UNIVERSITETI I PRISHTINËSFAKULTETI I SHKENCAVE MATEMATIKE –NATYRORE

DEPARTAMENTI I BIOLOGJISË

PUNIM DIPLOME

TEMA: Efekti i vitaminës C në disa parametra biokimik dhe hematologjik në serum të gjakut të pulës Hybro të ekspozuar Cr (VI)

Mentori: Kandidati: Dr.sc. Fetah Halili, prof. ord. Ardian Hyseni

Prishtinë 2008

FALENDERIMIPër finalizimin e kësaj teme të diplomës falënderoj Dr. sc. Fetah Halili prof. ord. (mentor) për propozimin e temës, Dr. sc. Ismet Bajraktari, prof. ord për këshillat dhe sugjerimet si dhe Dr. sc. Kemajl Bislimi prof.ass. për ndihmesën e dhënë gjatë punës eksperimentale dhe angazhimin konkret në finalizimin teorik të temës.

Falënderoj edhe Mr. sc. dr. Nexhmedin Osmani pediater për ndihmën në punë dhe përkthim të literaturës, gjithashtu falenderoj edhe Klementina Hasanaj, Milazim Vokshi si dhe Flakron Shabani për asistim në punimin e analizave biokimike dhe hematologjike.

U jam mirënjohës të gjithë kolegëve të Departamentit të Biologjisë për ndihmën në literaturë dhe mbështetjen gjatë studimeve.

Një falënderim të veçant ia dedikoj familjes time për mbështetjën dhe ndihmën financiare të pakursyer gjatë studimeve.

Hyrje

Me ndotje nënkuptojm shkarkimin e një substance (duke përfshirë substanca në formë të ngurtë apo në formë të gaztë), ose energji (duke përfshirë radiacionin, ngrohjen, dritën, zhurmën apo forma tjera të energjisë) në mjedis, që ka potencial domethënës të shkaktoj dëme shendetit njerzorë, organizmave të gjallë, ekosistemeve apo dëme mjedisore. Shkaqet e ndotjes janë të shumta dhe më kryesoret mund të përmendim: ndotjet fizike, kimike dhe biologjike.

Në përgjithësi metalet i ndajm në: metale kalimtare, metale të rënda dhe metale të lehta.

Metalet e rënda shkatojnë ndryshime edhe në strukturën funksionimin e materialit gjenetik e që janë afatëgjata, pra barten në pasardhës dhe ështe vështirë të përcillen, pasi lajmërohen në gjeneratat e mëvonëshme.

Disa nga këto substanca toksike mundë të qëndrojnë për një kohë të gjatë në tokat ose ujërat, ku edhe depozitohen në trupin e organizmave të gjallë dhe të cilat përmes sistemit trofik të arrijnë edhe te njeriu.

Të dhëna të përgjithshme për kromin

Kromi është minerali i 21-të më i pranishëm në korën e tokës, është pak i përhapur në natyrë, në kore të tokës ndodhet 0.03% (pjesmarrje mase ) i takon elementeve të grupit VI-a të sistemit periodik si dhe hynë në grupin e elementeve tranzite.

Konfiguracioni elektronik i kromit është : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5 4s1

Gjatë djegjes së lignitit në TC e Kosovës lirohen shumë gazëra e pluhur, dhe mbetet shumë hi. Sipas një studimi strategjik mjedisor për Kosovën, 2001, vetëm një njësi e Kosovës A për çdo orë liron 25 ton pluhur.

Nëse këtyre të dhënave i shtojmë faktin se deponia e hirit të TC që gjenden afër Prishtinës nuk është mirë e menagjuar, andaj jo vetem TC, por edhe deponia si e tillë është burim potencial i ekspozimit me ndotës, në mesin e tyre edhe me krom që i bënë këto hulumtime edhe më të justifikueshme.

Bioakumulimi i kromit në organizëm

Sipas studimeve ekotoksikologjike është vërtetuar se akumulimi i kromit në organizëm, bëhet përmes zinxhirit trofik përkatësishtë prej tokës te bimët dhe prej bimëve tek njeriu.Rrugët e hyrjes së kromit (Cr) në trupin e njeriut janë:Përmes frymëmarrjes, gëlltitjes dhe përmes lëkurës.

Të dhëna nga disa eksperimente në kafshë tregojnë që kromi Cr (VI) absorbohet me më pak vështirsi sesa Cr (III), me siguri sepse Cr (VI) më lehtë kalon membranat qelizore.

Sekretimi i kromit (Cr)

Kromi i absorbuar së pari derdhet në urinë me anë të filtrimit glomerular apo hudhet në ndonjë molekulë transportuese organike, një sasi e vogël gjithashtu eliminohet me qime gjatë djersitjes dhe me anë të vrerit.

Sekretimi i kormit sidomos përmes sistemit urinar mundë të rritet 10 deri 300 herë në situatë stresuese, apo për shkak të dietave të pasura me karbohidrate.

Një përmbledhje e faktorëve të ndyshëm është propozuar nga Anderson (1997):

Tab.1 Kromi në sekretimin urinar

10,80Trauma fizike

0,37Laktacioni

0,28Dieta të pasura me karbohidrate

0,09Stresi kronik

0,30Stresi akut

0,16Gjendje normale (pa stres)

Cr në urinë(mg/ditë) Stres faktori

Kjo tabelë tregon se në cilat situata rritet nevoja për Cr dhe kur përbërja e tij në dietë duhet të rritet.

Efektet karcinogjene të kromit (Cr)

Në një rast të studimit epidemiologjik të punëtorëve në një fabrikë të kromit të cilët kishin punuar në atë fabrikë për më shumë se një vit, nga 1931-1949 përqindja e vdekshmërisë për shkak të kancerit të mushkërive ishte afër 18,2%, përqindja e pritur ishte 1,2 %.

Studimet në punëtorët që punonin me ngjyra kromi, pllaka kromi dhe industrit e ferrokromit gjithashtu na japin një pasqyrë të rëndësishme të lidhjes në mes të ekspozimit të punëtorëve dhe kancerit të mushkërive.

Dozat e ulëta të ekpozimit të kromit në përgjithësi shkaktojnë vetëm efekte kalimtare të veshkëve, kurse efekte më të mëdha të kromit në veshkë ndodhin vetëm pas futjes parenterale të dozave më të mëdha.

Ekspozimi akut dhe kronik Ekspozimi akut dhe kronik

Ekspozimi akutEkspozimi akut –ekzpozimi për një kohë të shkurtë por me nivel të lartë të përqëndrimit –ekzpozimi për një kohë të shkurtë por me nivel të lartë të përqëndrimit shkakton irritmin në vendin e kontaktit, duke përfshirë ulqerën e lëkurës, iritimin e shkakton irritmin në vendin e kontaktit, duke përfshirë ulqerën e lëkurës, iritimin e mukozës së hundës, iritimin e traktit gastrointestinal, dëmtimin e shqisës së nuhatjes dhe mukozës së hundës, iritimin e traktit gastrointestinal, dëmtimin e shqisës së nuhatjes dhe ç’ngjyrosjen (verdhosjen) e dhëmbëve dhe gjuhës.ç’ngjyrosjen (verdhosjen) e dhëmbëve dhe gjuhës.

Ekspozimi kronikEkspozimi kronik- Kur një trejtje e kromit vjen në kontakt me lëkurën mund të shkaktoj - Kur një trejtje e kromit vjen në kontakt me lëkurën mund të shkaktoj plagë depërtuese të njohura si vrima të kromit apo ulqera kromike, veçanërishtë në zonat plagë depërtuese të njohura si vrima të kromit apo ulqera kromike, veçanërishtë në zonat ku një dëmtim në epidermë është vetëm i pranishëm, këto ulqera janë zakonishtë jo të ku një dëmtim në epidermë është vetëm i pranishëm, këto ulqera janë zakonishtë jo të dhimbshme por mund të zgjasin me muaj.dhimbshme por mund të zgjasin me muaj.

Roli i vitaminave në zbritjen e efektit toksik dhe kancerogjenik të komponimeve heksavalente të kromit

Pra vitamina C, si reduktant i rëndësishëm biologjik i njerzëve dhe kafshëve, mund të përdoret për të transformuar kromin heksavalent në krom esencial jotoksik trivalent. Sipas një studimi në institutin e hulumtimeve të ushqimit të njerzëve në Bratisllavë të Çekosllovakisë, mungesa e vitaminës C në komponimet heksavalente të kromit, në këtë rast (bikromatit të kaliumit) në derrat e egër, ka shprehur efekt mutagjenik dhe toksikologjik.

Kromi heksavalent, në nivel molekular qelizor vepron duke shkatëruar struktura të caktuara të ADN-së dhe rritë proceset e reduktimit qelizor.

QËLLIMI I HULUMTIMIT

Këto hulumtime janë ndërrmarrë me qëllim që të krahasohen rezultatet e fituara për parametra të njejtë për të hulumtuar në dy laboratore të ndryshme, në mënyrë që të vlerësohet efekti i Cr (VI) dhe i vitaminës C në sjelljen e disa parametrave hematologjik si: sedimentimi i eritrociteve, përqëndrimi i hemoglobinës, vlerën e hematokriti;aktivitetin e enzimave: alfa amilaza, GGT, fosfataza alkalike dhe përqëndrimin e kreatininës në gjakun e zogut të pulës (Hybro), pas trajtimit të tyre katërmujorë me dy doza të CrO3 (25 µg / kg / m.t dhe 50 µg / kg / m. t ), si dhe dozat e përmendura të CrO3 +10 mg vitaminë C.

MATERIALI DHE METODAT E PUNËS

Materiali

Si material për hulumtimet tona, janë shfrytëzuar 25 zogjë të pulës Hybro, këta zogjë kanë qëndruar 7 ditë për aklimatizim në vivariumin e Veterinës të Fakultetit të Bujqësië në Prishtinë,dhe pasi janë peshuar janë ndarë në pesë grupe (I-V) me nga 5 individ. Secilit grup përveq grupit kontrollë në ushqim ju shtohen dozat e caktuara të kromit dhe kromit me vitamin C.Zogjtë e çdo grupi, për çdo dite kanë marrë njërin nga këto tretmane: Grupi i I (kontrollë): 0 µg CrO3/kg m.t., Grupi i II: 25 µg CrO3/kg m.t., Grupi III : 50 µg CrO3/kg m.t., Grupi IV : 25 µg CrO3 + 10 mg vit.C/kg m.t., Grupi V :50 µg CrO3 + 10 mg vit. C/kg m.t.

Foto.1 Pula Hybro

Metoda e marrjes së gjakut

Foto. 2. Gjaku merret në venën brahiale nën krahë.

4. DISA NJOHURI PЁR ANALIZAT HEMATOLOGJIKE Sedimentimi i eritrocitëve

Ky parametër është mjaftë i saktë për të treguar çrregullimët në mushkëri dhe disa patologji të tjera në organizëm si p.sh. reumatizmin, karcinoma të ndryshme etj.

Metoda e punës

Në një eprovetë qesim 200 µl Na citrate, pastaj shtohet gjaku deri te vendi i caktuar në eprovetë.përmbajtja përzihet, pastaj vendoset shtyllza për numrim, leximi bëhet pas një dhe dy orëve.

Foto.3. Shtyllëzat për sedimentacion e eritrociteve

Hemoglobina

Roli kryesor i hemogloginës konsiston në lidhjen reverzibilie të O2 ngase çdo molekulë e hemoglobinës ka 4 molekula hem pra 4 atome Fe++ andaj një molekulë hemoglobinë i lidhe 4 molekula O2 e që prap mbetet dy valent.

Metoda e punës

Përcaktimi i përqëndrimit të Hb është bërë me ragensa të firmës Human.Reagensi i punës pregaditet, një shishë RGT A dhe një shishë RGT B përzihen në 450 ml ujë të destiluar pastaj e qesim me një shishë të qelqit të mbyllur me tapë, filtri Hg 546 nm. Pastaj lexohet me faktor ku është 368.

Foto.4. Aparatura për përcaktimet e analizave biokimike.

Hematokriti

Paraqet raportin procentual të plazmës dhe elementeve të gjakut (HCT). Për aplikimin e kësaj metode përdoren gypat kapilar special për mbushjen me gjak deri në nivel të caktuar përafersishtë 70 % e gjatësisë.

Foto.5..Centrifuga për hematokrit Foto.6. Mbyllësi për kapilar

Kapilarët vendosen në centrifugë për hematokrit ashtu qe ana e mbyllur duhet të vendoset kahë periferia, centrifugohen 7 min në 12000 rrotullime për minutë. Pas centrifugimit në kapilar shtresohen dy shtresa, shtresa e elementeve të gjakut dhe plazma.

Foto.7. Letra për leximin e hematokritit Foto.8. Lexuesi mbi centrifugë

DISA NJOHURI PЁR ANALIZAT BIOKIMIKE

KreatininaKreatina me strukturën kimike është acid metilguanidinoktan. Me humbjën e një molekule të ujit nga kjo krijohët kreatinina,pra ky është anhidrid i kreatininës .

Fosfataza alkalikeMe termin fosfatazë alkalike nënkuptojmë një grup i tërë enzimeve me një veprim optimal në ambient alkalin me PH 9.8-10.5.

Alfa – amilaza- (-1. 4-glucan-4-glucanohydrolase)Janë enzime të grupit të hidrolazave të cilat e zberthejnë glikogjenin. Më parë janë quajtur edhe diastaza.Amilaza hidrolizon 1,4 lidhjet glikozide në vendët fqinje të spiralëve të poliglikonit ashtu që formohet maltoza dhe mbetjet e glukozës nga amilaza.

GGT (L-G-Glutamyltransferaze)

gjendët në tubulet e veshkave, në murët e zorrëve të holla d.m.th në vendët ku realizohet absorbimi.

Tabela 2 . Rezultatet e parametrave hematologjik (sedimentimi i eritrociteve, hemoglobina dhe hematokriti) në gjakun e zogut të pulës Hybro.

K:T1=NSK:T2=NSK:T3=NSK:T4=NST1:T2=NST1:T3=NST1:T4=NST2:T3=NST2:T4=NST3:T4=P<0.01

K:T1=NS K:T2=NSK:T3=NSK:T4=NST1:T2=NST1:T3=NST1:T4=NST2:T3=NST2:T4=NST3:T4=NS

K:T1=NSK:T2= NSK:T3=NSK:T4=NST1:T2=NST1:T3=NST1:T4=NST2:T3=NST2:T4=NST3:T4=NS

Signifik. (p)

0.25±0.013 (5)

91.4±3.95 (5)

1.8± 0.83(5)

T4=50µg CrO3+10mg Vit. C/kg m.t.

0.27±0.012 (5)

98.2±6.0 (5)

1.8± 0.83(5)

T3=25µg CrO3+10mg Vit. C/kg m.t.

0.26±0.030 (5)

96.0±10.8 (5)

2.4± 1.14(5)

T2=50 µg CrO3/kg m.t.

0.25±0.028 (5)

91.9±8.92 (5)

2± 0.7(5)

T1=25 µgCrO3/kg m.t.

0.26 ±0.030 (5)

95.5 ±10.6 (5)

1.6 ± 0.89(5)

K=0 µg CrO3/kg m.t.

Hematokriti%

Hemoglobinag/L

Sedimentimi i eritrociteve

mm/h

PARAMETRAT HEMATOLOGJIKGrupi i shtazëve dhe doza

α γ

K:T1=P<0.001K:T2= P<0.001K:T3= P<0.001K:T4= P<0.001T1:T2=P<0.01T1:T3= P<0.001T1:T4=NST2:T3=NST2:T4=NST3:T4=P<0.01

K:T1=NSK:T2=NSK:T3=NSK:T4=NST1:T2=P<0.001T1:T3=NST1:T4=NST2:T3=NST2:T4=NST3:T4=NS

K:T1=NSK:T2=NSK:T3=NSK:T4=NST1:T2=NST1:T3=NST1:T4=NST2:T3=NST2:T4=NST3:T4=NS

K:T1=NS K:T2= NSK:T3=NSK:T4=NST1:T2=NST1:T3=NST1:T4=NST2:T3=NST2:T4=NST3:T4=NS

Signifik. (p)

32.4±2.96(2)

92.7±9.6(2)

24.55±12.2 (2)

31.7±0.64(2)

T4=50µg CrO3+10mg Vit. C/kg m.t.

21.4±0.70(2)

79.0±1.41(2)

22.15±2.61 (2)

30.7±7.14(2)

T3=25µg CrO3+10mg Vit. C/kg m.t.

21.6±2.05(2)

97.3±1.69(2)

17.85±3.46 (2)

34.1±1.62(2)

T2=50 µg CrO3/kg m.t.

30.0±1.41(2)

123.4±33.3(2)

12.0±8.3 (2)

31.1±1.55 (2)

T1=25 µgCrO3/kg m.t.

7.9±0.98(2)

89.55±14.2(2)

183.0±91.8 (2)

35.9±7.14 (2)

K=0 µg CrO3/kg m.t.

-GTU/L

-amilazaU/L

Fosfataza alkalikeU/L

Kreatininaµmol/L

PARAMETRAT BIOKOMIKGrupi i shtazëve dhe doza

Tabela 3 . Rezultatet e parametrave biokimik në gjakun e zogut të pulës Hybro.

0

0.5

1

1.5

2

2.5

Sedimentimii

eritrocitevemm/h

Kontrollë-A =0 µgCrO3/kg.m.t.B=25 µgCrO3/kg.m.t

C=50 µgCrO3/kg.m.t.

D=25 µgCrO3+10mgVitC/kg.m.tE=50µgCrO3+10mgVit.C/kg.m.t

88

90

92

94

96

98

100

Hemoglobinag/L

Kontrollë-A=0 µgCrO3/kg.m.t.B=25 µgCrO3/kg.m.t

C=50 µgCrO3/kg.m.t.

D=25 µgCrO3+10mgVitC/kg.m.tE=50µgCrO3+10mgVit.C/kg.m.t

Grafiku 1. Efekti i ingjestionit katër mujor i dy dozave të Cr (VI) dhe Vit. C në sedimentimin e eritrociteve në gjakun e pulës Hybro.

Grafiku 2. Efekti i ingjestionit katër mujor i dy dozave të Cr (VI) dhe Vit.C në përqendrimin e hemoglobinës në gjakun e pulës Hybro.

0.24

0.245

0.25

0.255

0.26

0.265

0.27

Hematokriti%

Kontrollë-A=0 µgCrO3/kg.m.t.B=25µ gCrO3/kg.m.t

C=50 µgCrO3/kg.m.t.

D=25µ gCrO3+10mgVitC/kg.m.tE=50µgCrO3+10mgVit.C/kg.m.t

28

30

32

34

36

Kreatininaµmol/L

Kontrollë-A=0 µgCrO3/kg.m.t.B=25 µgCrO3/kg.m.t

C=50 µgCrO3/kg.m.t.

D=25 µgCrO3+10mgVitC/kg.m.tE=50µgCrO3+10mgVit.C/kg.m.t

Grafiku 3. Efekti i ingjestionit katër mujor i dy dozave të Cr (VI) dhe Vit.C në vlerën e hematokritit në gjakun e pulës Hybro.

Grafiku 4. Efekti i ingjestionit katër mujor i dy dozave të Cr (VI) dhe Vit.C në përqëndrimin e kreatininës në gjakun e pulës Hybro.

0

50

100

150

200

Fosfatazaalkalike

U/L

Kontrollë-A=0µ gCrO3/kg.m.t.B=25µ gCrO3/kg.m.t

C=50µ gCrO3/kg.m.t.

D=25µ gCrO3+10mgVitC/kg.m.tE=50µgCrO3+10mgVit.C/kg.m.t

0

20

40

60

80

100

120

140

α–amilazaU/L

Kontrollë-A=0µ gCrO3/kg.m.t.B=25 µgCrO3/kg.m.t

C=50 µgCrO3/kg.m.t.

D=25 µgCrO3+10mgVitC/kg.m.tE=50µgCrO3+10mgVit.C/kg.m.t

Grafiku 5. Efekti i ingjestionit katër mujor i dy dozave të Cr (VI) dhe Vit.C në aktivitetin e fosfatazes alkalike në gjakun e pulës Hybro.

Grafiku 6. Efekti i ingjestionit katër mujor i dy dozave të Cr (VI) dhe Vit.C në aktivitetin e α–amilazës në gjakun e pulës Hybro.

0

5

10

15

20

25

30

35

GGTU/L

Kontrollë-A=0 µgCrO3/kg.m.t.B=25µ gCrO3/kg.m.t

C=50 µgCrO3/kg.m.t.

D=25µ gCrO3+10mgVitC/kg.m.tE=50µgCrO3+10mgVit.C/kg.m.t

Grafiku 7. Efekti i ingjestionit katër mujor i dy dozave të Cr (VI) dhe Vit.C në aktivitetin e GGT në gjakun e pulës Hybro

7. DISKUTIMI

Gjatë diskutimit të rezultateve të hulumtimit tonë që kanë të bëjnë me efektet e ingjestionit katërmujor të Cr (VI) në disa parametra biokimik të serumit të zogut të pulës Hybro,duhet theksuar se në kuptimin më të gjerë këto rezultate përputhen me rezultatet e disa hulumtimeve të mëhershme të fituara me monitoring pasiv (kërmij H. pomatia, krimba të dheut LL. terestris ) apo monitoring aktiv ( zogjtë e pulës Hybro) në Departamentin (Halili, 1980; Cakaj, 2004; Gashi et al , 2005, 2006).

Rezultatet e hulumtimit tone të kaptinës hematologjike dhe biokimike të serumit të zogjëve të të gjitha grupeve eksperimentale, tregojnë se efekti toksik i kromit gjashtëvalent varet nga doza, koha e veprimit dhe parametri hematologjik përkatësisht biokimik.Rezultatet e hulumtimit tonë tregojnë se vitamina C e kombinuar me Cr (VI) në disa raste e “zbut” efektin toksik të Cr heksavalent (sedimentimi i eritrociteve, kreatinina, alfa amilaza), kurse në rastet tjera vepron së bashku me kromin në mënyrë sinergjike, në kuptim të rritjes së efekteve toksike të Cr (VI), fosfatazes alkalike, rritje shumë e lehtë e GGT , ose nuk vërehet fare efekti i saj psh. hemoglobina dhe hematokriti.

Komentin e fillojmë me sedimentimin e eritrociteve, ku nuk kemi vërejtur ndonjë ndryshim në mes grupit të zogjëve kontrollë dhe atyre të trajtuara për katër muaj me krom VI valent. Nuk kemi hasur në të dhëna në literaturë të cilat flasin për implikimin e Cr (VI) në sedimentimin e eritrociteve, por sa i përket vlerës së hematokritit dhe sasisë së hemoglobinës në kuptim më të gjërë rezultatet e hulumtimit tonë përputhen me hulumtimet autorëve tjerë si psh te pëllumbi (Kendel dhe Scalon, 1982; Andres dhe bashkëp., 1982), patat (Pain dhe Rattner, 1988) dhe te mjellmat (Simpson dhe bashkëp.,1979) të intoksikuara me plumb. Përndryshe analiza e vlerës së hematokritit dhe hemoglobinës nuk mund të shërbejnë si indikator besnik i intoksikimit me doza të vogla të plumbit (Prpic-Majic , 1984) në rastin tonë ndaj dozave të vogla të ekspozuara me krom si dhe krom + Vit. C

Nga e gjithë kjo që u tha më lartë del se ndonëse te zogjtë e trajtuar me Cr (VI), vlera e kreatininës edhe pse kane një ngritje të lehtë nuk është sinjifikante në krahasim me grupin kontrollë, por për shkak të rolit të rëndësishëm të kreatininës, ne konsiderojmë se çdo ndryshim në aktivitetin e këtij enzimi është pasojë e veprimit të toksikantëve të ndryshëm.

Rezultatet tona tregojnë për ulje të aktivitetit të FA në të gjitha grupet e trajtuara me Cr (VI) dhe Cr (VI) me vit. C, e që janë në përputhje me rezultatet e Sastry et Sharma. 1979 , Sastry et Agraval,1979 ,Sastry et Gupta 1979, konstatojnë inhibim të FA në llojet e ndryshme të shtazëve pas trajtimit të tyre me pesticide apo metale të rënda. Po ashtu Rozhaja 1980, pohon se aktiviteti i FA inhibohet mbi një përqendrim të caktuar të metaleve të rënda, që është në përputhje me rezultatet e hulumtimit tonë për rënje të aktivitetit të FA te zogjtë e trajtuar me krom në krahasim me kontrollën.

Ndërsa te parametrat e alfa amilazes është vërejtur një rritje në parametrat e ekspozuara me krom pa vitaminë C. Rritja e aktivitetit të saj është e lidhur kryesisht me sëmundjen e melçisë dhe kanaleve biliare.

Sa i përkët komentit të rezultateve të hulumtimit tonë që kanë të bëjnë me aktivitetin e enzimeve GGT , të zogjtë e trajtuar me Cr (VI), po theksojmë se kemi pas një rritje signifikante të keti enzimi gati se në të gjitha dozat e dhëna perveç kontrollës, prandaj kjo është vërtetuar edhe te psh; Mostagni et al 2005, dhe El-Demerdash, et al 2000, B. Bislimi, 2008.

Andaj kemi një rritje jo të lartë të vlerave në serumin e gjakut të pulave Hybro kjo tregon për mungesë të metastazës në mëlçi. Te ikteri obstruktiv, GGT rrit aktivitetin për 10-20 herë, prandaj me daljen e bilës në serum rritet aktiviteti i kësaj enzime. Po ashtu aktiviteti i GGT rritet te ciroza e melçisë.

GGT normalizohet e fundit në serum në krahasim me markeret tjerë të melçisë. Prandaj përcjellja e aktivitetit të kësaj enzime në serum mundëson që të përcillet suksesi i terapisë dhe prognoza e hepatitit. Te hepatitis alkoolik vlera e kësaj enzime është e lartë, prandaj kjo enzimë shërben për zbulimin e alkoolisteve kronik etj.

Mospërputhja e rezultatetve të hulumtimit tonë me rezultatet e hulumtimeve te autorëve të tjerë që kane të bejnë me toksikogjine e kromit ne e arsyetojmë me faktin se kemi aplikuar doza të ulëta të Cr (VI) , që janë të përafërta ose edhe më të ulëta nga ato që merrë njeriu me rrugë nutritive.

• KONKLUZAT

Bazuar në rezultatet e hulumtimit tonë në parametrat hematologjik (sedimentimi i eritrociteve, hemoglobina dhe hematokriti) te zogjtë e trajtuar (K= 0 µg CrO3 / kg. m. t, T1 = 25 µg CrO3 / kg. m.t, T2 = 50 µg Cr O3 / kg. m. t, T3 = 25 µg Cr O3 + 10 mg Vit C / kg. m. t, T4= 50 µg CrO3 + 10 mg Vit C / kg. m. t .) mund të përfundojmë si vijon:

7. Shumica e parametrave hematologjik , biokimik dhe enzimatik te zogjtë e trajtuar qoftë me krom VI valent apo zogjtë e trajtuar me krom të kombinuar me vitaminë C nuk ka ndryshuar në shkallë signifikante në krahasim me kontrollën, përjashtim bëjnë hematokriti dhe aktiviteti i GGT.

2. Te zogjtë e trajtuar katër muaj me 50 µg CrO3 + 10 mg Vit. C / kg. m.t regjistrohet ngritje signifikante ( P<0.01) e vlerës së hematokritit në krahasim me zogjtë e trajtuar me dozën 25 µg CrO3 + 10 mg Vit. C / kg. m. t. , por jo edhe me kontrollën.

3. Në krahasim me zogjtë kontrollë, aktiviteti i enzimit GGT te zogjtë e trajtuar me krom si dhe ato të trajtuara me krom

dhe vit.C. tregon ngritje në shkallë signifikante (P<0.001) .