IŞIK VE MADDE

IŞIK

Gözümüze gelerek cisimleri görmemizi sağlayan enerjiye ışık denir. Bazı cisimler ışık yaydıkları için bazıları da ışığı yansıttıkları için görünür. Ay ve gezegenler Güneş'ten gelen ışığı yansıtırlar. Kendileri ışık vermeyen görülmeleri için başka ışık kaynaklarının aydınlatmasına gerek olan cisimlere aydınlatılmış cisimler denir.(ayna, Ay, gezegenler vb.)

Çevresine ışık veren cisimlere de ışık kaynağı denir. Işık kaynakları ikiye ayrılır;

1. Doğal Işık Kaynakları: kendiliğinden etrafına ışık yayan ışık kaynaklarıdır.(Güneş yıldızlar ateşböceği gibi)

2. Yapay Işık Kaynakları: Enerji aldığında ışık veren ışık kaynaklarıdır.(Mum, ampul, gaz lambası gibi)

Işık doğru yolla yayılır. Işığın doğru yolla yayılması sonucunda Güneş tutulması Ay tutulması ve gölge meydana gelir.Işığın yayıldığı ince ışık demetine ışık ışını denir.Işık bazı maddelerden rahatça geçerken bazı maddelerden kısmen geçer. Bazılarından da geçemez.

Saydam Olmayan( opak ) Maddeler Işığın geçmesine izin vermeyen maddelerdir. Taş sıra insan tahta vb. Opak olan bu maddeler ışık ile etkileşime girdiğinde şekillerine uygun gölgeler meydana gelir. Opak maddelere gelen ışık ya yansıtılır ya da soğurulur.(emilir)

Saydam Madde Işığın tamamını geçiren maddelere saydam madde denir. Cam su hava ince naylon vb. Bu maddelerin üzerine ışık düştüğünde ışığın tamamını geçirdikleri için gölge oluşmaz.

Yarı Saydam Maddeler Işığın bir kısmını geçirip bir kısmını yansıtan maddelerdir .Buzlu cam, yağlı kağıt vb. Işık bu maddeler üzerine düştüğünde yarı gölge oluşur.

Bir cismin görülebilmesi için;*Cisim etrafa ışık yaymalıdır.*Cisim başka kaynaktan aldığı ışığı yansıtmalıdır.

Kendisi ışık yayan maddelerin ışınları doğrudan gözümüze geldiği için görebiliriz.Işık kaynağı olmayan cisimleri görebilmemiz için ise bir ışık kaynağından çıkarak cismin üzerine düşen ışınların yansıyarak gözümüze ulaşması gerekir.

Işığın bir saniyede aldığı yola ışık hızı denir. Işık hızı havada 300 000 000 m/sn’ dir. Işık hızı ortamın cinsine bağlıdır.

YANSIMA

Işık ışınlarının bir yüzeye çarparak geri dönmesine yansıma denir. Işığın yansıması yüzeyin rengine ve cinsine bağlıdır. Açık renk olan yüzeylerden ışık çok yansır. Koyu renk yüzeylerden az yansır.

Düzgün YansımaDüzgün ve parlak bir yüzeye çarpan ışık ışınları birbirine paralel olarak yansır. Buna düzgün yansıma denir. Ayna metal yüzeyler durgun ve temiz sular ışığı düzgün yansıtır.

Dağınık YansımaIşık ışınları mat ve pürüzlü bir yüzeye çarptığında her tarafa doğru yansır. Paralellik görülmez. Bu yansımaya dağınık yansıma denir. Duvar, pürüzlü tahtalar, kumaş ışığı dağınık yansıtır.

YANSIMA KANUNLARI

1. Gelen ışın yansıyan ışın ve yüzeyin normali aynı düzlem içindedir.2. Gelme açısı yansıma açısına eşittir.3. Normal doğrultusunda gelen ışınlar(ışın yüzeye dik gelirse) geldiği doğrultu üzerinde geri döner.

AYNALAR ve KULLANIM ALANLARI

Düz Aynalar

İlk düz aynalar metal yüzeylerin parlatılmasıyla elde edilmiştir. Daha sonra cam levhaların arkaları cıva amalgamları sürülerek yapılmıştır. Günümüzdeki aynalar ise cam levhaların bir yüzüne ince bir gümüş tabakası ile sırlanarak yapılır.Evlerimizde kullandığımız aynalar düz aynadır. Denizaltı gemilerinde su yüzeyini görmek için kullanılan periskoplarda da düz ayna kullanılır.Düz aynaya gelen ışınlar yansıma kurallarına göre yansır.

Düz Aynalarda Görüntü Oluşumu:1. Nokta Şeklindeki Cisimlerin Görüntüsü:- Bir noktanın aynaya olan dik uzaklığı görüntüsünün aynaya olan dik uzaklığına eşittir.- Nokta aynanın önünde görüntü aynanın arkasındadır.- Nokta ile görüntüsü aynı doğru üzerindedir.

Düz Aynaların Kullanım Alanları:

* Makyaj aynalarında* Periskoplarda* Otomobillerde arka ve yan aynalarda* Tepegözlerde KULLANILIR.

Periskoplar denizaltılarda ve tanklarda kullanılır. Gözlemcinin çevreyi farklı yönlerde görmesini sağlayan bir araçtır. Hasta taşıyan araçların önünde ambulans yazısı ters olarak yazılır. Önde giden sürücüler bu yazıyı araçlarının aynalarından düzgün yazılmış biçimde görür.

Küresel Aynalar

Düz aynaların dışında başka aynalar da vardır. Yansıtıcı yüzeyi küre şeklinde olan aynalara küresel aynalar denir. İki çeşit küresel ayna vardır;

1. Çukur aynalar2. Tümsek aynalar

F: Odak Noktası ( Ayna yarıçapının orta noktası )M: Merkez ( Aynanın kesildiği kürenin merkezi )T: Tepe noktası ( Asal eksenin aynayı kestiği nokta )Asal Eksen: Aynanın tam ortasından geçen doğru parçasıdır.Gerçek Görüntü: Bir ekran üzerine alınabilen görüntüdür. Gerçek görüntüler ters olarak oluşur.Zahiri (sanal) Görüntü: Bir ekran üzerine alınamayan görüntüdür. Görüntü yansıyan ışınların uzantısından oluşur. Zahiri görüntü sanal görüntü görünen görüntü gibi adlarla anılır.

ÇUKUR AYNALARYansıtıcı yüzeyi çukur olan aynalardır. Konkav ayna da denir. Çukur aynaya paralel olarak gelen bir ışık demeti bir noktada toplanacak şekilde yansır.

Çukur Aynada Görüntü Özellikleri 

2. TÜMSEK AYNALAR

Yansıtıcı yüzeyi tümsek olan aynalardır.Tümsek aynalarda asal eksene paralel gelen ışınların uzantıları odaktan geçer

Tümsek aynaların kendine gelen ışınları dağıtma özelliği vardır. Tümsek aynaya odak doğrultusunda gelen ışınlar asal eksene paralel yansır.

Tümsek Aynada Görüntü Özellikleri

Cisim aynaya yaklaştıkça görüntü de aynaya yaklaşır ve görüntünün boyu uzar.

Tümsek Aynaların Kullanım Alanları:

*Otomobillerdeki dikiz aynaları*Yollardaki kavşaklarda görüşü genişletmek için*Büyük alışveriş merkezlerinde

Işığı günlük hayatta pek çok yerde kullanırız. Ama fazla ve gereksiz ışıklandırma yaparak görüntü kirliliğinden kaçınmamız gerekir. Mekanları aydınlatırken ışığı doğru kullanmalıyız.

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen sözcükler ile tamamlayınız.

  gelen       yüzeyin normali       yansıma          yansıma       ∼ ∼ ∼

1. Işığın bir yüzeye çarparak geri dönmesine.......................  denir.2. Yansıyan ışın ile normal ışın arasındaki açıya.......................açısı denir.3. Yansıtıcı yüzeye çarpan ışına.......................  ışın denir.4. Gelen ışının yansıtıcı yüzeye çarptığı noktadan yüzeye çizilen dik doğruya ....................... denir

Aşağıda verilen ifadeler doğru ise "D", yanlış ise "Y ifadesi ekleyiniz.

1. (....)   Işık pürüzlü yüzeylerde düzgün, parlak ve pürüzsüz yüzeylerde dağınık yansır.2. (....)   Yansıtıcı yüzeye dik ışın gönderilirse, ışın kendi üzerinden geri yansır.3. (....)   Aynayla, gelen ışın 48°’lik açı yapıyorsa yansıma açısı 32°’dir. 4. (....)   Işığın bir yüzeye çarparak geri dönmesine yankı denir. 5. (....)   Dağınık yüzeye gelen ışınlar aynı açıyla yansır.

ÖĞRENCİ KAZANIMLARI

1- Işığın yansımasıyla ilgili olarak öğrenciler;1.1. Işığın madde ile karşılaştığında yansıyabileceğini keşfeder (BSB-17).1.2. Düz yüzeylerden yansıyan ışığın izleyeceği yolu tahmin eder (BSB-9).1.3. Işık kaynağı olmayan cisimlerin görülebilme nedenini ışığın yansımasıyla açıklar. 1.4. Yansıma olayında; düzlem ayna kullanarak gelen ışın, yansıyan ışın ve yüzeyin normalinin aynı düzlemde olduklarını keşfeder (BSB-17, 22, 27, 31).1.5. Yansıma olayında; düzlem ayna kullanarak gelme ve yansıma açılarının birbirine eşit olduğunu keşfeder (BSB-17, 22, 27, 31).1.6. Düzgün ve dağınık yansımayı keşfeder (BSB-2, 17, 25, 31). 1.7. Cisimlerin daha parlak veya daha mat görünme sebeplerini ışığı yansıtma özellikleriyle ilişkilendirir (BSB-8).1.8. Düzgün ve dağınık yansımayı ışınlar çizerek gösterir (BSB-28).

2- Aynalarla ilgili olarak öğrenciler;2.1. Işığın düz, çukur ve tümsek aynalarda nasıl yansıdığını keşfeder (BSB-17).2.2. Bir yüzeyden yansıyan ışınları gözlemleyerek ışığı yansıtan yüzey hakkında tahminlerde bulunur (BSB-9).2.3. Net bir görüntü oluşabilmesi için ışığın pürüzsüz yüzeylerden yansıması gerektiğini fark eder (BSB-1, 2, 8). 2.4.Paralel ışık demetleri ile çukur ve tümsek aynanın odak noktalarını deneyerek keşfeder.2.4. Düz, çukur ve tümsek aynalarda oluşan görüntüleri cisme göre büyük-küçük, ters-düz olmaları bakımından karşılaştırır (BSB-1, 17; TD-1).2.5. Çevresinde kullanılan ayna çeşitlerini gözlemleyerek aynaların kullanım alanlarına örnekler verir (BSB-1).

KAYNAKÇA

• http://www.sanalokulumuz.com/

• http://okulodevi.com/