Atomnuve mbm2014

ATOM və ATOM NÜVƏSİ

Lənkəran Dövlət Universiteti

MBM@2014

Resurs Mirnamik Bəşirov təfərindən hazırlanmışdır-2010

Radioaktivlik atomun quruluşunun mürəkkəbiyini təsdiq edən hadisələrdən biri kimi

• 2500 il əvvəl-Demokrit: atomlar bölünməz, əbədi və dəyişməz, daima hərəkətdə olan, forma və ölçülərinə görə fərqlənən kiçik maddi zərrəciklərdir.

• XIX əsrin ortaları- atom mürəkkəb quruluşa malikdir və onların tərkibinə elektrik yüklü zərrəciklər daxildir.


MBM@2014


• 1896-Pyer Küri və Mariya Küri: urandan əlavə bir sıra başqa elementlər (polonium, radium, torium və s.) də güclü şüalanmaya malikdir.

• Atomların xarici təsir olmadan özbaşına şüalanması hadisəsi radioaktivlik, baş verən şüalanma isə radioaktiv şüalanma adlanır.

• Radioaktivlik xassəsi atom nüvələrinin quruluşu və tərkibi ilə bağlıdır.

• Xarici amillər (mexaniki təsir, temperatur, elektrik və maqnit sahəsi və s.) bu xassəyə təsir göstərmir.


MBM@2014


• 1899-Rezerford: radiumun radioaktiv şüalanması bircins olmayıb mürəkkəb quruluşa malikdir.

• Radioaktiv şüalar yüklü zərrəciklərdən ibarətdirsə, maqnit sahəsində meyl etməlidir.


MBM@2014


• Alfa zərrəciklər ikiqat ionlaşmış helium nüvəsindən ibarətdir

• Beta zərrəciklər çox böyük sürətə malik elektronlar selidir.

• Qamma şüalanma çox kiçik dalğa uzunluğuna malik elektromaqnit şüalanmasıdır.


MBM@2014

Atomun quruluş modelləri

Atomun Tomson modeliC.Tomson 1898-ci ildə atom modeli təklif etdi: radiusu 10-10 m olan müsbət yüklənmiş kürə daxilində müsbət yükləri neytrallaşdıran elektronlar üzür. Müsbət yüklər bu kürənin bütün həcmi boyu bərabər sıxlıqda paylanır, mənfi yüklü elektronlar isə onun daxilində “keksdə kişmiş” kimi yerləşir.


MBM@2014


Rezerford təcrübələri.

Atomun Rezerford modeli

1911 ci il


MBM@2014

Atomun quruluş modelləriRezerford təcrübələri. Atomun Rezerford modeli1911 ci il


MBM@2014


1. Atomun demək olar ki, bütün kütləsi onun nüvəsində toplanmışdır. Nüvənin ölçüsü atomun ölçüsü ilə müqayisədə çox kiçikdir.

2. Atom nüvəsi müsbət yükə malik olub, e – elementar yükün elementin dövri sistemdəki Z sıra nömrəsi hasilinə ( Ze) bərabərdir.

3. Elektronlar nüvə ətrafında dairəvi orbitlər üzrə hərəkət edir. Onların sayı Z -ə bərabərdir.


MBM@2014

Atomun quruluş modelləri• Rezerfordun nüvə modeli

Atom kütləsinin 99,95% -i nüvədə yerləşir


MBM@2014

Atomun quruluş modelləriƏksliklər-ziddiyətlərMaksvell nəzəriyyəsinə görə - təcillə hərəkət edən yüklü zərrəciklər elektromaqnit dalgaları şüalandırır.Buna görə orbitdə elektronun enerjisi azalar və o spiral üzrə hərəkət edərək nüvəyə yaxınlaşar. Spiral boyu hərəkətdə elektronun fasiləsiz olaraq enerji şüalandırdığına görə enerjisi azaldığından o nüvə üzərinə düşməli idi.!? Həqiqətdə isə atom dayanıqli sistemdir. Lənkəran Dövlət Universiteti

MBM@2014


1913 Nils Bor

I postulat

Atom sistemi yalnız hər birinə müəyyən enerji uyğun gələn xüsusi stasionar hallarda- kvant hallarında ola bilər. Stasionar hallarda atom şüalanmır və şüa udmur.

+

е


MBM@2014


1913 Nils Bor

II postulat

Atom böyük enerjili stasionar haldan kiçik enerjili stasionar hala keçdikdəşüalanmabaş verir. Əksinə atom şüa udduqda kiçik enerjili stasionar haldan böyük enerjili stasionar hala keçir.

+

е


MBM@2014


Daha böyük En enetjili stasionar haldan digər kiçik Ek enerjili stasionar hala keçdikdə atom şüalanır.

Şüalanan fotonun enerjisi stasionar halların enerjilərinin fərqinə bərabərdir:

E=Ek-EnЕ1

Е2

Е3

Е,eV

şüalanma


MBM@2014


Daha kiçik Ek enetjili stasionar haldan digər böyük En enerjili stasionar hala keçdikdə atom şüa udur.

Udulan fotonun enerjisi stasionar halların enerjilərinin fərqinə bərabərdir:

E=En-EkЕ1

Е2

Е3

Е,eV

udulma


MBM@2014



MBM@2014

Proton və neytronun kəşfiProton və neytronun kəşfi• 1913- Rezerford: Bütün atomların nüvələrinə daxil olan

zərrəciklərdən biri hidrogen atomunun nüvəsidir.

• Proton –yunanca “ilkin” deməkdir.

• 1919- Rezerford: Azot atomları alfa zərrəciklərlə atəşə tutuldu. Nəticədə oksigen və hidrogen atomunun nüvəsi əmələ gəldi.

• 1 a.k.v. (atom kütlə vahidi) karbon atom kütləsinin 1/12 hissəsinə bərabərdir. 1 a.k.v.= 1,66 10 -27 kq

• 1920 –Rezerford: Nüvədə elektrik cəhətdən neytral (yüksüz) olan, kütləsi isə protonun kütləsinə bərabər zərrəciklər mövcuddur.


MBM@2014

Proton və neytronun kəşfi• 1932-Ceyms Çedvik: Berilliumun şüalanması kütləsi

protonun kütləsindən azacıq böyük olan və elektrik cəhətdən neytral zərrəciklər selindən (neytronlardan) ibarətdir.


MBM@2014

Proton və neytronun kəşfi

• Neytron və proton- nuklon (nukleus-nüvə) adlanır.

• Nuklonlar kvarklardan təşkil olunmuşdur: hər bir kvarkın yükü elementar yükün miqdarının hissələrinə bərabərdir.


MBM@2014

Atomun nüvəsinin tərkibi• 1932- Dmitri İvanenko və Verner

Heyzenberq atomun neytron proton modelini verdilər.

• Yüngül nüvələrdə: protonların sayı neytronların sayına təqribən bərabərdir

• Ağır nüvələrdə: protonların sayı nuklonların ümumi sayının 40% -ni təşkil edir.


MBM@2014

Atomun nüvəsinin tərkibi

• Nüvə nuklon adlanan proton və neytronlardan ibarətdir.

• Nüvədə olan protonların sayı nüvənin yük ədədidir.

• Nüvənin kütlə ədədi nüvədəki nuklonların sayına bərabərdir.

A=N+Z


MBM@2014

İzotoplar və onların tətbiqi

• F.Aston – xlorun nisbi atom kütləsi 35və 37 olan iki atom qarışığından ibarət olduğunu müəyyən etdi.

- Kimyəvi xassələri eynidir.

- Kimyəvi reaksiyalara eyni cür daxil olur və eyni birləşmələr əmələ gətirir.

- Atomların elektron örtüyündə eyni sayda elektron var.

- Bu atomların nüvələrinin yükü eynidir.


MBM@2014

İzotoplar və onların tətbiqi

• Protonların sayı eyni, kütlə ədədi müxtəlif olan atomlar izotop adlanır.

• İzotopların nüvələrində protonların sayı eyni, neytronların sayı müxtəlifdir.


MBM@2014

Atom nüvələrinin radioaktiv çevrilmələri

Pyer Küri, Maria Küri, Ernest Rezerford və Frederik Soddi.


MBM@2014

7.6 Atom nüvələrinin radioaktiv çevrilmələri

• Bəzi radioaktiv kimyəvi elementlər şüalanma xassələrini uzun müddət saxlaya bilir. Onlarda şüalanma intensivliyi illər ərzində hiss olunacaq dərəcədə dəyişmir.

• Kimyəvi element alfa və ya beta şüalanmaya məruz qaldıqda başqa kimyəvi elementə çevrilir.

• Kimyəvi elementlərin radioaktiv çevrilməsi zamanı enerji ayrılır. Enerji ayrılması isə bir neçə il davam edə bilər.

• Radioaktiv çevrilmələrin gedişinə kənardan edilən müdaxilələr ( temperatur və təzyiqin dəyişməsi, kimyəvi reaksiyalar, elektrik və maqnit təsirləri və s. ) heç bir təsir göstərmir.


MBM@2014


• Nüvənin – zərrəcik şüalamdırmaqla özbaşına başqa nüvəyə çevrilməsi radioaktiv çevrilmə adlanır.

EYX AZ

AZ

42

42


MBM@2014


• Sıra nömrəsi olan bütün ağır nüvələr, demək olar ki, – radioaktivdir.

EYX AZ

AZ

42

42

82Z


MBM@2014


Nüvənin – zərrəcik şüalamdırmaqla özbaşına başqa nüvəyə çevrilməsi radioaktiv - çevrilmə adlanır.

İki çevrilmə növü vardır: pozitron şüalanması. Pozitron - elektronun əksidir.

elektron şüalanması. Bu çevrilmədə nüvədəki neytrondan biri protona çevrilir.

00

011 eYX A

ZAZ


MBM@2014


1913 – Kazimir Fayans və Federik Soddi Radioaktiv çevrilmə qaydası - çevrilməsi zamanı nüvənin yük ədədi iki, kütlə ədədi

dörd vahid azalır. Nəticədə element öz yerini dövri sistemin başlanğıcına doğru iki xana yerini dəyişir.

EYX AZ

AZ

42

42


MBM@2014


1913 – Kazimir Fayans və Federik Soddi Radioaktiv çevrilmə qaydası - çevrilməsi zamanı nüvədən bir elektron çıxaraq,

nüvənin yük ədədi bir vahid artır. Kütlə ədədi dəyişməz qalır. Nəticədə element öz yerini dövri sistemin axırına doğru bir xana yerini dəyişir.

00

011 eYX A

ZAZ


MBM@2014


1913 – Kazimir Fayans və Federik Soddi

Radioaktiv çevrilmə qaydası

- çevrilməsi zamanı nüvənin yük və kütlə ədədi dəyişməz qalır.


MBM@2014

Nüvə qüvvələri• Bu qüvvələr nüvədə nuklonlar arasındakı rabitəni təmin

edir. Nüvə qüvvələri təbiətdə ən güclü və cazibə xarakterli qarşılıqlı təsir qüvvəsidir.

• Bu qüvvələr elektromaqnit və qravitasiya qüvvələrindən fərqli olaraq yaxina təsir qüvvələridir. Onların təsir radiusu m tərtibindədir.

• Nüvə qüvvələri nuklonun elektrik qüvvələrindən asılı deyil, yəni nüvədə proton–proton (p-p), neytron-neytron (n-n) və neytron-proton (p-n) cütləri arasındakı nüvə qüvvələri qiymətcə eynidir.

• Nüvə qüvvələri doyma xassəsinə mallikdir. Nüvədə hər bir nuklon nüvənin bütün nuklonları ilə deyil, ancaq onu bilavasitə əhatə edən müəyyən sayda qonşy nuklonlarla qarşılıqlı təsirdə ola bilər.

1510


MBM@2014

Kütlə ilə enerji arasında əlaqə

Cismin (zərrəciyin) tam enerjisi onun kütləsi ilə isıq sürətinin kvadratı hasilinə bərabərdir:

-işıq sürətidir.

Elektronun gərginliyi 1 V olan iki nöqtə arasında sürətləndiyi zaman qazandığı kinetik enerji elektron-volt adlanır.

2mcE

sanmc /103 8

CeV 19106,11 Lənkəran Dövlət Universiteti

MBM@2014

Kütlə ilə enerji arasında əlaqə

• Zərrəciklər sisteminin tam enerjisinin ixtiyari qədər dəyişməsi sistemin kütləsinin qədər dəyişməsinə səbəb olur:

• 1 a.k.v.-ə uyğun gələn enerji E=931,5MeV dir.

2mcE 2/ cEm

Em


MBM@2014

Nüvənin rabitə enerjisi. Kütlə defekti.

Kütlələrin fərqi kütlə defekti adlanır:

M nüvənin kütləsi, Z və N uyğun olaraq nüvədəki foton və neytronların sayıdır.

Sərbəst nuklonların cəmi ilə həmin nuklonlardan ibarıt nüvənin kütləsi arasındakı fərq kütlə defekti adlanır.

Zərrəciklər sistemindən nüvə əmələ gələn zaman kütlənin azalması bu sistemin enerjisinin rabitə enerjisi qədər azalması deməkdir.

nnp MNmZmm

22 )( cMNmZmmcE nnprab


MBM@2014


Nüvənin dayanıqlığı xüsusi rabitə enerjisi adlanan kəmiyyətlə xarakterizə olunur. Nüvənin bir nuklonuna düşən rabitə enerjisixüsusi rabitə enerjisi adlanır:

A –nüvədəki nuklonların sayıdır. Xüsusi rabitə enerjisinin vahidi MeV/nuklon-dur.

AErab /


MBM@2014


• Hidrogen atomunun xüsusi rabitə enerjisi sıfra bərabərdir.

• Kütlə ədədi aralığında olan nüvələrin xüsusi rabitə enerjisi ən böyük olub, təxminən 8,5 MeV/nuklon-dur.

13829 A


MBM@2014

Nüvə reaksiyaları. Nüvə reaksiyalarının enerjisi.

• Nüvənin elementar zərrəciklərlə və ya bir-biri ilə qarşılıqlı təsiri zamanı dəyişməsinə (çevrilməsinə) nüvə reaksyaları deyilir.

• Nüvə reaksiyaları zamanı nüvələr dəyişikliklərə məruz qalır. Nüvə reaksiyalarının baş verməsi üçün zərrəciklər nüvəyə çox yaxınlaşmalı və nüvə qüvvələrinin təsir dairəsinə düşməlidir.


MBM@2014


• 1919- Rezerford ilk nüvə reaksiyaları: Enerjisi 7,58 MeV olan alfa zərrəciklərlə azot nüvələri atəşə tutulmuş və nəticədə oksigen nüvəsi və proton almışdır.

• 1932-Nils Bor fərziyyəsi: Nüvə reaksiyaları iki mərhələdə baş verir:- zərrəcik nüvə tərəfindən tutulur və çox kiçik zaman müddətində yeni dayanıqsız nüvə yaranır. - Dayanıqsız nüvə spontan parçalanaraq, yeni nüvə və yeni zərrəcik əmələ gətirir.

HOHeN 11

178

42

147

HOFHeN 11

178

189

42

147


MBM@2014


• Nüvə reaksiyaları yeni atom nüvələri sintez etmək (birləşdirmək) üçündə istifadə olunur.(1932)

• Enriko Fermi- neytronların yaratdığı ilk nüvə reaksiyaları:

HeHeLiH 42

42

73

11

HeNaAln 42

2411

2713

10


MBM@2014


• Nüvə reaksiyaları zamanı enerjinin saxlanması qanunu ödənir.

E- reaksiya enerjisidir. Enerjinin udulması ilə gedən reaksiyalar endoternik, enerjinin ayrılması ilə gedən reaksiyalar isə eksodermik reaksiyalar adlanır.

Ecmcmcmcm 24

23

22

21

24321

2 )( cmmmmcmE


MBM@2014

Uran nüvələrinin böünməsi

• 1938- Otto Han və Friş Strasman- Uran nüvələrinin neytronlarla bölünməsi müəyyən olundu.

• 1939- O.Friş və L.Maytner – bölünmə prosesi ağır nüvənin kütləsi bölünmə zamanı meydana çıxan qəlpələrin kütlələri cəmindən böyük olduqda

mümkündür.

(Rubidium vəSeziium)

(Sirkonium və Tellur)

(Stronsium və Ksenon)

( Kripton və Barium)

.

nCsRb 10

14355

9037 3

nTeZr 10

13752

9740 2

nXeSr 10

13954

9538 2

nBaKr 10

14256

9136 3


MBM@2014

Uran nüvələrinin bölünməsi

• Nils Bor- Nüvənin bıünmə nəzəriyyəsini damla modelinə əsaslanaraq vermişdir: nuklonlar toplusu elektrik yükü ilə yüklənmiş maye damlasını xatırladan maye damlasını xatırladır. Nüvədə nuklonlar arasındakı nüvə qüvvələri nüvəni parçalanmaqdan qoruyur. Protonlar arasndakı elektrik itələmə qüvvələri onları parçalamağa cəhd edir. Neytronu udduqda uran nüvəsi əlavə enerji aldığına görə həyacanlaşır və deformasiya edərək uzunsov şəkil alır. Kulon qüvvələri üstünlük təşkil edir və nüvənin böündüyü qəlpələr böyük sürətlə bir-birindən uzaqlaşır.


MBM@2014



MBM@2014


• Bu modelə görə, nüvələrin bölünməsi zamanı ayrılan enerji nüvə təbiətli deyil, elektrostatik təbiətlidir.

• Nüvənin bölünmə prosesi iki-üç neytronun buraxılması ilə nəticələnir. Bölünmə zamanı yaranan qəlpələrdə neytronların sayının protonların sayına nısbəti Mendeleyev cədvəlinin ortalarında yerləşən atom nüvələri üçün mövcud olan nisbətdən böyükdür. Nəticədə bölünmə prosesində qəlpələr artıq qalan iki-üç neytronu buraxır. Qəlpələrin tərkibində neytronlar normadan çox olduğundan onlarda radioaktivdir. Qəlpəər bir neçə beta zərrəcik buraxmaqla stabil izotoplara çevrilir.


MBM@2014

Zəncirvari nüvə reaksiyası

• Bir karbon molekulu yaranarkən-4eV,

• Litium nüvəsi bölünərkən – 4Mev,

• Uran nüvəsi bölünərkən – 200Mev enerji ayırır.

• Uran nüvəsi bölünərkən yeni nəsil neytronlar yaradır: bu neytronlar yeni uran nüvələrini bölür, yenə 200 Mev enerji porsiyaları və yeni nəsil neytrinlar yaradır.


MBM@2014

Neytronların artma əmsalı. Böhran kütləsi

• Hər bir nəsildə neytronların sayının ondan əvvəlki nəsildə neytronların sayının nisbətinə neytronların artma əmsalı deyilir.

• Zəncirvari nüvə reaksiyasının getməsi üçün olmalıdır.

1

i

i

N

Nk

1k

• Zəncirvari nüvə reaksiyasının getməsi üçün tələb olunan ən kiçik uran kütləsi böhran kütləsi adlanır. Kürəşəkilli təmiz uran üçün 50 kq-dır. Bu kürənin radiusu təxminən 9 sm-dir. Lənkəran Dövlət Universiteti

MBM@2014

Nüvə reaktoru Neytron yavaşıdıcılarından istifadə etməklə uranın böhran kütləsini

dəfələrlə azaltmaq və qiymətli xammala qənaət etmək mümkündür. Yavaş neytronların uran nüvələri tərəfindən udulma ehtimalı sürətli neytronlata nisbətən yüz dəfələrlə böyükdür.

Ən yaxşı neytron yavaşıdıcıları ağır su və qrafitdir. Onların nüvələri ilə elastiki qarşılıqlı təsirdən sonra neytronların sürətləri istilik sürətlərinə qədər azalır.

Yavaşıdıcıların və neytron qaytarıcısı olan berillium örtüyünün tətbiqi zamanı uranın böhran kütləsini 250 q kimi azaltmaq mümkündür.


MBM@2014

Nüvə reaktoru

• 1942 ABŞ-Enriko Fermi - ilk nüvə reaktoru• 1946 Sovet İttifaqı-İqor Kurçatov – II nüvə reaktoru


MBM@2014

AES -də enerji istehsalı prosesi Uranın atom nüvəsinin daxili enerjisinin bir hissəsi

Neytronların və nüvələrin qəlpələrinin kinetik enerjisinə

Suyun daxili enerjisinə

Buxarın daxili enerjisinə

Buxarın kinetik enerjisinə

Turbinin və generatorunrotorlarının kinetik enerjisinə

Elektrik enerjisinə


MBM@2014

Atom enerjisi

Müasir problemlərdən biri – enerji ehtiyacının ödənilməsidir.

İlk Atom elektrik stansiyası (AES) 1954-cü ildə Rusiyanin Obninsk şəhərində istifadəyə verilmişdir. Gücü 5000 kVt olmuşdur.


MBM@2014

Atom enerjisi

AES – in üstünlükləri:

• AES-in işləməsi üçün çox az miqdarda yanacaq tələb olunur. ( 1 q uranda toplanan daxili enerji 2,5 ton neftin yanması zamanı ayrəlan enerjiyə ekvivalentdir.)

• İstilik elektrik stansiyaları ilə müqayisədəAES düzgün istismar olunarsa, ekoloji cəhətdən daha təmizdir.


MBM@2014

Atom enerjisi

Nüvə yanacağından istifadə insanlar üçün ciddi problemlər də yaradır:

• Uran izotopu radioaktivdir.İşçiləri və ətraf əhalini mühafizə etmək üçün nüvə reaktorunu çox qalın dəmir-beton örtüklə əhatə etmək lazımdır.

• Reaksiyada alınan yeni maddələrdə radioaktivdir. Nüvə yanacağı tullantıları xüsusi təhcizatlı kameralarda ciddi nəzarətdə saxlanmalıdır.

• Müasir dövrdə AES hər cür təxribatlaran ciddi mühafizə olunmalıdır.

İdarəolunmayan zəncirvari reaksiyalar atom silahının əsasını təşkil edir. Lənkəran Dövlət Universiteti

MBM@2014

• İdarəolunmayan zəncirvari reaksiyalar atom silahının əsasını təşkil edir. Kütləsi böhran kütləsindən kiçik olan iki qəlpə xüsusi mexanizmlə birləşdirilir. Bomba partlayarkən temperatur milyonlarla dərəcəyə yüksəlir, təzyiq kəskin artır, güclü partlayış dalğası yaradır, ətrafa canlı orqanizmləri məhv edən külli miqdarda radioaktiv maddə tullanır.


MBM@2014

• Atom bombası ilk dəfə II Dünya müharibəsinin sonunda ABŞ tərəfindən Yaponiyaya qarşı tətbiq olunmuşdur. 1945-ci il avqustun 6-sı və 9-unda Yaponiyanın Xirosimo və Naqasaki şəhərlərinə atilan iki atom bombası on minlərlə insanı məhv etmişdir, bütün tikililəri dağıtmğşdır.


MBM@2014


MBM@2014

İstilik nüvə reaksiyaları. Günəşin və ulduzların enerjisi

Yüngül nüvələrin sintezindən ibarət reaksiyalar istilik nüvə reaksiyaları adlanır. İstilik nüvə reaksiyaları çox yüksək temperaturlarda gedən yüngül nüvələrin birləşmə reaksiyalarıdır.

Ulduzlar və Günəş plazma qazından ibarətdir. 90% i hidrogen, 10%-i helium və başqa atom nüvələridir.


MBM@2014

İstilik nüvə reaksiyaları. Günəşin və ulduzların enerjisi

İdarəolunmayan istilik nüvə reaksiyaları -hidrogen bombası hazırlamaq mümkün olmuşdur.


MBM@2014

Şüalanmanın bioloji təsiri

• Radioaktiv maddələrin şüalanması müəyyən şəraitdə bütün canlı orqanizmlərin sağlamlığı üçün təhlükə törədir: canlı orqanizmlərdə ionlaşma təsiri yaradır, hüceyrədə baş verən dəyişiliklər onun məhvinə gətirir.


MBM@2014

Şüalanmanın bioloji təsiri

Radioaktiv şüalanmanın canlı orqanizmlərə mənfi təsirinin xarakteri iki mühüm amildən asılıdır:

1- orqanizmə ionlaşdırıcı zərrəciklərin verdiyi enerjinin miqdarından;

2- orqanizmin kütləsindənLənkəran Dövlət Universiteti

MBM@2014

Zərrəciklərin nüfuzetmə qabiliyyəti

• Alfa zərrəciklər - ən zəif nüfuzetmə qabilliyyətinə malikdir: adi kağız parçası, paltar. Qida ilə daxil olduqda təhlükəlidir.

• Beta zərrrəciklər – çox böyük nüfuzetmə qabilliyyətinə malikdir: Havada 5 m, orqanizmdə 1-2 sm dərinliyə nüfuz edə bilir. Ondan bir neçə millimetr qalınlıqda alüminium örtük qoruyur.

• Qamma şüalanma - ən böyük nüfuzetmə qabilliyyətinə malikdir: Qarşısı bir neçə metr qalınlıqda qurğuşun və ya beton örtük ala bilir.


MBM@2014

Alimlər haqqındaCon Dalton. İngilis

fiziki. Atom modelini təklif etmişdir.

Cozef Con Tomson. İngilis fiziki. Atomun modelini vermişdir.


MBM@2014

Alimlər haqqında Ernst Rezerford. İngilis fiziki.

Radioaktivlik təliminin banisi. Atomun planetar modelini vermişdir. 1908-ci ildə Nobel mükafatı almışdır.

Nils Bor. Danimarka fiziki. Hidrogen atomunun kvant nəzəriyyəsini yaratmış, atomun quruluşunu müəyyənləşdirmişdir.


MBM@2014

Alimlər haqqında Mariya Sklodovskaya

Küri.

Polşa fiziki. Radioaktivlik təliminin banilərindəndir. Polonium və radium elementlərini kəşf etmişdir.1903 və 1911-ci illərdə Nobel mükafatı almışdır.

Pyer Küri

Fransız fiziki. Radioaktivlik təliminin banilərindəndir. 1903 -cü ildə Nobel mükafatı almışdır.


MBM@2014

Ədəbiyyat

• Fizika 9 sinif üçün dərslik 2011

Resurs Lənkəran Dövlət Universitetinin dosenti

Bəşirov MirNamik tərəfindən hazırlanmışdır -2010Lənkəran Dövlət Universiteti

MBM@2014

Resursu hazırladı:

Bəşirov Mirnamiq Mirəhmədağa oğlu-

- fiz.-riy.e.n.,dosent, Lənkəran Dövlət Universiteti

[email protected]

Education

Atomnuve mbm2014