2. Historia Historia e Shqipris n t vrtet nuk prfshin vetm t
dhnat historike t hapsirs gjeografike mbi t ciln gjenden territoret
shqiptare por edhe hapsirat e tjera t banuara me shqiptar e q kan
mbetur jasht kufijve t Shqipris s sotme e q n t kaluarn kan qen nj
trsi. Apolonia
3. Lashtsia Mendohet q rrjedha parahistorike e shqiptarve t jet
nga nj fis i strlasht indo-evropian t cilt historiani grek Herodoti
i prshkruante me emrin "pellazg". Shum njerz i quajn shqiptart
pasardhs t drejtprdrejt t nj fisi t lasht ilir, me emrin
"Albani",ose "Albant" i cili ishte i vendosur n Shqiprin e sotme.
Disa t tjer mendojn se Shqiptart dhe ilirt jan pasardhs t
pellazgve, q kan jetuar mijra vjet para Krishtit. Prania e tyre
mund t shikohet shum mir n ndrtimin politik n shekullin e 6 p.e.s.
Metalpunues dhe lufttar t shklqyer, ilirt krijuan shum mbretri t
vogla brenda vendit t tyre, duke luftuar ndrmjet njeri-tjetrit pr
kohn m t madhe t historis s tyre. Vetm gjat shekullit t 6 p.e.s, t
gjitha mbretrit u bashkuan pr t mbrojtur vendin nga fqinjt: nga
mbretria e Molosianve n veri te Shqipris, mbretria e Maqedonis dhe
nga mbretria e Pionis.
4. Pellazgt Pellazgt ishin nj popull i lasht indo-evropian q
sipas disa shkrimeve t lashta t lna nga (Homeri, Herodoti, Tukididi
etj.) jetonin n pellgun e Egjeut dhe n bregdetin perndimor t Azis s
Vogl, n Peloponez, n Greqin Qendrore, n Thesali dhe n afrsi t ktyre
viseve.N mesin e mijvjearit t tret dhe n fillim t mijvjearit te dyt
para Krishtit erdhn nga stepat e Lindjes grupe t reja popujsh q
merreshin me blegtori. Ktu u przien me banort vends dhe kshtu u
krijua bashksia e re kulturore e Gadishullit Ballkanik. Kjo
popullsi mendohet t jet popullsia e lasht pellazge. Sipas shum
studiuesve shqiptar e t huaj, pellazgt ishin paraardhsit e
ilirve.
5. Vija Egnatia
6. Ilirt Ilirt, paraardhsit dymij vjear t kombsis s sotme me
prejardhje gjenetike t grupeve fisnore t familjeve t mdha shqiptare
si n zonat urbane e rurale si dhe nga studimet mbi shum individ me
lidhje gjaku 99% shqiptare, vrtetuar edhe nga studimet e botimet e
fundit nga institutet krkimore shkencore nga Evropa kontinentale,
SHBA e Kanada, nga specialistt e huaj dhe shqiptar t shkencave
antropologjike, gjenetike e arkeologjike, banonin q nga pjesa
veri-perndimore e Detit Adriatik deri n Detin Jon, si dhe prgjat
kufirit toksor t Gadishullit Ilirik me Dalmatt, Maqedonasit dhe
Grekt.
7. Shqipria nn sundimin osman Sulmet e ushtrive osmane pr
pushtimin e viseve shqiptare nisn n mesin e viteve 80 t shek. XIV.
T udhhequra nga bejlerbeu i Rumelis, Timurtash Pasha, n vitin 1385
ushtrit osmane, pasi morn Sofjen, u futn n Shqipri dhe pushtuan
qytetet e Shtipit, t Prlepit, t Manastirit dhe t Kosturit. N
dokumente perndimore dhe osmane t shek. XIV-XV pr qytetet e
Shkupit, t Manastirit, t Kosturit, t Janins etj., si dhe pr
Fush-Dardanin shprehimisht sht shnuar se ato ishin "n Shqipri" apo
"n tokat shqiptare".
8. Sknderbeu Gjergj Kastrioti ishte djali m i vogl i Gjon
Kastriotit dhe i princeshs Vojsava, fmija i fundit midis 4 djemve
dhe 5 vajzave. Mendohet se lindi m 6 maj 1405 n Diber. U mor peng
si nizam pas thyerjes s t atit nga Sulltan Murati m 1421 dhe u
drgua n oborrin e Sulltanit n Adrianopoj. Atje, zgjuarsia dhe
shkathtsia e uan Gjergjin n shkolln e sulltanit (iogllanve) q
prgatiste komandant e npuns.Natyra i kishte dhn dhunti mendore e
fizike. Atje mori emrin Isknder (Aleksandr). Pas mbarimit t
shkolls, Gjergj Kastrioti "(Sknderi)" kreu detyra ushtarake n
Ballkan e n Azin e Vogl, duke u dalluar pr trimri dhe pr kt arsye
iu dha titulli bej q do t thot princ ose fisnik pra Sknderbeg do t
thot Aleksandri princ ose fisnik. Ai nuk e harroi vendin e tij t
dashur dhe priste me padurim rastin t kthehej n tokn q e lindi. Me
vdekjen e t atit, ai shpresonte t'i zinte vendin, por n fakt
sulltani e emroi sanxhakbej jasht tokave shqiptare. Sknderbeu nuk
hoqi dor nga ideja pr t'u kthyer n Shqipri n fronin e t atit, deri
n vitin 1443 kur ai u nis kundr Janosh Huniadit nn komandn e
bejlerbeut t Rumelis.M 3 nntor 1443 n afrsi t Nishit, u ndeshn dy
ushtrit. Ushtria osmane u shpartallua dhe u trhoq n panik.
Sknderbeu filloi t zbatonte planin e kryengritjes, s bashku me 300
kalors shqiptar e me t nipin Hamza Kastrioti, u kthye n Dibr, ku
populli e priti si lirimtar. Mori masa pr prforcimin e rrugve nga
mund t vinin osmant, dhe prej andej iu drejtua Krujs.
9. Me nj ferman t rrem shtiu n dor qytetin e garnizonin dhe
kshtu m 28 nntor 1443 u shpall rimkmbja e principats s Kastriotve.
Mbi kshtjelln e Krujs u ngrit flamuri me shkabn e zez dykrenare i
Kastriotve. Kryengritja u prhap shpejt n viset e tjera dhe feudalt
e tjer u ngritn gjithashtu. Gjat dhjetorit, Shqipria e Mesme dhe e
Veriut u spastruan nga forcat osmane, u liruan njra pas tjetrs
kshtjellat e ksaj zone. Sknderbeu ishte organizatori i Kuvendit t
Arbrit, n t cilin u zgjodh si prijs i Lidhjes Shqiptare t Lezhs. Ai
u martua me t bijn e Gjergj Arianitit me Donika Arianitin pr t
forcuar lidhjet e tij me principatat e tjera.N janar t vitit 1468
Sknderbeu u smur gjat zhvillimit t nj Kuvendi t thirrur nga ai, n t
cilin ishin t ftuar t gjith princat shqiptar. Vdiq me 17 Janar 1468
n Lezh. I mbuluar me lavdi, ai u varros n Lezh. Shqiptart humbn
prijsin e lavdishm q i udhhoqi pr 25 vjet rresht. E shoqja me t
birin emigruan, sikurse edhe nj pjes e paris shqiptare, pr n Itali.
Rreth prkrenares ekziston ideja se e ka mbajtur pr nder t Pirros s
Epirit, pasi edhe ai ka mbajtur po t njjtn prkrenare.
10. Sknderbeu
11. Marshimi I Sknderbeut n Kruj
12. Rilindja Kombtare Nga mesi i shekullit t 19-t Turqia ishte
n ethet e "shtjes Lindore", n kohn q ballkanasit, duke prfshir edhe
shqiptart, krkonin t plotsonin ndrrn e tyre kombtare. Pr t mbrojtur
dhe prkrahur interesat e tyre kombtare, shqiptart u mblodhn n
Prizren, nj qytet i Kosovs, n vitin 1878 dhe krijuan Lidhjen
Shqiptare t Prizrenit t njohur m shpesh sot siLidhja e Prizrenit.
Lidhja kishte dy qllime kryesore, at politike dhe at kulturore. S
pari, u prpoq (pa sukses) t bashkonte t gjitha trojet shqiptare -
at kohe t ndara n katr vilajete, ose krahina, e Kosovs, e Shkodrs,
e Manastirit, e Janins - n nj shtet vetqeveriss brenda sistemit t
Perandoris Osmane. S dyti, mprehu nj lvizje pr zhvillimin e gjuhs
shqipe, letrsis, arsimimit, dhe kulturs. N vij me programin e dyt,
n vitin 1908 udhheqsit shqiptar u takuan n qytetin e Manastirit dhe
prshtatn nj alfabet kombtar. Ai bazohej m s shumti n shkrimin
latin, ky zvendsoi disa alfabete t tjera, duke prfshir alfabetin
arab dhe grek, q ishin gjer n at koh n prdorim.Ne 28 Nentor 1912
Shqiperia nen drejtimin e Ismail Qemalit shpalli pavaresine nga
Perandoria Osmane.Ismail Qemali dhe njerezit e tij krijuan nje
qeveri katermbedhjete mujore qe veproi ne kushte shume te
veshtira.Ne 1913 ne Konferencen e ambasadoreve ne Londer u njoh
shteti shqiptar dhe kufijte e sotme te tij.
13. Pamja e sotme e kompleksit, ku u mbajt Lidhja e
Prizrenit
14. Lufta e Par Ballkanike dhe Shqipria Lufta e Par Ballkanike,
prderisa drejtohej kundr Turqis dhe kishte pr qllim bashkimin
kombtar t popujve ballkanik, objektivisht kryente nj funksion
prparimtar, ajo u drejtua nga qarqet shoviniste t vendeve t
Ballkanit dhe u kthye n nj luft grabitqare, pushtuese, sidomos ndaj
Shqipris e Maqedonis.Shqiptart ishin po aq t interesuar sa edhe
popujt e tjer t shtypur t Ballkanit pr tu liruar nga zgjedha
osmane. Prfaqsuesit e tyre bn prpjekje pr tu lidhur me fqinjt n
luftn e prbashkt kundrosmane, por kto prpjekje dshtuan pr faj t
krerve t Aleancs Ballkanike, t cilt nuk dshironin ti kishin
shqiptart si pal me t drejta t barabarta n kt aleanc, sepse ishin
marr vesh ndrmjet tyre pr coptimin e Shqipris. Prandaj, shqiptart
nuk hyn n nj aleanc, krert e s cils synonin ti prdornin ata si mish
pr qente n luftn kundr Perandoris Osmane. Pjesmarrja e shqiptarve n
kt aleanc, pa u njohur zyrtarisht t drejtat e tyre, do t ishte nj
vetvrasje.Planet aneksioniste t Serbis, t Malit t Zi e t Greqis
kundrejt Shqipris ishin plane q filluan t viheshin n jet me
shprthimin e Lufts s Par Ballkanike, ishin krijim i nj politike t
pajustifikueshme armiqsore ndaj nj populli fqinj, q kishte br nj
luft t vazhdueshme kundr sundimit shekullor osman dhe kishte
treguar se ishte nj aleat i sigurt n luftn kundr armikut t
prbashkt. Shtetet ballkanike jo vetm drgonin ushtart e tyre t
vriteshin me shqiptart, q ishin t vendosur t mbronin deri n fund
lirin e trsin e toks s tyre, por edhe u jepnin Fuqive t Mdha nj arm
t fort n dor pr t ndrhyr n punt e Ballkanit, q t vinin n orbitn e
tyre si popullin shqiptar, ashtu edhe popujt fqinj. Pr kt arsye,
Lufta Ballkanike krijoi n Shqipri nj gjendje shum t ndrlikuar e
kontradiktore. Nga njra an, n masat popullore vazhdonte t ishte
gjall fryma e lufts kundr zgjedhs osmane, nga ana tjetr, po bhej
gjithnj m i qart rreziku q krcnonte Shqiprin nga fqinjt ballkanik,
t cilt pas dbimit t turqve nga gadishulli synonin t zinin vendin e
Perandoris Osmane n t dhe t fshinin kombin shqiptar nga harta
politike e Ballkanit.Ndryshe nga vendet e tjera ballkanike,
Shqipria edhe ksaj radhe, n kto aste tepr kritike, u ndodh vetm, me
armikun e vjetr n vatr dhe e sulmuar nga agresor t rinj.
15. Ky rrezik kombtar vuri n lvizje t gjitha klasat e shtresat
shoqrore t vendit. Prpara tyre u ngrit n mnyr m serioze shtja e
fatit t Shqipris, e qndrimit q duhej mbajtur ndaj konfliktit
ballkanik, e mnyrave dhe e mjeteve pr ta shptuar Shqiprin nga
katastrofa q krcnonte Turqin.Qysh n fillim t tetorit gazeta Liri e
Shqipris, q prfaqsonte opinionin e kolonis shqiptare t Sofjes duke
parashikuar ngjarjet, u drejtohej shqiptarve me thirrjen: ... t
marrim armt dhe t mbrojm kufijt e mmdheut ton, duke krkuar
autonomin e Shqipris. Po kjo gazet u drejtohej shqiptarve tu
prmbaheshin udhzimeve t Sami Frashrit n veprn Shqipria ka qn, sht e
do t bhet ?, d.m.th. ti jepnin nj goditje t fort Turqis pr t mos u
rrokullisur me t n gremin.Ndryshe e vlersuan gjendjen kolonit
shqiptare t mrgimit n ShBA. Ato u nisn nga fakti se Turqia,
megjithse ishte armike e Shqipris, u kishte njohur shqiptarve disa
t drejta kombtare, kurse pjestart e Aleancs Ballkanike synonin ta
coptonin at krejtsisht. Prandaj mbledhja e prfaqsuesve t kolonive
shqiptare t ShBA-s, q u b m 6 tetor 1912 n Boston, duke ... marr n
sy at q po mundet Turqia, e q shtetet e Ballkanit do ta ndajn
Shqiprin n mes tyre, deklaronte: sht detyr e atdhetarve shqiptar t
jen plotsisht t bashkuar me guvernn (qeverin - shn. i aut.) otomane
kundr armiqve t Mbretris. Ndonse frymzohej nga qllime patriotike,
qndrimi i kolonive shqiptare t ShBA-s prmbante n vetvete nj rrezik
t madh pr vendin. Prkrahja pa kushte q shqiptart do ti jepnin
Turqis n luftn kundr Aleancs Ballkanike do t sillte si pasoj q
Shqipria t psonte t njjtin fat q do t psonte Turqia n Ballkan dhe
do tu jepte nj argument t fort qeverive t Aleancs Ballkanike pr t
mbrojtur prpara opinionit publik ndrkombtar planin e coptimit t
Shqipris si nj provinc e thjesht turke.Brenda n Shqipri nismn pr nj
veprim politik, q ta nxirrte vendin nga gjendja e vshtir dhe e
ndrlikuar e krijuar nga Lufta Ballkanike, e morn shoqrit atdhetare,
Komiteti Shptimi dhe Shoqria e Zez pr Shptim q ishte krijuar n
Shkup.
16. . Prfaqsuesit e tyre Sali Gjuka, Nexhip Draga, Bedri
Pejani, Mithat Frashri etj., organizuan n Shkup m 14 tetor 1912 nj
mbledhje, pr t ciln ishte marr qysh prpara edhe miratimi i Hasan
Prishtins e i Bajram Currit, q kishin shkuar n front pr organizimin
e mbrojtjes s tokave shqiptare.Mbledhja e Shkupit arriti n
prfundimin se Perandoria Osmane do ta humbiste luftn dhe vendosi tu
njoftonte Fuqive t Mdha se populli shqiptar po i kapte armt jo pr t
forcuar sundimin e Turqis n Ballkan, por pr ti dal zot trsis
toksore e liris s Shqipris. Pra, vijonte deklarata, shqiptart nuk
do t pranonin pr katr vilajetet vese nj form t vetme qeverisjeje.
Ky vendim prputhej me at q ishte shprehur nga gazeta Liri e
Shqipris dhe ishte vendimi m i drejt e m realist q mund t merrej n
kto rrethana. Ai iu dorzua prfaqsuesve t fuqive t huaja n Shkup m
16 tetor.Mbledhja e Shkupit caktoi edhe nj delegacion, i cili do t
shkonte n Malsi t Madhe pr ti shkputur malsort nga bashkpunimi me
Malin e Zi. Ky delegacion u autorizua gjithashtu t merrej vesh me
krahinat e tjera t vendit pr organizimin e nj kuvendi kombtar q do
t vendoste pr fatin e atdheut. Por ai nuk mundi t arrinte n Malsi t
Madhe; ngjarjet n frontin e lufts ishin zhvilluar me nj shpejtsi t
till, q e detyruan t ndalej prkohsisht n Pej e n Gjakov, ku mori
autorizimin nga popullsia pr ta prfaqsuar at n veprimtarit q po
ndrmerreshin kundr coptimit t vendit. Prej ktej delegacioni i
Kosovs u drejtua n Shqiprin e Mesme e t Jugut, ku ishin marr nisma
nga rrethet atdhetare lokale pr organizimin e kuvendit kombtar dhe
kishte filluar zgjedhja e delegatve. Ushtrit e aleatve ballkanik
brenda nj kohe t shkurtr e shpartalluan ushtrin turke n t gjitha
frontet. Trupat bullgare, pasi thyen qndresn e forcave turke, t
prqendruara n Trakn Lindore, iu drejtuan Adrianopojs. Forcat e
Malit t Zi, t ndara n tri kolona, sulmuan dy n drejtim t Shkodrs
dhe njra n drejtim t Pejs. Brenda tri javsh ato pushtuan Pejn dhe
iu drejtuan Shkodrs.
17. Mbreti Nikolla i Malit t Zi, ndrsa u premtonte malsorve se
do t respektonte flamurin shqiptar, n thirrjen drejtuar popullit
malazez e ftonte kt tu jepte dorn vllezrve nn zgjedh t Malsis, t
cilt prej m shum se dy vjetsh luftonin pr t drejtat e lirin e tyre
dhe pr bashkimin me Malin e Zi. Kur doli n shesh mashtrimi i
mbretit malazez dhe kur n tokat shqiptare t pushtuara, n vend t
flamurit kombtar u ngrit ai i Malit t Zi, malsort, q kishin marr
pjes aktive n kt luft krahas ushtrive malazeze, u trhoqn n mas nga
lufta.Edhe mbreti serb Pjetr, n manifestin q shpalli n fillim t
fushats ushtarake serbe, deklaronte n mnyr demagogjike se do tu
sillte edhe shqiptarve lirin, vllazrin dhe barazin.M 15 tetor
filloi msymja e trupave serbe n rajonin e Vranjs, ndrsa m 18 tetor
u hodh n sulm gjith ushtria prej 286 000 vetash, n drejtimin
Nish-Manastir-Elbasan, Nish-Manastir-Selanik dhe Kurshunli-
Prizren-Durrs. Forca t tjera sulmuan nga veriu, n drejtimin
Rashk-Mitrovic-Pej dhe Javor-Priepolje.Turqia u gjend e paprgatitur
pr luft. Qeveria turke vendosi t formonte repartet e armatosura
vullnetare shqiptare, q do t pajiseshin me arm nga depot e shtetit.
Doli edhe nj urdhr i ministrit t Lufts pr tu drguar shqiptarve 50
000 pushk. Megjithat nuk u drgua asgj, shqiptart u lan pa arm, n
mshirn e fatit. Qeveria xhonturke nuk qe n gjendje t prfitonte nga
forca e madhe e shqiptarve dhe nga gatishmria pr t mbrojtur atdheun
e vet. Shqiptart e Kosovs, veanrisht ata t Llapit dhe t krahinave
prreth, u qndruan me vendosmri n luftimet e Merdarit (14-18 tetor),
n veri t Podujevs, forcave t Armats s par dhe t tret serbe. Ushtria
turke nj dit para betejs braktisi frontin n disa pika. Luftimet n
Merdar ishin t ashpra. Serbt e morn at pas humbjeve t mdha. Edhe
mbrojtja e kufirit nga Rashka n Podujev u mbeti vullnetarve
shqiptar, t udhhequr nga Isa Boletini. Me organizimin e mbrojtjes n
veri t Prishtins u mor Hasan Prishtina, ndrsa n Gjakov, Plav e Guci
Bajram Curri.
18. Pasi morn Merdarin, forcat serbe t Armats s par deprtuan n
Podujev dhe, s bashku me ushtrit e Armats s tret, m 20 tetor
filluan sulmin mbi Prishtinn. Vullnetart shqiptar luftuan me
vendosmri, por pr munges t municionit u trhoqn nga qyteti, q ra po
at dit n duart e serbve. M 23 tetor u pushtua Vuiterna dhe pas saj
Mitrovica. Me organizimin e forcave vullnetare shqiptare n zonn e
Gjilanit, t Moravs e t Karadakut u mor Idriz Seferi, q arriti t
grumbulloj 6 000 lufttar, t cilt u hodhn n kufirin me Serbin, ku s
bashku me forcat e vendit u bn ball njsive t Armats s tret serbe.
Luftimet n kt trev juglindore t Kosovs vazhduan 7 dit, duke filluar
nga koha e sulmit t ushtris serbe m 15 tetor. Pasi theu qndresn e
shqiptarve n kufirin juglindor t Kosovs, ushtria serbe mundi t
pushtonte m 24 tetor qytetin e Gjilanit. M 23 tetor serbt pushtuan
Vuiternn dhe pas saj Mitrovicn.Pas pushtimit t Prishtins ushtria
serbe filloi veprime t tjera n prmasa t mdha, t cilat kishin si
objektiv t par pushtimin e Ferizajt, t Kumanovs e t Shkupit, pr t
vijuar m tej marshimin drejt jugut dhe drejt pjess perndimore t
Shqipris.Natn e 23-24 korrikut Armata e tret serbe filloi nj
marshim drejt Shkupit e Kumanovs. M 24 tetor pushtoi Lipjanin dhe
po n kt dit iu afrua Ferizajt. Edhe mbrojtja e tij u mbeti rreth 10
000 vullnetarve shqiptar. N mesditn e 25 tetorit ushtria serbe
filloi sulmin e prgjithshm mbi qytetin, t cilin e pushtoi n mbrmjen
e 25 tetorit. Forcat shqiptare u trhoqn drejt Kaanikut. Por
luftimet m t mdha u bn n Grykn e Carralevs. Pas dy dit lufte me 2
000-3 000 vullnetar shqiptar, forcat serbe, pasi lan ktu shum
ushtar t vrar e t plagosur, m 26 tetor e pushtuan kt gryk. M 30
tetor u pushtua Prizreni. Beteja m e madhe e trevs s Kosovs ishte
ajo e Kumanovs (22-24 tetor), ku serbt hodhn ushtrin e Armats s
par, t prbr nga 126 000 veta. Armata turke e Vardarit kishte
vendosur n kt front 50 000 lufttar. Midis tyre kishte edhe disa
mijra ushtar shqiptar, prve forcave vullnetare t ardhura nga treva
e Kumanovs e rrethet e tjera.
19. M 24 tetor ushtria turke u thye prfundimisht n Kumanov. Pas
pushtimit t Kumanovs, m 26 tetor forcat e Armats s par serbe
pushtuan pa luft Shkupin. Me pushtimin e Shkupit prfundoi faza e
par e Lufts Balkanike. Periudha e dyt ishte ajo e lufts pr
pushtimin e territoreve shqiptare n pjesn perndimore t vilajetit t
Kosovs, n vilajetet e Manastirit, t Shkodrs e t Janins.Sikurse
shkruajn gjeneralt turq, pjesmarrs n kto beteja, shqiptart luftuan
me trimri t madhe pr t mbrojtur atdheun e vet, tokn amtare. Ata nuk
e braktisn asnjher frontin dhe shpesh luftuan edhe pasi ushtria
turke kishte braktisur vijn e lufts. N Betejn e Kumanovs u vra
gjith efektivi i batalionit t ushtarve t Gjilanit. Ndrsa numri i
prgjithshm i shqiptarve, q u vran n kt betej, arrin n 10 000
veta.Pas pushtimit t Shkupit, ushtria serbe vazhdoi msymjen drejt
pjess perndimore t vilajetit t Kosovs (drejt Prizrenit, Pejs,
Gjakovs etj.), drejt vilajeteve t Manastirit (pushtuan Manastirin),
t Shkodrs e t Janins. Ata kaluan npr luginn e Drinit, pushtuan
Lumn, Mirditn e Matin, doln n Lezh dhe u dyndn n Shqiprin e Mesme.
Nj pjes e tyre iu drejtua Durrsit, kurse kolona t tjera u nisn
drejt veriut dhe, s bashku me forcat malazeze q kishin marr
Shngjinin, plotsuan rrethimin e Shkodrs. Shqiptart, t braktisur nga
ushtrit osmane, edhe pse luftuan kudo me trimri, nuk qen n gjendje
t ndalnin sulmin e kombinuar t aleatve ballkanik, t prgatitur
ushtarakisht prej dhjetra vjetsh dhe t armatosur deri n dhmb. N
fillim t dhjetorit t vitit 1912 ushtrit serbo-malazeze kishin
pushtuar pjesn m t madhe t Shqipris dhe arritn n jug deri n luginn
e Shkumbinit, n vijn Durrs-
Kavaj-Peqin-Elbasan-Pogradec-Strug.
20. Menjher pas sukseseve t para qeveritart e Serbis, t Malit t
Zi dhe t Greqis, si edhe shtypi i tyre, filluan ti deklaronin
gjithnj m hapur qllimet e veta ndaj Shqipris, duke i justifikuar
ato me argumentet absurde t paaftsis s fiseve t egra e barbare
shqiptare pr t formuar shtetin e vet.Kto deklarata u shoqruan me nj
veprimtari gjakatare, terroriste, shfarosse t ushtrive malazeze e
serbe dhe m von greke kundr popullsis shqiptare, q nuk mshiruan as
grat, as fmijt e as pleqt. Pushtimi i Kosovs e i viseve t tjera t
Shqipris u shoqrua me vrasje n mas t lufttarve kosovar dhe me
masakrimin e me shprnguljen e popullsis. Qllimi i Beogradit ishte q
Serbia t bhej shtet i pastr, thjesht serb, nacional. Proklamatave t
mbretit t Serbis, pr barazin e shqiptarve me serbt n shtetin e
Serbis, ua zun vendin pas fillimit t lufts urdhrat pr shfarosjen e
shqiptarve. Gjeneralt serb pranonin haptazi ather se ne i linim t
qet turqit, por vram sa mundm 'qen shqiptar. Deviza e ushtris serbe
ishte: T shfarosim shqiptart !. Kudo q shkeln, n fshatrat e qytetet
e Kosovs dhe t t gjith Shqipris, serbt mbolln vdekje e shkatrrime.
Vetm n dy muajt e par t lufts, n tetor-nntor 1912, u vran 25 000
shqiptar. Vrasja e shqiptarve ishte programuar zyrtarisht nga
Beogradi, q kishte urdhruar t mos lihej asnj gjurm shqiptare n ato
vise. Qytete t tra, si Prishtina, Vuiterna, Ferizaj, Gjilani,
Kumanova, Presheva, Prizreni, Peja etj., iu nnshtruan shkatrrimeve.
Fshatrat prreth ktyre qyteteve u bn shkrumb e hi, ndrsa banort e
tyre, pa kursyer as grat, pleqt e fmijt, u vran ose u dogjn t
gjall, n zjarrin e shtpive t tyre.
21. Ushtria malazeze plakiti Gjakovn dhe dogji pazarin e saj.
Sikurse pohonte sekretari i N. Pashiit, n rrugn midis Prizrenit dhe
Pejs kishte vetm fshatra t djegura, ndrsa banort e tyre ishin
masakruar. N Pej vriteshin do dit 25 shqiptar. Pasi shtypn qndresn
e 2 000 lumjanve, serbt, n tetor 1912, masakruan popullsin e Lums,
700 veta, duke prfshir pleqt, grat, fmijt e madje edhe ata t sapo
lindur q u therrn ose u dogjn t gjall n shtpit e tyre, dogjn e
rrafshuan me tokn thuajse t gjitha fshatrat e Lums. Fshati Nishor,
n veriperndim t Prizrenit u rnua nga goditjet e artileris, ndrsa
popullsia u masakrua, u vran gjith burrat. Bashkkohsit shkruanin se
n fshatra t tra t Kosovs nuk mbeti i gjall asnj njeri.N territorin
midis Kumanovs e Shkupit, sipas njoftimeve t shtypit t kohs, u vran
3 000 veta, nga t cilt 2 000 n rrethin e Shkupit. Terrorit t papar
iu nnshtrua edhe popullsia e qytetit t Shkupit. do dit oficert serb
organizonin ekspedita n fshatrat rreth Shkupit pr t terrorizuar dhe
pr t masakruar fshatart. Mijra njrz t pambrojtur vinin nga Kumanova
e nga Presheva, duke shpresuar t gjenin shptim n Shkup. Por edhe
ktu i priste vdekja nga ushtart serb ose nga uria. Masakra t mdha u
bn n Malin e Zi t Shkupit, ku u dogjn 29 fshatra shqiptare. Pas
pushtimit t Ferizajt, u vran ktu 1 200 veta. Gjat ksaj fushate
persekutimesh ndaj shqiptarve u arrestuan n rrethet e Shkupit, n
muajin nntor, Hasan Prishtina, Nexhip Draga, Idriz Seferi, Sait
Hoxha, Kosum Seferi dhe mjaft udhheqs t tjer t lvizjes shqiptare, t
cilt, meq nuk pranuan t nnshkruanin deklaratat e besnikris ndaj
Serbis, u hodhn n burgjet e Beogradit, ku u mbajtn deri m 16 maj
1913.Pushtimi i Kosovs u shoqrua me shprngulje n mas t popullsis
shqiptare nga trojet e tyre amtare. Vetm n periudhn e Lufts s Par
Ballkanike u shprnguln nga vise t ndryshme t vilajetit t Kosovs
rreth 150 000 shqiptar.
22. Trheqja nga Shkupi 1912
23. Kuvendi i Vlors. Kur Perandoria Osmane filloi t humbte
sundimin e saj n Ballkan pr shqiptart zgjidhja m e drejt nuk ishte
autonomia , por pavarsia e plot.Me prparimin e forcave serbe n
Shqiprin e mesme gjt Lufts s I Ballkanike m 28 nntor 1912 n orn 14
u hap Kuvendi Kombtar i Vlors.Kryetar u zgjodh Ismal Qemali dhe
sekretar L.Gurakuqi.N fjaln q mbajti Ismail Qemali ndr t tjera tha
se e vetmja udh e shqipris ishte ndarja nga Perandoria Osmane.
Ismal Qemali
24. Shpallja e Pavarsis s Shqipris(Prmbledhje) Shpallja e
Pavarsis ose Deklarata e Pavarsis sht shpallja e pavarsis s
Vilajetit shqiptar nga Perandoria Osmane. Shqipria u vetshpall e
pavarur n Vlor m 28 nntor 1912 nga Ismail Qemali. N shpalljen
pavarsis morn pjes 83 delegat nga t gjitha trevat shqiptare.
Menjher pas shpalljes s pavarsis, Asambleja e Vlors formoi qeverin
e par t Shqipris s Pavarur t drejtuar ngaIsmail Qemali si dhe
Pleqsin. Njohja ndrkombtare e pavarsis si dhe prcaktimi i kufijve t
Shqipris u b pas nj viti n Konferencn e ambasadorve n Londr, vendim
i s cils qe shpallja ePrincipats shqiptare sovrane nga Perandoria
Osmane nn mbikqyrjen e Komisionit Ndrkombtar t Kontrollit dhe lnia
e gjysms s territoreve t shtetit t porsaformuar jasht kufijve t tij
administrativ.
25. Ismail Qemali n 1-vjetorin e shpalljs s Pavarsis nVlor
26. Shpallja e Pavarsis s Shqipris Fitoret e rrufeshme t
shteteve ballkanike i detyruan Fuqit e Mdha t rishikonin vendimin e
tyre pr t mos lejuar ndryshimin e statusit t quo-s n Ballkan. Qysh
n fund t tetorit n rrethet diplomatike dhe n shtypin evropian
filloi t flitej pr nevojn e ndryshimeve territoriale n t mir t
aleatve ballkanik. N kto kushte, patriott shqiptar q ndodheshin
jasht atdheut vendosn t ndrmerrnin nj veprim t ri politik krahas
atij t Shoqris s zez pr shptim e t rretheve t tjera atdhetare
brenda vendit. Qllimi i ktij veprimi do t ishte t shptohej Shqipria
nga coptimi, t ruhej trsia e saj toksore e t mblidhej nj kuvend
kombtar q do t vendoste pr fatin e saj. Nismn pr kt veprim t ri e
morn Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi, t cilt mendonin se do t
kishin prkrahjen e Lidhjes Tripalshe. Ata u nisn nga Stambolli dhe
arritn n Bukuresht, ku m 5 nntor 1912 organizuan mbledhjen e
kolonis shqiptare t atjeshme. Aty u vendos t themelohej nj komitet
drejtonjs q t merrte n dor qeverin e vendit; t krijohej nj komision
q do t shkonte n Evrop pr t mbrojtur prpara qeverive t Fuqive t
Mdha t drejtat kombtare e lokale t popullit shqiptar dhe nj komitet
n Bukuresht, q do t bashkrendonte veprimtarin e komiteteve t tjera
brenda e jasht Shqipris pr ti ardhur atdheut n ndihm. Mbledhja e
Bukureshtit n vendimin e saj nuk prcaktoi qart nse do t krkohej
autonomi a pavarsi. Kjo do t prcaktohej, si duket, nga zhvillimi i
mtejshm i ngjarjeve dhe nga qndrimi q do t mbanin kundrejt shtjes
shqiptare Fuqit e Mdha. Pr kt qllim Ismail Qemali me shok shkoi n
Vjen, ku bisedoi me ambasadorin anglez, Berhtoldin, dhe me
ambasadorin italian. Gjat rrugs ose ndoshta n kryeqytetin austriak
Ismail Qemali u njoftua pr lvizjen q kishte filluar n Shqipri pr
mbledhjen e nj kuvendi kombtar.
27. Ai i deklaroi m 10 nntor ambasadorit anglez se do t nisej s
shpejti pr n Vlor pr t marr pjes n nj mbledhje t krerve shqiptar,
se shqiptart ishin t vendosur t ruanin vendin e tyre, se ata do t
luftonin deri n pikn e fundit t gjakut pr t mos lejuar nj coptim t
tij dhe se krijimi i nj Shqiprie m vete do t mnjanonte nj ndrhyrje
t Austris dhe t Italis.Ideja pr mbledhjen e nj kuvendi n Shqipri, q
do tu paraqiste Fuqive t Mdha krkesat e popullit shqiptar, kishte
gjetur prkrahjen e qeveris austro-hungareze. Berhtoldi e njoftoi
Ismail Qemalin se Vjena ishte pr nj Shqipri autonome. I till ishte
edhe opinioni q mbizotronte n rrethet diplomatike t Fuqive t tjera
t Mdha. Por autonomia n kuadrin e Perandoris Osmane tashm nuk
kishte asnj kuptim. Ushtria osmane n Ballkan ishte shpartalluar n t
gjitha frontet. Trupat serbe, malazeze e greke kishin hyr thell n
tokn shqiptare.N kto kushte e vetmja zgjidhje e drejt e shtjes
shqiptare ishte ajo e shpalljes s pavarsis. N kt prfundim arriti
grupi i atdhetarve i kryesuar nga Ismail Qemali, i cili m 19 nntor
deklaronte n Trieste, ku kishte arritur bashk me shokt, se: ...
menjher pas mbrritjes s tij n Shqipri do t shpallej pavarsia e
Shqipris dhe do t zgjidhej qeveria e prkohshme. Nga Triestja
komisionit q ishte formuar n Vlor pr prgatitjen e mbledhjes s
kuvendit kombtar iu drgua nj telegram, me an t t cilit krkohej q t
merreshin masa pr thirrjen e delegatve.Ideja e pavarsis s Shqipris
dhe lajmi i mbledhjes s kuvendit kombtar u pritn me entuziazm t
madh n Shqipri, ku gjetn nj truall t prgatitur qysh m par nga
rrethet atdhetare t vendit. Kto rrethe kishin vendosur lidhje
ndrmjet tyre dhe kishin caktuar Vlorn si qendr ku do t bhej
mbledhja e prfaqsuesve t kombit shqiptar.Grupi i kryesuar nga
Ismail Qemali arriti n Durrs m 21 nntor. S bashku me atdhetart
durrsak ai vendosi t ngrinte n qytet flamurin kombtar. Por
autoritetet osmane, t ndihmuara nga armiku i Lvizjes Kombtare
Shqiptare dhespot Jakovi, arritn, ndonse prkohsisht, ta pengonin kt
veprim. Komanda turke e Janins u orvat nga ana e saj ta kapte
Ismail Qemalin gjall ose vdekur, por shum shpejt u detyrua t hiqte
dor nga ky vendim.
28. Administrata turke n krahinat e Shqipris, t papushtuara
ende nga ushtrit ballkanike, n prgjithsi nuk ishte n gjendje ta
pengonte lvizjen shqiptare. Ajo i trembej shum nj konflikti t
armatosur me shqiptart, n nj koh kur po ndiqej kmba-kmbs nga aleatt
ballkanik dhe kur e vetmja rrug trheqjeje n perndim ishte
Shqipria.T shoqruar nga delegatt e Durrsit, t Shijakut, t Tirans e
t Krujs, Ismail Qemali me shokt e tij u nisn pr n Kavaj. Prej andej
npr Karatoprak kaluan n Fier, ku u takuan me delegatt e Kosovs, dhe
m 25 nntor arritn n Vlor. Ktu delegatt e popullit shqiptar u pritn
me fest. Nj zjarr i shenjt patriotizmi, - shkruan Ismail Qemali n
kujtimet e tij, - kishte pushtuar qytetin ku kisha lindur dhe
populli m prshndeste kudo me entuziazm dhe gzim.Puna e par e
udhheqsit patriot qysh m 26 nntor ishte organizimi i forcave t
armatosura. Pr kt qllim ai ngriti nj komision organizues dhe u
drgoi pleqsive t katundeve nj qarkore, me ann e s cils porositeshin
t mobilizonin njerzit e aft pr arm dhe ti mbanin ata n gatishmri.
Ndrkoh, ushtria serbe po prparonte me shpejtsi n tokat shqiptare.
Ajo po i afrohej Durrsit, Tirans, Krujs dhe Elbasanit. Rrethet
atdhetare t ktyre qyteteve vendosn ta shpallnin sa m par pavarsin
pr ti vn autoritetet ushtarake serbe prpara faktit t kryer. M 25
nntor Elbasani shpalli i pari pavarsin. T nesrmen at e shpalln
Durrsi e Tirana dhe m 27 nntor Kavaja, Peqini e Lushnja. Pr shkak t
prparimit t pandalur t ushtrive serbe, gjendja n Shqipri po bhej
gjithnj m kritike. Kjo ishte arsyeja q n mbrmjen e 27 nntorit
delegatt q ndodheshin n Vlor, ndonse nuk kishin arritur ende
prfaqsuesit e disa krahinave, vendosn t mblidhnin t nesrmen
kuvendin kombtar.M 28 Nntor 1912, n orn 14, u hap n Vlor Kuvendi
Kombtar. N mbledhjen e par t Kuvendit morn pjes 37 delegat, t cilt
u shtuan gjat ditve q pasuan duke arritur n 63 veta, q prfaqsonin t
gjitha viset shqiptare. Pjesa m e madhe e tyre ishin udhheqs e
veprimtar t Lvizjes Kombtare Shqiptare. Prve Ismail Qemalit merrnin
pjes Luigj Gurakuqi, Isa Boletini, Sali Gjuka, Bedri Pejani, Rexhep
Bej Mitrovica, Vehbi Agolli, Nikoll Kaorri, Jani Minga, Abdi Bej
Toptani, Pandeli Cale, Dud Karbunara, Lef Nosi, Mit'hat Frashri,
Mehmet Pash Deralla, Hasan Hysen Budakova, Ajdin Draga, Sherif
efendi Dibra, Dhimitr Mborja, Dhimitr Zografi, Shefqet Bej Daiu,
Rexhep Ademi, Dhimitr Berati, Kristo Meksi, Xhelal Bej Koprencka,
Spiro Ilo, Ilias Bej Vrioni, Sami Bej Vrioni, Hajredin Cakrani,
Shefqet Bej Vrlaci etj. Isa Boletini mbrriti me 400 lufttar kosovar
m 29 nntor, i pritur me gzim t madh nga popullsia dhe nga delegatt
e Kuvendit.
29. Nga udhheqsit e tjer kosovar, pr shkak t rrethanave t
lufts, nuk mundn t merrnin pjes Hasan Bej Prishtina, Nexhip
Draga,Idriz Seferi, Sait Hoxha etj., q ndodheshin n burgun e
Beogradit, si edhe Bajram Curri, i cili, ndonse u nis pr n Kuvend,
u pengua nga luftimet gjat rrugs. Pjesmarrja n Kuvend e delegatve
nga t gjitha qytetet e Shqipris, duke prfshir edhe ato q ndodheshin
t pushtuara nga ushtrit serbe, malazeze e greke, i dha atij
karakterin e nj asambleje kombtare mbarshqiptare. Kjo ishte
njherazi shprehje e vendosmris s t gjith shqiptarve pr tu bashkuar
n shtetin e vet kombtar, n t cilin do t prfshiheshin t gjitha viset
shqiptare.Kuvendi zgjodhi si kryetar Ismail Qemalin, i cili foli pr
t kaluarn e Shqipris nn sundimin osman dhe pr luftrat e shqiptarve
pr t fituar t drejtat e tyre. Ai vuri n dukje se n rrethanat e
krijuara nga Lufta Ballkanike e vetmja udh shptimi ishte ndarja e
Shqipris nga Turqia.Propozimi i kryetarit u miratua njzri nga
delegatt, t cilt nnshkruan dokumentin historik pr Pavarsin e
Shqipris, ku thuhej: ... Shqipria me sot t bhet m vehte, e lir e
mosvarme. Pastaj u ngrit madhrisht flamuri kombtar i Shqipris
prpara mijra njerzve q ishin mbledhur jasht selis s Kuvendit e q e
pritn kt ngjarje historike me brohoritje entuziaste, ndrsa populli
prshkonte duke knduar rrugt e qytetit, oratort atdhetar, si Jani
Minga, Murat Toptani etj., me fjalimet e zjarrta evokonin luftrat e
popullit shqiptar pr liri.Nga Kuvendi i Vlors doli gjithashtu
qeveria e prkohshme e kryesuar nga Ismail Qemali.
30. Kopje e aktit t pavarsis e br nga Lef Nosi
31. Delegatt Berat Sami Bej Vrioni, Ilias Bej Vrioni, Taq
Tutulani, Bab Dud Karbunara; Skrapar: Xhelal Koprencka: Hajredin
Bej Cakrani Lushnj: Qemal Bej Mullai, Ferit Bej Vokopola, Nebi
Efendi Sefa; Dibr: Myfti Vehbi Dibra, Sherif Lengu; Mat: Ahmet Bej
Zogu (m von Zogu I), Riza Bej Zogolli, Kurt Ag Kadiu: Ohr dhe
Strug: Zyhdi Ohri, Dr. H. Myrtezai, Nuri Sojlliu, Hamdi Bej Ohri,
Mustafa Baruti, Dervish Hima; Durrs: Abaz Efendi elkupa, Mustafa Ag
Hanxhiu, Jahja Ballhysa, Dom Nikoll Kaorri; Tiran: Abdi Bej
Toptani, Murat Bej Toptani; Shijak: Xhelal Bej Deliallisi, Ymer Bej
Deliallisi, Ibrahim Efendiu; Kruj: Mustafa Merlika-Kruja; Elbasan:
Lef Nosi, Shefqet Bej Daiu, Qemal Bej Karaosmani, Dervish Bej
Biaku; Peqin: Mahmud Efendi Kaziu; Gramsh-Tomorric: Ismail Qemali
Gramshi (jo Ismail Bej Vlora); Gjirokastr: Azis Efendi Gjirokastra,
Elmaz Boe, Veli Harxhi, Myfid Bej Libohova, Petro Poga: Jani
Papadhopulli; Prmet: Veli Bej Klcyra, Syrja Bej Vlora; Tepelen:
Feim Bej Mezhgorani; Janin: Kristo Meksi, Aristidh Ruci; amria:
Veli Grra, Jakup Veseli, Rexhep Demi, Azis Tahir Ajdonati; Delvin:
Avni Bej Delvina; Kor: Pandeli Cale, Thanas Floqi, Spiro Ilo,
Pogradec: Hajdar Blloshmi; Kosov, Gjakov dhe Plav-Guci: Rexhep Bej
Mitrovica, Bedri PejaniM Salih Gjuka, Midhat Frashri, Mehmet Pash
Deralla, Isa Boletini, Riza Bej Gjakova, Hajdin Bej Draga, Dervish
Bej Ipeku, Zenel Bej Begolli, Qerim Begolli; Shkodr: Luigj
Gurakuqi; Vlor: Ismail Qemali, Zihni Abaz Kanina, Aristidh Ruci,
Qazim Kokoshi, Jani Minga, Eqrem Bej Vlora;
32. Pavarsia, vepr e mbar kombit shqiptar. N themelet e
kuvendit t Vlors dhe t aktit t tij historik qndrojn idet e
rilindsve dhe kryengritjet e viteve 1909-1912.Shpallja e Pavarsis
shqiptare nuk ishte thjesht nj fryt i kombinacioneve diplomatike t
Fuqive t Mdha.Duhet vn n pah ndihmesa dhe roli i luftrave t
popullit shqiptar n afrimin dhe prgatitjen e situatave t favorshme
q bn t mundurshtrimin dhe zgjidhjen e shtjes shqiptare.Kjo duhet
pasur parasysh jo vetm prkundrejt pushtuesve osman, por eshe
synimeve shoviniste t monarkive ballkanike dhe politikave t Fuqive
t Mdha. Isa Boletini Idriz Seferi