1. 1 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net BN THNG CUC QUYN II QUYN BNH Huy c

2. 2 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Ti ri Campuchia trc khi Vit Nam rt ht Qun tnh nguyn. Khi hc trng chuyn gia qun s 481, chng ti c chun b t tng gip bn lu di. Nhng thay v li hng thp nin, ti ch phi li Campuchia gn bn nm. Ti quyt nh ri qun i. Mt c nhn cng nh mt quc gia, sng ng ch nn c la chn khi khng cn con ng no khc. Cui nm 1987, ti bt u lm vic Vn phng huyn u Nh B. Thi gian y, Tng b th Nguyn Vn Linh ang vit Nhng vic cn lm ngay. Cng vic Vn phng huyn u tht an nhn, ti s dng phn ln thi gian vit vn v vit bi cho cc bo. Sau khi c nhng bi bo y, B th huyn u Trn Vn ng giao cho ti ph trch bin tp t tin v i truyn thanh huyn Nh B. Ch my thng sau, ti c nh vn Nguyn ng Thc a v Tui Tr. Khng ch c kho sch cc k phong ph ca th vin c L m t Tui Tr tip qun sau khi cc gio s dng Tn b bt nm 1979, i ng Tui Tr thi 161 L Chnh Thng cng l mt kho t liu v gi. Khng phi ai trong ci khng kh thanh nin si ni y cng bit ht nhng trc n trong lng cc ng nghip ca mnh. y, ti gp nhng ng nghip v sau tr thnh nhn vt trong cun sch ca mnh. y, ti gp nhng con ngi lng l, tng qu kh c chn cht, nh: bin tp vin L Xun, con gi ng Nguyn Thnh , ngi sau khi ng 200 lng vng vt bin theo Phng n II khng thnh b ly nt cn nh cui cng(1); th k to son V Vn im - ch bin u tin ca t Tui Tr Ch Nht, Tui Tr Ci - ngi c v v hai con cht trn bin trong mt chuyn vt bin. Th h chng ti may mn c lm bo sau i mi. Nhng ngi vit c trch nhim nhn thy mt c hi to ln sau tuyn b ci tri ca Tng b th Nguyn Vn Linh khng cn tip tc s nghip vit lch bng th vn chng minh ho hay bo ch t hng. l mt thi ng nh ca vn ngh v bo ch. Rt tic l ch hn mt nm sau khi Tng b th Nguyn Vn Linh ku gi vn ngh s t cu mnh, t ng c nhiu thay i. Ngay trong khun vin 161 L Chnh Thng, chng ti c th cm nhn s cng thng. C lc mt s phng vin Tui Tr phi chun b cho kh nng b khi t. C nhng bui chiu, nht l sau khi Tng bin tp V Kim Hnh i gp Ph b th Thnh u By D Nguyn V Danh, i gp Tng b th Nguyn Vn Linh, i gp B trng B Ni v Mai Ch Th tr v, chng ti nn th ch ch bn bc vi anh Ba Lng(2). Nhng hm gay cn, hai ngi cn phi tham vn Cu Tng bin tp V Nh Lanh(3). Cho n trc khi ng Nguyn Vn Linh ht nhim k, nhng ngi tin phong trong vn ngh, bo ch u phi ra i gn ht. 3. 3 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Tui Tr cn to c hi cho ti bc ra bn ngoi khun vin 161 L Chnh Thng. Ti may mn c phn cng vit cc loi ti, t chnh tr ti x hi, t kinh t ti vn ho, t hot ng ca cc c quan t tng n cc hot ng ca b my ng, Nh nc, t trung ng ti a phng. T nm 1989, ti trc tip a tin hu ht cc v n ln xy ra trn c nc, theo di t giai on khi t iu tra cho n khi ni v c a ti to. Cng t nm 1989, ti c giao vit v cc k hp Hi ng nhn dn v sau c mt Hi trng Ba nh gn nh mi k Quc hi hp. Nhng nm u thp nin 1990, chng ti c b tr n, vi cc on i biu ti nh khch s 8 Chu Vn An; c d hu ht cc phin tho lun m cc i biu ang l u vin Trung ng, u vin B chnh tr. Chng ti cng d dng gp g, tr chuyn vi Tng b th Nguyn Vn Linh, Tng b th Mi, Ch tch nc L c Anh, Th tng V Vn Kit, Th tng Phan Vn Khi, Ch tch Quc hi L Quang o, Tng b th Nng c Mnh Cnh nh bo chng ti(4) c nhiu c hi trao i, loi thng tin, vi cc nh lnh o c khi tc nghip, khi bn tch tr v khng t khi bn chn ru. Chnh trng c phn nh trong cun II bao gm nhng g m tc gi c th quan st t c ly rt gn. nhng thi im nng bng nht, ti c th vo tn phng lm vic hi chuyn Th tng V Vn Kit, Th tng Phan Vn Khi; ti cng c khng t dp n nh ring, vo phng lm vic ca Tng b th Mi, Tng b th L Kh Phiu phng vn. Chng ti chng kin mt cch trc tip cc xung t gia nhng ngi ch trng kinh t th trng vi nhng ngi lo chch hng, nhng xung t lm bin dng kh nhiu chnh sch. Tt c nhng t liu y u c ti lu tr. Nhng khng ch dng li nhng ghi chp ca mnh, t nm 2003, khi bt u tp trung phn ln thi gian cho cun sch ny, ti ngi im li ton b t liu mnh thu thp c, nh du cc khong trng v bt u tin hnh thm hng ngn cuc phng vn. Vi s gip ca mt nhm sinh vin v mt s nh nghin cu tr, ti bt u i chiu li k ca cc nhn chng vi cc ghi chp ca chnh h, ca ti (vi cc s kin m mnh trc tip quan st trong thi gian lm bo), i chiu vi bo ch cc thi im khc nhau, vi li k gia cc nhn chng v c bit l i chiu vi cc ti liu gc, gm th t, cng vn, ch th, ngh quyt v bin bn cc cuc hp. Cun II bt u t thi im ng Nguyn Vn Linh ln cm quyn cho n khi ba ng c vn a ng L Kh Phiu ra khi chic gh Tng b th. Tuy c nhng cu chuyn cn ko di n 4. 4 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net sau i hi ng ln th XI (1-2011), nhng hai chng cui ca cun II ch yu ni v ci ui ch ngha x hi v nhng h lu m x hi Vit Nam ang gnh chu. Chng tng Gip c t v tr cui phn Du n Nguyn Vn Linh, bt u bng mt n lc nhm h uy tn ca v tng in Bin din ra cui nhim k ca Tng b th Nguyn Vn Linh nhng ch yu ni v mi quan h gia L Dun - tng Gip - L c Th. Nhng xung t quyn lc chi phi phn ln cc quyt nh lin quan n cuc chin din ra thi thp nin 1960, ko di ti gia thp nin 1980, lin quan n khng t mu xng v li kh nhiu di chng. Phn cn li ca cun II ch yu vit v nhng g din ra bn trong Ba nh thi thp nin 1990. Thi m thc h khng ch tn ti nh mt c tin ca nhng ngi cm quyn m cn tr thnh nhng cng c chnh tr phc v cho quyn lc. Tuy nhin, Quyn Bnh khng phi l mt cun sch ni chuyn thm cung b s cho d c nhiu cu chuyn, c nhiu nhn vt c c t rt cn cnh. Nhng cu chuyn c k trong cun sch ny l s chia s ca rt nhiu ngi trong cuc v mt giai on m Vit Nam b l nhng c hi c th i ti mc tiu cng bng, dn ch, vn minh do chnh ng cm quyn ra. Tuy kinh t th trng lm thay i b mt quc gia v i sng nhn dn nhng Vit Nam vn tt hu cho d nguy c ny c ch ra t nm 1994. Chnh sch t ai, thay v la chn nhng phng thc s hu gii phng ti a tim lc trong t v trong dn li c t tri buc vo s hu ton dn, ch v phng thc ny c coi l c trng ca ch ngha x hi. Nn kinh t thay v chn phng thc hiu qu nht phi cho kinh t nh nc lm ch o. H thng chnh tr thay v ly s minh bch, m bo nguyn tc kim sot quyn lc c th mang li cng l v trnh tham nhng, lm quyn li u tin m bo v tr cm quyn ca ng. Quyn Bnh tip tc ni v nhng khc quanh ca Vit Nam. Ni v nhng thi im m ng cm quyn thay v nm bt t duy ca thi i v ch ca nhn dn, ch c th loay hoay trong mt ci vng t v. H thng chnh tr, tri qua nhiu th h, cng v sau li cng c t kh nng khc phc sai lm. Si Gn - Boston (2009-2012) 5. 5 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Phn III: Du n Nguyn Vn Linh Chng 12: CI TRI Cho d tuyn b ci tri ca Nguyn Vn Linh l nga ming ku nh ng nhn, hay l sch lc c p dng khi mi cm quyn, th s tht l cc hot ng vn ngh v bo ch sau bt u c t trong mt khng gian m t do ch m dn ra ch khng th no bp li. Nhng Vic Cn Lm Ngay Chiu ch nht 24-5-1987, to son chuyn ln Ban Bin tp bo Nhn Dn mt phong th, ni l ca mt ngi ng tui nh a ngay cho ng ch tng bin tp. Bo v m t, ngi ng tui i xe Lada v c mt ngi cn v ni ging min Nam. Chi tit quan trng nht Ban Bin tp bo Nhn Dn lin h gia bt danh N.V.L., k trong th, vi Tng b th Nguyn Vn Linh l chic xe Lada. Theo nh bo Hu Th(5): Khi y cc ng trong B Chnh tr u i xe Volga ht. Sng 25-5-1987, trn trang nht Nhn Dn xut hin mt bi bo vi u in ch m Nhng vic cn lm ngay. Khng phi l mt thng ip chnh tr nh mt v nguyn th quc gia, bi bo u tin ca Tng b th yu cu: Trt t gi c cn phi c tn trng. Dn ra cc nguyn nhn bt chnh lm tng gi nh bn ph hoi lu lu li phao tin ln lng i tin, nhiu a phng, nhiu cp t ln gi bt hp php, nhiu c s ghm hng gy khan him gi to, ng Linh coi lp li trt t gi c tht s l mt vic cp bch, cn phi lm ngay. ng Linh yu cu cc c quan tuyn truyn phi ch ch danh nhng c nhn, nhng c quan, nhng t chc lm cc vic tri vi Ngh quyt Trung ng; i cc c quan php lut phi li cc v vic sai tri ln ra nghim tr v ng thi a kt qu x l ln cc c quan ngn lun cho dn bit. Bi bo th hai, ng vo ngy 26-5-1987, ca Tng b th cng ch nht t mt thng tin ng trong mc kin bn c ca bo Nhn Dn, s ra ngy 21-5-1987, v vic kho lnh Bn Bnh Hi Phng lm hng 360 tn ti kh tr gi khong 20 triu ng. Sau khi t cu hi: Ai l ngi phi chu trch nhim? Hnh pht s ra sao?, Tng b th Nguyn Vn Linh a ra 6. 6 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net khi nim im lng ng s ch thi bt chp ca cc c quan nh nc trc nhiu v vic sai phm rt ln do qun chng pht hin v c bo ch t Bc ch Nam ng ti. Mt tun sau khi N.V.L. khi ng nhng vic cn lm ngay, ngy 2-6-1987, bo Tui Tr Thnh ph H Ch Minh cho ng li lot bi Vt t ri vo tay ai ca bo Hng Khng Vit Nam. y l lot phng s iu tra ca mt nhm nh bo dng cm vit v tiu cc ca hai cn b cp cc, ng trn chnh t bo ca ngnh. Bng nhng t liu iu tra chun xc, cc nh bo cng khai danh tnh cc trng v cc ph Cc Qun l bay, nhn c tng cc trng Hng khng cp 500 nghn ng xy nh, lp ra mt Ban Kin thit gm by cn b, trong c mt trung t lm trng ban lo vic xy dng nh ring cho mnh. i xy dng do Cc Qun l bay lp ra lao ng trong vng na nm mi xy xong hai ngi nh. Theo bi bo th ch ring vic vn chuyn vt t, Cc phi huy ng 150 chuyn xe t, tiu hao 4.800 lt xng. Kt qu l hai cn villa ln, kh p cnh nhau, ni hn ln gia nhng cn nh thp l t ca cn b, cng nhn vin sn bay Gia Lm. Lot bi iu tra ny c ng phn u trn bo Hng Khng Vit Nam t ngy 7-4-1987, nhng phn tip theo th khng th ng v ban bin tp b nhiu sc p. Ngay sau khi Nguyn Vn Linh cho l s im lng ng s, mt on kim tra c lp ra. Bo Tui Tr ngy 7-7-1987 cho ng kt lun ca on, xc nhn: Mt s cn b c chc c quyn ngnh Hng khng gy thit hi cho ti sn x hi ch ngha. c bit on kim tra nhn mnh, vic cho ngng lot bi iu tra l xm phm quyn t do bo ch v tuyn b: Bo Hng Khng s ng tip phn cn li. K t bi bo u tin ng ngy 26-5-1987 cho n ngy 30-5, ngy no Nguyn Vn Linh cng c bi ng trn mc Nhng vic cn lm ngay. Nhp ny tuy c tha ra trong tun l th hai, nhng trong thng 6-1987, gn nh tun no ng Nguyn Vn Linh cng gi ti bo Nhn Dn t nht l mt bi bo ngn. H c bo Nhn Dn cho ng nhng vic cn lm ngay l cc bo Tui Tr, Lao ng, Thanh Nin v cc t bo ng ti cc a phng li ng li nguyn vn trn u trang nht. Vic Tng b th vit bo, nay ngh qun l gi c, mai ngh phi a nhng cn b, ng vin tt vo ngnh thng nghip quc doanh, lm ny sinh nhiu kin khc nhau. Trong Ban B th, theo nh bo Hu Th, U vin B Chnh tr Nguyn Thanh Bnh can ngn 7. 7 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net ng Linh ng vit na. Ngy 10-7-1987, ng Nguyn Vn Linh cng khai tr li s can ngn ny(6). Theo ng Hu Th: Ban Bin tp bo Nhn Dn quyt nh phi t thi ng h ng ch Tng b th. Ngy 13-7-1987, bo Nhn Dn cho ng x lun Hng ng nhng vic cn lm ngay. ri, ngay sau , cc bo m chuyn mc thng xuyn v gn nh bt c ch th no ca cc b, ngnh, a phng cng bt u bng khu hiu Hng ng nhng vic cn lm ngay m bo Nhn Dn a ra ngy 13 thng By. Ti Si Gn, Thnh u ra ngh quyt yu cu cc cp u, ban ngnh, on th t thnh ph n phng, x phi t chc xem xt v x l ngay nhng vn m ng ch N.V.L. nu; cc ngnh, cc cp ca Thnh ph phi hc tp ng ch N.V.L. t mnh nu ra nhng vic cn lm trong ngy, tun, thng khng ch trong mt trn chng tiu cc m trn nhiu lnh vc hot ng khc7. Ngy 25-6-1987, khi s kt cuc vn ng, mi thnh tch trn cc lnh vc khc nhau u c Thnh u coi l nh hng ng nhng vic cn lm ngay m c(8). Bo ch, t ch ang vit nhng bi ca ngi, chuyn sang phanh phui nhng g b coi l tiu cc. Nhng v vic Phng thu qun T, Tng cc Trang b K thut, B Nng nghip c ng trn bo v b qun lng, khi c Nhng vic cn lm ngay ca Nguyn Vn Linh, bt u c cy, xi li. Bo ch khng ngi ngn nu ch danh c nhng u vin Trung ng nh B th Tnh u Thanh Ho H Trng Ho. Ngy 19-9-1987, Hi Nh bo t chc hi tho khng nh bo ch nht nh thng li trong cuc u tranh chng tiu cc. Ngy 21-9-1987, Ban B th ra Ch th 15, nh gi: Hot ng va qua ca bo ch chng tiu cc bc u em li nim tin cho qun chng, thc y cc v tiu cc c x l nhanh hn. Ban B th ph phn mt s cn b lnh o a phng cha bit s dng v ng h bo ch lm cng c chng tiu cc. Ngy 4-9-1987, Ch tch Hi ng B trng Phm Hng ku gi bo ch pht huy mnh m sc mnh ca mnh. Sau khi thuyt phc c bo gii, ng Nguyn Vn Linh chuyn sang tm kim nh hng ca mnh trong gii vn ngh. Ngi gii thiu ng Linh vi vn ngh s l tng Trn (9), Trng Ban Vn ho vn ngh Trung ng. Trn lc cng ang cn s ng h ca Tng b th cho mt ngh quyt m ng thai nghn nhm i mi vai tr lnh o ca ng trong lnh vc vn ho vn ngh. Ngh quyt ca Trn v sau ni ting vi tn gi: Ngh quyt 05. 8. 8 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Ngay t giai on chun b Ngh quyt 05, khng kh dn ch trong x hi c khi ng bi nhiu cuc hi tho v, c bit, cuc i thoi vi Tng b th Nguyn Vn Linh. Theo tng Trn th chnh ng Nguyn Vn Linh mun c cuc gp ny ng trc tip nghe ting ni ca anh em vn ngh. Cuc gp gia Tng b th Nguyn Vn Linh vi cc vn ngh s v cc nh hot ng vn ho din ra trong hai ngy 6 v 7-10-1987. Hn 100 i biu c coi l tinh hoa ca gii v d. M u cuc lm vic, Tng b th ch ni trong chng nm pht. ng nu bn khon, hnh nh t sau ngy gii phng vn hc ngh thut ca chng ta ngho hn ri ngh cc nh vn tm nguyn nhn: c phi do c s kim duyt hay c s hn ch g? Khi thy cc nh vn c vng vo, Tng b th Nguyn Vn Linh ni: Cn ro n th cha chuyn bin c u!. c Tng b th m li, nh nghin cu Nguyn Khc Vin tha nhn, vn hc ngh thut cn b tri buc, s lnh o vn ngh cn th s, tc gi v tc phm d dng b kt n. ng ni: Bn n no cng c k hn, mn hn t, cn bn n vn hc th c mi treo l lng, c khi cn hi n c con chu. Nhng ngi pht biu gay gt nh Nguyn Khc Vin, Dng Thu Hng u c Tng b th ng dy bt tay. Thi ca Tng b th nh thc s kh ca nhng ngi t lu sng trong s hi. Ho s Phan K An gi nhng sai lm i vi vn hc ngh thut l Maoist. Nh vit kch Lu Quang V ch trch tnh trng mt ngi suy ngh cho mi ngi, mt ci u ti cao suy ngh cho mi ci u. ng V ni: S c on v t tng bp cht sng to, lm kh kit vn hc v ngh thut. Nh vn Nguyn Ngc cho rng: Chin tranh qu di khin chng ta ni qu nhiu, qu su v ng, v nhn dn, v k th v gn nh trong mt thi gian rt di khng ni g vi cc chu b, v cha m, v gia nh Chin tranh khin cho c gio dc, c vn hc ngh thut, thm ch c nhng phm tr khoa hc nh s hc, o c hc, tm l hc u nht lot b ng nht vi chnh tr. Nh ph bnh Nguyn ng Mnh v vn ngh s nh nhng con chim b tri. Theo ng Mnh: C thi lnh o khinh b su sc vn ngh s. M con ngi b coi thng, khinh b th t nhin thy mnh nh cng hn km, nh li. Trong nm mi pht pht biu sau cng, Tng b th Nguyn Vn Linh ng l phi ci tri mi pht huy ht kh nng ca vn ngh s. Mc d tha nhn: Trc ht, ti ngh ng phi ci tri. Ci tri trong lnh vc t chc, chnh sch trong cc quy ch, ch , nhng ng Linh vn cho rng: Khng th c ai khc hn l cc ng ch phi t lm. Nghe cc ng ch 9. 9 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net ni, ti rt thng cm. Chnh v thng cm m sng nay ti nga ming ku: hy t cu ly mnh trc khi tri cu. ng Nguyn Vn Linh chia s: Ti khng phi l nh vn ngh, nh bo nhng nga ngy qu nn va ri mi vit Nhng vic cn lm ngay. Nhiu ngi hoan nghnh, hng ng nhng khng phi khng c nhng ngi cho rng: sao li bi en ch . Khng kh cuc gp v pht biu ca Tng b th khin cho ng Nguyn Kin, mt nh vn c coi l trm tnh nht cng phi tht ln: C cm gic l chng ta bt u bc sang mt thi k khc(10). Khng phi t nhin ng Nguyn Vn Linh chn bo ch, vn ngh, thay v chn h thng t chc m ng ng u gy nh hng chnh tr cho mnh. ng Linh hiu mnh u trong bn c H Ni. Khi mi c bu lm Tng b th, ng Nguyn Vn Linh ni trc Ban Chp hnh Trung ng: Trc y, Tng b th thng hn cc ng ch khc trong B Chnh tr mt ci u; nay, chng ti ch hn km nhau si tc. ng Nguyn Vn Linh mi c b sung vo B Chnh tr thng 6-1985 v c c lm thng trc Ban B th t thng 7-1986. Cho n khi y, ng Linh ch thc s c su thng kinh nghim x l cng vic tm quc gia. Theo ng Trn Phng: Sinh thi, anh Ba khng nh gi cao Nguyn Vn Linh(11). Vic ng Linh b a ra khi B Chnh tr ti i hi V l kin ca chnh Tng b th L Dun. Thng 12-1981, ng Nguyn Vn Linh b a tr li Si Gn lm b th, mt chc v m ng gi t nm 1945. Nhng Si Gn khng phi l chng ng cui cng ca s nghip Nguyn Vn Linh nh nhiu ngi lc by gi d on. Si Gn nm 1981 l mt thnh ph ln, b my cng an, qun i, bo ch v v tr ca n c th a nh hng chnh tr ca ngi lnh o vt ra khi khun kh a phng. Khc vi nhng ln lm b th b mt, v sau nhiu nm gi nhng chc v ch c danh, ng Nguyn Vn Linh c c trong tay mt chnh quyn thc s. Cng nh V Vn Kit, ng khai thc rt tt li th y. Nm 1985, nhn dp k nim mt thp nin sau ngy gii phng, ng Nguyn Vn Linh cho xut bn cun Thnh Ph H Ch Minh 10 Nm, ph phn s chong ngp trc thng li v ch trch nhng cn b tip qun min Nam hi nm 1975 l tha nhit tnh v thiu kin thc. Cun sch - c bin son bi nhng ngi tho vic vit lch nht ca Thnh u Thnh ph H Ch Minh, c Nh Xut bn S Tht in ti 30.200 cun - gy c uy tn rng ri cho ngi ng tn(12). Tuy nhin, nhng g gy ch trong cun sch ny ca Nguyn Vn Linh 10. 10 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net ch yu nm trong lung gi chng bnh duy ch m ng Trng Chinh ang bt u. T cho n i hi VI, Nguyn Vn Linh gn nh khng c ng gp g thm cho i mi(13). Ngay sau i hi VI, va lo lng cho ngi k nhim, va lo lng cho s nghip thc thi nhng chnh sch m mnh mi a ra, Trng Chinh ni vi Nguyn Vn Linh: Anh ln, cng vic b bn, phi c ngi gip vic. Nu anh mun, ti s nhng Trn Nhm, H Nghip cho anh. Nhng theo Trn Nhm, ng Linh lnh lng: Ti khng mun ngi ta ni ti c rt ra t trong l Trng Chinh. Cng chng cng t bit n Trng Chinh nh mt kin trc s i mi bao nhiu, li cng gn vai tr ny cho Nguyn Vn Linh by nhiu(14). Nguyn Vn Linh nm c li th v trong khong thi gian ngn ngi lc u, ng truyn c thm cm hng cho i mi. c bit trong nhng bc i u nhim k, sau khi Nguyn Vn Linh chm tay vo n xanh, gii vn ngh s ph v khng t xing xch m h b trng vo hn hai thp nin trc . Xing xch Nhn vn Bo ch xut hin Vit Nam ch ba nm sau khi ngi Php t chn ln Lc tnh. Ngy 1-2- 1865, ti Si Gn, Trng Vnh K cho xut bn Gia nh Bo. Tip theo l s ra i ca Phan Yn Bo, Nng C Mn m. u th k 20, gii ph n Vit Nam cng c ting ni ring vi t N Gii Chung do b Sng Nguyt Anh lm ch bt. Bo ch min Bc ra i mun hn(15). Nhng, y li l ni bt u cc phong tro: T Lc Vn on, nm 1933; Tiu Thuyt Th By, nm 1934; Th Mi, cui thp nin 1930 n nm 1939, Vit Nam c 48 nht bo 68 tp san v 292 tc phm xut bn bng quc ng. i cng vn chng, bo ch, l m nhc v hi ho. Cc tc phm nh cao ca m nhc Vit Nam tng xut hin trong thi tin chin. Nhng thng 8-1945, nhng ngi cng sn cp chnh quyn. u c ng cng sn cm quyn, bt u c cch mng v vn ho. T ngy 25 n 28-3-1943, Ban Thng v Trung ng m hi ngh ti lng chi Vng La thuc huyn ng Anh, Phc Yn, nhm phn ng vi tnh hnh trong nc v trn th gii. Cng trong nhng ngy y, Trng Chinh vit Cng Vn Ho Vit Nam, nu r quan im ca ng Cng sn ng Dng: Vn ho l mt trong ba mt trn (cng vi kinh t, chnh tr) ngi cng sn khng ch lm cch mng chnh tr, m cn phi lm cch mng vn ho na. 11. 11 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Cng t nm 1943, Trng Chinh a nhng quan im ny vo cng cuc lnh o cc hot ng vn ho cu quc. y l ng li da trn cc nguyn l vn ngh ca Mao Trch ng: bt vn ngh phc v chnh tr, ly mc tiu sng to vn ngh l phc v cng nng binh, phc v tuyn truyn nh l mt mnh lnh tuyt i cho vn ngh s. cng Vn ho ca Trng Chinh thot u cha phi c kh nng chi phi, ngay c vi nhng ngi lm vn ho cu quc. Ti Hi ngh Quc dn Tn Tro, thng 8-1945, Nguyn Hu ang v Nguyn nh Thi, nhng nh lnh o Hi Vn ho Cu quc, tng a ra nhng quan im khc hn vi Trng Chinh. Quan im ca Nguyn Hu ang v Trng Chinh cng tr nn khc nhau hn trong cc cuc tranh lun ti Hi ngh Vn ho Cu quc ton quc, thng 10-1946. Lc by gi, Chnh ph H Ch Minh ch gm mt lc lng khng chin n nu trong rng. Trng Chinh vn ang hnh x nh mt nh chnh tr ch cha hnh x nh mt ngi cm quyn. Nhiu cuc tranh lun vn c din ra dn ch. Nhng, thng 7-1948, ti Hi ngh Vn ho ton quc ln th II, Hi Vn ho Cu quc b gii tn thnh lp Hi Vn ngh Vit Nam theo qu o ca ng li vn ngh m Mao Trch ng p dng vi ngi Trung Quc. Tng th k Hi Vn ho Cu quc Nguyn nh Thi c lm ph tng th k Hi Vn ngh. Sau Hi ngh Vit Bc, 1949, ni tt c vn ngh s khng chin c triu tp v ngi kim im nhau sut ba ngy. Sau th khng vn ca Nguyn nh Thi cng vi tranh lp th ca T T, Vn Cao tr thnh mc tiu ph phn cng khai; sau khi a ra khu hiu Cch mng ho t tng, Qun chng ho sinh hot, Khng chin ho vn ho, T Hu yu cu vn ngh s, sau ba nm khng chin, phi loi tr ht nhng g cn ri rt ca ci gi l tiu t sn. Trong s u tin ca Tp ch Vn Ngh, Nguyn nh Thi gn nh lp li nhng g T Hu ni: Bc vo nm th ba ca cuc khng chin, vn ngh s phi nhn r ng i(16). Cho d b Nguyn nh Thi b ri, Nguyn Hu ang vn cng Trng Tu, Nguyn Mnh Tng, T Ngc Vn, Vn Cao, S Ngc tip tc tranh lun v dn ch v t do sng tc. Nhiu vn ngh s khng chin khc cng t nhn thy con ng ca mnh. Nhng t sinh hot chnh tr ny, t thng 7-1948, y hng lot vn ngh s b v thnh v khng chp nhn ng li vn ngh ch trng phn chia giai cp. Sau nm 1954 nhng ngi ny li tip tc i ti Si Gn(17). 12. 12 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Cch mng thng Tm nm 1945 t Vit Nam trc mt khc quanh. Nhng chin thng ca Mao Trch ng Trung Hoa nm 1949, mi thc s y s phn dn tc Vit Nam bc hn vo con ng cng sn. Mao gip H Ch Minh tip cn vi Stalin, ng thi vin tr v kh v chuyn gia H Ch Minh tip tc khng chin chng Php. Chin dch Bin gii nm 1950 l mt chin thng qun s c tm c chin lc ca qun i tng Gip. Nhng, ng thi, cng t nm 1950, bin gii pha Bc c m ra vi phe x hi ch ngha v t y b ng cc nguyn l cch mng ca Mao v Stalin mc sc trn sang. c bit, t nm 1953, cung cch chnh hun, chnh qun ca Mao bt u c p dng, t nhng ngi khng chin trong c cc vn ngh s trong th ng u vi mt cuc khng b tinh thn khc lit. Nu nh u nhng nm 1950, theo Nguyn Ngc, nhng ngi khng chin vn cn c th ht Sui M, Thin Thai th t sau chnh hun, chnh qun, u cng ch ni n u tranh giai cp. Nguyn Ngc nh li: Khi , tr thc phi t coi mnh nh cc phn(18). Ti hai mi mt tui cha kp gy ra khuyt im g nh phi t kim v m thm m n yu ng, dc vng. Nhng vn ngh s ni ting trc th phi bi lng tm vt trong chnh cc tc phm ca mnh. Hoi Thanh t ph phn tc phm quan trng nht cuc i ng: Thi Nhn Vit Nam. Nguyn Tun xin t ba a con tinh thn: Chic L ng Mt Ca, Thiu Qu Hng, Vang Bng Mt Thi. Thi ny ca cc bn vn khin cho nhng ngi chnh trc trong gii vn chng ngao ngn. Cng trong thi gian , lch s phe x hi ch ngha c nh du bi ci cht ca nh c ti Stalin ngy 5-3-1953. Ngy 17-6-1953 ngi dn biu tnh ti Cng ho Dn ch c. Cc nh vn c ph phn chnh sch vn ngh chuyn chnh ca ng v Nh nc. Thng 7-1954, Trung Quc, H Phong cng b bc th ng gi Ban Chp hnh Trung ng ng, gi chnh sch ca ng Cng sn Trung Quc i vi Vn ngh l li dao m vo c cc nh vn cch mng. Thng 10-1954, Trn Dn, Nhun v Hong Xun Tu c c i Trung Quc vit li bnh cho phim ti liu v in Bin Ph. H li Trung Quc cho n ngy 12-12-1954, trong thi gian , khng kh yu cu ci cch dn ch Trung Quc c cho l c nh hng khng t n Trn Dn v Nhun. 13. 13 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Thng 1-1955, Hungary, su mi ba nh vn ln ting phn i ch c ti. Trong khi , ngy 4-3-1955, Phng Vn ngh qun i do Trn Dn, T Phc cng Hong Cm, L t, t chc tho lun ph bnh tp th Vit Bc ca T Hu. Cuc tho lun c mt i tng Nguyn Ch Thanh, ch nhim Tng cc Chnh tr. Th cch mng ca T Hu b coi l nh hn th T Hu ngy xa. T Hu cn b ph phn sng bi H Ch Minh. Bo Vn Ngh s 65(19) cn m t do din n tho lun v tp th Vit Bc. Cuc tranh lun ko di n thng 8-1955, rng ra v chuyn sang nhiu bo khc. Hi Vn ngh, di s lnh o ca T Hu, t chc hai bui to m. Hoi Thanh, Nguyn nh Thi v Hong Trung Thng ca ngi Vit Bc, coi T Hu l ngn c u ca th khng chin. Hong Yn cho rng th T Hu ngy nay c nhiu on gi to cng thc. Hong Cm ch: th T Hu thiu cht sng thc t, nht nho, hi ht v khng t ph c vo mt kha cnh no ca tm hn. Thng 4-1955, Trn Dn, T Phc, Hong Cm, Nhun, Hong Tch Linh v Trc Lm k bn D tho ngh cho mt chnh sch vn ho, i quyn t do sng tc v yu cu ci cch chnh sch vn ngh trong qun i. Bn d tho sp c thng qua, th cui nm 54, u 55, Phng Vn ngh qun i t chc mt cuc tho lun v vic thay i chnh sch vn ngh vi s c mt ca tng Nguyn Ch Thanh. Trong bui tho lun, Trn Dn i tr lnh o vn ngh v tay vn ngh s, b mi ch qun s hin hnh trong vn ngh qun i. Nghe xong ng ch Nguyn Ch Thanh dn d anh em phi coi chng, l quan im t sn, phi ng, phi giai cp, phi chnh tr. Hi , anh em cha v l, cn m c, cho l cp trn khng thng cm. Trn Dn v vi ngi khc th lng ln, chi bi, reo rc hoi nghi, chn nn(20). B ph bnh, Trn Dn vit n xin ra khi ng, xin gii ng ng thi quyt nh kt hn vi b Bi Th Khu, con mt gia nh Thin Cha gio di c, bt chp s phn i ca qun i. T ngy 13-6-1955, Trn Dn b pht gi ti tri hn ba thng kim tho. Ngi v Cng gio, con ca mt gia nh t sn, khng th no xin c vic lm trn thin ng min Bc(21) Thng 1-1956, Hong Cm, L t cho xut bn sch dng tp ch c tn l Giai Phm Ma Xun, ng bi ca L t, Hong Cm, Vn Cao, Phng Qun v bi th Nht nh Thng ca Trn Dn. Ngay lp tc, Giai phm b tch thu. Hi Vn ngh t chc hi ngh ph bnh bi th Nht nh Thng ca Trn Dn vi 150 vn ngh s tham d. Trn Dn b kt n l ca H Phong, mt lp trng giai cp, i ngc li ng li vn ngh ca ng. Theo lnh ca T Hu, Trn Dn v T Phc b giam ba thng ti Ho L, Trn 14. 14 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Dn dng dao lam ca c t t. Tng Nguyn Ch Thanh can thip, hai ngi c th. Ngy 7-3-1956, bo Vn Ngh ng mt bi vit ca Hoi Thanh c ta Vch trn Tnh cht Phn ng trong bi th Nht nh Thng ca Trn Dn. Thng 3-1956 tp th Vit Bc vn c Gii Nht Gii thng Vn hc ca Hi Vn ngh Vit Nam 1954-1955. D lun vn ngh s bt bnh v vic trao Gii thng Vn ngh 1954-1955. Trong khi nhng tc phm c ting vang trong khng chin th khng c gii. Ban gim kho t chm rt nhiu gii cho mnh, trong c nhiu tc phm cha xng ng ca T Hu, Xun Diu, Hoi Thanh, Nguyn Huy Tng, Trn Kim Trc, H Khi i, Cng trong thi gian , ti i hi ln th 20 ng Cng sn Lin X, ngy 24-2-1956, Khrushchev cho cng b cc ti c ca Stalin. Lin X phc hi danh d cho cc vn ngh s b kt n v b git di thi Stalin. Ch tch Hi Nh vn Lin X Fadeiev t st(22). Trung Quc, Mao Trch ng pht ng phong tro Trm hoa ua n trm nh ua ting. Cht t khng kh dn ch xut hin. Thng 9-1956, khi kim im nhng sai lm trong ci cch rung t, Hi ngh Trung ng 10 nhn mnh vic tng cng m rng t do dn ch. Trng Chinh, tc gi cng vn ho Vit Nam, phi t chc Tng b th. Ngi hng in Bin V Nguyn Gip c c ng ra xin li nhn dn v nhng sai lm trong ci cch. Gia lc y, lnh t ca khuynh hng i t do, Nguyn Hu ang, c giao t chc lp hc dn ch mi tm ngy cho Hi Vn ngh. Ti y, cc vn ngh s ch trch gay gt ng li lnh o vn ngh ca ng. T Hu, Nguyn nh Thi tha nhn nhng sai lm nghim trng v ha hn sa cha. Hoi Thanh vit bi Nhn li t khuynh trong ph bnh Trn Dn. Thng 10-1956, Thng v Hi Vn ngh Vit Nam ra thng bo nhn sai lm trong vic ph bnh bi th Nht nh Thng. Nhng ngy vui khng ko di. Trc , ngy 29-8- 1956, Giai Phm Ma Thu tp I ra i ng bi Ph Bnh Lnh o Vn Ngh ca Phan Khi. Bo Nhn Vn s 1(23), phng vn Nguyn Mnh Tng v vn n lc m rng t do, dn ch. Phan Khi l mt ch s ch trng u tranh bt bo ng, gn b cuc i hot ng ca mnh vi phong tro Duy Tn. Nm 1925, khi Phan Chu Trinh v Vit Nam, Phan Khi c coi nh l ngi n nhn di sn tinh thn c Phan. Cng vi Trng Tu, Phan Khi ph phn bnh sng bi c nhn. ng ph phn ch danh tc phong lnh o vn ngh quan liu, hch dch, b 15. 15 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net phi ca Trng Chinh, T Hu, Hoi Thanh, Nguyn nh Thi. Phan Khi cn ch trch vic H Ch Minh vit truyn mu nh cho cc nh vn vit theo. y l giai on m theo Trng Tu: Mt s vn ngh s non gan bin thnh nhng tn th li vn ngh xu nnh trc li. Mt s khc trn vo thi tiu cc, chn nn cng tc, tm t tru nng hn on v ut c Cn mt s khng khut phc, kch lit ph phn tc phong v ng li lnh o ca thng v Hi th b chp m, b chn p, b tr, b hnh h, b gt sang mt bn(24). Ngy 20-10-1956, bo Trm Hoa b mi do nh th Nguyn Bnh lm ch nhim kim ch bt ra s 1. Trong thi gian tn ti ca mnh, vi mi mt s, Trm Hoa ng: V nhng sai lm nghim trng cn phi xt li ton b Gii thng vn hc 1954-1955, bi Chng ti ngh b l khai bo trong chnh sch qun l h khu. Trm Hoa cng cho cng b Thng bo ca Hi ngh Trung ng 10 v sai lm trong Ci cch rung t v vit bi pht trin ch ta, phi bo m cho nhn dn c tham gia qun l kim sot tch cc mi cng vic ca nh nc, Thng 11-1956, trong nc ngi dn vng Cng gio Qunh Lu, Ngh An, t chc bo lon. Hungary, chnh ph ca Th tng Nagy tuyn b Hungary trung lp. Lin X a qun sang, cc phong tro dn ch b dp tt. Ngy 20-11-1956, Nhn Vn xut bn s 5: L t vi bt danh Ngi quan st vit Bi Hc Ba Lan V Hungary; trong bi Hin Php Vit Nam Nm 1946 V Hin Php Trung Hoa Bo m T do Dn Ch Th No, Nguyn Hu ang vit: Nguyn nhn su xa ca nhng bin c Ba Lan v Hungary l v thiu dn ch, ti sao li hiu ra l v thiu chuyn chnh?(25). Ngy 14-12-1956, Ch tch H Ch Minh k Sc lnh v ch bo ch, buc ngi dn ra bo phi xin php, chm dt trn min Bc thi k ai mun lm bo ch cn ng k m ngi dn An Nam c hng gn mt th k di thi thc dn Php(26). Ngay trong ngy bo Nhn Dn cng b sc lnh ca H Ch Minh, 15-12-1956, t Nhn Vn s 6 b gi li nh in. Ngy 18-12-1956, U ban Thnh ph H Ni c quyt nh ngng pht hnh bo Nhn Vn, Giai Phm cng cc n phm khc ca nhm, ng thi Nh Xut bn Minh c b ng ca. Thng 1-1957, Trm Hoa b nh bn. Mt chin dch bo ch cng c tung ra h uy tn cc t bo v nhng ngi trong nhm Nhn Vn Giai Phm. Cui thng 12-1956 Minh c vn cho ra tp san T Do Din n v ngay lp tc n phm ny b cm. Tp san b cm c cc bi: Ti sao qun chng nhn dn tha thit vi cuc u tranh 16. 16 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Vn ngh ca Nguyn Hu ang, Nhim v ca vn hc khng phi l gii thch Chnh sch ca Phan Ngc, Sinh hot Vn ho ca Trng Tu v Trn c Tho. c bit, t T Do Din n cho cng b bn tham lun gy chn ng Trung ng Mt trn T quc Vit Nam ca Gio s Nguyn Mnh Tng: Qua sai lm ca Ci cch rung t, Xy dng Quan im Lnh o.(27). u nm 1957, Minh c cn xut bn Sch Tt, vi gn mt nhm Nhn Vn-Giai Phm. Ngy 20-2-1957, khai mc i hi Vn ngh ton quc ln th II, Trng Chinh ku gi p nt lun iu phn ng Nhn Vn Giai Phm. Ngy 28-2-1957, i hi b mc. C H n. Nhiu cng an qu. My cng an i theo di my vn ngh s, nghe h ni ng v bo co l c k ph hoi. Nhao c ln(28). Thi gian ny, Trng Chinh va b mt chc Tng b th. Sau li ku gi ca ng, bn Nhn Vn Giai Phm vn nhiu ngi c bu vo ban chp hnh Hi Lin hip Vn hc Ngh thut Vit Nam v cc hi thnh vin. Cui nm 1957, Mao Trch ng pht ng chin dch chng phi hu. Nhiu nh vn b ph phn nh Trn X H, ng Thc; n nh vn inh Linh, ngi c Gii thng vn hc Stalin, b khai tr khi ng Cng sn Trung Quc v b bt(29). Cng trong thi gian y, nhn chuyn thm Lin X, Mng C v Bc Triu Tin, H Ch Minh gh Bc Kinh. Khi ng tr v, T Hu, Huy Cn v H Xun Trng c c sang Trung Quc hc tp kinh nghim u tranh chng phi hu. T Nhn Dn xut hin nhiu bi vit chng phi hu k tn Trn Lc, mt bt danh ca H Ch Minh(30). Ngy 6-1-1958, B Chnh tr ra Ngh quyt 30 v vic chn chnh cng tc Vn ngh(31). Cui thng 1-1958, Lp hc u tranh t tng ln th Nht c t chc ti p Thi H(32) vi 272 vn ngh s ng vin tham d. T 3-3 n 14-4-1958, cng ti p Thi H, din ra Lp hc u tranh t tng ln Hai vi 304 cn b vn ho. Theo i t Thi K Toi: Hai lp hc ny dng th on u t v p lc tm l tp th, vu co, ba t ti li cho nhng thnh vin nhm Nhn Vn Giai Phm. Kt qu l khng cn iu tra ngi ta c y ti trng ca cc nhn vt quyt nh bt h, k lut h. Gn cui ngy hp, 10-4-1958, cng an H Ni bt giam Nguyn Hu ang, Thu An v Trn Thiu Bo. Ngy 4-6-1958, trc Hi ngh Ban Chp hnh Hi Lin hip Vn hc Ngh thut, T Hu, ngi ch tr chin dch p Thi H tng kt cuc u tranh chng Nhn Vn Giai Phm(33). Bi tng kt ca T Hu c v nh mt co trng, nh mt nht gm chnh 17. 17 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net thc kt liu s phn Nhn Vn Giai Phm trn cng lun vi s hn hc gh gm ca mt tn ao ph(34). Ngy 5-6-1958, di s ch tr ca T Hu, 800 vn ngh s k vo mt ngh quyt hoan nghnh kt qu thng li ca cuc u tranh chng Nhn Vn Giai Phm. Ngy 7-7-1958 Ban Chp hnh Hi Nh vn ra thng bo k lut nhm Nhn Vn(35). S vn ngh s, gi l tham gia Nhn Vn Giai Phm ti H Ni do B Cng an v Cng an H Ni qun l, khong 170 ngi(36). S b x l nng khong gn 100 ngi, cn s b a vo danh sch phn loi x l tnh trn ton min Bc tt c cc lnh vc phi ti hng ngn(37). Ngi nng th b i t, nh hn th i ci to lao ng trong vng t ba n su thng ti cc nh my, nng trng, hp tc x. Mt s vn ngh s phi c tr lu di ti cc a phng nh Hong T Nguyn, Nguyn Bnh, Hi Bng, Trn L Vn, Nguyn Khc Dc u nm 1961, Phng Cung b bt, do: Tip tc sng tc cc truyn ngn c ni dung bt mn, chng i, phn ng. L t gi thi k hu Nhn Vn l nhng ngy khn ngoan khng dm lm ngi. Phn ln cc nn nhn, vn l nhng vn nhn ti hoa, u phi ci u, t mnh vit bi x v mnh(38). H c li H Ni v sau mt thi gian lao ng phn ln c tr li hnh ngh. Cng c nhng nh vn, nh th b v rng nh Hu Loan, Nguyn Hng. Nhng, ci gi m h v gia nh h phi tr l v cng au n. Theo Nguyn Ngc: Sau mt m, Nguyn Hng vt ht chc tc, tem phiu, a gia nh v nh c vng Yn Th. ng ni: tao khng chi c vi chng my na. Hu Loan b H Ni v qu Thanh Ho. T , tc gi bi th Mu Tm Hoa Sim i th , ngi v hin ca ng va cy hai so rung va xay bt lm bnh. Ba ngi con trai ln th hng ngy phi dy t ba gi sng, ko ba chuyn xe ci tin ch t trn ni xung h cch hai cy s bn ri mi n vi bt cm n chy b by cy s i hc. V l lch cha m m mt ngi con ca Hu Loan thi t im du hc nc ngoi vn khng c i, nhng ngi con khc ca ng cng khng ai c vo i hc. T Hu gi Vn Cao, tc gi ca Quc Ca, l mt ng vin mang ch ngha c nhn, chu nh hng nng n ca t tng chnh tr i ch v ng li vn ngh t sn tru lc, cu kt v tch cc gip sc cho bn ph hoi hot ng, lm tay trong cho chng(39). Thng 11- 1959, Vn Cao c phn cng dch sch ti garage Hi Nh vn cng vi L t, Phng Cung, Nguyn Khc Dc. Nm 1960, c hai ln ng b a i ci to lao ng ti khu gang thp 18. 18 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Thi Nguyn, thng 8 m nng, c v. T , sng m thm ti H Ni bng ngh dch sch v t nh mu, ng ngoi mi sinh hot vn ngh chnh thng40. Vn Cao b mt m nh l lun lun thy c ngi theo di. Tm trng bnh tt. Cng ngy cng bt mn(41). Ngy 18-10-1959, Nguyn Huy Tng gp Vn Cao: Kh v tp Vch Mt Nhn Vn nu tn Vn Cao t u ch cui. B thnh kin. Trong khi th m, ch d dy b m thnh thong li au Phi nui m gi v mt em. Kh nht l c mt a con mi , lao. Tn vo . Khng i u c. Rm rm nc mt ni: v li cha. Vn phi i lm nui thn. Vn Cao phi nh m con. Bn khng i u c. Lo ci cht trc mt. Thy c nhiu kh nng lm vic, v thy phi lm vic, lm mt ci g. Sut ngy nh n. Nhng khuya, v ht(42). Tc gi ca nhng cu th: Yu ai c bo l yu Ght ai c bo l ght D ai ngon ngt nung chiu Cng khng ni yu thnh ght. D ai cm dao do git Cng khng ni ght thnh yu ng Phng Qun, phi mt hai thp k sng bng c trm, vn chui, ru li, c lc nh t st, khng dm lm m ci v khng c tin v v khng ai dm in tn mt tn Nhn Vn ln thip ci. Nguyn Hu ang c coi l ngi Vit Nam duy nht khng h nm mi chin tranh chng M. ng b bt t nm 1958, b a ln mt nh t tn H Giang cho n nm 1973. Nm 1930, Nguyn Hu ang cng tng b thc dn Php bt khi hot ng trong Hi Sinh vin th x Thi Bnh, mt t chc ca Thanh nin Cch mng ng ch Hi(43). Khi , ng thot n giam v cha ti tui thnh nin. Nhng sau Cch mng, ng b t y khng mt ngy n x. Nm 1973 ra t, Nguyn Hu ang b a tr li qu c Thi Bnh, lm rung. Gia thp nin 1985, ng li b bt v b tm giam bn thng v t tin sang Nam nh khng c giy i ng, n nh mt i tng m cng an ang theo di(44). Nguyn Hu ang - ngi xy 19. 19 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net i c lp, trong ngy 2-9-1945, H Ch Minh ng trc nhn dn tuyn ngn v t do - k t khi c tm tha, c sng trong tri ln ca hp tc x. Ti ca Nguyn Hu ang l ch thn bn tng b o qun ly tin nhm Nhn Vn ra bo(45) ng nhng kin tm huyt ngh ng xy dng mt nn php tr thay cho ng tr; ngh nh nc cn phi chnh quy hn(46). Thi hot ng cng khai, Nguyn Hu ang tng n vn sang trng nh cng t loi mt ca H thnh, tht c vt chi, i khp Trung Nam Bc din thuyt, oai phong, hng bin, c th n bt k mt nh t sn H Ni giu c no, vay vng, tin cho cch mng m nhng ngi trao vng, tin cho anh u khng i hi mt th giy t g(47). Nguyn Hu ang ca nm 1988, khi Phng Qun n Thi Bnh thm, khng v, khng con, khng ca khng nh, rch ri v tiu tu(48). V Nhn Vn Giai Phm t lu b coi nh l mt v n vn chng v gn nh ch c s phn cc nn nhn nh vn l c quan tm. Trong khi , theo i t Thi K Toi: Cc t hc tp chnh hun ti cc trng S phm v Tng hp H Ni cc Gio s Nguyn Mnh Tng, o Duy Anh, Trng Tu, Trn c Tho cng b a ra cho gio vin v sinh vin u t, b min nhim thi ging dy. Ngoi ra cn nhiu ngi khc cng chu k lut nh Cao Xun Ho, Phan Ngc, Cao Xun Huy. Mt s sinh vin cng b k lut nh Bi Quang oi (Thi V), Vn Tm, Phan K Honh, H Thc Ch. Trong thp nin 1950, i hc Vit Nam c c nhng tr thc u t nht ca nn gio dc Php. Gio s Hong Tu ang dy ton Nng ra Vit Bc ch v nghe c nh ton hc L Vn Thim b Php v Vit Nam theo khng chin. Nhiu sinh vin, ging vin i hc ch mong c nhn thy nhng tr thc tn tui nh Nguyn Mnh Tng, Trn c Tho. M hnh t ch i hc c T Quang Bu, o Duy Anh, Trng Tu ch trng t rt sm. Ngi ng u ngnh i hc lc l T Quang Bu mun xy dng mt nn i hc to c hi nh nhau cho mi ngi nhng t chi thm im vo i hc cho giai cp cng, nng. Quan im ca ng b ph phn l tinh hoa ch ngha. Ch v ng h nhng quan im ny m Gio s Hong Tu b kim im titm mi cuc. Sau nhng cuc u t lin min , nhiu gio s nh Trn c Tho, L Vn Thim lun b t k m th. m m, Gio s Trn c Tho vn nm di gm ging v s. Cn Nguyn 20. 20 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Mnh Tng th t nm 1958 khng nhng b tc ht mi chc v m hn ba mi lm nm, v lut s ti ba c hai bng tin s Php y v gia nh phi sng trong i kht. Nm hai mi hai tui, Nguyn Mnh Tng bo v thnh cng lun n tin s lut ti i hc Montpellier. Mt thng sau, ng bo v thnh cng lun n tin s vn chng. Khi Nguyn Mnh Tng vinh quy, ngi Php gp v gi a ng vo lm thng th trong Triu Bo i nhng ng t chi. Nhng ngi nh Nguyn Mnh Tng, Trn c Tho c th tr thnh nhng tr thc c sng i nu nh khng ln ting ph bnh nhng sai lm ca ch (49). Lc cn hc trng Albert Sarraut, Trn c Tho li khng t huyn thoi v s thng minh. ng t ti trit hc nm 1935, v nm sau ng u trong k thi vo trng Normale Superieure ca Php. Trn c Tho tt nghip thc s trit hc hng nht ti Php nm 1942, khi mi hai mi lm tui. ng c nhiu th h tr thc Vit Nam ngng m t huyn thoi kt thc cuc tranh lun vi nh hin sinh Jean-Paul Sartre trn th thng. Sau Hi ngh Fontainebleau, H Ch Minh tm gp v ngh Trn c Tho v Vit Nam. Cui 1951, sau khi ly xong tin s, v say m ch ngha Marx, Trn c Tho v nc theo hnh trnh Paris - London - Praha - Moscow - Bc Kinh - Tn Tro. Th nhng, khi cng tham gia vit v dn ch trn bo Nhn Vn, Trn c Tho b T Hu xp chung vi bn gin ip, phn ng(50). Bo Nhn Dn sau ng nhiu bi bo bi nh ng(51). Cho d phi khu u t ti(52) trn bo Nhn Dn, Trn c Tho vn b a ra khi bin ch nh nc, phi ci to t tng bng nhiu thng i lao ng Tuyn Quang, phi i chn b nng trng Ba V. c nhng lc trit gia ni ting Paris ny phi i vc tng bao bt m nhn li vi bnh m sng(53). Nhng ngi u t nht b t ra ngoi cuc nh L Vn Thim, Nguyn Mnh Tng, Trn c Tho. Con ci cc nh t sn, a ch, con ci ca nhng ngi b ch coi l c vn u khng c vo i hc. Nhng nn gio dc sau Cch mng thng Tm 1945 khng ch chu nhng tn tht y. Sau v n Nhn Vn-Giai Phm, nhiu th h sinh vin, hc sinh Vit Nam c dy d trong mt nn gio dc gn nh ch bit vng li. Nn vn hc, ngh thut, bo ch v tinh thn t do va mi nh hnh hi cui thp nin 1930, u thp nin 1940, ang khao kht trng thnh th nhn c vt chm ngang lng(54). Chnh tr v cc tc phm hin thc x hi ch ngha bt u ng tr cc chng trnh ging dy vn chng, ngh thut. 21. 21 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Nhng gi tr cn bn ca ngi Vit Nam khng ch b ph v thng tng, t trong tng ng ngch lng x, trong mi gia nh cng nhn c bit bao bi kch. Min Nam gii phng Tht kh c th hnh dung iu g s xy ra cho min Bc Vit Nam nu nh khng c s kin 30-4-1975. Cuc chin c ni l gii phng min Nam thc s m mt cho ngi dn min Bc. Tuy chnh quyn min Nam tm mi cch hn ch bo ch i lp, nhng Si Gn trc ngy 30-4 vn l mt ni c lut php phc v quyn t do ngn lun. Nhng t tp ch in bn mu, nhng b tiu thuyt dim tnh, ng h Seiko, my nghe nhc cassette, akai, tivi, t lnh v nhng con bp b bit khc c cc anh b i a v nh thc nhu cu vn ho ca ngi dn min Bc. Min Nam bt u c v tuyn truyn hnh t nm 1965, trc min Bc hn mt thp nin. Nhng iu quan trng l cc chng trnh pht thanh, truyn hnh min Nam c pht i mt cch a dng v phong ph. Cng cuc gii phng no cng phi mt thi gian. Nhng chuyn ng ca in nh, sn khu, vn chng, bo ch khng xut hin ngay sau 1975, nhng n m t bn trong, thay i dn dn v cn bn. C l v s thay i ch Si Gn trong ngy 30-4-1975 c tin hnh bng nhng chic tng T54 thay v bng mt hip nh nh chin nh H Ni vo nm 1954; cng c l bi ngi Si Gn hc c bi hc Nhn Vn Giai Phm; nn, k t ngy 30-4-1975, khng h c bt c mt nh xut bn, mt t bo t nhn no cn hot ng, cho d Si Gn trc c hn hai mi t nht bo, hng trm tp ch v nh xut bn. Mt s ln vn ngh s, i ng bo ch Si Gn kp di tn trc khi qun i min Bc ko vo. S li cho d khng phi i ci to th s nghip ca nhiu ngi cng coi nh chm dt. Ngy 23-4-1975, T Hu thay mt Ban B th in vo Trung ng Cc: ngh cc anh cho chun b khn trng kp ra bo C Gii Phng ngay t u khi mi gii phng Si Gn(55). Tuy t C Gii Phng sau khng ra kp ngy Si Gn gii phng. Nhng, khng ch c hai pht thanh vin mc qun phc xut hin trn i truyn hnh vo ti 1-5-1975, mt th h nhng ngi vit mc o lnh, theo cc cnh qun t R ko v hoc t min Bc ln lt c iu vo, cch mng trit nn bo ch Si Gn, nn bo ch c t bo u tin t 110 nm trc . 22. 22 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Ngy 1-5-1975, ng V Vn Kit triu tp mt nhm cn b tuyn hun, bo ch gm T Ho, Trn Bch ng, Nguyn Thnh L, n trng Petrus K, ni ng u c bit ca U ban Qun qun Si Gn ang tm ng. Cuc hp i n thng nht, ng b Thnh ph s ra mt t bo ly tn l Si Gn Gii Phng. Tuyn hun Trung ng Cc tm thi lm ch qun. L in, mt cn b ca bo Nhn Dn, lm tng bin tp. Nguyn Thnh L ph trch ni dung. Ngy 5-5-1975, Si Gn Gii Phng ra s u tin, ch yu ng li nhng mnh lnh ca U ban Qun qun. Sau mi hai s bo u tin, Si Gn Gii Phng c giao v cho Thnh u. Tng bin tp th hai ca bo l ng V Nhn L, thng gi l By L, mt ngi tm phc ca ng Nguyn Vn Linh, c nhiu nm lm ph cho ng Linh Ban Tuyn hun Trung ng Cc. Ngoi truyn hnh v pht thanh, bo ch cch mng xut bn ti Si Gn ngay sau 30-4- 1975 cn c: Gii Phng, mt t bo tng c in n Chin khu D, Ph N Thnh Ph, 17- 5-1975, Cng Nhn Gii Phng, 28-7-1975, Tui Tr, 2-9-1975. i ng vn ngh s, bo ch t Vit Bc tr v H Ni nm 1954 v to ra mt phong tro Nhn Vn gm nhng ngi tr v t mt cuc chin tranh ginh c lp, tip tc kht vng dn ch t do. Cn i ng t R hoc t min Bc tr v Nam nm 1975 thm nhun ch ngha Marx-Lenin. ng nh T Hu vit trong cng in ngy 23-4-1975, h l mt th h cn b vit bo(56). V Si Gn, nhiu ngi trong s nhng cn b vit bo y tip tc lm bo vi t th ca nhng ngi chin thng. Nhng ngi chin thng cha mun chm dt cuc chin ai thng ai vi ngu qun, ngu quyn, vi t sn mi bn, v cc tn d ca ch c. Nhiu bo vn ly nhng bi v c sn xut t b my tuyn hun R(57). Sau khi cc t bo quc doanh hot ng n nh, B th ng u c bit U ban Qun qun V Vn Kit triu tp mt cuc hp, nu yu cu: Thnh ph cn phi cho ra mt s t bo t nhn. Theo ng T Ho, ngi ph trch ni dung t s 13 ca t Si Gn Gii Phng: K t khi t min Bc tr v, ti cha tng ngh l mnh li c bo t nhn, nhng t tng ca Su Dn l nh vy. Trung ng Cc v Thnh u bn ti, bn lui cui cng quyt nh s cho ra ba t bo t nhn: mt t s giao cho nhm Ng Cng c, H Ngc Nhun, mt t giao cho ng Nam nh, t th ba lc by gi cha bit giao cho ai c(58). Cho ti lc , ng V Vn Kit v nhng ng ch khc ca ng nh Nguyn Vn Linh, Trn Bch ng cha thc s lm vic trong mi trng x hi ch ngha. S nghip ca h l vn hnh cuc chin tranh min Nam c bng u tranh v trang v u tranh chnh tr, bao gm c 23. 23 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net nhng cng c nh biu tnh, bo ch. H hiu kh r s khc bit gia cc nhm dn chng min Nam i vi ch mi v nhn thc c vai tr ca bo ch trong vic thuyt phc cc tng lp dn chng ng h cng cuc ca nhng ngi cch mng. Theo ng V Vn Kit: tng cho ra bo t nhn c anh L c Th v anh L Dun ng h. Th nhng pha t nhn li khng nng nhit n nhn sng kin ny. Nhm Ng Cng c, H Ngc Nhun, Dng Vn Ba vn l nhng ngh s i lp vi chnh quyn Si Gn th nhn li. Trong khi Nam nh, mt Vit Cng nm vng, th t chi. Theo ng T Ho: Nam nh gii thch: ti, chnh tr khng bit, lm bo kiu ny trn e di ba thi!. ng T Ho nhn xt: Nam nh ch cn ni th thy ng ta hiu ch mi v rt co gi v chnh tr. Ba thng sau, chnh quyn thuyt phc c hai nhm nhn s nhn giy php ra bo t nhn: Nhm linh mc khuynh t Chn Tn, Nguyn Ngc Lan, lm t i Din trc 1975, nhn Giy php s 01(59), ngy 4-7-1975, ra t bn nguyt san ng Dy. Cng ngy 4-7-1975, nhm linh mc Trng B Cn, Hunh Cng Minh nhn Giy php s 02, ra t Cng Gio & Dn Tc. Phi ti ngy 22-7-1975, nhm dn biu i lp Ng Cng c, H Ngc Nhun, mi nhn Giy php s 03 ra t Tin Sng. ng H Ngc Nhun nh li: Ti v Ng Cng c gp nhau sm. Chng ti cng rt bi ri v tnh hnh mi cha hiu s nh th no. Nhng, ch thn ng V Vn Kit gp ni: Anh Su Th cng rt st rut. Theo ng Nhun: Khi tnh hnh cha n nh, chnh quyn mun c mt t bo c lng qun chng m thn my ng. Ti hi: lm th lm nh th no? Trn Bch ng bo: lm y nh c. ng nh nhn xt ca Gio s Trn Vn Giu: Cc anh lm bo cng sn nh cng sn. Ngay t nhng ngy u, Tin Sng hng hi tham gia cc chin dch nh tp trung ci to, i tin v nh t sn mi bn. c bit, thng 9-1975, H Ngc Nhun c a ra H Ni trong on i biu min Nam d Hi ngh Hip thng Thng Nht. Khi tr v, trong bi i Thm Mt Lng Qu Min Bc, ng Nhun vit: Chng ti tin rng, c lp dn tc v thng nht t quc phi c gn lin vi ch ngha x hi(60). Ch ngha x hi l mt thc th ch c th hiu c mt cch y bng s tri nghim. Nu nh vn Php c khuynh hng cng sn, A. Gide (1869-1951), nm 1936 khng ti Lin X th c th ng khng vit sch ch trch Lin X. Nu H Ngc Nhun, Nguyn Ngc Lan khng lm bo sau 1975 th khng th hiu y t do bo ch di thi Cng sn. 24. 24 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Trc nm 1975, trong mi nm, c 360 ln t Tin Sng b tch thu bo, su ln b ng ca. Nhng, cho d h khc, Si Gn vn l mt ch c lut php. Nhng bi bo c khuynh hng ng h Mt trn Gii phng v chng M c th b kim duyt. Nhng mt nh bo thng vit cho khng ch mt t v cc ch bo, c bit l cc ch bo chnh tr nh H Ngc Nhun, thng c i ba t bo, nn chnh quyn thu t ny th vit ln t kia phn i. Nm 1969, khi H Ch Minh t trn, ngay gia Si Gn, t t Nc dm ra mt s ring cho ngi nm xung, vi tt c cc bi vit trong u ni v H Ch Minh, k th ca chnh quyn min Nam. Sau Hip nh Paris, linh mc Trng B Cn cn c th cho ng trn t i Din bi vit Hai mi nm xy dng x hi ch ngha min Bc. Cn Gio s Nguyn Vn Trung th vit trn t t Nc: Cng sn, ngi anh em ca ti. Thng 3-1975, trn t i Din, hai v Linh mc Chn Tn v Nguyn Ngc Lan dm v bn Vit Nam, nh du nhng ni nm trong tay qun min Bc ri ch thch: Ny anh em i Quc gia n ngy gii phng(61). Gii phng xong, i ng lm bo t trc 30-4-1975 bt u tan tc: mt s kp di tn, mt s b a i ci to hoc b bt do tham gia cc t chc phn ng, s c may mn c lm bo nh i Din, Tin Sng ch chim mt phn rt nh nhoi. Nhng ngi lm bo ch, pht thanh, truyn hnh qun i nh Phan Lc Phc, T Thu Yn phi i ci to t mi n mi ba nm. Nh bo Trn Tun Nhm, mt trong nhng ngi ch trng lm t Trnh By, nm 1971, khi ra tranh c ngh s dng khu hiu Chng M cu nc vi tranh minh ho hnh Nixon v ru Hitler. Nm 1979, ng Nhm vt bin nhng b bt, v sau cht trong tri giam Bn Sn. Nh bo Nguyn Khc Nhn, th k t Tin Tuyn, ch phi i ci to mt nm nh c anh r l Trng ban Tuyn hun Thnh u Trn Trng Tn. Nhng khi va t tri v, ng Nguyn Khc Nhn c anh r ly tnh thn ni thng: Cu lm t bo phn ng nht min Nam, cu khng th no lm bo di ch ny c. Chnh quyn mi khng c ch kim duyt bo ch. Thm ch khi Tin Sng lm cng vn xin Ban Tuyn hun a ngi ti vit x lun v duyt bi, chnh quyn cng khng thm c ngi. Trong khi , Thnh u li cn chm sc v vt cht rng ri hn so vi nhiu ngnh 25. 25 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net ngh hot ng khc: Ring v xng, ta cung cp cho h mi qu hn 7.000 lt nm 1979, v 5.650 lt nm 1980(62). Nhng, trong ni b t bo, an ninh ci vo khng t c tnh(63). Trong mt bo co gi anh Su Dn, anh Chn o, Vn phng Thnh u yu cu: C quan an ninh cn tng cng cc bin php nghip v cht ch hn v tinh t hn na, nm chc mi hot ng ca cc i tng trng im trong Tin Sng(64). Nhiu bi vit ca t bo ny b pht hin ngay khi cha kp ln khun. T Tri Bin Ng Cng c trc 1975 dm vit bi kch tng thng Vit Nam Cng ho. Cng T Tri Bin y, nm 1979, ch nh vit bi cho bo Tt nhn danh b hng xm c mong: Ngy mng Mt ra ng c gp mt n ci xun, N ci xun n trn mi anh cnh st(65), lp tc b c tnh t co. Ngy 11-1-1979, Phng An ninh Bo v C quan Vn ho PA 25 gi cng vn khn ln Thnh u, yu cu x l(66) T Tri Bin v cho rng bi bo m ch x hi ngy nay mt c n ci. Nm 1978 t ng Dy phi ng ca(67). Cuc chi bo t nhn cn ko di ti nm 1981. Nhng, H Ngc Nhun tha nhn khng lm bo u cng thng nh lm bo trong ch x hi ch ngha. Khc vi bn nguyt san ng Dy, Tin Sng l t nht bo c lng c gi ln nht ti Thnh ph H Ch Minh lc by gi. Bn c ca Tin Sng l mt tng lp cng chng m chnh quyn va e ngi va mun chinh phc. Thng 4-1981, ti Hi ngh Cng tc T tng ton quc, L c Th nu mt s du hiu ng lo trn t Tin Sng. Ngy 23-4-1981, Vn phng Thnh u d tho mt bn bo co ng V Vn Kit gi Trung ng(68). Cho n lc ny, ng V Vn Kit v Thnh u vn mun tip tc duy tr t Tin Sng vi b ngoi nh hin nay phc v mt cch c li nht cho yu cu chnh tr ca ta nhm tuyn truyn tc ng mt cch c hiu qu vo mt s i tng qun chng m mt t bo ng cng khai thm nhp vo kh hn, t tc dng hn(69). Tuy nhin, ngay trong bo co ngy 23-4-1981, Thnh u lo rng: Hot ng ca h bc l thc gy nh hng, to th chnh tr trong tr thc, nhn s, Vit kiu v c trong mt s cn b tr thc ca ta. Cng trong nm 1981, lc lng Cng on on kt lin tc t chc biu tnh Ba Lan, cho d qun i Ba Lan b t hng nghn ngi trong c Lech Walesa v thit qun lut trn ton quc. S kin Cng on on kt t H Ni trong mt s cnh gic cao 26. 26 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net hn. Thng v Thnh u s rng: Nu c tnh hnh t bin do ch gy ra, th Tin Sng c th gy tc hi, v nhng ngi cm u ny cha phi l ngi nhp cuc vi ch ta, tuy h c th vit nhiu bi ca ngi ch , ca ngi ch ngha x hi(70). Thng 6-1981, ng V Vn Kit i H Ni. Sau khi gp trc tip T Hu v ng Trng Chinh, ng Kit nhn r thi vi Tin Sng ca Trung ng l r rng v kin chm dt hot ng Tin Sng ca ng Trng Chinh phi c hiu l mt quyt nh thay v mt li gi . Sng sm ngy 29-6-1981, ng V Vn Kit cho mi ban lnh o Tin Sng ln gp. Ng Cng c v Dng Vn Ba i. ng Kit ni ngn gn: Cc anh H Ni c l Tin Sng nn ngng. Nhng, ngng ngay hay ko di thm mt thng chun b d lun th cc anh Tin Sng cho kin. C Dng Vn Ba v Ng Cng c lp tc ng ngng ngay. H Ngc Nhun khi nghe bo li cng tn thnh. Sau gn su nm lm bo cng sn c ba v cng mt mi. Trong mt hi ngh cn b, din ra ngay trong sng 29-6-1981, sau khi tha nhn nhng ng gp ca Tin Sng, ng V Vn Kit gii thch: Chng ta xc nh kinh t cn nm thnh phn, nhng vn ho ch c mt l vn ho dn tc v x hi ch ngha. n lc tt c nhng ting ni u phi l ting ni yu nc yu ch ngha x hi chin u v chin thng, khng c ting ni khc c(71). Trong Th gi bn c, ng trong s bo hon thnh nhim v ra ngy 30-6-1981, Ng Cng c vit: Chia tay, bn c cng nh anh ch em Tin Sng u c nhng ngm ngi ca tnh cm. Nhng chia tay y s cn gp li mt v tr mi, trong ci chin tuyn chung ca t quc x hi ch ngha ca chng ta(72). Trong cc cng in mt trao i gia Thng v Thnh u v Ban B th sau ngy 29-6-1981, chnh quyn t ra hi lng vi phn ng ca nhng ngi lm Tin Sng(73). T bo b ng ca nhng i ng nh bo giu kinh nghim c ng V Vn Kit thu xp a v cc t bo ca Thnh ph nh Tui Tr, Ph N v c t Si Gn Gii Phng. H tr thnh nng ct trong vic to ra mt mi trng bo ch thc s trong cc t bo ca Si Gn, c bit l t Tui Tr(74). Trc , trong vn hc, ngh thut cng m thm chuyn ng. Trong nhng thi khc b a ti tn cng, lch s, t thn n, li thai nghn nhng nhu cu thay i. Cui thp nin 1970 tr thc, vn ngh s min Bc bt u suy ngm v nhng gi tr m h c th tip cn min Nam, qua sch bo, tivi, t lnh. Trong khi ti Si Gn, V Hnh, Trn Trng ng n, Thch Phng, Trn Vn Giu(75) vit sch, vit bo, lng m 27. 27 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net vn ngh s min Nam th min Bc, thanh nin bt u tm c cc tc phm ca h. T trc khi chin tranh kt thc, nhiu nh vn min Bc thay i cch nhn hin thc v c khng t ngi cm thy xu h vi nhng trang vit ca mnh. Nm 1969, khi vit Du Chn Ngi Lnh, thng qua bi kch ca mt nhn vt l i i trng Vit Cng yu mt ph n tng c chng l lnh ngu, Nguyn Minh Chu nhn ra, c nhng vng t gii phng nhng con ngi vn khng c gii phng. Nm 1972, khi vit La T Nhng Ngi Nh, Nguyn Minh Chu cnh bo: mt ngi hng trong chin tranh, khi tr v c th thnh ngi n mt! Cng trong nm 1972, Hong Ct vit Cy To ng Lnh; Nguyn Ph vit Mt m i Tu, a ra mt cch tip cn khc v chin tranh. Nm 1974, Ng Vn Ph c So t, V T Nam c Cm Hng, Nguyn Khi c i Mt v c bit Phm Tin Dut c Vng Trng, vi nhng cu th m t chin tranh tht hn: Khi bom ln tri thnh nhng vng en V di mt t sinh ra bao vng trng Ti vi bn ti i trong im lng Khn tang trn u nh mt s khng. thi im ny, nhng tc phm b coi l c khng kh nhn vn mi. Cch m t nng thn min Bc qua cu chuyn ca hai ngi lnh trong Mt m i Tu b Trng Chinh phn ng. Hong Ct khn kh v Cy To ng Lnh. Lnh l b danh ca T Hu cn cy to, th ai tng hc ph thng min Bc cng u bit cy to u nh T Hu lc no cng rung rinh qu ngt. Cm cnh trc s bm dp ca Hong Ct - mt thng binh ct chn, cc ng nghip ca ng nhn T Hu bng th: Hong Ct khng lm g hung Anh Lnh ch gy iu d. Phm Tin Dut khi y, ang c c cu lm lnh o v ang ni nh cn vi nhng bi th vit v Thanh nin xung phong, v tiu i xe khng knh, b theo di v c nguy c b bt. May mn cho h l Chin thng 30-4-1975 mang ti nim vui nh thc l cho cc nh lnh o li lm ca cc vn ngh s tm c qun i. Nhng y l mt s thc tnh ch khng ch l nhng pht giy xc ng. Tiu thuyt Nhng Ngi i T Trong Rng Ra v tp tiu lun Trang Giy Trc n ca Nguyn Minh Chu xut bn sau nm 1975 bt u cho 28. 28 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net thy mt ci nhn mi. ng cho rng: Lu nay ta vit v chin tranh khng tht. Ta khng vit ci thc s xy ra m vit ci ta mun n xy ra. Nm 1979, khi l lun ho kin ca Nguyn Minh Chu trong tiu lun V Mt c im Vn Ho Nc Ta, nh ph bnh vn hc Hong Ngc Hin gi iu m Nguyn Minh Chu ph phn l ch ngha hin thc phi o. Bi vit ca Hong Ngc Hin b nh ti bi, vn bi nhng cng c m T Hu s dng thi Nhn Vn. Hong Ngc Hin b coi l xc phm n mu, n mt nn vn hc xy bng mu u tranh cho c lp t do. Cng trong nm 1979, i sng vn ngh xn xao trc bn dn ca Nguyn Ngc. Khi Nguyn Ngc, mt nh vn qun i eo qun hm i t, c a v trng Nguyn i Quc, ng lt vo mt xanh ca T Hu. thi im ny, T Hu c nh thay th s lnh o nh vn tng lp cng thi Thi H p nh Ch Lan Vin, Nguyn nh Thi bng mt th h nh vn trng thnh qua chin tranh. Nguyn Ngc, ngi c mi ba nm chin trng min Nam, c chn. Thng 11-1978, ng c a v lm ph tng th k kim b th ng-on Hi Nh vn. Nguyn Ngc gn nh chc chn c mt gh Trung ng nu ng thun theo c cu ca T Hu. Nhng, cha y hai thng sau khi Nguyn Ngc nhn chc, k hoch ny ph sn v bi pht biu v sau gi l bn dn do Nguyn Ngc c ti hi ngh ng vin ca Hi Nh vn bn v sng tc, t chc ti H Ni ngy 10-3-1979. Trong bi dn ny, sau khi nh gi li chng ng gn hai mi nm ca vn hc Vit Nam l kh m nht, Nguyn Ngc cho rng s d c s chm tr, th thin ko di l do: Ph bnh, l lun dung tc ho mi quan h gia hin thc v vn hc, tuyt i ho hin thc, v kt qu l buc vn hc phi khip nhc trc hin thc, ngi ngh s phi khip nhc trc i sng. Nh vy thc cht l n ph nhn kh nng ci to tr li hin thc ca con ngi, ca vn hc. N h thp vn hc xung thnh mt s sao chp hin thc, coi gi tr vn hc cao nht l lm sao c sao chp cho ng nguyn hin thc. Cng ph phn ch ngha hin thc phi o, nhng Nguyn Ngc vt qua Nguyn Minh Chu v Hong Ngc Hin khi ch ra cn nguyn ca nn vn hc xoay x di trn thng tng kin trc ca ch ngha cng sn. Khng phi t nhin m Nguyn Ngc ku gi trong vn hc phi nhn thy s phn con ngi. ng tha nhn l ngh ti bn dn ny trong chuyn i ca on nh vn Vit 29. 29 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Nam ti Campuchia ngay sau khi qun i Vit Nam trn vo th Phnom Penh, chng kin mt t nc ph khng c s nh, ngi khng c s t. Nguyn Ngc ni: Hitler ni l tn bo nhng vn cho mi ngi t mt con s, cn Pol Pot th khng. Campuchia, nhn dn b ng cm quyn bin thnh v danh tnh. Ti sao ch c cc quc gia cng sn mi c cch mng vn ho v nhng cnh ng cht(76). Trong ba ngy u hi ngh, bn dn to ra mt khng kh hn hoan. Nguyn Ngc nh li: Ch Lan Vin h hi cn Xun Diu th nhy cng ln. Ch Lan Vin than: T lu, ta c Ba Giai, T Xut, Hc Lc nhng ta git n ri(77). Mt ngi rt cng rn nh nh ph bnh V c Phc cng phi cho rng: Vn hc khng ch phn nh hin thc cuc sng m cn i su vo khm ph quy lut b n ca cuc sng. Nhng nc ta c ci g thot khi ng li ca ng ta khng? Khng. C khi con ngi i ngh, khi yu nhau cng thy r cc vn ng li(78). Nh th Bo nh Giang v d: T Tp ch Vn ngh s 1 ca Hi Vn ngh Bnh Tr Thin ch v ci ba v mt nh ga khng c ngi m b nh bn, Ban B th Trung ng can thip. mt tnh Nam B, dng li hnh nh Nguyn nh Chiu chin u n cng, nhng khng thng, khng cho din. Tnh u i t Nguyn nh Chiu phi thng, lc no cng thng. Vy Nam K Khi Ngha th sao? X Vit Ngh Tnh th sao? V qun i, khng c vit ta thua. Nhng ai tng tham gia chin u u bit ta cng thua nhiu lm(79). Nguyn nh Thi tha nhn ngi tr thc c vn khi trong ch cng sn. ng ni: Bi hc cho ngi tr thc cng sn tht kh khn. Trung Quc, sau 1949, nhng tr thc ln khng vit c g: Mao Thun, Ba Kim, To Ngu, Quch Mt Nhc. Ch c mt ngi vit c l Lo X. ng l nh vn c ti nht Trung Quc (Nhng), Lo X t t cu Bc Hi, ni ng bo ng vo ngh vn. ch ngha x hi c nhng ci gh gm. Chng ta nhn li, thy mnh cn may lm(80). Ngy th ba, T Hu n. ng cho rng, ai khng sng tc theo phng php hin thc x hi ch ngha, khng hiu hin thc theo quan im Marxist(81) l sai. Nm 1979, nn kinh t Vit Nam ang mc khn cng nhng T Hu yu cu cc nh vn phi nhn ra nhp i ca lch s thy: Dn tc ta ang khc chp nh, chm nn ca thi i(82). T Hu ni v nhng b tc ca x hi Php bng mt s bun v khinh b(83). 30. 30 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Ngay sau khi leo ln bc pht biu, T Hu ni: Ci bc ny i vi ti cao qu, i vi anh Nguyn Ngc th cn cao hn. Ti va i Cao Bng, ni ti gp cc nng dn. ng ng y m ph phn hin thc. Cuc sng cn cao c hn h cu. Theo Nguyn Ngc, T Hu gin nht l cu ch ngha tp th by n. ng dng Khng T nhc nh Nguyn Ngc: Nhng ngi o tng tng mnh l nh chnh tr, ng thi l nh th, nh t tng ln l ngi in. Ta khng phi l ngi in, phi trang b cho mnh tr tu ca thi i, tc tr tu ca ng, tr tu ca nhn dn(84). T Hu pht biu xong, Nguyn Ngc vn kt lun: Hi ngh hon ton nht tr vi dn. T Hu bc ra mt hm hm. Mt vi nh vn ln lo lng chy theo. Nguyn Ngc k: Ti hm nhiu ngi cm thy phn ut, anh em t li tr s Vn Ngh Qun i, s 4 L Nam . Ch Lan Vin i b t 51 Trn Hng o ti ni: mnh dn Nguyn Ngc ti nh anh Lnh xin li. Ti cm n v ni: Nu thy cn i ti s i mt mnh. Sau Hi ngh , trong ng on Hi Nh vn duy nht ch c Hong Trung Thng ni: Ngc khng sai. Nguyn Khi b vo Si Gn cn T Hoi, nh thng l, li trn v bnh vin. Khng c n lc t ci tri no ca gii vn ngh c th tn ti trong thi gian T Hu nm quyn(85). u thp nin 1980, mi trng vn ngh Vit Nam cn mt thi k bc bi, nht l sau v bt hai nh th Hong Hng v Hong Cm. Nh th Hong Hng b bt chiu ngy 17-8-1982, khi ng n s 5 Bt n gp Trn Thiu Bo, gim c Nh Xut bn Minh c, ly tp th V Kinh Bc. Tp th c coi l v gi khng ch v th m cn v n c chp tay, c minh ho bng mt bc l diu bng ca Vn Cao v bn ph bn mu nc ca Bi Xun Phi v nhng c gi quan h i nn quai thao, mc o t thn. Ba ngy sau, 20-8-1982, c quan an ninh vn ho bt Hong Cm. Mt bn chp tay khc trc c chuyn vo Si Gn cho gio s Nguyn Mnh Hng, Vit kiu Canada. Nhng, nh cp bo ca Dng Tng, Gio s Hng kp gi li tp th V Kinh Bc c th vt qua vng khm hnh l sn bay. Ti nh giam, Hong Cm nhn ti rng, nhng tuyt tc th tnh ca ng c lm chng ng v kch ch . Theo Hong Hng: Trong tp V Kinh Bc c ba bi th, Cy Tam Cc, L Diu Bng, Qu Vn i - thng c gi l b ba cy - l - qu, c rt nhiu th h ngi c chuyn tay, v cng khng t ngi din dch bi th nh nhng li on trch ca em (vn ngh s) vi ch (ng), i khi em yu ch, nhng ch la em, cho em n ton qu rng, 31. 31 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net ri b mc em b v i ly chng. Nm 1974, cng an H Ni gi Hong Cm ln rn e v vic lu truyn nhng bi th c ni dung xu y. Hong Cm phi ngng. Nhng sau 1975, V Kinh Bc c thm c gi min Nam. Nm 1979, mt s Vit kiu c c mt s bi th chp tay ca nh th, trong d nhin c b ba cy - l - qu. Mt n bc s xng tn l Cn Th Php xin Hong Cm gi cho mt s bi th. V sau mi bit b l t ca Thin s Thch Nht Hnh. V Kinh Bc bt u thnh vn nghim trng khi my bi th ny c in trn mt t bo Php km theo li bnh mang tnh chng i chnh tr(86). Ci ra u thp nin 1980, o din Trn Vn Thu bm my b phim ti liu H Ni Trong Mt Ai. B phim s dng rt nhiu tch c d khin cho ngi nay git mnh. Nht l on ni v vic ph n ca b Huyn Thanh Quan. B Huyn c chng ang lm tri huyn min Trung. Mt hm, chng i vng, b nhn n ca Nguyn Th o xin c ci gi v chng i lnh th. Thng cm cho ngi ph n xa chng, B Huyn mnh dn ph vo n: Ph cho con Nguyn Th o Nc trong leo lo cm so i ai. C o va i bc na th chng tr v, pht n kin. Hu qu l ng Huyn b mt chc. Trong phim, Trn Vn Thu bnh: Mi bit ci mu me vn ngh dnh vo vic quan trng gy ra nhiu s rc ri l th!. Phim cng ni n Nguyn Tri, ngi cng vi em h l Trn Nguyn Hn nm mt nm gai ph L Li sut mi nm khng chin chng qun Minh. Khi Trn Nguyn Hn b L Li bc t, Nguyn Tri cng b tm giam. L Li c ln vo ngc thm ng ri hi nn vit quc nhc nh th no. Phim k l Nguyn Tri bnh thn m rng: Tha b h, thng yu dn chng th hy lm nhng vic nhn c. ng v n ring m thng by. ng v gin ai m phn bi. l ci gc trng tn nht ca quc nhc!. Ngay ti xng phim ni b phim ra i, lnh o xng thy c g khng n. B phim b coi l m ch. Theo o din Trn Vn Thu: C ln b phim c chiu i, chiu li ti bn lt trong mt bui sng ti Qun u Trung ng. U ban Khoa hc X hi phi t chc mt cuc to m, c cc i biu ca Vin S hc, Vin Trit hc, Vin Hn Nm cng tham gia. Cc i 32. 32 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net biu khng tm ra bt k mt sai st no ca phim. Nhng, H Ni Trong Mt Ai vn b cm chiu. Chiu ngy 18-10-1983, ch thn Ch tch Hi ng B trng Phm Vn ng xem H Ni Trong Mt Ai. Ri ngay sau , ng Phm Vn ng yu cu phi t chc chiu cng khai b phim ny cho nhn dn xem. Nhng, cho d c lnh ca ch tch Hi ng B trng, H Ni Trong Mt Ai cng ch c chiu trong mt thi gian ngn. B phim sau c a ti Vn phng Trung ng ng chiu cho ng Trng Chinh xem. Theo o din Trn Vn Thu th trong bui chiu, c ng L Xun ng, ph ban Tuyn hun, ngi cc lc phn i b phim ny v ng ng Xun K, vin trng Vin Trit hc, con trai Trng Chinh, ngi rt nhit thnh ng h. Nhng, lin sau , b phim tuyt i khng c chiu na. T cho n sau i hi VI, theo ng Thu: V mnh bo mnh in. ng nghip, c by ri, tm gi sng l t tu c quan lo xem Trn Vn Thu b bt cha!. Khi y, hai u t nc th chin tranh, trong mi con ngi th i rt. nng thn, nng dn ng khi bng nhng ln sng khon chui. Trong cc nh my, x nghip, cng nhn bt u x ro lm ba li ch. Gia nm 1983, Trng Chinh bt u i c s. Tuy vn c coi l mt thnh tr cng rn nhng, t cui nm 1983, Trng Chinh bt u thn trng v chu lng nghe hn. Thng 9-1985, uy tn ca T Hu gn nh khng cn, sau tht bi ca gi-lng- tin. Ti i hi VI, thng 12-1986, cc i biu gch tn ng trong phiu bu Ban Chp hnh Trung ng ng. Cho d ang c v n hai nh th h Hong, ang c v Trn Vn Thu, trong khong thi gian ny, gii vn ngh s bt u nui kht vng thot ra khi ci ngt ngt ca quan liu c v kinh t v chnh tr. Cng nh vn hc, nn sn khu x hi ch ngha cng tng phi th hin ci honh trng ca cuc chin tranh. Khi cha ginh c thng li, mi th hy ang trong ch i th s honh trng c th che y c nhng khao kht c nhn. Nhng, khi kt thc chin tranh, ngi dn nhn ra nhng iu m h chp nhn hy sinh tui xun chin u cho, khng ti. Nhng ngi cm quyn c lng tm cng cm thy ng cay cn nhn dn th tht vng. Trc thc t , ngh thut tuyn truyn cng c huy ng, tng c th che y nhng kht khao rt c th ca nhn dn, ho ra li cng gip con ngi nhn ra s chi vi, trng rng. Chin thng m khng thy g cho mnh. Theo nh ph bnh sn khu Ng Tho: Gia lc y th cc on kch, ci lng t min Nam ra, dng sn khu din khp hang cng ng hm min 33. 33 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Bc. Nhng L Su Ring, i C Lu vi tng s phn hin ra rt r, tuy c v nh b tc nhng tht con ngi. Dn chng x i xem. Cc on ca, kch min Bc mt dn khn gi. Khc vi vn hc, s tht bi trong sn khu bao gm cm o ca c mt i ng. i sng bc bch buc cc on ngh thut sn khu phi chi p. Ci g bt u t cuc sng th cng mang theo chnh hi th ca n. C th ni l trong cc hot ng ngh thut i dn ch ho x hi, sn khu i u. Cui nm 1985, trong Hi din Sn khu ti Si Gn, cc on min Bc a vo nm v kch, c v vi nm c xe tng ca tinh thn dn ch(87). Theo Ng Tho: Nhn Danh Cng L b duyt i duyt li nhiu ln. Ma H Bin th ti pht cui on Nam nh mi c Tnh u cho php d hi din. Qun i lc u cng nh khng cho on cho Tng cc Hu cn din Bi Ca Gi Nc. Bo Nhn Dn c bi gay gt nh Hn Trng Ba Da Hng Tht v H Mi Ca Ti, cn Hnh V Bng th b cm. Cho d khng phi l tc gi ca ng li i mi i hi VI, nhng Tng b th Nguyn Vn Linh vi nhng tuyn b nng nhit ban u to ra nhiu cm hng dn ch ho cho mt x hi b tri buc kh lu trong vng bao cp. Thng 5-1987, phim H Ni Trong Mt Ai c chuyn ti Nguyn Vn Linh. Theo ng Trn Trng Tn, khi y ng va c iu t Campuchia v lm trng Ban Tuyn hun Trung ng, Trn Vn Thu a phim H Ni Trong Mt Ai cho ng. ng Tn ni: Coi xong thy hay qu, ti hi Thu: sao phi a ti coi? Thu ni: Trn khng cho chiu. Ti v hi ngi gip vic th c anh cho bit: C Trng Chinh ni phim ny m ch nn khng cho pht hnh. Khi , ti tnh, mnh mi v nu mnh cng cm th khng hay m mnh ni cho th t nh nn in thoi cho anh Nguyn Vn Linh: Anh rnh mi anh coi ci phim ca anh Thu. Ti coi thy hay nhng trc y, anh Trng Chinh khng cho chiu. Anh Linh thu xp coi, xong anh bo: Hay! C cho chiu, cn gia ti v anh Trng Chinh th ti lo. Theo ng Trn Vn Thu th sau Ban Vn ho Vn ngh ca Trn cng lm kh bi bn. Theo ch th ca Tng b th, Ban triu tp mt bui chiu H Ni Trong Mt Ai cho tt c nhng ngi c trch nhim v qun l vn ho, vn ngh, tng th k cc hi vn hc, ngh thut xem v b phiu. V Tng b th khen, 100% ngi xem b phiu thun. Ngy 25-9-1987, Vn phng Trung ng ng c vn bn truyn t kin ca Ban B th, ch th Ban Tuyn hun, B Vn ho ph bin rng ri H Ni Trong Mt Ai. Thng 3-1988, ti Lin hoan Phim Vit Nam Nng, H Ni Trong Mt Ai ot mt lc bn gii thng: Bng sen 34. 34 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net vng cho phim ti liu, Bin kch xut sc nht, o din xut sc nht v Quay phim xut sc nht. i mi cng thc s ci tri cho lnh vc sn khu. Nhng v kch gai gc khng cn c s phn long ong nh trc y. Nhng To Mt, Xun Trnh, Don Hong Giang, v c bit, Lu Quang V, nhanh chng tr thnh nhng ngi sao ca sn khu. Lu Quang V sinh nm 1948. Nm 1965, V khai gian tui vo b i. Tuy nhin, mi trng qun i m anh tri qua khng l tng nh nhng g m anh tng tng khi cn ngi trn gh nh trng. Mu vn ngh v k lut qun i l hai phm tr mu thun. L lnh th sa my bay sn bay Bch Mai, trong khi, ngi yu ca anh, din vin in nh T Uyn ni ting v xinh p, th ang H Ni: Khng c em anh cng chng l anh Bit n bn tay ch sc mu hnh phc Em l r ni lin anh vi t Li l chi n bp n sng mai. V thng xuyn trn v gp T Uyn v kt qu l nm 1970, Lu Quang V b loi ng v lin tc vi phm k lut. Tr v thnh ph, khng s go, khng h khu, Lu Quang V c T nh (88) a v lm xng cao su ng st. Ri, c lc lm sa li chnh t Nh Xut bn Gii phng, chm cng trong mt i cu ng, lm bch bo, v pano, khu hiu. Nm 1978 V c cha l nh vit kch Lu Quang Thun can thip cho v Tp ch Sn Khu. y, anh c o din Phm Th Thnh t hng vit mt v kch v L T Trng. V V vit v kch u tay ca anh: Mi Mi Tui 17. Ci tri bin Lu Quang V tr thnh nh vit kch t hng nht. Nhng trng v tay ca khn gi khi xem kch Lu Quang V a cc trng on kch t khp cc tnh thnh phi v n dm nm d nh anh ch kch bn. Nm mi v kch c Lu Quang V vit, ch yu trong nhng nm gia thp nin 1980. Nu nh sn khu gy du n Hi din 1985 th Hi Nh vn lc li gn nh dng dng vi i mi. T bo Vn Ngh cho ti u nm 1987 ti mc khng cn tin mua giy. Tng Bin tp o V gi th cho Ban Vn ho Vn ngh Trung ng tuyn b ng ca t bo. 35. 35 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Trng ban Trn khng chp nhn ng ca Vn Ngh, thc gic Hi phi nhanh chng tm ngi thay th. Trong mt cuc hp ni b, nh vn Nguyn Minh Chu ngh mi Nguyn Ngc. Nguyn nh Thi v Chnh Hu gp Trn bo co. Trn thc Hi lm th tc ngay iu Nguyn Ngc v nhng Nguyn nh Thi c chn ch cho n khi tng Trn c ngi n Hi yu cu. Thng 6-1987, Nguyn Ngc c quyt nh v lm tng bin tp t Vn Ngh. Khi , t bo ny nh bn lin tc bn s lin, V Vn Trc v Ng Ngc Bi ang chun b cho ra mt t bn s gp. Bn tho s bo ny c truyn ngn Tng V Hu, mt truyn ngn c gi ti bo Vn Ngh t kh lu, tc gi ca n khi cha ai bit n. Ng Ngc Bi cho rng l mt truyn ngn hay, nhng Tng Bin tp o V my ln xp li. Theo Nguyn Ngc, khi bit ng s v thay th o V, V Vn Trc c tham kho ng v ng khuyn khch V Vn Trc cho ng. Tng V Hu ngay sau khi cng b nh danh mt nh vn ti nng: Nguyn Huy Thip. Cuc tranh lun v Tng V Hu trn nhiu din n ngay sau lm cho Nguyn Huy Thip ni ting v t Vn Ngh c ch hn. ng Nguyn Ngc k: Nhn chc, ti hp anh em ni, bo Vn Ngh hn cc bo ch c cht vn, nhng bo th phi c tnh chin u. Mun li cun c gi th phi a i sng vo bo, phi lm sng li mng phng s vn hc, ly phng s lm mt trn chnh ca bo. Phng s u tin gy xn xao trn bo Vn Ngh vit v ng Nguyn Vn Chn, cn c gi cht tn l Vua Lp, ngi b H Ni khi t v thu gom ph liu mt ngnh c quyn nh nc. Bi phng s do Trn Quang Huy vit c tn Li Khai Ca Mt B Can nhanh chng c nhiu t bo ng li hoc ln ting ng h, k c bo Nhn Dn. Sau Li Khai Ca Mt B Can, Vn Ngh c thm nhng bi bo thu ht d lun nh Ngi n B Qu v c bit l Ci m Hm y m G? ca Phng Gia Lc. Phng Gia Lc l mt ngi vit vn Thanh Ho. Gia thp nin 1980, ng c mt s bi vit ng chm n nhng tiu cc a phng. B th Tnh u Thanh Ho by gi l ng H Trng Ho, mt ngi m bi v Thanh Ho d t, d t gi l vua khng ngai. B e do, Phng Gia Lc phi trn ra H Ni. Theo Nguyn Ngc: Anh em vn ngh Thanh Ho t chc a Phng Gia Lc ln tu, c hai ngi ng hai u toa canh chng. Ra H Ni, thot u Lc nh B Kin Quc, sau thy nh Quc khng an ton, anh em a Lc v sng tm to son bo Vn Ngh. 36. 36 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Ti To son bo Vn Ngh, Phng Gia Lc k li cu chuyn chnh quyn Thanh Ho theo lnh ca b th, tch thu xe p, phch nc v ln g ca nhng gia nh thiu thc ngha v. Nm y Thanh Ho mt ma, i km, b th ch th: Li ch ca ngi lao ng phi hy sinh cho li ch nh nc. Cu chuyn xy ra trong mt gia nh c mt c gi bnh nng, sp ti lc gn t xa tri. Gia nh giu vo trong c quan ti ng sn ca b c mt t thc lo hu s. Gn mt gi sng, dn qun p vo ting ch sa vang, ting ln ku eng c nh b chc tit, dn qun, cng an lt c quan ti di gm bn th, la chy ro ro. y l la t, hai c con gi mua cho sau hm b gi cht, i khch. Phng Gia Lc k, c to son Vn Ngh ngi nghe, ri khc. Nguyn Ngc ni: Ti bo Lc vit ngay i. Lc cm bt v bi k Ci m Hm y m G ca anh, ng trn Vn Ngh s ra ngy 23-1-1988, gy chn ng. Cc bo cho ng li. Cuc chin ca bo Vn Ngh, Phng Gia Lc vi B th Thanh Ho H Trng Ho t bt u c gn nh tt c cc bo theo di v ng bi ng h. Nm 1987 c th coi l nm ca Nguyn Vn Linh. Cu ni tng nh v trch nhim ca ng vi vn ngh s, hy t cu mnh trc khi tri cu, to ra nhng nh hng khng ng. Bn cht ca lao ng sng to l c lp. iu m gii vn ngh s cn l t do. c li ca Tng b th, ai cng st sng t mnh ci tri. Nhiu tc phm gy xn xao d lun, xut bn trong thp nin 1990, thai nghn trong giai on Nguyn Vn Linh. Sau Nguyn Huy Thip, xut hin thm Phm Th Hoi, Bo Ninh, Nhng nh vn c tc phm trc nh Dng Thu Hng, Nguyn Minh Chu cng bt u vit bng nhng hi th mi. Sau Ngh quyt 05 B Chnh tr, cng an v cc c quan lin quan trin khai lm chnh sch cho cc i tng Nhn Vn Giai Phm. i t Thi K Toi, ngi c A25 giao vit bo co v tnh hnh cc i tng Nhn Vn cho bit, cng an xut phng hng gii quyt ch chnh sch theo hng: Phc hi hi tch Hi Nh vn cho Trn Duy, Trn Dn, Hong Cm, Hong Tch Linh, L t, Phng Qun. Gii quyt ch lng hu cho Nguyn Hu ang, Phng Cung. 37. 37 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Cng trong nm 1987, ln u tin k t sau Nhn Vn, Nh Xut bn Vn ho in cho Hong Cm tp th Ma Thun Thnh; Bo Qung Nam- Nng in cho Phng Qun trng ca Cy C. Nm 1988, Nh Xut bn Tc phm mi in tp th L ca Vn Cao. Nm 1976, Vn Cao sng tc ca khc u tin k t sau Nhn Vn, bi ht c tn l Ma Xun u Tin c in trn bo Si Gn Gii Phng v c i Ting ni Vit Nam thu thanh. Tuy nhin ngay sau , bng mt lnh khng thnh vn, Ma Xun u Tin bin mt. Cui thp nin 1980, nhng m nhc Vn Cao bt u c t chc trang trng Si Gn v H Ni. Cng trong nm 1988, Nguyn Hu ang c chuyn ln H Ni v c cp nh. Cho d, trc khi Nguyn Vn Linh ri chnh trng, thng 4-1991, Ban Chp hnh Trung ng m ng ng u vn ra thng bo v v n Nhn Vn Giai Phm v v Xt li chng ng 1967 vi quan im khng tha nhn sai lm, vn nh gi hai v n nh trc y. Nhng Trn Dn, L t, Phng Cung, tip tc c xut bn tc phm. Nm 1992, K yu Nh vn Vit Nam c in v tn ca Phan Khi ln u tin c nhc li. Kht vng t do ca ngi dn, c bit l ca tng lp tr thc v vn ngh s, thng khng c gii hn. Nht l lc ng thng dy. y cng l thi k m chng trnh ci t c Gorbachev thc y mnh m Lin X. y cng l thi k, h thng x hi ch ngha ng u v Lin X sp . Vit Nam c th khc v lch s c th ghi nhiu du n ca Nguyn Vn Linh hn nu nh, cui thp nin 1980, mc tiu u tin ca ng khng c chuyn t dn ch ho h thng chnh tr v i sng x hi sang cu vn s tan r ca h thng x hi ch ngha. Ch thch (1) Cho n Nm 2005, ng Nguyn Thnh cht gc trn bn tip dn ca S Xy dng, kt thc bi kch i li cn nh m ng b tch thu nm 1979. (2) Tn thng gi ca ng Trn Minh c, ph tng bin tp Tui Tr 1981-1997, ngi c coi l b c chin lc ca bo. (3) Tng bin tp Tui Tr 1979-1983, ph tng bin tp bo Si Gn Gii Phng1983-1990 v sau l tng bin tp Thi bo Kinh t Si Gn 1990-2006. (4) Gm L Th Bnh, Tm Chnh, Thanh Tm, Phan Ngc, Bi Thanh, Kim Trung, Minh c, Minh H (5) Khi y l Ph tng bin tp bo Nhn Dn. 38. 38 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net (6) ng Nguyn Vn Linh vit: Sau vi bi u ca Nhng vic cn lm ngay, c ng ch khuyn ti nn thi, v lo: Nhng bi vit ca ti s khng c hng ng, lc mi thi vit, th l nh trng b di, v ch li mt tn nhim; S ti lm sao bit ht, bit tht ng mi vic, s c s i co phn tc dng; Cng c ngi c trch nhim ch trch, bit bao nhiu vic cn lm, sao phi hng hi chng tiu cc nh vy? Sao khng chuyn tm ni ti nhng chuyn tch cc? Vi trm tn ti, my v mang h chiu ngoi giao i bun c g l gh gm, ph v t ph cng khai ch lm ri lng dn, lm cn tr cng vic ca cn b lnh o. Ri ng tuyn b: nh phi tri li khuyn, ti vn vit tip v thy cn qu (bo Nhn Dn s ra ngy 10-7-1987). (7) Ch th 05/CT-TU, lu tr ti Th vin Ban Nghin cu Lch s ng Thnh u Thnh ph H Ch Minh. (8) Tiu biu l qun Tn Bnh, thc hin c 1129 vic cn lm ngay trong c 520 vic khu ph, s vic chng tiu cc ch chim 5% cn li l nhng vic tch cc nh lp an ninh trt t, phn phi lu thng, sa ng, cu cng, lp hc. Ph Nhun, thc hin c 181/256 s vic. Hc Mn, thnh lp c 7 on cn b xung tho g kh khn 31 hp tc x v 14 x (Ch th 05/CT- TU, lu tr ti Th vin Ban Nghin cu Lch s ng Thnh u Thnh ph H Ch Minh). (9) Ph chnh u Qun gii phng min Nam trong thi gian ng Nguyn Vn Linh lm Ph b th Trung ng Cc. (10) Nhng pht biu trong cuc i thoi c trch ng trong on ny ly t bi tng thut trn bo Vn Ngh 42, ngy 17-10-1987. (11) Nm 1957, khi ra Bc, thay v chn Nguyn Vn Linh, ngi l thng v X u t nm 1949, L Dun giao chc b th X u Nam B cho ng Phm Hu Lu, mt ngi ang c bnh v ch sng c thm vi nm sau . Ti i hi III, ng Linh c bu vo Trung ng v, nm 1960, khi X u Nam B c thay th bng Trung ng Cc, ng l b th. Nhng, nm 1965, khi cch mng min Nam chuyn sang giai on nh M, ng L Dun a i tng Nguyn Ch Thanh vo thay th. Nm 1967 khi ng Thanh mt, mt u vin B Chnh tr khc l Phm Hng c in vo nm Trung ng Cc. ng Linh phi chp nhn lm ph cho ti sau 1975. Trong Chin dch H Ch Minh, Nguyn Vn Linh c giao ph trch phn ni dy v khi v Si Gn, ng lng l Trung ng Cc cho ti thng 2- 39. 39 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net 1976 mi c b tr lm b th Thnh u Si Gn-Gia nh. Thng 12-1976, Nguyn Vn Linh tr thnh u vin B Chnh tr nhng ch c lm trng Ban Ci to x hi ch ngha Trung ng; ri nm 1978, khi xut hin vn ngi Hoa, ng L Dun a Mi vo thay th. Nguyn Vn Linh c iu ra H Ni lm trng Ban Dn vn, ri ch tch Tng Cng on. n nm 1980 th ng ch cn l u vin B Chnh tr theo di thc hin ngh quyt ca ng v Chnh ph pha Nam. (12) Trong cun sch ny, Nguyn Vn Linh ph phn s chong ngp trc thng li v ch trch nhng cn b tip qun min Nam tha nhit tnh v thiu kin thc. ng Linh vit: Chng ta khng bnh tnh nhn thnh ph mt khi c gii phng, hin nhin tr thnh ti sn ca chnh ch ta d cho k th xy dng thnh ph nhm mc ch g; cha nhn thc c thc trng kinh t- x hi ca Thnh ph qua hai mi mt nm sng di ch thc dn mi, l mt khu vc c trnh pht trin t bn ch ngha nht nh thay v gi cho quy trnh sn xut tip tc vn hnh v pht trin th chng ta vi vng ln n, vi vng sa i c ch ca n, ph nhn t khoa hc qun l n quy trnh k thut (Thnh ph H Ch Minh 10 nm, Nh Xut bn S tht 1985, trang 95). (13) Trong khi, ngy 17-10-1986, Trng Chinh tuyn ngn i mi ti i hi i biu ng b H Ni. Ngy 23-10-1986, pht biu ti i hi i biu ng b Thnh ph H Ch Minh, ng Nguyn Vn Linh vn ku gi: Nng cao hiu qu kinh doanh phc v ca thng nghip x hi ch ngha, tng cng qun l th trng, gi c. Mi ti cui bi pht biu, Nguyn Vn Linh mi lu cc i biu v bi pht biu ni trn ca Tng b th Trng Chinh. (14) Nm 1978, cch nh t sn ca ng Mi lm cho hu ht cc nh lnh o c mt min Nam phn ng. Nhng, theo ng ng Quc Bo, ng Nguyn Vn Linh cn c mt s bc in gi cho Ban B th, phn tch vai tr quan trng ca ngi Hoa nh mt nhp cu ni nn kinh t min Nam vi cc ni. Cch nhn nhn ny, theo ng Bo: lm cho nhng ngi bo th trong Trung ng quy kt ng Linh chng li Ngh quyt i hi IV. Ngi trc tip truyn t kin ny l ng Trng Chinh. Nm 1983, khi Hi ngh Lt din ra, theo b Nguyn Th ng, b th nh my Dt Thnh Cng, my ln b c ng Linh r tai: ng Trng Chinh tha nhn ng y sai, ti ng. Th k ca Tng b th Trng Chinh, ng Trn Nhm k: Ngay sau bi pht biu ti Hi ngh Trung ng 6, thng 7-1984, Nguyn Vn 40. 40 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Linh l mt trong nhng ngi u tin n nh ca ngi ng Trng Chinh. Nhng khi Trng Chinh ngh: Anh nm c thc t, anh nn pht biu, v tnh hnh cn cng lm. ng Linh ni: Anh pht biu th chng ti ng h ch chng ti khng pht biu c. (15) i Vit Tn Bo ca o Nguyn Ph, nm 1905; ng C Tng Bo, nm 1908, ng Dng Tp Ch ca Nguyn Vn Vnh, nm 1913; Nam Phong Tp ch ca Phm Qunh, Phan Khi, nm 1917. Nm 1927, min Trung, Hunh Thc Khng ra t Ting Dn. Nm 1930, Quc Dn ng ra hai t: Khc Tiu Su v Con ng Chnh. (16) Nguyn nh Thi, Nhn ng, Tp ch Vn Ngh s 1. (17) T T, Mai Tho, Nguyn c Qunh, Nguyn Tin Lng, Nguyn Mnh Cn, inh Hng, V Hong Chng, Don Quc S, Phm Duy, V Phin, Thanh Tm Tuyn, Nguyn Sa, Dng Nghim Mu, L Vn V Bc Tin (18) Pht ngn ni ting ca Mao: Tr thc khng bng cc phn. (19) Ngy 11-3-1955. (20) V T Nam, S thc v con ngi Trn Dn, Vn Ngh Qun i, s 4, thng 4-1958. (21) Trong bi th Nht nh Thng, Trn Dn vit: Gp em trong ma Em i tm vic Mi ngy i li ci u v - Anh ! H vn bo ch Trm ci bn hng ngy nhay nht. Chng ta vn lm n chiu cht. Ta bit u bn M mic tt m Chng cn ng by k hi i ta? (22) Lung gi m ny ca Vn ngh Lin X sinh ra mt th h vn ngh s ti nng vi cc tc phm xut sc nh Bc s Jivago, n Su Bay Qua, Hai Ngi Lnh, Ngi th 41, Khng Th Sng Bng Bnh M, Ngy Ca Binh Nht Ivan (23) Ra ngy 15-9-1956. (24) Nhn Vn s 2 (25) Nhn Vn s 5 41. 41 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net (26) iu 8, Sc lnh 14-12-1956, quy nh: Mun xut bn mt t bo phi xin php trc, phi lm y nhng th tc v khai bo. Sau khi c c quan ph trch v bo ch ca Chnh ph cp giy php t bo mi c bt u hot ng. Bo ch no c cp php xut bn m sau c mt s thay i no v tn ch, mc ch, tn bo, k hn pht hnh hoc v nhng ngi chu trch nhim chnh thc ca t bo u phi xin php v khai bo li. (27) Ngy 30-10-1956, sau khi nghe Trng Chinh thay mt ng c kim im v sai lm ca Ci cch Rung t trc Hi ngh Ban Chp hnh Trung ng Mt trn T Quc Vit Nam, ng Nguyn Mnh Tng ni: Ti phn khi c nghe bn ph bnh ca ng Lao ng do ng Trng Chinh c trc Hi ngh. Nhng ti cng phi th rng lng phn khi ca ti mt phn b gim i, v ti nh li kt qu tai hi ca cc sai lm phm trong cng cuc Ci cch Rung t. Ti xin php cc v c knh cn nghing mnh trc nhng ngi v ti cht oan, khng phi v bn tay ca ch m chnh ca ta. Trong cuc khng chin anh dng ca ta, nhng ng bo hi sinh, c th ni, c cht vi trong lng chan cha ni vui sng v cht cho s nghip gii phng dn tc khi nanh vut ca ch. H cht bi ch, cho ta. l ci cht tch cc, ci cht v vang, ci cht oanh lit m T quc ghi nh mun thu. Tri li, nhng ngi cht oan v cc sai lm trong cuc Ci cch Rung t ny, lc tt th, cay ng au xt v cht vi mt danh. Gio s Nguyn Mnh Tng ni tip: Ta mun g? Tm k th ca nng dn, ca cch mng tiu dit n. Nhng, khi a ra khu hiu th cht mi ngi oan cn hn st mt ch th khu hiu ny khng nhng qu t mt cch v l m phn li cch mng l ng khc na Khu hiu ny tn thit cho uy tn ca cch mng v cho bn thn bao nhiu chin s cch mng. Nu khng phi l phn li cch mng th l g? Khu hiu ca php l phi l: th mi ch st cn hn mt ngi b kt n oan. Gio s Nguyn Mnh Tng ch ra im mu cht ca sai lm: Ta bt chp php lut, ly chnh tr ln t php l. ng tip: Ti sao c nhng hin tng qui g nh vy? L v chnh tr chim ng tt c cc khu vc trong nhn thc ca chng ta lm chng ta mt c ci nhn o ti thiu ca con ngi, lm chng ta khc t chn l (Tp san T do Din n, Minh c xut bn s cui thng 12-1956). (28) Nguyn Huy Tng, Nht k Tp III, Nh Xut bn Thanh Nin 2006, trang 222. (29) inh Linh phi ngi t cho ti nm 1975. (30) Theo i t Thi K Toi (L Hoi Nguyn - V Nhn Vn Giai Phm). 42. 42 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net (31) Theo i t Thi K Toi, ngi ph trch h s v Nhn Vn Giai Phm A 25: Ngh quyt ny l mt in hnh cho tnh trng cc oan v lnh o vn ngh ca ng Cng sn Vit Nam. (32) Mt qun th kin trc H Ni xy dng bi Tng c Hong Cao Khi, thi Thnh Thi. (33) Trong bi Tng kt cuc u tranh chng Nhn Vn Giai Phm c ngy 4-6-1958, T Hu ni: Nh li th nhn ca Trn Dn, L t, Hong Cm, cuc ph bnh tp th Vit Bc l do ci b phi y sp t, nh vo s lnh o v ng li vn ngh ca ng, ng li phc v chnh tr cch mng, phc v cng nng binh, v xng ci iu tm hn rung nt ca ch ngha c nhn t sn, m ca cho li sng t do sa o. ng nhin ci iu tm hn y ca L t xng ln khng th no ho c vi ci iu ln ca cch mng, v cng rt t nhin n ch ho c vi ting so tin kip lc gn ca tn mt thm Trn Duy. Cng lc y, bn Trn Dn, T Phc - nhng a con h hng ca H ni c - nay li tr v vi cnh c ngi xa bng cm thy i sng trong quni nght th, ch v thiu ci t do tr li i sng tru lc c. i vi chng, i sng trong qun i cch mng ch cn l nhng si dy xch tri buc phi ph m ra. c tim thm t nhiu cht phn ng ca H Phong, Trn Dn ging ln ting trng tng lai chi cn b chnh tr l ngi bnh, ngi ri, ngi . Cng T Phc, khiu khch nhng anh em khc, hn t chc mt cuc u tranh buc lnh o thc hin mi yu cu ca h (Bn Nhn vn - Giai phm trc To n D lun, Nh Xut bn S tht thng 6-1959, trang 23). (34) Nhn xt ca i t Thi K Toi. (35) Hong Cm b khai tr khi Ban Chp hnh Hi, khai tr ra khi Hi mt nm; Cho Hong Tch Linh rt khi Ban Chp hnh; Khai tr vnh vin Phan Khi, Trng Tu, Thu An ra khi Hi Nh vn; Khai tr c thi hn ba nm i vi Trn Dn, L t; Khai tr mt nm i vi Phng Qun. Hi M thut: cho S Ngc v Nguyn Sng rt khi Ban Chp hnh; khai tr Trn Duy. Hi Nhc s: cho Vn Cao, tc gi Quc ca v Nguyn Vn T, rt khi Ban Chp hnh; khai tr ba nm T Phc, ng nh Hng ra khi Hi. Mt s nhn s c thi ng h Nhn Vn nh Dng c Hin, V nh He, c Dc, Hong Vn c, ng Vn Ng, Nguyn Tn Gi Trng u b lin lu. Ti cc a phng, nhiu gio vin, cn b, hc sinh c mua bo Nhn Vn u b x l vi nhiu hnh thc. (36) Theo i t Thi K Toi. 43. 43 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net (37) Theo i t Thi K Toi. (38) Trn Dn t nhn: Tt c ci gi l s nghip chng cng thc, tm ci mi ca ti ch l s nghip chng ng ngy cng trm trng v khn kho hn, nh th m thi. Ti tng ti l mt th martyr (t v o) v dn v ng, nhng s thc chng t di dn, di ng, ti l mt k ti , m dn ta, ng ta cn cha trng tr. Ti tng con ng ti i l con ng hi sinh cao c chemin de calvaire s thc chng t ch l mt con ng ti li nh bn m hnh pht vn cn cha xng ti (Vn Hc s 1, ngy 25-5-1958, v Vn Ngh s 12, thng 5- 1958). L t t nhn mnh xut thn t giai cp t sn bc lt, vo ng vi ng c a v, v ngay c ly v cng c hi, kim chc lp trng trn i mt ngi ct cn ri n lc v H Ni li hin nguyn hnh giai cp bc lt khinh cng nng rung ry v, cho v khng xng ng vi mnh. ng cho rng ng ch T Hu i vi ti rt tt v lun lun nng ti. L t tha nhn vic ph bnh th T Hu l v ho hc kim danh m qun ht c nhng iu tt ca ng ch T Hu, hn hc kch hng dm ng ch xung nng mnh ln (Vn Hc s 1, ngy 25-5-1958 v Vn Ngh s 12, thng 5-1958). Cn y l mt bi bo ng tn Hong Cm: Ti l mt tn o ng, b hng ng cch mng, i lm mt tay sai li hi cho t sn phn ng. T mt ngi trng c v hin lnh nho nh ko l mt ci xc tht hng lc, hiu danh, hiu sc, thm tin trong cc tim tr, tim c ph, tu qun, u c vn c, en ti bi nhng ngh phn ng, ti rt nhanh chng bin thnh mt con rn c cn li cch mng (Vn Ngh 12, thng 5-1958). Chnh tc gi Quc ca, Vn Cao, cng phi vit: Ti b mt dn phm cht cch mng, m qung n ch khng thy c s phn ng ca ch ngha t bn vi s tn cng ca ch ngha quc M v b l tay sai t bn ngoi vo. Trong khi cc ng ch ang phi tch cc u tranh vi nhng m mu ca nhm Nhn vn-Giai phm th ti t bin mnh thnh tay trong ca bn cm u Nhn vn- Giai phm hot ng trong ni b ng. Ti tht c ti vi nhn dn, vi ng. Ti v cng hi hn (Vn Hc s 3, ngy 15- 6-1958). (39) Bn Nhn vn - Giai Phm trc To n D lun, Nh Xut bn S tht 6-1959, trang 31. (40) Theo i t Thi K Toi. (41) Nguyn Huy Tng, Nht k Tp III, Nh Xut bn Thanh Nin 2006, trang 215. (42) Nguyn Huy Tng, Nht k Tp III, Nh Xut bn Thanh Nin 2006, trang 453. 44. 44 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net (43) Trong nhng nm hc Cao ng S phm, Nguyn Hu ang vit v bin tp cho cc bo ca Mt trn Dn ch nh Thi bo, Ngy mi v bo Tin tc ca ng Cng sn. T nm 1938 ng l mt trong nhng cn b ch cht ca Hi Truyn b Quc ng. Thng 8-1945, ti i hi Quc dn Tn Tro, ng c bu vo U ban Dn tc Gii phng Trung ng, mt hnh thc chnh ph u tin ca Vit Minh. Khi Vit Minh cp c chnh quyn, ch thn H Ch Minh giao ng lm trng Ban T chc Ngy tuyn b c lp 2-9. (44) Theo i t Thi K Toi. (45) Theo Nht k ngy 14-12-1956 ca Nguyn Huy Tng: By gi h hp nhau, ch bn cch trang tri s n vi cc i l. V cng on vn ng cng nhn khng in, bo khng c ra, phi tr (li) tin i l. C ngi n ca nh Nguyn Hu ang i. Bn xem ly tin u. ng gp th t c tin. Vay t sn th h gi k. Th m Trung ng bo mi a, mi bi c tr 8, 9 vn. i n tic vi Php, trng A. Sarraut tr cp. (Nguyn Huy Tng, Nht k Tp III, Nh Xut bn Thanh Nin 2006, trang 178). Cng trong ngy 14-12-1956, Nguyn Huy Tng vit: Anh em lo nht cho Nguyn Hu ang my hm nay gy guc. Lo trang tri cng n, khng th i u c. Khng tr th s b quy kt l bi tn. Theo ng Tng th tr n nh in, Nguyn Hu ang phi bn qun o i ly tin. ng phi vit giy xc nhn: Ti Nguyn Hu ang nhn bn cho ng b qun o ny (Nguyn Huy Tng, Nht k Tp III, Nh Xut bn Thanh Nin 2006, trang 178). (46) Trong bi Cn phi chnh quy hn na, ng trn bo Nhn Vn s 4, Nguyn Hu ang vit: Ho bnh lp li hai nm, d cuc u tranh thng nht t nc c phc tp, gay go th no th cng khng th coi min bc nh mt hon cnh bt thng duy tr mi mt nn php tr (thiu) hn hoi Do php tr thiu st m Ci cch Rung t hng to n th. Do php tr thiu st m qun i cha c ch binh dch hp l, cng an hi giy gi th i v chng ngi ngm cnh trng ln b h, h khu rnh bn ca s khinngi ta mt n mt ng, cn b thu t tin vo khm nh ngi kinh doanh, khu ph c chuyn ui nh lung tung hoc p buc ngi nh rng phi nhng mt phn cho cn b hay c quan . Do php tr thiu st m nhiu c quan bc xem th ca nhn vin v mt ngnh rt quan trng i thng qua nhng bi bo ni n mnh, lm nh mt b phn ca Nh nc li c quyn phc hi ch kim duyt m chnh nh nc bi b. Do php tr thiu st, ngi ta lm nhng vic vu co v e do chnh tr trng trn. 45. 45 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net (47) Phng Qun, Ba Pht S Tht. (48) Trong cun Ba Pht S Tht, Phng Qun vit: Ti dt xe p qua sn trng, vng ra st sau lng anh. Anh ang dng nm rm ra nhng vin gch v i, xp thnh chng cao cnh ch ngi. Ti ng lng nhn anh. u anh i ci m ci mo m, khoc ci rut o bng thng be bt, qun lao ng mu cho lng, hai ng chn m vng hai dy cao su en nom nh vng cm st; chc hn nht hai ng qun vo chng rt, lng anh khng hnh ch C vit nghing. ng ang sng trong mt ci chi bp, cn h c thn ca anh rng ch khong nm mt vung, cht kn nhng t trang, c. My cy so ngn tre gc dc ngang st mi, treo vt c chc ci khn mt rch x nh gi lau bt, o may- thng nt, qun lao ng v vu. Cp qun eo lng lng mt chm lc lc lm bng v hp du cao Sao vng xuyn thng, buc dy thp, bn trong c hn si nh. ng vo, chm lc lc rung ln leng keng, nghe rt vui tai. y l chm lc lc hc tp sng kin ca ng bo cc dn tc Vit Bc, treo m vo c tru, ng ang ch chm lc lc eo vo cp qun, i li trong ng lng nhng m ti tri khng cn b cnh thanh nin i xe p, xe my phng u m sm vo. Cng dng th hai, theo Phng Qun: Mi ln p xe trn ng vng, nghe ting lc lc loong coong ngang tht lng, t nhin cm thy c c. Mi ti nm 1993, sau vn ng ca nhiu nh lnh o tng hot ng cng ng Nguyn Hu ang. Nh nc cp cho ng mt cn h gn Cu Giy, H Ni v bt u cho ng c hng lng hu. (49) Sau khi Vit Minh nm quyn, Nguyn Mnh Tng c mi dy vn hc Ty phng ti Trng i hc Vn khoa do ng ng Thai Mai lm hiu trng. Nm 1946, Nguyn Mnh Tng c H Ch Minh mi tham gia on ca Chnh ph Vit Nam Dn ch Cng ho trong Hi ngh Lt. ng tng tham d Hi ngh Bo v Ho bnh Chu -Thi Bnh Dng, nm 1952, i hi Ho bnh Th gii, nm 1953. Nm 1956, ti Hi ngh Lut gia Dn ch Th gii hp B, ng Nguyn Mnh Tng bo v lp trng cho min Bc Vit Nam. (50) Ngy 4-6-1958, T Hu ni: Cuc tn cng vo ch ta v ng ta bt u trn mt trn vn ngh t u nm 1955, ngay khi ho bnh va lp li. Trong khi bn gin ip cn giu mt ch i thi c, v bn t-rt-kt Trng Tu, Trn c Tho tch cc chun b lc lng trng i hc, th bn Nguyn Hu ang, L t, hai tn phn ng n np trong bo Vn Ngh ca Hi Vn Ngh cng bn Trn Dn, T Phc cng l nhng tn phn ng trong Phng 46. 46 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net Vn ngh Qun i (Bn Nhn vn - Giai phm trc To n D lun, Nh Xut bn S tht thng 6-1959, trang 23). (51) Phm Huy Thng vit: Trn c Tho, trong i hc v ngoi i hc, lc no cng ln ting i tr chuyn mn cho chuyn mn, i trc xut chnh tr ra khi a ht ca chuyn mn Vy m ni b nhm Nhn Vn, Tho chng ch trng vn ngh phi phc v chnh tr. iu y c ngha l Tho khng phi chng quan im chnh tr lnh o chuyn mn m l chng chnh tr cch mng lnh o chuyn mn Tho thng t kiu v ti hc, v hot ng chnh tr ca Tho khi cn nc ngoi. Tht ra thnh tch hc thut cng nh thnh tch chnh tr ca Tho Php trc y, nhn li ton l nhng thnh tch bt ho. Mt gc r dn tc Nm 1944-1945 Tho cng c tham gia phong tro yu nc ca Vit kiu Php lc , Tho c ln khoe s tham gia ca Tho khc hn s tham gia ca mi ngi. Khc tht, khc ch trong khi mi ngi ng gp phn mnh mt cch gin d, t nhin, th Tho tm cch bt loa tuyn truyn, cao uy tn c nhn Trc khi v nc gy dng thm uy th lm vn chnh tr v sau, Tho lm mt vic chng thm tho g. l v kin Ging Pn Xc. Xc c ngh vi Tho v mt mn khc na, ba thy tr cng vit chung mt cun sch. Sch son c na chng, Xc thy trnh km, e sch , thi khng xut bn na. Tho cay c v va mt n, va b ch, bn tung d lun rng mnh tranh lun vi Xc. Xc thua nn khng dm xut bn sch v i kin (Bo Nhn Dn ngy 4-5-1958). (52) Trn c Tho vit: Kim im li vic lm t ma thu nm 1956, ti v cng au xt. Nhng sai lm, ti li ca ti thuc v vn lp trng, quan im. Hot ng trong nhm Nhn vn ti tt xung ci lp trng xt li ca ti ngy cn bn Php v tham gia nhm Thi hin i (Les Temps moderns) ca Ging Pn Xc (J.P Sartre) Ti mt ci phn tin b m ti tip thu trc kia nhcng trnh khng chin ca nhn dn v lnh o ca ng. Thc t l ti bin h cho giai cp t sn v gy tc hi rt ln. Trc kia ti khng ng rng ti c th c nh hng n th. By gi ti mi thy r. Ti rt au xt v xin nhn li trc ng v trc nhn dn (Nhn Dn s ra ngy 23 v 24-5-1958). (53) Chn dung ca Trn c Tho c Phng Qun ghi li qua lng knh ca mt b c mm, ch qun nc di mt gc cy x c trong khu tp th Kim Lin: ng kia-nh B6- cng c mt ng tn Tho, nhng li thi nhch nhc, qu my anh cng nhn mc cng. Ma rt th o bng s s, ma nc th b ba nu bc phch, qun ng cao ng thp, chn dp cao su 47. 47 Bn Thng Cuc - Quyn II: Quyn Bnh - Huy c www.vietnamvanhien.net t quai, u m l sm sp, ci ci xe p P-gi con vt m my b ng nt cng ch. Tht ng nh anh h lm xic? Mt c vc ln tri, p xe thinh thong li tm tm ci mt mnh nh anh d ngi Mt bui tra nng chang chang, ng gh vo qun ung cc nc ch xanh, ti hi: ng i u v m nng nom vt v th?. ng ni: Ln ch Hng B mua ci un. Ti hi: Th ci ng u c ri? ng quay li nhn ci pocbaga, mt c ngn t te. Ch cn c si dy buc! Ci n ri u ht dc ng, chng cn ly mt que Ngh cng ti, gi ngn y tui u m phi nu ly n, khng v, khng con B c chp ming thng cm: Mt vi nm nay khng thy ngang qua y, ng p xe d cht ri cng nn. (54) Nht nh Thng, Trn Dn. (55) Vn kin ng Ton tp, tp 36-1975, Nh Xut bn Chnh tr Quc gia, trang 168. (56) ngh cc anh cho chun b khn trng kp ra bo C gii phng ngay t u khi mi gii phng Si Gn. C th: a, Cho tp hp ngay mt s cn b vit bo nh Thp Mi, Nguyn nh Thi, Nguyn Vn Bng, cn b qun l, cn b pht hnh. ngh c anh Hai Trinh lm ch bt hay ch nhim. Anh Nguyn Thnh L lm vic ni b v ra cng khai khng tin. S c anh L Vn Su vo lm thng tin v pht ngn. b, Cho chun b ngay nh in v giy. K tn: Lnh (Vn kin ng Ton tp, tp 36-1975, Nh Xut bn Chnh tr Quc gia, trang 168). (57) Ngi ph trch t Tui Tr trong nhng s bo ra u tin, thng 9-1975, ng V Ngc An k: Nhng bi bo phc v chin dch nh t sn, ch yu do c quan tuyn hun son sn, pht trc cho cc bo v chng ti c th in nguyn vn. ng T Ho, ngi ph trch to son Si Gn Gii Phng t ngy 17-5-1975,