AB Entegrasyonu

Zayıf Euro AB’yi Bölüyor mu?

Şahika Poslu

Tekrar İki-Vitesli Avrupa 28 Eylül Danimarka referandumunda

Euroya kararlı bir ‘hayır’ çıkması,Almanya-Fransa ekseninde ‘iki-vitesli avrupa’ fikrini tekrar gündeme getirdi.

İngiltere,İsveç ve Danimarkanın görünen gelecekte parasal birliğe katılmayacak olmaları AB içinde ciddi bir çatlak yarattı.

Ekonomik ve parasal birlik Ekonomik ve parasal birlik,ekonomik

bütünleşme aşamalarında ‘ekonomik birliği’ izleyen aşamadır.

Tarihte 2 önemli örneği bulunur. -İtalyan ve Alman para birlikleri

-Alman örneği,gümrük birliğinden para sistemi uyumlaştırılmasına geçişi yansıtır.Günümüz AB parasal bütünleşmesi açısından daha öğreticidir.

APS’nin kuruluşu AET yi kuran Roma ant.’da parasal birliğe ilişkin

bir madde bulunmamaktadır. Sadece ekonomi politikalarının eşgüdümünü

sağlamak üzere danışsal nitelikte ‘para komitesi’nin kurulması öngörülmüştür.

8 Ekim 1970 Werner Raporunun açıklanması - parasal birlik konusunda ilk ciddi girişim - Aralık 1969 da La Haye zirvesinde alınan karar uyarında

EPB konusunda aşamalı bir karar hazırlanması isteği... Kararın amacı;dolar karşısında Avrupa nın bir

parasal güç oluşturma beklentisidir.

... Werner Raporu 1 Ocak 1971 de yürürlüğe girdi. - topluluk paralarının +,- %2.25’lik dalgalanma marjlarıyla

birbirlerine ve dolara toplam %4.5luk bir dalgalanma marjı öngören ‘tüneldeki yılan’ ismiyle bilinen bu sistem pek başarılı sayılmayacak bir uygulamaydı.

13 Mart 1979 Avrupa Para Sistemi (APS) kuruluşu.

APS nin iki temek unsuru; ECU ve DKM -ECU (european curency unit-avrupa para birimi)

-DKM ( döviz kuru mekanizması)

ECU ve DKM O zamanki 12 üye devletin ulusal paralarının

belirli ölçüleriyle yaratılmış kokteyl bir para birimidir.

DKM ye katılan her üye için belirlenen ’merkezi ikili’ pariteler cercevesinde,üye paralarının döviz piyasalarında %15 lik marjla dalgalanmaları öngörülmüştür.

APS,petrol şoklarına rağmen bir yandan üye ülkelerin paraları arasındaki dalgalanmaların hafifletilmesi ve ekonomi politikaları eşgüdümü nedeniyle parasal birliğin bugünki gelişiminde önemli katkıda bulunmuştur.

Avrupa Tek Senedi 1 temmuz 1987 de kabul edilmiştir. 87de yürülüğe girmesiyle parasal birlik tekrar

gündeme geldi ve eksik bir unsur gözler önüne serildi: Tek Para.

Tek para ; -Para değişim maliyetini ve kombiyo riskini yok

eder.Böylece birlik içi ticaret artar. -Tek paradan ifade edilecek fiyatlar,pahalı üreticileri

ortaya cıkararak maliyet ve kar marjlarını düşürmelerini zorunlu kılarak rekabeti arttıracak ve FGSyi aşağıya çekecektir.

Maastrciht Zirvesi 9 aralık 1990 maastricht zirvesinde EPB nin

3 aşamada gerçekleştirliceği belirtilmiştir. 1. aşama;topluluk üyeleri APS nin döviz kuru

mekanizmasına dahil olması zorunlu kılındı 2.aşama;avrupa para enstitüsünün

kurulmasıyla 1 ocak 1994 te gerçekleşti. 3.aşama ise;maastricht kriterlerini yerine

getirme.

Maastricht kriterleri Toplulukta en düşük enflasyona sahip (en iyi

performans gösteren) üç ülkenin yıllık enflasyon oranları ortalaması ile, ilgili üye ülke enflasyon oranı arasındaki fark 1,5 puanı geçmemelidir. 

Üye ülke devlet borçlarının GSYİH’sına oranı %60’ı geçmemelidir. 

Üye ülke bütçe açığının GSYİH’sına oranı %3’ü geçmemelidir.

Herhangi bir üye ülkede uygulanan uzun vadeli faiz oranları 12 aylık dönem itibariyle, fiyat istikrarı alanında en iyi performans gösteren 3 ülkenin faiz oranını 2 puandan fazla aşmayacaktır.

Son 2 yıl itibariyle üye ülke parası diğer bir üye ülke parası karşısında devalüe edilmiş olmamalıdır.

... AB ülkeleri 1997 verilerini 27 şubata kadar AB

komisyonu ile Avrupa Para Enstitüsüne teslim etti.

Maastricht kriterlerinin esnek yorumlanmasıyla 11 üyenin ocak 99 da ‘euro zone’u oluşturması gerçekleştirildi.

Kalan 4 lüden İngiltere ve Danimarka EPB nin dışında kalmayı seçmişlerdi.Yunanistan zaten hiçbir koşulu sağlamıyordu.İsveç ise istese kriterleri sağlayabilyordu ama dışında kalmayı seçti.

Euro’nun tedavüle girişi 3 yıllık bir bekleme sürecinin ardından euro

2002 de somut bir değişim aracı olarak tedavüle girdi.

Bekleme döneminin en önemli nedeni,basım işinin uzun zaman gerektirmesiydi.çünkü 12 milyar banknot ve 80 milyar tane bozuk paranın basılması kolay değildi.

2001 de katılaması keşinleşen yunan drahmisi dahil 12 ülkenin ulusal paraları tarihe karıştı.

Euro’dan beklenenler Euro avrupa tek pazarını güçlendirici ve genişletici bir araçtır. Ulusal paralar arasındaki kur dalgalanmalarını-kambiyo riski-

ortadan kaldırır. Euro zone da yapılacak yatırımları özendirir. Tek para kullanımı,ekonomileri birbirine yakınlaştırıp

konjüktör uyuşmazsızlığının kısa dönemli sakıncalarını yok eder.

Euro zone içindeki seyahatleri ve sınır ötesi finansal işlemleri kolaylaştırır.

Taraf ülkeler eskisine göre daha az döviz rezervi tutmalarını mümkün kılar.Üye ülkeler,döviz rezervlerini AMB ye devredip gerektiğinde kullanabilecektir.buda rezerv kullanımının alternatif maliyetini azaltacaktır.

Euro’dan beklenenler En önemli yararı;tüm mal ve hizmet fiyatlarının euro

zone içindeki aynı para cinsinden ifade edilmesini sağlayacaktır.’şeffaflık’ fonksiyonu olarak bilinen bu yararı,özellikle ’homojen’ mallarda en düşük en yüksek fiyatları gün yüzüne çıkaracaktır.

Siyasi beklentilerde söz konusudur; Helmut Kohl(alman),François Mitterand(fransız) ve

Jacques Delors(avrupa komisyonu) başkanları;EPB yi avrupalıları daha fazla yakınlaştırıcı ve devletler üstü kurumları güçlendirici bir araç olarak görmüştür.Ekonomik beklentiler ikinci plandadır.

Euro’nun iki önemli sakıncası 11 ülke arasında tek bir para kullanımına geçiş

için devletler üstü bir merkez bankası oluşturulması kaçınılmazdır.

Tek bir merkez bankası ise;tek bir para arzı ve tek bir kısa vadeli faiz oranı demektir.

AB örneğinde tek para politikasını AMBS(avr. Merkez bankası sistemi) yürütecektir.sistemin merkezinde ise AMB yer alır.

AMB nin ilk ilkesi bağımsızlığı ve tarafsızlığıdır.Yani ülkelere özgü karar alamaz.

Euro’nun iki önemli sakıncası Bu sakıncayı bir örnekle açıklayalım;

90lı yıllarda Almanya konjüktör daralması yaşarken,İrlanda hızlı bir canlanma içinde %10 lara yakın büyüme gerçekleştirmiştir.bu durumda almanya ekonomisini canladırma için faiz oranlarını aşağıya çekmek,irlanda içinse yükseltmek gerekliydi.oysa euro zone da tek bir emsal faiz oranının belirlenmesi çözümde sorun çıkarıyordu.

Euro’nun iki önemli sakıncası İkinci önemli sakıncası ise; Birlik içinde aynı para birimi kullanıldıgından döviz

kaybı yada fazlalığı söz konusu olmuyacaktır.Buna karşılık açık veren ülkelerin açıkları ulusal gelir daralması ve fiyat düşmeleri ile denkliği sağlamaya meyledecek fazlalık verenlerde ise ters yönde bir gelişme ortaya çıkacaktır.birlik içi açık veren ülkeler yoksullaşırken fazlalık verenler zenginleşmesi gibi olumsuz gelişmelerin etkilerini azaltmak için ünlü Delors planı yani bölgesel politikalar uygulanmalıdır.

Zayıf Euro ve Açmazları Euronun giderek kronikleşen düşüşü

kafaları karıştırmıştı. Dünyanın 3. büyük ekonomisi

konumundaki Almanya nın ekonomik performansı ve beklentiler,kuşkusuz euronun kaderinde belirleyici bir güce sahipti.

Yani Alman ekonomisindeki en ufak gelişmeler iyice euro hakkındaki düşünceleri çıkmaza sokuyordu.

Zayıf Euro ve Açmazları Zayıf euro ne kadar ihracatı özendiriyorsa da

tıpkı develüasyon yapılmış gibi ithalatı pahalılaştırarak fiyat yükselişlerine dolayısıyla euronun daha da zayıflamasına neden olmaktaydı.

Bu bağlamda 98 de 85.3lük dış ticaret bilançosu fazlasının,euronun yürürlüğe girdiği 99da 53.8 milyara düşmesi iyice düşündüren noktalardan biriydi.

Sonuçta euronun dolara karşı %25lik değer kaybetmesi İngiltere ve Almanyada ciddi tepkilere yol açtı.

Zayıf Euro ve Açmazları Parasal manipülasyonla bile euro yu kurtarmak

olası değildi. ABD ve dolarla yarışabilmek için,vergi

reformu,işgücü piyasa esnekliği,kamu sektörünün küçültülmesi ve deregulasyona gidilmesi uygundu.

Euro’ya müdahale Euronun düşüşünü durdurmak için kısa vadeli

faizlerin yükseltilmesi fazla etkili olmayınca,AMB açık piyasa işlemlerini uygulamak zorunda kalmıştır.

Bunun amacı likidite düzeyini ayarlamak ve bu yolla faiz oranı üzerinde etkili olmaktır.

Sorun euronun degerini etkilemek olunca,AMB nin euroya dahil olmayan 4ler ile euro arasında ortaya cıkabilecek dalgalanmaları önlemek için müdahale yapabilme hakkı mevcuttur.

Bu amaçla euro zone ülkelerinin AMB ye devretmek le yükümlü oldukları 50 milyar euro düzeyideki rezervleri kullanabilecektir.

Euro’ya müdahale Bu nedenle euro yürürlüğe girişinden itibaren ilk kez 85

sentin altına inince AMB döviz rezervlerinden kazanılmış 2.2 milyar dolarlık kısmını pazarda satarak 2.2 euro ile değiştirceğini bildirdi.euronun kredibilitesi için bunun piyasaya müdahale olduğu kabulunden ısrarla kaçındı.

Oysa ne açıdan olursa olsun bir merkez bankasının döviz rezevrlerini kendi parasını satın almak için kullanması,piyasaya müdahale sayılırdı.

Duyurunun ardından euro 87 sente yükseldi ve müdahalenin devam edecegini sananları euro alımına özendirmişti.ancak bu yeterli yükseliş değildi.

Euro’ya müdahale 22 eylülde G-7 ülkeleri merkez bankalarının başlattığı

sürpriz bir müdahale ile euro 90 sentin üzerine cıktı ancak uzun sürmedi ve aynı gün Londra borsası günü 0.882 den kapattı.

Yapılan bu müdahelelerin Danimarka referandumundan yaklaşık bir hafta önce yapılması bu küçük ülkede kararlı bir ‘hayır’a neden oldu.

İsveç ise Danimarka ve İngiltere gibi ‘hayır,şimdi değil’ yerine ‘evet,ama sonra’ya doğru olumlu bir gelişme göstermekteydi.Ancak halkta olumsuz gelişmeler söz konusuydu.

Yunanistan ise zaten bir kaç kez sıfır atılmış olan drahami leri yerine euro ya geçmekte kararlıydı.2001 yılında euro blokuna katıldı.

Euro’ya müdahale İngiltere ise hiç bir zaman avrupa kimliğini

benimsememiş kendini angola sakson kesiminin mensubu saymıştır.

4ler durumunun bu şekilde belirlenmesi ve 3 ülkenin görünen gelecekte euroya katılmayacakları gerçeği Fransa ve Almanya açısından haklı olarak iki vitesli avrupa kavramını tekrar gündeme getirdi.

İki Vitesli Avrupa Derinleşme sürecinde üzerinde çalışılan politikalara,

durumu katılmaya elverişli olan -gerekli sartlari yerine getirmis- ulkelerin katilmasi, o politikalari uygulayacak seviyeye sahip olmayanlarin ise daha sonradan katilmasi anlaminda kullanilir.

somutlastirirsak daha iyi anlasilir; euroya gecmek icin belli kriterler var. almanya ve fransa bu kriterleri saglamissa hemen o politikaya katilir. fakat ornegin yunanistan henuz hazir degilse, daha sonradan katilmak uzere kenarda bekler. boylece entegrasyon sureci bir anda herkesi kapsamaz, durumu elverisli olan katilir.

Diğer bir bakışla tereddütte olanlar bekletilir ve kararlı olanlarla yola devam edilir.

Sonuç

Son olarakta; Bu belirsizlik ortamında netleşen

tek gerçek şu: bir ekonomik bütünleşmede,genişleme ve derinleşmeyi eş zamanlı biçimde sağlamak çok güç,belkide mümkün değil.