ZAMAN VE MEKAN

HȂL ( DURUM) EKLERİ1. Yalın Hâl İsmin hâl eklerinden hiçbirini almamış halidir.

Örnek: Aşağıdaki cümlede isimleri inceleyelim ve hâl eki almamış olanların ( yalın hâldeki sözcüklerin) altlarını çizelim.

Her gün on sayfa kitap okuyor.

Eve gidip senden haber bekleyeceğim.

Yeni kitabın çok fazla ilgi gördü.

2. Belirtme Hâli

Belirtme hali ekleri -ı,-i,-u,-ü ekleridir. Belirtme hali fiilin neyi etkilediğini gösterir. Fiile sorulan "kimi, neyi" sorularına cevap verir.

Örnek: Kalemi kırdı. Evi gördüm. Çayı sıcak içerim. Ağacı kurt, insanı dert yıkar.

UYARI: Belirtme hali ile 3. tekil iyelik eki olan –i’yi karıştırma. 3. tekil iyelik eki alan sözcük başına “onun” zamirini alabilir.

Örnek:

3. Yönelme Hâli

“-e” ekiyle yapılır.

Yüklemin yöneldiği yeri, nesneyi ya da kavramı gösterir. Yönelme hâlinde, ismin belirttiği kavrama yöneliş, dönme, yaklaşma, ulaşma söz konusudur.

Sinemaya git, eve dön...İki ahbap kafa kafaya vermiş...Yaşına göre ağır bir işte çalışıyordu.Sabaha kadar ders çalıştık.Benim itirazım yapılan haksızlığa.

4. Bulunma (Kalma) Hâli

“-de” ekiyle yapılır.

Eylemin yapıldığı yeri, nesneyi ya da soyut kavramı bildirir.

Örnek: Eski İstanbul'da ne güzel günler yaşanmış.

Okullar bu yıl da eylülde açılacak.            Suyu bir yudumda içti.               Siz ayakta kaldınız.                 Çamaşırları elde yıkıyormuş.        Saat yedide mi gelecekmiş?

5. Ayrılma (Uzaklaşma, Çıkma) Hâli

“-den” ekiyle yapılır.

Eklendiği kelimeyi dolaylı tümleç yapar; “çıkma, ayrılma, uzaklaşma” bildirir.

Örnek: Okul-dan çıktı, ev-den ayrıldı, yurt-tan geliyor, devlet-ten istedi...

Ali, evden yeni çıktı.

Birçok seneler geçti dönen yok seferinden.

DİKKAT:

1. İsmin –i hali -ı, -i, -u, -ü biçimine dönüşebilir. Dalı, evi, tuzu, köyü

2. İsmin –e hali –e, -a biçimlerine dönüşebilir. göze, güle, okula, taşa

3. İsmin –de hâli –de, -da, -te, -ta biçimlerine dönüşebilir. kalemde, okulda, ipte, kayıkta,

4. İsmin –den hâli –den, -dan, -ten, -tan biçimlerine dönüşebilir. keçiden, sudan, böcekten, kitaptan

5. Bazı isimler hâl ekleri aldıklarında araya kaynaştırma harfleri girer. Kaynaştırma harfleri “y, ş, s, n “ dir. halısı, silgiye, kapına.

6. Özel isimlere getirilen hâl ekleri kesme işareti ile ayrılır. Nevşehir’den, Berke’den, İzmir’de, Ankara’ya ( y kaynaştırma harfidir.) 7. p, ç, t, k ünsüzleriyle biten kelimelere -i ve –e durum ekleri eklendiklerinde kelimenin son harfi değişerek –b, -c, -d, -ğ’ ye dönüşür.

tarak –i tarağı ( k harfi, ğ’ye dönüşmüştür. )dolap –e dolaba ( p harfi, b’ye dönüşmüştür.)ağaç – i ağacı ( ç harfi, c’ye dönüşmüştür. )kâğıt – e kâğıda ( t harfi, d’ye dönüşmüştür. )

Aşağıdaki çizelgede verilen isimleri yalın hâllerini ve aldıkları hâl eklerine göre yazınız.

İSİM Yalın Durumu - i durumu -e durumu - de durumu -den durumu

otobüs otobüs Otobüsü otobüse otobüste otobüsten

üzüm

çay

okul

köy

cuma

gemi

güneş

ağaç

süt

yol

Aşağıdaki isimlerin aldıkları durum eklerine bakarak hangi durumda b bulundukların örneğe uygun olarak yazınız.

baharda ……..Bulunma durumunda……………….……….

parmağı ……Belirtme durumunda..………………..………meyveden ……………………………………………..………… parkta ……………………………………………………….gözü …………………………………………………….……. sınıftan ………………………………………………..mektubu ……………………………………………………… seçime …………………………………………………..odayı ……………………………………………… Çiçekten ……………………………………………………Hastadan ……………………………………………….…… elinden …………………………………………………….kuşu ………………………………………………… taşıtta …………………………………………………sınıfa …………………………………………………

İYELİK ( AİTLİK) EKLERİ

Varlıkların, kavramların kime ya da neye ait olduklarını bildiren eklere iyelik eki ya da iyelik zamiri denir.

Arabam (benim)Araban (senin)Arabası (onun)Arabamız (bizim)Arabanız (sizin)Arabaları (onların)

İyelik eki; benim, senin, onun, bizim, sizin, onların anlamlarından birini verir.

Örnek: Kitab-ım, kitab-ın, kitab-ı, kitab-ımız, kitab-ınız, kitap-larımasa-m, masa-n, masa-s-ı, masa-mız, masa-nız masa-ları su-y-um, su-y-un, su-y-u, su-y-umuz, su-y-unuz, su-larıne-y-im, ne-y-in, ne-y-i/ne-s-i, ne-y-imiz, ne-y-iniz, ne-leri

• İyelik ekleri isim tamlamasında tamlanana gelir başka bir deyişle tamlanan eki ile iyelik eki aynı ektir:

Örnek: Kapının kol-u, işin baş-ı, hayvan sevgi-s-i

SIRA SİZDE

Aşağıdaki cümlelerde iyelik eki alan sözcüklerin altını çizelim.

Elma ağaçlarınız hala duruyor mu?

Köydeki evimiz çok güzeldi.

Türkçe sınavın nasıl geçti.

İşim geç bitti.

Küçük oğlu askerden dönmüş.

Almanya’ daki akrabaları, ziyarete gelmiş.

KAYNAŞTIRMA HARFLERİTürkçe kurallara göre bir sözcükte iki ünlü yan yana gelmez. Araya kaynaştırma harfi girer. Türkçe’de dört tane kaynaştırma harfi vardır: ş, s, n, y. Bunların her birinin özel kullanım yerleri vardır.ş kaynaştırma harfi:

* Üleştirme sayı sıfatlarında kullanılır. Örnek: İki-ş-er, altı-ş-ar, yedi-ş-er

s kaynaştırma harfi:

* Üçüncü tekil şahıs iyelik ekinden önce kullanılır. Daha çok isim tamlamalarında tamlanan görevindeki sözcükte görülür.Örnek: Çocuğun oda-s-ı, Balığın koku-s-u

Not: Ancak “su” ve “ne” kelimeleri bu kurala uymaz.Örnek: Yemeğin su-y-u yok. , Çocuğun ne-y-i kaybolmuş. örneklerinde olduğu gibi…

y kaynaştırma harfi: Yukarıdaki kuralların dışında olan her yerde “y” kaynaştırma harfi kullanılır.

Örnek: Oda-y-a girdim. , Üşü-y-erek uyandım. , Ağla-y-anı tanıyorum.

Not: Kaynaştırma harfleri aslında iki ünlü arasında kullanılır. Ancak bazen iki ünlü arasına gelmediği halde de kullanıldığı olur. Özellikle “ile, idi, imiş, ise” gibi sözcükler ünlüyle biten bir sözcüğe eklendiğinde baştaki “i” ünlüsü düşer ve yerine “y” kaynaştırma harfi gelir.

Örnek: silgi > silgiyle, soba > sobayla, hasta > hastaydı, kısa > kısaymış, bitti > bittiyseÖrneklerinde görüldüğü gibi “y” kaynaştırma harfi iki ünlü arasında değildir. Bu durum “n” kaynaştırma harfinde de görülebilir. Zamirlerden sonra hal eki geldiğinde gerekmese de bu harf bulunur.

Örneğin “Ondan bunu hiç beklemezdim.” cümlesinde altı çizili sözcükte “n” kaynaştırma harfi iki ünlü arasında değildir.

İSİM (AD)TAMLAMALARI

Bir ismin aitlik (iyelik) ile başka bir isim tarafından tamlanmasıyla oluşan söz grubuna isim tamlaması denir.

Tamlayan ekleri: -ın,-in,un,ünTamlanan ekleri: -ı,-i-u-ü

Tamlamada birinci sözcük ……………………………., ikinci sözcük ise ………………………………………. dır.

Örnek: sevgi yumağı suyun sesi bilgisayarın kablosu

1. Belirtili İsim Tamlaması

Tamlayanın ilgi ( -in,ın,un,ün) , tamlananın iyelik (-ı,-i,-u,-ü) ekialdığı tamlamalardır.

Örnek: yer- in kulak- ı kardeşim- in ayağı masa- nın ayak- ı dünya- n-ın hal- i …………………… …………………… …………………… ……………………

BUNU BİL:Belirtili isim tamlamaları NEYİN / KİMİN sorularından birine cevapverir cevap tamlayandır.

Sorunun cevabı → NEYİN cevabı → sorunun

Kitabın sayfası → NEYİN sayfası → Kitabın

Ayşe’nin ablası → KİMİN ablası → Ayşe’nin

BUNU BİL:

Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir.

Perdelerini yeni yıkadım odanın.

Dağlarından bal damlar Aydın’ımın.

BUNU BİL:

Belirtili isim tamlamalarında tamlayan kişi zamiri ise tamlama eklerideğişebilir.

Ben- im ödev- imSen-in bilgisayar-ınBiz- im ev-imiz

BUNU BİL:

Belirtili isim tamlamalarında sıfat tamlayanın önündeyse tamlayanı, tamla-nın önündeyse tamlananı etkiler.

Kırık kapının kolu

Kapının kırık kolu

BUNU BİL:

Belirtili isim tamlamalarında tamlayan kişi zamiri ise düşebilir.Bu durumda iyelik eki alan sözcük tamlayanı düşmüş ad tamlaması olur.

Benim görevim sona erdi.Ad tamlaması

Görevim sona erdi.Tamlayanı düşmüş ad tamlaması

Onun arabası bozuldu.Ad tamlaması

Arabası bozuldu.Tamlayanı düşmüş ad tamlaması

2. Belirtisiz İsim Tamlaması

Sadece tamlananın ek aldığı (iyelik tamlanan eki) tamlamalardır.

Sevgi yumak- ıKitap kapak- ıCan yoldaş- ıFare kapan-ıKış mevsim- i

BUNU BİL:

Belirtisiz isim tamlaması NE sorusuna cevap verir. Cevap tamlayandır.

3. Zincirleme İsim Tamlaması

Zincirleme isim tamlaması en az üç sözcükten oluşur.Ya tamlayan kendi içinde bir tamlama kurar ya tamlanan kendi içinde bir tamlama kurar ya da her ikisi birden kendi içlerinde tamlama kurar.

[çocuk + (sırt + çanta)] = çocuğun sırt çantası

[(su + ses) + nağme] = su sesinin nağmesi

[(şehir + hava) + kirlilik] = şehrin havasının kirliliği

Çocuğun çantasının kilidi kırılmış.

Babamın amcasının eşi

Tamlamalar Belirtili İsim Tamlaması

Belirtisiz isim Tamlaması

Zincirleme İsim Tamlaması

Elma bahçesi

Telefonun sesi

Çiçekçi dükkanı

Eski köy evleri

Dik yokuşun başı

Çam ağacının altı

Kırmızı halının üstü

Serüven romanlarının yazarıOdanın dağınık görüntüsü

Aşağıda verilenlerden zincirleme isim tamlaması olanları işaretleyiniz.

Köy kahvesinin önü

Başarılı öğrencilerin sözleri

Kuyunun suyunun rengi

Dışarıdaki çocukların sesi

Büyük Atatürk’ün ölümsüz eseri

Tarihi evlerin geniş bahçeleri

SIFAT ( ÖN AD) Sıfatlar, isimlerden önce gelerek onların durumunu, biçimin, rengini, sayılarını, belli belirsiz miktarlarını ve işaret, soruyla yine isimleri belirten kelimelerdir. Sıfatlarlar isimleri nitelik (durum, biçim, renk) ve nicelik (sayı, miktar, soruyoluyla) yönünden tamamlarlar.

Bir cümlede eğer sıfat varsa mutlaka isim de vardır., dolayısıyla sıfatın olduğu her yerde sıfat tamlaması da vardır.

ÖRNEK: Bahçeden çok güzel çiçekler topladık. (çiçekler isimdir, güzel sıfattır.) Karşıdan iki yabancı geliyor. (iki sıfat, yabancı isimdir)

Sıfatlar genellikle çekim eki almazlar. Alırlarsa tür değiştirirler yani sıfat olmazlar.

ÖRNEK: Yaşlı insanlara saygı göster. sıfat Yaşlılara saygı göster. isim

Bir adam seni sordu. sıfat Biri seni sordu. zamir

Bir sıfat birden fazla ismi niteleyebilir.

ÖRNEK: Pazardan ucuz ucuz elmalar, portakallar, mandalinalar aldım. SIFAT İSİM İSİM İSİM

Birkaç sıfat bir ismi niteleyebilir veya belirtebilir.

ÖRNEK: Akıllı, çalışkan, saygılı öğrencileri kim sevmez ki? SIFAT SIFAT SIFAT İSİM

Bir isim hem belirtme hem de niteleme sıfatı alabilir.

ÖRNEK: İki eski dükkan Şu iyi insan

                                                                                                                                                                                                                                                 <="">

SIFAT ÇEŞİTLERİ

A-NİTELEME SIFATLARI

İsimlerin durumunu, biçimini, rengini kısacası kalıcı özelliklerini gösteren sıfatlardır. Niteleme sıfatlarının sorusu “nasıl” dır.

ÖRNEK:

Buraya yaşlı insanların oturması gerekiyordu. (Nasıl insanlar? Yaşlı insanlar. Durumu belirtiliyor.)Çocuklar dar kapıdan geçtiler. (Biçimi belirtiliyor.)Yine kırmızı elbisesiyle yola çıkmış. (Rengi belirtiliyor.)

                                                                                                                                                                                                                                                 <="">

UYARI: Eğer “nasıl” sorusunu fiile sorarsak ve de cevabı var ise o zaman o kelime(ler) sıfat değil zarftır.

Çaresiz insan evine yavaş yavaş gidiyordu.

Nasıl insan? Çaresiz insan. Çaresiz kelimesi sıfattır.Nasıl gidiyordu? Yavaş yavaş ikilemesi ise zarftır.

Unvan Sıfatları

Unvan sıfatları da niteleme sıfatları olarak değerlendirilir.İnsanları rütbe, derece, görev ve sosyal konumlarına göre adlarına takılan saygı ve tanıtma sözleridir. Bu kelimeler isimlerden ya önce gelir ya da sonra gelirler.

ÖRNEK: Fatma Hanım, Elif Hatun, Ali Dayı, Doktor İbrahim, Öğretmen Kemal, Bay Yaşar, Yüzbaşı Bekir...

NOT: Bu kelimeler her zaman büyük harfle başlar. (Akrabalık bildiren kelimeler cümle içinde küçük harfle başlar.)

B- BELİRTME SIFATLARI

Belirtme sıfatları kendi arasında dörde ayrılır.

Bu dünyada neler oluyor neler.Şu bahçenin güzelliğine bir bakar mısınız?O ağacın altını şimdi hatırlıyor musun?Bunlar kalsın öteki kitapları alalım.Böyle insanlara zaten güvenilmez ki.Ben artık böyle dizileri izlemiyorum.

1-İşaret Sıfatları

İsimleri işaret yoluyla belirten ve yerlerini bildiren sıfatlardır.

UYARI: İşaret bildiren sözcükler çekim eki aldıklarında ya da isimsiz kullanıldıklarında işaret zamiri olurlar.

1. Eve giderken bu yolu kullanırım ( sıfat ) Eve giderken bunu kullanırım (zamir)

2. Bu kazak benim en güzel giysim (sıfat) Bu, benim en güzel giysim (zamir)

3. Meyveleri bu torbaya doldur. ( sıfat ) Meyveleri buna doldur. (zamir)

4. Şu ev benim dedemin (sıfat) Şu dedemin (zamir)

5. O köy bizim köyümüzdür (sıfat) O bizim köyümüzdür (zamir)

                                                                                                                                                                                                                                                 <="">

2- Sayı Sıfatları

İsimlerin sayısal özelliklerini bildiren sıfatlara sayı sıfatı denir. Sayı sıfatları kendi içinde dörde ayrılır:

a.Asıl sayı sıfatları : İsimlerin sayılarını kesin olarak belirten sıfatlara asıl sayı sıfatı denir.

Üç arkadaş geziye çıktık.İzmir'de on gün kalacaktık.Bu çantayı ancak iki kişi taşıyabilir.

b. Sıra sayı sıfatı : Varlıkların sırasını bildiren sıfatlara sıra sayı sıfatı denir.Sıra sayı sıfatları isimlere gelen "-ıncı, -inci" ekleri ile yapılır.

Biz beşinci katta oturuyoruz.Buradaki birinci günüm iyi geçmişti.

c. Üleştirme sayı sıfatı : İsimlerin eşit paylara ayrılmış olduğunu belirten sıfatlara üleştirme sayı sıfatı denir.Bu sıfatlar isimlere getirilen "-ar, -er" eki ile oluşturulur.

Öğrencilere ikişer kitap verildi.Her komşuda yarımşar saat kaldık.

d. Kesir sayı sıfatı : İsimleri kesirli olarak belirten sıfatlardır.

Bu işte yüzde yirmi kâr var.Yarım kilo kıyma yeter.

e. Topluluk Sayı Sıfatı: Bu sıfatlar sayılara getirilen ız/ iz eklerinden biriyleoluşturulur.

İkiz Kuleler ne zaman yıkılmıştı?Amcamların üçüz çocukları oldu.

3. Belgisiz Sıfatlar

Bir ismi belli belirsiz yola belirten sözcüklerdir.

                                                                                                                                                                                                  

           <="">                                    <="">

Bazı işlerde acele edilmeli.

Birkaç arkadaş dışarıda bekliyor.

Hiçbir emek boşa gitmez.

Bütün öğrencileri bahçeye çıkarmışlar.

Her konuda bilgi sahibi olamayız.

Bir gün yine karşılaşırız.

Bunu Bil:

Asıl sayı sıfatı olan “bir” ile belgisiz sıfat olan “bir” karıştırılabilir. “Bir” kelimesi kesinlik anlamı taşırsa sayı sıfatı olur. Kesinlik bildirmezse belgisiz sıfat görevini üstlenir. 

ÖRNEK:

Bir çiçekle yaz olmaz ( asıl sayı sıfatı)

Onu bir akşam vakti gördüm.                  belgisiz sıfat

BUNU BİL: “Birkaç, fazla, her, her bir, herhangi bir, hiçbir...” kelimeleri belgisiz sıfat olduğunda tamlanan tekil olur.

Örnek:

Birkaç insan (Doğru)  Birkaç insanlar (Yanlış)

BUNU BİL:

“Birtakım” kelimesi “bazı” anlamına gelirse bitişik; bu anlama gelmezse ayrı yazılır.

Örnek:

Birtakım insanlar, bunu hâlâ anlayamadı. Okulumuz bu sene de  bir takım elbise verdi.

4. Soru Sıfatları İsmi soru yoluyla belirten sıfatlardır. Soru sıfatlarından bazıları şunlardır:

Nasıl, hangi, kaç, kaçıncı, kaçar, kaçız, neredeki, ne zamanki, ne, nice, ne gibi…

Sen nasıl kitaplardan hoşlanırsın?

Eve kaç gün sonra döneceksin?

Otobüse binerken hangi otobüse binmeliyim?

Ne gün geleceğini söylemedi mi?

Kaçar kişilik sınıflarda eğitim görüyorsunuz?

Neredeki ev sizin?

Daha önce ne gibi işlerde çalıştın?

Pekiştirme Sıfatları:Sıfatın anlamını güçlendirir. Sıfatın ilk sesli harfine kadar olan kısım alınarak “-p, -r, -s, -m” seslerinden uygun olanı eklenir. Bu elde edilen unsur sıfatın başına eklenir.

Örnek: yeşil ye-m-yeşil yemyeşil mavi ma-s-mavi masmavi

Sıfatlarda Küçültme:Azalma, küçülme, acıma ifadesi yüklemek için sıfata eklenen –cik, -cek, -ımsı, -ımtrak ekleriyle oluşturulur:

küçücük çocukufacık ellerçocuksu tavırmavimsi gök

Adlaşmış sıfat

Niteleme sıfatları çekim eki aldığında ya da çekim eki almasa bile sıfat tamlamasından ad öğesi düştüğünde adlaşır.

Ağlayanın malı gülene hayır etmez.

Akıllı köprü arayıncaya dek deli suyu geçer.

Akıllı, söylemeden düşünür, akılsız düşünmeden söyler.

Alçak uçan yüce konar, yüce uçan alçak konar.

--------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------

1. ETKİNLİK: Aşağıdaki sıfatları pekiştiriniz.Sıfat Ek Pekiştirme sıfatıGüzel

temiz

mor

yeşil

2. ETKİNLİK: Aşağıdaki sıfatlara küçültme anlamı yükleyiniz.Sıfat Ek Küçültme Anlamı Yüklenmiş

Yeşil

Kırmızı

Uzun

Dar

Ekşi

Büyük

Gaiplerden, bir ses geldi: Bu adamGezdirsin boşluğu ense kökünde!

Ve uçtu tepemden birden bire dam.Gök devrildi, künde üstüne künde...

Pencereye koştum: Kızıl kıyamet!Dediklerin çıktı. İhtiyar bacı!

Sonsuzluk elinde bir mavi tülbent,Ok çekti yukardan, üstüme avcı.

Ensemin örsünde bir demir balyozKapandım yatağa son çare diye.Bir kanlı şafakta , bana çil horozYepyeni bir dünya etti hediye.

Ben ki toz kanatlı bir kelebeğim,Minicik gövdeme yüklü Kafdağı,Bir zerreciğim ki , Arş'a gebeyim,Dev sancılarımın budur kaynağı!

Diz çök ey zorlu nefis, önümde diz çök!Heybem hayat dolu, deste ve yumak.

Sen, bütün dalların birleştiği kök;Biricik meselem , Sonsuza varmak...

Necip Fazıl KISAKÜREK

Necip Fazıl’ın “Çile” adlı şiirinden alınan aşağıdaki dörtlüklerde yer alan sıfatların altlarını çiziniz.

SIFATLARIN YAPISI

1. BASİT SIFATLAR

Herhangi bir yapım eki almamış ve başka kelimeyle birleşmemiş sıfatlardır.

Bol yemekİri taşÜç adamİyi insanMavi gökyüzüSon yolculuk

Doğru söze ne denir?Karşıda, tombul çocuğun yanında bekliyor.Kara Kitap Orhan Pamuk’un romanıdır.

2. TÜREMİŞ SIFATLAR

İsim ya da fiil köklerine ve gövdelerine getirilen isim yapım ekleriyle oluşturulmuş sıfatlardır.

Kiralık evAydınlı CabbarTuzlu çorbaKırık bacakKısacık yolBüyük hayaller

Etrafta uçuşan pamukçuklar her yeri saracak.

Çalışkan öğrenciler, hızlı adımlarla ilerler.

Birinci kat, satılıkmış.

Bizi üçer kişilik sınıflarda okuttunuz.

3. BİRLEŞİK SIFAT

Yapısında birden fazla kelime barındıran sıfatlardır.

a) Anlamca kaynaşmış birleşik sıfatlarEn az iki sözcüğün birleşip kaynaşmasıyla oluşan birleşik sıfatlardır:

ÖRNEK: boşboğaz insan, irikıyım adam, canciğer arkadaş, açıkgöz öğrenciler…

b) Kurallı birleşik sıfatlar

Bunlar ayrı yazılır ve belli bir kurala göre oluşturulur. Bu kuralların başlıcaları şunlardır:

 1. Bir sıfat tamlamasında isim ile sıfatın yeri değiştirilir ve isme, üçüncü tekil iyelik eki getirilir:

yıkık duvar (duvarı yıkık) ev

uzun boy (boyu uzun) öğrenci

güzel ses (sesi güzel) şarkıcı

---------------------------------------------------------------------------

2. Bir sıfat tamlamasının tamlananına “-lı” eki getirilir:

Güzel huy-lu çocuk

Kısa boy-lu kız

----------------------------

----------------------------

SIFAT TAMLAMASI

Sıfatların adları nitelemesi ya da belirtmesiyle oluşan öbeklere “sıfat tamlaması” denir. Sıfat tamlamalarında sıfat tamlayandır ve baştadır. İsim ise tamlanandır ve sıfattan sonra gelir.

Sıfat Tamlamalarının Özellikleri:

 Sıfat tamlamasında tamlayan ya da tamlanan birden çok olabilir:güzel ve akıllı kızlarrenkli, hızlı, heyecanlı fakat kederli hayatlar

Bir isim, hem niteleme hem de belirtme sıfatıyla tamlanabilir:birkaç güzel sözağlayan şu masum çocuk

Sıfat tamlamaları, bir ad tamlamasının tamlayanı ya da tamlananı olabilir:bazı insanların derdiöğrencilerin güzel yüzü

 Sıfat tamlamalarında tamlanan bir zamir olabilir:

bazı kimseler, lüzumsuz şeylersıfat zamir sıfat zamir

Bir varlığı niteleyen veya belirten aynı türdeki sıfatların hepsi virgüllerle ayrılır:kısa boylu, pembe yüzlü, iri gözlü, kalın kaşlı bir adam

ağlayan, gülen, konuşan, susan çocuklar

Noktalama İşaretleriVİRGÜL

1. Eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur:

Yağmurdan, kardan, tipiden sonra ılık, sevimli bir güneş çıktı.

2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur:

Eve geldim, yemek yedim.

3. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için konur:

Babam, yıllardır göremediği arkadaşına kavuşmanın heyecanını

yaşıyordu.

4. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur:

Aydın’a, doğduğu topraklara, geri dönmüştü.

5. Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerinden sonra konur:

Aydın’a yarın gideceğim, dedi.

6. Konuşma çizgisinden önceki ifadenin sonuna konur:

Kapıya kadar geldi. İçeri dönerek annesine,–Hoşça kal, dedi.

7. Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bil diren hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur:

Peki, gideriz. Olur, ben de size katılırım. Hayhay, memnun oluruz. Haydi, geç kalıyoruz.

8. Anlam karışıklığını önlemek için kullanılır:

O, elbiseyi giymedi.Bayan, terziye doğru yürüyordu.

9. Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:

Sevgili Kardeşim,Değerli Arkadaşım,

10. Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır: 

38,6 (otuz sekiz tam, onda altı)0,45 (sıfır tam, yüzde kırk beş)

11. Özne olarak kullanıldıklarında bu, şu, o zamirlerinden sonra konur:

Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.O, eski defterleri çoktan kapatmış. 

12. Kitap, dergi vb.nin künyelerinde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur:

Vladimir Tumanov, Kraliçeyi Kurtarmak, Günışığı Kitaplığı, İstanbul, 2013.

UYARI!Yazarın soyadı önce yazılmışsa soyadından sonra da virgül konur:Tumanov, Vladimir, Kraliçeyi Kurtarmak, Günışığı Kitaplığı, İstanbul, 2013.

UYARI!Metin içinde ve, veya, yahut, ya ... ya bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz:

Tatilimizi yurt dışında geçirebiliriz veya Türkiye’de bir yerlere gideriz.

UYARI!Tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz:

Hem televizyon izliyor hem de dinleniyordu.Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli. (Atasözü)Siz ister inanın ister inanmayın, bir gün bile durmam.

UYARI!Cümlede  da / de bağlacından sonra virgül konmaz:

Sen de beni tanırsın.

Noktalı Virgül ( ; )

1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur: 

Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca adları verilir.

2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayır mak için konur: 

Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum.

3. İkiden fazla eş değer ögeler arasında virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktalı virgül konabilir:

Nihal; Aslı, Ceren ve Yonca’yı da aramış.

İki Nokta (: )1.Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur:

Hayatımda iki kişi beni çok etkilemiştir: Atatürk ve babam.

2. Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konur:

Kendimi tanıtayım: Sümeyra Öğretmen.

UYARI!Bu işaretten sonra örnek sıralanacaksa küçük, açıklama yapılacaksa büyük harf kullanılır.

Hayatta iki şeyin önemine inanırım: sağlık, huzur.Sana söyleyecek tek sözüm var: Beni bir daha arama.

3. Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur:Bilge Kağan: Türklerim, işitin!

– Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda?Ziraatçı sayar:– Yulaf, pancar, tütün... 

5. Genel Ağ adreslerinde kullanılır: 

http://tdk.org.tr

6. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: 

56:8=7100:2=50 vb.

Üç Nokta ( ... )

1. Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:

Şimdi İstanbul’da olmak vardı ki…

2. Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur:

 Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.

3. Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konur:

... derken beni aradığını duymuştum.

UYARI!Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanılmaz.

Kısa Çizgi ( - )

1. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:

Dedemlerin kiraz bahçelerin-de dolaşıyorduk.

2. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur, bitişik yazılır:

Selim -amcamın oğlu- bu hafta askere gidiyor.

3. Kökleri ve ekleri ayırmak için kullanılır:

geç-it, göz-cü-y-e

4. Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır: 

al-, dur-, gör-, ver-; başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır- vb.

5. Eklerin başına getirilir:

-lı, -sız, -la, -de

6. Heceleri göstermek için kullanılır: 

a-raş-tır-ma, bi-le-zik, du-ruş-ma, ku-yum-cu-luk, prog-ram, ya-zar-lık vb.

7. Arasında, ve, ile, ila, ...-den ...-e anlamlarını vermek için kelimeler veya sayılar arasında kullanılır:

Aydın-İzmir yolu09.30-10.30Beşiktaş-Fenerbahçe karşılaşması1914-1918 Birinci Dünya SavaşıTürkçe-İngilizce Sözlük vb.

UYARI!Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konmaz: On on beş yıl. Üç beş kişi geldi.

8. Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır:

50-20=30

9. Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır:

-2 °C

Uzun Çizgi (Konuşma Çizgisi) (—)

1. Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir.

Kapıyı açtı ve dedi ki:—Hoş geldiniz.

2. Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir:

Dede—Hani arkadaşlarınız neredeler?

UYARI!Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kul lanılmaz.

Soru İşareti ( ? )

1. Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur:

Çantayı sana kim verdi?

2. Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna konur:

Memur sordu:— Adınız?

3. Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır: 

Yunus Emre (1240 ?-1320), (Doğum yeri: ?) vb.Ankara’dan Antalya’ya arabayla üç saatte (?) gitmiş.

UYARI!Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:

Seni sabah ben mi alayım, kardeşim mi alsın?

Ünlem İşareti ( ! )

1. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya ibarele rin sonuna konur: 

Eyvah, ödevimi evde unuttum!Ne mutlu Türk’üm diyene! (Atatürk)

2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:

Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri! (Atatürk)Ey Türk gençliği! Birinci vazifen; Türk istiklalini, Türk cumhuriye tini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. (Atatürk)Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın,Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın.

UYARI!Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi cümlenin sonuna da konabilir:

Arkadaş, biz seni bekliyoruz.Arkadaş! Biz seni bekliyoruz.

Yay Ayraç ( )

1. Cümleyle doğrudan ilgili olmayan açıklamalar için kullanılır:

Dedem ( Kulakları çınlasın.) iyi biridir.

2. Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır:

Yunus Emre’nin (1240?-1320)...

3. Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıkla mak ve göstermek için kullanılır:

Uşak: —(Kapıyı çalar.) Merhaba, efendim!Ev sahibi: —(Güler.) Günaydın!

4. Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır:

Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancakSönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocakO benim milletimin yıldızıdır, parlayacakO benimdir, o benim milletimindir ancak! (Mehmet Akif Ersoy)

5. Alıntılarda, alınmayan kelime veya bölümle rin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınabilir.

(…)bir süre sonra kapının açıldığını gördü.

6. Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır: 

Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.

7. Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır:

 Amca, Samsun (?) doğumluymuş.

8. Bir yazının maddelerini gösteren sayı ve harflerden sonra kapama ayracı konur:                I)             1)                   A)           a)                II)           2)                    B)           b)

9. Sözcüklerin eş anlamlıları ya da Latin dillerinden gelen sözcüklerin okunuşları ayraç içinde gösterilir:

Akıl (us), talebe (öğrenci)… Shakespeare (Şekspir)…

UYARI!Yay ayraç içinde bulunan özel isimler ve yargı bildiren anlatımlar büyük harfle başlar ve sonuna uygun noktalama işareti getirilir:

Armageddon (Bruce Wills’in oynadığı etkileyici bir filmdir.) gişe rekorları kırmış filmlerden biridir.

Köşeli Ayraç [ ]

1. Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılır:

Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmıştır.

YAZI TÜRLERİGEZİ YAZISI

Bir yazarın, gezip gördüğü yerleri, kendi görüş ve düşüncelerini de katarak anlattığı yazılara gezi yazısı denir. Gezi yazısında yazar, seyahatleri sırasında etkilendiği yerlerin ilgi çekici yanlarını anlatır.

KAYAKÖY

Kayaköy bir zamanların Rum köyü. Ne yazık ki günümüzde tamamen terk edilmiş hatta harabeye dönmüş ölü bir köy olmuş.Kaya Köyü’nün günümüzdeki popülaritesi, antik dönem kalıntılarından öte, Türk Kurtuluş Savaşı’ndan sonra mübadele sonucu terk edilen bir Rum köyü olmasından kaynaklanıyor. Burada yüzyıllar boyu Rumlar ve Türkler birlikte yaşamışlardır. Türkler tarım ve hayvancılıkla geçimlerini sürdürürken, Rumlar ise zanaat ve ticaretle uğraşarak yamaçlarda kurulu evlerde yaşamlarını sürdürmüşler.Gezerken evlerin kapı ve pencerelerinin söküldüğünü, tavanların çöktüğünü görüyor ve duruma biraz üzülerek bazı Rum evleri, şapeller ve kiliseyi de gezdikten sonra yolumuza devam ediyoruz.Rotamız artık Dalyan…

ŞİİR TÜRLERİ

1. Lirik Şiir

İçten gelen heyecanları coşkulu bir dille anlatan duygusal şiir türüdür.Aşk, ayrılık, hasret, özlem konularını işleyen duygusal şiirlerdir. Okurun duygularına, kalbine seslenir. Eskiden Yunanlılarda “lir” denen sazlarla söylendiğinden bu adı almıştır.

Bu nasıl ayrılık, bu nasıl vedaGözlerin kal diyor, dudakların gitBakışın anahtar gözlerin kilitEllerin aç diyor, dudakların git

2. Epik Şiir

Savaş, kahramanlık ve yiğitlik gibi konuları coşkulu bir anlatımla işleyen şiirlere denir. Destansı özellikler gösteren şiirlerdir. Kahramanlık, savaş, yiğitlik, konuları işlenir. Okuyanda coşku, yiğitlik duygusu, savaşma arzusu uyandırır.

Dadaloğlu’m yarın kavga kurulurÖter tüfek davlumbazlar vurulurNice koç yiğitler yere serilirÖlen ölür kalan sağlar bizimdirdörtlüğü epik şiirdir.

3. Didaktik Şiir

Belli bir düşünceyi aşılamak ya da belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, ahlaki bir ders çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan duygu yönü zayıf şiir türüdür.Kafiye ve ölçülerinden dolayı akılda kolay kaldığından, bilgiler bu yolla verilir. Manzum hikayeler, fabllar hep didaktik özellik gösterir.

İlim, kula açılmış bir kucaktır;Aydınlıktır, meşaledir, ocaktır.İlmin yüzü samimidir, sıcaktır;Cehaletin yüzü soğuk, buz oğul

4. Pastoral Şiir

Doğa güzelliklerini, orman, yayla, dağ, köy ve çoban yaşamını ve bunlara duyulan özlemleri anlatan şiir türüdür.Doğaya karşı bir sevgi bir imrenme söz konusudur bunlarda. Eğer şair doğa karşısındaki duygulanmasını anlatıyorsa “idil”, bir çobanla karşılıklı konuşuyormuş gibi anlatırsa “eglog” adını alır.

Sarı, yeşil, mavi renk renkÇiçekler açmış ovadaKelebekler benek benekDolaşıyorlar orada

5. Satirik Şiir

Toplum hayatındaki aksayan yönleri, düzensizlikleri, insanın değişik konulardaki eksikliklerini ve hatalarını eleştiren şiir türüdür.Eleştirici bir anlatımı olan şiirlerdir.

Bir vakte erdi ki bizim günümüzYiğit belli değil, mert belli değilHerkes yarasına derman arıyorDeva

KİŞİLEŞTİRME

İnsana ait olan özellikleri insan dışındaki varlıklara aktarmaya kişileştirme denir.

ÖRNEKLER:

- Kızılırmak o güzel kızın arkasından ağladı.- Bahçedeki papatyalar küsmüş bize.- Uyuyan güllerin yanına yağmur usulca yaklaştı.

BENZETME

Aralarında ilgi kurulabilen iki kavramdan, ilgili oldukları konuda zayıf olanın güçlü olanla karşılaştırılarak anlatılmasına denir.

Benzetmenin dört öğesi vardır:Temel Öğeler:

Benzeyen (zayıf unsur)

Kendisine benzetilen (kuvvetli unsur)Yardımcı Öğeler:

Benzetme yönü (iki varlık arasındaki ortak yön)

Benzetme edatı (gibi, kadar, sanki misal, tıpkı, benzer, andırır, adeta ...)

Örnek:

Ah bu türküler, köy türküleriAna sütü gibi candanAna sütü gibi temiz

Benzeyen: Köy türküleri

Kendisine Benzetilen: Ana sütü

Benzetme Yönü: Candan, temiz

Benzetme Edatı: Gibi