Studium Generale

Identiteit als overlevingsstrategie bij Joseph Roth

20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale

1927

20/10/2015

Studium Generale

Juden auf Wanderschaft voorwoord 1927

Dit boek moet het niet hebben van de bijval en de instemming, maar ook niet van het protest of zelfs de kritiek van zij die de Oost-Europese joden geringschatten, verachten, haten en vervolgen. Het richt zich niet tot die West-Europeanen die zich door het feit dat ze met lift en watercloset zijn opgegroeid, het recht toe-eigenen over Roemeense luizen, Galicische wantsen en Russische vlooien slechte moppen te vertellen. […] De auteur koestert de dwaze hoopt dat er nog lezers zijn voor wie men oost-joden niet hoeft te verdedigen; lezers der menselijke waardigheid, die aandacht hebben voor leed en voor het vuil dat daar steeds mee gepaard gaat; West-Europeanen die niet trots zijn dat zij een propere matras hebben, die aanvoelen dat ze van het oosten veel te ontvangen hebben, en die misschien weten dat uit Galicië, Rusland, Litouwen en Roemenië grootse mensen en grootse ideeën komen; maar ook (in hun opvatting) zinvolle ideeën, die het stevige bestel van de westerse beschaving helpen schragen en uitbouwen – niet alleen de zakkenrollers, die het laaghartige product van het westelijk Europeanendom, namelijk de sensatiepers, de ‘Gasten uit het oosten’ noemt.

20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale

‘Ik, die van joodse afkomst ben, houd van het katholicisme. Ik ben niet helemaal gelukkig omdat ik niet helemaal katholiek ben. Indien ik monnik was, zou ik een volkomen geluk kennen, maar ik heb de kracht niet om een monnik te worden. […] De Duitse taal is mijn vaderland, de Franse taal is een vriendin die ik van harte liefheb en die mij gastvrijheid verleent.’

20/10/2015

Studium Generale

Menno ter Braak, 25.10.1934

Als men geregeld en nauwkeurig de literaire kritiek […] volgt, zal men (aanvankelijk tot zijn verbazing) ontdekken, dat er geen emigrantenboek kan verschijnen, of het wordt tot een soort meesterwerk verklaard; en het spreekt vanzelf dat daardoor van een werkelijk onbevangen kritiek, zoals die ook onder gelijkgezinden en zelfs vrienden mogelijk kan zijn, geen sprake meer is. Ik zou dit verschijnsel het ‘emigrantencomplex’ noemen.

20/10/2015

Studium Generale

Interview mei 1935

Emigrant in de letterlijke zin van het woord ben ik niet. Ik ben immers Oostenrijker. En sinds 1922 woon ik al in Frankrijk. Maar wel ben ik emigrant in de letterkundige zin van het woord. Mijn boeken worden niet meer in Duitsland uitgegeven. En zelfs al zou dat kunnen, dan zou ik het niet willen doen. Een letterkundig emigrant dus. Iemand die vrijwillig is weggegaan. Iemand die geen zin heeft om te schrijven voor uitgevers van een land waar de vrijheid van de letterkundige tot het verleden behoort. Iemand die solidair is…

20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale

Juden auf WanderschaftVoorwoord 1937

Toen ik vele jaren geleden dit boek schreef, […] bestond er nog geen acuut probleem van de west-joden. Het ging er toen in hoofdzaak slechts om de niet-joden en de joden uit West-Europa begrip bij te brengen voor het ongeluk van de oost-joden: bijzonder in het land der onbegrensde mogelijkheden dat niet Amerika of zo heet, maar Duitsland. Latent antisemitisme was daar (zoals overal) weliswaar altijd al voorhanden. In het begrijpelijke streven er of geen nota van te nemen of het te negeren, […] voelden de Duitse joden zich ondanks allerhande bedreigende antisemitische symptomen als gelijkwaardige Duitsers. Sommigen onder hen kwamen helaas vaak in de verleiding van de antisemitische drift om de naar Duitsland geëmigreerde oost-joden voor het antisemitisme verantwoordelijk te maken. Het is een – vaak over het hoofd gezien – feit dat ook joden antisemitische instincten kunnen hebben. Men wil niet door een vreemdeling die zopas uit Lodz is gekomen aan zijn eigen grootvader herinnerd worden die uit Posen of Katowice stamt. Het is de laaghartige, maar begrijpelijke houding van een bedreigde kleine burgerman, die juist op het punt staat de behoorlijk steile ladder op te klimmen naar het terras van het grootburgerdom, met frisse lucht en vrij uitzicht. Bij de aanblik van een neef uit Lodz kan men gemakkelijk het evenwicht verliezen en naar beneden vallen.

20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale

Anton van Wilderode 1937 Dietsche Warande en Belfort

Of de Oostenrijkse romanschrijver Joseph Roth hier in Vlaanderen de belangstelling vindt waarop hij recht heeft, weet ik niet. Het buitenland weet hem echter te waarderen. […] Velen denken dat hij een Duits-joodse émigré is. Dit is echter een vergissing. Hij zelf noemt zich, voor zover hij zich met politiek inlaat, een Oostenrijks monarchist, wiens politieke gezindheid in den loop der jaren steeds conservatiever geworden is. Lange tijd woonde hij in Parijs, dan weer in Marseille en sinds korten tijd verblijft hij in Amsterdam. ’s Zomers kan men hem in Oostende ontmoeten.

20/10/2015

Studium Generale

Hôtel Cosmopolite, Brussel

20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale

11 juni 1937 Kronen of dictaturenDer Österreicher

Op zeer korte tijd hebben twee Europese aspirant-dictators ernstige nederlagen geleden: Degrelle in België en Mussert in Nederland. De zogenaamde linkse pers in de hele wereld heeft met plezier van deze betekenisvolle nederlagen kennis genomen, maar onvoldoende becommentarieerd. Men meende een heropleving van het ‘democratisch bewustzijn’ in alle Europese landen vast te kunnen stellen. Als we aan de ontbinding van de Engelse fascistische partij van Mosley dezelfde waarde toekennen als aan beide verkiezingsnederlagen, dan kunnen we niet alleen van een heropleving van het democratische geweten spreken, maar bovendien de zeer troostende vaststelling doen dat de echte, de legitieme, niet gecorrumpeerde democratie in landen als Engeland, België en Nederland haar standvastigheid bewezen heeft. Zelfs de meest fanatieke tegenstander van de monarchistische gedachte zal niet kunnen ontkennen dat deze drie landen een monarchie als staatsvorm hebben. […] Het verbaast dat zo weinig conservatieven van de kranten die de monarchistische idee gunstig gezind zijn, daarop gewezen hebben.[…] Als het Oostenrijkse volk geen dictator wil dan roepe het vanaf nu: Leve keizer Otto.

20/10/2015

Studium Generale

Monarchie en partijen

20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale

Geza von Schiffra 27 mei 1939

Behalve de geëmigreerde literaire prominenties verschenen ook enkele Oost-Joden, die door Roth ondersteund werden. Toen beide katholieke priesters verschenen waren om een grafrede te houden, was kritisch gemompel van de Oost-joden te horen. De kanunnik moest zijn stem flink verheffen om het geroezemoes te overstemmen. Maar ook de politieke tegenstellingen deelden de gasten op de begraafplaats in twee kampen: monarchisten en communisten stonden met grimmige gezichten tegenover elkaar. Roth zou het geweldig hebben gevonden.

20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale20/10/2015

Studium Generale20/10/2015