A auga. Hidrografía en España

A AUGA

Río TormesEncoro de AlmendraComezo dos Arribes

A HIDROSFERACICLO DA AUGA

Introdución (páx.89/ 85 NE)

• España conta cunha destacada diversidade hídrica, que inclúe augas superficiais e subterráneas.

• Ambas as dúas poden ser correntes, como os ríos ou regueiros; ou estancadas como lagos e humedais.

• A rama da xeografía dedicada ao estudo das augas é a hidrografía.

O PROBLEMA DA AUGA: os recursos hídricos en EspañaAuga: bacías hidrográficas e aproveitamento da auga

• O español medio non é consciente de que o consumo diario de auga de calquera das súas cidades dividido polo número de habitantes alcanza facilmente unha cifra superior aos 250 litros, e que en moitas delas esa taxa de consumo por habitante supera os 400 litros (...). Tampouco é consciente do grande tributo en auga que hai que pagar para a fabricación de determinados bens de orixe industrial (...). Nas rexións soleadas de escasa pluviometría, a auga é materia prima para o desenvolvemento agrícola de alto nivel produtivo. (...). Nas rexións soleadas da España seca, unha hectárea de regadío intensivo esixe unhas disponibilidades de mínimas de 6000 m3 por ano.

Aportes pluviométricos

• Recordade que as choivas, excluíndo a franxa norte, acadan medias anuais modestas e que os aportes se caracterizan pola súa irregularidade, tanto no espacio, como no tempo. A Península coñece períodos de acusadas secas, aos que seguen outros de abundancia nos que son habituais as choivas torrenciais e as inundacións. Ademais da precipitación, está a temperatura que é a responsable da evaporación. Ésta reducirá a auga dispoñible.

Ríos peninsularesFactores da diversidade fluvial (páx. 89, 85 NE)

• Definición: corrente de auga, máis ou menos caudalosa que desemboca no mar, noutro río ou nun lago.

• Factores que inflúen: o ríos peninsulares están condicionados por diversos factores que inflúen no seu caudal, organización das concas e as vertentes hidrográficas.

• Relevo e topografía: inflúen na organización das concas e das vertentes que se separan por unidades do relevo; na erosión dos ríos (maior cando máis inclinado sexa o terreo) e nas obras hidraúlicas (topografía abrupta favorece a construción de encoros aínda que sexan caros)

• Litoloxía: escorrentía superficial ou subterránea.• Clima: caudal: depende das precipitacións e distribución ao

longo do ano. As temperaturas colaboran na maior ou menor evaporación.

• Vexetación: minora a evaporación, erosión e riscos de inundacións.

• Acción humana: abastecemento, regulación e contaminación (sanemento).

O Duero é un río cuadaloso, debido ás achegas proporcionadas seus numerosos afluentes, pero o seu caudal é irregular, estiaxe en verán, debido á

redución das precipitacións nesa estación. (Duero o seu paso por Soria)

O Andarax (Tabernas-Almería). Posúe un caudal moi escaso e un réxime moi irregular, característico do sueste peninsular.

• A conca fluvial é o territorio que drena ou evacúa as súas augas naturais a un río principal que se conduce ata o mar.

• As concas fluviais peninsulares caracterízanse por estes trazos:

• As concas encóntranse separadas por divisorias de augas, formadas polos cumios dos relevos montañosos que as delimitan.

• Estas concas son: Cantábrica, Galicia-Costa, Miño-Sil, Duero, Tajo, Guadiana, Guadalquivir, Tinto-Odiel-Piedras (Atlántico), Concas internas de Cataluña, Ebro, Xúquer, Segura e Mediterráneo Andaluza (Mediterráneo).

Ríos peninsularesConcas fluviais (páx. 91, 86 NE)

• A vertente hidrográfica é o conxunto de concas cuxas augas verten no mesmo mar.

• Na Península existe unha gran disimetría entre as vertentes atlántico-cantábrica e mediterránea a causa da inclinación da Meseta cara ao oeste a partir do sistema Ibérico. Así na vertente atlántico-cantábrica desembocan o 69% dos ríos e na mediterránea o 31%.

Ríos peninsularesVertente hidrográfica (páx. 91-92, 87 NE)

Rios peninsularesExtensión das cuncas hidrográficas

ÁREA XEOGRÁFICA E. KM2 T. PEN. T.EST.

PENÍNSULA IBÉRICA 591.933 100% 100%

SUPERFICIE PENÍNSULA IBÉRICA ESPAÑOLA 499.542 84,4%

CUNCA VERTENTE CANTÁBRICA 23.747 4,0% 4,8%

CUNCA VERTENTE ATLÁNTICA 400.830 67,7%

CUNCA VERTENTE ATLÁNTICA ESPAÑOLA 308.439 52,1% 61,7%

CUNCA VERTENTE MEDITERRÁNEA 167.356 28,3% 33,5%

• Os ríos da vertente cantábrica son: • Curtos, xa que nacen en montañas próximas á costa.• Correntosos: teñen gran forza erosiva, dado que

salvan un gran desnivel entre o seu nacemento e desembocadura. Esta erosión sería aínda maior se as abas dos relevos que atravesan non estivesen protexidas pola vexetación.

• Caudalosos: debido á abundacia de precipitacións que son regulares.

• Estas circunstancias (auga, topografía abrupta) fai posible a construción de pantanos destinados fundamentalmente á produción hidroeléctrica.

• (Ir nº 40)

Ríos peninsularesVertente cantábrica (páx. 91-92, 87 NE)

VERTENTE SECTOR RÍOSUPERFICIE

KM2

CONCA

LONXITUDEKM

CAUDAL m3/s

Atlántica400839 Km2

67,7%(308439 Km2

España)61,7%

+

Cantábrica4,8%

Macizo Galaico

Grandes colectoresda Meseta

Depresión bética

Cª Cantábrica

Miño eOutrosDuero

Tajo

Guadiana

Guadalquivir

Nalón eOutros

17.757 Km2

98.375 Km2

(78.970 Km2)81.947 Km2

(55.770 Km2)67.500 Km2

(59.870 Km2)

57.421 Km2

4.657 Km2

310 km 340 m3/s

895 km 650 m3/s

1.008 km 500 m3/s

820 Km 79 m3/s

580 Km 164 m3/s

135

Mediterránea167.356 Km2

33,5%

Derrames Cª Béticas Derrames Cª Ibérica Depresión do EbroDerram. do Pirineo Oriental e Catalunya

SeguraJúcar...EbroLlobregatTer...

16.164 Km2

22.145 Km2

85.997 Km2

5.455 Km2

3.295 Km2

341 Km 21 m3/s534 Km 50 m3/s928 Km 614 m3/s 170 Km184 Km

• Os ríos da vertente atlántica son: • Longos, agás as pequenas concas galegas e

andaluzas, xa que nacen nas montañas próximas ao Mediterráneo e desembocan no Atlántico.

• Lentos: en xeral, a súa forza erosiva é escasa, dado que discurren por chairas que apenas se afunden, pero forman barrancos nos desniveis (arribes).

• Caudal abundante: alimentados por múltiples afluentes, pero o seu réxime é irregular. Presentan estiaxe en verán coincidindo co mínimo de precipitación e as enchentes en outono e primavera.

• Ir nº 51

Ríos peninsularesVertente atlántica (páx. 91-92, 87 NE)

• Os ríos da vertente mediterránea son: • Curtos, agás o Ebro, dado que nacen en montañas

próximas ao mar.• Erosionan violentamente polo forte desnivel que hai entre

o nacemento e desembocadura e acentúase por estar as súas abas desforestadas.

• Caudal escaso: escasas precipitacións e réxime irregular. Presentan acusada estiaxe en verán (moi prolongada nos ríos merdionais) e poden sufrir enchentes catastróficas no outono orixinada por chuvias torrenciais.

• Nesta vertente son frecuentes os torrentes, cursos intermitentes que só levan auga cando chove. Gran parte do ano as súas canles ou ramblas permanecen secas.

• Consecuencias: necesidade de construír encoros para regularizar o caudal e subministralle auga aos núcleos de poboación (importancia do turismo) , á agricultura e á industria.

• Ir a nº 163

Ríos peninsularesVertente mediterránea (páx. 91-92, 87 NE)

OS TORRENTES OS TORRENTES

Vertentes e cuncashidrográficas

• Cantidade de auga que pasa nun segundo por un punto dado dun río. Mídese en m3/s en estacións de medida de caudal instaladas en diversos puntos do seu curso.

• O caudal relativo é a relación entre o caudal medio anual e a superficie da conca e exprésae en l/s km2.

• O caudal experimenta variacións.• Ao longo do percorrido dun río, o tramo con maior caudal

adoita ser a desembocadura, onde se acumulan as achegas dos diversos afluentes; excepto nos casos onde hai forte evaporación, infiltración, ou un elevado consumo humano. Na península os ríos máis caudalosos son o Duero, Ebro e Tajo.

• Ao longo do tempo, o caudal pode presentar irregularidade anual, con enchentes ou estiaxes máis ou menos acusadas e irregularidade interanual. Na Península os ríos máis regulares son os da vertente Cantábrica e Galicia e os máis irregulares os da vertentente mediterránea (sobre todo no sueste).

Ríos peninsularesCaudal (páx. 90. 88 NE)

Ríos peninsularesCaudal (páx. 90. 88 NE)

• Escorrentía: auga que circula por unha conca hidrográfica. Pode ter lugar sobre a superficie terrestre (escorrentía superficial) ou por debaixo de la (escorrentía subterránea) e pode ser ramificada ou concentrada nun leito.

• Caudal: cantidade de auga que pasa nun segundo por un punto dado dun río. Mïdese en m3/seg.

• Caudal absoluto: volume total de auga que evacúa un río ao longo dun ano medido en hm3.

• Caudal medio ou módulo: valor medio do caudal dunha serie de polo menos 30 anos.• Caudal relativo: relación entre o caudal medio anual (módulo) e a superficie da conca

fluvial. Exprésase en m3/seg/km2 l/seg/km2. O módulo considérase inferior se ten un valor a 5, medio entre 5-15 e superior se está por encima de 15.

• Enchente: momento de máximo caudal dunha corrente de auga. O termo tente a usarse para designar aumentos anormais de caudal que producen efectos catastróficos.

• Estiaxe: momento de caudal máis baixo dunha corrente de auga.• Irregularidade interanual: calcúlase dividindo o caudal medio do ano máis caudaloso

entre o caudal medio do ano menos caudaloso. Un valor inferior ou igual a 3 indica regularidade; un valor superior a 7 indica irregularidade, e un valor entre 3 e 7 indica certa irregularidade.

Pluvial mediterrá

neo continental

Ríos peninsularesRéxime fluvial (páx. 90. 88 NE)

RÉXIMES FLUVIAIS (páx. 90/88 NE) (páx. 114-115) (108-109 NE)

• Cantidade de auga que leva o río ao longo do ano e que pode fluctuar mes a mes ou variación estacional do caudal dun río.

• O réxime fluvial depende dos aportes xerados polas precipitacións xa sexan de neve ou de choiva.

• Para representar o réxime dun río utilízanse gráficas: no eixe horizontal sitúanse os meses e no vertical o coeficiente de caudalosidade (k) resultado de dividir o caudal medio de cada mes entre o caudal medio anual a partir de datos medios recollidos durante un período de, polo menos 30 anos. Un valor inferior a 1 indica augas baixas e un valor superior a 1 augas altas.

RÉXIMES FLUVIAIS (páx. 90/88 NE) (páx. 114-115) (108-109 NE)

• Réxime nival: alta montaña (nacemento), onde son frecuentes as nevadas. Caudal máximo en primavera, co desexeo, e o mínimo no inverno, ao quedar retida a precipitación en forma de neve ou de xeo nas montañas.

• Réxime pluvial: só depende das precipitacións. Máximo estación chuviosa. Mínimo estación seca.

• Réxime mixto: nivo-pluviais ou pluvio-nivais, segundo predomine a influencia da neve ou das precipitacións.

RÉXIMES NIVAIS (páx. 90) (páx. 114-115) (108-109 NE)

• Teñen o seu caudal determinado polas achegas hídricas procedentes da fusión das neve. Son ríos caudalosos, cun máximo destacado na primavera (ao se producir o desxeo) e mínimo no inverno (auga retida en forma de neve ou xeo). O réxime nival correspóndelle a ríos de montaña e responde a dous tipos básicos: nival puro e mixto.

RÉXIME NIVAL PURO(páx. 90) (páx. 114-115) (108-109)

• Propio das zonas de alta montañas (por encima de 2500 m). As augas altas danse en verán, que é cando se produce o desxeo, e as estiaxes na estación fría, por seren tódalas precipitacións en forma de neve e quedaren solidificadas: ríos pirenaicos e de Serra Nevada.

Noguera de Cardós: Cangas de Bohí Módulo 1,6 m3/s

0,000,501,001,502,002,503,003,504,004,505,00

X F M A M X XL A S O N D

RÉXIMES MIXTOS (páx. 90) (páx. 114-115) (108-109)

• Corresponde aos ríos de montaña media, situada a altitudes inferiores a 2.500 m. Teñen un máximo principal anterior ao mes de xuño, xa que a neve se funde antes, e un máximo secundario no outono de tipo pluvial.

RÉXIME MIXTORéxime nivo-pluvial (páx. 90) (páx. 114-115) (108-109)

• Entre 2000 e 2500 m. Depende maioritariamente das neves, pero as chuvias tamén inflúen nas súas enchentes. As augas alcanzan o seu máximo en maio, pola fusión das neves, así como en outubro cando comezan as chuvias de outono: alto Ter, alto Gállego ou alto Nalón (ríos da cornixa Cantábrica). Estiaxe estival non é moi profunda.

Segre: Puigcerdá Módulo 16 m3/s

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50


RÉXIME MIXTORéxime pluvio-nival (páx. 90) (páx. 114-115) (108-109)

• (1600-1800 m.) A maior contribución das augas recíbena en primavera, pero a fusión de neves próximas tamén é importante. Algúns ríos son o alto Henares, Alagón, Tormes ou Pisuerga. Non hai retención de neve en inverno. A estiaxe estival alóngase ata entrado o outono.

Eresma: Segovia Módulo 8,42 m3/s

0

0,5

1

1,5

2


RÉXIME PLUVIALOceánico (páx. 114-115) (108-109)

• A maioría dos tramos dos ríos españoles pertencen ao réxime pluvial.

• A cantidade de auga depende das choivas e normalmente sofren unha importante redución das súas augas durante o verán, a estación seca.

• Pluvial-oceánico: típico dos ríos de fachada atlántica noroccidental (enchentes invernais, estiaxe en verán. Esta non é tan acusada coma o dos ríos mediterráneos nin implica escaseza de caudal dado que o módulo de caudal é elevado.

Miño: Pontemaior Módulo 243,91 m3/s

0

0,5

1

1,5

2

2,5


RÉXIME PLUVIALMediterráneo puro (páx. 114-115) (108-109)

• Pluvial-mediterráneo puro: • O seu caudal é escaso e

irregular. Presenta tres picos (dous en primavera: febreiro-marzo e maio-xuño e outro en outono (setembro-outubro) e tres picos mínimos (principal en verán e os outros dous menos pronunciados en xaneiro e marzo-abril).

• Típico da fachada Mediterránea ata o cabo da Nao.

Mijares: Villareal Módulo 14,72 m3/s

0

0,5

1

1,5


RÉXIME PLUVIALMediterráneo de interior (páx. 114-115) (108-109)

• Pluvial mediterráneo interior: ríos do interior peninsular. Estiaxe longa e pronunciada en verán. Augas altas en primavera (marzo-abril-maio) e outono (novembro-decembro).

Lozoya: Fuentes Viejas Módulo 9,82 m3/s

0

0,5

1

1,5

2

2,5


REXÍMENES PLUVIALPluvial subtropical (páx. 114-115) (108-109)

• Pluvial-Subtropical: ríos máis meridionais da Península, especialmente aos da conca sur. Teñen un caudal moi escaso e irregular (sete meses por debaixo da unidade. Augas altas invernais (febreiro-marzo).

Guadalhorce: El Chorro Módulo 8,02 m3/s

0

0,5

1

1,5

2

2,5


Pluvial mediterrá

neo continental

RECUERDO INFANTIL

Una tarde parda y fría de invierno. Los colegiales

estudian. Monotonía de lluvia tras los cristales.

Es la clase. En un cartel se representa a Caín

fugitivo, y muerto Abel, junto a una mancha carmín.

Con timbre sonoro y hueco truena el maestro, un anciano

mal vestido, enjuto y seco, que lleva un libro en la mano.

Y todo un coro infantil va cantando la lección:

«mil veces ciento, cien mil; mil veces mil, un millón».

Una tarde parda y fría de invierno. Los colegiales

estudian. Monotonía de la lluvia en los cristales.

Antonio Machado

TEXTO TOMADO DA ENCICLOPEDIA ÁLVAREZ DE TERCEIRO GRAO (para escolares de 10 a 12 anos) ADAPTADO Á LEI EDUCATIVA DE MOYANORÍOS DE ESPAÑA

RÍOS DE LA VERTIENTE ATLÁNTICALos ríos de esta vertiente son largos y lentos; generalmente su cauce es profundo y su caudal disminuye mucho en verano. Estos ríos son:El Miño, nace en Fuen Miña, provincia de Lugo, pasa por Lugo y Orense y desemboca por La Guardia, entre España y Portugal. Su afluente principal es el Sil.El Duero nace en los Picos de Urbión, provincia de Soria; pasa por Soria y Zamora y desemboca en Oporto (Portugal). Sus principales afluentes son: el Pisuerga y el Esla, por la derecha, y el Tormes, por la izquierda.Este río es muy aprovechado para la obtención de energía eléctrica.El Tajo nace en la sierra de Albarracín, provincia de Teruel; pasa por Toledo y desemboca por Lisboa. Sus principales afluentes son: el Jarama y el Alberche.El curso de este río es profundo; pero, no obstante, es aprovechado para regar las huertas de Aranjuez y Talavera.El Guadiana nace en las lagunas de Ruidera, provincia de Ciudad Real, pasa por Badajoz y desemboca por Ayamonte, en la provincia de Huelva. Sus principales afluentes son: el Jalón (errata es el Jabalón) y el Zújar. El Guadalquivir nace en la sierra de Cazorla, provincia de Jaén; pasa por Córdoba y Sevilla y desemboca por Sanlúcar de Barrameda, en la provincia de Cádiz. Desde Sevilla es navegable, y su afluente principal es el Genil.

III Nuestras vidas son los ríos

que van a dar en la mar, qu'es el morir;

allí van los señoríos derechos a se acabar

e consumir; allí los ríos caudales, allí los otros medianos

e más chicos, allegados, son iguales

los que viven por sus manos e los ricos.

PRINCIPAISRÍOS E CONCASHIDROGRÁFICAS

DE GALICIA

(libro páx. 107)

PRINCIPAIS RÍOS E CONCAS HIDROGRÁFICAS DE GALICIA(PÁX. 107-109) (103-105)

• Factores: compartimentación do relevo, elevada pluviometría, estrato litolóxico moi impermeable xera unha rede fluvial moi densa.

• Disimetría de vertentes: atlántica e cantábrica. • Cantábrica: 2500 km2 (8,5% de Galicia). Os ríos da vertente

cantábrica son curtos (salvo Navia (80 km) ou Eo (79 km) dado que nacen nas serras orientais. Os outros nacen nas serras setentrionais.

• Atlántica: 27.000 km2 (91,5% de Galicia). Diferenciamos a Galicia litoral e interior. A primeira ten como extremo do nacemento dos ríos a Dorsal Occidental e en moitos casos as serras litorais. Ríos curtos cunha extensión entre 50 e 100 km. Na interior destaca a gran conca do Miño-Sil que ten unha extensión duns 15.000 km2. No sureste ourensán detacan dúas concas que se abren cara Portugal (Limia e Támega (esta pertenencente á conca do Duero).

• Forte encaixamento da rede fluvial: aproveitamento para encoros.• Caudal abundante e regular. Réxime pluvial oceánico (enchente en

inverno e estiaxe en verán) pluvio-nival nas cabeceiras orientais (dúas enchentes: inverno e primavera e estiaxe en verán).

VERTENTE CANTÁBRICA

(páx. 91) (87 NE)

• Ver características

• nº 14

• Ríos: Bidasoa, Nervión, Nalón, Narcea, Eo, Masma e Landro.

*A lonxitude pode variar se comparamos con outras fontes

Mapa páx. 116 libro

Vertente cantábrica: Deva

Desfiladero da Hermida

Exemplo de río cántabro

Vertente cantábrica: Bidasoa

Desembocadura: Hondarribia-Hendaya

Vertente cantábrica: Urumea

Desembocadura: San Sebastián

Vertente cantábrica: Nervión

Nacemento

Vertente cantábrica: Nervión

Desembocadura: Ría de Bilbao

Vertente cantábrica: Cares

Desfiladero

Vertente cantábrica: Sella

Piragüismo

Vertente cantábrica: Nalón

Conca mineira

Vertente cantábrica: Eo

DesembocaduraRía de Ribadeo

Vertente atlántica(páx. 91) (87 NE)


• nº 16

• Vertente atlántica: Eume, Mero, Xallas, Tambre, Ulla, Lérez, Limia, Miño e Sil.

• Duero cos afluentes Esla, Pisuerga, Tormes e Eresma.

• Tajo cos afluentes Alagón, Tiétar.• Guadiana co afluente Jabalón.• Tinto, Odiel.• Guadalquivir co afluente Genil.

Vertente atlántica(páx. 91) (87 NE)


Mapa páx. 117 libro

Vertente atlántica: Duero

Exemplo de río atlántico

Ao seu paso por Zamora

Vertente atlántica: Eume

Encoro


Fragas de Caaveiro


DesembocaduraPontedeume

Vertente atlántica: Tambre

Lagoa de SobradoPerto do nacemento

<>

Vertente atlántica: Tambre

Desembocadura PontenafonsoRía de Noia

<> • Onde estamos?:

¿No curso alto, medio ou baixo dun río?

• Que predomina?: a erosión, o transporte ou a sedimentación?

• Ten Davis razón?: Non.

Vertente atlántica: Xallas

Vertente atlántica: Xallas

Desembocadura EzaroRía de Corcubión

Torrentes de Mácara

Vertente atlántica: Ulla

Limiao seu paso por Lobios

Vertente atlántica: Limia

VERTENTE ATLÁNTICA: MIÑONACE EN FONMIÑÁ (PROVINCIA DE LUGO)

• Nace na Serra de Meira (Serras Orientais galegas do Macizo Galaico)

• Ten unha lonxitude de 310 km. Cuenca 12.486 km2

• Drena 1/3 do territorio galego.• Caudal considerable 242 m3/s.• Réxime alternativo: pluvio-nival ou pluvial.• O seu principal afluente é o Sil.• En distintos tramos do seu percorrido discurre por

canóns.• Atravesa Lugo e Ourense e desemboca na Guarda.

Vertente atlántica: Miño

Nacemento Pedregal de Irimiana serra de Meira

Lagoa de Fonmiñá


Miño ao seu paso por Lugo


Miño ao seu paso por Portomarín



Portomarín. Antes da construción

do encoro de Belesar


Portomarín. Restos daantiga vila

Encoro de Belesar


Miño. A Cova



Miño. Encoro dos

Peares

Os PearesÚnense as augas do Sil


Montefurado

Vertente atlántica: Sil

Canón do Sil


Canón do Sil


MiñoO seu paso por Ourense


MiñoTermas de Outariz

Ourense



MiñoPaso por Tui

MiñoDesembocadura

na Guarda


VERTENTE ATLÁNTICA: DUERO

• O terceiro en lonxitude: 895 Km

• 98.375 Km2 de cunca (78.970 Km2 cunca española) a máis extensa da península.

• Rede fluvial simétrica (o cauce do Duero sitúase no medio da Meseta e os afluentes da esquerda (Sistema Central) como da dereita (C. Cantábrica) teñen a mesma lonxitude aproximadamente.

• Os afluentes procedentes da cordilleira Cantábrica son máis caudalosos que os do Sistema Central.

• Pisuerga (marxe dereita) e Tormes e Eresma (marxe esquerda) son afluentes que hai que saber.

Vertente atlántica: DueroConca

Vertente atlántica: DueroConca


Nacemento Lagoa NegraPicos de Urbión


Ao seu paso por SoriaOutono


Denominación de orixeviñedo


Ao seu paso por Toro (Zamora)


Ao seu paso por Zamora


Arribes


Arribes


Por tugalViño de Oporto


DesembocaduraPorto


DesembocaduraPorto

VERTENTE ATLÁNTICA: TAJO

• O primeiro en extensión 1008 Km • 81.947 Km2 de cunca (55.770 Km2) pertenecentes á

cunca española (a terceira en extensión da península.• Rede fluvial asimétrica (máis cercana aos Montes de

Toledo que ao Sistema Central)• Os afluentes procedentes do Sistema Central son máis

caudalosos que os procedentes dos Montes de Toledo.• Alagón e Tiétar (marxe dereita) son afluentes que hai

que saber.

Vertente atlántica: TajoConca

Vertente atlántica: Tajo

NacementoSerra de Albarracín(Mtes. Universais)

Sistema Ibérico


Curso altoParque Natural

Alto Tajo


Embalses deEntrepeñas-BuendíaIníciase o Trasvase

Tajo-Segura

PAU Xuño 2016: Problemática dos recursos hídricos en España e posibles solucións.a) Os transvases. b) A desalinización. c) A recuperación de acuíferos. d) O saneamento dos ríos. (páx. 122-124)) (119-122 NE)

• Introdución• EEspaña é un territorio onde a auga é escasa e está

desigualmente repartida.

• Podemos considerar España como unha área xeográfica árida porque as precipitacións unicamente superan os 1000 mm anuais nos lugares de clima propiamente oceánico, onde chegan os efectos das borrascas atlánticas, e nalgunhas zonas de montaña. Nas terras de clima interior e mediterráneo as chuvias son escasas e irregulares, con veráns secos, e con intensa evaporación. Do elevado grao de aridez de boa parte das terras de España derívase a escaseza dos seus recursos hídricos.

CONSUMO DE AUGA EN ESPAÑA (2012)

82,6%

3,7%

13,7%

Agrícola (regadío)Outros usos económicosDoméstico-urbano


• O balance hídrico resulta da diferenza entre a dispoñibilidade e o consumo de auga.

• No caso de España, debido a evaporación, só quedan dispoñible un 32% de auga achegada pola precipitación, da cal se aproveita menos da metade.

• Esa cantidade permite un balance global positivo, aínda que en realidade existen desequilibrios entre áreas excedentarias e deficitarias. As razóns son principalmente dúas:

• O desequilibrio entre os recursos dispoñibles e a demanda. Excedente no NO e N Peninsular. Déficit no mediterráneo consumo agrícola, industrial e turístico nunha área de precipitacións escasas e irregulares.

• Perdas de auga uso de sistemas insuficientes con fugas nas conducións (15,8%) no 2012.


• As confederacións hidrográficas son entidades adscritas ao Ministerio de Medio Ambiente que teñen como función xestionar os recursos hídricos do territorio que se lles asignou. Os recursos hídricos son importantes nas confederacións do Norte, Douro, Texo e Ebro. Pola contra manteñen un precario equilibrio as do Guadiana, Xúcar, Pireneo Oriental e Canarias e son claramente deficitarias as confederacións do Guadalquivir, Sur, Segura e Baleares. Por iso, as políticas hídricas están orientadas á obtención de auga. Cabe diferenciar entre a política de transvasamentos, a desalinización da auga do mar, a recuperación dos acuíferos e os plans de saneamento dos ríos.

• Actualmente hai as seguintes confederacíóns hidrográficas:

VERTENTE ATLÁNTICO-CANTÁBRICA

Galicia CostaMiño-Sil

CantábricaPaís Vasco

DueroTajo

GuadianaAtlántico Anadaluza

Guadalquivir

VERTENTE MEDITERRÁNEA

Mediterránea AndaluzaSeguraJúcarEbro

Catalunya

Vertentes e cuncashidrográficas

CONCAS CAPACIDADE MÁXIMA hm3

2011 29-XI % 2006 %

MEDIA 10 ÚLTIMOS

ANOS %

Galicia Costa 684 328 47,95% 542 79,20% 397 58,04%

Miño-Sil 3.030 2.140 70,63% 2.451 80,90% 1.870 61,72%

Cantábrica 625 441 70,56% 473 75,68% 429 68,64%

País Vasco 21 16 76,19% 10 47,60% 15 71,43%

Duero 7.520 4.241 56,40% 5.553 74,40% 4.045 53,79%

Tajo 11.012 6.327 57,46% 6.870 62,40% 5.404 49,07%

Guadiana 8.635 6.653 77,05% 4.587 55,30% 5.125 59,35%

Atlántico Anadaluza

1.878 1.487 79,18% 1.055 47,60% 1.042 55,48%

Guadalquivir 8.280 6.264 75,65% 2.741 38,30% 3.826 46,21%

Vertente Atlántica 41.685 27.897 66,92% 24.282 60,00% 22.153 53,14%

Mediterránea Andaluza 1.177 815 69,24% 305 29,30% 779 66,19%

Segura 1.141 608 53,29% 125 11,10% 218 19,11%

Júcar 3.336 1.674 50,18% 443 13,20% 855 25,63%

Ebro 7.507 3.767 50,18% 4.091 55,30% 4.103 54,66%

Catalunya 736 511 69,43% 377 50,90% 412 55,98%

Vertente Mediterránea 13.897 7.375 53,07% 5.341 39,10% 6.367 45,82%

TOTAL 55.582 35.272 63,46% 29.623 54,70% 28.520 51,31%

A POLÍTICA HIDRAÚLICA (PÁX. 122-124) (119-122 NE)

PAU Xuño 2016: Problemática dos recursos hídricos en España e posibles solucións.

Encoros e Transvases (páx. 122-124)) (119-122 NE)

• Encoros: son grandes extensións de auga superficial almacendas artificialmente.

• O seu número aumentou desde principios do século XX ata sumar máis 1.300 na actualidade.

• Utilízanse para a produción de electricidade, regadío agrario, abastecemento urbano e industrial.

• Regulan o caudal dos ríos para evitar inundacións.

• Algúns teñen uso recreativo como a natación, a pesca e a navegación.

• Presentan problemas: son caros, acumulan sedimentos e fan que diminúa a súa capacidade e causan alteración no medio. Non se prevé na actualidade a construción de novos encoros.


A) Encoros e Transvases (páx. 122-124)) (119-122 NE)

• Transavases: A desigual distribución dos recursos hídricos presentou a posibilidade dunha política de transvasamentos, ao derivar auga dun río a outro. De feito o abastecemento de cidades como Madrid, Barcelona, Bilbao, Valencia, Murcia, Alacante, Sevilla ou Cádiz depende de pequenos transvasamentos de augas e de complexos sistemas de distribución. Na actualidade funcionan 38 en España.


A) Encoros e Transvases (páx. 122-124)) (119-122 NE)

• Para levar a cabo grandes transvasamentos son necesarias obras que, en ocasións, atopan unha forte oposición. De feito, dos proxectos existentes, unicamente se cumpriu a primeira fase do transvasamento Texo Segura. A ‐condución de auga a gran distancia require custosos traballos de enxeñaría e de bombeo, e pódese perder auga por evaporación.

• No 2004 paralizouse o Transvase do Ebro.• Doutra banda, a cesión de caudais dun río a outro pode

producir cambios nos acuíferos, limitacións para ampliar o uso da auga nas cuncas fluviais de orixe, e tamén producir cambios na achega de sedimentos.

Trasvase Tajo-Segura

VERTENTE ATLÁNTICA ou Mediterránea?: TAJOA XESTIÓN DA AUGA: OS TRANSVASAMENTOS

A POLÍTICA HIDRAÚLICA (PÁX. 122-124) (119-122 NE)

• O desequilibrio das cuncas hidrográficas potenciou que se leven a cabo proxectos de transvasamentos.

• Chamamos transvasamento a exportación de auga dun río ou dunha cunca hidrográfica a outra.

• Suponse que un río ou unha cunca hidrográfica é excedentaria e outra deficitaria.

• Actualmente funcionan 38 transvasamentos.• O máis coñecido é o Tajo-Segura.


Trasvase Tajo-SeguraPerfil


PROXECTO DE TRASVASE DO EBROA POLÍTICA HIDRAÚLICA (PÁX. 122-124) (119-122 NE)


B) Desalinizadoras (páx. 122-124)) (119-122 NE)

• Na actualidade, búscase satisfacer a demanda de auga das áreas deficitarias coa instalación de plantas desalgadoras. Esta solución resulta custosa e o seu funcionamento consume moita enerxía. No entanto, a técnica para desalgar a auga do mar está a realizar numerosos progresos para abaratar os seus custos e mais o seu consumo de enerxía, e a auga que se obtén é de boa calidade. En España funcionan plantas desalgadoras nas illas Canarias e Almería, e estanse a construír novas instalacións ao longo da costa mediterránea.

PLANTAS DESALINIZADORAS A POLÍTICA HIDRAÚLICA (PÁX. 122-124) (119-122 NE)

PLANTAS DESALINIZADORAS A POLÍTICA HIDRAÚLICA (PÁX. 122-124) (119-122 NE)

PLANTA DESALINIZADORA DE ALICANTE

O 45% DA AUGA CONSUMIDA NA ÁREA METROPOLITANA DE ALICANTE

PROCEDE DE DESALACIÓN.


C) A recuperación de acuíferos (páx. 122-124)) (119-122 NE)

• As augas subterráneas, cuxa renovación pode representar decenas de milleiros de anos, explótanse a partir da perforación de pozos e o bombeo de auga. Este aproveitamento foi moi intenso nas terras mediterráneas, para regar as hortas, e tamén para aquelas terras que non contan con outro recurso hídrico, como o Campo de Níxar, áreas do Maestrazgo e algúns lugares da Mancha. A extracción de auga dos acuíferos non soamente fixo diminuír o seu nivel, senón que tamén provocou o desecamento total ou parcial de áreas lacustres e palustres.



• Nas áreas litorais, o risco máis grave é a salinización da auga dos acuíferos. Para poder extraer auga doce, as perforacións alcanzaron ás veces os 600 m de profundidade. A falta de presión da auga doce rompe o equilibrio entre a presión que exerce esta e a auga do mar, que penetra nos acuíferos e provoca a salinización dos solos de cultivo e a perda da súa fertilidade. Esta auga non é apta para algúns usos industriais nin para o consumo.

Salinización de acuíferos



• A crecente urbanización da costa mediterránea e a agricultura e mais a gandaría intensiva favoreceron a filtración das augas residuais, xurros e produtos químicos que corromperon a calidade de moitas augas subterráneas. Para resolver estes problemas actualmente proponse inxectar auga para recargar algúns acuíferos e proceder á depuración das augas que conteñen.

GANDARÍA VIVENDAS AGRICULTURA INDUSTRIA

Purines Augas residuais

Pozocego

Abonos e plaguicidas

Residuosindustriais

Contaminación de acuíferos


D) Plans de saneamento dos ríos (páx. 122-124)) (119-122 NE)

• En España aplícanse plans de saneamento dos ríos coa finalidade de reducir a progresiva deterioro da calidade das súas augas e acadar un bo estado ecolóxico, o que significa que os seus leitos van poder ter a capacidade de xerar vida.

ERAR de MadridEstación rexeneradora de augas residuais



• As estacións de rexeneración de augas residuais (ERAR) tratan a auga depurada para reutilizala en usos que non requiren auga potable como a rega agrícola, urbana, industria, mantemento de caudais fluviais mínimo ou recarga de acuíferos.

• O principal problema son as reticencias dos regadores por medo ao rexeitamento dos seus produtos.

• España conta cun plan para impulsala.

EDAR de Bens (A Coruña)Estación depuradora de augas residuais



• Estes plans supoñen un maior control sobre as verteduras industriais e urbanas, así como a instalación de colectores e plantas depuradoras de auga, para converter algúns ríos cloaca en ríos de augas limpas. Un dos obxectivos do Plan Nacional de Calidade das Augas 2007 2015 é a ‐restauración dos ríos españois co fin de devolver ao seu estado natural ríos, corgos, regueiros e brañais. Algunhas das metas principais que fixaba o Plan eran:

• Garantir a calidade da auga distribuída en consonancia coas normas europeas.

• Previr, reducir e tratar a produción de refugallos e os seus efectos nocivos.

• Garantir un nivel elevado de protección das augas e promover a súa utilización sustentable.

• Recuperar o valor ecolóxico e cultural dos ríos, posibilitando que as xeracións futuras poidan gozar da riqueza do medio fluvial.


Regulación, xestión e planificación dos recursos hídricos (páx. 122-124)) (119-122 NE)

• Plans hidrolóxicos de conca. Elaborados polas cofederacións hidrográficas nas concas intercomunitarias ou polas CC.AA. nas concas intracomunitarias.

• Plan hidrolóxico nacional. Elaborado polo goberno do Estado e os obxectivos son cumplir a normativa europea (Directiva Marco da Auga). Coa finalidade de:

• Asegurar o subministro en todo o territorio español equilibrado.

• Garantir o uso racional.

• Paliar os efectos das inundacións e as secas.


Produtos das hortas das Vegas do Tajo

madrileñas: Villaconejos


Paso por Aranjuez


Paso por Toledo


Central nuclear de Almaraz (Cáceres)


Parque NacionalMonfragüe (Cáceres)


Ponte romanade Alcántara

(Cáceres)


Paso por Santarem(Portugal)


Desembocaduraen Lisboa(Portugal)

VERTENTE ATLÁNTICA: GUADIANA

• 820 Km de extensión.• 67.500 Km2 (59.870 Km2 conca española). • Cunca disimétrica (máis perto aos Montes de Toledo)• Atravesa zonas de pouca pluviosidade, é o de menor caudal

dos principais cursos de auga da península.• O seu nacemento provén do afloramento de auga

subterráneas.• Presenta tres tramos diferenciados:• 1º Tras nacer nos Ollos do Guadiana, destaca pola súa

drenaxe subterránea, onde se atopan as Tablas de Daimiel.• 2º Entre Don Benito e Badajoz a súa veiga ampla e regada.• 3º Alentejo portugués cunca estreitase.• Afluentes que hai que saber: Jabalón.

Vertente atlántica: GuadianaConca

Vertente atlántica: Guadiana

NacementoOjos de Guadiana


Tablas de Daimiel(Ciudad Real)


Encoro de Orellana(Badajoz)


Paso porMérida


Guadiana del Caudillo(Badajoz)


Badajoz


Alentejo(Portugal)


DesembocaduraAyamonte

Vertente atlántica: Odiel e TintoConca Suratlántica andluza

Vertente atlántica: Río Tinto

Provincia de Huelva

VERTENTE ATLÁNTICA: GUADALQUIVIR

• 580 Km de extensión.• 57.421 Km2 cunca. • Ata época dos romanos estivo aberta ó

mar (Lago Ligustinos) e por iso penetra en forma de marisma.

• Forma unha rede disimétrica (máis cercana a Serra Morena) dado que os principais afluentes, como o Genil) proceden de Serra Nevada (Sistema Bético)

Vertente atlántica: GuadalquivirConca

Vertente atlántica: Guadalquivir

NacementoCañadas de la Fuente

Sª de Cazorla


Paso porCórdoba


Paso porSevilla


MarismasGuadalquivir


MarismasGuadalquivir

Santuario do Rocío


DesembocaduraSanlúcar de Barrameda

VERTENTE MEDITERRÁNEA (páx. 91) (87 NE)


• nº 17

• Ríos: Ter, Llobregat, Ebro (Aragón, Gállego, Cinca, Segre, Jalón), Turia, Júcar, Segura, Almanzora.


Mapa páx. 91 libro.

Vertente mediterránea: Segura

Exemplo de río mediterráneo

Ao seu paso por Archena (Murcia)

Vertente mediterránea: Ter

Afluente Onyaro seu paso por Girona

Vertente mediterránea: Llobregat

Zona Franca de Barcelona

VERTENTE MEDITERRÁNEA: EBRO

• Nace en Fontibre (Cordilleira Cantábrica)• 910 de lonxitude (segundo máis longo da

penísula)• 85.362 Km2 de conca (segunda)• Conca disimétrica (máis cercana ó Sistema

Ibérico que os Pireneos.• 426 m3/s• Afluentes máis importantes: Aragón, Gállego,

Cinca e Segre. O Jalón da marxe dereita.• Desemboca no Delta do Ebro.

Vertente mediterránea: EbroConca

Vertente mediterránea: Ebro

NacementoFontibre (Cantabria)


Miranda del Ebro(Burgos)


Logroño


Zaragoza


Meandros


Guerra civilBatalla del Ebro


Central nuclear de Ascó(Tarragona)


Delta del Ebro

VERTENTE MEDITERRÁNEATURIA

• Nace na Muela de San Juan (Montes Universiais: Sistema Ibérico perto da Serra de Albarracín

• 280 Km de lonxitude

• 6.393 Km2 de conca

• 14 m3/s

• Desemboca en Valencia

Vertente mediterránea: Turia

Las Rinconadas

Vertente mediterránea: Turia

ValenciaAntigo cauce

VERTENTE MEDITERRÁNEAJÚCAR

• Nace nos (Montes Universiais: Sistema Ibérico perto da Serra de Albarracín


• 21579 Km2 de conca

• 49,22 m3/s

• Desemboca en Cullera (Valencia)

Vertente mediterránea: Júcar

CuencaHuécar afluente do Júcar

Casas Colgantes


AlarcónEncoro de Enchideros


DesembocaduraCullera (Valencia)

VERTENTE MEDITERRÁNEASEGURA

• Nace en Fuente Segura (Jaén) Cordilleira Penibética


• 19525 Km2 de conca

• 26,3 m3/s

• Trasvase Tajo-Segura

• Río murciano atravesa por Murcia capital


NacementoFonte de Segura


Murcia


Orihuela(Alicante)


DesembocaduraGuardamar(Alicante)

Vertente mediterránea: Almanzora

Cuevas del Almanzora

Vertente mediterránea: Almanzora

Riada 1973

BALEARES E CANARIAS

• Carecen de ríos propiamente ditos. Posúen regueiros ou correntes de auga de escaso caudal, alimentados por mananciais.

• En Canarias a sobreexplotación dos acuíferos supuxo que apenas existan regueiros na actualidade.

• Os torrentes tamén son frecuentes en ambos arquipélagos.

TORRENT DE PAREIS (MALLORCA)

(PÁX. 92) (89 NE)

LAGOS, LAGOAS e HUMEDAIS (páx. 92. 89-90 NE)

• Masas naturais de auga, doce ou salobre, acumuladas en zonas deprimidas que alcanzan certa profundidade.

• Dos case 2.500 lagos que existen en España, moitos teñen carácter estacional e son de reducidas dimensións. En gran parte dos casos, o ser humano actuou sobre eles desecándoos con fins agrícolas. Poñemos algúns exemplos destes lagos e humedais segundo a súa orixe:

LAGOS E LAGOAS (páx. 92) (89-90 NE)

• LAGOS ENDÓXENOS: formados por forzas internas como fallas ou volcáns. Exemplo Lagoa da Janda (Cádiz) Campo de Calatrava (Ciudad Real).

• LAGOS ESÓXENOS: formados por axentes externos: acción da auga, xeo. Lagos glaciares: Estanys cataláns e Ibones aragoneses no Perineo ou o Lago de Sanabria (Montes de León). Lagos cársticos: lagoas de Ruidera.

• Lagos endorreicos: áreas áridas e semiáridas onde a escasa auga non ten forza para chegar ao mar:lagoas manchegas das Táboas de Daimiel, Sariñena, Monegros e Gallocanta (Aragón). Lagos eólicos: closes de Ampurdán.

• MIXTOS: lago de Banyoles (Girona), os de Alcázar de San Juan (Cidade Real)

Orixe Causa ExemploLocalización

provincial

Tectónica(endóxeno)

Afundimento por fallas La Janda Cádiz

Tectónica(endóxeno)

Cráter dun volcán Campo de Calatrava Ciudad Real

Glaciar(circo e val)(Esóxeno)

Obstrución morénica Lago de Sanabria Zamora

Erosión (ibóns e estanys) Ibón de Estanés Huesca

Cárstica(esóxeno)

Disolución da caliza ou xeso Lagoa de Ruidera Ciudad Real / Albacete

Endorreicos(esóxeno)

Zonas áridasTáboas de Daimiel

GallocantaCiudad Real/ Zaragoza

Eólicos(esóxeno)

Depresións escavadas vento Closes Ampurdán Girona

Litoral(esóxeno)

Acción mariña

Albufeira Valencia

Marísmas do Guadalquivir Sevilla / Huelva / CádizPáx. 92-93

Lago endóxeno-tectónico (afundimento dun falla)

Lagoa de La Janda (Cádiz)


Lagoa de Antela(A Limia-Ourense)

1952. Plan de colonización


Lagoa de Antela(A Limia-Ourense)

Actualidade

Lago endóxeno-volcánico (auga no cráter)

Lagoa de La Posadilla (Campo de Calatrava-

Ciudad Real)

Lago esóxeno-glaciar (glaciar de circo)

Ibón de SaboncosPireneo oscense

Lago esóxeno-glaciar (glaciar de val)

Ibones Parque NaturalPosets-Maleta

Pireneo oscense

Lago esóxeno-glaciar (glaciar de morena)

Lago de Sanabria(Zamora)

Lago esóxeno-cárstico (disolución da calcária ou xeso)

Lagoa de Ruidera Parque Natural

(Ciudad Real-Albacete)

Lago esóxeno-cárstico (disolución da calcária ou xeso)

Estany de Banyoles(Girona)

Lago esóxeno-eólico (acción do vento)

Closes do Ampurdán(Girona)

Lago esóxeno-antrópico (acción humana)

As Pontes(A Coruña)

Lago esóxeno-antrópico (acción humana)

Meirama(A Coruña)

Lago endorreico

Tablas de Daimiel(Ciudad Real)

Lago endorreico

Sariñena (Los Monegros)Zaragoza

Lago endorreico

GallocantaLa Calanda

(Zaragoza-Teruel)


• Humedais: extensións de terreo cubertas por auga pouco profunda e intermitente. En España están catalogados mías de 2.500 humedais.

• Os humedais poden ser interiores:

• Lagoa: masa de auga inferior a un lago. Poden ser doces ou salobres.

• Charca: masa de auga inferior a unha lagoa. Tamén poden ser doces ou salobres.

• Tubeira: área inundada onde hai abundancia de vexetación morta acumulada no fondo. Falta do osíxeno (formación de carbón).

Humedais

Lagoa Villafáfila(Zamora)


• Humedais costeiros:

• Albufeira: (literalmente en árabe mar pequeno). Lagoa litoral de auga salobre separada do mar por un cordón de area que comunica con éste por un ou varios puntos. Exemplo albufeira de Valencia.

• Marjal: zona húmida e pantanosa cuberta de vexetación case na súa totalidade. Exemplo marjal de Sagunto.

• Esteiro: desembocadura dun río onde se misturan correntes de auga doce e mariña.

• Salinas: depósitos de sal na costa por evaporación da auga mariña.

• Marisma: terreo baixo con respecto ao nivel do mar que resulta asolagado polas augas mariñas nas pleamares. Está sempre cheo de lama.

Albufeira

Valencia

Marisma

Guadalquivir

Lagoa litoral

Frouseira(Valdoviño)

Lagoa litoral

Doniños(Ferrol)

Lagoa litoral

Baldaio-Razo(Carballo)

Lagoa litoral

Traba(Laxe)

Lagoa litoral

Xarfas(Louro-Muros)

Lagoa litoral

Vidán(Corrubedo-Ribeira)


• Acuíferos: embalsamento de auga subterránea.

• Poden descargar as augas a través de ríos, mananciais ou directamente ao mar.

• Na Península existen preto de mil acuíferos.

• Concéntranse en áreas con rochas permeable (calcaria, arxilas ou volcánicas).

• En Baleares e Canarias os acuíferos proporcionan a maior parte dos recursos hídricos.

Acuíferos

Aproveitamento termalVega Baja do Segura

Education

A auga. Hidrografía en España