พุ�ทธศาสนานกายมหายาน

“ มหายาน ” แปลว่�า ยานอั�นย� งใหญ่� หมาย“ ”ถึ�ง หนทางท� จะน�าพาสรรพส�ตว่�จ�านว่นมหาศาลไปส!�การบรรล$หล$ดพ&นไปด&ว่ยก�น ซึ่� งม�ชื่) อัเร�ยกหลายชื่) อั เชื่�น น�กายฝ่,ายเหน)อั มหาส�งฆิ�กะ เอักยาน พ$ทธยาน อั$ตรน�กาย เป/นต&น ชื่าว่มหายาน เชื่) อัว่�า หนทางขอังการบรรล$ธรรมตามแบบน�กายขอังตนน�1นเป/นหนทาง อั�นประเสร�ฐกว่�าน�กายอั) นๆ เพราะสามารถึชื่�ว่ยผู้!&อั) นได&เป/นจ�านว่นมากกว่�าและสามารถึด�บท$กข�อั�นไพศาลขอังหม!�ส�ตว่�

ก�าเนดของนยายมหายาน เร� มก�อัเค้&าต�1งแต�พระพ$ทธอังค้�ปร�น�พพานได&100 ป6 อั�นเป/นชื่�ว่งเว่ลาท� ม�การส�งค้ายนาค้ร�1งท� 2 ท�1งน�1เพราะภิ�กษุ$กล$�มหน� งเร�ยกว่�า มหาส�งฆิ�กะ ได&“ ”แยกตนอัอักไปต�างหากจากกล$�มท� พยายามอัน$ร�กษุ�ขอังเด�ม ซึ่� งเร�ยกว่�า เถึรว่าท การแยกต�ว่ขอังมหาส�งฆิ�กะน�1ได&ท�าให&“ ”เก�ดค้ว่ามแตกแยกในเร) อังหล�กปฏิ�บ�ต�ขอังน�กบว่ชื่ หล�งจากน�1นมหาส�งฆิ�กะได&แยกกล$�มน�กายย�อัยอัอักไปอั�ก 18 น�กาย เพราะม�ท�ศนะ อั$ดมค้ต� หล�กธรรม และก�จว่�ตรปฏิ�บ�ต� ท� แตกต�างก�น ค้ว่ามแตกแยกน�1ไม�ได&ส�1นส$ดเพ�ยงเท�าน�1 หล�งจากน�1นได&ม�ภิ�กษุ$บางร!ปในน�กายท�1ง 18 น�1 ได&แยกตนอัอักมาต�1งค้ณะใหม�

ท�าให&เก�ดเป/นน�กายมหายาน พ$ทธศาสนาน�กายมหายานจ�งม�ประว่�ต�ศาสตร�ขอังการ

ว่�ว่�ฒนาการอั�นยาว่นาน ประกอับก�บได&ม�การเผู้ยแพร�อัอักไปอัย�างกว่&างขว่างในด�นแดนท� ห�างไกลจากชื่มพ!

ทว่�ป ท�าให&เก�ดการปร�บเปล� ยนว่�ตรปฏิ�บ�ต� ตลอัด จนค้�าสอันให&เหมาะสมก�บบ$ค้ค้ลและสภิาพแว่ดล&อัม ม�

ผู้!&น�บถึ)อัอัย�างแพร�หลาย ได&แก� ประเทศจ�น ญ่ว่น เกาหล� ญ่� ป$,น ท�เบต และภิ!ฏิาน เป/นต&นการแผู้�ขยายขอังมหายาน

พ$ทธศาสนาน�กายมหายานเผู้ยแพร�เข&า มาส!�ด�นแดนฝ่,ายเหน)อั

ท� ประเทศจ�นเป/นแห�งแรก โดยเส&นทางเด�นเร)อัท� เร�ยก “ ” ว่�า เส&นทางสายไหม เพราะเป/นเส&นทางท� จ�นส�ง

ส�นค้&าท� เป/นไหมอัอักไปขาย ซึ่� งในสม�ยโบราณชื่าว่จ�น เล�1ยงไหมเก�งและย�ดเป/นอัาชื่�พ และพระสงฆิ�จ�นก=ใชื่&

เส&นทางน�1ในการเด�นทางไปส!�อั�นเด�ย เพ) อัศ�กษุาธรรมะและแสว่งหาพระส!ตรหร)อัค้�มภิ�ร�ศ�กด�>ส�ทธ�>ขอังพ$ทธศาสนา

เส&นทางสายไหม

เหต$การณ�แสว่งหาพระส!ตรขอังพระชื่าว่จ�นท� ม�ชื่) อัเส�ยง ค้)อั

เร) อัง พระฟาเซึ่�ยนหร)อัพระถึ�งซึ่�าจ�@ง

พระฟาเซึ่�ยนหร)อัพระถึ�งซึ่�าจ�@ง

น�กายมหายานในจ�นน�บถึ)อัศร�ทธาพระโพธ�ส�ตว่� เด�นกว่�าพระพ$ทธเจ&า โดยเร�ยกชื่) อัพระโพธ�ส�ตว่�ว่�า พระอัว่

โลก�เตศว่ร โดยมหาโพธ�ส�ตว่�“อวโลกเตศวร” หมายถึ�ง พระผู้!&เป/นใหญ่�ท� เราเห=น

พระเจ&าท� เราเห=นและปรากฏิให&เห=นได&ท$กหนแห�ง พระอัว่ โลก�เตศว่รทรงม�ปาง 6 ปาง ปางท� ส�าค้�ญ่ท� ชื่าว่พ$ทธ

มหายานน�บถึ)อัมากท� ส$ดค้)อัปางท� เป/นพระกว่นอั�ม ซึ่� ง“ ” กว่นอั�ม แปลว่�า“ ” ผู้!&ได&ย�นเส�ยง หมายถึ�ง ผู้!&ได&ย�นเส�ยงสว่ดอั&อันว่อัน

จากส�ตว่�โลก พระกว่นอั�มเป/นพระแห�งค้ว่ามเมตตา พระอัว่โลก�เตศว่ร กว่นอั�ม

พ$ทธศาสนามหายานในธ�เบตม�อังค้� ดาไล ลามะ เป/นประม$ขขอังศาสนจ�กรและ

อัาณาจ�กร ชื่าว่พ$ทธมหายานในธ�เบตเชื่) อัม� นว่�า อังค้�ดาไล ลามะ เป/นพระโพธ�ส�ตว่�ลงมาเก�ดในร�าง

มน$ษุย�เพ) อัโปรดสรรพส�ตว่�

อังค้�ดาไล ลามะ

ในศตว่รรษุท� 6 พระอั�นเด�ยร!ปหน� งชื่) อั โพธ� ธรรมา ได&เด�นทางตามเส&นทางสายไหม มาเผู้ยแพร�

ศาสนาในจ�น และได&เข&ามาส!�ในว่�ดเส&าหล�น ท�านได&ใชื่&เว่ลา ถึ�ง 9 ป6 ในการน� งว่�ปAสสนาท�าสมาธ�จนได&บรรล$ธรรมชื่�1น ส!ง และได&เข&าใจล�กซึ่�1งถึ�งเร) อังส!ญ่ญ่�ตตา ค้ว่ามว่�าง

ค้ว่ามสงบแห�งสมาธ�จ�ต ท�าให&เก�ดปAญ่ญ่าว่�างเห=นธรรม หล�งจากน�1นท�านก=ได&ประกาศน�กายใหม� เร�ยกว่�า น�กาย

” ” เซึ่น น�กายน�1เชื่) อัว่�ามน$ษุย�ท$กค้นม�ค้ว่ามเป/น พ$ทธ อัย!� แล&ว่ท$กค้นแต�ย�งเข&าไม�ถึ�ง ค้&นไม�พบ พระโพธ�ธรรมาย�ง

ได&น�าว่�ธ�การฝ่Bกจ�ตท�าสมาธ�น�1ไปด�ดแปลงเป/นการฝ่Bก ว่�ทยาย$ทธก�าล�งภิายในขอังจ�น ซึ่� งเป/นการต�อัส!&ด&ว่ยม)อั

“ ”เปล�า เร�ยกว่�า ก�งฟ!

พ$ทธศาสนามหายานน�กายเซึ่นได&แพร� เข&าไปส!�ด�นแดนญ่� ป$,น และชื่าว่ญ่� ป$,นก=ได&เร�ยกน�กาย

“ ” น�1ใหม�ว่�า น�กาย เซึ่=น โดยน�กายเซึ่=นเชื่) อัเร) อังค้ว่าม ว่�างเปล�า จ�ตว่�าง ว่�างจากท$กส� ง น�พพานค้)อัภิาว่ะ

แห�งการไม�ต�ดในด�และชื่� ว่ ปAญ่ญ่าชื่�1นโลก$ตระอัย!� เหน)อัส� งท� เป/นค้!� อัย!�เหน)อัส� งด�และชื่� ว่ ต&อังปล�อัย

ว่างหมด น�พพานเป/นส� งท� ไม�ค้ว่รย�ดต�ด การเข&าถึ�ง น�พพานท�าได&โดยการบ�าเพ=ญ่เพ�ยรทางจ�ต ฝ่Bกจ�ต

ค้ว่บค้!�ก�บปAญ่ญ่าก=อัาจสามารถึเข&าถึ�งน�พพานได&โดย “ ”ฉั�บพล�น ซึ่� งเร�ยกว่�า ร! &ฉั�บพล�นเป/นพ$ทธะ

ความแตกต�างระหว�างนกายมหายานและ นกายเถรวาท

1. น�กายมหายานเป/นน�กายท� ม�หล�กปฏิ�บ�ต� เพ) อัชื่�ว่ยมหาชื่นให&มากท� ส$ดโดยไม�ค้�าน�งถึ�งตนเอัง

ในบางค้ร�1งชื่าว่มหายานอัาจจะต&อังยอัมตกนรก ถึ&าหากว่�าการกระท�าน�1นๆจะเป/นการชื่�ว่ยชื่�ว่�ตขอัง

สรรพส�ตว่�ไว่&ได& 2. การหล$ดพ&นขอังน�กายเถึรว่าทเป/นไปใน

ล�กษุณะท� ร �บด�ว่น ส�ว่นมหายานจะไม�ร�บด�ว่นไปส!�ค้ว่ามด�บท$กข�จนกว่�าจะชื่�ว่ยสรรพส�ตว่�ให&พ&นท$กข�

ด�งน�1นชื่าว่มหายานจ�งม�ปณ�ธานท� ว่�า “ หากย�งม�ส�ตว่�ท� ต&อังตกท$กข�ได&ยากอัย!�ก=จ�กไม�ขอัปรารถึนา

” บรรล$พ$ทธภิ!ม� 3. น�กายเถึรว่าทปฏิ�เสธเร) อังราว่ขอัง

พระพ$ทธอังค้�หล�งปร�น�พพาน แต� น�กายมหายาน เชื่) อัว่�า หล�งจากท� พระพ$ทธอังค้�ปร�น�พพานแล&ว่

พระอังค้� ย�งค้งม�อัย!�และร�บร! &เร) อังราว่ต�างๆในโลกน�1 และจะเสด=จกล�บมาส!�โลกน�1อั�ก เพ) อัโปรดสรรพส�ตว่�

4. น�กายมหายานเชื่) อัว่�า ส�ตว่�ท� 1งหลายม�จ�ต เป/นสากล หร)อัพ$ทธภิาว่ะท� แจ�มจร�สปราศจากก�เลส

ส�ว่นน�กายเถึรว่าทไม�ยอัมร�บในเร) อังน�1

แม&ว่�าท�1งสอังน�กายจะม�รายละเอั�ยดขอัง ค้ว่ามเชื่) อัและการปฏิ�บ�ต�ท� แตกต�างก�น แต�ท�1งสอัง

น�กายต�างม�จ$ดย)นท� จะม$�งไปส!�จ$ดหมายเด�ยว่ก�น ค้)อั พระน�พพาน อั�นเป/นสภิาว่ะท� ส$ดขอังค้ว่ามท$กข�ท�1ง

ปว่ง ม$มมอังท� แตกต�าง ก�นเชื่�นน�1ท�าให&เห=นว่�า พ$ทธ ศาสนาม�ท$กส� งท� ถึ!กต&อังก�บจร�ตน�ส�ยขอังมน$ษุย�

พ$ทธศาสนามหายานได&อัน$โลมแก&ไขการปฏิ�บ�ต�ให& กลมกล)นก�นได&ก�บล�ทธ�ธรรมเน�ยม อั$ปน�ส�ย ตลอัด

จนค้ว่ามต&อังการขอังประชื่าชื่น จ�งม�ผู้ลในทาง จ!งใจประชื่าชื่นให&มาเล) อัมใสได&มาก

น�กายมหายานต&อังการเผู้ยแพร�พ$ทธ ศาสนาให&ได&ปร�มาณขอังพ$ทธศาสน�กชื่นให&มากท� ส$ด

ส�ว่นเถึรว่าทหร)อัสาว่กยานน�1น ม�ได&เป/นยานแค้บเพ) อั หล$ดพ&นเฉัพาะต�ว่ เพราะฝ่,ายเถึรว่าทเชื่) อัว่�าท$กค้น

สามารถึเล)อักว่�ถึ�ชื่�ว่�ตขอังตนและไม�ได&หว่งห&ามไม�ให& ปรารถึนาพ$ทธภิ!ม� ท$กค้นม�เสร�ภิาพท� จะเล)อักปฏิ�บ�ต�

ตามศ�กยภิาพขอังตน น�กายเถึรว่าทจ�งไม�ม�การบ�บบ�งค้�บหร)อัหากลย$ทธ�ท� จะผู้ล�กด�นบ$ค้ค้ลให&เข&าถึ�ง

ธรรมโดยถึ)อัเอัาปร�มาณเป/นส�าค้�ญ่ แต�ฝ่,ายเถึรว่าท เชื่) อัก�นว่�า บ$ค้ค้ลใดก=ตามท� จะบรรล$ธรรมได&ก=ต�อัเม) อั

เขาถึ�งจ$ดท� พร&อัมแล&ว่แห�งการบรรล$ธรรม หร)อัม� ศ�กยภิาพเพ�ยงพอัท� จะเข&ามาสนใจในธรรม ค้�าสอัน

ขอังพระพ$ทธอังค้�ม�หลายระด�บหลายร!ปแบบท$กค้นสามารถึท� จะน�าไปใชื่&ได&ตามค้ว่ามเหมาะสมและตาม

จร�ตน�ส�ย เถึรว่าทจ�งเป/นน�กายท� ม� ล�กษุณะแห�งการ เผู้ยแพร�ธรรมแบบเสร�ประชื่าธ�ปไตย

ความเชื่ !อในเร !องพุระพุ�ทธเจ้$าและพุระโพุธส%ตว& มหายานในระยะแรกม�ค้ว่ามเชื่) อัในเร) อังพระพ$ทธเจ&าเชื่�นเด�ยว่ก�บฝ่,ายเถึรว่าท ค้)อัเชื่) อัว่�าพระพ$ทธเจ&าม�เพ�ยง 2 กาย ค้)อั 1. ธรรมกาย ซึ่� งหมายถึ�งพระค้$ณขอังพระพ$ทธอังค้� ได&แก� พระเมตตาค้$ณ พระปAญ่ญ่าค้$ณ และพระว่�ส$ทธ�ค้$ณ2. นรมาณกาย หมายถึ�ง กายเน)1อัใน ขณะท� พระอังค้�ย�งทรงพระชื่นม�อัย!� มหายานได&แต�งเต�มเพ� มอั�กกายหน� งเข&าไปค้)อั ส�มโภิค้กาย ซึ่� งเป/นกายขอังพระพ$ทธอังค้�ท� ส�าแดงให&ปรากฏิเฉัพาะพระโพธ�ส�ตว่� พระกายน�1เป/นสภิาว่ะท�พย�ม�ร�ศม�ร$ �งเร)อังแผู้�ซึ่�านท� ว่ไป พระอังค้�ย�งทรงสด�บค้�าสว่ดมนต�ขอังเรา แม&จะด�บข�นธปร�น�พพานไปแล&ว่ ชื่าว่มหายานเชื่) อัว่�าพระพ$ทธเจ&า และพระโพธ�ส�ตว่� ม�เป/นจ�านว่นมากมายในจ�กรว่าลน�1 พระอังค้�เสด=จมาอั$บ�ต�เพ) อัส� งสอันธรรมอัย!�ท� ว่ไปน�บ จ�านว่นไม�ถึ&ว่น

แม&ในโลกธาต$ขอังเราจะว่�างเว่&นจาก พระพ$ทธเจ&า แต� โลกธาต$อั) นๆก=ม�พระพ$ทธเจ&าอังค้�อั) นๆ

ก�าล�งส� งสอันส�ตว่�โลก โลกธาต$ท� พระพ$ทธเจ&ามาอั$บ�ต� “ ” เร�ยกว่�า พ$ทธเกษุตร ซึ่� งม�หลายแห�งเชื่�น พ$ทธ

เกษุตรขอังพระพ$ทธไภิส�ชื่ชื่ค้$ร$ไว่ฑู!รย�ประภิาราชื่าซึ่� งอัย!� ทางตะว่�นอัอักขอังโลกธาต$ พ$ทธเกษุตรขอังพระพ$ทธ

อั�กโฆิภิยะ มณฑูลเกษุตรขอังพระเมตไตรยพธ�ส�ตว่�ใน ด$ส�ตสว่รรค้� และส$ขาว่ด� พ$ทธเกษุตรขอังพระอัม�ตาภิะ

ซึ่� งอัย!�ทางตะว่�นตกขอังโลกธาต$ เป/นพ$ทธเกษุตรท� ม�ชื่) อั เส�ยงและเป/นท� น�ยมขอังชื่าว่มหายานเป/นส�ว่นมาก

ส$ขาว่ด�พ$ทธเกษุตรห�างจากโลกธาต$น�1แสนโกฏิ� ผู้!&ไปอั$บ�ต�ในพ$ทธเกษุตรน�1นล&ว่นเป/นอั$ปปาต�กะเก�ดข�1นใน

ดอักบ�ว่ ไม�ม�ท$กข�โศกโรค้ภิ�ย ม�อัาย$อั�นน�บประมาณม�ได& เป/นแดนเสม)อันท� พ�กระหว่�าง ส�งสารว่�ฏิฏิ�ก�บพระน�ร

ว่าณ

ผู้!&ไปอั$บ�ต�ในท� แห�งน�1ล&ว่นเป/นผู้!&เท� ยงต�อัพระ น�พพาน แต�ถึ&าย�งม�ก�เลส

ต�ดจากโลกอั) นไปก=จะได&ร�บการอับรมต�ดก�เลสก�น ณ ท� แห�งน�1 การท� ชื่าว่มหายานสร&างค้ว่ามเชื่) อัในเร) อังพ$ทธ เกษุตร อัาจเป/นเพราะต&อังการปลอับใจมหาชื่นท� ย�งอัยาก

ม�ชื่�ว่�ตส$ขสบาย ไม�ต&อังการบรรล$น�พพานค้นส�ว่นมากค้�ด ว่�า การบรรล$น�พพาน เป/นการยากย� งจ�งต&อังสร&างค้ว่าม

เชื่) อัในเร) อังพ$ทธเกษุตรข�1นมา เพ) อัสนอังค้ว่ามต&อังการ ขอังค้นบางกล$�มท� ย�งร�กค้ว่ามสะดว่กสบาย ท�าให&เก�ดการ

ต�1งปณ�ธานไปเก�ดในพ$ทธเกษุตรเพ) อัเป/นพระโพธ�ส�ตว่� และ แล&ว่ก=จะบรรล$น�พพานได&โดยสะดว่ก

ซึ่� งต�างจากพว่กเถึรว่าท แม&จะเชื่) อัว่�าม�พระพ$ทธเจ&า มากมายหลายอังค้� ม�โลกธาต$อั) น ท� นอักเหน)อัจากโลกธาต$

เราน�1 แต�ไม�ได&สอันให&ม�การต�1งปณ�ธานไปเก�ดในพ$ทธ เกษุตร การบรรล$หล$ดพ&นขอังเถึรว่าทจ�งเป/นไปอัย�างร�บ

เร�งโดยไม�จ�าเป/นต&อังรอัไปถึ�งพ$ทธภิ!ม� เพราะต&อังใชื่&เว่ลา อั�กยาว่นานแสนไกลกว่�าจะบรรล$เป/นพระพ$ทธเจ&าได&

ชื่าว่เถึรว่าทส�ว่นมากจ�งม$�งเพ�ยงอัรห�นต�ภิ!ม� ยานหร)อัหนทางท� จะน�า มน$ษุย�ไปส!�การบรรล$หล$ดพ&น

ในพ$ทธศาสนาม� 3 ทาง ค้)อั 1. สาวกยาน (เซึ่�ยบ$�งเส=ง) ค้)อัยานขอังพระ

สาว่กท� ม$�งเพ�ยงอัรห�ตภิ!ม� ซึ่� งร! &แจ&งในอัร�ยส�จ 4 ด&ว่ยการสด�บจากพระพ$ทธเจ&า

2. ปั)จ้เจ้กยาน (ตกก�กเส=ง) ค้)อัยานขอังพระ ปAจเจกพ$ทธเจ&า ได&แก�ผู้!&ร! &แจ&งในปฏิ�จจสม$ปบาทด&ว่ย

ตนเอัง แต�ไม�สามารถึแสดงธรรมส� งสอันส�ตว่�ให&บรรล$มรรค้ผู้ลได& 3. โพุธส%ตวยาน (พ! �ส�กเส=ง) ค้)อัยานขอังพระ

โพธ�ส�ตว่� ซึ่� งได&แก�ผู้!&ม�ใจค้อักว่&างขว่างประกอับด&ว่ย มหากร$ณาในสรรพส�ตว่� ไม�ต&อังการอัรห�ตภิ!ม� ปAจเจก

ภิ!ม� แต�ปรารถึนาพ$ทธภิ!ม�เพ) อัโปรดส�ตว่�ได&กว่&างขว่าง กว่�า 2 ยานแรก และเป/นผู้!&ร! &แจ&งในศ!นย�ตาธรรม

ค%มภี+ร&และหล%กค�าสอนในพุ�ทธศาสนาฝ่-ายมหายาน น�กายมหายานเค้ารพในพระธรรมซึ่� งเป/นค้�าส� ง

สอันขอังพระพ$ทธเจ&า และ เค้ารพในพระไตรปEฎกเชื่�น เด�ยว่ก�บเถึรว่าท จ�งม�ได&ปฏิ�เสธพระไตรปEฎก หากแต�

ถึ)อัว่�าย�งไม�พอั เน) อังจากเก�ดส�าน�กร�ว่มข�1นมาว่�า นาม และร!ป ขอังพระพ$ทธอังค้�เป/นโลก$ตตระไม�อัาจด�บส!ญ่

ส� งท� ด�บส!ญ่ไปน�1นเป/นเพ�ยงภิาพมายาพระธรรมกาย ซึ่� ง เป/นธาต$อั�นบร�ส$ทธ�>ย�งค้งม�อัย!�ต�อัไป มน$ษุย�ท$กค้นม�ธาต$

พ$ทธะร�ว่มก�บพระพ$ทธเจ&า ถึ&าม�ก�เลสมาปEดบ�งธาต$พ$ทธะก=ไม�ปรากฏิมน$ษุย�ท$กค้นจ�งม�ศ�กยภิาพท� จะเป/นพระ

โพธ�ส�ตว่�ได&เชื่�นเด�ยว่ก�บพระพ$ทธเจ&า ถึ&าได&ร�บการฝ่Bก ฝ่นชื่�าระจ�ตใจจนบร�ส$ทธ�> พระโพธ�ส�ตว่�จ�งม�จ�านว่นมหา

ศาลและม�หน&าท� ส�งเสร�มงานขอังพระพ$ทธเจ&า ค้�าสอัน ขอังพระโพธ�ส�ตว่�จ�งม�น�1าหน�กเท�าก�บพระไตรปEฎก ฝ่,าย

มหายานจ�งม�ค้�มภิ�ร�เก�ดข�1นมากมายและให&ค้ว่ามเค้ารพเท�ยบเท�าพระไตรปEฎก

มหายานม�ท�1งพระว่�น�ย พระส!ตร และพระ อัภิ�ธรรม แต�พระว่�น�ยขอังมหายานน�1น นอักจากจะม�

250 ข&อัแล&ว่ย�งไม�ได&เป/นหมว่ดหม!�แบบเถึรว่าท ส�งฆิกรรมต�างๆ ขอังฝ่,ายมหายานต&อังใชื่&ค้�มภิ�ร�ว่�น�ย ขอังสรว่าสต�ว่าท

ธรรมค้$ปตะ มหาส�งฆิ�กะ และมห�ศาสกะ สกขาบทในพุระปัาฏิโมกข&ของฝ่-ายมหายาน ม+ด%งน+0

ค อ1. ปาราชื่�ก 4 2. ส�งฆิาท�เสส 13 3. อัน�ยต 2 4. น�สส�ค้ค้�ยปาจ�ตต�ย� 30 5. ปาจ�ตต�ย� 906. ปาฏิ�เทสน�ย� 4 7. เสข�ยะ 1008. อัธ�กรณสมถึะ 7 ** รว่มเป/น 250

นอักจากน�1 ส�กขาบทขอังมหายานได&เพ� มว่�น�ยขอังพระ โพธ�ส�ตว่�ซึ่� งเป/น ส�ว่นหน� งท� กล�าว่ไว่&ในพรหมชื่าลส!ตรเร�ยก “

” พรหมชื่าลโพธ�ส�ตว่ศ�ล และ “ ” ยค้โพธ�ส�ตว่ศ�ล ซึ่� งอัย!�ในค้�มภิ�ร�โยค้าจารภิ!ม�ศาสตร�ปกรณ�พ�เศษุขอัง น�กายว่�ชื่

ญ่าณว่าท�น และม�ข&อัท� น�าส�งเกตอั�กอัย�างค้)อั ว่�น�ยขอัง โพธ�ส�ตว่� น�1นแม&จะต&อังค้ร$กาบ�ต� เป/นปาราชื่�กในโพธ�ส�ตว่�

ส�กขาบทก=สามารถึสมาทานใหม�ได& ไม�เหม)อันก�บภิ�กข$ปาฏิ�โมกข� ซึ่� งท�าค้)นอั�กไม�ได&

ท�1งน�1 เพราะถึ)อัว่�าส�กขาบทขอังภิ�กข$อัย!�ในขอับเขตจ�าก�ดขอัง ปAจจ$บ�นชื่าต� ส�ว่น ส�กขาบทขอังโพธ�ส�ตว่�น�1นไม�จ�าก�ดชื่าต� ด�ง

น�1นก$ลบ$ตรฝ่,ายมหายานเม) อั อั$ปส�มปทากรรมแล&ว่ก=จะต&อังร�บ ศ�ลโพธ�ส�ตว่� ซึ่� งส�ว่นใหญ่�น�ยมพรหมชื่าลโพธ�ส�ตว่�ศ�ลมากกว่�า

โยค้โพธ�ส�ตว่ศ�ล และศ�ลพระโพธ�ส�ตว่�น�1ได&ห&ามภิ�กษุ$ ฉั�นเน)1อั ส�ตว่� ขอังสดค้าว่ และห�ว่หอัม ห�ว่กระเท�ยม เพราะส� งเหล�าน�1 ชื่�ว่ย ส�งเสร�มให&เก�ดก�าเน�ดราค้ะก�1นจ�ตม�ให&บรรล$สมาธ� และการ

ก�น เน)1อัส�ตว่�น�1อัาจก�นถึ!กเน)1อับ�ดามารดาในชื่าต�ก�อัน ๆ ขอังตนผู้!&ร�บศ�ลโพธ�ส�ตว่�จ�งต&อังถึ)อัม�งสะว่�ร�ต�อัย�างเค้ร�งค้ร�ด

พระสงฆิ�มหายานขอังจ�นได&ร�บการยอัมร�บก�นว่�าปฏิ�บ�ต�ในข&อัน�1ได&เค้ร�งค้ร�ดกว่�าพว่กมหายานในประเท

ศอั) นๆ ส�าหร�บพระส!ตรขอังมหายานน�1นม�มากมาย แต�ละ ส!ตรจะยาว่มาก บางส!ตรอั�านหลายๆส�ปดาห�จ�งหมด เชื่�น

มหาปร�ชื่ญ่าปารม�ตา ม�ถึ�ง600 ผู้!กในส!ตรเด�ยว่ อัว่ต�งสก มหาไพบ!ลยส!ตรม� 80 ผู้!ก

ปร�ชื่ญ่าปารม�ตาส!ตรจ�ดว่�าเป/นส!ตรด�1งเด�ม ท� ส$ด เป/นม!ลฐานทฤษุฎ�ท� ว่�าด&ว่ยเร) อังศ!นย�ตา นอักจาก

น�1ก=ม�อัว่ต�งสกส!ตร เป/นส!ตรส�าค้�ญ่ท� ส$ดขอังน�กาย มหายาน เพราะเป/นพระส!ตรท� เชื่) อัก�นว่�า พระพ$ทธอังค้�

ทรงส� งสอันเอังเป/นเว่ลา 3 ส�ปดาห�ในขณะท� พระอังค้�เข&าสมาธ�

ว่�มลเก�ยรต�น�ทเทสส!ตร ซึ่� งเป/นพระส!ตรท� ม� ปร�ชื่ญ่าเป/นม!ลฐานน�กายเซึ่=น ( Zen ) จ�งชื่อับและน�ยม

มากท� ส$ดและพระส!ตรท� ส�าค้�ญ่ท� ส$ดซึ่� งน�กาย มหายานใน “ จ�นและญ่� ป$,นน�บถึ)อัก�นมากค้)อั ส�ทธรรมป$ณฑูร�กส!ตร

” ค้�าส� ง สอันในน�กายเท=นได น�จ�เร=น ล&ว่นอัาศ�ยพระส!ตรน�1เป/นรากฐานท�1งส�1น และ ว่�ดในน�กายเซึ่=นก=ต&อังสว่ดพระส!ตรน�1เป/นประจ�าท$ก

ว่�น ท�1งน�1เพราะเชื่) อัก�น ว่�า พระส!ตรน�1เป/นพระส!ตรส$ดท&ายขอังพระพ$ทธอังค้�จ�งม�ผู้!&แปลมากโดยเฉัพาะในภิาษุาจ�น

ม� 3 ฉับ�บ แต�ท� ถึ)อัก�นว่�าเป/นฉับ�บท� ด�ท� ส$ด ค้)อัขอังท�าน ก$มารชื่�พ

หนทางแห�งการบรรล�ธรรมของนกายมหายาน ปณ�ธานขอังฝ่,ายมหายานท� พ$ทธมามกะ ซึ่� ง

เป/นน�กปฏิ�บ�ต�จะต&อัง ย�ดถึ)อัเป/นอั$ดมค้ต�ประจ�าใจม� 4 ข&อั ค้)อั

1. เราจะละก�เลสท�1งหลายให&หมดไป 2. เราจะศ�กษุาธรรมท�1งหลายให&เจนจบ 3. เราจะโปรดส�ตว่�ท� 1งหลายให&ส�1น 4. เราจะต&อังบรรล$พ$ทธภิ!ม�

ด%งน%0น สร$ปได&ว่�า พ$ทธมามกะน�กปฏิ�บ�ต�ธรรม ขอังมหายานต&อังม$�ง ปรารถึนาพ$ทธภิ!ม�เป/นส�าค้�ญ่ แต�

การท� จะไปพ$ทธภิ!ม�ได&น� 1นจะต&อังสร&าง บารม�ธรรม (ปารม�ตา) ให&มากพอัท� จะส�าเร=จพระโพธ�ญ่าณได&บารม�ธรรม

น�1 ก=ค้)อั ค้$ณชื่าต�ท� ท�าให&ข&ามถึ�งฝ่A งพระน�พพาน ทานบารม�ในมหายานหมายถึ�ง ทาน 3 ชื่น�ด ค้)อั ว่�ตถึ$

ทาน อัภิ�ยทาน และธรรมทาน ซึ่� งเป/นเล�ศกว่�าทานท�1ง ปว่ง

เพราะเป/นการให&ปAญ่ญ่า ศ�ล บารม� ในมหายานน�1นม� ส�กขาบท 250 ข&อั

ศ�ลพระโพธ�ส�ตว่� 58 ข&อั ซึ่� ง แบ�งเป/นค้ร$กาบ�ต� 10 ข&อั และลห$กาบ�ต� 48 ข&อั

คร�กาบ%ต 10 1. ผู้2$ฆ่�าชื่+วตมน�ษย& ให&ตายด&ว่ยม)อัตนเอังใชื่&ผู้!&อั) น

กระท�าหร)อัเป/นใจสมร! & ตลอัดจนฆิ�าชื่�ว่�ตส�ตว่�เล=ก ใหญ่�ให&ตาย ต&อังสถึานโทษุหน�ก

2. ผู้2$ถ อเอาของผู้2$อ !น ล�กเอัาขอังไม�ม�ค้�าท� เจ&าขอังไม� อัน$ญ่าตด&ว่ยตนเอังหร)อัใชื่&ผู้!&อั) นกระท�า ต&อังสถึาน

โทษุหน�ก3. ผู้2$เสพุเมถ�น น�าน�ม�ตล�ว่งเข&าไปในทว่ารหน�ก

ทว่ารเบา หร)อัทางปาก ขอังผู้!&ชื่ายหร)อัผู้!&หญ่�ง ตลอัดจนส�ตว่�เดร�จฉัานต�ว่

เม�ย ต&อังสถึานโทษุหน�ก4. ผู้2$อ�ตตรมน�ษยธรรม อัว่ดร! &ฌานร! &มรรค้ผู้ลท� ไม�ม�

ในตน ตลอัดจนพ!ด ม$สาว่าทท� ไม�ใชื่�ค้ว่ามจร�ง กระท�า ด&ว่ยตนเอังหร)อัใชื่&ผู้!&อั) นกระท�า ต&อังสถึานโทษุหน�ก

5. ผู้2$ผู้ลตส�ราเมร%ยน�0าเมา ตลอัดจนยาดอังส$ราท� ไม�ใชื่�ร�กษุาโรค้โดยตรง กระท�าหร)อัผู้ล�ตเอังหร)อัใชื่& ค้นอั) นกระท�าหร)อัผู้ล�ต ต&อังสถึานโทษุหน�ก

6. ผู้2$กล�าวร$ายบรษ%ท4 ใส�ไค้ล&อัาบ�ต�ชื่� ว่ ภิ�กษุ$ ภิ�กษุ$ณ� อั$บาสก อั$บาส�กา ตลอัดจนศ�กษุามานะ(ส�กขมานา) สามเณร และสามเณร� โดยไม�ม�ม!ลด&ว่ยตนเอังหร)อัใชื่&

ผู้!&อั) นกระท�า ต&อังสถึานโทษุหน�ก7. ผู้2$ยกตนข�มท�าน ต�เต�ยนน�นทาภิ�กษุ$อั) น ยกย�อัง

ตนเอังเพ) อัลาภิด&ว่ยตนเอังหร)อัใชื่&ผู้!&อั) นกระท�า ต&อัง สถึานโทษุหน�ก

8. ผู้2$ตระหน+!เหน+ยวแน�น ไม�ม�ม$ท�ตาจ�ตตลอัดจนไม� เอั)1อัเฟI1 อัต�อัผู้!&ยากจน ขอัทาน กล�บข�บไล�ไสส�ง กระท�า

ด&ว่ยตนเอังหร)อัใชื่&ผู้!&อั) นกระท�า ต&อังสถึานโทษุหน�ก

9. ผู้2$ม�ทะล�ฉุ�นเฉุ+ยว ตลอัดจนก�อัการว่�ว่าท ใชื่&ม�ด ใชื่& ไม& ใชื่&ม)อัท$บต�ภิ�กษุ$ กระท�าด&ว่ยตนเอังหร)อัใชื่&ผู้!&อั) นกระ ท�า ต&อังสถึานโทษุหน�ก

10. ผู้2$ปัระท�ษร$ายต�อ พระพ$ทธ พระธรรม พระสงฆิ� กระท�าด&ว่ยตนเอังหร)อัใชื่&ผู้!&อั) นกระท�า ต&อังสถึานโทษุ

หน�ก

*** ค้ร$กาบ�ต� 10 ข&อัน�1 ผู้!&ใดล�ว่งละเม�ดม�ได&ถึ)อัว่�าเป/นปาราชื่�

ลห�กาบ%ต 48 1. ผู้!&ไม�เค้ารพ ผู้!&ม�อัาว่$โส ชื่�1นอัาจารย�ขอังตน2. ผู้!&ด) มส$ราเมร�ย3. ผู้!&บร�โภิค้ โภิชื่นาหารปลาและเน)1อั4. ผู้!&บร�โภิค้ ผู้�กม�กล� นฉั$นแรง ให&โทษุ เก�ดราค้ะ 5 ชื่น�ด ( หอัม, กระเท�ยม, ก$ไฉั, หล�กเก�@ย, เฮงก)@อั )5. ผู้!&ไม�ต�กเต)อัน ผู้!&ต&อังอัาบ�ต�ให&แสดงอัาบ�ต�6. ผู้!&ไม�บร�จาค้ ส�งฆิทานแก�ธรรมกถึ�ก7. ผู้!&ไม�ไปฟAงการสอันธรรม8. ผู้!&ค้�ดค้&าน - พระพ$ทธศาสนาในมหายานน�กาย9. ผู้!&ไม�ชื่�ว่ยเหล)อั - ค้นป,ว่ย10. ผู้!&เก=บอัาว่$ธ - ส�าหร�บฆิ�ามน$ษุย�หร)อัส�ตว่�ไว่&ในค้รอับค้รอัง

11. ผู้!&เป/นท!ตส) อัสารในทางการเม)อัง12. ผู้!&ค้&า - มน$ษุย�ไปเป/นทาส ขายส�ตว่�ไปให&เขาฆิ�า

หร)อัใชื่&งาน13. ผู้!&พ!ดน�นทาใส�ร&ายผู้!&อั) น14. ผู้!&ว่างเพล�งเผู้าป,า15. ผู้!&พ!ดบ�ดเบ)อันข&อัค้ว่ามพระธรรมให&เส) อัมเส�ย16. ผู้!&พ!ดอั$บายเพ) อัประโยชื่น�ตน17. ผู้!&ประพฤต�ข�มข� บ�งค้�บเขาให&ทานว่�ตถึ$18. ผู้!&อัว่ดอั&างตนเป/นอัาจารย�เม) อัตนย�งเขลาอัย!�19. ผู้!&พ!ดกล�บกลอักสอังล�1น20. ผู้!&ไม�ชื่�ว่ยส�ตว่� เม) อัเห=นส�ตว่�น� 1นตกอัย!�ใน

ภิย�นตราย

21. ผู้!&ผู้!กพยาบาท ค้าดแค้&น22. ผู้!&ทะนงตน ไม�ขว่นขว่ายศ�กษุาธรรม23. ผู้!&เย�อัหย� ง กระด&างก&าว่ร&าว่24. ผู้!&ไม�ศ�กษุาพระธรรม25. ผู้!&ไม�ระง�บการว่�ว่าทเม) อัสามารถึสงบได&26. ผู้!&ละโมภิเห=นแก�ต�ว่27.ผู้!&น&อัมลาภิท� เขาถึว่ายสงฆิ�อั) นมาเพ) อัตน28. ผู้!&น&อัมลาภิ ท� เขาจะถึว่ายสงฆิ�ไปตามชื่อับใจ29. ผู้!&ท�าเสน�ห�ยาแฝ่ดฤทธ�>เว่ท ให&ค้นค้ล� งไค้ล&30. ผู้!&ชื่�กส) อั ให&ชื่ายหญ่�งเป/นผู้�ว่เม�ยก�น

31. ผู้!&ไม�ชื่�ว่ยเหล)อั ไถึ�ค้�าต�ว่ค้นให&พ&นจากเป/นทาส เม) อัสามารถึ

32. ผู้!&ซึ่)1อัขาย อัาว่$ธส�าหร�บฆิ�ามน$ษุย�หร)อัส�ตว่�33. ผู้!&ไปด! กระบว่นท�พมหรสพ และฟAงข�บร&อัง34. ผู้!&ไม�ม�ข�นต� อัดทนสมาทานต�อัศ�ล35. ผู้!&ปราศจากกต�ญ่ญู! ต�อับ�ดา มารดา อั$ปAชื่ฌา

ยาจารย�36. ผู้!&ปราศจากส�จจะ ต�อัค้�าปฏิ�ญ่าณ จะต�1งอัย!�ใน

พรหมจรรย�37. ผู้!&ปฏิ�บ�ต� ธ$ดงค้ว่�ตรในถึ� นท� ม�ภิย�นตราย38. ผู้!&ไม�ม�ค้ารว่ะ ไม�ร! &จ�กต� าส!ง39. ผู้!&ไม�ม�ก$ศลจ�ต ไม�สร&างบ$ญ่ สร&างก$ศล ท�า

ทาน40. ผู้!&ม�ฉั�นทาค้ต� ล�าเอั�ยงการให&บรรพชื่าและอั$ปสมบท

41. ผู้!&เป/นอัาจารย� สอันด&ว่ยการเห=นแก�ลาภิ42. ผู้!&กระท�าส�งฆิกรรมแก�ผู้!&ม�ม�จฉัามรรยา43. ผู้!&เจตนา ฝ่,าฝ่Iนว่�น�ย44. ผู้!&ไม�เค้ารพ สม$ดพระธรรมค้�มภิ�ร�45. ผู้!&ไม�สงเค้ราะห� โปรดเว่ไนยส�ตว่�46. ผู้!&ย)นหร)อัน� งท� ต� า แสดงธรรม47. ผู้!&ยอัมจ�านน ต�อัอั�านาจธรรมโรธ� (อั�านาจท� ผู้�ดธรรม) 48. ผู้!&ล�ว่งละเม�ด ธรรมค้�าส� งสอันในพระพ$ทธ

ศาสนา

จะเห=นได&ว่�าบารม�ท�1ง 2 ค้)อั ทานบารม� และ ศ�ลบารม� เป/นค้!�ปร�บขอังโลภิะ ใค้รก=ตามท� ม�โลภิะจะ

ต&อังปฏิ�บ�ต�บารม�ท�1งสอังน�1ให&มากจะชื่�ว่ยให&จ�ตอั�อัน โยน ประณ�ตมากข�1น และกลายเป/นค้นม�เมตตา

ว่�ร�ยะบารม�และข�นต�บารม� เป/นส� งท� พระโพธ�ส�ตว่�จะ ต&อังปฏิ�บ�ต� เพราะถึ&าขาดบารม�น�1แล&ว่ พระโพธ�ส�ตว่�ก=

ไม�สามารถึก&าว่ข�1นส!�ค้$ณธรรมชื่�1นส!งได& พระโพธ�ส�ตว่� จะ ต&อังอัดทนและม�ค้ว่ามเพ�ยรท� จะต�อัส!&อั$ปสรรค้ซึ่� ง

ก�ดขว่างหนทางแห�งการบรรล$ธรรม เพ) อัก&าว่ไปส!� ภิ!ม�ธรรมชื่�1นส!งส$ดในท� ส$ดบรรล$ภิ!ม�ธรรมชื่�1นส!งส$ด

ไม�เก�ด ไม�แก� ไม�เจ=บ และไม�ตาย บารม�ท�1งสอังน�1เป/น ค้!�ปร�บขอังโทสะ

สมาธ�บารม�ก�บปAญ่ญ่าบารม� เป/นส� งท� ชื่�ว่ยให&พระโพธ�ส�ตว่�ม�จ�ตต�1งม� นไม�หว่� นไหว่ต�อั

โลกธรรม ม�ปAญ่ญ่าเห=นแจ&งในค้ว่ามเป/นจร�งขอัง ชื่�ว่�ต จ�งเอัาชื่นะก�เลสต�ณหาได&บารม�ท�1งสอังน�1เป/น

ค้!�ปร�บขอังโมหะ ค้)อั ค้ว่ามหลง ท� ท�าให&มน$ษุย�ว่นเว่�ยนในว่�ฏิฏิสงสารสมาธ�บารม�จะชื่�ว่ยให&ผู้!&ปฏิ�บ�ต�

ธรรม ห�นเหไปในท�ศทางท� ถึ!กต&อังและปAญ่ญ่า บารม�เป/นเหม)อันม�ดท� ต�ดก�าล�งขอังก�เลสให&หมดไป

จะเห=นได&ว่�า บารม� 6 หร)อั ปารม�ตา 6 ขอังน�กายมหายาน ก=ค้)อั หล�กการปฏิ�บ�ต�เพ) อัไปส!�

การบรรล$พระน�พพานซึ่� ง เหม)อันก�บการปฏิ�บ�ต� ไตรส�กขาในพ$ทธศาสนาฝ่,ายเถึรว่าท แต�หล�กใหญ่�

ใจค้ว่ามส�าค้�ญ่ขอังการปฏิ�บ�ต�ท� 1งสอังน�กายน�1ก=ค้)อั การปฏิ�บ�ต�ศ�ล สมาธ� ปAญ่ญ่า อั�นเป/นหนทางท� จะน�า

ไปส!�การบรรล$หล$ดพ&น

นอักจากบารม� 6 น�1 ถึ&าผู้!&ปฏิ�บ�ต�ธรรม ต&อังการปฏิ�บ�ต�ให&ละเอั�ยดมาก ข�1น อัาจเพ� มบารม�

ธรรม อั�ก 4 ข&อั ค้)อั 1. อ�ปัายะ ค้)อั การร! &จ�กอั$บายอั�นแยบค้ายท�

จะชื่�ว่ยส�ตว่�โลก 2. ปัระณธาน ค้)อั ค้ว่ามต�1งใจม� นเด=ดเด� ยว่ใน

พ$ทธภิ!ม� 3. พุละ ค้)อั ก�าล�งแห�งค้ว่ามเข&าใจท� ท�าให&เก�ด

ค้ว่ามส�าเร=จ ได&แก� ก�าล�ง แห�งค้ว่ามเข&าใจในธรรม ตามเหต$ผู้ล และก�าล�งแห�งค้ว่ามเข&าใจตามท� บ�า

เพ=ญ่อับรมมา 4. ญาณ ค้)อั ค้ว่ามร! &ท� ท�าให&เก�ดโลก$ตตรปAญ่ญ่า

นอักจากบารม� 6 ประการแล&ว่ ผู้!&ประพฤต� ธรรมขอังฝ่,ายมหายานจะต&อังม�อั�ปปม�ญ่ญ่า 4อั�ป

ปมาณหฤท�ย ได&แก�เมตตา ค้)อั การให&ค้ว่ามร�กและค้ว่ามส$ขแก�สรรพส�ตว่� กร�ณา ค้)อั การให&ค้ว่ามชื่�ว่ยเหล)อัเก)1อัก!ล ปลดเปล)1อัง

ท$กข�ขอังสรรพส�ตว่� ม�ทตา ค้)อั ค้ว่ามย�นด�อัน$โมทนา เม) อัส�ตว่�พ&นท$กข�ได&ส$ข

อ�เบกขา ค้)อั การไม�ย�นด� ไม�ย�ดถึ)อัในค้ว่ามด�ท� กระท�า เพราะถึ&าม�ค้ว่ามร! &ส�กในต�ว่ตนว่�าม�ผู้!&ท�าค้ว่ามด� ม�ว่�ตถึ$

ท� จะให&และม�ผู้!&ร �บค้ว่ามด� ก=ไม�ถึ)อัว่�าเป/นการปฏิ�บ�ต�ค้$ณธรรมชื่�1นส!งและเป/นการท�าทานท� ย�งเป/นล�กษุณะ

ขอังโลก�ยะ

แหล�งอ$างองชื่มรมล!กพ�อัข$นประย$กต�. ว%ฒนธรรมและศาสนา.

กร$งเทพฯ : มหาว่�ทยาล�ยรามค้�าแหง, 2550.

ธ�รว่�ส บ�าเพ=ญ่บ$ญ่บารม�. พุ�ทธศาสนานกายมหายาน. กร$งเทพฯ

: มหาว่�ทยาล�ยมหามก$ฏิราชื่ว่�ทยาล�ย, 2549. น�ดา ข�าเข�ยว่. ศาสนาเปัร+ยบเท+ยบ. กร$งเทพฯ

: พรานนกการพ�มพ�, 2543. พุระพุ�ทธศาสนาฝ่-ายมหายาน. ส)บค้&นเม) อัว่�นท� 24

ก�นยายน พ.ศ. 2557 จาก : http://www.pumenbaoensi.com/main/pad3.html.