ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ХАНДАРЫ

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ -

Әбілқайыр хандығы және Моғолстанның ішкі саяси қақтығыстарының нәтижесінде.

________________________________________________________

*1465-1466 жылдар...

*Шу мен Талас өңірі...

*Қазақтардың саяси тұрғыдан бірігуіне, қазақ хандығының құрылуына ең алғаш негіз болған хандар...

КЕРЕЙ МЕН ЖӘНІБЕК

қол астында 200 мың адам

Шамамен (1456-1473) жылдары билік еткен.

Үш ұлы бар: Бұрындық хан, Қожа-Мұхаммед және Сұлтан Әлі.

Орыс ханның немересі Болат ханның ұлы

Барақханұлы, Жәнібек Әбусағит

(1473-1480) таққа отырған ж.ж.

Әз-Жәнібек Барақ х

анның ұлы

Орыс ханның ш

өбересі

Қазақ хандығының құрылған жері – Шу бойы мен Қозыбасы.

М.Х.Дулати «Тарихи Рашиди»

Қазақ хандығының құрылуы мен нығаюы

Феодалдық қырқыстытоқтатты

Тайпа арасындағықақтығыстарғатыйым салды

Мал жайылымдарынмерзімдері бойыншатиімді пайдалану

Бұрындық хан (1480-1511) ж.

1472-1473 жылдардан XV ғасырдың 90 жылдарының ортасына дейін, қазақ хандығының батыста ноғай мырзаларымен және оңтүстікте Сыр бойы қалалары мен өңірлері үшін күресте маңызды рөл атқарған.

Ол жұмсақ мінезді және жігерсіз адам болатын, басқару ісіне өз бетінше қадамдар жасауға қабілетсіз еді.

Қасым ханшамамен (1445 – 1521) ж.ж. өмір сүрген

*1511 жылы таққа отырды.

*Территориясы: Жайық өзеңі, Сырдария, Ұлытау, Балқаш көлі, Жетісудің бір бөлігі.

Қазақ хандығындағы халық саны 1 млн.ға жетті.

Қазақ хандығының күшеюі және нығаюы.

“Қасым ханның қасқа жолын” шығарды.

1521ж Сарайшық қаласында қайтыс болды. (Қ. Жалайри).Әйгілі тарихшы М.Х. Дулати: "Қазақ хандығы мен сұлтандары

арасында Қасым хандай құдіретті ешкім болған емес" деп тегін жазбаса керек.

«белгілі сұлтан және атақты баһадүр»

“Қасым ханның қасқа жолы”

Заң 5 бөлімнен тұрады:

Мал-мүлік және жерге байланысты қатынастар.

Қылмыс пен оларға қолданылатын жазалар.

Әскери қызметті,әскери міндетті атқару ере-желері және әскер тәртібін бұзушыларға бере- тін жазалар.

Елшілік қатынастарды реттеу

Халықтық дәстүрлерді өткізу тәртібі.

Мамаш (Қамаш) хан

Қасымның мұрагері

(1521-1523) ж.ж билік етті.

Тақыр (Тахир) хан иеленеді.Тақыр (Тахир) хан иеленеді.

(1523-1533) жылдар аралығында Қазақ (1523-1533) жылдар аралығында Қазақ хандығын басқарды .хандығын басқарды .

Тақыр хан тағдыры ауыр болды: Ханды халқының көпшілігі тастап кетті. Хан Тақыр хан тағдыры ауыр болды: Ханды халқының көпшілігі тастап кетті. Хан аздаған қазақтармен және қырғыздарға кетеді, ақыры қырғыздар арасында аздаған қазақтармен және қырғыздарға кетеді, ақыры қырғыздар арасында жоқшылық көріп, қайтыс болды. жоқшылық көріп, қайтыс болды.

Мамаш өзара тартыс барысында қаза тауып, хан тағын Қасымның немере інісі-

Бұйдаш хан Бұйдаш хан (1534-1535) ж.ж.(1534-1535) ж.ж.

тұсында да Қазақ хандығындағы өзара тартыстар тоқтаған жоқ. тұсында да Қазақ хандығындағы өзара тартыстар тоқтаған жоқ. Осыныны пайдаланған өзбек ханы Убайдуллах Моғолстан ханы Осыныны пайдаланған өзбек ханы Убайдуллах Моғолстан ханы Абдар Рашидпен соғыс одағын құрып, Жетісуда соғыс ашты. Абдар Рашидпен соғыс одағын құрып, Жетісуда соғыс ашты. Қазақ әскерлері жеңіліп, Бұйдаш хан қашып құтылды. Қазақ әскерлері жеңіліп, Бұйдаш хан қашып құтылды.

Қожа Мақмұт хан – 1534-1535 ж.ж.Қожа Мақмұт хан – 1534-1535 ж.ж.******

Тоғым хан – 1535-1537 ж.ж.Тоғым хан – 1535-1537 ж.ж.

Тақыр ханның інісі –

««қазақтар мен қырғыздардың ханықазақтар мен қырғыздардың ханы» - » -

ХаХақназар ханқназар хан(1538-1580) ж.ж.(1538-1580) ж.ж.

XVIXVI . ғ . ғ IIII . . ж әлсіреген хандықты біріктіруде Хақназар өз үлесін қосты . . ж әлсіреген хандықты біріктіруде Хақназар өз үлесін қосты : Негізгі мақсаты : Негізгі мақсаты .Қасым кезіндегі иелікті қалпына келтіру .Қасым кезіндегі иелікті қалпына келтіру Хан өзін Хан өзін «« , патша әрі ұлы князьбен татумын деп санады, патша әрі ұлы князьбен татумын деп санады»». . ,Башқұрттарды өзіне бағындырды ,Башқұрттарды өзіне бағындырды .Түркістан өңіріндегі қалаларын қарамағына қосты .Түркістан өңіріндегі қалаларын қарамағына қосты , Баба сұлтан Йассы Сауранды сойырғал ретінде Хақназарға , Баба сұлтан Йассы Сауранды сойырғал ретінде Хақназарға .сыйлады.сыйлады 1580 жыл1580 жыл – .Баба сұлтанның тыңшысы у беріп өлтірді – .Баба сұлтанның тыңшысы у беріп өлтірді

:Хақназар хан саясатының маңызы :Хақназар хан саясатының маңызы1. 1. .Хандықтың аумағының кеңеюі .Хандықтың аумағының кеңеюі2. .Жеке дербес мемлекет ретінде танымал болуы2. .Жеке дербес мемлекет ретінде танымал болуы3. .Хан билігінің күшеюі3. .Хан билігінің күшеюі4. .Ішкі саяси және шаруашылық өмірдің тұрақтылығы4. .Ішкі саяси және шаруашылық өмірдің тұрақтылығы

Жәдік сұлтанның баласы, Жәнібек ханның немересі, Жәдік сұлтанның баласы, Жәнібек ханның немересі, 80 80 жастағы жастағы

Шығай хан Шығай хан 1580-15821580-1582 жылдары хан болды. жылдары хан болды.

Ол Ол 8080 жаста болғанымен жаста болғанымен қазақтардың ішінде беделді хан болды.қазақтардың ішінде беделді хан болды. Қазақ Қазақ хандығының сыртқы саясатындағы Хақназар хан ұстаған бағытты хандығының сыртқы саясатындағы Хақназар хан ұстаған бағытты жалғастырды.жалғастырды. Шығай хан Шайбани мұрагерлерінің арасындағы Шығай хан Шайбани мұрагерлерінің арасындағы қақтығыстарды қазақ мемлекетін нығайту мақсатында ұтымды пайдаланды.қақтығыстарды қазақ мемлекетін нығайту мақсатында ұтымды пайдаланды.

((1582-1598) жылдары хандықты билед1582-1598) жылдары хандықты биледі.і.

Түркістан, Ташкент, Ферғана, Самарқандты басып алған.Түркістан, Ташкент, Ферғана, Самарқандты басып алған.

Мәуереннахрға басып кіріп, Ахси, Әндіжан қалаларын қол Мәуереннахрға басып кіріп, Ахси, Әндіжан қалаларын қол астына алған. астына алған. 1598 1598 жылы жылы Ташкентте қайтыс болды.Ташкентте қайтыс болды.

««қазақ және қалмақ патшасықазақ және қалмақ патшасы»»

(1598-1628) ж.ж.(1598-1628) ж.ж.

«Еңсегей бойлы ер Есім»

Төлеген жырау:Ей, Қатаған хан Тұрсын!Кім арамды ант ұрсын.Жазықсыз елді жылатып,Жер тәңірісің, жатырсың,Хан емессің қасқырсың,Қара албасты басқырсың!Алтын тақта жатсаң даҚазаң жетті қапылсың!Еңсегей бойлы ер Есім,Есігіңе келіп тұр,Шашқалы тұр қаныңды,Кешікпей содан қатарсың!

Астанасы - Түркістан қаласы.

Саясатының ерекшелігі:Саясатының ерекшелігі:

* Осы кезден бастап Ташкент қаласы 200 жылдай қазақтардың иелігінде болды.

** Оңтүстік Қазақстандағы отырықшы Оңтүстік Қазақстандағы отырықшы--егіншілік аймақтар егіншілік аймақтар Қазақ хандығының жері болып есептелінді.Қазақ хандығының жері болып есептелінді.

** ««Есім ханның ескі жолыЕсім ханның ескі жолы» атты ережесін шығарды.» атты ережесін шығарды.

Заңда:

* Әскери міндетті атқару ережелерін күшейтті.

* Әскер тәртібін бұзушыларға берілетін жазаны ауырлатты.

* Ескі құқықтық ғұрыптар мен заңдарды сақтады.

1627 ж Тұрсынды өлтіреді.

«Салқам «Салқам ЖәңгірЖәңгір»»1628-1652 жылдары хан тағына отырды.1628-1652 жылдары хан тағына отырды.

1643 1643 жыл жыл – – Орбұлақ шайқасы.Орбұлақ шайқасы.

Жәңгір Жәңгір 5050 мы мыңң әскерімен келген Батыр қонтайшыға әскерімен келген Батыр қонтайшыға 600 600 сарбазымен қарсы сарбазымен қарсы тұрды. Жәңгір сарбаздары жоңғарлардың тұрды. Жәңгір сарбаздары жоңғарлардың 10 10 мың әскерін талқандады. Көмекке мың әскерін талқандады. Көмекке Жалаңтөс батыр Жалаңтөс батыр 20 20 мың әскерімен келіп, жоңғарлардың ту сыртынан мың әскерімен келіп, жоңғарлардың ту сыртынан шабуылдады. Бұл соғыста жеңілген жоңғарлар қазақ даласына көпке дейін шабуылдады. Бұл соғыста жеңілген жоңғарлар қазақ даласына көпке дейін шабуылдамады.шабуылдамады.

* * 1652 1652 жылы жоңғарлармен қанды майданда Жәңгір хан қайтыс болды.жылы жоңғарлармен қанды майданда Жәңгір хан қайтыс болды.

Билігінің ерекшелігі:Билігінің ерекшелігі: Хандықтың бөлшектенуі тоқтатылып, бір орталыққа бағындырылды.Хандықтың бөлшектенуі тоқтатылып, бір орталыққа бағындырылды. Жоңғар шапқыншылығы бәсеңдеп, тыныштық орнады.Жоңғар шапқыншылығы бәсеңдеп, тыныштық орнады. Мемлекеттік құрылыстың негізгі ұстанымдарын анықтайтын Мемлекеттік құрылыстың негізгі ұстанымдарын анықтайтын «Жеті «Жеті

жарғы»жарғы» заңын жасады. заңын жасады. Көрші елдермен достық қатынаста болуды көздеді: қырғыз, қарақалпақ, Көрші елдермен достық қатынаста болуды көздеді: қырғыз, қарақалпақ,

орыс елдері.орыс елдері.

Әз Әз – – Тәукенің негізгі мақсаты Тәукенің негізгі мақсаты –– билердің көмегімен хан билігін нығайту. билердің көмегімен хан билігін нығайту.

Жәңгірдің ұлы, (Жәңгірдің ұлы, (1680-17181680-1718) ж.ж.) ж.ж.

Абылай (Әбілмансұр, Сабалақ, Абылай (Әбілмансұр, Сабалақ, 1711-1781 1711-1781 ж.ж.)ж.ж.) - - қазақ хандығының қазақ хандығының бұрынғы шекарасын қалпына келтіріп, елдің саясибұрынғы шекарасын қалпына келтіріп, елдің саяси--экономикалық экономикалық дамуына өзгерістер енгізген мемлекеттік қайраткер.дамуына өзгерістер енгізген мемлекеттік қайраткер.

* 1771 жыл - ақсүйектер Абылайды хан сайлады. Үш жүз өкілдерінің * 1771 жыл - ақсүйектер Абылайды хан сайлады. Үш жүз өкілдерінің Абылайды барлық қазақтың билеушісі деп тануының себептері:Абылайды барлық қазақтың билеушісі деп тануының себептері:

- Жоңғарға қарсы азаттық күресін басқаруы.- Жоңғарға қарсы азаттық күресін басқаруы.

- Үш жүзді біріктіруі.- Үш жүзді біріктіруі.

- Ресей мен Қытай қыспағына қарамастан, іс жүзінде елдің дербестігін - Ресей мен Қытай қыспағына қарамастан, іс жүзінде елдің дербестігін сақтауы.сақтауы.

* 1778* 1778 жылы ІІ Екатерина Орта жүздің ханы етіп бекітті. жылы ІІ Екатерина Орта жүздің ханы етіп бекітті.

* * Төңірегіндегі жыраулар: Бұқар жырау, Үмбетей жырау, Тәтіқара ақын.Төңірегіндегі жыраулар: Бұқар жырау, Үмбетей жырау, Тәтіқара ақын.

Кенесары Қасымұлы (1802-1847 ж.ж.) – мемлекет қайраткері, әскери қолбасшы, қазақ халқының 1837-1847 жылдардағы ұлт-азаттық қозғалысының көсемі, Қазақ хандығының соңғы ханы.

1841-1847 ж.ж. билік құрған.

Кенесары ханның саясаты және идиологиясы ұлттық даму жолындағы өзекті мәселелерді шешуге бағытталды.

Қазақ хандағының хандары:

Керей хан, Болат сұлтан ұлы, Орыс хан шөбересі Әз-Жәнібек хан, Барақ хан ұлы, Орыс хан шөбересі Бұрындық хан, Керей хан ұлыҚасым хан, Әз-Жәнібек хан ұлыМомыш хан, Қасым хан ұлыТақыр хан, Әдік сұлтан ұлыБұйдаш хан, Әдік сұлтан ұлы, Тоғым хан, Жәдік сұлтан ұлыАхмет хан, Жаныш сұлтан ұлыХақ-Назар хан, Қасым хан ұлы, Шығай хан, Жәдік сұлтан ұлы, Тәуекел хан, Шығай хан ұлы, Есім хан, Шығай хан ұлы, Жәнібек хан, Есім хан ұлы, Салқам Жәңгір хан, Есім хан ұлы, Батыр хан, Бөлекей сұлтан ұлы Тәуке хан, Жәңгір хан ұлы, Қайып хан, Хысырау сұлтан ұлы (Есім хан ұрпағы)Болат хан, Тәуке хан ұлы, Әбілмәмбет хан, Болат хан ұлы, Абылай хан, Көркем Уәли сұлтан ұлы, Кенесары хан, Қасым сұлтан ұлы, (Абылай хан немересі).