a kewarê

Mozeqirt êrîş li mêşhingivan dike û wan yek bi yek dikuje û dibe hêlîna xwe. Ji ber ku mozeqirt ne hingiv û şima,lê mêşhingivan dixwin ,divê li hember van mozeqirtan derdorê mêşevankê bi dafikan bên parastin. Çareseriya baştir, xerakirina hêlîna mozeqirtan e.

Defika ji boy mozeqirtan

Du cureyên  dafikan ji bo mozeqirtan tên bi karanîn.

1) Şekir, xoy, sirke û av li nav hev bixin. Dafikên bi vê têkelê, derdora kewaran daynin.Mozeqirt tehma şîrîn, şor û tirş hez dike lê mêşhingiv ji van tehman hez nakê.Loma Mêşhingiv nakevin nav dafikê.

2) Çend perçe goşt û av têxin hundirê dafikê.Mozeqirt ji goşt hez dikin. 

Erîşên Mozeqirtan

Li Kewarê Dagirkeriya Bizûza Şima  

 Bizûza şima(Galleria mellonella) li kewarê dibe sedema ziyana mezin.Bizûz bi hingiv an jî bi mêşhingivan xwedî nabin,lê kurmikên bizûz ji bo ku xwe bigêhijin şanekurk û tozkulîlkan, ziyaneke mezin didin şane û şanekurkan. Nexweşiyên Rizitîya Çêjika Amerîkî, Rizitiya Çêjika Ewropî bi bizûzan jî derbasî kewarê dibe.

Ji bo ku bizûz xwe li kewarê cih neke û ziyan nede, divê;­Her tim kewarên bihêz li mêşevankê cih bikin. Di kewarê de hejmara mêşhingiv bila pir be. Bi vî awayî mêşhingiv li ber xwe didin û rê nadin ku bizûz li kewarê bisekine.­Tu car çarçove û şaneyên vala li kewarê nehêlin. Ji ber ku mêş xwedî li çarçoveyên vala dernakevin.­Şaneyên kewarê, bipergal bi yên nû ve biguherin.

Divê neyê ji jibîrkirin ku,Bizûz,hêk,kurmik û pûpa di sermayan de dimirin.Eger kewar û alavên din di  ­6C bi qasî 5 saet bên cemidandin wê hemû bizûz û hêk û çêjikên wê bimirin.                               

Bizûza Mê

Hêkên bizûz

Kurmika bizûz

Pûpa ya bizûz

4) Pûpa di qoze de bêliv,bi qasî 1­9 hefte derbas dike. Dema di qoze de ye tu tişt naxwe,lê bi metamorfozê,laşê wê ji kurmik diguhere bizûzê. Dema pûpa tagihaşin bizûz, ji qoze derdikevin û cot dibin.

1) Temenê Bizûz bi qasî 20­25 rojan e. Bizûza mê ya 4­5 rojî,bi şev dikeve hundirê kewarê. Ku çarçovek vala û ji gûşiya mêşhingivan dûr hebe hêkên xwe li vir dike. An ji li goşe û derzên kewar û çarçove yên ku mêşhingiv xwe nagihînin de hêk dike. Bizûz dema di keware de dimîne tu tişt naxwe. Her carê bi qasî  navbera 300 û 1000 hêkan berdide kewarê.

2) Hêkên bizûzê bi qasî 0.5 milîmetre gir in. Di germahiya 20­27 C de di nav heftekî , 10­16C de 5 heftan de diderîze û dibe kurmik. Gava germahiya kewarê ji 9C kêmtir be,gihaştina hêk disekine.

1

2

3

4

3) Dirêjahiya kurmik bi qasî 2 santîmetre ye. Germahiya îdeal ji bo kurmik 29­35C e. Di vê germahiyê de 28 roj dijî paşê di nav qozê de derbasî forma pûpa dibe. Lê germahiya hawirdor 15­29C be vê gavê kurmik 6 meh dijî û paşê dibe pûpa. Germahiya kewarê ji 9C kêmtir be,gihaştina kurmik disekine. Kurmik xetera herî mezin dide şima û darên kewar û çarçoveyan. Hem şimaya şane yê dixwe hem jî tozkulîlkan dixwe. Dema di şane de digere şima ya şane diqelişîne û tunel vedike. 

(Gava germahiya derdor îdeal be çerx di nav 6 heftan de diqede)

Şalul û MêşhingivŞalûl,Mêşxurînk,Kulkulî,Mêşgirik,Mêşxwerink van 

navan hemû ji bo yek çûçik tên binavkirin. Li ser deşt û zeviyên Kurdistanê ji biharê heta payîzê ref bi ref difirin.

Şalûl  ji xwarina mêşhingivan gelek hez dikin. Bi taybetî payîzê, beriya koçberiya ber bi başûr dest pê dike,êrîşên şalûlan zêde dibe.

 Şalûlek tenê rojekê dikare bi qasî 70­80 mêşhingivan bixwe. Ji ber ku bi sedan şalûl ref bi ref difirin ,ziyaneke mezin didin kewarê.

Şalûl (Merops apiaster)

­Şalûl bi piranî rojên biewr li derdora mêşevankê difirin û êrîşî mêşhingivan dikin.­Ji dengên bi hêz ditirsin, loma dengê tenekeyan şalûlan ji mêşevankê dûr dixe. ­Li nezikê mêşevankê hebûna çûçikên wekî kund,teyrêbaz û başokan, şalûlan ditirsînin.

Şalûlê kesk (Merops superciliosus)

Hirç û Mêşhingiv

Hirç ji hingiv pir hez dikin. Her ku firsend dîkeve destê wan  êrîşî mêşevankê dikin. Hirç hem ziyan didin kewar û hingiv hem jî dibin sedema mirin û revîna mêşhingivan. Hirç ji deng ditirse,eger ku li mêşevankê dengê radyo yê an jî cîhazek din hebe baş e. Van salên dawîn li hinek deveran li hember êrîşên hirçan û ewlekariyê, têlên elektrîkê tên bi karanîn. Hawirdora mêşevankê bi 3­4 rêzan têlên elektrîk tên dorpêçkirin. Elektrîka têlan enerjîya xwe ji panelên tavê(panelên solar) distînin.Panelên Solar ji tîrojên rojê(tavê) elektrîk çê dikin. 

Panela Solar

Akû(komker)

Çepera bi elektrîk

Învertor û cihaza barkirinê 

Anod(+)

Katod(­)

Mêşhingiv û RagihandinMêşhingiv bi du awayê bi hevdu re danûstandinê çê dikin.  

1. Bi feremonan2. Bi reqsê                                                                                                                                                      Feremon avzêyên kîmyevî ne û bi bêhna xwe taybet in. Ne yek, lê pir cureyên feremonan hene. Her cureyekî feremonan ji mêşhingivan re mesajekî radigihîne. Feremon û hormon dişibin hev,lê dema hormon çê dibe bi xwînê ber bi organan tên şandin. Feremon li toşpiyên ajalan tê avzekirin û bi atmosferê belav ê derdor dibe. 

Şaheng bi avzêkirina feremonan hebûn û desthilatdariya xwe li keware radigihîne. Bi vî feremona şahengê,hemû kar û barên kewarê yên rojane ji aliyê karkeran ve bi hevbeş tên kirin. Şaheng dema li derve yê kewarê difire,feremon avzê dike. Ev feremon mesaj dibe pîroxan(mêşhingivên nêr) ku şaheng ji bo cot bûnê amade ye. Ne tenê şaheng, lê karker, kurmik û pûpa jî feremon avzê dikin. Dema li ser kewarê êrîş an jî gef hebe karker bi feremonên xwe hevdu ji êrîşê agahdar dikin,li pêş deriyê kewarê berhev dibin û li hember êrîşkar kewarê diparêzin. Mêşhingiv bi feremonên çêjik ji zayend (cinsiyet) û mezinahiya çêjik agahdar dibe. Angorê cinsiyeta kurmik xwarinê dike hundirê şanekurkê.

Di vî wêneyê de di navbera şaheng û karkeran de bi alîkariya feremonan ragihandin çê dibe.

Mêşhingiv xeynî feremon,bi reqsê jî li kewarê ragihandin ava dike. Li gor dûrahî û cihê(pozîsyona) xwarinê,mêşhingiv bi du cureyan direqisin.

2.Reqsa hejinê1.Reqsa çemberî

Mêşhingiva  ji  zevî  tê  ,bi  reqsa  xwe  mêşhingivên kewarê  ji cihê  tozkulîlk, nektar û avê agahdar dike. Mêşhingiv  gava  ket  hundirê  kewarê  li  ser  şaneyê dest  bi  reqsê  dike.  Mêşhingivên  din  li  derdora  vê dicîvin,mêşhingiva  ji  zevî  tê,hinek  xwarinên  ku  bi xwe re aniye belav e mêşên derdorê xwe dike. Mêş bi alîkî  xwarinê  tehm  dikin  aliyê  din  jî  li  reqsa mêşhingivan temaşe dikin ku derheqê cihê xwarinê agahdarî bigrin. Ku xwarin nêzikê  kewarê  be,ango  ne  ji  150  metreyan  dûrtir be,mêşhingiv di nav Mêşan de dest bi reqsa çemberî dike. Bi vî reqsê, mêşhingivên kewarê hîn dibin ku tozkulîlk,av an  jî nektar nêzikê kewarê ye. Bi  reqsa  çemberî  cih û warê  xwarinê nayê  ragihandin,mêşhingiv  tenê dizanin ku xwarin  li  nêzikê  kewarê  ye.  Bi  vî  agahdariyê  mêşhingiv  ji  kewarê  derdikevin  û  li xwarine digerin,ji ber ku li kewarê agahiya bêhn û tehma xwarinê girtibûn,bi hêsanî  difirin cihê ku xwarin lê ye.   

Mêşhingiv  ji bo av û xwarinê bikişînin kewarê, dikarin  ji kewarê bi qasî 5 kîlometre dûrtir bifirin. Gava mêşhingivek li cihekî dûr li rastê çavkaniya xwarinê hat, divê agahdarî bide xwişkên xwe yên li kewarê. Ji ber ku xwarin ji kewarê pir dûr e, pêwistî bi terîfa cih û warê  xwarin heye. Mêşhingiv  ji  xwarin barê  xwe bar dike  û  vedigere kewarê. Li kewarê dest bi reqsa hejînê dike. Mêşhingivên li kewarê li dora mêşhingiva ji zevî hatî digrin,û wê temaşe dikin. Mêşhingiva zevî  li ser şane xwe ba dide, xwe dihejikine û bêhna xwarinê  li derdora xwe belav dike. Bi reqsa hejînê mêşhingiv ji mêşên kewarê re radigihîne ku xwarin li  kîjan  alî  ye  û  ji  kewarê  çiqas  dûr  e.  Mêşhingiva  zevî  cihê  xwarinê  angorê  tavê(roj) radigihîne.

Li hundirê kewarê li ser şane, mêşhingiv li reqsa hejînê a mêşa  ji zevî hatiye temaşe dikin.                    wateya reqsê ev e:                           ji bo dîtina cihê xwarinê, berê xwe bide tavê, ber bi aliyê çepê bi qasî 30 bizivire û bi qasî çendsed  metre bifire.

Kewar

KulîlkTav

Mêşhingiv li gor agahiyên ji mêşhingiva zevî girtine,ber  bi kulîlkan difirin..

Mêşhingiv agahî distînin û ji kewarê difirin.

Mêşhingiv Û Şilxdan 

Ji  bo  avakirina  kolonîyeke  nû,şaheng  û  hinek  karker,  kewarê  diterikînin  ,ev 

terikandina kewarê bi şilxdan tê bi navkirin. Di şilxdan a yekemîn de şahenga kewarê û bi qasî %60î karkerên keware,  ji kewarê difirin û diçin. Carna di nav hefteyeke de  ji kewarê şilx dana duyemîn  jî pêk tê. Şilxa herî mezin a yekemîn e. A rast şilxdan  ji bo zêdekirina kolonîyên mêşhingivan rewşek xwezayî ye. Gava şilxê mêşan ji kewarê derdikevin û ji xwe re  kewareke  nû  ava  dikin,koloniya  mêşhingivan  ji  yekê  dibe  du  du.  Ango  mêşhingiv  bi şilxdanê hejmara koloniyên xwe zêde dikin. Şilxdan li Kurdistanê li deverên germ bi meha Gulanê,li deverên sar bi meha Hezîranê(meha şeşemîn) dest pê dike. 

Karker li gel şanekurkên din,ji bo şahengên nû jî şanekurkan çê dikin. Ew çavikên gir û piçek fireh ,bi piranî vala ne. Dema ku kolonî ji bo şilxdanê amade ne ,Şaheng hêk berdide van şanekurka û karker jî kurmikên li vir bi şîrmêş xwedî dikin, da ku bibin şahengên nû. Beriya ku şaheng ên nû  ji şanekurkan der bikevin,şahenga kewarê û bi hezaran karker  ji bo şilx girtinê amadehî dikin. Şaheng êdî hêk nake,û pir hindik xwarin dixwe. Bi vî awayî şahenga  qelew  ji  bo  bikaribe  bifire  dizurife(jar  dibe).Hin  mêşhingivên  rêçger(şopger) derdikevin firê û ji bo şilx girtinê li cihekî nêzikê kewarê digerin, bi reqsa hejinê,cihê musaît radigihînin kewarê.

li ser guliyê darê mêşên şilx girtî  Gûşî ya mêşhingivên şilx dayî Karker ji bo şaheng ên nû şanekurk çê dikin 

  Dema  ku  derketina  şahengên  nû  nezik  dibe    vize  viza  dengê  şahengên  ciwan  ji şanekurkên  girtî  bilind  dibe.  Hê  ku  şahengên  nû  ji  şanekurkan  derneketine  ,şahenga kewarê  û  bi  hezaran  karker  zikê  xwe  bi  hingiv  û  tozkulilkan  tijî  dikin  û  dest  bi  koçê dikin.Dema ji kewarê derdikevin pir dûr nafirin. Li nêzikê kewarê li ser guliyê darek kom dibin.  Ew  cih  ji  aliyê  mêşhingivên  rêçger  ve  hatibû  kifş  kirin.  Ji  bo  parastina  şahengê, karker li derdora wê gûşî dibin. Di heman demê de bi qasî 30­40 mêşhingivên rêçger ji bo ku ji koloniye re cihekî ewle û kewareke nû peyda bikin dest bi firê dikin.Mêşên şilxgirtî li ser gulîye darê  li hêviya mêşhingivên rêçger disekinin. Ew sekinandina koloniyê  dibe ku bi  qasî  4­5  seatan  an  jî  rojekê  bidome.  Mêşvan  gava  ku  kolonîya  derketîye  şilxê  li  darê bibîne,bi  hesanî  van  mêşan  dixe  kewareke  vala  û  li  mêşevankê  cih  dike.  Lê  eger  haya mêşvan ji şilxdanê tune be, mêşhingiv li gor ragihandina mêşên rêçger ji bo cihê dûr difirin û winda dibin. 

Li  kewara  ku  şilx  da  şahengek  nû  ji  şanekurkê  derdikeve,dibe  ku  li  kewarê  hîn şahengên din jî hebin ku hîn ji şanekurkê derneketîbûne,şahenga qîzin(bakîre,) şahengên din ên şanekurkê dikuje. Bi vî awayî dibe serkirdeya kewarê û dest bi firîn a cotbûnê dike.

.                                                                                                                    

Mêşhingiv Û Şilxdan 

                                                                                                                                                    Ji ber ku bi şilxdanê hejmara mêşhingivên li kewarê kêm dibe,mêşvan naxwazin 

mêşhingiv şilx bide. 

Mêşvan bi hinek tedbîran dikarin rê li ber şîlxdanê bigrin.

­Divê li kewarê cihê mêşhingivan ne teng be. Ji bo fireh kirinê, qat li ser kewarê tên danîn.­Divê hundirê kewarê her tim hewadar be. Loma divê derî û kulekên kewarê bi têra xwe vekirî be, da ku hewaya paqij û bêhnteze her tim li nav şaneyan bibe.­Divê hundirê kewarê pir germ nebe û kewar ji tîrêj û germahiya tavê bên parastin. A baş gonandin(boyax kirin)a kewar bi rengên gewrokî be. Dorpêçkirina kewarê bi pel û gûlî yên daran, an jî bicihkirina kewar li bin siya daran jî kewarê ji germahiya tavê diparêze.­Divê li derdora mêşevankê bi têra xwe av hebe. Mêşhingiv vî ava nêzik ji bo henik kirina kewarê dikişînin.­Pîrbûn a şaheng jî dibe sedema şilxdanê. A baştir du salan carek şaheng bên nû kirin.­Li kewarê bi çêkirina şanekurkên şaheng, karker dîyar dikin ku wê şilx bidin. Divê van şanekurkên ji bo şaheng ji kewarên bên bi dûrxistin­Dabeşkirina kewarê jî ji bo şîlxdanê çareseri ye. Kewara ku hejmara mêşhingivên vî pir zêde bû ye, li du kewaran bên dabeş kirin, mêşhingiv dev ji şîlxdanê berdidin.

Mêşhingiv Û Şilxdan 

Mêşhingiv Û Rîwek Mêşhingiv ji rîwekan nektar û tozkulîlk berhev dikin. Lê hemû rîwek bi nektar nîn in. Li gor çavkaniya wan du cureyên hingiv hene.1.Hingivê avzê 2.Hingivê nektar.(Hingivê kulîlk)

Mêşhingiv ji pelên daran an jî çiliyên daran avzêya darêberhev dikin û ji vî ava şîrîn hingiv çêdikin. Darên wek dara qaç  (çam),dara  mazî  bi  avzêyên  xwe  kêzikan  xwedî  dikin. Morî,spî yên rîwekan (afid) û mêşhingiv ji vî avzêyê vedixwin. Hingivê  avzê  bi  rengê  xwê  yên  terengî  û  bi  tehma  xwe  ji hingivê  nektar  cuda  yê.  Tehma  hingivê  avzê  ne,    bi  qasî hingivê nektar şîrîn e. Tehma vî piçek tûj, piçek tehl û şîrîn e. Hingivê avzê belûrî nabe.

Spîya rîwek li ser çiliyê dara qaç êJi darê ava şîrîn dimije. 

Mêşhingiv avzêya pela dara mazî  dimije. 

Spîyên rîwek ji çiliya dara qaç ava şîrîn dimijin Mêşhingiv jî avzêya  spîyên rîwek dimijin

topik (stîgma)

riya hêkdankê (stîlûs)

hêkdank (ovaryûm)hêk (ovûm)

 filament

organa mêtiyê  (pîstîl)organa nêrtiyê 

(stamen)

qemçik

                 binik avzêya nektar

pelên tancikê(petal)pelên dorpêçê (sepal)

   nêrik(anter)

                     Kulîlk a sosin. 

Beşên kulîlkê

Car  caran  mêşhingiv  ji  avzêyên  rîwekan  hingiv  berhev  bikin  jî,  çavkaniya  bingehîna hingivê, kulîlk in. Mêşhingiv ji nektarên kulîlkan hingiv çê dikin û ji tozkulîlkên wan ji bo xwe û kurmikên xwe  xwarinên bi proteîn berhev dikin. Gelo mêşhingiv bi berhevkirina nektar û tozkulîlkan ziyan nadin rîwekan? Bi rastî têkilîya mêşhingiv û rîwekan ne yek aliye. Ango her du alî jî ji hew sûd werdigrin(feyde digrin) .

Gava mêşhingiv  li ser kulîlkê nektar û  tozkulîlk berhev dike,hinek tozkulîlk  ji nêrik  li pûrt û bask û çîpên mêşhingiv dizeliqe. Mêşhingiv ji kulîlkê dîfîre ser yeka din û tozkulîlkên pê  ve  zeliqandî  yê,dikişîne  ser  topik  a  kulîlkek  din.  Bi  vî  awayî  tozkulîlkên  kulîlkekê,  bi hêkên kulîlkek din ve doldigire. Bi vî bergirtinê, rîwek bizir(tov) çê dike û zêde dibe. Li hêla din jî mêşhingiv jî hinek nektar û tozkulîlkan digre û dikişîne kewarê.

Lê hemû kulîlkên rîwekan ne wek hev in. Hinek rîwek li kulîlkên xwe  ji yên din pirtir tozkulîlk û nektar çê dikin. Mêşhingiv jî ji van rîwekan kêf digirin.

strîmişk,zirî,strîbeloq Silybum marianum

nefel,ketMedicago sativa

güni,goniAstragalus sp.

GûlikAsphodelus albus

GulberojkHelianthus annuus

Pîvok,gangilok,bengzerikCrocus granatensis

Li jêr,navên hinek rîwekên li ser xaka Kurdistanê hêşîn dibin hene. Ev rîwek bi tozkulîlk û nektarên xwe dewlemend in. Ji xêynî van hîn gelek rîwekên din ên bi nektar jî li Kurdistanê hene.

Dara bî Salix caprea

Dara hirmîPyrus sp. 

Dara xoxê(şeftalî)Prunus persica 

Qalîşk,talûşkTaraxacum officinale 

Sosina spî Lilium candidum 

DarcêwîAcacia sp 

ŞîlanRosa canina

helîz,qesnîFerula communis

hingivîn,hengemînok,gîyareşkLamium purpureum

zil,guhkerkVerbascum thapsus

Cinisrî,dirikRubus fruticosus 

GîyamêşPhacelia sp 

zîrfûn,axlemûrTilia heterophylla

püjan,anix,naneMentha pulegium

garis, lazûtZea mays

XwaşîlEuphorbia sp

Cehter,catirî,awîşenThymus sp

Pembü,lokeGossypium hirsitum

Kurdîhezên hêja,Li gel hemû kêmasî û çewtîyên rêzimanîya vê xebatê, ez hêvî dikim ku ev nivîsa bi zaravayê Kurmancî, wê bibe çavkanî û bingeh ji bo mêşvanî yê.

Li ser xêrê bê !

     Adar 2016Nîyazî DURMUŞ

      

Ji bo têkilî: biyolojiyabikurdi@gmail.com