İdarəetmə uçotunda xərclərin təsnifatı by PhD Togrul Polukhov

İdarəetmə uçotunda xərclər və onların təsnifatı

28.02.2016 İda əet ə uçotu

T.N.Poluxov 1

Satış qiymətinin müəyyən olunması

Səmərəliliyin (qənaət) qorunması və ona nəzarət

Maliyyə və digər Hesabatlarının hazırlanmasını asanlaşdırmaq

İş strategiyasını gözdən keçirmək (Planlama)

İş prosesinə nəzarət etmək

İdarəetmə sistemində xərclərin uçotunun məqsədi


T.N.Poluxov

2

Qərar qəbulu Prosesi

Hər bir qərar ən azı iki alternativdən birini seçməklə verilir.Daha gəlirli və az xərc tutumu olan alternativ seçilir. Bütün digər alternativlərdən imtina olunur.

Davranış konsepsiyasına

Təsir istiqamətinə görə

İdarə olunmasına görə

Əhəmiyyətinə görə

Təyinatına görə

Xə lə i təs ifat konsepsiyalari


T.N.Poluxov

3

Yaranma vaxtına görə

Yekcinslik dərəcə görə

Kakuliyasiya dərəcəsinə görə

Smeta hesablamarına görə

X 1

X 2

X 3

X 4

X 5

X 6

X 7

X 8

X 9

Sa it, də işə , a ışı ə lə

Bi aşa, dola ı ə lə

Az əza ət olu a , ço əza ət

Ge i a ıt a a , alte ativ, at ış ə lə

İstehsal te oloji və e i istehsal(kommesiya)

Ca i, gözlə ilə və gələ ək

Bi le e tli və ko pleks

Ma a də ə i ə aid ola və olmayan

Pla laşdı ıla və pla laşdı ıl a a

Dav a ış üz ə təs ifat X 1

Davranış konsepsiyası biznes fəaliyyətinin (istehsalın) artması ilə xərclərin dəyişməsi arasında əlaqəni ifadə edir.

İstehsal həcmi artıqca dəyişməyən xərclər daimi (sabit) xərclər adlanır. İstehsalın həcmindən asılı olaraq artıb- azalan xərclər dəyişən xərclər adlanır.

Hər iki xüsusiyyəti daşıyan xərclər qarışıq xərclər adlanır.


T.N.Poluxov 4

İcarə

Xərc

. Xə

rc.

Sabit xərclər biznes fəaliyyətindən asılı olmayaraq dəyişmir.

Dəyişən xərclər fəaliyyətin dəyişməsi ilə əlaqədar dəyişir

material

Sa it və də işə ə lə

28.02.2016 İda əet ə uçotu 5

Azn

Miqdar

10000

2000

3000

4000

15000 20000

Də işə ə lə Fəhlə i ə ək ha ı

Sa it ə lə (amortizasiya)


Də işə xə lə

Sabit xə lə

Miqdar Miqdar

Sabit ə lə

Sabit ə lə

Miqdar

Də işə ə lə

Maya də ə i

Miqdar

Miqdar

1 vahid üz ə sa it ə lə

Şə ti -də işə xə lə Cə i ə lə

Miqdar

Sabit ə lə

Də işə ə lə

Yüksək və aşağı hədd etodu

Ü u i ə lə i tə ki i də də işə və sa it ə lə i eçə a ı a ola ?


1. High-low method

2. Graphic method

3. Reqression method

Aylar İstehsal hə i

Ümumi İstehsal ə lə azn

Yanvar 1800 36600

Fevral 2450 41150

Mart 2100 38700

Aprel 2000 38000

May 1750 36250

İyun 1950 37650

Cəmi 12050 228350

1. Maksimum və i i u göstə i ilə seçilir Max = Fevral Min = May

. Alı ış ə istehsal hə i ə ölü ə ək vahid əhsul üz ə

də işə ə hesa la ı

. Maksi u və i i u göstə i ilə a ası da fə üvafi ola a hesa la ı

2450-1750

41150-36250 = 4900/700 = 7 azn

Birbaşa xərclər İstehsalda

birbaşa iştirakına görə.

Misal: material və əmək haqqı

Dolayı xərcləər İstehsalda dolayı

iştirakına görə. Misal: kommunal

xərclər

Təsi isti a ət üz ə təs ifat X 2

İda əet ə uçotu T.N.Poluxov

8

Bölüşdü ülə Şə ti

ölüşdü ülə

Bi aşa və dola ı ə lə


Birbaşa ə lə Mate ial, fəhlə i ə ək

ha ı , daşı a ə lə i və s.

Dola ı ə lə

I a ə ha ı, əh ə li i ə ək ha ı,

a o tizasi a, siğo ta və s.

Xə o e kti

Məhsul La ihə Xid ət və s. Bölgü azası

Şirkətə nəzarətin dərəcəsi idarəetmənin səviyyəsindən asılıdır.

Daha az nəzarət

İda əolu ası a gö ə təs ifat X 3


T.N.Poluxov 10

qayıtmaya xərclər

keçmişdə çəkilə xərcləri yenidən bərpa etmək və

onları ləğv etmək mümkü .

İtirilən xərclər qayıtmır.

əvvəalmısınız —lıq maşın öz dəyərini

iki il ərzində kifayət qədər işlədib

z və buna görə də $15,000 dəyəri bərpa edə bilməzsiniz.

X4


T.N.Poluxov 11

Əhə i əti ə gö ə təs ifat

Geri a ıt a a

ə lə

Alternativ

ə lə Bat ış ə lə

keçmişdə çəkilən bütün xərcləri yenidən bərpa etmək və ya onları ləğv etmək mümkün oladığındangeri qayıtmayan xərclərdir. Misal: Siz 2 il bundan əvvəl 15000 aznə avtomabil almısınız. Artiq 15000 manatlıq maşın öz dəyərini itirib. Çünki siz onu bu iki il ərzində kifayət qədər işlədib sürmüsüz, istismar etmisiniz və buna görə də itirdiyiniz 15000 azn dəyəri bərpa edə bilməzsiniz.

Potensial faydalı olacaq işlərə sərf olunan xərclər Gəlir yaradan alternativlərdən birinin seçilməsi zamanı digərindən imtina olunur. İmtina olunan alternativlərdən əldə olunacaq gəlirdən də imtina olunduğundan bu alternativ xərc kimi tanınır Misal: Əgər siz dörd il təhsil almağa vaxt sərf etməyib hər hansı peşə fəaliyyətilə məşğul olsaydınız 10 000 AZN əldə edərdiniz. Demək sizin alternativ xərciniz 10 000 AZN- dir.

Batmış xərclər artıq baş vermiş və bərpa olunması mümkün olmayan itkilərdir Bu tip xərclər qərarların qəbulu prosesindən asılıdır.

Misal: Siz bir il bundan əvvəl dəyəri 2000 AZN olan qiymətli əşyanızı itirmisiniz. Bu artıq sizin üçün batmış xərcdir.

Məhsul

Birbaşa əmək haqqı

Birbaşa material

Qarışıq


T.N.Poluxov 12

Tə i atı a gö ə təs ifat

İstehsal ə i Qeyri - istehsal ə i

İstehsala aid

olmayan

Inzibati xərclər Satış

xərcləri

X 5


Qa ışı İstehsal Xə lə i

Qarışıq istehsal xərclərinə birbaşa məhsul vahidinə şamil oluna bilməyən xərclər

aiddir. Misal: Dolayı əmək və dolayı material xərcləri

İstehsal prosesinə birbaşa cəlb olunmayan işçilərin

əmək ödənişləri. Misal: sanitariya, mühafizə

və nəzarətçi işçilər.

İstehsal prosesinə yardım edən material xərcləri.

Misal: avtomobil zavodunda istifadə olunan sürtkü yağı

və digər təmizləyici vasitələr. 28.02.2016


14

2/7/2015

Birbaşa material və birbaşa əm/h-dan başqa bütün istehsal xərcləri

Qarışıq xərclər məhsul istehsalına birbaşa təsir etmir

Misallar: Dolayı əmək haqqı – təmir və bərpa işi Dolayı material – təmizlik üzrə təchizat

Zavod kommunal xərcləri Nəzarət-təhlükəsizlik xərcləri

28.02.2016 İda əet ə uçotu T.N.Poluxov

15

Qarışıq (Ümumtəs.) xərclər

Birbaşa Material

Birbaşa Əm/h

Qarışıq xərclər

Birbaşa (əsas) xərclər

Çevrilmə (köməkçi) xərclər

İstehsal xərclərinin qarşılıqlı əlaqəsi

Çevrilmə xərcləri birbaşa materialı hazır məhsula çevirməyə sərf olunan

xərclərdir. 28.02.2016


16

Qeyri-istehsal Xə lə i

Marketinq və ya satış xərcləri

Məhsulun satılması və sifarişlərin qəbulu ilə

bağlı olan bütün xərclər

Administrativ Xərclər

Bütün inzibati, təşkilati və idarəetməylə

bağlı xərclər


T.N.Poluxov 17

İstehsal Xə i və Döv ü Xə lə

İstehsal xərcinə birbaşa material, birbaşa əmək

və qarışıq istehsal xərcləri aiddir.

Ehtiyyat Satılmış malın m.d

Balans Hesabatı

Mənfəət və Zərər

Satış

Dövrü xərclərə bütün marketinq (satış) və inzibati xərclər aiddir.

Xərclər

Mənfəət və Zərər


T.N.Poluxov 18

Quick Check 1

İstehsal müəssisəsi üçün bu xərclərdən hansılar dövrü xərc hesab oluna bilər?

A.İstehsal avadanlığının amortizasiyası. B. Əmlak vergisi.

C. Birbaşa material xərcləri. D.İstehsal prosesini işıqlandırmağa sərf

olunan elektrik enerji xərci. E. Satış kommisiyonu.


T.N.Poluxov 19

Quick Check 1

İstehsal müəssisəsi üçün bu xərclərdən hansılar dövrü xərc hesab oluna bilər?

A.İstehsal avadanlığının amortizasiyası. B. Əmlak vergisi.

C. Birbaşa material xərcləri. D.İstehsal prosesini işıqlandırmağa sərf

olunan elektrik xərci. E. Satış kommisiyonu.


T.N.Poluxov 20

İstehsal və Ticarət Fəaliyyətlərinin

Müqayisəsi Ticarətçilər . . .

Hazır məhsul alıb. Hazır məhsul satırlar.

İstehsalçılar . . . Xammal alıb. Hazır məhsul istehsal

edib.

Hazır məhsul satırlar


T.N.Poluxov 21

Balans Hesa atı

Ticarət Cari aktivlər Kassa

Debitor borclar Əvvəlcədən

ödənilmiş xərclər Ehtiyyatlar

(ticarət)

İstehsal Cari aktivlər Kassa

Debitor borclar

Əvvəlcədn ödənilmiş xərclər

Ehtiyyatlar

Xammal

Yarımfabrikat Hazır Məhsul


T.N.Poluxov 22


Ehti atla ı Hə əkəti Başlanğıc

balans $$

Əlavələr $$$ +

Mövcud olan $$$$$ =

Son balans

$$ =

Çıxarışlar $$$

_ Mövcud olan $$$$$


T.N.Poluxov 24

Quick Check 2

Dövrün əvvəlində sizin ehtiyyat $1,000 olmuşdur, ay ərzində $100 alış və $300 satış olmuşdur, ayın sonuna balansı müəyyən edin?

A. $1,000. B. $ 800.

C. $1,200.

D. $ 200.


T.N.Poluxov 25

Quick Check 2

Dövrün əvvəlində sizin ehtiyyat $1,000 olmuşdur, ay ərzində $100 alış və $300 satış olmuşdur, ayın sonuna balansı müəyyən edin?

A. $1,000. B. $ 800.

C. $1,200.

D. $ 200.


T.N.Poluxov 26

$1,000 + $100 = $1,100 $1,100 - $300 = $800

İstehsal Xə lə i i Fo alaş ası

Xammal İstehsal Xərcləri Yarımfabrikat

Birbaşa material

+ Birbaşa əmək

+ qarışıq ist. xərcləri = Tam istehsal

xərcləri

Başlanğıc material

ehtiyyatı + Alınmış

xammal

= İstehsalda istifadə olunacaq

xammal

– son xammal

ehtiyyatı = İstehsalda istifadə

olunmuş xammal

Çevrilmə xərcləri birbaşa materialı

hazır məhsula çevirməyə sərf

olunan xərclərdir.



T.N.Poluxov 28

Xammal İstehsal Xərcləri Yarımfabrikatlar

Birbaşa material

+ Birbaşa əmək

+ qarışıq ist. Xərci

Başlanğıc

material ehtiyyatları + Alınmış material

ehtiyyatları

Başlanğıc yarımfabrikatlar

+ Tam İstehsal xərci = Tam İstehsal

xərci = Cəmi yarımfabrikatlar = İstehsalda istifadə oluna bilən ehtiyyatlar

– Son xammal

ehtiyyatı

= İstehsalda istifadə olunmuş xammal


Dövr ərzində baş verən bütün xərclər yarımfabrikatların başlanğıc

balansına çevrilir.


T.N.Poluxov 29

Xammal İstehsal Xərcləri Yarımfabrikatlar

oluna bilən xammal

cəmi yarımfabrikat ehtiyyatı

– dövrün sonunda

yarımfabrikat ehtiyyatı = İstehsal olunmuş malın

maya dəyəri

Başlanğıc

ehtiyyatı + Alınmış xammal

+

+

Birbaşa material

Birbaşa əmək Qarıçıq ist xərcləri

+

Başlanğıc yarımfabrikat ehtiyyatı Cəmi İstehsal

ehtiyyatı = Cəmi İstehsal xərci = İstehsalda istifadə xərcləri = dövr ərzidə


Dövr ərzində tamamlanan məhsullar hazır məhsul ehtiyyatına ötürülür.


T.N.Poluxov 30

Yar ımfabr ika t la r

B a ş l a n ğ ı c y a r ı m f a b r i k a t

e h t i yya t ı

+ D ö v r ə r z i n d ə

c ə m i i s tehsa l x ə r c l ə r i

= C ə m i y a r ı m f a b r i k a t e h t i yya t ı

– D ö v r ü n s o n u n d a

y a r ı m f a b r i k a t e h t i yya t ı

= İ s tehsa l o l u n m u ş

m a l ı n m a y a d ə yə r i

H a z ı r M ə h s u l

B a ş l a n ğ ı c h a z ı r m ə h s u l e h t i yya t ı

+ İ s teh sa l o l u n m u ş m a l ı n m a y a d ə yə r i

= S a t ı ş ü ç ü n y a r a r l ı m a l ı n d ə yə r i

- S o n h a z ı r m ə h s u l e h t i yya t ı

S a t ı l m ı ş m a l ı n

m a y a d ə yə r i



T.N.Poluxov 31


Hazır məhsul

Satılmış malın maya

dəyəri

Satış və inzibati xərclər

Dövri xərclər Satış və inzibati xərclər

Qarışıq istehsal xərcləri

Yarımfabri- katlar

Birbaşa əmək

Xərclər Balans Hesabatı

Ehtiyyatlar

Mənfəət və Zərər Xərclər

Material alışı Xammal


T.N.Poluxov 32


T.N.Poluxov 33

Quick Check 3


T.N.Poluxov 34

Başlanğıc xammal $ 32,000

+ Alınmış

xammal 276,000

= İstehsala yararlı xammal ehtiyyatı $ 308,000

– son xammal

ehtiyyatı 28,000

= İstehsalda istifadə

olunmuş xammal $ 280,000

Quick Check 3

Quick Check 4

İstehsalda istifadə olunmuş xammal $280,000 -dır. Birbaşa əmək $375,000 və qarışıq istehsal xərci $180,000 olmuşdur. Ay ərzində ümumi istehsal xərci nə qədər olmuşdur?

A. $555,000 B. $835,000 C. $655,000 D. Müəyyən etmək mümkün deyil.


T.N.Poluxov 35

Quick Check 5

İstehsalda istifadə olunmuş xammal $280,000 -dır. Birbaşa əmək $375,000 və qarışıq istehsal xərci $180,000 olmuşdur. Ay ərzində ümumi istehsal xərci nə qədər olmuşdur?

A. $555,000 B. $835,000 C. $655,000 D. Müəyyən etmək mümkün deyil.


T.N.Poluxov 36

Quick Check 5

İstehsalda istifadə olunmuş xammal $280,000 -dır. və qarışıq isteh olmuşdur. qədər olmuşdu

A. $555,

Birbaşa əmək $375,000 sal xərci $180,000 mi istehsal xərci nə

r? 000

B. $835,000 C. $655,000 D. Müəyyən etmək mümkün deyil.

Birbaşa material $ 280,000

+ Birbaşa materia l 375,000

Ümu + Qarışıq İst. Xərcləri 180,000

= Ay ərzində baş vermiş

istehsal xərcləri $ 835,000


T.N.Poluxov

Quick Check 6

Başlanğıc yarımfabrikat $125,000 olmuşdur. Ay ərzində baş vermiş istehsal xərcləri $835,000-dır. Ayın sonunda yarımfabrikat ehtiyytında $200,000-lıq tamamlanmamış məhsul qalıb. Ay ərzində istehsal olunmuş malın maya dəyərini tapın?

$1,160,000 $ 910,000 $ 760,000

A. B. C. D. Müəyyən etmək mümkün deyil.


T.N.Poluxov 38

Quick Check 6

Başlanğıc yarımfabrikat $125,000 olmuşdur. Ay ərzində baş vermiş istehsal xərcləri $835,000-dır. Ayın sonunda yarımfabrikat ehtiyytında $200,000-lıq tamamlanmamış məhsul qalıb. Ay ərzində istehsal olunmuş malın maya dəyərini tapın?

$1,160,000 $ 910,000 $ 760,000

A. B. C. D. Müəyyən etmək mümkün deyil.


T.N.Poluxov 39

Quick Check 7

Hazır məhsul ehtiyyatının başlanğıc balansı $130,000-dır. İstehsal olunmuş malın maya dəyəri $760,000-dır. Hazır məhsul ehtiyyatının son balansı $150,000-dır. Ay ərzində istehsal olunmuş malın maya dəyərini tapın? A. $ 20,000. B. $740,000. C. $780,000. D. $760,000.


T.N.Poluxov 40

Quick Check 7

Hazır məhsul ehtiyyatının başlanğıc balansı $130,000-dır. İstehsal olunmuş malın maya dəyəri $760,000-dır. Hazır məhsul ehtiyyatının son balansı $150,000-dır. Ay ərzində istehsal olunmuş malın maya dəyərini tapın? A. $ 20,000. B. $740,000. C. $780,000. D. $760,000.

$130,000 + $760,000 = $890,000 $890,000 - $150,000 = $740,000


T.N.Poluxov 41

Economy & Finance

İdarəetmə uçotunda xərclərin təsnifatı by PhD Togrul Polukhov