HISTORIA MAŁŻEŃSTWA

2009/2010

Zarys tematu

Małżeństwo chrześcijan w pierwszych wiekach Kościoła

Formowanie się liturgii małżeńskiej:  IV–XI wiek

Sakramentalność małżeństwa:  XI–XIII wiek

„Jesteś taka piękna, gdy przypalasz jajecznicę”

W pierwszych wiekach istnienia Kościoła większość pogan, którzy nawracali się na chrześcijaństwo, żyło już w małżeństwie. Jednakże ten fakt był traktowany jako coś normalnego. Ich małżeństwa, zawierane według norm albo zwyczajów panujących w tej epoce, wraz z chrztem były włączone do całości życia chrześcijańskiego. W ten sam sposób, małżeństwa pomiędzy osobami już ochrzczonymi były zawierane według praw albo zwyczajów ówcześnie panujących. Chrześcijanie korzystali z tych samych zasad, co poganie, aby zawrzeć małżeństwo. Ten fakt nie wskazywał jednak, że ich małżeństwa były traktowane jako coś świeckiego. Po pierwsze, świętość małżeństwa była już dziedzictwem całego świata antycznego. We wszystkich religiach starożytnych uznawano małżeństwo jako coś świętego

Kościół pierw

szych wieków

Kościół dopuszcza autorytet prawa rzymskiego w tej sprawie. Jednakże, nie jest tak w wypadku życia moralnego. Życie w Panu jest tutaj pierwszą troską. Nawet, gdy żąda się jakiejś interwencji biskupa albo kapłana w momencie zawierania małżeństwa, jest tak w związku z zagadnieniami moralnymi, a nie przez pragnienie wprowadzenia jurysdykcji Kościoła w tej dziedzinie.

Chociaż małżeństwo nie jest traktowane jako coś zupełnie świeckiego, jednakże uczestniczenie kleru w jego zawieraniu było traktowana jako coś zbędnego. Sprawy związane z samym małżeństwem, ślubem, wyborem narzeczonych zależały jedynie od rodziny, praw i zwyczajów miejscowych. W tym wszystkim

ogromne znaczenie miał zawsze ojciec rodziny. On był odpowiedzialny za życie moralne tych wszystkich, którzy zamieszkiwali pod dachem jego domu i on wybierał odpowiedniego współmałżonka dla swoich dzieci.

Kościół pierw

szych wieków

Jedna z pierwszych trudności, a przez to jedna z pierwszych interwencji biskupów w materii znanego dziś prawa małżeńskiego, pojawiła się w związku z małżeństwem niewolników**. Według prawa rzymskiego, niewolnicy nie mogli zawierać małżeństwa z osobami wolnymi. Podobnie związek pomiędzy niewolnikami nie był traktowany jako małżeństwo w sensie ścisłym; chociaż był dopuszczany, nie był traktowany jako małżeństwo. W przeciwieństwie do tego, papieże dopuszczali te małżeństwa. Te małżeństwa były uznawane jako małżeństwa w sumieniu; zawierano je łamiąc prawo cywilne, ale za zgodą biskupa .Na Zachodzie, interwencja biskupa była także konieczna w niektórych wyjątkowych przypadkach, np. w przypadku małżeństwa duchownych** albo katechumenów. Jednakże, odbywało się to bardzo rzadko.Niekiedy biskup brał czynny udział w zawieraniu małżeństw. Podstawą tego były dzieła miłosierdzia pierwotnego Kościoła. Biskup, w szczególności na Wschodzie, był odpowiedzialnym za wszystkie chrześcijańskie dzieła miłosierdzia. Ta funkcja, o szczególnym wymiarze społecznym i chrześcijańskim, wyrażała się także w trosce o sieroty. Dlatego też biskup, w miejsce ojca, był odpowiedzialnym za małżeństwa sierot**.

małżeństwo było traktowane jako kwestia rodzinna

Kościół pierw

szych wieków

Początku kościelnej liturgii zawierania małżeństwa należy szukać w zwyczajach, jakie panowały w

chrześcijańskich rodzinach:  biskup albo kapłan szedł składać życzenia rodzinie, w której zawierano

małżeństwo. Niekiedy również, biorąc przykład z narzeczonych z Kany Galilejskiej, zapraszano biskupa

na obrzęd zawierania małżeństwa. Jako coś naturalnego, nowi małżonkowie prosili biskupa, aby pobłogosławił ich związek. W IV wieku ten zwyczaj

rozrósł się i przybrał obraz kompletnej ceremonii kościelnej. Także z tej epoki pochodzą pierwsze

świadectwa, które mówią o liturgii błogosławieństwa ślubnego. Dokładny opis takiej ceremonii posiadamy z

początków V wieku.

Ceremonia miała miejsce w kościele. Ojciec prowadził wszystkich zaproszonych przed ołtarz. Tam biskup błogosławił związek odmawiając improwizowaną modlitwę i przykrywając młodą parę welonem. W tym samym wieku ta liturgia jest włączana do Mszy Świętej.

Po

cząt

ki li

turg

ii

Od papieża Mikołaja I (858–867) nowi małżonkowie prezentują swoje dary w czasie tej Mszy i przyjmują Komunię Świętą. Po roku 1000 Msza Święta miała miejsce po zawarciu kontraktu małżeńskiego przed

kościołem albo w jego portyku.Pomimo tego, cała ta liturgia nie była

obowiązkowa dla wiernych. Więcej jeszcze, odmawiano jej tym wszystkim, którzy nie

prowadzili przykładnego życia wiary lub, którzy będąc wdową lub wdowcem zawierali drugie

małżeństwo. Tak, więc, nie ma w tej epoce żadnego obowiązku zawierania małżeństwa według

kościelnego rytuału.Po

cząt

ki li

turg

ii

Kościelna celebracja małżeństwa w wieku XI/XII wyglądała następująco:  przed wejściem do kościoła kapłan prosił

o wyrażenie wzajemnej zgody narzeczonych. Następnie rodzice oddawali swoją córkę mężowi. Dalej ofiarowywano posag

błogosławiąc obrączki i zakładając je na palce. Na koniec kapłan błogosławił związek. Po tej całej celebracji wszyscy procesyjnie

wchodzili do kościoła, aby uczestniczyć we Mszy Świętej, w czasie, której miało miejsce nałożenie welonu i specjalne

błogosławieństwo. Kończąc Mszę Świętą udawano się czasem,

aby pobłogosławić sypialnię nowych małżonków. W ten sposób kościelna liturgia zintegrowała całą serię świeckich zwyczajów. Rzeczy, symbole, cywilne akty prawne,

obrączki, posag, nałożenie welonu itp., przedmioty i zwyczaje pochodzące od plemion germańskich, celtyckich, frankońskich, lombardzkich i innych,

stworzyły liturgię Kościoła.

Po

cząt

ki li

turg

ii

W okresie patrystycznym nie pojawiają się dosłowne stwierdzenia mówiące o sakramentalności małżeństwa. Można znaleźć niektóre teksty mówiące o świętości małżeństwa, ale nawet z tym podstawowe idee zawarte w tych tekstach są różne od technicznego pojęcia sakramentalności małżeństwa wypracowanego przez scholastykę.Generalnie Ojcowie Kościoła przedstawiali małżeństwo posługując się cudem w Kanie Galilejskiej. Według nich, Chrystus pobłogosławił tam życie małżeńskie i włączył je w porządek zbawienia. Tertulian mówi, że Bóg chroni związek pomiędzy wierzącymi i udziela im zbawczej łaski. Za każdym razem, gdy zawiera się małżeństwo w Panu, sam Chrystus swoją obecnością stwarza ten związek. Gdzie dwoje chrześcijan są złączeni, Pan jest obecny wśród nich

Sakram

entalność m

ałżeństwa

Można znaleźć także stwierdzenia, że kto odchodzi od wierności małżeńskiej, traci łaskę Boga.

*** Relacja pomiędzy zgodą małżeńską i aktem małżeńskim

Obrzędy sakramentu małżeństwaObrzędy wprowadzająceProcesja i śpiew na wejście

Znak krzyża i pozdrowieniePo znaku krzyża i pozdrowieniu liturgicznym kapłan zwraca się w tych lub podobnych słowach do narzeczonych i wszystkich obecnychZgromadziliśmy się w kościele wokół [N.] i [N.], którzy dzisiaj chcą zawrzeć sakramentalny związek małżeński. W tym ważnym dla nich momencie życia otoczmy ich naszą miłością i naszymi modlitwami. Razem z nimi będziemy słuchać słowa Bożego i uczestniczyć w ofierze eucharystycznej, prosząc o obfite błogosławieństwo dla młodej pary.Akt pokuty

Panie, który stworzyłeś człowieka na swój obraz i podobieństwo, jako mężczyznę i kobietę, zmiłuj się nad nami. - Zmiłuj się nad nami.Chryste, który przez swoją śmierć i zmartwychwstanie zawarłeś z ludźmi wieczne i nierozerwalne przymierze, zmiłuj się nad nami. - Zmiłuj się nad nami.Panie, który przebaczasz nam grzechy i dajesz nam udział w swojej miłości, zmiłuj się nad nami. - Zmiłuj się nad nami.Można wybrać inną formę aktu pokutnegoKolekta

Módlmy się. Boże, Ty uświęciłeś związek małżeński przez tak wzniosły sakrament, że stał się obrazem mistycznego związku Chrystusa z Kościołem, spraw, aby ci nowożeńcy, którzy z wiarą przyjmują ten sakrament, przez całe życie urzeczywistniali to, co on wyraża. Przez naszego Pana, Jezusa Chrystusa, który z Tobą żyje i króluje, Bóg przez wszystkie wieki wieków. Amen.I forma. Po tej modlitwie wszyscy siadają.

Liturgia słowaLiturgia słowa odbywa się w zwykły sposób, jak podczas każdej Mszy św.

I czytaniePsalm responsoryjnyŚpiew przed EwangeliąEwangeliaHomilia

Liturgia sakramentuPytania przed wyrażeniem zgody małżeńskiejPo homilii wszyscy wstają, a narzeczeni zbliżają się do ołtarza i stają przed kapłanem. Kapłan mówi do narzeczonych:

[N.] i [N.], wysłuchaliście słowa Bożego i przypomnieliście sobie znaczenie ludzkiej miłości i małżeństwa. W imieniu Kościoła pytam was, jakie są wasze postanowienia.Następnie kapłan zadaje im pytania dotyczące (1) dobrowolnej zgody na małżeństwo, (2) woli wytrwania w wierności oraz (3) gotowości na przyjęcie i wychowanie potomstwa.

[N.] i [N.], czy chcecie dobrowolnie i bez żadnego przymusu zawrzeć związek małżeński?Narzeczeni: Chcemy.

Czy chcecie wytrwać w tym związku w zdrowiu i w chorobie, w dobrej i zlej doli, aż do końca życia?Narzeczeni: Chcemy.Następne pytanie można opuścić, jeżeli przemawiają za tym okoliczności, np. starszy wiek narzeczonych.

Czy chcecie z miłością przyjąć i po katolicku wychować potomstwo, którym was Bóg obdarzy?Narzeczeni: Chcemy.

Hymn do Ducha ŚwiętegoKapłan mówi:

Prośmy Ducha Świętego, aby uświęcił ten związek i dał narzeczonym łaskę wytrwania. Niech ich miłość przez Niego umocniona, stanie się znakiem miłości Chrystusa i Kościoła.Wszyscy stojąc śpiewają trzy zwrotki hymnu do Ducha Świętego.

1. O Stworzycielu, Duchu, przyjdź,Nawiedź dusz wiernych Tobie krąg.Niebieską łaskę zesłać raczSercom, co dziełem są Twych rąk.

Zawarcie małżeństwaKapłan zwraca się do narzeczonych, aby wyrazili zgodę małżeńską:

Skoro zamierzacie zawrzeć sakramentalny związek małżeński, podajcie sobie prawe dłonie i wobec Boga i Kościoła powtarzajcie za mną słowa przysięgi małżeńskiej.Narzeczeni zwracają się do siebie i podają sobie prawe dłonie. Kapłan wiąże je końcem stuły.Narzeczony powtarza za kapłanem:

Ja, [N.], biorę ciebie, [N.], za żonęi ślubuję ci miłość, wierność i uczciwość małżeńskąoraz że cię nie opuszczę aż do śmierci.(Tak mi dopomóż, Panie Boże wszechmogący, w Trójcy Jedyny, i wszyscy Święci.)

Następnie powtarza narzeczona:

Ja, [N.], biorę ciebie, [N.], za mężai ślubuję ci miłość, wierność i uczciwość małżeńskąoraz że cię nie opuszczę aż do śmierci.(Tak mi dopomóż, Panie Boże wszechmogący, w Trójcy Jedyny, i wszyscy Święci.)

Potwierdzenie małżeństwaKapłan mówi:

"Co Bóg złączył, człowiek niech nie rozdziela" (Mt 19,6). Małżeństwo przez was zawarte ja powagą Kościoła katolickiego potwierdzam i błogosławię w imię Ojca i Syna, † i Ducha Świętego. Amen.

Błogosławieństwo obrączekPobłogosław, Boże, te obrączki, które poświęcamy † w Twoim imieniu; Spraw, aby ci, którzy będą je nosić, dochowali sobie doskonałej wierności, trwali w Twoim pokoju, pełnili Twoją wolę i zawsze się miłowali. Przez Chrystusa, Pana naszego.Wszyscy: Amen.

Nałożenie obrączekKapłan mówi:

Na znak zawartego małżeństwa nałóżcie sobie obrączki.Mąż nakłada na serdeczny palec żony obrączkę przeznaczoną dla niej, mówiąc:

[N.], przyjmij tę obrączkę jako znak mojej miłości i wierności. W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.

Także żona nakłada na serdeczny palec męża obrączkę przeznaczoną dla niego, mówiąc:

[N.], przyjmij tę obrączkę jako znak mojej miłości i wierności. W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.

Błogosławieństwo nowożeńcówPo modlitwie "Ojcze nasz" kapłan opuszcza embolizm "Wybaw nas" i udziela błogosławieństwa

Módlmy się do Boga za tych zaślubionych, którzy zawierając związek małżeński, zbliżają się do ołtarza, aby posileni Ciałem i Krwią Chrystusa złączyli się na zawsze we wzajemnej miłości.Wszyscy modlą się przez chwilę w milczeniu.

Ojcze Święty, Ty stwarzając człowieka na swój obraz i podobieństwo, powołałeś do istnienia mężczyznę i kobietę, aby jako mąż i żona, złączeni w jedno ciałem i duszą, spełniali w świecie swoje posłannictwo. Prosimy Cię, Boże, ześlij swoje błogosławieństwo na tych nowożeńców [N.] i [N.] i wlej w ich serca moc Ducha Świętego. Spraw, Panie, aby żyjąc w tej sakramentalnej wspólnocie, którą dziś zapoczątkowali, obdarzali się wzajemnie miłością i świadcząc w ten sposób, że jesteś wśród nich obecny, stanowili jedno serce i jedną duszę. Udziel im też pomocy, Panie, aby dom, który zakładają, podtrzymywali wspólnym wysiłkiem (a swoje dzieci, wychowane w duchu Ewangelii, przygotowali do wspólnoty z Tobą w niebie).Błogosław swojej służebnicy, [N.], aby pełniąc zadania małżonki (i matki), czystą miłością swój dom ożywiała, a zawsze życzliwa i dobra, była jego ozdobą.Błogosław też swemu słudze, [N.], niechaj dobrze wypełnia obowiązki wiernego męża (i troskliwego ojca). Ojcze Święty, spraw, aby ci, którzy wobec Ciebie zawarli małżeństwo (i pragną teraz przystąpić do Twego stołu), radowali się w wieczności udziałem w obiecanej im uczcie niebieskiej. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.