BERMEOKO MITOLOGIA

Mitologiak mitoen multzoa eta jatorria aztertzen duen zientzia da. Mitoa hitzak esan nahi du jainko eta heroien buruz kontakizun

imajinarioak. Beraz, esan daiteke ez dutela zerikusirik errealitatearekin. Mitoek naturaren indarrak zergatik gertatzen diren azaltzen dute. Mitologia oraindik bizi da logos-a oraindik ez dagoen lekuetan.

ZER DA MITOLOGIA?

Eguzkil

o

reBasajaun

Lamia

PERTSONAI MITOLOGIKOAK

JENTILLEK

• Jentillak kristautasuna baino lehen zeuden pertsonak fedegabeak dira.

• ‘Gentil' hitza pertsona fedegabeei deitzeko erabiltzen zen.

• Kristautasunarekin, mendian bizi dira, bakarrik, etxe urrunetan, beste herritar kristau guztiengandik aldenduta.

• Ezaugarri hauek Jentilen sorrera erromatar garaian kokatzen dute. 

• Bermeon, jentillek ez dira oso ezagunak Arronategiko eta Mañuko auzoetan, Sollubeko mendi magalean bakarrik.

• Jentille hitza erderazko “gentil hombre” edo “gentil mozo”-tik dator.

• Gizon altua, indartsua eta ondo jarria esan nahi du.

• Gingille-k gizon altua baina trauskila eta estilo gabea, morroi altue baie saskela esan nahi du.

• Arronategi auzoa Jentillatxa moduan ere ezagutzen da. Jentillek bertan bizi izan ohi direlako.

Arronategi eta Mañu

JENTILLEK BERMEON

• Orrostokijjek, sorgin moduan ezagutzen diren emakumeak dira.

• Emakume honek botereak dituzte, orrostokietatik lortuak.

• Orroztokijjek edozer eskuratu dezakete fakagorriengandik. (Hau dau sorginek)

• Sorginak horregatik edozein animaitan bihurtu eta madarikazioak egin ahal dituzte.

“Orrek itxentxus menga, Suk diñotxasu fulanitari menga bitxagu, gorrotue dakotxat areri, a esin jjot ikusi. Da ari personiri eitxentxola geisotu edo desgrasijje pasa edo aulako geusek.“

• Emakume hauek ezin dira hil. Horretarako orrostokijje eskuz pasatu behar dira.

FRAKAGORRIDUN ORROSTOKIJJEK

ORROSTOKIJJEK (SORGINEK)

…

1.- HIRU OLATUAK

KONDAIRA BATZUK

Bermeon bazen sorgin bat besterena beretzen oso zalea.Egun batean, Matxin arrantzalea arrantzatik zetorren eta saski bete antxoa zekarren; batzuk bizirik zeuden oraindik. Sorgina bidera atera zitzaion:-Kaixo, Matxin, gaur arrantza ona, ezta? - esan zion.-Bai, ez dago gaizki. Lan gogorra izan da, baina azkenean lanak balio izan du -erantzun zion arrantzaleak.Handik alde egitera zihoan, nahiago baitzuen sorgin batekin hizketan inork ez ikustea, baina hark esan zion:

- Aizu, zergatik ez dizkidazu antxoa horiek ematen ?- Baina zer diozu, emakume? -esan zion Matxinek bere onetik ateratzen hasirik- Zu burutik egina zaude! Aide nire bidetik, atso zahar hori!

Eta hori esanez, mutilak bultzada batez baztertu zuen eta bere bideari jarraitu zion. Sorginak ezin zuen bere haserrea disimulatu.

-Madarikatua! Hau ez duk horrela geratuko! Ordainduko didak, bai! -esan zuen ukabila jasoz. Eta, hori esanik, bere alabaren eta lagun sorgin baten bila joan zen.

-Entzun ondo! Matxin arrantzaleak bere saskikada antxoa ukatu dit eta gainera, atso zaharra deitu dit... eta hori bai ez diodaia barkatuko!. Bihar itsasoratzen denean, zain edukiko gaitu. Hiru olatu erraldoi bihurtuko gara. Mendeku hartuko dut! Lehenengo oIatuak kezkatu egingo du, bigarrenak ikaratu eta hirugarrenak... hirugarrenak hondoratu egingo du!.

Eta hirurak hondartzarantz abiatu ziren. Matxinek ez zuen sal baziorik izango, baldin eta Takiok bere auzoak, dena entzun eta lagunari esan ez balio. Matxin kezkatu xamar geratu zen, ez zen gauza ederra olatu bihur zitekeen sorgin ahaltsu batekin gaizki egotea. Hala ere, itsasoratu eta erasorako prestatzea erabaki zuen.

Biharamunean, ohi zuen bezala, sareak prestatu eta Takiorekin itsasoratu zen, hark berekin joan nahi zuela adierazi baitzion.Bazeramaten alditxo bat itsasoan, eta horretan olatu handi bat ikusi zuten beraiengana zetorrela.

-Hona lehenengoa! -esan zuen Matxinek. Olatua iritsi eta gora-gora jaso zuen txalupa.

Handik pixka batera bigarren olatua azaldu zen.-Hara, bigarrena! Eutsi, Takio, honek dantzan jarriko gaitu eta! Eta hala gertatu zen.Bigarren olatua aurrenekoa baino handiagoa zen eta txalupa lehenengo ezkerrera eta gero eskuinera etzanarazi zuen. Bazirudien txalupa une batetik bestera hondoratuko zuela. Baina bigarren olatua ere pasa zen.Azkenean, urrutira, hirugarren olatua ikusi zuten. Izugarria zen, besteak baino askoz handiagoa, beltza eta beldurgarria.

-Hara, bada, hirugarrena! Eme egon, Matxin -esan zion arrantzaleak bere buruari, okerrik egiten baduk galdua haiz eta!

Matxinek arpoia hartu zuen eta erasoari aurre egiteko prest jarri zen. Olatu izugarri hura txalupa eta bi gizonak irenstera zihoanean, Matxinek arpoia jaurtiki zuen olatuaren bihotzera, erdi-erdira. Ikaragarrizko oihu bat entzun zuten, olatua gorri-gorri bihurtu zen segituan eta txalupa ukitu gabe desagertu zen.

Matxin eta Takiok pozaren pozez elkar besarkatu zuten eta portura itzuli ziren; arrantzarik egin gabe zetozen, baina aski zuten egun hartarako.

Biharamunean herritar guztiak galdezka ziren zer gertatu ote zitzaion sorgin famako emakume bitxi hari, arrastorik utzi gabe desa gertu baitzen, hondartzan azaldu zen lepoko zapia ez bazen. Inor ez zen ausartu haren alabari eta lagunari ezer galdetzera; haiek, beltzez jantzirik, negar eta negar ari ziren itsas bazterrean.

Horretatik, Bermeoko arrantzaleek beti gogoratzen dute historia hau, eta beti batera azaldu ohi diren olatuei "hiru Mariak"deitzen diete.

2.- SORGINAK TXERRI BIHURTUTA

Sorginek txerri itxura hartzen ei dute. Antzina entzuten zen andrazkoak zerbait edan edo jan ostean, iditxu itxura hartuta, lapurtzera edota beste zerbait egitera joaten zirela ortuetara (hirigunearen ingurukoetara). Eta gero berriro ere, iditxu horiek kristau, gizonezko, andrazko edo lehenago zuten itxura hartzen zuten. Hainbeste minutuz edo orduz lanean aritu ostean ostera ere hartzen zuten gizaki itxura.Lehen Almikera joateko bidexka eta soroak egoten ziren, eta hortik (Erreñazubitik) egoten zen soro baten andre lodi-lodi-lodi bat. Juana (Pusikeronekue) izena zuela badakit, eta animalia itxura hartzen zuen. Lapurretan ibiltzen ei zen soroetan. Eta bere etxea beti zuen ortuariaz beteta. Gero, bere gauzak eginda, betiko moduan jartzen ei zen.

3.- HARETX BIHURTU ZIREN SORGINAK

Atxurra baserriko gizon bat, askotan legez Bermeoko Basoetatik (herriko basoetatik) oinez zetorren. Hor bazegoen harizti haundi bat, haretx haundiz beteta. Baina oraingo honetan, haretxak, edo urte askotan haretx bihurtuta zeuden sorginak, jantzan aurkitu zituen. Arrapaladan hasi zen baten bat harrapatu guran, baina ezinezkoa gertatu zitzaion. Neka-neka eginda zegoenean esan zuen: - Jesus! Esan baino ez eta zuhaitz guztiak txalaparta handia atereaz joan egin ei ziren. Ordutik aurrera ez ei dago haretxik alde horretan

• Orrostoki horietan gizaki txiki batzuk bizi dira.

• Berain aipamen hutsak beldurra sortzen du jendearen artean.

• Frakagorri edo Galtxagorri moduan ere ezagutzen dira. Mamarruek moduan ere ezagutzen dira gure inguruan.

• Beldur handia sortzen dutenez “beste morroiek” ere deitzen diete.

• Frakagorriak eskuratzeko emakumea izan behar da eta belaunaldiz belaunaldi igarotzen dira.

FRAKAGORRIAK

• Ume txikiak beldurtzeko erabiltzen den pertsonaia da, umeek bihurrikeriak egiten dituztenean hau esaten zaie:

“ Sakalamantekasek erungo seitxus, gero!”

SACALAMANTECAS

BALTXAK

• Baltxak gizon-emakume altuak dira, gehienetan auzoetan eta gauez ateratzen dira iluntazunetik.

• Baltzak deitzen diete beraien azalaren koloreagatik, azal iluna dutelako eta gorputza ilez inguratua.

• Iditxuek txerrikume itzura duten pertsonaiatxoak dira.

• Gauean ateratzen dira eta bideetatik ibiltzen diren gizonak hartzen dituzte.

• Hurrengoko goizean berriro bueltatzen dituzte hartu dituzten lekuera.

“Bermio'ko baserrijetan, askotan agertuten ei die, bide-kurtzijo baten edo alan, iditxuek edo iritxuek. Onek txarrikume antzekuek ixeten ei die, ta edozein gixon artunda erabitten ei dabe basorik baso, sasirik sasi, lezarik leza, jo batera jo bestera; baye geiagoko kalterik ez ei dabe eitten. Da gero, agertu zien lekuen ixten ei dabe gixona. Onetariko gixon asko esagutu dodaz.”

IDITXUEK

SUGOIEK

• Talapeko uretan agertu zen; talapeko puntaren eta Bermioko ugerrijjen artean.

• Udan suertatu zen. •Almikeko auzokideak sugoi honen berri ere izan zuten.

BEIE, ZEZENA, ATXANARRUE

Pertsonaia hauek ere Bermeoko mitologiaren parte dira, gizonei mina eragiten dioten animalia higuingarrriak.

Zezengorri eta Jaungoikoaren zigorra

Atxiñe Bermio'ko jentie geistue ixeten eizan, ta bein Jangoikuek kastigau eiban aulan: Burgo'ko mendi tontorrien agertu eizan zezen bat adarretan da bustenanpunter, sue eukala, ta etorri eizan Bermio'ra, San Juan Portaletik sartun da erriyeri su emon da dan-dana erre eizan.

1883 garren urtian gertatu zan mariñeru bi belaku barku baten yun zirala biejan, ta denporale aundi bat atrapau ebala, da lagun bijak eibela promes bat San Juan Gaztelugatx'era. Da eldu zirianean errira, aztu ziriela euren promesaz.Gero onetatik bat il zan, da, gero bestia bere etzera yun zanian gau baten agertu yakan il zana, esateutzela:

-Etxatzu akordaten ittasuan arako denporalien ein gendun promesa?

Da orduan erantzun'tzan. -Bai.

Kondaira

Au erantzun ebanak ez eban pentzanten a izango zala bere lagun illa, beste bat baño. Gero yaki eban, berak bidian esanda, bera zala ittasuan beregaz promesa egiñ ebana.Eldu zirien San Juan'era, eta bete eben euren promesa.

Illek lagundu'tzan ostabere beran etzera artien, da eskarrak, emon da agur eiñ eutzan esateuzela.

-Ni oiñ ondo nau, baya esan biar deutzut agertuko yatzule nire lez beste bat, da kontu areri lagunduterik, ez da parte onekue ta.

Baya, ostabere egunek juen da egunek etorri, agertue yakan bere lagunek esan eutzan parte txarrekue; baya gizon orreri etxakon akorda beren lagun onak esan eutzan gauzie, da lagundu eutzon.Da gero, San Juan’en irugarren oñera eldu zanien, ikusi eban beragaz yoianak beste arpegi bat agertute ebala, ta akordau zan bere lagunen berbiaz, ta onetara ezetu eban ezala parte onekua, ta bildurturik ezekien nora yun. Ta onetaiko baten ikusi ban bei bat su daijola etorrela, ta jaurti zan bei orregana bere eskuezaz adar biyetatik oratute eutzala. Bejeasi zan saltuka, ta iges egiñ eban menditik Bermio'rantz, yusturije lez, gure gizona bere adarretan eroijela.

Eldu zan erri barrura, ta erri gustije ikaratu zan, ta abadiek ez euken beste erremedijorik konjuru edo trikimaluek botatie baño. Orregaz batera iges egiñ eban bejek, ta gizona jun zan bere etzera gaixoturik, ta andi denpora gitxi barru il zan ango bildurragaz.

• Lamiñek edo lamiñak emakumezko pertsonaia mitologikoak dira.

• Gaueko beste pertsonaiak baino lasaiagoak direla esaten zen.

• Gizonak laguntzen dutela esaten zen.

• Ibaietan egoten dira ilea orrazten.

• Haserretzeko era bakarra orrazia kentzea da.

• Pertsonai hauek emakume gazte ederren gorputza dute.

• Horrez gain, bai isatza edo ahate oinak dituztela esaten da.

• Bermeoko inguruetan bizi dira.

LAMIÑEK

LAMIEN KONDAIRA BATZUK

1.- ARRANTZALEA ETA LAMIA

Esaten zen eguzkiak, ilargiak eta lurrak ostilazioa egiten zutenean errosapeko lamiak ondartzaganen batzen ziren akelarreetan batze ziren eta batzar hori itsasora zabaltzen zuten helburutzat gazteak erakartzea beraien Atxerreko Dantzalekura. Kontatzen da arratzale bat itsasontzi batean arraitzen zegoela bakarrik lamia talde bat,iluntzean, agertu zitzaizkion bere bila arratzale gaizoa beraiei batzeko helburuz. Hain zen lamiek egiten zioten presioa non arratzaleak aitaren egitea erabaki zuela eta oinazeetatik libratu zen. Portura heldu zenean bere lehen ekintza Santa Eufemiako elizara joatea izan zen jainkoari eskertzeko.

2.- ARTIKEKO LAMIA

Beheko neskatila bat etortzen zen josten hona, eta esaten zigun: - E! Umetxook, badakizue zer? Lamiak egoten dira hor! - Eta non?- Esaten genion guk. - Artiken.

3.- KALENPEKO UR GARDENA

Bazen behin arrantzale bat Arenondoko auzoan bizi zena. Gau batean bere itsasontzira zihoala bidean zegoen iturri batera hurbiltzea erabaki zuen, iturria Kalenpeko ur gardena zuen izena. Bertan lamia gazte eta polit bat aurkitu zuen. Lamiak esan zion bera eta bere ondorengoak “lamiak” moduan ezagutuak izango zirela eta horrela gertatu zen, gaur egun Bermeon mndiharko Lamiñekue du izena.

4.- XIXILI

Juan como todas las madrugadas salía de pesca, se avecinaba un buen día pues el Mar estaba tranquilo. Cogió la Tarterita con la comida y las terchas para capturar el pescado  sea  Merluza u otras especies, metió todo dentro de la cesta y salió a la calle. Iba saludando a otros pescadores con los que se encontraba por el muelle del Puerto: Egunon sorte ona les decía a los otros.Entró en su Barco tipo barcaza con unas velas. Desplegó las Velas y despacito fue saliendo del puerto hacia el Mar. Llego a su punto de destino y fue preparando las Botavaras enganchando las Terchas en ellas con la trampa de hojas de Maíz y un hilo rojo y la carnada para capturar  Merluzas y lo que cayese. Así estuvo unas cuantas horas mientras las Merluzas y otros pescados se iban tragando las trampas y enganchándose a las Terchas. Fue recogiendo poco a poco el pescado tirando de la cuerda que iba en una especie de rodillo giratoria para acercar el pescado  al barco y meterlas en el Nevero. Otras veces específicamente según el tipo de pescado utilizaba el aparejo o las cañas para Merluzas así como el Palangre para Merluzas y Bakalao. Este tipo se llama palangre pelágico. El Palangre  se coloca atado en unas Tragolas (Boya flotante) donde a traves de unos hilos de cuerda y despues de plástico  se colocan varios anzuelos a diversas medidas segun el tipo de pescado que se quiere capturar y por regla general estan atados por unas cuerdas llamados brazos  y existe el Palangre de fondo que se hecha hasta que toque suelo y alli se deja un tiempo para recogerlo más tarde. …

Recogió todos los aparejos de pesca de mano y tomo rumbo hacia el Puerto, estaba a unas diez millas en un lugar que él sabía y que era su secreto para las capturas del pescado, cuando ya se acercaba a la isla de Izaro vio flotando algo en la mar, se acercó para ver lo que era, le parecía una persona ahogada pero había algo raro.

Cuando logró ponerse a su altura vio que tenia unos cabellos rubios muy largos, cuerpo de mujer y aletas en forma de pez, automáticamente dio un gritó: ¡¡Ene Jaungoikoa!! y se santiguo tres veces. El bulto se movió y Juan veía que aun tenía vida aquello. Se quedo dudando unos instantes pues su intuición le decía que los asuntos con Lamías terminaban mal siempre y empezó a virar la embarcación para escaparse pero escucho un gemido y una voz débil que decía: ¡Lagundu, lagundu mezedez! (Ayúdame por favor) y era tan lastimosa la voz que dio pena a Juan.

Hecho una red para envolver la Lamia y arrastrarla a tierra pero pensó que si la llevaba al puerto quizá los demás marineros la matasen por si les iba a traer problemas o mala suerte, entonces pensó en llevarla a la Isla de Izaro y hacia allí se dirigió y en un pequeño varadero anclo la embarcación. Recogió a la Lamía con la red y en la pequeña playa vio que estaba herida con algo que quizá fue un Arpón de algún Ballenero que paso por allí y la confundieron con algún Delfín o pequeño Cachalote.

…

…

…

No sabía si las boticas para humanos funcionaban con las Lamías pero Cauterizo la herida con un cuchillo candente y la lamia ni grito siquiera, no se quejaba por que sabía que la estaban curando o ayudándola a curarse. Le cosió la herida con Pita fina después de mojarla en Alcohol y por último le dio una Botica roja para limpiar y ayudar a cicatrizar. Tapó a la Lamia con una de las velas del barco y espero a que se hiciera de noche mientras iba improvisando una tienda de campaña con las velas del barco y encendió un fuego pequeño para que no se viera desde los puertos cercanos y se puso su cena.

Llego la mañana y la Lamia estaba despierta, Juan le dio algo de la cena de pescado que había sobrado de la noche y la Lamia le miraba fijamente con cara de miedo y a su vez de alegría y le dijo ¿Nola da zure izena? (Como te llamas)-Juan, le contesto el otro- Por que un hombre se ha comprometido a salvarme? Le dijo ella.- Por que tu me lo pediste le dijo JuanLa Lamia se sonrío y le dijo.-Eskerrik asko, beti izango zara nire laguna (Muchas gracias siempre serás mi amigo) Y Juan sonrío también.- Será mejor que te ponga un rato en el agua le dijo Juan pues puedes morirte.- Gracias, dijo la Lamia.

…

…

La Lamia se quedó junto a la orilla de la pequeña playita mojándose con el mar para hidratarse y fue recuperándose aunque la herida no la dejaba moverse como quisiera.Juan le dijo que tenía que volver al pueblo pues iban a echarle en falta y podrían pensar que había naufragado y podrían venir barcos a mirar. La subió a la zona donde están las ruinas del antiguo convento de Franciscanos en la isla y la escondió allí para que no la encontrase nadie. Adecento el suelo y la puso muy cómoda encima de las redes de su barco y una vela. Le prometió que a la noche vendria a darle mas botica en la herida y a traer la cena.

Juan volvió al pueblo y no dijo nada a nadie,vendió el pescado capturado en la Cofradía de pescadores y se fue a su casa. Tampoco dijo nada a sus padres ni a sus hermanastros. Al amanecer volvió a la Isla y allí estaba la Lamia. Juan la curo de nuevo y vio sorprendido que la herida estaba casi a punto de cicatrizarse, tampoco era raro pues las Lamias tienen poderes en el cuerpo superiores al resto de los humanos. Le dio la cena y después estuvieron charlando mucho tiempo. Cuando llego la tarde la Lamia le dijo que la devolviese al mar y que allí con las Algas y otras plantas terminaria de curarse totalmente sola. Así lo hizo Juan y regreso al pueblo. Cuando vieron que venia sin pescado le preguntaron.

…

…

…

- ¿Juan que pasa que no traes nada?- ¡ He tenido mal dia! Contesto.La gente se quedo asombrada pues era de los mejores pescadores de la zona y les parecía muy raro. Uno le pregunto.-Vi tu barco parado al lado de Izaro. Tu allí no sueles pescar ¿No habrás encontrado el Tesoro de los Franciscanos?- Qué tesoro ni leches! Contesto Juan ¡No tenía ganas de trabajar y me fui a la Isla!  Los demás marineros se miraron entre todos y no se lo tragaban. Al día siguiente unos cuantos barcos se dirigieron a la Isla y husmearon por allí por si veían algo raro, pero no encontraron nada.  Juan como siempre empezó su ruta de pesca y cuando estaba en su zona de siempre se le apareció la Lamia y le saludo.-Hola Juan le dijo ella.-Hola Lamia le dijo él.-Me llamo XIXILI le dijo ella.-Hola Xixili ¡Que nombre más bonito! Dijo Juan.-¿Que pescas Hoy? dijo Xixili.-Pues hoy voy a coger Papardos (Besugos) le contesto.-¡Ah! Pues yo te ayudare le dijo ella. Voy a cogerlos con la mano y te los hecho al barco.

…

…

Juan se quedo asombrado pues no estaba acostumbrado a esa manera de pescar. El caso es que entre los dos llenaron el vivero a tope y tuvieron tiempo para charlar--Ya veo que estas curada entera, le dijo Juan.-Si y gracias a ti estoy viva dijo Xixili.Juan sonrió y le dijo que tenía que volver y llego al puerto cargado de Besugos. La gente le miraba asombrados -¿ Jaungoikua vaya pesca que tienes hoy Juan! dijo uno.-Es que hoy he tenido suerte y he trabajado duroc ontesto Juan.A partir de entonces Juan venía siempre cargado de pescado en su barco y la gente empezó a tener celos y un poco de desconfianza, sospechaban si no habría algo de brujería o parecido. Al dia siguiente algunos marineros recelosos se hicieron señas para que siguiesen a Juan.Juan como siempre salió a la mar y se fue a su sitio pero se dio cuenta que le seguian e hizo sonar la bocina del barco para que Xixili se escondiese, era la señal por si un dia sucediese esto mismo y se puso a faenar como siempre pero no lleno la nevera y cuando volvió a puerto le dijeron.-¡Que Juan! hoy no has atrapado tanto pescado?-Había demasiados moscones en mi alrededor y eso ha espantado la pesca, contesto Juan.

…

…

Pasaron varios meses y Juan para disimular llevaba menos pescado que otras veces a puerto unos días mucho  otros a medias, etc. Así no sospecharían los marineros.

Era verano y el mes de Agosto, aquél día Juan salió como siempre con su embarcación a pescar, todo iba bien hasta que Juan al dar la vuelta para regresar vio unos nubarrones en el monte Sollube que estaba al lado del pueblo y sospecho que iba a venir mal tiempo. El Mar estaba tranquilo y se estaba levantando viento flojo. Intuyo que tenía que darse prisa para regresar al puerto y cogiendo vientos con la vela empezó también a remar fuerte para correr más. A medio camino y ya pasada la Isla comenzó a soplar el viento mas fuerte y a agitarse las olas. Juan grito a otros barcos ¡Regresad, regresad que viene una Galerna!! Pero ya fue muy tarde algunos pudieron regresar a salvo pero Juan aun no podía, el viento era infernal y empezó a llover y a llenarse de agua el barco. Remaba y remaba pero cada vez la embarcación con el agua pesaba mas y mas, ya el agua llegaba a la altura de la borda y el barco se undia y Juan se sujeto a unos flotadores de Corcho que siempre llevaba consigo en el lbarco. Estuvo sujeto un tiempo pero iba perdiendo fuerzas, pero aun tenia ganas de resistir. En ese momento sintió que algo venia hacia él, era Xixili la Lamia le dijo que cogiera aire y se agarrase a ella, Juan se aferro a la Lamia y esta la llevo nadando con fuerza hasta la orilla llamada Lamiñekopunta que es un lugar entre Bermeo y Mundaka. Xixili agarro a Juan y lo subió a las rocas y allí lo dejo tendido.

…

Se lanzo al mar a coger algunos peces para que comiera Juan. Se hizo muy de noche y en el mar sonaban los gritos de los marineros que se estaban ahogando. Juan intento  comer pescado crudo y alguna Lapa pero no pudo  y se durmió. Al dia siguiente le despertó el Sol y vio a Xixili sentada sobre una roca. Estaba hermosa y radiante. sus cabellos brillaban como el oro de su peine con el que se alisaba el cabello, Juan sabía que no podía enamorarse y le dijo a la Lamia.

-Xixili a partir de ahora no podremos vernos por que ya me has pagado la deuda de la vida salvándome y por que ésta relación de Lamia y Humano no puede ser.-¡Claro! Contesto ella con voz de tristeza.Juan regreso al pueblo andando por el camino de Demiku ya que la carretera normal estaba destrozada y no se podía pasar  y al llegar  explico que consiguió llegar a Lamiñekopunta nadando y que allí espero la llegada de la mañana. Juan no olvidara jamás aquel 12 de agosto de 1912.Con el dinero que había ganado con toda la pesca compro un barco nuevo y la llamo Sebastiana. Este ya no era de velas era de motor alimentado a carbón.

…

…

Salio de pesca como siempre y cuando traspasaba Lamiñekopunta veía siempre a Xixili sentada al amanecer reflejando el Sol sus cabellos. Ella no podía vivir sin verle. Xixili desesperada fue a ver a Neptuno Rey de los mares y le pidió que la convirtiese en un ser Humano, que amaba con todas sus fuerzas a Juan, y que no podria vivir de esa manera siendo Lamía.-Estas segura? Le pregunto Neptuno ¡perderás todos los poderes que tienes y morirás como un ser normal!-No me importa, es peor vivir sin amor contesto Xixili.-¡Esta bien! Mañana sentada en tu roca serás humana dijo Neptuno y así fue.

A la mañana siguiente Xixili ya no era Lamia, tenía pies normales y era humana, perdió el color de sus cabellos rubios y estos se hicieron morenos. Contenta de alegría se fue al pueblo y espero en el puerto sentada a que llegase la embarcación de Juan. Cuando éste llego creyo ver algo familiar en la mujer pero se entrego a su faena de descargar el pescado y recoger las cosas del barco. Xixili se acerco entonces y le dijo,-Hola Juan! ¿Sabes quien soy? ¿A que no te lo imaginas?

…

…

Juan se quedo mudo, la voz era de Xixili y la cara también pero no se lo explicaba, debía de ser una coincidencia de pareceres.-Pues que me recuerdas a alguien pero no se que decir contesto Juan.-Pues si, soy Xixili en forma humana y seré así para siempre, Neptuno me ha liberado de ser Lamia y he venido por que te amo.

Juan se quedo perplejo un instante. Se echo la Txapela hacia atras rascandose la frente  pero no pudo contener su emoción y le dijo.

-Yo también te amo Xixili y ahora que eres Humana quiero que seas mi esposa Xixili tampoco contuvo su emoción y se abrazo a Juan fuertemente. Unos días después  fueron donde el cura de Santa Eufemia y allí Xixili se bautizo con el nombre de María Pía y pudieron casarse.

KONDAIRAK

BESTE KONDAIRA BATZUK

1.- HIRU OLATUAK

Behin sartu ziren Elantxobeko portura Bermeoko txalupa batzuk arribadan. Herrira atera zituen arraunak, belak, paloak eta danak, otzarak ez beste guztiak. Agure bat joan zen gauerako bere txalupara lo egiten, erretzailea bera. Halako baten etorri ziren gonagorridun andra bi txalupara agurea berea txalupan lo zegoen artean, askatu zituzten sokak eta andra biak abanten eta a cada palada sien leguas esaten, hasi zire Habanara heldu arte. Orduen herrira salta zuten euren gauzak egiten zituzten. Bitartean, agureak ere salta eta Habanako arbola bati adarra kendu eta txalupara arin etorri eta pipa errretzen hasi zen. Etorri ziren noiz edo noiz andra biok, eta hasi ziren euren artean:

-Pipa usaina dago hemen: hum! Gizonen bat sartu ote zaigu? Hau entzuten agurea isilik egon zen, isilik mutilek, asmatuko ete zuten beldurrez. Gehiago barik hasi ziren berriro ere abanten, eta gosaldu baino lehen heldu ei ziren Elantxobera. Agureak gau hartan Habanan egon zela lagunei sinestarazteko, hango zuhaitzen adar hezea erakusten zuen.

2.- ARIMEN AGERKUNDEA BERMEONBermeon uste izaten dute inor promes bat bete barik hil ezkero, purgatorioan egoten dela ahalik eta beste batek bere ordez bete artean. Askotan agertzen dira halan hildakoen arimak. Eta agertzen zaionari esaten ei dio:-Zapirik baduzu? - Bai.- Ekardazu, bada, mesedez. Eta zapia, arimek ukitzen dutenean erre egiten ei da. Orduan arimak esaten ei dio:-Lagun iezadazu mesedez Gaztelugatxeko Donienera neure bizian egindako promesa betetzera. Joaten dira, bada, eta Burgoa ingurutik Arene, Agarre, Mikel Deuna eta beste auzoetako etxe batzuk argi-argi egoten ei dira, beste batzuk ilun-ilun. Eta arimak esaten ei dio lagunari:-Ikusten dituzu hango etxe argi-argi?-Bai-Eta beste batzuk ilun-ilun?-Bai.Bada argi dauden etxeetan arrosarioa otoitz egiten dute gaur, ilun daudenetan ez.

Donienen, gaua izan arren, ateak ere zabalik egoten ei dira. Eta promesa bete eta gero arima eta laguna etortzen ei dira lehengo lekura, eta orduan arimak esaten ei du:-Ekardazu eskua. -Eta eskua ez ei da bero egoten. Eta arimak esaten ei dio:- Orain banoa zerura, eta eskerrik asko zeuri.

3.- GAZTELGATXE DONIENERA JOATEKO PROMESA-I

Andra lagun bik elkarrekin Gaztelugatxe Donienera joateko promesa egin zuten. Baina ezin izan zuten joan eta bi horietako bat hil egin zen. Bizirik zegoen emakume hau bere gizonari saskia portura eraman zion gau baten, etxera bueltan zetorrela, eskilarak igotzen ari zela, hildako neskalaguna aurkitu zuen eta ondokoa esan:

…

- Ez ikaratu! badakizu Gaztelugatxe Donienera joateko promesa egin genuela, baina hil egin naizenez eta zerura joateko egin genuen promesa zuk betetzeko zain nago. - Beno!

Besteak baietz esan zion, baina ez zen joan hurrengo egunean. Hurrengo egunean berriro agertu zitzaion, eta gero gizonari esan zion: - Hau gertatu zait eta Gaztelugatxe Donienera joaten lagundu behar didazu, emakume hori behin eta berriro agertzen baitzait eta ez bainau bakean uzten.

Horrela Donienera joan ziren hildakoari laguntzen. Bidean, gizona, berarekin joan zen. Gizonak, hildakoaren arima ikusteko asmoarekin korrikan zihoan ikustera eta nahi gabe hildako andreari gona zapaldu egin zion. Arimak esan zion gizonaren emazteari: - E, fulana! Esaiozu zure gizonari atzerago, aurrerago edo alborago joateko gona zapaltzen baitit.

Horrela heldu ziren Gaztelugatxe Donienera eta arrosarioa otoitz egiten zuten bitartean, esan zien: – Beno, banoa orain. Eta bestea agurtzen zuenean esan zion: – Emadazu eskua, mesedez, emadazu eskua. Eta hildakoak esan zion: - Ez dizut eskua emango, erre egingo nizuke eta. Eta esan zion: - Emadazu zapia. Zapia eman zion eta bertan utzi zuen bere agurra erreniko marka utziz. Purgatorioan erretzen ari direnez, zapia eman zion eta bertan utzi zion, erreniko markarekin utzi zion.

Bi gizon, mutil-lagun, ziren elkarri esaten ziotenak: - Ni lehenago hiltzez banaiz Doniene Gaztelugatxera lagundu behar didazu eta zu hiltzen bazara nik lagunduko zaitut. Bi horietako bat lehenago hil zen eta San Juan Portalera zihoan bere lagunari agertu zitzaion, eta esan zion: - Fulano ni naiz. Saskia korta barruan, hemen, utzi. Hemen aurkitu duzu itzultzen zarenean eta San Juanera lagundu behar didazu. Gero, kanposantu zaharren inguruan esan zion: - Non nahi duzu jartzea, aurretik ala atzetik? Esan zion: - Ez dakit zer esan. - Beste espiritu bat etortzen bazaizu ez esan ia aurretik joango zaren. Zu beti jarri atzetik, bestela Donienera eraman beharko duzu sorbalda gainean. Hildakoa, aurretik, eta, bizirik dagoena, atzetik, bestela zuk eraman beharko duzu sorbaldan Donieneraino. Eta hildakoa aurretik eta bizirik zegoena atzetik zihoazen. Sasi artetik zeraman eta hildakoa pasatzen zen heinean bidea garbitu egiten duen eta bizirik zihoanak bide garbia aurkitzen zuen. Horrela Donieneraino. Horrela promesa bete zuten eta itzuli orduko oraindik zeuden itsasontziak uretara irten barik. Eta esan zion: - Beno, agur eternitateraino. Eta oraindik itsasontziak uretara irten barik zeuden.

4.- GAZTELGATXE DONIENERA JOATEKO PROMESA-II

5.- GAZTELGATXE DONIENERA JOATEKO PROMESA-III

Arrietatik Gaztelugatxe Donienera joateko, Atxurra baserriaren ondotik igarotzen ziren. Behin baten, Atxurra baserriko alaba ardiekin etxera zetorrela, gizon bat liburuarekin otoitz egiten ikusi zuen. Seguruenez arimak izango ziren Iñaki Deuna bezpera zen eta. Alabak esan zion aitari: - Aita, atzetik oso gizon zuri bat etorri zait otoitz egiten eta barrura sartu naiz ardirik gabe. - Baina, umetxo, non utzi dituzu ardiak, bada? - Hor datoz ardiak. - Eta zer? Eta zer izan da, bada? - Zuria baina handia. Ikaratuta. Aitak esan zion: - Bai umetxo, horrek Donienera joaten dira. - Eta nondik? - Arrietatik.

6.- ARRANTZALEA ETA KATUA-I

Joan zen Gazteluko gizon bat etxerantz eta katu bat irten zitzaion. Orduan gizonak ostikada eman eta izterra hautsi zion. Beste egunean gizon honek epaitegira joateko deia jaso zuen, andre batek parte eman zuelako, zelan atzo gauean izterra hautsi ei zion eta. Andre hau, parte eman zuen honek, Torneruenekua izan zen.

Titara zuen adineko emakumea zen eta soilik sorginek zuten titara. Horrek ematen zion boterea lapurtzeko, auzokoei berak gura zuena kentzeko, edo baita gauetan animalia, katu edo txakur edo edozeren forma hartzeko ere. Egun baten bada, joan zen arrantzale bat itsasora. Eta harekin ere haserrekuntza edo zerbait izan zuen. Eta hemen atsoak esan zuena: - Orain hartuko diot horri mendekua. Eta katu forman planta zitzaion arrantzaleari, korrikan joaten uzten ez ziolarik. Eta besteak bada, korrikan egin behar eta egiten zion salto. Eta gero orduan zer egin zuen? Erramuarekin jo zuen eta katuak alde egin zuen intzirika. Atsoa Talagoitxikoa zen eta han bizi zen. Hurrengo egunean, itsasotik etorri eta hara arrantzaleak epaitegirako deia jaso zuen. Atso hurari zer dela eta apurtu zion izterra. Eta besteak esan zion: – Nik andreari! Nik inongo andrerik ez badut jo! – Eta baietz. Berak jo egin duzula, berak jo duzula erramuarekin dio. – Nik? Ni goizaldean itsasora nihoala katu bat etorri zitzaidan. Nik andrerik ez dut jo. Nik jo dudana katua izan da. Eta irten zen bada zelan izan zen atsoa katu formaz egon zena.

7.- ARRANTZALEA ETA KATUA-II

8.- ARRANTZALEA ETA TXAKURRABeste askotan legez, itsasgizon bat kaira heldu berri zen. Halako baten non hasten zaion txakur bat bere atzetik jarraitzen eta hausika egiten. Itsasgizona, nazkatuta, txakurra jo zuen arraunarekin eta hanka bat apurtu zion. Hurrengo egunean, epaitegira deitu zuten aurreko egunean arraunarekin gizon bat jo eta hanka apurtzearen ardura egotziz.

XVIII. mendean Ibarrangelu (oraindik Elantxobe bere mende zegoen), Mundaka eta Bermeo udalerriek auzi txiki bat zuten Izaro Irlaren jabetzagatik. Hiru herriek esaten zuten Izaro eurena zela, uhartearekiko gertutasunean (1,3 km Lagatik, bi Mundakaraino...) oinarrituta. Baina nola konpondu auzia? Auziari irtenbidea bilatzeko asmoarekin Bizkaiko Jaunak ondokoa proposatu omen zuen: Irlaren jabegoa Arraun-proba bateko saria izango da. Lehena heltzean lortuko du. (“Háyalo quien primero llegare” ) Ibarrangeluk ez zuen parte hartu. Epaileak Elantxobeko zenbait herritar izan omen ziren. Mundaka eta Bermeo ziren lehian sartuko zirenak. Erreza zen kontua. Arraun-talde bakoitza atera bere udalerritik Izaro irlarantz. Bertara heldutakoan kolorezko zapia altxatu bertaratu direla erakusteko. Horrela lortuko zen Izaro Uhartearen jabetza. Epaileek proba hasteko agindua eman zuten. Biak batera atera ziren. Mundakarrak izan omen ziren lehenak heltzen eta beraz euren koloreko zapia altxatzen. Baina erronka horretan bermeotar arraunlari batek bizia galdu zuen. Gertaera latz hori konpentsatu nahian-edo, Bermeo hartu zuten irabazletzat.

9.- IZARO IRLA ETA MADALEN EGUNA

…

…

…

Mundakarrak, ordea, ez zuten epaileen erabakia hain ondo hartu. Hortik aurrera, Mundakarrek Elantxobeko hiritarrez hitz egiteko makues –erderazko malos-jueces- ezizena erabiltzen dute. Orduz geroztik, hori gogoratu nahirik, udaro, uztailaren 22an, Maria Magdalena Egunean -Madalen Eguna-, Bermeoko eta Mundakako alkateak, beste askorekin batera, mahoi urdinez jantzita, Bermeoko portutik atera eta prozesioan doaz Izaro irlarantz. Irlara heltzean itsasontzia gelditu egiten da eta Bermeoko alkateak teila hartu eta itsasoko uretara botatzen du hau esanez: Honaino heltzen dira Bermeoko itoinak. Txistulariek orduan Madalenaren eresia jotzen hasten dira, jendeak ondoko hitza abesten dituen bitartean: Maria MagdalenaZeugana nator belaunbiko Maria Magdalena Zeugana nator belaunbiko Belaunbiko jarri bagarik Hiru meza entzuteko. La, la, la, la, la, la, la. Izaro isilian Magdalen egunean Erromeri Egiten da Urtian-urtian Txalupakin gaztedia Ayuntamendu Jaunari Estropadan laguntzeko Da jiran gero etorri La, la, la, la, la, la, la. Ondoren, ikurrina handi bat jartzen da irlan, eta itsasontziak Elantxoberantz jotzen dute. Bertan, portuaren sarreran, Elantxobeko alkatea bere makilarekin egoten da Bermeoko alkatearen zain. Orduan, Elantxobeko alkateak bere makila, aginte-makila, eskaintzen dio Mundakako alkateari. Horrela, Bermeokoa Urdaibaiko bi ertzeetako portuen (Bermeo eta Elantxobe kaiak) alkate izango da egun batez. Elantxoben bazkaldu ostean arratsalderantz Bermeora itzultzen dira. Bermeo kofradiako sirenaren eta ontzietako turuten hotsarekin hartzen dituzte. Hemendik aurrera Bermeon jarraitzen du jaiak.

GAUR EGUN PERTSONAI MITOLOGIKOEI BURUZ BERBA EGITERAKOAN, AINTZINA

ASMATUTAKO IZAKIETAN PENTSATZEN DUGU, BAINA GURE HERRIKO ESAKERA BATEK

DINOEN MODUAN

IZENA DAUKAN GUZTIA EI DA

MARIA FERNANDEZ URKIDIANE HORMAETXEA ARRIEN