Birinci bölüm

TEMEL KAVRAMLAR

• EKONOMİK YAŞAM VE İŞLETME

İnsan İhtiyaçları: Bireylerin organizmalarından ya da toplumsal ilişkilerinden kaynaklanan eksikliklerdir.

İnsan, bu eksiklikleri gidermek için çaba gösterir. Çabalarından olumlu sonuç aldığı zaman, tatmine ulaşır ve mutlu olur.

İHTİYAÇLAR:

• İnsan ihtiyaçları çok çeşitli ve karmaşıktır. İhtiyaçların bir grubu yaşamsal niteliktedir. Bunlara “birincil ihtiyaçlar” denmektedir. Bu gruptaki ihtiyaçlar giderilmedikleri takdirde, kişi yaşamının sona ermesine kadar varan sonuçlar ortaya çıkabilir.

• İkinci grupta toplanan ihtiyaçlar ise insanların toplumsal ilişkilerinden ve görevlerinden ya da bencil arzularından kaynaklanır.

İnsan İhtiyaçları Hiyerarşisi:• Abraham Maslow’un “İhtiyaçlar Kuramına”

göre, insanlar tıpkı bir merdivenin basamaklarından yukarı çıkarcasına, bir basamak grubundaki ihtiyaçları giderdikçe, bir üst basamağa yönelirler.Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi:-Fizyolojik İhtiyaçlar-Güvenlik İhtiyaçları-Sosyal İhtiyaçlar-Psikolojik İhtiyaçlar-Kendini Gerçekleştirme İhtiyaçları

• Fizyolojik-Psikolojik gereksinimler: Temel içgüdüsel ihtiyaçlardır. Yemek, içmek, uyumak, solumak, seks gibi,

• Güvenlik gereksinimi: Can ve mal varlıklarının korunması ihtiyacı,

• Sevgi, sevecenlik gereksinimi: Sevme, sevilme, bir gruba mensup olma, yardımseverlik, şefkat gibi,

• Saygınlık gereksinimi: Sevmek, sevilmek dışında bireylerin kendilerine saygı duyulması ihtiyacı. Tanınma, sosyal statü sahibi olma, başarı elde etme, takdir edilme gibi.

• Kendini gerçekleştirme gereksinimi: Alt kategorilerdeki ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra kendini geliştirmek, zorlu hedefleri başarmak ve kapasiteyi artırmak gibi idealleri ve yetenekleri gerçekleştirme ihtiyaçları duyulur.

T LEP:

• İhtiyaç sahiplerinin satınalma gücü ile desteklenmiş isteklerinin kendilerine en fazla fayda sağlayacağı umulan ürüne yönelik açıklanmış şeklidir.

• Toplam talep; bir yörede , bir ülke sınırları içinde ya da dünyada, değişik mal ve hizmetlere yönelik olarak ortaya çıkan bu gibi bireysel taleplerin tümü “toplam talep” kabul edilir.

Ekonomik Uğraşılar:• Arz: Talebi karşılamak için faydalı mal ve hizmet

ortaya konulması ve sunulması faaliyetidir.

• Toplam talebi karşılamak için ortaya konan tüm mal ve hizmetler toplam arz olarak değerlendirilir.

• Ekonomi: Var olan ihtiyaçların giderilmesi için mal ve hizmetlerin ortaya konulmasına yönelik tüm çabalardan oluşur.

Ekonomi: Toplam talep ile arz arasında denge sağlamakla görevlidir.

Toplam talep belirli bir anda toplam mal ve hizmet arzı ile karşılanamaz?

• Piyasaya arz edilen mal ve hizmetler yetersiz –kıt olabilir. Bu durum, mal ve hizmetlerin istenen nicelik veya nitelik olarak üretilememesinden kaynaklanabilir.

Örneğin; araba lastiği üretmek için yeterli miktar ve kalitede petrol ve türevlerinin bulunmaması, yeterli miktarda iş gücü bulunmasına karşılık kalifiye olmamaları ya da borç para bulunamaması ve kredi koşullarının elverişsiz olması gibi….

• Mevcut mal ve hizmetlerin, ihtiyacı olan insan ve toplumlara tatmin yaratacak ve faydalı olacak şekilde sunumunda ortaya çıkan aksaklıklar ve organizasyon bozuklukları geçici kıtlık koşulları yaratabilir.

Örneğin; yazlık giysilerin üretilmelerine rağmen sezon başında veya ihtiyaç duyulan piyasalara sunulamaması gibi…

• İnsan ihtiyaçlarının sürekli nicelik ve nitelikleri değişmekte ve karşılanan ihtiyaçların yerine daha değişik yeni ihtiyaçlar türemektedir. Üretim yapan işletmeler piyasada sürekli değişen ihtiyaçları saptamakta güçlüklerle karşılaşabilirler.

• Ekonomik uğraşılar: Talep edilen mal ve hizmetlerin üretilmesi ve değişimi için toplum bireylerinin kişisel veya örgütlü çabaları sonucu ortaya çıkan faaliyetlerdir.

• Söz konusu ekonomik uğraşılar sonucu üretilen mal ve hizmetlerin ihtiyaçları gidermeleri nedeniyle sağlanan tatmin sonucu ”fayda” ortaya çıkar.

Ekonomik mal ve hizmetler:

• Ekonomik uğraşılar sonucu ortaya çıkarılan, tatmin sağlayan ve faydalı olan mal ve hizmetlere “ekonomik mal ve hizmetler” denir. Bir mal veya hizmetin ekonomik mal ve hizmet olarak nitelendirilebilmesi için bazı özelliklere sahip olması gerekir.

Ekonomik mal ve hizmetler kıtlık konusunu oluşturur. Yani bu mal ve hizmetlere doğada rastlamak olası değildir, ya da bunları, ihtiyacı olan kişiler kolayca ve bir karşılık vermeden bulamamaktadır.

• Ekonomik mal ve hizmetler gerçek ve tüzel kişi ihtiyaçlarını gidermeye yöneliktir ve bu nedenle talep edilirler. Talep edilen bu ürünlerin kişi ihtiyaçlarını gidererek sonuçta faydalı olmaları beklenir.

• Ekonomik mal ve hizmetlerle ilgili olarak saptanabilecek üçüncü bir özellik ise,bunların değişim konusunu oluşturmaları ve bir değişim konusu oluşturmaları ve bir değişim değerine sahip olmalarıdır.

Üretim ve Üretim Faktörleri • Üretim : Ekonomik mal ve hizmetlerin ortaya

konulması, yaratılması için yapılan faaliyetlerdir.

• Mal ve hizmetlerin üretim ve satışına yönelik olarak temel fayda yaratıcı faaliyetler şu şekildedir:

1. Şekil Faydası: Üretim faktörlerinin kullanılarak mal ve hizmetlerin tüketicilerin ihtiyaçlarını giderecek ve tatmin sağlayacak biçimde ortaya çıkarılmaları sonucu yaratılan faydadır.

2. Yer faydası : Üretilen mal ve hizmetlerin ya üretim yerlerinden talep edildikleri pazarlara, ya da talep edenlerin üretimin yapıldığı yerlere getirilmesi sonucu yaratılan faydalardır.

3. Zaman faydası: Üretilen mal ve hizmetlerin üretim ve talep zamanlarının uyumlu kılınmasına yönelik çabalar sonucu yaratılan faydalardır.

4. Mülkiyet ve Değişim Faydası: Ürünlerin talep eden kesimlerin kolayca elde etmesini ve sahiplenmesini sağlayarak, yaratılan faydalardır.

5. Bilgi faydası: Mal ve hizmetler ile tüketimlerinin tatmin edici olmasını sağlayacak tüm bilgilerin sürekli ilgili kesimlere aktarılması veya bu kesimlerden bilgiler alınması şeklinde yaratılan faydalardır.

• Üretim , fiziksel ve beşeri kaynaklardan oluşan girdilerin insan ihtiyaçlarını giderecek şekilde çıktılara dönüştürülmesi olarak ele alındığında, ön plana üretim faktörleri çıkmaktadır. Bu faktörler:

- Doğal kaynaklar

- İnsan kaynakları

- Sermaye kaynakları

- Bilgi kaynakları

- Girişimci

• Doğal kaynaklar: Doğadan elde edilen, üretim amaçlı yararlanılan ve değişime uğratılarak ürün haline dönüştürülen tüm maddelerdir.

• İnsan gücü kaynakları(İşgücü/emek): Mal ve hizmetlerin üretimi ve ticareti için çalışan, fiziksel veya zihinsel katkıda bulunan tüm kişilerdir.

• Sermaye kaynakları: Mal ve hizmet üretimi için işletmenin ihtiyaç duyacağı, üretime yardımcı olan tüm kaynaklardır.

• Bilgi birikimi ve kaynaklar: Bir örgütün sahip olması gereken ve işletmecilik uygulamalarında kullanılan tüm bilgi ağırlıklı değerlerdir.

Üretim faktörlerine yapılan ödemeler:

• İşgücü için; ücret, maaş, ikramiye,

• Sermaye için; hisse(ortaklık payı), kar,

• Krediler için; faiz,

• Doğal kaynaklar için; rant.

İşletme ve Girişim

• İşletme: Üretim faktörlerini uyumlu bir biçimde bünyesinde birleştiren bir sistemdir.

• Doğal kaynaklar, emek ve sermaye üçlüsünün belli bir oranda ve belli bir düzen içinde bir araya getirildikleri ekonomik bir birimdir.

İşletme:

• Kişilerin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla üretim faktörlerini uyumlu bir biçimde bir araya getirerek, ekonomik mal ve hizmet üretmek ve /veya pazarlamak için faaliyette bulunan kuruluştur.

Bir kuruluşun işletme olabilmesi için:• Ekonomik mal veya hizmetleri üreterek fayda

yaratması,

• Bu amaçla gerekli üretim faktörlerini elde ederek uyumlu bir şekilde bir araya getirmesi.

• İşletmeler belirli bir amaçla kurulurlar ve bu amaç genellikle kar elde etme şeklinde ortaya çıkar. Buna göre işletme;

İhtiyaç duyulan ekonomik mal ve hizmetleri üretmek ve/veya pazarlamak, böylece var olan talebi tatmin ederek fayda yaratmak, dolayısıyla kar elde etmek için faaliyette bulunan ekonomik kuruluştur.

Girişim kavramı:

• İşletme ile girişim kavramları çoğu kez aynı anlamda kullanılmaktadır. Yalnız bu kavramları farklı şekilde yorumlayan görüşler de vardır:

-Bir görüşte; başkalarının ihtiyacını sürekli olarak karşılamak üzere, pazarı olan ve pazarda fiyatı oluşan ekonomik mal ve hizmetleri ortaya koymak ve sahibine kar sağlamak amacını güden bir işletme olarak girişim tanımlanır

• İşletme ise daha geniş anlamda bir kuruluş olarak değerlendirilir.

• İkinci görüşte, girişim ile işletme birbirine bağlı olarak düşünülür. İşletme ekonomik mal ve hizmetleri ortaya koyan teknik bir birimdir. Girişim ise daha üst düzeyde yer alan ve bir veya birden çok sayıdaki işletmeyi bünyesinde toplayan bir kuruluştur.

• Başka bir görüşe göre; işletme ve girişim aynı kuruluşun değişik işlevlerini üstlenmiş birimleri olarak kabul edilir.

Girişimci:

• Ekonomik mal ve/veya hizmet üretmek ve/veya pazarlamak için üretim faktörlerini ele geçirip, düzenli bir biçimde bir araya getiren, kar amacı güden ve girişimlerinin sonucu doğabilecek tüm risklere katlanan kişidir.

Yönetici:

• Kar ve risk başkalarına ait olmak üzere ekonomik mal ve/veya hizmet üretmek ve/veya pazarlamak için üretim faktörlerini ele geçirip, düzenli bir biçimde bir araya getiren ve böylece kurulan veya faaliyette olan işletmeyi amaçlarına uygun çalıştırma ve yönetme yetkisini girişimciden alan ve sorumluluk üstlenen kişidir.

Girişimci ve Yönetici ile ilgili özellikler:

• Girişimci gerçek veya tüzel kişi olabilir.

• Girişimci ekonomik mal ve hizmet üretmek ve /veya pazarlamak üzere ya kendi sahip olduğu veya başka kaynaklardan sağladığı sermayeyi riske atar.

• Girişimci işletmenin amaç veya amaçlarına ulaşması için toplumun ihtiyaç ve isteklerini ve bunlardaki gelişmeleri en iyi biçimde bilen ve sezen bir kişi olmalıdır.

• Girişimci nitelikleri arasında yöneticilik söz konusudur. İsterse yöneticilik de yapabilir.

• Girişimci, yönetim görevini bizzat yürütmek istemiyorsa bu görevini yetki devri yoluyla profesyonel yöneticilere verebilir.

• Yöneticilik görevi, kişilere, işletmenin kuruluş kararı aşamasından itibaren verilebilir.

• Yönetici, girişimci gibi işletme kuruluşuna sermaye koyarak katılmadığı için kar payı vb. üstlenmez.

• Yönetici, işletme sahip ve ortakları adına çalışan, çoğunlukla meslekten bir kişidir.

İşletme yönetimi

• Belirli bir amaç ya da amaçlara ulaşmak için, işletmede çalışanların tüm uğraşlarını planlamak, örgütlemek, yöneltmek ve denetlemek, bu arada insan dışı tüm diğer kaynakların da en verimli bir şekilde amaca uygun kullanılmalarını sağlamak sürecidir.

İşletme yönetimi şu görevleri yerine getirir:

• İşletme ana politika ve amaçlarını karşılaştırma,

• Örgüt kurma veya yeniden düzenleme,

• Kaynakları ele geçirme ve bunları, hazırlanan ayrıntılı plan ve programlar çerçevesinde faaliyete geçirme,

• Faaliyetlerin gidişini ve sonuçlarını sürekli denetleme,

• İşletmenin gelecek faaliyet yıllarında da başarılı veya daha başarılı olması için gerekli düzenlemeleri yapma ve önlemleri alma

İşletmecilik Bilgisinin kapsamındaki konular:

• Bir işletmenin kuruluş ve faaliyet amaçları doğrultusunda ne tür faaliyetler yapması gerektiğinin analizi,

• Bir işletmenin başarılı bir işletmecilik modeli ortaya koyabilmesi için gerekli teknikleri ve yöntemleri geliştirme,

• Başarılı bir işletme yönetimi sistemi çerçevesinde, sürekli uygulanabilecek ilkeleri saptama,

• İşletmelerde karar alma ve uygulama yetenek ve olanakları geliştirme

• İşletme içi ve dışı sorun ve ilişkileri birlikte değerlendirerek, işletme yaşamını uzun dönemli kılacak kararlara varma,

• İşletme sisteminin, amaçlarının ve sorunlarının kavranmasını, benimsenmesini ve tüm çalışanlarca öğrenilmesini sağlama.

İşletme bilgisi ve ekonomi:

• Ekonomi, üretim ve toplumsal kaynakların ele geçirilmesi ve bölüşümü ile ilgili sistemi mikro ve makro boyutlarda ele alan ve inceleyen bir bilim dalıdır.

• İşletmeler, de bu sistem içinde hem tüketim, hem de üretim ve pazarlama faaliyetleri ortaya koyduklarına göre ekonomik sistemin etkili olan kurallarına uygun davranmak ve işlemek durumundadırlar.

İşletmelerin Ekonomik açıdan önemi:

- İşletmeler; ekonomik kaynakların temin edilme ve kullanılması, ihtiyaçları giderici mal ve hizmetlerin üretimi ve pazarlanması gibi faaliyetleri ortaya koyarak, ekonomik sistemin işleyişi ve ekonomik kaynakların değerlendirilmesi ve paylaşımında önemli rol oynarlar.

- İşletmeler yaratıcı birimlerdir.

- İşletmeler, bölgesel ve ülkesel gelişmelere katkıda bulunur.

- İşletmeler, tasarrufların değerlendirilmesi ve bu çerçevede topluma imkanlar sunulması yoluyla , ekonomik yönden tasarruf ve sermaye oluşumlarının özendirilmesini ve değerlendirilmesini sağlarlar.

İşletmelerin Toplumsal açıdan önemleri:

• Demokratik sistemin işleyişinin, ekonomik yönlü bazı dengelerin kurulmasına katkıda bulunarak sağlıklı bir yapıya kavuşmasını sağlarlar.

• Özellikle yaratıcılık ve girişimciliğe imkan sağlayarak ve destek olarak, toplumsal ve bireysel açıdan tatmin yaratıcı rol oynarlar.

• Bağımsız veya ortak iş yapma ve kazanma ihtiyacına destek olurlar.

• İş imkanları sağlayarak , istihdama yardımcı olur ve istikrar kazandırırlar.

• Toplumun ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetlerin üretilmesi ve sunumu sonucu, toplumsal refah düzeyinin artmasını ve gelişmesini sağlarlar.

• İşletmecilik bilgisi-Matematik ve İstatistik

• İşletmecilik bilgisi-Davranış Bilimleri

• İşletmecilik bilgisi - Hukuk

İşletmelerin Amaçları ile Gelir ve Giderleri

İşletmenin amaçları:

• İşletmelerin amaçları, onların kuruluş ve var olma nedenlerini açıklar.

- İşletmelerin Genel Amaçları: Zaman içinde tüm işletmeler için geçerli amaçlar şekline dönüşmüşlerdir. Bu amaçlar:

- Kar(uzun dönemli) elde etmek

- Toplumsal fayda sağlamak

- İşletmenin yaşamının sürekli kılmak

İşletmenin genel amaçları arasındaki denge:

Kar Elde Etme amacı

KAR nediR?

-Ekonomik anlamda, işletmelerin yaptığı toplam giderlerin elde edilen toplam gelirden düşülmesi sonucu, sağlanan net fazlalıktır. Bu fazlalık aynı zamanda, işletmenin o faaliyet dönemi başarı simgesidir.

-Planlı ekonomilerde kar; üretimdeki gerçek verimliliğin ölçüsü olarak tanımlanır. Burada kar; üretim girdi ve çıktıları arasındaki farktır.

Kar, ayrıca işletmede bazı işlevlerin yerine getirilmesine de önemli katkılar sağlamakta ve araç olmaktadır:

• İşletmenin değişik dönemlerine ait faaliyet sonuçlarını ölçme ve değerlendirme aracıdır.

• Tüm işletme faaliyetlerinin ve sonuçlarının değerlendirilmesinde bir denetim aracıdır.

• İşletmenin yaşamını sürdürülmesi ve geliştirilmesi ya da başka girişimlerin gerçekleştirilmesi durumlarında, bir finans sağlama(oto finansman) aracıdır.

- Daha verimli çalışmak, var olanı iyileştirmek ve üstün kılmak için, işletme içinde çalışanları güdülendirme aracıdır.

- İşletmelerin mal ve hizmetlerini sunduğu tüketiciler açısından bir güvence aracıdır.

- İşletmeler üretim faktörlerini temin etme ve kullanma ya da mal ve hizmetlerin piyasaya sunulması aşamalarında değişik kişi ve kuruluşlarla iş bağlantıları gerçekleştirmektedir.

- İşletmenin bazı yükümlülüklerinin yerine getirilmesine(vergi, hissedar payı dağıtımı vb.)

Topluma Fayda Sağlamak Amacı:

İşletmelerin topluma fayda sağlama amacını, 2 aşamalı olarak açıklamak mümkündür:

1) İşletmelerin mal ve hizmetlerine talepte bulunan tüm tüketici kesimlerin beklentilerine uygun bir yaklaşım sergilemeleri ve onlara fayda aktarmaları şeklinde anlaşılmalıdır.

2) İşletmenin mal ve hizmetlerine talepte bulunan tüketicileri tatmin etmesi yanında, genel olarak toplumun veya işletme ile doğrudan ya da dolaylı ilişkili tüm kişi ve kuruluşların beklentilerinin de olumlu şekilde yanıtlanması yer almaktadır.

İşletmelerin sosyal sorumluluklarının bilincine varmalarındaki nedenler:

- Uzman yöneticilerin işletmelerin başına geçmesi,

- İşletmelerin gittikçe büyümesi ve çok ortaklı duruma gelmesi,

- Rekabet eden işletme sayısının artması,

- İşletmelerin toplumdaki imajlarının daha da iyileştirmesi ve güçlendirmesinin önemi,

- Uluslar arası bölgesel veya genel nitelikli ekonomik ve ticari bütünleşmeler ile işbirliğine dayalı örgütlenmelerin yaygınlaştırılması,

- Teknoloji çağında bilgi çağına geçilmesi sonucu, özellikle işletmeler tarafından desteklenen bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetlerine daha fazla önem verilmesi,

- Kalite kavramının işletmenin temel bir yönetim felsefesi haline dönüşerek “Toplam Kalite Sistemi” olarak benimsenmesi ve uygulanması,

- Meslek kuruluşları, işçi sendikaları ve tüketici koruma dernekleri gibi demokratik kitle örgütlerinin güçlenmesi ve baskılarının artması,

- Meslek kuruluşları, işçi sendikaları ve tüketici koruma dernekleri gibi demokratik kitle örgütlerinin güçlenmesi ve baskılarının artması,

- Piyasa mekanizmasının sağlıklı işletmesine yönelik Ulusal ve Uluslar arası yasal düzenlemelerin yapılması,

- Ülkenin kıt doğal kaynaklarının en verimli şekilde kullanılması konusunda teşvik önlemlerinin alınması ve yasaklar getirilmesi

İşletmeyi sürekli kılma amacı:

• İşletmenin kar elde etme ve topluma fayda sağlama amaçlarını dengeli ve sürekli gerçekleştirilmesi sonucu işletmenin varlığını korumayı ve uzun dönemli geliştirmeyi hedeflemesidir.

ÜÇ çağdaş işletme amacı arasında çatışma olabilir:

• Özellikle kısa dönemli kar veya aşırılık amaçları, işletmelere kısa dönemde çok kazanç sağlarken, uzun dönemde zararlı sonuçlar yaratabilir. Zira tüketiciler, toplumu oluşturan bireyler ve değişik kurumlar, keza son olarak Devlet, istirmarcı bu tür işletme uygulamalarına ve aşırı kazanç yönlü amaçlara karşı çıkmakta ve önlemler almaktadır.

İşletmenin Özel Amaçları:

• Satış gelirlerini arttırmak ve en yüksek düzeye çıkarmak,

• Yeni buluş ve düşüncelere dayalı mal ve hizmetler yaratmak,

• Tüketicilere daha kaliteli mal veya hizmet sunmak,

• Ucuza mal edip, ucuza satmak,

• İstihdam olanağı sağlamak,

• Büyümek ve gelişmek,• Topluma ve devlete yardımcı olmak ve hizmet etmek,• İşletmede çalışanları gözeterek, onlara iyi ücret

vermek, güvenli bir iş ortamı sağlamak kazançtan pay almalarını sağlamak,

• Bir düşünce veya bir varlığın işlenmesini gerçekleştirmek,

• İyi bir imaja sahip olmak ve çağdaş bir görünüm kazanmak,

• Uluslar arası ilişkiler güçlendirmek vb…

İşletmelerin Gelir ve Giderleri:

İşletme Gelirleri

ANA FAALİYET VE SATIŞ GELİRİ

DİĞER GELİRLER

İŞLETME GİDERLERİ

İŞLETME TÜRLERİ