114 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO16/17
Karol Falandys
Wybrane aspekty tworzenia Narodowego Systemu Odzyskiwania Obywateli RP – środka służącego zwiększeniu bezpieczeństwa
Polaków przebywających poza granicami państwa
Książę lub generał najlepiej zademonstruje swój geniusz, planując operacje dokładnie tak, by idealnie balansować między maksymalizacją celów operacyjnych w stosunku do zaplecza, jakim dysponuje tak, by nie zrobić za dużo ani za mało.
CarlvonClausewitz
Praca organizacji nigdy nie dobiega końca, a jej struktura musi być stale modyfikowana w stosunku do zmieniającego się otoczenia.
Ralph J. Cordiner, amerykański biznesmen,prezesidyrektorgeneralnyGeneralElectric
Wobecnychczasachistotnymproblememwielupaństwspozacywilizacjizachod-niejsąregionalneiwewnątrzpaństwowekonfliktypowodującem.in.destabilizacjęspo-łeczno-polityczną.Ubocznymskutkiemtegojestm.in.zwiększającasięliczbaporwańdla okupu – jednego ze sposobówfinansowania konfliktów zbrojnych,walk narodo-wo-wyzwoleńczych i separatystycznych, a także funkcjonowania ugrupowań terrory-stycznych.Jednocześnietenprzestępczyprocederjestdlaniektórychgrupspołecznychjedynymźródłemprzetrwania1.
Wczasach,kiedymożnaswobodnieprzekraczaćgranice,tenproblemzaczynaco-razczęściejdotyczyćrównieżobywateliRzeczpospolitejPolskiej.Potwierdzeniemtegostanu rzeczy jest analiza szefaZakładuStudiówStrategicznychUniwersytetuAdamaMickiewiczawPoznaniu,prof.SebastianaWojciechowskiego,przeprowadzonakilkalattemunazlecenieMinisterstwaSprawWewnętrznychiAdministracjiRPstwierdzająca,żePolacy są coraz bardziej narażeni na porwania2.
Kłopot z zapewnieniembezpieczeństwaPolakomprzezpaństwopolskiemożnabyło zauważyćpodczas „arabskiejwiosny”, kiedy towystąpiłyproblemyze sprowa-dzeniemdokrajupolskich turystówzEgiptuorazPolakówzatrudnionychwfirmachwydobywczychwLibii.EwakuacjatychostatnichbyłamożliwadziękisiłomiśrodkomWielkiejBrytaniiorazRepublikiFederalnejNiemiec,któreprzyokazjioperacjiodzyski-waniaswoichobywatelipomogłyrównieżPolakom3.
1K.Falandys,Zjawisko izolacji (bezprawnego przetrzymywania) – jego skala i regionalizacja, „PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego”2015,nr13,s.178–194.
2G.Starzak,Polacy coraz częściej stają się ofiarami porwań za granicą [online],http://www.dziennikpolski24.pl/pl/aktualnosci/kraj/903679-polacy-coraz-czesciej-staja-sie-ofiarami-porwan-za-granica.html[dostęp:17IX2016].
3K.Falandys,Zjawisko izolacji…,s.194.
I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 115
Jednązzasaddemokratycznegopaństwaprawajestm.in.ochronawartościistot-nychzespołecznegopunktuwidzeniaorazzapewnienieobywatelomminimumbezpie-czeństwa.Wartoprzytoczyćart.36Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,którystanowi,że(…)Podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rze-czypospolitej Polskiej4. Ztegozapisuwynika,żekażdyporwanylubzaginionyobywatelRPmaprawooczekiwaćpodjęciastosownychdziałańzestronypaństwapolskiegoma-jącychnacelujegouwolnienieisprowadzeniedokraju5.
W dokumentach wytworzonych przez Zespół do Spraw Sytuacji Szczególnychprzyministrzeobronynarodowejjestmowaoinnymważnymproblemie.Mianowicie,odzyskiwanie obywateli izolowanych6 stanowi niezwykleważny czynnik integrującyspołeczeństwo z państwem i jego strukturami, przez co zwiększa się zaufanie do in-stytucjipaństwowych,atomożewzmacniać(…)śmiałość i gotowość do uczestnictwa w realizacji trudnych zadań, związanych nawet z wysokim stopniem ryzyka7.
Jednocześniepowinnosięmiećnawzględzie,że:
(…)wostatnichdwóchdekadachsytuacjedotyczącepersonelunarażonegonary-zyko izolacji oraz osób wziętych jako zakładników stały się przedmiotem ogromnegozainteresowaniamedióworazopinii społecznej.Powszechnydostępdo informacjiorazmożliwośćinformowaniaspołeczeństwanabieżącoosytuacjibezprawnieprzetrzymywa-nychmożekreowaćzarównosytuacjępolityczną,jakiprowadzićdozasadniczejzmianyplanówpolitycznych(rezygnacjazrealizacjiplanówlubpodjęciedziałań)bądźzmianykoncepcjiprowadzeniaoperacjimilitarnejczyużyciasiłspecjalnych8.
OdkądPolskazostałaczłonkiemPaktuPółnocnoatlantyckiegoiUniiEuropejskiejzgodziłasięwypełniaćzobowiązaniasojuszniczeimiędzynarodowe,wtymzbudować
4 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.Nr78poz.483,zezm.).5K.Falandys,Zjawisko izolacji…,s.180.6PersonelIzolowany(ang.Isolated Personnel–IP)–personelwojskowylubcywilny,któryjestodłączony
odjednostkiluborganizacji,doktórejnależy,wsytuacjigdyoczekującnauwolnienie,możeonbyćzmuszonydowalkioprzetrwanie,ucieczkilubprzeciwstawianiasięwykorzystywaniu,NATO Joint Doctrine for Person-nel Recovery, MCASB (MilitaryCommitteeAirStandardisationBoard),2007,AJP-3.3.9(SD-8),s.4.
TookreśleniejestrównieżpropozycjąnaoficjalnądefinicjędlaNATOiUE.Zaosobęizolowanąmożnateżuznaćtego,ktozatrzymałsięwpodróżyzpowodubrakupaliwawaucie,którympodróżuje,lubzostałzmuszonydoprzerwaniapodróżyzewzględunajakąkolwiekawarięlubwypadek,niezależnieodtego,czytakiezdarzeniezostałospowodowaneinterwencjąosóbtrzecich.Zob.Personnel Recovery, JAPCC(JointAirPowerCompetenceCentre),2011,s.1.
Izolowaniepersonelumożenastąpićwczterechprzypadkach:1)prowadzenia działań bojowych na teatrze(ang. isolated)–dotyczytoprzedewszystkimżołnierzy
orazfunkcjonariuszybiorącychudziałwdziałaniachbojowych,2) zagubienia, braku orientacji w terenie lub wskutek wypadku (ang.missing) – dotyczy zarówno
żołnierzy,funkcjonariuszybiorącychudziałwdziałaniachbojowych,jakicywilówprzebywającychwdanymrejoniegeograficznym,takichjakżeglarze,podróżnicyitp.,
3)zatrzymania przez siły rządowe, władze lokalne(ang.detained)–dotyczyprzedewszystkimpracow-nikówmisjidyplomatycznych,turystówłamiącychlokalneprawoitp.,
4)uprowadzenia przez bojowników lub ugrupowania przestępcze i terrorystyczne(ang.captured)–dotyczywszystkichgrupobywateliRPprzebywającychpozagranicamikraju,cyt.za:Odzyskiwanie izolowa-nego personelu (DD/3.3.9), Warszawa2010,s.6.
7 Koncepcja i ogólne zasady funkcjonowania Narodowego Systemu Odzyskiwania Personelu Wojskowego, Warszawa2008,s.10.
8K.Falandys,Zjawisko izolacji…,s.179.
116 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO16/17
narodowysystemodzyskiwaniaswoichobywateli.Poprzestałajednaknautworzeniuna-rodowegosystemuodzyskiwaniapersonelu9wojskowego,rezygnującniejakozestwo-rzeniakompleksowegonarodowegosystemuodzyskiwaniaobywateliRP10,cowocenieautorabyłobłędem.
Wobecnejsytuacjimiędzynarodowejwydajesięistotne,abyprzyszłynarodowysystemodzyskiwaniaobywateliRPbyłtraktowany
(…)jakoelementsystemuponadnarodowego,opartegonastrukturzeorganizacyjnejPaktuPółnocnoatlantyckiegoiUniiEuropejskiej.Tymsamym,pozadążeniemdostwo-rzeniawramachtychorganizacjisystemuodzyskiwaniapersonelu,ważnymjestwdroże-nieuniwersalnychrozwiązańokreślającychprocedurydziałania,jakicharakterystykęwy-korzystywanegopotencjału.ZadaniempaństwapolskiegowzakresiebudowynarodowegosystemuodzyskiwaniapersonelujestwięczarównostworzeniesystemudziałańwramachNATOiUEorazopracowanieiwdrożenienarodowychrozwiązańwpełniskorelowanychzproceduramitychdwóchorganizacji11.
WPolscedobrzefunkcjonujesystemratownictwalotniczegoimorskiego12,nie-stetyograniczasięon tylkododziałańposzukiwawczo-ratowniczychna tereniekraju wczasiepokoju.Tymczasem istotą Personnel Recovery jest działanie w sytuacji kryzysu i poza granicami państwa13.
Dooperacjiodzyskiwaniapersoneluprowadzonychnajczęściejnaterytoriumob-cegopaństwa,jakrównieżwsytuacjachmożliwegowystępowaniazagrożeniazestronyprzeciwnika, możemy zaliczyć: bojowe akcje poszukiwawczo-ratownicze (Combat Search and Rescue–CSAR) orazbojowe odzyskiwanie(Combat Recovery–CR).Przybardzodużymrzeczywistymzagrożeniuzestronyprzeciwnika,powyczerpaniuwszyst-kichinnychmożliwościodzyskaniaosóbizolowanych, będzie przeprowadzaneniekon-wencjonalne odzyskiwanie personelu (Non-conventional Assisted Recovery–NAR)iuwalnianie zakładników (Hostage Rescue–HR). Ponadtomożewystąpić równieżpotrzeba odzyskania ekwipunku (Recovering Equipment) oraztzw.personelu pozo-stałego14 (Other Personnel), wobecktóregostosujesiędziałaniaokreślanejakoakcja ewakuacyjna (Non-combatant Evacuation Operation–NEO)15.
AbynarodowysystemodzyskiwaniaobywateliRPmógłspełniaćswojepodsta-wowezadaniapolegającem.in.naprzeprowadzaniupowyższychoperacjiodzyskiwania
9Odzyskiwanie IzolowanegoPersonelu(ang.PersonnelRecovery–PR)–jestsumądziałańwojskowych,dyplomatycznychicywilnychmającychnaceluodzyskanieireintegracjęIP.Zob.Odzyskiwanie izolowanego personelu...,s.6.PowyższadefinicjamazostaćprzedstawionajakoostatecznazarównodlaNATO,jakidlaUE.Tooznacza,żebędziepodjętekażdedziałaniemającenaceluodzyskaniepersonelu,zaktóryponosisięodpowiedzialność,gdytylkoznajdziesięonwsytuacjizagrożenia.Definicjacelowoniepodajeograniczonejlistyśrodków,zktórychmożnakorzystaćwczasiedziałań.Zob.Personnel Recovery, JAPCC,2011,s.1.
10Tamże,s.178–179.11K.Falandys,Uwarunkowania prawne determinujące kształt Narodowego Systemu Odzyskiwania Oby-
wateli Rzeczypospolitej Polskiej, „RocznikBezpieczeństwaWewnętrznego”2015,t.9,nr2, s.141.12Dotegosystemumożemyzaliczyćnp.MorskąSłużbęPoszukiwaniaiRatownictwa,powołanądożycia
1I2002r.Zob.http://www.sar.gov.pl/pl/podstawy-prawne[dostęp:18IX2016].13K.Falandys,Uwarunkowania prawne…,s.146.14Takokreślasięwszystkieosobyznajdującesięna terenieoperacyjnymi jednocześnienieposiadające
statusuurzędnikapaństwowego(instytucjiponadnarodowej).Dotyczytozwłaszczaczłonkóworganizacjipo-zarządowych,reporterówitp.
15 Personnel Recovery, JAPCC,2011,s.2.
I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 117
personelu,niezbędnesąsiły–wpostaciwyspecjalizowanejjednostkiposzukiwawczo- -ratowniczej16–iśrodki–ustanowienieprzepisówumożliwiającychutworzenienowejbazydanychISOPREP17,zawierającejinformacjeniezbędnedoprzeprowadzeniaope-racjiPersonnel Recovery. Koniecznejesttakżeumiejscowieniewspomnianejjednostki wodpowiednichstrukturachadministracjipaństwowej.Jednocześnieautorpublikacjipro-ponujeprzyjęcieponiższejdefinicjinarodowegosystemuodzyskiwaniaobywateliRP:
Zespółwzajemnieuzupełniającychsięmilitarnych,politycznychicywilno-prawnychprzedsięwzięćorganizacyjnych,planistycznychiszkoleniowych,mającychnaceluprzy-gotowanie personelu, sił i środków dowykonywania zadań związanych z udzieleniempomocy lub odzyskaniem personelu znajdującego sięw nieznanym, niedostępnym lubwrogimśrodowiskunaskutekzagubienia,przechwycenialubuprowadzenia18.
Umiejscowienie jednostki w odpowiednich strukturach administracji państwowej
W operacjach odzyskiwania personelu izolowanego jednym z najważniejszychelementów(jeślinienajważniejszym)jestczas,gdyżnajwiększeprawdopodobieństwoodzyskaniaosóbwystępujewfazachporwaniaitransportu.Dlategoteżautorwskazujenapotrzebęmaksymalnegoskróceniadrogipodejmowaniadecyzjipolitycznejorozpo-częciujednejzewskazanychwcześniejoperacjiodzyskiwania.
Podporządkowaniesystemuministrowiobronynarodowej–niejakoautomatycz-nie–będzieskutkowałopotrzebąuruchomieniadługotrwałejprocedurywysłaniakon-tyngentuwojskowegopozagranicekraju.PonadtowysyłanieżołnierzySiłZbrojnychRPnaterytoriuminnegopaństwamożepowodowaćproblemynaturypolitycznejnaare-niemiędzynarodowej.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, w ocenie autora, nie jest wstanieprzeprowadzićbojowejoperacjiodzyskiwaniapersonelupozagranicamipań-stwa,gdyżfunkcjonariuszeMSWiAniemająprzygotowaniawojskowegoniezbędnegodozorganizowaniaiprzeprowadzeniatakskomplikowanejoperacji.
Napodobneproblemynatknęłysięsłużbyniemieckiepodczasoperacjiodzyski-waniafrachtowca„HansStavanger”.Pojawiłysięwówczasdoniesieniaotrudnościachw organizacji iwspółdziałaniumiędzyMinisterstwemObrony iMarynarkąWojennąNiemieczjednejstronyaMinisterstwemSprawWewnętrznychiGSG9zdrugiej19.
Najwłaściwszą instytucją do przeprowadzania tego typu operacji jest,w ocenieautora,MinisterstwoSprawZagranicznych,cowynikazustawowegoobowiązkutegożresortu,tj.żereprezentujeonRzeczpospolitąPolskąijejobywatelinaareniemiędzyna-rodowej20. Rolą MSZ jest podjęcie natychmiastowych działań ukierunkowanych na od-zyskanie izolowanej osoby lub mienia, także przy wykorzystaniu środków pozostających
16Nazwaroboczazaproponowanaprzezautora.17 ISOPREP(ang.ISOlated Personnel Report)–deklaracjapersonelunarażonegonaizolację.18K.Falandys,The development process of the national polish citizens recovery system, „ZeszytyNaukowe
WSOWL”2015,t.47,nr3,s.6.19 Zob.K.Kubiak,Przemoc na oceanach. Współczesne piractwo i terroryzm morski, Warszawa 2009,
s.144.20Art. 13 i 32Ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (tekst jednolity:
Dz.U. z 2016 r. poz. 543) oraz § 1Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 listopada 2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Spraw Zagranicznych (Dz.U.z2015r.poz.1899,zezm.).
118 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO16/17
w gestii innych resortów21.Takąmożliwośćdajeartykuł5ustawyz8sierpnia1996r.oRadzieMinistrów,którystanowi,żeW celu wykonania zadań i kompetencji określo-nych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i ustawach, Prezes Rady Ministrów może w szczególności:
1) wyznaczyć ministrowi zakres spraw, w których minister ten działa z upoważnie-nia Prezesa Rady Ministrów22.
Czynnościpowinnybyćprowadzoneodchwili zaistnieniazdarzenia iuwzględniaćprzedsięwzięciadyplomatycznewpaństwieizolacjioraznaareniemiędzynarodowej.Przedewszystkimwpaństwieizolacjinależypodjąćdziałaniawceluuwolnieniaprzetrzymywa-nych,awdalszejkolejności–uzyskaćzgodęnapersonalnewzmocnienieplacówki,zwięk-szeniejejochronyorazuzyskaniewizdlaosóbkierowanychdopaństwawystąpieniaizola-cji,którychzadaniemjestodzyskanieobywateliRP.Jednocześniepowinnybyćprowadzonedziałaniadyplomatycznewceluuzyskaniamiędzynarodowejaprobatydlaoperacjiposzu-kiwawczo-ratowniczych,atakżenależypostaraćsięostosownepozwolenia,np.naprzelotstatkówpowietrznychbiorącychudziałwodzyskiwaniuizolowanegopersonelu23.Głównarolaresorusprawzagranicznychwdziałaniachukierunkowanychnauwolnieniebezprawnieizolowanychpolskichobywateliwynikazuwarunkowańocharakterzeoperacyjnym.Dzia-łaniaprowadzącedoodzyskaniapersonelusprowadzająsiędoszybkiegoprzemieszczeniasiłodzyskującychwewłaściwyrejon.Istotątakiejoperacjijestuwolnienieiewakuacjaprze-trzymywanychosób,przeprowadzoneprzyużyciuminimalnychsiłiprzezszybkieichzor-ganizowanieorazwycofaniesię.Ponadtooperacjaodzyskiwaniaiewakuacjipowinnabyćpoprzedzonaprzedsięwzięciamimającyminacelulokalizacjęuprowadzonychosób,uzyska-nieinformacjiootoczeniuiwarunkach,wjakichprzebywają,orazewentualnieoichstaniepsychofizycznym.Tedanebędąpozyskiwanewłaśniedziękiplacówkomdyplomatycznym.Osobaminajlepiejznającymiśrodowiskozdarzeniaizolacjibędąpracownicymisjidyploma-tycznych, ichkontaktyosoboweorazpracownicyorganizacji rządowych,pozarządowychlubmiędzynarodowych,zaprzyjaźnienizPolską.
Innymczynnikiemocharakterzeoperacyjnym,podkreślającymrolęMSZiplacówekdyplomatycznych,jestproblemkonsekwencjipolitycznychoperacji.Ważnesąprzygotowa-niadopodjęciadziałańodzyskującychprowadzonychnaterenieobcegopaństwa.Tedziała-niabędąprzebiegałyprzyzainteresowaniumediów,nawetjeżelizostanieotrzymanazgodawładztegokraju.Tymsamymkoniecznejestnietylkozapewnienieskrytościdziałań,lecztakżeniwelowaniekonsekwencji,jakiemożespowodowaćskierowanieuzbrojonegokom-ponentuna terytoriumobcegopaństwa.Nagłośnienieprzezmediaprowadzonychdziałańodzyskującychmożekreowaćsposóbnastawieniaspołecznegoipośredniowpływaćnade-cyzjewładzpolitycznych.Zadaniemplacówekdyplomatycznychbędziewięcprowadzenieczynnościograniczającychnegatywneskutkidziałańprzygotowawczych.
Ewentualnymnajpoważniejszymograniczeniemwodniesieniudoczynnościdy-plomatycznychprowadzonychwfazieprzygotowańdooperacjiodzyskiwaniapersoneluizolowanegoprzez resort sprawzagranicznych jest istotaprowadzeniadziałańdyplo-matycznych.Ichcelemjestnienaruszaniepoprawnychstosunkówmiędzypaństwami.Tymczasem efektywnośćwymaga, aby operacjePersonnel Recovery byływykonane wodpowiednimczasie,którypowinienbyćpoprzedzonyrozwinięciemsił–wtymroz-
21K.Falandys,The development process…,s.14.22 Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 marca 2012 r. w sprawie ogłoszenia
jednolitego tekstu ustawy o Radzie Ministrów(Dz.U.z2012r.poz.392).23K.Falandys,The development process…,s.13–14.
I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 119
poznawczychiłącznikowych–orazprowadzeniemdziałańzapobiegawczych.Tomożedoprowadzićdokonfliktupomiędzywymaganiamidyplomatycznymiiwojskowymi,cowrezultaciemożespowodować,żedyplomaciuznająoperacjęodzyskiwaniazarozwią-zanieostateczneidecyzjaojejrozpoczęciuzapadniezbytpóźno24.
PodobneobawyzostałyrównieżujętewsojuszniczejdoktrynieAJP–3.4.225,któ-rawskazuje,żeEwakuacje zagrożonego personelu niewojskowego są inicjatywami dy-plomatycznymi26.Dokompetencjiplacówekdyplomatycznychkażdegopaństwanależyobowiązekpodjęciadziałańdyplomatycznychmającychnaceluodzyskaniewłasnychobywateliimienia,atakżeprzygotowanieplanówewakuacjiorazzapewnieniebezpie-czeństwaewakuowanymosobom27.
ZadaniazwiązanezodzyskiwaniemobywateliRPnałożonenaministrasprawza-granicznychmusząskutkowaćzobowiązaniemsłużbspecjalnychRzeczpospolitejPol-skiejdopełnegoinformowaniaministraiprzekazywaniamuwszelkichinformacjidoty-czącychsprawzwiązanychzuprowadzonymiobywatelamiRP.
W podsumowaniu powyższych rozważań należy jednoznacznie zauważyć, żeefektywnośćoperacjiodzyskiwaniaobywateliwymagatego,abyprocesdecyzyjnybyłkrótki.ZdaniemautoraministersprawzagranicznychpowinienotrzymaćuprawnieniadosamodzielnegopodejmowaniadecyzjiwsprawieprzeprowadzeniaoperacjiCSAR,CR,NEOoraz–jeślibędzietodotyczyłosprzętuniewojskowegoistotnegozewzględunabezpieczeństwopaństwa–odzyskaniaekwipunku.NatomiastwprzypadkuoperacjiNARiHR minister sprawzagranicznychpowinienuprzedniouzyskaćzgodęPrezesaRadyMinistrównaprzeprowadzenietegotypuoperacji28.
Powołanie wyspecjalizowanej jednostki poszukiwawczo-ratowniczej
Napodstawieobserwacjifunkcjonowanianarodowegosystemuodzyskiwaniaper-soneluwojskowegomożnapokusićsięostwierdzenie,żeabynarodowysystemodzy-skiwaniaobywateliRPmógłdziałaćefektywnie,topowinnasięwnimznaleźć–opróczwyżej wymienionych elementów – wyspecjalizowana jednostka poszukiwawczo- -ratownicza,przygotowanadoprowadzeniaoperacjiodzyskiwaniaosób.
Przyopracowywaniu,funkcjonowaniu29orazprowadzeniuoperacjiodzyskiwanianajważniejszapowinnabyćtasamazasada,któratowarzyszyoperacjombezpieczeństwa(ang.Operations Security – OPSEC):
Operacjabezpieczeństwa,lubOPSEC,jestprocesem,wktórymchronimyinforma-
cjejawnemogącebyćwykorzystaneprzeciwkonam.Tentypoperacjiwymaga,abyspoj-rzećnasiebieoczamiprzeciwnika(osób,grup,państw,organizacji).Zasadniczokażdy,ktomożezaszkodzićludziom,środkomlubmisji,jestuważanyzaprzeciwnika.
OPSEC powinny być wykorzystywane do ochrony informacji, a tym samym – uniemożliwićprzeciwnikowiprzeciwdziałanie30.
24Tamże,s.14–15.25 Połączona doktryna sojusznicza prowadzenie operacji ewakuacji personelu niewojskowego NATO,
AJP–3.4.2,2007r.,s.18.26Tamże,s.23.27K.Falandys,The development process…,s.13.28Tamże,s.14.29Naprzykładstruktura,posiadanesiły,środkiitp.30Tłumaczenieautora.Zob.http://www.dodea.edu/Offices/Safety/OPSEC.cfm[dostęp:25IX2016].
120 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO16/17
Odejścieodskrytościdziałańmożemiećdużywpływnaniepowodzenieoperacji,comoże sięprzełożyćna śmierćosób izolowanychbądźosóbwchodzącychwskładsiłodzyskujących.PotwierdzeniemkoniecznościstosowaniazasadyOPSECniechbędądwaponiższeprzykłady.Wdniu8marca2012r.ekstremiścizBokoHaramzpowodunieudanejakcjiodbiciazakładnikówprzezsiłynigeryjsko-brytyjskieprzeprowadzilieg-zekucjędwócheuropejskichinżynierów:BrytyjczykaChrisaMcManusaiWłochaFran-kaLamolinara.Kilkamiesięcypoźniej,31maja2012r.,zpowoduuzyskaniainformacjioprzygotowaniachdoodbiciazakładnika,bojownicytejżeorganizacjizastrzeliliNiem-caporwanegowstyczniutegosamegoroku31.
Wydajesięzasadne,abyskładpostulowanejjednostkiposzukiwawczo-ratowniczejtworzyliżołnierze,funkcjonariuszeipracownicyMON,AW,SWW,ABW,SKW,MSZ.Strukturaorganizacyjnanatomiastpowinnazawieraćnastępującekomórki:
• poszukiwawczą–wceluprowadzeniadziałańoperacyjnychukierunkowanychnazlokalizowanieiniesiłoweodzyskaniepersonelu.WjejskładpowinniwchodzićfunkcjonariuszeipracownicyAW,SWWiMSZ,
• ratowniczą–wcelufizycznegoprzeprowadzaniaoperacjiodzyskiwaniapersone-lu.Takomórkapowinnasięskładaćzwyselekcjonowanychżołnierzyifunkcjo-nariuszyMON,
• personalno-szkoleniową – w celu prowadzenia szkoleń SERE dla funkcjona-riuszy ipracownikówMSZ,MSW,AW,ABW,SWW,SKW,KancelariiSejmu iKancelariiSenatuorazinnychinstytucji,organizacji ifirm.Ponadtopowinnaonazajmowaćsięwytwarzaniem,przetwarzaniem,przechowywaniemiudostęp-nianiemkartISOPREPorazsprawamikadrowymijednostki.PowinnidoniejbyćoddelegowaniżołnierzeifunkcjonariuszeMONorazABW,
• zabezpieczenialogistycznego–którejzadaniepolegałobynawyposażaniujed-nostkiwodpowiednisprzętspecjalistyczny.Wjejskładpowinniwchodzićżoł-nierzeifunkcjonariuszeMON.
Dooperacji odzyskiwania personelu izolowanego niezbędne są statki powietrz-ne pozwalające przerzucać siły i środki potrzebne podczas akcji poszukiwawczo- -ratunkowych.Zapewnienietegorodzajusprzętubyłobymożliwedziękizakupowistat-kówpowietrznychodpowiedniowyposażonychdoprzeprowadzaniaoperacjiodzyski-waniapersoneluwramachplanumodernizacjilotnictwaSiłPowietrznych,anastępniewydzielenieipodporządkowanietychmaszyndowyłącznejdyspozycjidowódcyjed-nostkiposzukiwawczo-ratowniczej.
Stan etatowy jednostki autor szacujenaminimum125–135osób (niewliczając wtoczłonkówzałóglatającychorazpersonelunaziemnegoniezbędnegodoobsługistat-ków latających)32.Obok znajduje się schemat proponowanej strukturyorganizacyjnejomawianejjednostkiposzukiwawczo-ratowniczej.
31 Nigeryjscy islamiści z organizacji Boko Haram zagrozili, że zabiją francuską rodzinę [online],http://www.swietapolska.com/news/swpolska4377.html[dostęp:25IX2016].
32K.Falandys,The development process…,s.6–10.
I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 121
Schemat 1. Propozycjastrukturyorganizacyjnejjednostkiposzukiwawczo-ratowniczej.
Źródło:Opracowaniewłasne.K.Falandys,The development process…,s.11.
Baza danych ISOPREP
ŻebysiłyprowadząceoperacjęPersonnelRecoverymogłyskutecznieodzyskaćizo-lowanychobywateli,musząprzedewszystkimwiedzieć,kogomająszukać.Jesttootyleistotne,żeniektóreoperacjeodzyskiwaniapersoneluizolowanegomogątrwaćnawetkilkalat.JakoprzykładmożnatutajprzytoczyćoperacjęodzyskaniaizraelskiegożołnierzaGi-ladaSzalita,uprowadzonegoprzezHamas,któregoizraelskiesłużbyposzukiwałyprzezpięć lat.W tymczasieSzalitbyłniemalconocprzewożonyprzezczłonkóworganiza-cjiwcoraztonowemiejsca.Takiedziałaniezmusiłoizraelskirząddonegocjacji,łamiąctymsamymzasadę,żezterrorystamisięnienegocjuje.PremierBinjaminNetanjahuzda-wałsobiejednaksprawęztego,jaknegatywnywpływnamoralepozostałychżołnierzymapozostawienietegojednegowrękachterrorystów,idlategozgodziłsięnawymianę. WjejwynikuzauwolnienieGiladaSzalitazizraelskichwięzieńwypuszczono1027pale-styńskichwięźniów.Tenprzykładpokazuje,jakbardzoistotnadlaizraelskichrządzących iopiniipublicznejjestsprawaodzyskiwaniapersoneluizolowanego33.
33 Zob. http://www.polskieradio.pl/9/863/Artykul/458645,Tysiac-wiezniow-za-izraelskiego-kaprala [dostęp:23IX2016].
122 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO16/17
Wygląd osób przebywających w izolacji może się z upływem czasu zmienić, np. z powodu brakumożliwości golenia, strzyżenia, umycia się itp. albo w wynikuświadomych zabiegów porywaczy dokonanych po to, aby utrudnić rozpoznanie po-szukiwanych osób.Należy również brać pod uwagę to, iż osoba izolowana nie żyje, np.zpowodukatastrofykomunikacyjnejbądźdlatego,żezostałazamordowana.Wta-kiejsytuacjibardzopomocnewustaleniutożsamościodzyskiwanejosoby(lubciała)sąjejdanezawartewISOPREP,m.in.:wzrost,waga,koloroczuiwłosów,znakiszczegól-ne,zdjęcia,odciskipalców,DNA,ustalonewcześniej„hasłarozpoznawcze”.
Abymóczbierać,przetwarzać iudostępniać takie informacje,musipowstaćbazadanych,którawedługautorapowinnaznaleźćsięwstrukturachjednostkiposzukiwawczo- -ratowniczejpowołanejdoodzyskiwaniaobywateliRP.Takieumiejscowieniebazymanacelumaksymalnezmniejszenieobiegudanych.
DeklaracjeISOPREPpowinnybyćwykonywanewpostacielektronicznej,wokre-sieprzygotowaniadowyjazduzagranicę(aniewmiejscudocelowympozagranicamikraju) przez osoby narażone na izolację, a następnie uaktualniane przy każdej zmia-niedanych–nierzadziejniżcopięćlat.WprzypadkuwystąpieniuizolacjideklaracjaISOPREPdanejosobypowinnabyćprzekazanadokomórekzajmującychsięodzyski-waniemobywateli.Samoprzekazaniepowinnosięodbywaćprzezzabezpieczonąsiećteleinformatycznąlubprzezwyznaczoneosoby.
Oczywiścieniejestmożliwe,abykażdypolskiobywatelzostałujętywbazieISO-PREP.Z jednejstronyjest toniewykonalne,azdrugiej–niepraktyczne.DlategoteżautorproponujeprzyjęciepodziałuosóbzakwalifikowanychdowypełnieniadeklaracjiISOPREPzewzględunazajmowanestanowiskosłużboweorazwykonywanąpracę.
Do bazy danych ISOPREP powinny być obowiązkowo zakwalifikowane osobypiastująceponiższefunkcje:
• prezydentRP,• ministrowiewKancelariiPrezydentaRP,• szefBiuraBezpieczeństwaNarodowego,• premierRP,• ministrowieRP,• posłowieisenatorowieRP,• szefSztabuWP,• dowódcyRodzajówSiłZbrojnychWP,• szefowiesłużbspecjalnych,• ProkuratorGeneralny,• inne osoby, które nie piastują powyższych stanowisk, a zostały skierowane
wrejonyświatauznanezaszczególnieniebezpiecznezważnychpowodówsłuż-bowych.
Wyżejwskazaneosoby zewzgląduna zajmowane stanowisko znają informacjeistotnedlabezpieczeństwaiobronnościpaństwa.Ztegopowoduprzyokazjipodróżyzagranicznychmogąstaćsięcelemniezgodnychzprawemdziałańróżnegorodzajugrupekstremistycznych i terrorystycznych albomoże dojść do celowo spowodowanej lubprzypadkowejawariiśrodkatransportu,którymsięporuszają34.
Dobazy ISOPREP powinny być także obowiązkowowprowadzone dane osób,takichjak:
34K.Falandys,The development process…,s.16.
I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 123
• personel(np.funkcjonariuszeBiuraOchronyRządu)towarzyszącywpodróżachzagranicznychwyżejwymienionymosobom,
• żołnierze, funkcjonariusze i pracownicy cywilni wchodzącyw skład PolskichKontyngentówWojskowych,
• pilociorazpersonelpokładowylatającystatkamipowietrznymizarejestrowany-miwRP,
• żołnierze, funkcjonariusze oraz personel zaokrętowany na pokładach statków(okrętów),którzysąobywatelamiRP,
• pracownicyMinisterstwaSprawZagranicznychwykonującyobowiązkisłużbo-wezagranicąRP,
• funkcjonariuszeipracownicysłużbspecjalnychpełniącysłużbęzagranicą,• funkcjonariuszeipracownicypozostałychsłużbmundurowychwykonującyobo-
wiązkisłużbowezagranicą,• fotoreporterzy ikorespondenciwojenniprzebywającywrejonachświatauzna-
nychzaszczególnieniebezpieczne,• obywateleRP–pracownicyorganizacjimiędzynarodowych(np.ONZ,OBWE,
UE)–przebywającywrejonachświatauznanychzaszczególnieniebezpieczne,• obywateleRP– pracownicy organizacji humanitarnych (np.Lekarze bezGra-
nic,PolskaAkcjaHumanitarna)–niosącypomocwrejonachświatauznanychzaszczególnieniebezpieczne,
• księża, zakonnicy i zakonnice – przebywający na misjach w rejonach światauznanychzaszczególnieniebezpieczne,
• pracownicypolskichfirm(np.PGNiG,PKNORLEN)prowadzącyinteresyiza-trudniającypracownikówwpaństwachuznanychzaszczególnieniebezpieczne,
• polscypodróżnicy,odkrywcy,udającysiędonajbardziejodległychiniebezpiecz-nychrejonówświata,
• inneosoby,którychniemożnazaliczyćdopowyższychkategorii,aktórezważ-nychpowodówsłużbowychlubprywatnychzostałyskierowanewrejonyświatauznanezaszczególnieniebezpieczne.
Powyższypodziałobejmujeosoby,którezewzględunaswojąpracę,powołanielubpasjęprzebywająwrejonachświatauznanychzaszczególnieniebezpieczne.Doty-czyonrównieżżołnierzy(funkcjonariuszy)służbmundurowych,którzymajądostępdoinformacjistanowiących tajemnicęważnądlabezpieczeństwa iobronnościPolski.Teosoby–zwyjątkiemżołnierzyifunkcjonariuszy–pozostającnaterenachszczególnieniebezpiecznych,niesąuzbrojoneistająsięłatwymcelemdlaterrorystów,ekstremistów isłużbspecjalnychpaństwa,naktóregoterytoriumprzebywają35.
ISOPREPzawieram.in.następującedane:1) imięinazwiskoosobyudającejsięwniebezpiecznyrejon,2) numerID,3) stopień(jeśliposiada),4) przynależność,np.dookreślonejstrukturyluborganizacji,5) narodowość,6) datęurodzenia,7) znakiszczególne,8) grupękrwi,
35Tamże,s.16–17.
124 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO16/17
9) wzrost,10) koloroczu,11) kolorwłosów,12) datęprzygotowaniaISOPREP-u,13) stanowiskoidatęzapisu,14) numeridentyfikacyjny(służącydoidentyfikowaniasięnp.przezradiopodczas
przebywaniawizolacji),15) własnoręcznypodpis,16) datęzaginięcia(wypełniakomórkazajmującasięodzyskiwaniem),17) ostatniemiejsceprzebywania(pozycję)przedizolowaniem(wypełniakomórka
zajmującasięodzyskiwaniem),18) priorytet(wypełniakomórkazajmującasięodzyskiwaniem),19) inneistotneinformacje(wypełniakomórkazajmującasięodzyskiwaniem),20) czteryzdaniapotwierdzającetożsamość,21) płeć,22) rozmiarobuwia,23) uczulenianaleki,24) rozmiarubrania,25) poziomorazdatęszkoleniaSERE,26) wagę,27) istotneinformacjemedyczne,28) inneważneinformacje,29) numernieśmiertelnika(jeśliposiada),30) znajomośćjęzykówobcych(wmowie,piśmieiczytaniu),31) dwiefotografie(zprzoduizprofilu),32) odciskipalców(zoburąk),33) inneinformacje,np.DNA.
Nastronieobokzostałumieszczonyprzykładwypełnionejpierwszejstronydekla-racjiISOPREP.Nadrugiejstronieumieszczasięodciskipalcóworazjesttammiejscenadodatkowezdjęcia,np.znakówszczególnychitp.Innedane,jaknp.DNA,mogąbyćdodatkowozałączone.
126 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO16/17
Rys. 2. PrzykładwypełnionejdeklaracjiISOPREP–strona2.
Źródło:Zbiorywłasne.Autorotrzymałmateriałyszkoleniowewpostacim.in.powyższegodoku-mentupodczaskursuinstruktorskiegoSERE.
I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 127
Wnioski
W podsumowaniu powyższych rozważań należy wskazać, że obecność Polaków wAfganistanie,Iraku,państwachAfrykiPółnocnejiwpaństwachupadłych36,możeskłonićróżnegorodzajuugrupowaniaterrorystycznedoporwańobywateliRP.Polacymogąteżstaćsięnp.ofiaramikatastrofkomunikacyjnychlubwojenplemiennych.Dlategoteżpaństwopolskiepowinnozapewnićswoimobywatelompoczuciebezpieczeństwa,którezpewnościązostaniewzmocnionezchwiląutworzenianarodowegosystemuodzyskiwaniaobywateliRP.
WedługautorapublikacjiPolska jako jedenzwiększychkrajówczłonkowskichNATOiUEjestwstanieudźwignąćkosztyutworzeniaifunkcjonowaniaNarodowegoSystemuOdzyskiwaniaObywateliRP. Mógłbyonuzyskaćpełnągotowośćoperacyjnąjużwokresiedwóch–trzechlatodchwiliutworzenia.
Taki system pozwoli państwu polskiemu po pierwsze na natychmiastową reak-cjęwprzypadkuizolacjipolskiegoobywatela,podrugie–umożliwiskuteczneużyciewłasnej jednostki poszukiwawczo-ratowniczej pod jednolitym polskim dowództwem wdowolnymrejonieświata.TegotypujednostkamogłabybyćtakżewykorzystananaterenienaszegokrajuwakcjachratowniczychpowystąpieniuklęskżywiołowychorazdoudzielaniapomocyobywatelempaństwczłonkowskichNATOiUE,jeżelitepaństwazwróciłyby się doPolski z prośbą o taką pomoc,wprzypadkugdyby samenie były wstaniejejudzielićswoimobywatelom.
Bibliografia:
1. DudkiewiczH.,Prawa międzynarodowe w kwestii państwa upadłego,w:Problem upadku państw w stosunkach międzynarodowych,R.Kłosowicz(red.), Kraków2012,WydawnictwoUniwersytetuJagiellońskiego.
2. FalandysK.,The development process of the national polish citizens recovery sys-tem,„ZeszytyNaukoweWSOWL”2015,t.47,nr3.
3. FalandysK.,Uwarunkowania prawne determinujące kształt Narodowego Systemu Odzyskiwania Obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, „Rocznik BezpieczeństwaWewnętrznego”2015,t.9,nr2.
4. FalandysK.,Zjawisko izolacji (bezprawnego przetrzymywania) – jego skala i re-gionalizacja,„PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego”2015,nr13.
5. Koncepcja i ogólne zasady funkcjonowania Narodowego Systemu Odzyskiwania Person-elu Wojskowego, Warszawa2008,MinisterstwoObronyNarodowej,SztabGeneralnyWP.
6. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.Nr78 poz.483,zezm.).
7. Kubiak K., Przemoc na oceanach. Współczesne piractwo i terroryzm morski, Warszawa2009,Trio.
8. NATO Joint Doctrine for Personnel Recovery, AJP-3.3.9(SD-8),MCASB,2007.9. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 marca 2012 r.
w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Radzie Ministrów(Dz.U.z2012r.poz.392).
36Państwoupadłe towedługHubertaDudkiewiczapaństwo,którewwynikuwewnętrznychkonfliktówzupełnieitrwaleutraciłowładzęcentralną.Zob.H.Dudkiewicz,Prawa międzynarodowe w kwestii państwa upadłego,w:Problem upadku państw w stosunkach międzynarodowych,R.Kłosowicz(red.), Kraków2012,s.67–86.
128 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO16/17
10. Odzyskiwanie izolowanego personelu (DD/3.3.9),Warszawa 2010, MinisterstwoObronyNarodowej,SztabGeneralnyWP.
11. Personnel Recovery, Kalkar 2011,JAPCC. 12. Połączona doktryna sojusznicza prowadzenie operacji ewakuacji personelu niewoj-
skowego NATO,AJP–3.4.2,2007.13. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 listopada 2015 r. w sprawie
szczegółowego zakresu działania Ministra Spraw Zagranicznych (Dz.U.z2015r.poz.1899,zezm.).
14. Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej(tekstjednolity:Dz.U.z2016r.poz.543).
Źródłainternetowe:
1. http://www.dodea.edu/2. http://www.dziennikpolski24.pl/3. http://www.polskieradio.pl/4. http://www.sar.gov.pl/5. http://www.swietapolska.com/
Abstrakt
WzaprezentowanymartykulezwróconouwagęnakoniecznośćutworzeniaNaro-dowegoSystemuOdzyskiwaniaObywateliRzeczypospolitejPolskiejoraznaproblemynaturyprawej,systemowejilogistycznej,któretrzebapokonać,abytakisystempowstał.W tym celu zasugerowano utworzenie jednostki poszukiwawczo-ratowniczej przezna-czonejspecjalniedoplanowaniaiprzeprowadzaniaoperacjiodzyskiwaniaobywatelina-szegokrajuorazumiejscowieniejejwodpowiednichstrukturachadministracjipaństwo-wej.ZaakcentowanorównieżpotrzebęutworzeniabazydanychISOPREP.JednocześnieautorzaproponowałdefinicjęnarodowegosystemuodzyskiwaniaobywateliRP.
Słowa kluczowe:odzyskiwaniepersonelu,personelizolowany,jednostkaposzukiwaw-czo-ratownicza,operacjeposzukiwawczo-ratownicze,ISOPREP.
Abstract
InthearticletheauthorhighlightedtheneedtoestablishaNationalRecoverySys-temfortheCitizensoftheRepublicofPolandtogetherwithapppropriatelaw,systemorlogisticsthatmustbeovercomeinordertoachievethegoal.Inthesameorderhesugge-stedthecreationofaspecialsearchandrescueunit,itslocationintheappropriatestruc-turesofstateadministrationandthecreationofadatabasecalledISOPREP.AtthesametimetheauthorproposedadefinitionofthenationalrecoverysystemforPolishcitizens.
Keywords: personnel recovery, isolatedpersonnel,searchandrescueunit,operationssearchandrescue,ISOPREP.