Güncel Çevre Sorunları ­ Ders Notu ­ 

Hazırlayan: Ali DAĞDELEN   

Güncel Çevre Sorunları Biyoloji Konu Anlatımı  Çevre Kirliliği , Erezyon , Orman Yangınları , Küresel boyutlu iklim değişikliği 

, Doğal yaşam alanlarının yok edilmesi şeklinde sıralanabilir. 

1) ÇEVRE KİRLİLİĞİ 

A) Hava Kirliliği:  

● Havanın canlının yaşamını olumsuz etkileyen maddeleri normal sınırların 

üzerinde bulundurmasıdır. 

● Düşük kaliteli kömür tüketimi yoğun miktarda CO ve CO2 salınmasına neden 

olur 

● Motorlu taşıtların egsoz gazları da CO ve CO2 dir bu gazlar sera etkisi 

yaparak küresel ısınmaya neden olur 

● CO2 SO2 NO2 gibi asidik gazlar havaya yükselir su buharı ile tepkime 

vererek kuvvetli asitler olan Nitrik Asit ve Sülfirik asite dönüşür bunların 

yağmur olarak yağmasına asit yağmuru diyoruz. 

● Asit yağmurları neticesinde akarsular ve doğal içme suyu kaynakları , yeşil 

alanlar tahrip olur. 

● Bilinçsiz kullanılan kloroflorokarbon içeren sprey türü ürünler stratosferdeki 

ozon tabakasının delinmesine ve zararlı ışınların filtrelenememesine neden 

olur 

● Egsoz gazlarının güneş ışığı etkisiyle oluşturduğu ozon gazı troposferde 

toplanır bu ozon yeryüzüne yakın olduğu için solunum sistemine gözlere ve 

buruna zarar verir. 

B) Su Kirliliği 

● Suyun niteliğini bozan maddeler su kirliliğine neden olmaktadır. 

● Su kirliliği evsel atıklar, sanayi atıkları ve petrol fueloil gibi maddelerin suya 

karışmasıyla meydana gelir. 

● Azot ve fosfor bakımından zengin atıkların suya karışması gübre etkisi 

yaparak sudaki yosun bitki ve alglerin artışına yol açar ötrofikasyonadı 

verilen bu olay diğer canlıların yaşama alanını daraltır ve sayılarını azaltır 

● Sudaki canlıların kirletici faktörleri ortadan kaldırmasına otobiyolojik 

temizleme denir 

C) Toprak Kirliliği 

● Toprağın kimyasal ve fiziksel özelliklerinin değişmesine neden olan her türlü 

atık madde toprak kirliliğine neden olur 

● Evsel atıklar, çöpler, kimyasal gübreler , ilaçlar , asit yağmurları , toprağın 

bilinçsiz sürülmesi ve ormanların yok edilmesi sonucu erezyon oluşması 

toprağın niteliğini değiştirir 

● Tarımsal verimlilik ve sürdürülebilirlik için topraklarınızda doğal gübre 

kullanımı telafisi mümkün olmayan toprak kirliliğini engellemek için çözüm 

olabilir. 

D) Radyoaktif Kirlilik 

● Doğal ve yapay radyasyon kaynaklarından Alfa Beta ve Gama gibi zararlı 

ışınların yayılması radyoaktif kirliliktir 

● Doğal radyoaktifler güneşten gelen kozmik ışınlar ile yer kabuğunda 

bulunan doğal radyoaktif izotoplardır(uranyum,toryum vb) 

● Yapay radyoaktiflere örnek olarak cep telefonu , pc , x­ray cihazları, 

tomografi vb 

● Radyoaktif kirliliğe uzun süre maruz kalmak kanser ve gen mutasyonları 

başta olmak üzere pek çok sağlık problemine neden olduğu bilinmektedir. 

E) Gürültü Kirliliği 

● İnsanın ruh sağlığını olumsuz etkileyen gürültü kirliliğine korna sesleri , 

üretim tesislerinden gelen sesler taşıtların ve ulaşım araçlarının çıkardığı 

gürültüler ile satıcıların yüksek sesle bağırması örnek verilebilir. 

F) Besin Kirliliği 

● Asit yağmurları , zirai ilaçlar , kimyasal gübreler gibi pek çok faktör besin 

kaynaklarının kirlenmesine neden olmaktadır. 

● Yine besinlerin hasat edilmesi ve işlenip depolanması sırasındaki olumsuz 

şartlar da mikroorganizmaların gıdalar üzerinde çoğalmasına neden olabilir 

Çevre Kirliliğini Önlemek İçin Neler Yapılabilir? 

● Ozon tabakasına zarar veren kloroflorokarbon içerikli ürünleri kullanmama 

● Tarım zararlılarıyla kimyasal ilaçlarla değil biyolojik tedbirlerle mücadele 

etme 

● Taşıtların egsozlarına özel filtreler yerleştirerek karbondioksit salınımını 

engelleme 

● Fabrikaları yaşam alanlarından uzak bölgelere kurup bacalarına özel 

filtreleme sistemleri yerleştirme 

● Fidanlama ve ağaçlandırmaya önem vererek ormanların korunmasını 

sağlama 

● Plastik yerine cam kullanma, geri dönüşümü ve organik tarımı artırma 

2) Erezyon 

● Toprağın aşınarak yok olması olayıdır arazi eğimi toprak yapısı ve yağış 

miktarı erezyonun şiddetini belirleyen etmenlerdir. 

● Erezyon sonucunda verimli topraklar yok olur böylece tarım arazileri azalır 

● Toprak örtüsünün azalmasıyla birlikte yağmur suları depo edilemez (sünger 

gibi düşünün) 

● Erezyonun sonucunda verimsiz toprak tabakaları ortaya çıkar verimli 

kısımlar da akarsularla birlikte barajlara akıp doldurur barajların su tutma 

kapasitesini azaltır 

3) Orman Yangınları 

● Biyolojik çeşitliliğin kaynağı olan ormanlar yıldırım düşmesi yüksek sıcaklık 

ve yanardağ patlaması gibi nedenlerle yanabilir 

● Orman yangınlarının büyük kısmı insan eliyle gerçekleşmektedir ormanda 

yaşayan canlıların da yok olmasına neden olan yangınlar sonucunda 

yüzlerce binlerce hektar orman arazisi küle dönüşmektedir. 

● Hava kirliliği , erozyon , canlı türlerinin yok olması , çölleşme , su 

kaynaklarının yok olması gibi feci sonuçları beraberinde getirir. 

4) Küresel İklim Değişikliği ve Sera Etkisi

 

● Karbondioksit , metan, su buharı , azotoksitler , kloroflorokarbon ve ozon 

(troposferdeki) gibi gazlar atmosferde toplanarak sera etkisine neden olur 

● Sera etkisi güneşten kaynaklı ısıyı tutarak ortalama sıcaklıkların artmasına 

küresel ısınma denir 

● Küresel ısınma iklimlerin küresel boyutta değişmesine neden olur 

● Ayrıca buzulların erimesine de neden olur ve deniz suları yükselirverimli 

alanlar su altında kalır bazı bölgelerde şiddetli kuraklık veçölleşme görülür. 

● Sera etkisinin temelinde yine çevre kirliliği vardır karbon emisyonu yüksek 

olan egsoz gazları ve sanayi atıkları iklim değişikliklerini hızlandırır. 

● Sera gazları fosil yakıtların (kömür petrol doğalgaz) tüketimisanayileşme ve 

ormanların tahrip edilmesiyle birlikte sürekli artış gösterir. 

  

Doğal Hayat Alanlarının Yok Edilmesi 

● İnsanların yaşama alanının giderek doğal alanlara kayması sonucunda doğal 

alanlar tahrip edilmektedir 

● Doğal alanlara yapılan büyük barajlar büyük bir araziyi sular altında 

bırakarak ekosisteme zarar vermektedir 

● Karayollarının doğal alanlar üzerinden geçirilmesi , ormanların bilinçsizce 

yok edilmesi sonucunda doğal hayat üzerinde çok büyük tahribat meydana 

gelir 

● Sonuçta dünya üzerinde yaşam alanları doğal alanların üzerine doğru 

genişlemekte kaynaklar azalmaktadır 

Ekolojik Ayak İzi 

● Sanayileşme , üretim ve tüketim sonucu oluşan atıkların etkisiz hale 

getirilmesi için gereken kara ve su alanı ekolojik ayak izini ifade eder. 

● Ekolojik ayak izi birey için hesaplanırsa bu bireyin beslenmesi,ısınması, 

ve barınması ve bıraktığı atıkların yok edilmesi için gerekli toplam kara 

ve su alanıdır. 

● Ekolojik ayak izi birey için , kent için ve ülke için de hesaplanabilir mantğı 

aynıdır. 

● Gelişmiş ülkelerde ekolojik ayak izi gelişmekte olan ülkelere göre çok daha 

fazladır. 

Karbon Ayak İzi 

Karbon ayak izi insanın ulaşım barınma beslenme elektrik tüketimi ve satın 

aldığı mamullerle salınan karbondioksit miktarını ifade eder. Karbon ayak 

izini azaltmak için güneş enerjisi ve rüzgar enerjisinden elektrik üretimi ön 

plana çıkarılabilir. Tasarruflu ampüller kullanmak elektrik sarfiyatını 

dolayısıyla enerji sarfiyatını buna bağlı olarak karbon emisyonunu azaltır. 

  

Güncel Çevre Sorunlarının İnsan Sağlığı Üzerindeki Olumsuz Etkileri 

  

Hava Kirliliği: nefes darlığı , bronşit , astım , akciğer kanseri 

Su Kirliliği: Tifo , kolera , dizanteri 

Toprak Kirliliği: Bitkiler yoluyla topraktan alınan tarım ilaçları ve ağır metaller 

insanlarda çok değişik rahatsızlıklara neden olabilir 

Radyoaktif Kirlilik: Genlerde bozulma ve mutasyon , kanser , sakat ve ölü 

doğumlar 

Gürültü Kirliliği: geçici/sürekli işitme kaybı , yüksek tansşyon , solunum ve 

dolaşım sistemi veriminin düşmesi dikkat dağınıklığı stress ve sinirlilik 

Besin Kirliliği: Dizanteri kolera sarılık çocuk felci besin zehirlenmesi , 

radyoaktif serpintiye maruz kalan besinlerle besllenmek kansere neden 

olabilir 

  

DOĞAL KAYNAKLAR ve YENİLENEBİLİRLİK 

● Canlılar enerji ihtiyaçlarını karşılamak için doğal kaynakları kullanmak 

durumundadır. 

● Bazı doğal kaynaklar yenilenebilirken bazıları yenilenemez özelliktedir. 

Kömür,petrol ve doğalgaz gibi doğal kaynaklar yenilenemez ve insanların 

tüketim faaliyetine bağlıdırlar (çok tüketim sonunda bitebilir) 

● Güneş enerjisi ve rüzgar enerjisi gibi kaynaklar ise yenilenebilir enerji 

kaynakları arasındadır bunlar insan faaliyetlerinden etkilenmezler (çok 

tüketilirse bitmez) 

● İnsan faaliyetlerinden kısmen etkilenen doğal kaynaklar ise ormanlar toprak 

içme suyu ve meralardır. Düzensiz ve aşırı tüketim bunları yok edebilir. 

● Besinler fotosentez yoluyla yenilenir insanlar ve hayvanlar tükettikçe bitkiler 

yeni besinler üretir bu durum yenilenebilir bir kaynak olduğunu 

göstermektedir. 

● Su da sürekli kendini yenileyen bir doğal kaynaktır. Suyun buharlaşma ve 

yoğunlaşma döngüsüyle kendini yenilemesi sulak alanların kurutulması ve 

küresel iklim değişiklikleri sonucunda bozulabilir ve su kaynakları 

kullanılamaz hale gelebilir 

● Meralar toprağı erezyona karşı koruyan su depolayan ve fotosentez yoluyla 

havayı temizleyen hayvanlar için beslenme imkanı sağlayan büyük 

alanlardır. Meraların bilinçsizce tarım arazisine dönüştürülmesi ve aşırı 

otlatma verimi azaltmaktadır. 

● Ormanlar da kendini yenileyebilen doğal kaynaklardandır. Ormanların havayı 

temizleme,yağmur oluşumunu sağlama,yeraltı sularını artırma erezyonu 

engelleme gibi çok farklı görevleri vardır. 

Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımı 

● Gelecek nesillerin de doğal kaynaklara ihtiyacının olacağını göz önünde 

bulundurarak kaynak israfı yapmadan sürdürülebilirliği sağlamak gerekir. 

● Ormanlarda yaşlı ve hasta ağaçların kesilerek sağlıklı ve genç ağaçların 

kesiminin yapılmaması sürdürülebilirliğe örnek olarak verilebilir 

● Deniz ve göllerde belli dönemler dışında avlanmaya izin verilmemesi de 

balık avcılığının sürdürülebilirliğini sağlamaya yöneliktir. 

Biyolojik Çeşitlilik 

● Dünyadaki tüm bitki ve hayvan türleri birlikte biyolojik çeşitliliği ifade eder. 

Genetik çeşitlilik tür çeşitliliği ve ekosistem çeşitliliği de biyolojik çeşitlilik 

kapsamındadır. 

● Genetik Çeşitlilik: Türün kendi içindeki kalıtıma bağlı farklılıklarıdır. Örneğin 

insanın mavi , kahverengi ve siyah gözlü olabilmesi. 

● Tür çeşitliliği: Belirli bir coğrafi bölgedeki türlerin toplam saysını ifade eder. 

Örneğin: Sakarya’daki biyolojik çeşitlilik buradaki toplam tür sayısıdır. 

● Ekosistem çeşitliliği: Yine belli bir coğrafi alandaki toplam ekosistem sayısı 

ekosistem çeşitliliğini ifade eder. (Ekosistem bir bölgedeki canlı ve 

cansızların tümüdür.) 

Türkiye’de Biyolojik Çeşitlilik 

● Biyolojik çeşitlilik bakımından çok zengin olan ülkemiz bu noktada dünyanın 

sayılı ülkelerinden biridir. 

● Bu çeşitliliğin nedenleri üç kıtanın kesişim noktası olması , değişik 

medeniyetlere ev sahipliği yapmış olması ve iklimsel zenginliğidir. 

● Tür çeşitliliği bakımından da ülkemiz oldukça zengindir. Ülkemizde 30000 

çeşit omurgasız hayvan türünün yaşadığı tahmin edilmektedir. 

● Ülkemiz van kedisi, abant alası(balık) , toros kurbağası, hopa engereği gibi 

endemik türlere* sahiptir. (*sadece belirli coğrafyada yayılan türler) 

● Bitki türleri bakımından da oldukça zengin olan ülkemizin yaklaşık 10000 

çeşit bitki türüne sahip olduğu bunlardan 3000 tanesinin ise sadece 

ülkemizde yayılım gösterdiği bilinmektedir (endemik türler) 

Biyolojik Çeşitliliğin Korunması 

● Biyolojik çeşitlilik kaybını en aza indirmek için alınan doğal ve yapay 

tedbirler bulunmaktadır 

● Doğal koruma tedbirleri arasında doğal yaşam alanlarını milli parklar haline 

getirip doğal hayatın korunmasını sağlamak türlerin devamlılığını tesis 

etmek bulunmaktadır 

● Ülkemizin farklı bölgelerinde kuş türlerini , yabani hayvanları ve değişik 

türde bitkileri korumak ve çoğalmalarını sağlamak üzere milli parklar tabiat 

parkları ve yaban hayatı geliştirme sahaları bulunmaktadır. 

● Yapay koruma botanik parkları ve hayvanat bahçeleri ile tohum gen 

bankaları şeklindeki çözümlerdir. 

●