Uniwersytet Rzeszowski
Wydział Ekonomii
STUDIA PODYPLOMOWE
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”
VI edycja, rok akademicki 2014/15
Katarzyna Barnaś
Nr albumu: 2/2015
Ocena pozycji konkurencyjnej Unii Europejskiej
w handlu międzynarodowym
w latach 2002–2013
Praca dyplomowa
wykonana pod kierunkiem
dr Małgorzaty Wosiek
Przyjmuję pracę
………………………………
Data i podpis promotora
RZESZÓW 2015
Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej
2
3
Oświadczenie autora pracy
Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa
została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób
niezgodny z obowiązującymi przepisami.
Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest
w pełni autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów
podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem
procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.
Data Podpis autora pracy
4
5
Streszczenie
Praca koncentruje się wokół analizy zmian pozycji konkurencyjnej Unii Europejskiej
(jako całego ugrupowania) w międzynarodowym handlu towarami w latach 2002–2013.
Opracowanie składa się z trzech części. W pierwszej wyjaśniono podstawowe pojęcia
związane z międzynarodową konkurencyjnością gospodarki odnośnie wymiany handlowej, w
drugiej – zaprezentowano determinanty rozwoju handlu międzynarodowego, natomiast w
trzeciej – ukazano znaczenie Unii Europejskiej w handlu międzynarodowym. Przedstawiony
został udział UE w światowych rynkach importu i eksportu, struktura i zmiany obrotów w
handlu wewnątrzunijnym, główni partnerzy handlowi UE oraz kategorie produktów będących
przedmiotem wymiany handlowej UE.
Słowa kluczowe:
konkurencyjność, pozycja konkurencyjna, handel międzynarodowy,
globalizacja, import, eksport
TYTUŁ Rating competitive position of the European Union
in international trade in 2002-2013
6
7
SPIS TREŚCI
WSTĘP…………. ...................................................................................................................... 9
1 HANDEL MIĘDZYNARODOWY JAKO OBSZAR KONKUROWANIA
GOSPODAREK NARODOWYCH .................................................................................. 10
1.1 Definiowanie konkurencyjności gospodarki .......................................................... 10
1.2 Obszary konkurowania gospodarek narodowych .................................................. 12
1.3 Pomiar konkurencyjności związanej z konkurowaniem na rynkach
produktów i usług .................................................................................................. 14
2 UWARUNKOWANIA HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO WE WSPÓŁCZESNEJ
GOSPODARCE ŚWIATOWEJ ........................................................................................ 19
2.1 Funkcjonowanie gospodarki światowej ................................................................. 19
2.2 Procesy integracyjne w gospodarce światowej ...................................................... 24
2.3 Ogóle zasady polityki handlowej w UE ................................................................. 26
3 PRZEWAGI KONKURENCYJNE UNII EUROPEJSKIEJ W HANDLU
MIĘDZYNARODOWYM W LATACH 2002-2013. ....................................................... 30
3.1 Źródła i zakres danych na temat wymiany handlowej UE .................................... 30
3.2 Znaczenie UE w handlu międzynarodowym ......................................................... 31
3.3 Strukturageograficzna handluUE ......................................................................... 37
3.4 Strukutra towarowa handlu UE .............................................................................. 40
WNIOSKI…………. ................................................................................................................ 43
BIBLIOGRAFIA ...................................................................................................................... 45
SPIS WYKRESÓW I TABEL………………………………………………………………..47
8
9
WSTĘP
Zmiany w układzie sił gospodarczych mają zasadniczy wpływ na rozwój współpracy
międzynarodowej i zasady funkcjonowania gospodarki światowej. Jeżeli podstawą układu jest
jedno centrum dominujące pod względem potencjału gospodarczego i posiadające przewagę
konkurencyjną, wówczas dąży ono do rozwoju multilateralnego systemu gospodarki
światowej. Natomiast układ obejmujący kilka centrów sprzyja regionalizacji gospodarki
światowej, ponieważ umacnianie pozycji w skali regionalnej zwiększa szanse w konkurencji
globalnej.
Europejska Wspólnota Gospodarcza od lat 70. XX w., dzięki kolejnym rozszerzeniom
i integracji rynków krajów członkowskich, stawała się coraz ważniejszym uczestnikiem
międzynarodowych stosunków gospodarczych i asertywnym podmiotem negocjacji
handlowych. Współcześnie Unia Europejska reprezentuje potencjał gospodarczy
porównywalny ze Stanami Zjednoczonymi. W 2009 r. PKB Unii stanowiło 21,1% produktu
światowego, a Stanów Zjednoczonych 19,9%1. Według szacunków MFW przewaga UE
będzie się zmniejszać i w 2016 r. nastąpi zrównanie potencjału PKB z USA.
Biorąc pod uwagę możliwości oddziaływania głównych centrów gospodarczych
świata na otoczenie zewnętrzne wynikające z potencjału gospodarczego, siły rynku i pozycji
w handlu międzynarodowym oraz przepływach kapitału nasuwa sie teza, że Unia Europejska,
będąc największym podmiotem handlu międzynarodowego ma również największe
możliwości oddziaływania na globalne stosunki handlowe i zasady wymiany handlowej.
Postępująca globalizacja i coraz większy stopień internacjonalizacji gospodarek
narodowych implikują konieczność identyfikacji poziomu ich rozwoju w układzie
międzynarodowym.. Celem pracy jest analiza zmian pozycji konkurencyjnej Unii
Europejskiej (jako całego ugrupowania) w międzynarodowym handlu towarami w latach
2002-2013. Przedstawiony został udział UE w światowych rynkach importu i eksportu,
handel wewnątrzunijny, główni partnerzy handlowi UE oraz kategorie produktów będących
przedmiotem wymiany handlowej UE.
Tak określony cel determinuje zakres problemowy opracowania, które składa się
z trzech części. W pierwszej wyjaśniono podstawowe pojęcia związane z międzynarodową
konkurencyjnością gospodarki odnośnie wymiany handlowej, w drugiej – zaprezentowano
determinanty rozwoju handlu międzynarodowego, natomiast w trzeciej – ukazano znaczenie
Unii Europejskiej w handlu międzynarodowym.
W opracowaniu wykorzystano analizę opisową oraz porównawczą, a także
systematyzację informacji statystycznych, pozyskanych głównie z bazy Eurostat. Analizą
objęto zasadniczo okres 2002–2013. Posłużono się również miernikami opartymi o relacje
cen w eksporcie i imporcie (cenowe terms of trade), ilość dóbr eksportowanych
i importowanych (ilościowe ToT), wskaźniki wolumenu eksportu i importu (RTA, model
CMS).
1 International Monetary Fund, 2011, World Economic Outlook Database, September 2011, s.194.
10
1 HANDEL MIĘDZYNARODOWY JAKO OBSZAR
KONKUROWANIA GOSPODAREK NARODOWYCH
1.1 Definiowanie konkurencyjności gospodarki
Wiele kontrowersji budzi pojęcie międzynarodowej konkurencyjności gospodarki2.
O ile posługiwanie się kategoriami konkurencyjności w przypadku przedsiębiorstwa jest
powszechnie uznawane, stosowanie jej w kontekście całej gospodarki jest kwestionowane.
Ekonomistą, który ogranicza pojęcie konkurencyjność wyłącznie do przedsiębiorstwa
i odrzuca tezę o współzawodniczeniu narodów na międzynarodowej arenie jest m.in.
P. Krugman. Według Krugmana rywalizacja między krajami jest grą o sumie niezerowej,
gdzie nie ma ani wygranych, ani też pokonanych. Fakt ten w zasadniczy sposób odróżnia
współzawodnictwo pomiędzy krajami od rywalizacji między przedsiębiorstwami a przywilej
konkurowania przyznaje się tylko tym ostatnim3. Jeśliby zgodzić się z koncepcją
P. Krugmana, że w rywalizacji między krajami wszyscy są zwycięzcami, to i tak nie
eliminuje to możliwości uwidaczniania się różnic w rozmiarach osiąganych korzyści. O te
różnice w wielkości osiąganych korzyści toczona jest właśnie gra4.
Według innego teoretyka M.E. Portera, zajmującego się problematyką
konkurencyjności, rozgrywa się ona wprawdzie pomiędzy przedsiębiorstwami, jednak oprócz
czynników kulturowych i społecznych, muszą również istnieć czynniki makroekonomiczne,
które powodują, że można zajmować się przewagą konkurencyjną danych narodów5.
Konkurencyjność poszczególnych firm jest zależna od otoczenia, w jakim te firmy działają6.
Przyjmując za M.E. Porterem, że konkurencyjnością zajmować można się nie tylko na
szczeblu przedsiębiorstw, ale też gospodarki, w efekcie tworzy się problem precyzyjnego
zdefiniowania tego pojęcia. W literaturze przedmiotu nie ma jednej obowiązującej definicji.
W badaniach OECD międzynarodowa konkurencyjność gospodarki to zdolność kraju do
wytwarzania dóbr oraz usług, które przy jednoczesnym utrzymaniu i wzroście dochodów
realnych w długim okresie w warunkach wolnego handlu są akceptowane na rynku
światowym7. Jednakże publikacje Unii Europejskiej zawierają stwierdzenie, że „przemysłowa
konkurencyjność krajów jest uwarunkowana ich zdolnością do zachowania na rynku
2 Wziątek-Kubiak A., Kontrowersje wokół konkurencyjności w teorii ekonomii, „Ekonomista” 2004, nr 6, s.
805–807 oraz Olczyk M., Konkurencyjność – spór wokół definicji, „Gospodarka w Praktyce i Teorii”, Instytut
Ekonomii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005, nr 1(16), s. 81–91 i M. Olczyk, Konkurencyjność. Teoria
i praktyka. Na przykładzie polskiego eksportu artykułów przemysłowych na unijny rynek w latach 1995–2006,
CeDeWu, Warszawa 2008, s. 11–14. 3 Krugman P., Competitiveness: A Dangerous Obsession, „Foreign Affairs” 1994, nr 2. 4 Lubiński M., Konkurencyjność gospodarki czy przedsiębiorstwa, „Gospodarka Narodowa” 1995, nr 6. 5 Porter M. E., The Competitive Advantage of Nations, The Free Press, A Division of Macmillan Inc., New
York 1990, s. 33. 6 Gorynia M., Międzynarodowa konkurencyjność polskiej gospodarki a polityka ekonomiczna,
„Ekonomista” 1996, nr 3. Zob. także Bombińska E., Czynniki określające międzynarodową konkurencyjność
gospodarki narodowej [w:] Zagadnienia handlu zagranicznego, cz. 2, red. Budzowski K., Wydymus S., AE
w Krakowie, Kraków 1998, s. 167 oraz Konkurencyjność przedsiębiorstw – nowe podejście, red. Skawińska E.,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Poznań 2002. 7 Porter M., “Porter o konkurencji”, PWE, Warszawa 2001,
11
równowagi pomiędzy importem a produkcją wewnętrzną, która to równowaga jest w zgodzie
z efektami uzyskanymi w eksporcie”8.
Z kolei w The World Competitiveness Report9 opracowywanym przez Światowe
Forum Ekonomiczne konkurencyjność międzynarodowa określana jest jako zdolność kraju
bądź przedsiębiorstwa do tworzenia większego bogactwa niż konkurenci na rynku
światowym. Wedle tego raportu zdolność konkurencyjna danego kraju jest efektem
przekształcania zasobów kraju lub już istniejących (jak np. zasoby naturalne) czy to
wytworzonych (np. kapitał ludzki, infrastruktura) dzięki różnym procesom (np. produkcji)
w wyniki ekonomiczne, które dalej weryfikowane są w konkurencji na rynkach
międzynarodowych10.
W polskiej literaturze można również znaleźć wiele definicji konkurencyjności
w kontekście makroekonomicznym. Pośród autorów podejmujących tę problematykę są m.in.:
W. Bieńkowski, J. Bossak, J. Kotyński, U. Grzeloński. Pod pojęciem międzynarodowej
konkurencyjności gospodarki J. Bossak rozumie takie ukształtowanie się warunków
makroekonomicznych, instytucjonalnych oraz warunków konkurencji i sprawności
mechanizmu rynkowego, które tworzą podstawy ekonomiczne dla dynamicznego rozwoju
przedsiębiorstw w warunkach zmieniającego się otoczenia a także kraju11.
Istnieje wiele definicji międzynarodowej konkurencyjności gospodarki, ale
w większości tych definicji chodzi o to samo, a mianowicie o zdolność do produkowania dóbr
i usług, które sprawdzą się na rynku międzynarodowym, a obywatele osiągają rosnącą
i trwałą poprawę standardu życia12. O przetrwaniu oraz rozwoju decyduje rynek, na którym
produkty znajdują bądź nie znajdują swoich nabywców. Stąd właściwym jest stwierdzenie że
„konkurencyjność jest trwałą zdolnością do projektowania, wytwarzania oraz sprzedawania
produktów (usług), których ceny oraz inne walory są bardziej atrakcyjne od odpowiednich
produktów (usług) oferowanych przez krajowych i zagranicznych konkurentów”13.
Konkurencyjność gospodarki narodowej, czyli tzw. konkurencyjność w ujęciu makro,
jest pojęciem niejednoznacznym, czego konsekwencją jest brak jednolitej definicji tego
pojęcia. Najczęściej w jej ramach wymienia się pozycję konkurencyjną, czyli tzw.
konkurencyjność wynikową, i zdolność konkurencyjną, czyli. tzw. konkurencyjność
czynnikową14.
Według W. Bieńkowskiego pozycja konkurencyjna to poziom rozwoju gospodarczego
osiągnięty przez dane państwo. Odzwierciedlenie swoje ma on zarówno w poziomie dochodu
8Lubiński M, Konkurencyjność gospodarki. Pojęcie i sposób mierzenia [w:] Międzynarodowa
konkurencyjność gospodarki Polski – uwarunkowania i perspektywy, Instytut Rozwoju i Studiów
Strategicznych, Warszawa 1995, nr 35, s. 9–10. 9 Raport ten opracowywany jest przez IMD (International Institute for Management Development)
z Lozanny 10 The World Competitiveness Report 1994, World Economic Forum, Lausanne 1994, s. 18. 11Bossak J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki polskiej – ujęcie instytucjonalne [w:]
Konkurencyjność gospodarki polskiej a rola państwa przed akcesją do Unii Europejskiej, red. Wronowski H.,
UW, Białystok 2000, s. 21. 12 Wysokińska Z., Konkurencyjność w międzynarodowym i globalnym handlu towarami technologicznie
intensywnymi (high-tech), Studia Europejskie, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego 2002,
nr 1 s. 128. 13 Kisiel M., 2005, Internet a konkurencyjność banków w Polsce, CeDeWu, Warszawa 14 Radło M.J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji, czynników i miar.
SGH, Warszawa 2008. http://radlo.org/mkg.pdf, s. 7 (10.05.2012).
12
narodowego, jak również w poziomie efektywności wykorzystania czynników wytwórczych
czy pozycji w handlu zagranicznym15.
Z kolei zdolnością konkurencyjną jest wszystko to, co decyduje o możliwościach
konkurowania na rynkach zagranicznych oraz o osiąganiu określonej pozycji konkurencyjnej
przez daną gospodarkę. Zdolność ta zwana jest również konkurencyjnością czynnikową,
ponieważ ocenia się ją według szeregu czynników, które opisują strukturę, wielkość
i wykorzystanie zasobów produkcyjnych, politykę ekonomiczną rządu, system społeczno-
ekonomiczny oraz międzynarodowe otoczenie gospodarcze. W konsekwencji autor ten
uznaje, że „miarą wzrostu zdolności konkurencyjnej jest nie tylko, a często nie tyle poprawa
pozycji konkurencyjnej, ile zachowanie przez daną gospodarkę zdolności do
długookresowego, zyskownego rozwoju (tj. z zachowaniem odpowiedniego poziomu
akumulacji), którego efektem jest taka struktura gospodarki – a w konsekwencji struktura
eksportu – która koresponduje z długookresowymi zmianami w strukturze popytu
światowego”16.
Podejścia powyższe wzajemnie się uzupełniają. Posłużenie się podejściem
czynnikowym bez uzupełnienia go o ocenę osiągniętej pozycji konkurencyjnej prowadzić
może do przyjęcia nieprawidłowych założeń co do zestawu czynników konkurencyjności,
gdyż ten zmienia się razem z osiąganą przez daną gospodarkę pozycją konkurencyjną. Na
skutek tego definiując konkurencyjność gospodarek państw wysokorozwiniętych
W. Bieńkowski uznaje, iż „miarą zdolności konkurencyjnej państw wysokorozwiniętych
(liderów) będzie nie tylko zachowanie zdolności do zyskownego wzrostu, ale także zdolności
do tworzenia oraz współtworzenia nowych struktur popytu i podaży i że proces ten powinien
mieć miejsce w warunkach gospodarki otwartej”. Zaprezentowane przez W. Bieńkowskiego
ujęcia międzynarodowej konkurencyjności gospodarczej państw mówią o innych nawzajem
uzupełniających się jej aspektach17.
Międzynarodowa zdolność konkurencyjna gospodarki to pojęcie szersze i głębsze od
pojęcia międzynarodowej pozycji konkurencyjnej. Jest to ujęcie dynamiczne, kompleksowe
i systemowe, „wchłaniające” pojęcie pozycji konkurencyjnej jako jednego z jej wielu
czynników a jednocześnie jako jej zewnętrznego jedynie, a więc niepełnego obrazu18.
1.2 Obszary konkurowania gospodarek narodowych
Na najwyższym poziomie ogólności wyróżnić można dwa obszary konkurowania
gospodarek narodowych. Są to:
konkurowanie na rynkach zbytu produktów,
konkurowanie o czynniki produkcji (pracę, kapitał itd.).
15 Radło M.J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji, czynników i miar.
Instytut Gospodarki Światowej, Warszawa 2008, s.3. 16 Radło M.J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji, czynników i miar.
Instytut Gospodarki Światowej, Warszawa 2008, s.3. 17 Radło M.J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji, czynników i miar.
Instytut Gospodarki Światowej, Warszawa 2008, s.3. 18 Bieńkowski W., Lis S., Konkurencyjność gospodarcza USA, folia Occonomica Cracoviensia, vol. 30,
PAN, Warszawa, 1988, s.19.
13
W zakresie konkurowania na rynkach produktów mówić można o dwóch rodzajach
sukcesu:19
zdobycie nadzwyczaj dużych udziałów, a nawet dominującej pozycji
handlowej w danej branży produktów (market domination-MD),
osiąganie nadzwyczajnych korzyści z handlu (benefits- B).
Pierwszy z nich posiada charakter ekstensywny („wielkość obrotów”), natomiast drugi
charakter intensywny („wysokość marży/rentowności”). Miarą nadzwyczajnego sukcesu
zatem będzie zdobywanie wysokich osiągnięć w obydwu wymiarach. Między tymi obszarami
zachodzić mogą różne interakcje. Możemy wyróżnić kilka ich przypadków20:
zdominowanie rynku odbywa się kosztem osiągania niskich korzyści z handlu,
zmonopolizowanie/zdominowanie rynku pozwala na osiąganie
nadzwyczajnych korzyści,
kraj nieustannie zwiększa korzyści z handlu nie specjalizując się w danej
branży.
Pierwszy z tych przypadków zachodzi wtedy, gdy polityka handlowa zmierza do
osiągnięcia celu jakim jest dominacja rynku, lecz może zrealizować go wyłącznie przez
wyrzeczenie się korzyści np. poprzez obniżenie cen do i poniżej progu opłacalności. Celem
długofalowym może tu być przejściowe stosowanie dumpingu do momentu wyeliminowania
zagranicznej konkurencji. W skali globalnej jest to mało realne21.
Drugi przypadek to sytuacja, do której zmierza strategiczna polityka handlowa.
Motywem jest zdominowanie czy nawet zmonopolizowanie danej branży a później osiąganie
w niej nadzwyczajnych korzyści. W praktyce bardzo trudno jest to osiągnąć, nawet
w przemysłach, które charakteryzują się silnymi korzyściami skali, tworzącymi przesłanki do
monopolizacji. Jedynymi rynkami, gdzie polityka taka sprawdza się w praktyce, są rynki
rzadko występujących surowców mineralnych, w których dojść może do kartelizacji
i nacjonalizacji22.
Ostatni z przypadków odnosi się do sytuacji, gdzie kraj nie dominuje nadmiernie
w żadnej z branż, lecz w każdej osiąga korzyści nadzwyczajne (wysoka produktywność
kapitału eksporcie, wysoka produktywność pracy eksporcie, rosnące terms-of-trade)23.
W przypadku konkurowania o czynniki produkcji zakładamy, że będą one przepływać
od kraju mniej konkurencyjnego do kraju bardziej konkurencyjnego, gdyż jest on w stanie
lepiej je wykorzystać. A więc przy braku barier, różnice w poziomie konkurencyjności
objawiać powinny się przepływami czynników produkcji. Dla przykładu: Chiny są
konkurencyjne w walce o kapitał, mierzymy to rosnącym i przede wszystkim dużym
napływem BIZ. Nie są natomiast konkurencyjne podczas walki o siłę roboczą, ponieważ
odpływa ona z tego kraju. Warunki życia i pracy w Chinach są złe, płace niskie, w efekcie
motywują do emigracji zamiast do migracji. W odniesieniu do USA natomiast można
19 Bożyk R, Misala., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1999. 20 Lubiński M., Michalski M., Misała J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Pojęcia i sposób
mierzeni, IR i SS, Warszawa, SGH 2002, s. 9. 21 Tamże, s. 10. 22 Gorynia M., Międzynarodowa konkurencyjność polskiej gospodarki a polityka ekonomiczna,
„Ekonomista" 1996, nr 3. 23 Tamże, s. 10.
14
stwierdzić że są one konkurencyjne w obydwu tych aspektach: przyciągają jednocześnie
kapitał zagraniczny oraz pracowników na wszystkich poziomach wykształcenia
i umiejętności. Przykład ten pokazuje, że poszczególne objawy konkurencyjności względem
siebie mogą być niezależne i nie muszą się korelować, a wręcz powinny być skorelowane
ujemnie, ponieważ kraj z nadwyżką kapitału powinien go eksportować do innego kraju
o nadwyżce siły roboczej i vice versa. Oczywiście istnieją różne czynniki produkcji24.
Podsumowując, za celowe uważa się skoncentrowanie uwagi na czterech objawach
konkurencyjności: przepływie siły roboczej, przepływie kapitału, dominacji na rynkach oraz
korzyściach z handlu. Objawy te dotyczą fundamentalnych aspektów konkurencyjności oraz
są mierzalne.
1.3 Pomiar konkurencyjności związanej z konkurowaniem na rynkach
produktów i usług
Na poziomie makroekonomicznym ocena konkurencyjności kraju powinna
uwzględniać cztery podstawowe obszary25– zob. tab. 1.
1) podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarczego,
2) konkurencyjność cenowo-kosztową,
3) konkurencyjność pozacenową,
4) konkurencyjność zewnętrzną.
Tabela 1. Podstawowe obszary i mierniki konkurencyjności
1) Konkurencyjność ogólna - wzrost realnego PKB per capita
- wzrost wydajności pracy
- wzrost łącznej produktywności czynników produkcji
2) Konkurencyjność cenowo-kosztowa - zmiany realnego efektywnego kursu walutowego
- zmiany jednostkowych kosztów pracy
3) Konkurencyjność pozacenowa - poziom nakładów na B+R
- poziom wykształcenia społeczeństwa
- liczba patentów triadowych
- syntetyczny indeks innowacyjności
- indeks wolności gospodarczej
- indeks wydajności logistycznej
4) Konkurencyjność zewnętrzna - zmiany udziału rynkowego w światowym eksporcie
- dynamika wzrostu eksportu
- indeks ujawnionej przewagi komparatywnej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Białowąs T., Analiza handlu usługami Unii Europejskiej w latach
1995-2008 i ocena konkurencyjności, Warszawa 2009, s. 15.
Miary związane z przepływem towarów są podstawową znaną w literaturze
przedmiotu miarą sukcesu osiągniętego w handlu międzynarodowym. Można wyróżnić
mierniki oparte o relacje cen w imporcie i eksporcie (cenowe terms of trade), ilość dóbr
importowanych i eksportowanych (ilościowe terms of trade), wskaźniki wolumenu importu
24 Gorynia M., Op. Cit. 25 Di Mauro F., Forster K., (2011), Competitiveness as a Multi-Dimensional Concept, w: Di Mauro F.,
Mandel B.R. red., Recovery and Beyond. Lessons for Trade Adjustment and Competitiveness, ECB, Frankfurt
am Main, s 12-19.
15
i eksportu (RCA, model CMS). Brak jest natomiast prób konstrukcji wskaźników, które
pozwalałyby badać łącznie zmiany produktywności oraz wolumenu eksportu i importu.
Podstawowymi miarami międzynarodowej pozycji konkurencyjnej gospodarki
w wymianie handlowej są: udział w handlu światowym, zmiany term of trade oraz stan
bilansu obrotów z zagranicą.
Udział w światowym handlu, a przede wszystkim udział w światowym eksporcie jest
najpopularniejszym miernikiem międzynarodowej pozycji konkurencyjnej. Jego wzrost jest
zazwyczaj utożsamiany z poprawą pozycji konkurencyjnej danego kraju na międzynarodowej
arenie. Prostota tego wskaźnika nie uwzględnia czynników, tj. fazy cyklu koniunkturalnego,
zmiany kursu walutowego, czy specyficznych uwarunkowań wymiany handlowej badanego
kraju, co stanowi podstawową wadę26.
Kolejną miarą międzynarodowej pozycji konkurencyjnej jest udział danego kraju
w imporcie światowym, jak i wskaźnik tzw. penetracji importowej, który ma postać27:
Wp = 𝐼𝑚
𝑋𝑠−𝐸𝑥+𝐼𝑚 100,
Gdzie:
Im – wartość eksportu
Ex – wartość eksportu
Xs- wartość produkcji sprzedanej
Odnosząc się do całej gospodarki narodowej, wskaźnik penetracji importowej to
udział importu w podaży na rynku wewnętrznym. Przyjmuje się, że im większy jest udział
dóbr importowanych w podaży na jego rynku wewnętrznym i wyższy udział danego kraju
w światowym imporcie, tym gorsza jest pozycja konkurencyjna gospodarki28.
Wzrost udziału w rynku wewnętrznym dóbr importowanych nie oznacza na ogół
spadku pozycji konkurencyjnej danego kraju, lecz jego większe zaangażowanie
w międzynarodowy podział pracy. Zróżnicowane tempo wzrostu penetracji importowej na
różnych segmentach ryku oznacza zmianę konkurencyjności poszczególnych działów
gospodarki, czyli tworzenie nowych przewag konkurencyjnych. Od struktury tych przewag
zależy interpretacja zmian wskaźnika penetracji importowej29.
Kolejny z wymienionych wskaźników – model stałego udziału w rynku (constatnt-
market-share-model-CMS) jest próbą oceny wewnętrznych oraz zewnętrznych źródeł
obecnego wzrostu eksportu danego kraju, która bada cztery możliwości: efekt handlu
światowego, efekt struktury towarowej, efekt struktury geograficznej oraz efekt
konkurencyjności.
26 Bieńkowski W., op. Cit. str. 45. 27 Johns R. A., International Trade theories and the evolving International Economy, St. martin PRESS, New
York 1985, s.239. 28 Johns R. A., International Trade Theories and the Evolving International Econnomy, St. Martin Press,
New York 1989, s. 239. 29 Tamże, s. 232.
16
Można go zapisać następująco30:
𝑥1 − 𝑥0 = 𝑟𝑥0 + ∑(𝑟𝑖 −
𝑖
𝑟)𝑥𝑖0 + ∑ ∑(𝑟𝑖𝑗 −
𝑗
𝑟𝑖)
𝑖
𝑥𝑖𝑗0 + ∑ ∑(𝑥𝑖𝑗1 −
𝑗
𝑥𝑖𝑗0 − 𝑟𝑖𝑗0 −
𝑖
𝑟𝑖𝑗𝑟𝑖𝑗0)
Gdzie:
r- tempo wzrostu handlu światowego w wyrażeniu wartościowym,
r i -tempo wzrostu handlu światowego towarem i,
r ij – tempo wzrostu całkowitego importu dobra i przez kraj j,
o - okres początkowy,
1– okres następny,
i - grupa towarowa,
j – kraj przeznaczenia .
Równanie to składa się z czterech części:31
pierwsza wskazuje, jaki byłby rozmiar eksportu danego kraju w przypadku
gdyby wzrastał on w takim samym tempie jak handel światowy,
druga część wskazuje na wpływ zmian w strukturze towarowej eksportu
badanego kraju na wzrost tego eksportu,
trzecia wyraża efekt struktury geograficznej eksportu,
ostatnia ujmuje efekt konkurencyjności.
Mimo, że procedura CMS stanowi bardziej wszechstronne niż poprzednio wymienione
narzędzie analizy konkurencyjności kraju na światowym rynku, nie wyjaśnia w pełni
przyczyn wpływających na wzrost ekspansji kraju na rynkach światowych. Podczas jej
stosowania na otrzymane wyniki ma również duży wpływ ruch cen, ponieważ CMS opiera się
na ujęciu wartościowym. Wspomniany model umożliwia ocenę konkurencyjności kraju ex
post, ale nie pozwala przewidzieć przyszłych zmian pozycji na światowych rynkach. Nie
podważa to jednak przewagi tej procedury w porównaniu do uprzednio wymienionych,
zwłaszcza w zakresie wyodrębnienia źródeł poprawy konkurencyjności kraju na
zagranicznych rynkach32.
Istnieje również wiele innych miar cząstkowych, będących najczęściej pochodnymi
tych pierwszych. Jedną z bardziej popularnych miar jest wskaźnik zaproponowany przez B.
Balassę, tzw. wskaźnik ujawnionej przewagi komparatywnej (revealed comparative
advantage – RCA). Wyraża on względną przewagę danego kraju w światowym eksporcie
danego dobra czy grupy dóbr w stosunku do całkowitego udziału tego kraju w eksporcie
światowym33.
Wskaźnik ten zapisywany jest następująco34:
30 Lubiński M., Michalski M., Misała J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Pojęcia i sposób
mierzeni, IR i SS, Warszawa, SGH 2002. s. 26.
31 Tamże, s.27. 32 Bieńkowski W., S. Lis, Konkurencyjność gospodarcza USA, folia Occonomica Cracoviensia, vol. 30,
PAN, Warszawa, 1988, s.18. 33 Balassa B., TRADE Liberalization and Revealed Comaprative Advantage, The Manchester School of
Economics and Social Studies, 1965, vol.33. 34 Bieńkowski W., op. cit. s. 46.
17
𝑅𝐶𝐴𝑗 =𝑥𝑖𝑗
𝑥𝑁𝑗+
𝑥𝑖𝑇
𝑥𝑁𝑇∗ 100
gdzie:
x- eksport ujęty wartościowo,
i - analizowany towar,
j – analizowany kraj,
N- wszystkie kraje i (lub) ich określona grupa,
T- wszystkie dobra i (lub) ich określona grupa.
Interpretacja wskaźnika RCA jest prosta. Jeśli względny udział określonego towaru
i jest większy od względnego udziału wszystkich analizowanych dóbr (wskaźnik RCA >100)
dany kraj ujawnia względną przewagę w eksporcie tego dobra. Jeśli natomiast wskaźnik RCA
jest mniejszy od 100 do czynienia mamy z brakiem przewagi komparatywnej analizowanego
kraju j w zakresie dobra i. W krajach rozwijających się wskaźnik ten może odzwierciedlać
wyłącznie daleko posuniętą specjalizację wynikającą z względnej obfitości określonych dóbr,
przymusu ekonomicznego czy decyzji administracyjnych centrum, dlatego też należy
podchodzić do niego z ostrożnością35.
Obok udziału w handlu światowym popularnym miernikiem międzynarodowej pozycji
konkurencyjnej kraju jest stan jego bilansu handlowego, którego traktowanie jako miernika
budzi wiele kontrowersji w zakresie zagadnień metodologicznych. Chodzi tu o zasadność
wliczania do bilansu nie tylko bilansu obrotów towarowych, ale także bilansu usług, głównie
usług związanych z obsługą obrotu kapitałowego. Niezależnie od tego kwestionowania
zasadne jest stosowanie go jako miary pozycji konkurencyjnej w krótkim okresie. Jego
dodatnie saldo nie zawsze oznacza poprawę konkurencyjności, ponieważ w sytuacji tej kraj
może obniżać swoją konkurencyjność na światowych rynkach np. przez nadmierny wywóz
kapitału, utrzymywanie tradycyjnej struktury eksportu czy w wyniku obniżenia jego
opłacalności.
W sytuacji ujemnego bilansu handlowego dzięki napływowi dóbr kapitałowych kraj
ten może dokonać restrukturyzacji i modernizacji aparatu wytwórczego, a w efekcie podnieść
efektywność produkcji i w przyszłości konkurencyjność swej gospodarki. Można przyjąć, że
wartość salda bilansu handlowego jako miary konkurencyjności jest duża, a jej waga wrasta
wraz z wydłużanie badanego okresu. Dodatkowo poprawna interpretacja wymaga
uwzględniania zmian kursu danej waluty w badanym okresie, oprócz odpowiednio długiego
okresu badań36.
Terms of trade jest kolejnym po udziale w handlu światowym i bilansie handlowym
miernikiem międzynarodowej pozycji konkurencyjnej kraju w wymianie handlowej.
W badaniach nad konkurencyjnością najczęściej rozważa się zmiany tzw. nominalnych terms
of trade, czyli relacji względnych zmian cen uzyskiwanych w eksporcie danego kraju
w badanym okresie do względnych zmian cen dóbr importowanych przez niego.
Można zapisać to następująco37:
35 Bieńkowski W., op. cit. s. 47. 36 Bieńkowski W., op. cit. s. 50. 37 Bożyk R, Misala., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1999. s. 242.
18
Tp =𝑃𝑒𝑥
𝑡
𝑃𝑖𝑚𝑡 +
𝑃𝑒𝑥0
𝑃𝑖𝑚0 ∗ 100
gdzie:
Pex – przeciętne ceny w eksporcie danego kraju,
Pim - przeciętne ceny w imporcie danego kraju,
r - okres badany,
o - okres wyjściowy.
Jeśli dany kraj eksportuje towary, których ceny rosną, natomiast importuje te, których
światowe ceny spadają, wtedy osiąga korzyści z handlu. Korzyści mogą pojawić też wtedy,
gdy ceny towarów importowanych rosną, ale ceny towarów eksportowanych rosną szybciej.
Z kolei straty są wówczas, gdy kraj będzie eksportował towary po cenach malejących,
a importował po cenach rosnących38.
W taki sposób obliczony wskaźnik terms of trade pokazuje, o ile procent dynamika
cen eksportowych była wyższa (niższa) od dynamiki cen importowych. Jeśli przyjmuje on
wartości większe od 100, znaczy to, że terms of trade poprawiło się a korzyści z handlu
zagranicznego rosną. Jeżeli jest mniejszy od 100 znaczy wtedy, że terms of trade pogorszyło
się w wyniku tego, że ceny importowe rosły szybciej niż eksportowe. Wskaźnik równy 100
oznacza, iż dany kraj nie osiąga korzyści, lecz również nie ponosi strat z handlu
zagranicznego. Można uznać, że analiza terms of trade ma na celu określenie zmian siły
nabywczej jednej grupy towarowej w stosunku do innej. Mówiąc inaczej, towarów
eksportowanych w stosunku do importowanych przez poszczególne kraje, pod warunkiem, że
w ich strukturze nie zachodzą zbyt duże zmiany39.
Słabą stroną rozważań o konkurencyjności gospodarki narodowej, a szczególnie
międzynarodowej pozycji konkurencyjnej danego kraju są trudności z ich pomiarem.
Potrzeba znalezienia miar adekwatnych jest coraz bardziej naglącym postulatem
teoretycznym oraz praktycznym. Zaprezentowane miary pozwalają w pewnym stopniu
określić pozycję konkurencyjną danego kraju, lecz nie są one precyzyjnymi miarami ze
względu na swoje ograniczone pole recepcji oraz ograniczony charakter. Niewątpliwym
uproszczeniem są na pewno pojedyncze wskaźniki, choć za ich stosowaniem przemawia
względna łatwość interpretacyjna i rachunkowa. Lepiej odzwierciedlające rzeczywistość są
zestawy wskaźników lecz są one trudniejsze w budowie, wykorzystaniu oraz interpretacji.
Jednakże większe walory poznawcze przemawiają za opisem konkurencyjności przy pomocy
zestawu wskaźników. W związku z tym, w badaniach pozycji konkurencyjnej wykorzystywać
warto łącznie możliwie największą liczbę jej miar. Bardzo pożądane jest szukanie związków
korelacyjnych pomiędzy wynikami analiz opartych na różnego typu formułach, a później
dopiero wysuwanie odpowiednich wniosków40.
38 Guzek M. 2006 Międzynarodowe stosunki gospodarcze: zarys teorii i polityki handlowej, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. 39 Międzynarodowe stosunki gospodarcze 2004, W. Iskra (red.), Fundacja Innowacja, Wyż- sza Szkoła
Społeczno-Ekonomiczna Warszawa. 40 Misala J., op cit. s. 47.
19
2 UWARUNKOWANIA HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO
WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE ŚWIATOWEJ
2.1 Funkcjonowanie gospodarki światowej
W dzisiejszych czasach na funkcjonowanie światowej gospodarki oraz
poszczególnych państw, a w ich obrębie – podmiotów gospodarczych, instytucji a także
każdego człowieka, coraz większy wpływ mają nasilające się procesy globalizacji i integracji.
Wieloaspektowe zmiany zachodzące we współczesnej gospodarce określa się wspólnym
mianem globalizacji. Istotą globalizacji jest długookresowy proces integrowania się coraz
większej liczby krajowych gospodarek ponad ich granicami, dzięki intensyfikowaniu oraz
rozszerzaniu się wzajemnych powiązań (produkcyjnych, inwestycyjnych, handlowych,
kooperacyjnych). Na skutek tych przemian powstaje światowy system ekonomiczny
cechujący się dużym stopniem współzależności pomiędzy podmiotami, które uczestniczą
w gospodarce światowej41.
Globalizacja może być rozumiana jako proces, który tworzony jest przez działania lub
zjawiska o wymiarze ogólnoświatowym. Szerzej ujmując, globalizacja jest historycznym
i spontanicznym procesem liberalizacji i postępującego wraz z nią scalania funkcjonujących
rynków towarów, kapitału, siły roboczej oraz technologii i informacji w jeden współzależny
rynek 42 Jest ona zjawiskiem coraz większych związków oraz rosnących współzależności
między państwami, grupami państw, ich przedsiębiorstw i gospodarek. Globalizacja oznacza
zatem wzrost internacjonalizacji gospodarek krajowych oraz wyraźne przenikanie
i konwergencję rynków43.
Procesy globalizacji, w których elementem dynamizującym stają się korporacje
o zasięgu międzynarodowym, prowadzą do wyróżniania się istotnych podziałów w skali
globalnej na centra, semiperyferie i peryferie. Na rzecz struktur międzynarodowych
i globalnych państwa narodowe tracą niektóre swoje funkcje44.
Procesowi globalizacji towarzyszy upowszechnianie się technologii informacyjno-
komunikacyjnych i tworzenie się tzw. społeczeństwa informacyjnego. W tych warunkach
potężnymi aktorami na scenie globalnej, którzy kształtują świadomość ludzi są masowe
środki przekazu oraz elektroniczne formy komunikacji. W sferze kultury zaznaczają się trzy
zasadnicze procesy: komercjalizacji, unifikacji jak i próby włączania regionalnych wartości
do światowego obiegu dóbr oraz wartości kultury45.
Siłą napędową globalizacji jest liberalizacja handlu, rynków kapitałowych
i pieniężnych, rosnące umiędzynarodowienie produkcji, szerokie i szybkie wykorzystanie
technologii znoszących bariery w przepływie kapitału towarów i usług. Panuje powszechna
41 Zeszyty naukowe nr 751 Akademii ekonomicznej w Krakowie, A. Hajdukiewicz, A. Michalik, Rola
korporacji transnarodowych w gospodarce świtowej i handlu międzynarodowym, str. 1 42 Kołodko G., Wędrujący świat, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008, s. 98–114. 43 Tamże, s. 115. 44 Bossak J., Bieńkowski W., Konkurencyjność gospodarki Polski w dobie integracji z Unią Europejską
i globalizacji, Tom II, Warszawa, SGH 2001. 45 Misiak W., Globalizacja – więcej niż podręcznik, Difin, Warszawa 2007, s. 13.
20
opinia, iż siłą sprawczą globalizacji są korporacje transnarodowe, wielkie banki
międzynarodowe oraz trzy organizacje: Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF), Bank
Światowy (World Bank) oraz Organizacja Handlu Światowego (WTO)46.
Globalizację jako proces, można opisać za pomocą następujących charakterystycznych
cech47:
integrowanie (scalanie gospodarek na różnych poziomach poprzez ścisłe
łączenie funkcjonowania rozproszonych po całym świecie podmiotów,
w ramach powiązań handlowych, kooperacyjnych, inwestycyjno-
produkcyjnych),
przełamywanie granic państwowych w sferze działań społecznych,
politycznych i gospodarczych,
możliwość koordynacji międzynarodowych systemów,
wielopoziomowość (skala świata, sektora, różnych rynków itp.),
silny związek między postępem nauki, techniki i organizacji,
narastanie zjawiska migrującej ludności i wymykanie się go spod kontroli
państw narodowych,
kompresja czasu i przestrzeni (poprzez rozwój środków masowego przekazu),
złożoność i wielowątkowość (globalizacja rynków pieniężnych i kapitałowych,
globalizacja przedsiębiorstw, technologii, rynków pracy, globalizacja stylów
życia i modeli konsumpcji, globalny problem dotyczący ekologii itp.).
W literaturze mówi się także o dialektycznym charakterze globalizacji. Cecha ta
charakteryzuje się w jednoczesnym występowaniu zjawisk bądź procesów o przeciwstawnym
charakterze. Zestawia się je w następujące pary48:
globalizacja – fragmentaryzacja,
integracja – dezintegracja,
globalizacja – regionalizacja,
homogenizacja – dyferencjacja,
globalność – lokalność.
Proces globalizacji kreuje się pod wpływem wielu różnorodnych czynników. Czynniki
te można zagregować w trzech zasadniczych grupach49
1) postęp naukowo-techniczny,
2) polityka ekonomiczna państwa.
3) konkurencja międzynarodowa,
Działanie wskazanych czynników jest ze sobą powiązane oraz wzajemnie
stymulowane. Najbardziej wszechstronne i najsilniejsze działanie ma pierwszy
z wymienionych czynników. Postęp techniczny „napędza” proces globalizacji, jednocześnie
też jest „napędzany” przez globalizację. Aktualnie trwa czwarta rewolucja przemysłowa.
46 Bossak j., Bieńkowski W.,, Konkurencyjność gospodarki Polski w dobie integracji z Unią Europejską i
globalizacji, Tom II, Warszawa, SGH 2001. 47 Globalizacja polityki światowej, red. J. Baylis, S. Smith, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2008, s. 20; A.
Zorska, Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 14; Międzynarodowe stosunki gospodarcze, red. J. Rymarczyk,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 417–418. 48 Flejterski S., Wahl p.,, Ekonomia globalna. Synteza, Difin, Warszawa 2003, s. 23. 49 Zorska A., Ku globalizacji, s. 21–39.
21
Związana jest ona z rozpowszechnianiem technik informatycznych, Internetu
i komputeryzacji prawie we wszystkich formach ludzkiej aktywności, głównie w handlu,
przemyśle, usługach finansowych, biotechnologii, inżynierii genetycznej oraz kulturze.
Rewolucja telekomunikacyjna oraz informatyczna zmieniła oblicze świata. Umożliwia ona
szybki i tani przepływ informacji, tworząc jednocześnie dobre warunki dla procesu
globalizacji na wszystkich rynkach50.
Pod wpływem postępu technicznego w dużej mierze kształtują się przemiany
międzynarodowej konkurencji. Dotyczy to dokonujących się zmian w zakresie popytu
i podaży oraz warunków i sposobów działania przedsiębiorstw na rynku międzynarodowym.
Sprzyjają temu liberalizacja gospodarek narodowych, jak również ich otwieranie się na
przepływy dóbr i usług, kapitału oraz pracy. Rynek producenta przekształcił się w rynek
konsumenta decydujący o ostatecznym kształcie produktu. Cechą charakterystyczną
konsekwencji postępu technicznego dla konkurencji międzynarodowej jest kompresja czasu
i przestrzeni. Dąży ona do przyspieszenia reakcji przedsiębiorstw na zmiany rynkowe51.
Czołową i najsilniejszą grupę podmiotów w gospodarce światowej, a także w procesie
umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstw, tworzą korporacje transnarodowe. Są one
jednym z głównych „aktorów” rynków globalnych. Ich sieci produkcji a także dystrybucji są
przyczyną organizacji i podziału zdolności wytwórczych współczesnej gospodarki światowej,
jak i wpływają na ich lokalizację. Współczesne korporacje transnarodowe swoje działania
dostosowały do nowych warunków ery globalizacji. Prowadzą złożoną działalność,
obejmującą transfer kapitału oraz technologii, wzorców kulturowych, rozwiązań prawnych
i metod zarządzania, jak i rozwój produkcji czy marketingu w wielu krajach. Posiadają
zdolność integrowania się na różnych poziomach i szczeblach działalności. Cechują się
elastyczną organizacją, co gwarantuje im przewagę konkurencyjną w globalnej gospodarce52.
Korporacje transnarodowe są grupą podmiotów, która odgrywa coraz większą rolę.
Poprzez dokonywane inwestycje w największym stopniu przyczyniają się do postępu procesu
globalizacji. Mimo wzrostu ich udziału w międzynarodowej wymianie trudno jest
jednoznacznie określić ocenę wpływu, jaki wywierają na dynamikę i wielkość handlu
światowego. W niektórych warunkach mogą one zastąpić tradycyjny eksport lecz mogą
również kreować dodatkowe strumienie wymiany. Wiele krajów, w których transnarodowe
korporacje prowadzą aktywną działalność, znacząco zwiększyło udział w światowym
eksporcie. Krajem, który w ostatnim czasie osiągnął największy wzrost eksportu są Chiny –
w dużej mierze dzięki właśnie pozyskanym bezpośrednim inwestycjom zagranicznym.
W wielu krajach, które potrafiły stworzyć odpowiednie warunki w zakresie wykorzystania
napływających inwestycji oraz w zakresie przyciągania, działalność transnarodowych
korporacji była przyczyną ogromnego sukcesu eksportowego. Z tego powodu wysiłki wielu
rządów zmierzają w kierunku określenia uwarunkowań, czynników BIZ oraz podjęcia działań
na rzecz poprawy klimatu inwestycyjnego.53
50 Orłowska R., Żołądkiewicz K., Globalizacja i regionalizacja w gospodarce światowej, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne 2011. s. 40. 51 Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, red. B. Liberska, PWE, Warszawa 2002, s. 42. 52 Tamże, s. 42.
53 Tamże, s. 43.
22
Istotnym elementem gospodarki światowej, a także jedną z najważniejszych sił
globalnych są międzynarodowe organizacje gospodarcze o zasięgu globalnym, jak również
regionalnym. Pierwsze międzynarodowe organizacje zaczęły powstawać w XVIII wieku, pojawiła
się bowiem wtedy potrzeba trwałego organizowania stosunków między państwami. Prócz tego
przyczyn powstawania organizacji należy upatrywać w sprzyjających warunkach
politycznych, połączonych z uświadomieniem sobie przez rządy konieczności rozwiązywania
pewnych problemów gospodarczych na drodze międzynarodowej współpracy oraz
możliwości komunikowania się z władzami innych państw (wspólne interesy)54.
Uważa się, że przynależność do międzynarodowych organizacji gospodarczych
powiększa wiarygodność a także prestiż państw i dodatkowo otwiera wiele możliwości
kredytowych. Jednakże członkostwo w tych organizacjach, jak i narastające oddziaływania
oraz współzależności międzynarodowe coraz bardziej ograniczają zakres swobody państw
w doborze polityki, narzucają zunifikowane rozwiązania i czynią ją mniej skuteczną. Pewne
ujednolicenie polityki państw jest efektem przyjętych zobowiązań międzynarodowych
i z obowiązującej zasady prymatu prawa międzynarodowego nad regulacjami wewnętrznymi.
Organizacje międzynarodowe warunkują decyzje o przynależności do nich bądź możliwości
uzyskania pomocy od przeprowadzenia konkretnych, przede wszystkim prorynkowych
i liberalizujących gospodarkę, reform. Posiadają jednocześnie liczne narzędzia wywierania
wpływu na pożądane zachowania władz państwowych – opinie ekspertów i „ekspertów”,
odmowa lub ograniczanie pomocy, odmowa restrukturyzacji zadłużenia, kary finansowe,
izolacja, zawieszenie w prawach członka organizacji, kształtowanie międzynarodowej tzw.
opinii publicznej, materialne i niematerialne gratyfikacje dla czołowych polityków55.
Organizacją międzynarodową, która wywiera coraz mocniejszy wpływ na
kształtowanie się międzynarodowych stosunków gospodarczych jest WTO – Światowa
Organizacja Handlu WTO jest kontynuacją Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych
i Handlu (GATT - ang. General Agreement on Tariffs and Trade). Porozumienie powołujące
WTO podpisane zostało w 1994 roku w Marakeszu w trakcie negocjacji w ramach Rundy
Urugwajskiej, razem z innymi postanowieniami dotyczącymi wymiany handlowej i innych
zagadnień regulowanych przez GATT. Swoją działalność rozpoczęła 1 stycznia 1995
roku. Porozumienie o jej utworzeniu podpisały 122 kraje, w tym też Polska.
Przewodniczącym WTO jest Roberto Azevedo. Organizacja w styczniu 2015 liczyła 160
członków. Ostatnim państwem przyjętym w szeregi organizacji jest Jemen56.
Głównym zadaniem Światowej Organizacji Handlu jest liberalizacja
międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej
wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania
praw własności intelektualnej. Kraje które przystępują do WTO zobowiązane są do
dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu, a także
udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym57. WTO zajmuje się kształtowaniem
54 Morawiecki W., Międzynarodowe...., s. 96-98. 55 Orłowska R., Żołądkiewicz K., Globalizacja i regionalizacja w gospodarce światowej, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne 2011. s. 152. 56 https://www.wto.org 57 https://www.wto.org
23
instytucjonalnych ram dla stosunków handlowych jej krajów członkowskich i nadzorowanie
praktycznego funkcjonowania porozumień Rundy Urugwajskiej.
Poza tym WTO kontroluje przestrzeganie przez państwa członkowskie wszystkich
podpisanych zobowiązań w zakresu liberalizacji handlu oraz znoszenia barier w wymianie
produktów, a w szczególności ustaleń Rundy Urugwajskiej. Polega to na sprawdzaniu,
czy krajowe regulacje państw członkowskich z zakresu wymiany handlowej są zgodne
z notyfikowanymi zobowiązaniami. Organy WTO sprawdzają także, czy realizowana przez
członków zagraniczna polityka handlowa uwzględnia standardy i zasady wprowadzone przez
GATT i WTO. Od chwili jej powstania Światowa Organizacja Handlu (WTO) odgrywa
bardzo istotną rolę w tworzeniu międzynarodowego systemu handlu opartego na
uregulowaniach prawnych. WTO zastąpiło Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu
(GATT) z 1947r.58.
W części dzięki mechanizmowi rozstrzygania sporów WTO jest przyczyną tego, że
handel międzynarodowy jest sprawiedliwszy, jak i mniej podatny na jednostronne środki
odwetowe. Cel, jakim jest stworzenie wielostronnego systemu handlu w oparciu o wspólne
zasady, okazał się jednak trudny do osiągnięcia w coraz bardziej wielobiegunowym świecie.
Starania o dokończenie kolejnej rundy negocjacji skupiających się na rozwoju („dauhańska
runda rozwojowa”) pozostały jak dotąd bezowocne. Udaremniło to dążenia wielu członków
WTO, w tym UE, do znalezienia wspólnej płaszczyzny porozumienia, a część państw zaczęła
bardziej priorytetowo traktować zawieranie dwustronnych umów handlowych. Parlament
Europejski od lat odgrywa szczególną rolę w monitorowaniu pracy WTO, zarówno w sposób
bezpośredni, jak i za pomocą Konferencji Parlamentarnej ds. WTO, która jest wspólnym
przedsięwzięciem samego Parlamentu i Unii Międzyparlamentarnej (IPU). Rola PE
w sprawowaniu kontroli nad polityką handlową wzrosła od czasu wejścia w życie Traktatu
z Lizbony w 2009r.59
Inną, ważną organizacją międzynarodową, która ma wpływ na zasady
międzynarodowego ładu globalnego a także na politykę i kondycję gospodarczą
poszczególnych państw, jest Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW).
Głównymi celami MFW są:60
wspomaganie stabilizacji kursów,
promowanie międzynarodowej współpracy,
ułatwianie ekspansji i zrównoważonego rozwoju handlu międzynarodowego,
skracanie okresu oraz zmniejszanie stopnia nierównowagi w bilansach
płatniczych krajów członkowskich,
wspieranie tworzenia wielostronnego systemu płatności,
udostępnianie swoich zasobów krajom członkowskim mającym trudności
z bilansem płatniczym.
MFW ma nieporównywalny wgląd w gospodarkę światową. Każde z państw posiada
w MFW swojego „anioła stróża” – eksperta, a niektóre nawet cały zespół ekspertów
kontrolujących prowadzoną przez rządy politykę gospodarczą oraz jej efekty. Wszystkie kraje
58 https://www.wto.org
59 https://www.wto.org 60 Bilski J., Międzynarodowy system walutowy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2006, s. 112.
24
podporządkowane są corocznemu audytowi. Fundusz działa jako unia kredytowa. Nazywany
jest pożyczkodawcą ostatniej szansy dla państw, które zagłębią się w kłopoty płatnicze.
Posiada on środki finansowe w wysokości 983 mld USD a jednocześnie trzecie co do
wielkości na świecie rezerwy złota – 2,8 tys. ton o wartości ponad 160 mld USD61.
MFW propaguje neoliberalną doktrynę rynkową, której głównymi elementami są
ekonomia podaży i restrykcyjna polityka gospodarcza, zwłaszcza monetarna. Stanowi ona
ideologiczną oraz aspirującą do naukowej podbudowę zachodzących zmian. Według jej
założeń państwo nie może racjonalnie zachowywać się w gospodarce, a jego ekonomiczna
ingerencja jedynie zakłóca naturalną równowagę rynkową a także zmniejsza efektywność
gospodarowania. Skupić się ono powinno na likwidacji barier ograniczających swobodę
prowadzenia działalności gospodarczej a także stwarzaniu najlepszych warunków dla
inwestorów i efektywności prowadzonej przez nich działalności. Wynikające z tego
mikroekonomiczne korzyści dla przedsiębiorstw miały się przekształcić automatycznie
w dobrobyt społeczny oraz makroekonomiczną efektywność. Według zwolenników
dominującego w neoliberalnej doktrynie nurtu – monetaryzmu, główną przyczyną
nierównowagi w gospodarce jest nadmierna podaż pieniądza pobudzająca inflację oraz
destabilizuje gospodarkę. Zalecają zatem schładzanie gospodarki w imię ochrony interesów
kapitału ulokowanego w różnych częściach świata i globalnej równowagi62.
2.2 Procesy integracyjne w gospodarce światowej
Współczesna gospodarka światowa przejawia tendencje do międzynarodowej
integracji gospodarczej wyrażające się w powstawaniu międzynarodowych ugrupowań
integracyjnych, które mają na ogół charakter regionalny. W gospodarce integracja
definiowana jest jako proces scalania (zespalania) różnych typów gospodarki, aby tworzyć
nowe organizmy gospodarcze, które posiadają możliwości znacznie przekraczające sumę
potencjałów narodowych. Integracja wynika z międzynarodowego podziału pracy, dotyczy
mobilności towarów lub/i czynników wytwórczych a także związana jest z dyskryminacją lub
niedyskryminacją czynników produkcji i dóbr w sensie ich pochodzenia czy przeznaczenia.
Integracja gospodarcza jest następstwem międzynarodowego podziału pracy; dotyczy
mobilności towarów i czynników produkcji; związana jest ze stosowaniem bądź
niestosowaniem dyskryminacji dóbr i czynników produkcji w sensie ich przeznaczenia oraz
pochodzenia63.
Integracja gospodarcza może przyjmować różne formy oraz zakres. Strefa wolnego
handlu jest najniższym etapem integracji gospodarczej polegającym na zniesieniu ceł a także
ograniczeń ilościowych i innych barier pozataryfowych w wymianie handlowej pomiędzy
krajami członkowskimi. Kraje tworzące strefę wolnego handlu zachowują jednocześnie
prawo do prowadzenia autonomicznej polityki handlowej wobec państw trzecich. Wyższym
61 Smoczyński J., 2012, Fundusz ostatniej szansy, dodatek do „Polityki”, nr 1, s 3. 62Latoszek E., Proczek M., 2006, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Wyd. Elipsa,
Warszawa, s. 53. 63 Grabowski T., Unia europejska – mechanizmy integracji gospodarczej, Wyd. Adam Marszałek, Warszawa
2008, s. 265.
25
etapem integracji gospodarczej jest unia celna różniąca się od poprzedniego tym, że znosząc
bariery w handlu między sobą, kraje członkowskie ujednolicają jednocześnie taryfę celną jak
i inne środki polityki handlowej wobec krajów trzecich. Wspólny rynek stanowi ugrupowanie
integracyjne, w którym prócz stworzenia swobody przepływu towarów tworzy się też
podobne warunki dla przepływu czynników wytwórczych. Unia gospodarcza obejmuje
wszystkie elementy wspólnego rynku, a dodatkowo w jej ramach następuje pełna koordynacja
i unifikacja różnych dziedzin polityki gospodarczej, np. polityki fiskalnej, rolnej,
przemysłowej, transportowej, socjalnej, a także ustawodawstwa gospodarczego. Innymi
instytucjonalno-organizacyjnymi formami ugrupowań integracyjnych się formy dodatkowe
jak: unia walutowa obejmująca pełną integrację polityki walutowej, przejawiająca się m.in.
w tworzeniu wspólnych rezerw kapitałowych, stabilizacji kursów, uruchamianiu pomocy
kredytowej oraz docelowo zastępowaniu walut narodowych wspólną walutą i utworzeniem
wspólnego banku centralnego; unia polityczna obejmująca pełną koordynację i unifikację
podstawowych dziedzin polityki zagranicznej, wewnętrznej, obronnej oraz ustanowienie
organów ustawodawczych i wykonawczych o kompetencjach ponadpaństwowych64.
Korzyści z utworzenia unii monetarnej mają dwa podstawowe źródła. Pierwszym jest
eliminacja kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut narodowych, drugim zaś
eliminacja ryzyka kursowego wynikającego z niepewności co do przyszłych kursów
walutowych. Konsekwencją eliminacji kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut
jest wzrost korzyści odnoszonych przez przedsiębiorstwa z unii monetarnej. Wyeliminowanie
zmienności kursu walutowego wpływa na strukturę rzeczową i geograficzną handlu. Spadek
kosztów transakcyjnych, a w konsekwencji spadek cen i wzrost wielkości popytu, prowadzą
do zwiększenia zapotrzebowania zwłaszcza na dobra zróżnicowane , częściowo pochodzące
z importu. Utworzenie przez podobne do siebie kraje unii monetarnej i związana z tym
obniżka kosztów transakcyjnych przyczynia się do intensyfikacji handlu
wewnątrzgałęziowego między państwami członkowskimi65.
Pierwszym skutecznym działaniem zmierzającym do europejskiej integracji
gospodarczej było utworzenie Beneluksu w XX w. Następnie powstała Europejska Wspólnota
Węgla i Stali. W 1957 utworzono Europejską Wspólnotę Energii Atomowej oraz Europejską
Wspólnotę Gospodarczą (1993 przekształconą w Unię Europejską). W 1959
powstało Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu. Do ugrupowań integracyjnych,
funkcjonujących w grupie państw wysoko rozwiniętych, zaliczyć należy także
Północnoamerykański Układ o Wolnym Handlu. W Europie Wschodniej i Europie Środkowej
również tworzono ugrupowania integracyjne, np. utworzenie nieistniejącej już Rady
Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, czy Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym
Handlu66.
W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo dokonywano wiele prób tworzenia
ugrupowań integracyjnych, niemalże w całości wzorowanych na doświadczeniach krajów
wysoko rozwiniętych. Na kontynencie amerykańskim na szczególną uwagę
zasługują: Wspólny Rynek Ameryki Środkowej oraz Wspólnota Andyjska. Kolejnym
64 Ładyka S., Z teorii integracji gospodarczej, Warszawa 2000, s. 34. 65 Oziewicz E. Wybrane problemy procesów integracyjnych we współczesnej gospodarce światowej, Gdańsk
1995, s. 180. 66 Grabowski T., Unia europejska – mechanizmy integracji…, s. 230.
26
przykładem jest Strefa Wolnego Handlu Państw Karaibskich. Próbą utworzenia wspólnego
rynku jest również organizacja Latynoamerykańskie Stowarzyszenie
Integracyjne oraz Wspólny Rynek Południa. Na kontynencie afrykańskim powstały: Unia
Państw Afryki Zachodniej, Unia Celna Państw Afryki Wschodniej oraz Wspólnota Afryki
Wschodniej. Spośród pozostałych ugrupowań integracyjnych na uwagę
zasługują: Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej i Regionalne
Porozumienie o Handlu i Współpracy między Krajami Południowego Pacyfiku67.
2.3 Ogóle zasady polityki handlowej w UE
Dotychczas polityka handlowa Unii Europejskiej nie została nigdzie zdefiniowana.
W praktyce najczęściej stosuje się instrumentalną definicję tego pojęcia – uznając za Komisją
Europejską, że są to wszelakie narzędzia regulujące handel zagraniczny z krajami trzecimi.
Według Rady Ministrów wspólna polityka handlowa obejmuje wszystkie środki, których
priorytetem jest wywarcie wpływu na strumienie zagranicznego handlu. Europejski Trybunał
Sprawiedliwości przyjął szeroką interpretację tego pojęcia i uznał, że polityka handlowa Unii
Europejskiej w swym wymiarze wspólnotowym obejmuje te same treści, co narodowa
polityka handlowa68.
Wspólna polityka handlowa dzieli się na konwencyjną (traktatową) i autonomiczną.
Autonomiczna polityka handlowa kształtowana jest samodzielnie przez Unię Europejską na
mocy jednostronnych decyzji. Bazuje na możliwości wydawania przez Radę Unii
Europejskiej regulacji jednostronnych, które przekładane są jej przez Komisję Europejską.
Wówczas Rada podejmuje decyzję kwalifikowaną większością głosów, ale może również nie
przyjąć propozycji Komisji, lecz musi to uczynić jednogłośnie. Polityka handlowa traktatowa,
zwana również konwencyjną bądź umowną, tworzona jest na mocy międzynarodowych
umów i porozumień z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowym. Zależy zatem
od Unii Europejskiej, jak i od krajów trzecich. Realizowana jest przez umowy
stowarzyszeniowe (z krajami europejskimi i zamorskimi), traktaty akcesyjne i umowy
handlowe. Mamy tu do czynienia z dwuetapową procedurą. Negocjacje z organizacjami
międzynarodowymi czy państwami prowadzi Komisja porozumiewająca się ze specjalnym
komitetem powołanym przez Radę. W negocjacjach tych od 1973 r. uczestniczy także
Parlament Europejski na zasadzie obserwatora. Wynegocjowane, a później zatwierdzone
przez komisje umowy przedkładane są Radzie do akceptacji. Rada natomiast podejmuje
decyzje kwalifikowaną większością głosów; wymagana jest jednomyślność jeżeli
porozumienie dotyczy stowarzyszenia. Z racji różnorodnych kwestii umowy
stowarzyszeniowe wykraczają poza zakres wspólnej polityki handlowej, dlatego też
wymagają również ratyfikacji przez poszczególne członkowskie państwa69.
67 Grabowski T., Unia europejska – mechanizmy integracji…, s. 230 68 Kawecka-Wyrzykowska E. Synowiec E., Unia Europejska, Przygotowania Polski do członkowstwa,
IKCHZ, Warszawa 2001, s. 240. 69 Ruszkowski J., Górnicz E., Żurek M., Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2002, s.224.
27
Po przyjęciu Traktatu Lizbońskiego, zasady Wspólnej Polityki Handlowej dyktowane
są przez art. 206–207 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). W art. 206
przedstawione zostały jej podstawowe cele, do których zaliczono harmonijny rozwój handlu
światowego. jak też liberalizację międzynarodowych stosunków gospodarczych, która
rozumiana jest jako stopniowe znoszenie ograniczeń w handlu międzynarodowym oraz
w bezpośrednich inwestycjach zagranicznych70.
Aspekty praktyczne prowadzenia Wspólnej Polityki Handlowej obejmują
postanowienia art. 207 TFUE. W momencie wejścia w życie Traktatu Lizbońskiego podstawą
polityki handlowej stało się rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (art. 207 ust. 2)
przyjmowane według zwykłej procedury prawodawczej. Zapis ten znacząco przyczynił się do
wzmocnienia roli Parlamentu Europejskiego podczas ustanawiania polityki handlowej Unii71.
Unia Europejska ma bardzo rozbudowany system preferencji handlowych. Zawiera
ona dwa rodzaje preferencyjnych umów handlowych. Te należące do pierwszej grupy biorą
pod uwagę wzajemne udzielanie pewnych ulg przez partnerów w postaci redukcji stawek
celnych lub/i zmniejszenia innych barier handlowych. Kolejny typ umów zawiera
porozumienia, na mocy których Unia jednostronnie przyznaje preferencje swoim partnerom
handlowym. Działania podejmowane przez Unię na forum WTO oraz w ramach bilateralnych
umów handlowych mają na celu upowszechnianie rozwiązań, które sprzyjają budowaniu
dobrobytu poprzez stabilizację wewnętrzną i rozwój gospodarczy krajów w różnych
regionach72.
Od powstania EWG zawartych zostało wiele preferencyjnych umów z partnerami
handlowymi. Mają one różny charakter, który przejawia się w zakresie przyznanych
preferencji. Biorąc za podstawę klasyfikacji kryterium malejących preferencji handlowych
porozumienia handlowe zawarte przez UE można przedstawić w postaci tzw. piramidy
preferencji. Da się dzięki temu wyróżnić porozumienia lub jednostronne decyzje Unii
Europejskiej, na mocy których73:
budowana jest strefa wolnego handlu (np. z Republiką Korei) oznaczająca
zniesienie barier handlowych (ceł, ograniczeń ilościowych i innych) między
stronami porozumienia;
jest tworzona unia celna UE z jej partnerami (np. z Turcją) polegająca na
utworzeniu wspólnej zewnętrznej taryfy celnej (czyli jednakowego poziomu
stawek celnych) w imporcie spoza obszaru unii oraz zniesieniu barier w handlu
między stronami porozumienia,
70 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 206; J. Barcz, Przewodnik po Traktacie z Lizbony.
Traktaty stanowiące Unię Europejską. Stan obecny oraz teksty skonsolidowane w brzmieniu Traktatu z Lizbony,
Warszawa 2008, s. 390–391. 71 Krajewski M., Die neue handelspolitische Bedeutung des Europäischen Parlaments w: Die gemeinsame
Handelspolitik der Europäischen Union nach Lissabon, hrsg. M. Bungenberg, Ch. Herrmann, Nomos, Baden-
Baden 2011, s. 55–74. 72 Grącik- Zajączkowska M., Unia Europejska i Stany Zjednoczone w Światowej Organizacji Handlu,
Warszawa 2010, s. 115–116 73 Ambroziak A.A., Kawecka-Wyrzykowska E., Traktatowe stosunki handlowe Wspólnoty Europejskiej z
państwami trzecimi w: Unia Europejska, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, Tom I, IKCHZ,
Warszawa 2004, s. 208–209. Por.: Sung-Hoon Park, EU’s Strategy towards East Asian Integration and
Regionalism; East Asian Economic Regionalism, eds. C.Y. Ahn et all, Springer 2005, s. 176–177.
28
brak preferencji (jest zagwarantowane przestrzeganie klauzuli największego
uprzywilejowania KNU, opartej na porozumieniach WTO); często
porozumienia handlowe zawierają wyłącznie potwierdzenie zasad
obowiązujących w tym systemie np. porozumienia zawierane z USA, Japonią,
Australią, Nową Zelandią, Hongkongiem, Singapurem i pozostałymi krajami
nieobjętymi preferencjami celnymi;
jednostronnie udzielane są preferencje handlowe (np. krajom Afryki, Karaibów
i Pacyfiku oraz krajom objętym Systemem Preferencji Generalnych
(Generalized System of Preferences – GSP);
partnerzy są gorzej traktowani w stosunkach handlowych aniżeli państwa,
którym przyznano KNU (traktowanie dyskryminacyjne). W przeszłości
dotyczyło to np. państw Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarcze.
Odrębnym rodzajem umów o współpracy zawieranych przez UE są porozumienia
zwane umowami o partnerstwie i współpracy gospodarczej (Partnership and Cooperation
Agreements – PCA). Wspólnota zawarła takie porozumienia z Rosją, Ukrainą, Mołdawią,
Kazachstanem, Armenią, Gruzją, Kirgistanem, Uzbekistanem, Azerbejdżanem
i Tadżykistanem. Umowy te podpisane zostały z państwami nienależącymi wówczas do
WTO, zadaniem ich było wprowadzenie do wzajemnych stosunków handlowych zasad
obowiązujących pomiędzy państwami członkowskimi tej organizacji. W chwili, gdy kraj
nienależący do Światowej Organizacji Handlu zostanie do niej przyjęty, postanowienia
wspomnianych umów zostają zastąpione przepisami wielostronnymi, obowiązującymi
w WTO74.
Na ogólnoświatowy wzrost gospodarczy, z korzyścią dla wszystkich, przekłada się
wzrost obrotów handlowych. To dzięki niemu konsumenci wybierać mogą z szerokiej gamy
produktów. Konkurencja między lokalnymi produktami a importowanymi wpływa na wzrost
jakości i obniżenie cen. Dzięki liberalizacji handlu firmy z UE przynoszące największe
efekty mogą na uczciwych warunkach konkurować z firmami z innych krajów. By pomóc
krajom rozwijającym się, UE gotowa jest otworzyć swój rynek dla ich produktów, mimo
faktu, iż kraje te nie są w stanie zrewanżować się tym samym. Zniknięcie barier które
utrudniają handel wewnątrz UE w dużej mierze przyczyniło się do dobrobytu w Unii oraz
umocniło jej zaangażowanie na rzecz liberalizacji handlu światowego. Znosząc cła w handlu
wewnątrz UE, państwa członkowskie ujednoliciły także swoje stawki celne stosowane wobec
towarów przywożonych z zewnątrz75.
Do wzrostu gospodarczego może przyczyniać się rozwój handlu. Unia Europejska
prowadzi wspólną politykę handlową, w zakresie której Komisja Europejska reprezentuje
interesy UE oraz negocjuje umowy handlowe, działając w imieniu 28 państw członkowskich.
Komisja Europejska za pośrednictwem komitetu doradczego konsultuje się z państwami
członkowskimi gdzie omawia się pełny wachlarz aspektów polityki handlowej, które mają
wpływ na UE, w tym instrumenty jednostronne, dwustronne i wielostronne. Polityka
handlowa wchodzi w zakres wyłącznych kompetencji UE, a więc tylko UE, a nie
74 Umowa PCA z Turkmenistanem została podpisana w maju 1998 r., ale nie weszła w życie. 75 Chrabonszczewska E., Międzynarodowe organizacje finansowe, Warszawa : Poltext, 1991. -100 s. (Studia
Finansowo-Bankowe / Szkoła Główna Handlowa)
29
poszczególne państwa członkowskie, zawierać może międzynarodowe umowy handlowe oraz
stanowić przepisy w dziedzinie handlu. Dotyczy to handlu towarami, ale też handlu usługami,
bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz własności intelektualnej76.
Na skalę globalną kwestiami wielostronnej wymiany handlowej zajmuje się Światowa
Organizacja Handlu. Określa ona globalne zasady handlu a także stanowi forum dla
rozstrzygania sporów między członkami i negocjacji handlowych. Komisja Europejska
negocjuje ze swoimi partnerami z WTO. Brała udział również w ostatniej rundzie
wielostronnych negocjacji handlowych WTO, zwanej dauhańską agendą rozwoju. W 2005 r.
po przekroczeniu terminu zakończenia rozmów, a później ponownie w 2006 r., w ramach
rundy dauhańskiej negocjacje znów załamały się podczas spotkania WTO w lipcu 2008 r.
Grudniem 2013 r. zanotowano postęp w wybranych obszarach dzięki przyjęciu pakietu umów
na Bali (Indonezja), w tym w stosunku do działań w przedmiocie ułatwień w handlu,
zobowiązania do zmniejszenia subsydiów eksportowych w rolnictwie a także innych kwestii
rozwojowych jak bezpieczeństwo żywności w krajach rozwijających się.
76 Handel, wzrost i polityka światowa: Polityka handlowa jako kluczowy element strategii Europa 2020”,
COM (2010) 612 z 9.11.2010
30
3 PRZEWAGI KONKURENCYJNE UNII EUROPEJSKIEJ
W HANDLU MIĘDZYNARODOWYM W LATACH 2002-2013
3.1 Źródła i zakres danych na temat wymiany handlowej UE
Statystyki na temat handlu zewnętrznego UE-28 tyczą się tej grupy państw jako do
jednego podmiotu handlowego. Inaczej mówiąc, dane odnoszące się do eksportu dotyczą
jedynie eksportu z UE-28, który jest przeznaczony dla reszty świata
i opuszcza ten podmiot handlowy, z kolei dane dotyczące importu zewnętrznego stosuje się
do importu z reszty świata (spoza Unii) do UE-28. W przypadku danych formułowanych
w odniesieniu do pojedynczych państw członkowskich UE międzynarodowe przepływy
handlowe pokazuje się zasadniczo jako globalne przepływy handlowe (obejmujące partnerów
wewnątrzunijnych, jak i pozaunijnych)77:
import charakteryzuje towary, które wprowadzane na statystyczne terytorium
UE z państwa nienależącego do Unii podlegają procedurze celnej w wymiarze
dopuszczenia do swobodnego obrotu (w zasadzie towary przeznaczone do
konsumpcji), uszlachetniania czynnego bądź przetwarzania pod kontrolą celną
(przetworzenia, towary do obróbki), bezpośrednio bądź po okresie spędzonym
w składzie celnym;
eksport z kolei oznacza towary wychodzące z statystycznego terytorium UE
i dostające się do państwa nienależącego do Unii po przejściu procedury celnej
w zakresie eksportu (eksport ostateczny), uszlachetniania biernego czy
ponownego eksportu towarów po ich uszlachetnieniu czynnym albo
przetworzeniu pod kontrolą celną78.
Statystyki odnoszące się do handlu z państwami spoza Unii nie zawierają towarów
w tranzycie czy podlegających procedurze celnej w zakresie odprawy czasowej lub składu
celnego (do wykorzystania na wystawach, targach, w badaniach itd.), jak i ponownego
eksportu po wprowadzeniu na teren Unii według jednej z wymienionych procedur.
Statystyki tyczące się handlu wśród państw członkowskich UE (handel
wewnątrzunijny) obejmują przywozy, jak też wywozy towarów zarejestrowane przez każde
państwo członkowskie. Możemy definiować je w następujący sposób:79
przywozy dotyczą towarów znajdujących się w swobodnym obrocie na terenie
UE, wprowadzanych na statystyczne terytorium danego państwa
członkowskiego,
wywozy z kolei dotyczą towarów, które znajdują się w swobodnym obrocie na
terenie UE, opuszczają statystyczne terytorium danego państwa
członkowskiego oraz wprowadzane są do innego państwa członkowskiego.
Rejestry celne są typowym źródłem danych statystycznych dotyczących handlu
towarami. Mając na uwadze inaugurację jednolitego rynku dnia 1 stycznia 1993 r., która
77 Kuś Artur, Kompetencje wyłączne Unii Europejskiej w zakresie Wspólnej Polityki Handlowej i unii celnej,
Wyd. KUL, Warszawa 2012, s. 247. 78 Tamże, s. 247.
79 Tamże, s. 249.
31
zniosła formalności celne pomiędzy państwami członkowskimi UE, obowiązkowe okazało się
wprowadzenie nowego systemu gromadzenia danych, Intrastatu, jako warunku dla
opracowywania statystyk na temat handlu wewnątrzunijnego. W systemie tym dane
statystyczne gromadzone są bezpośrednio od podmiotów handlowych. Od nich wymaga się
również wysyłania miesięcznych deklaracji do krajowych urzędów statystycznych80.
Statystyczne wartości handlu wewnętrznego i zewnętrznego UE odnotowuje się na
warunkach FOB81 w przypadku wywozów/eksportów oraz na warunkach CIF (koszt,
ubezpieczenie i fracht) w przypadku przywozów/importu. Wartości zgłaszane obejmują
jedynie te koszty dodatkowe (fracht i ubezpieczenie), które odnoszą się w przypadku
wywozów/eksportu do przewozu przez terytorium państwa członkowskiego, z którego towary
są wywożone/eksportowane, natomiast w przypadku przywozów/importu do przewozu poza
terytorium państwa członkowskiego, do którego towary przybywają/są importowane.
Statystyki dotyczące międzynarodowego handlu towarami wykorzystywane są przez
decydentów na szczeblu międzynarodowym, unijnym, jak i krajowym . W celu prowadzenia
badań oraz do określenia swojej strategii handlowej z takich danych mogą korzystać
przedsiębiorstwa. Wykorzystują je również instytucje UE w przygotowaniu dwustronnych
i wielostronnych negocjacji handlowych, w ustanawianiu oraz wdrażaniu polityki
antydumpingowej, w polityce pieniężnej oraz makroekonomicznej jak i w ocenie postępów
w budowie jednolitego rynku czy integracji gospodarek Europy82.
3.2 Znaczenie UE w handlu międzynarodowym
Unia Europejska będąc czołowym światowym eksporterem towarów i usług, a także
największym na świecie źródłem bezpośrednich inwestycji zagranicznych, na światowym
rynku posiada pozycję dominującą. W chwili obecnej dokonują się jednak strategiczne
przesunięcia w rozkładzie handlu światowego, wraz ze zmianami dotyczącymi wkładu Unii
w ten handel, a także pojawiają się wątpliwości, co do podtrzymania przez nią
dotychczasowej dominującej pozycji. Od początku narastania w 2008 r. kryzysu
gospodarczego oraz finansowego, UE odchodziła stopniowo od wytwarzania pracochłonnych
produktów o niższej wartości do produkowanych obecnie towarów markowych o wartości
wyższej83.
Około jednej szóstej światowego handlu towarami przypada na Unię Europejską (por.
rys. 1). Wartość międzynarodowego handlu towarami jest znacznie większa niż w przypadku
usług (około trzykrotnie), co odzwierciedla charakter niektórych usług, które trudniej jest
świadczyć za granicą84.
80 Witkowski P, Hanclich P., Milarczyk-Woźniak A., Środki polityki handlowej w wymianie
międzynarodowej na przykładzie Unii Europejskiej, Wyd. WSCiL, Warszawa 2011, s. 14.
81 Oznaczony port załadunku, incoterms grupy F, w którym za moment w którym sprzedający dopełnia
swoich obowiązków uważa się chwilę w której towar przekracza poręcz statku. Kupujący ponosi
wszelkie koszty oraz pełne ryzyko związane z utratą bądź uszkodzeniem towaru od tej chwili. 82 Witkowski P, Hanclich P., Milarczyk-Woźniak A., Środki polityki handlowej.., s. 15 83 Oręziak L., Finanse Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 182. 84 Witkowski P, Hanclich P., Milarczyk-Woźniak A., Środki polityki handlowej.., s. 16.
32
Wartość międzynarodowego handlu towarami prowadzonego przez UE-28 z resztą
świata w 2013r. wynosiła 1737 biliona EUR w eksporcie oraz 1682,4 biliona EUR
w przypadku importu. O ile wartość eksportu z państw UE-28 w 2013 roku uzyskała
rekordowy poziom, to w porównaniu z 2012 r. import zmniejszył się o ponad 100 mld EUR.
Na skutek tego w 2013r. bilans handlowy UE-28 był dodatni85. Patrząc na obroty handlowe
poszczególnych krajów członkowskich UE w latach 2002-2013 można stwierdzić, że przez
ostatnie dziesięć lat wartość wymiany handlowej z zagranicą sukcesywnie wzrastała.
Tabela 2.
Eksport oraz import krajów UE w latach , 2002, 2012 oraz 2013
Eksport Import
2002 2012 2013
2012–13
tempo
wzrostu
2002 2012 2013
2012–13
tempo
wzrostu
(billion EUR) (%) (billion EUR) (%)
UE-28 - 1 683,1 1 737,0 3,2 - 1 798,6 1 682,4 -6,5
Belgia 228,56 347,1 353,5 1,8 209,72 341,8 339,3 -0,7
Bułgaria 6,06 20,8 22,2 7,0 8,41 25,5 25,8 1,5
Czechy 40,71 122,2 121,6 -0,5 43,00 110,1 108,0 -1,9
Dania 60,80 82,1 82,9 1,0 53,22 71,5 72,8 1,8
Niemcy 651,26 1 093,6 1 093,8 0,0 518,49 905,4 895,2 -1,1
Estonia 3,64 12,5 12,3 -2,0 5,08 13,8 13,7 -1,3
Irlandia 93,34 90,9 86,0 -5,4 55,41 48,9 49,2 0,8
Grecja 12,06 27,6 27,6 -0,2 38,30 49,2 46,8 -4,9
Hiszpania 132,92 229,8 237,4 3,3 174,60 262,6 255,2 -2,8
Francja 350,80 442,6 436,4 -1,4 348,21 524,9 512,7 -2,3
Chorwacja 5,19 9,6 8,9 -7,4 11,33 16,2 15,8 -2,8
Włochy 269,06 390,2 389,8 -0,1 261,23 380,3 359,5 -5,5
Cypr 449,00 1,4 1,5 12,4 3,90 5,7 4,8 -16,3
Łotwa 2,42 11,0 10,9 -1,0 4,28 13,4 13,4 -0,2
Litwa 5,54 23,0 24,6 6,5 7,96 24,9 26,5 6,5
Luksemburg 10,80 15,9 13,9 -12,9 13,38 21,3 20,1 -5,8
Węgry 36,50 80,6 81,4 0,9 39,93 74,1 75,4 1,7
Malta 2,14 3,3 2,6 -20,6 2,80 5,1 4,4 -14,6
Niderlandy 258,10 508,9 505,8 -0,6 231,88 459,5 444,1 -3,4
Austria 83,20 129,7 131,5 1,4 82,80 138,9 137,2 -1,3
Polska 43,50 144,3 152,1 5,4 58,48 154,9 154,4 -0,3
Portugalia 27,40 45,3 47,3 4,6 42,47 56,2 56,6 0,8
Rumunia 14,68 45,0 49,6 10,1 18,88 54,6 55,3 1,2
Słowenia 10,96 25,0 25,7 2,6 11,57 24,9 25,2 1,1
Słowacja 15,23 62,7 64,8 3,2 17,52 60,2 61,7 2,4
Finlandia 47,74 56,9 56,0 -1,6 36,19 59,5 58,2 -2,2
Szwecja 86,19 134,4 126,3 -6,0 70,81 127,6 120,4 -5,7
Wielka Brytania 296,31 368,0 408,1 10,9 385,02 537,5 492,8 -8,3
Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat
85 Statistics Explained (http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/) - 06/06/2015- 14:38.
33
Rysunek 1. Główne podmioty handlu międzynarodowego, 2012 r.(w mld EUR)
Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat
Tabela 3.
Główne podmioty handlu międzynarodowego w gospodarce, lata 2002, 2007 i 2012 (w mld EUR)
Eksport Import Bilans handlowy
2002 2007 2012 2002 2007 2012 2002 2007 2012
UE-28 885 1 234 1 683 937 1 447 1 799 -52 -212 -115
Norwegia 64 99 125 37 58 68 27 41 57
Szwajcaria 93 126 243 89 118 230 4 8 13
Brazylia 64 117 189 50 88 174 14 29 15
Kanada 267 306 353 235 278 360 32 29 -7
Chiny 344 890 1 595 312 698 1 415 32 193 179
Indie 53 106 225 61 160 381 -8 -53 -155
Japonia 441 521 622 357 454 689 84 67 -68
Meksyk 170 198 289 178 206 289 -8 -7 0
Rosja 113 257 408 49 146 246 64 111 162
Singapur 132 218 318 123 192 296 9 26 22
Korea Południowa 172 271 426 161 260 404 11 11 22
Stany Zjednoczone 733 848 1 203 1 271 1 472 1 816 -538 -624 -614
Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 14.06.2015.
W 2012 r. udział UE-28 w światowym eksporcie zmniejszył się o 2,9% w stosunku do
2002 r. – zob. tabela 4. Spowodowane jest to mniejszą konkurencyjnością wywożonych
towarów na gwałtownie rozwijających się rynkach. Udział europejskiego eksportu w handlu
międzynarodowym stopniowo zmalał na rzecz rosnących wpływów handlu rosyjskiego oraz
chińskiego. Chiński eksport stanowił w 2012r. ponad 14% ogólnoświatowych przepływów
eksportowych, podczas gdy wartość ta EU-28 wynosiła 15,5%, a dla USA około 11%.
Podkreślić należy, że podczas gdy wzrost udziału chińskiego eksportu jest skokowy, spadki
udziału dla innych obszarów są łagodne, a ich amplituda niewielka.
Z kolei udział UE-28 oraz USA w światowym imporcie w 2012 r. wynosił 16%
i w obu przypadkach ma tendencję maleją począwszy od 2002r., w tym samym okresie Chiny
doświadczyły łagodnej tendencji wzrostowej na poziomie bliskim 8%.
34
Tabela 4.
Udziały w światowym rynku importu i eksportu w latach 2002, 2012 (% )
2002 2012
Import Eksport Import Eksport
Rosja 1,0 2,4 2,2 3,8
Kanada 4.8 5.7 3,2 3,3
Stany Zjednoczone 25.7 15.7 16,2 11,1
Meksyk 3.6 3.6 2,6 2,7
Brazylia 1.0 1.4 1,5 1,7
Chiny 6.3 7.4 12,6 14,7
Japonia 7.2 9.4 6,1 5,7
Korea Południowa 3.2 3.7 3,6 3,9
Indie 1.2 1.1 3,4 2,1
Singapur 2.5 2.8 2,6 2,9
UE-28 18.9 18.9 16,0 15,5
Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat, z dn. 10.06.2015.
Po gwałtownym załamaniu się w 2009 r. zarówno importu jak i eksportu, wartość
eksportu z UE-28 w 2013 r. osiągnęła rekordowy poziom 1 737 mld EUR, co skutkuje
wzrostem o 3,2% w stosunku do poprzedniego roku – zob. rysunek 2. Największy wzrost
zanotowano w przypadku rezydualnej towarów kategorii oraz transakcji nie
sklasyfikowanych gdzie indziej (klasyfikacja SITC 9), a szczególnie w przypadku eksportu
niemonetarnego złota (SITC 971). W 2013 r. import towarów do UE-28 spadł o 6,5%,
uzyskując wartość 1 682 mld EUR, nie mniej jednak największe spadki odnotowano
w stosunku do środków smarnych (SITC3) importu paliw mineralnych oraz importu
surowców (SITC 2).
Rysunek 2.
Rozwój handlu międzynarodowego, UE-28, 2003–2013 r. (1)(w mld EUR)
Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.
W obszarze handlu zewnętrznego UE-28 w 2013 r. bezkonkurencyjnie największym
uczestnikiem rynku były Niemcy, z których pochodziło 27,1% eksportu towarów z UE-28 do
państw nienależących do Unii i które przyjęły niemalże jedną piątą (18,8 %) importu UE-28
(tabela 5).
35
Trzema następnymi największymi eksporterami w UE były: Zjednoczone Królestwo
(13,3%), Włochy (10,4%) oraz Francja (10,2%). Razem z Niemcami były jedynymi
państwami członkowskimi UE, których udział w eksporcie z UE-28 był dwucyfrowy.
Z kolei w 2013 r. kolejnymi po Niemczech największymi importerami towarów
z państw niebędących członkami Unii były Niderlandy (14,2 %), Zjednoczone Królestwo
(14,0%), Francja (9,8%) i Włochy (9,5%). Duży udział Niderlandów tłumaczy fakt, że
znacząca ilość towarów przypływa do UE przez największy port morski w UE – Rotterdam.
W handlu zewnętrznym towarami w UE-28 największą nadwyżkę o wartości 154,0
mld EUR, zanotowano w Niemczech; następne w Irlandii (22,5 mld EUR) oraz Włoszech
(20,0 mld EUR).
Tabela 5.
Udział krajów członkowskich UE-28 w handlu zewnętrznym w 2013 r.
Eksport Import Bilans handlowy
(billion EUR) (billion EUR) Udział UE-28
eksport (%) (billion EUR)
Udział UE-28
import (%)
EU-28 1 737,02 100,00 1 682,39 100,00 54,63
Belgia 105,85 6,10 114,34 6,80 (8,50)
Bułgaria 8,87 0,50 10,43 0,60 (1,56)
Czechy 23,04 1,30 25,28 1,50 (2,24)
Dania 30,31 1,70 21,80 1,30 8,50
Niemcy 470,47 27,10 316,45 18,80 154,01
Estonia 3,56 0,20 2,50 0,10 1,07
Irlandia 37,09 2,10 14,57 0,90 22,52
Grecja 14,72 0,80 24,67 1,50 (9,95)
Hiszpania 88,30 5,10 114,51 6,80 (26,21)
Francja 177,64 10,20 165,30 9,80 12,34
Chorwacja 3,64 0,20 5,50 0,30 (1,86)
Włochy 180,55 10,40 160,55 9,50 20,00
Cypr 0,64 - 1,40 0,10 (0,76)
Łotwa 3,66 0,20 2,69 0,20 0,97
Litwa 10,46 0,60 10,80 0,60 (0,34)
Luksemburg 2,64 0,20 4,22 0,30 (1,59)
Węgry 17,97 1,00 21,31 1,30 (3,35)
Malta 1,51 0,10 1,34 0,10 0,17
Niderlandy 123,11 7,10 238,33 14,20 (115,22)
Austria 39,49 2,30 32,21 1,90 7,28
Polska 38,36 2,20 48,51 2,90 (10,16)
Portugalia 14,06 0,80 15,71 0,90 (1,65)
Rumunia 15,07 0,90 13,42 0,80 1,65
Słowenia 6,45 0,40 7,53 0,40 (1,08)
Słowacja 11,02 0,60 15,82 0,90 (4,80)
Finlandia 25,03 1,40 19,69 1,20 5,35
Szwecja 53,38 3,10 37,46 2,20 15,92
Wielka
Brytania 230,17 13,30 236,06 14,00 (5,89)
Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.
W 2013r. na podstawie wywozów wielkość handlu towarami między państwami
członkowskimi UE (handel wewnątrz unijny) wyceniono na 2 839 mld EUR (tabela 6).
Był to poziom wyższy (o około dwie trzecie) niż ten odnotowany w przypadku
eksportu z UE-28 do państw nienależących do Unii (handel zewnętrzny UE). O pozycji rynku
wewnętrznego UE zdecydowanie świadczy fakt, iż w przypadku każdego państwa
członkowskiego wartość wewnątrzunijnego handlu towarami miała przewagę nad wartością
handlu zewnętrznego – wyjątkami były jedynie Grecja i Zjednoczone Królestwo (rysunek 3).
W poszczególnych państwach członkowskich udział przepływów wewnątrzunijnych
jak i pozaunijnych w całkowitej wartości handlu towarami był wysoce zróżnicowany, co
w pewnym stopniu jest odzwierciedleniem położenia geograficznego oraz więzi
36
historycznych. Najwyższy udział handlu wewnątrzunijnego (niemalże 80% całkowitej
wartości handlu) zanotowano w Luksemburgu, Republice Czeskiej oraz Słowacji, z kolei
w Zjednoczonym Królestwie współczynnik ten wynosił jedynie 48,3%, a w Grecji – 47,0%.
Tabela 6. Handel wewnątrzunijny, handel zewnętrzny w krajach członkowskich UE-28 w 2012 i 2013 r. (w mld EUR)
Handel zewnętrzny Handel wewnętrzny Bilans handlowy
2012 2013 2012 2013 2012 2013
EU-28 2 841,45 2 838,55 2 770,06 2 762,01 71,39 76,53
Belgia 243,05 247,62 230,94 225,02 12,11 22,60
Bułgaria 12,24 13,36 14,96 15,41 (2,72) (2,05)
Czechy 99,38 98,55 82,99 82,74 16,39 15,81
Dania 52,16 52,63 50,63 51,01 1,53 1,62
Niemcy 622,72 623,36 573,14 578,73 49,58 44,64
Estonia 8,26 8,71 10,73 11,17 (2,46) (2,47)
Irlandia 53,58 48,91 32,68 34,66 20,90 14,25
Grecja 12,23 12,83 22,56 22,12 (10,34) (9,29)
Hiszpania 146,32 150,04 142,38 140,68 3,95 9,36
Francja 260,91 258,84 352,01 347,45 (91,10) (88,62)
Horwacja 5,60 5,28 10,13 10,26 (4,53) (4,98)
Włochy 211,87 209,29 202,81 198,90 9,06 10,38
Cypr 0,82 0,88 3,93 3,35 (3,11) (2,46)
Łotwa 6,98 7,21 10,48 10,70 (3,50) (3,48)
Litwa 13,96 14,10 14,35 15,71 (0,39) (1,61)
Luksemburg 12,85 11,25 16,44 15,87 (3,60) (4,62)
Węgry 62,40 63,40 52,37 54,04 10,03 9,37
Malta 1,29 1,12 3,96 3,06 (2,67) (1,95)
Niderlandy 386,38 382,77 207,63 205,77 178,76 177,00
Austria 90,84 92,02 106,27 104,98 (15,43) (12,96)
Polska 109,96 113,78 104,93 105,93 5,04 7,86
Portugalia 32,17 33,28 40,32 40,88 (8,15) (7,60)
Rumunia 31,71 34,51 40,24 41,86 (8,54) (7,36)
Słowenia 18,78 19,25 17,96 17,69 0,82 1,56
Słowacja 52,79 53,74 44,41 45,86 8,38 7,88
Finlandia 30,54 30,96 37,39 38,55 (6,85) (7,59)
Szwecja 76,64 72,89 85,89 82,89 (9,25) (10,00)
Wielka Brytania 185,0 178,0 257,5 256,7 -72,5 -78,8
Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.
Rysunek 3. Handel wewnętrzny i zewnętrzny UE-28, 2013 r.(import i eksport, % udziału w całkowitej wielkości handlu)
Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.
37
Między 2012 a 2013 r. wielkość handlu wewnętrznego UE-28 również mierzona na
podstawie wywozów zmalała w całej UE-28 o marginalną wartość 0,1%. Po raz pierwszy od
2009 r. spadła liczba wywozów wewnątrz UE-28. Rozpatrując łącznie przywozy oraz
wywozy największe przyrosty w handlu wewnątrzunijnym odnotowano w Rumunii (6,1%),
Bułgarii (5,8%) oraz na Litwie (5,3%), z kolei Malta (-20,4%), Cypr (-11,0%) i Luksemburg
(-7,4%) w 2013 r. odnotowały największe spadki w handlu wewnątrzunijnym.
3.3 Strukturageograficzna handluUE
W 2013 r. Stany Zjednoczone zdecydowanie pozostały najczęstszym odbiorcą
towarów eksportowanych z UE-28 (rysunek 4 i 5), chociaż udział eksportu z UE-28 do
Stanów Zjednoczonych w eksporcie ogółem spadł z 26,4 % w 2003 r. do 16,6 % w 2013r.
Kolejnym ważnym importerem towarów z UE-28 w 2013r. była Szwajcaria, której pozycja
w stosunku do 2003r. wzmocniła się o 1,5 pkt. proc. Na trzeciej pozycji pozostały Chiny
z prawie dwukrotnym wzrostem procentowym (z 4,8% na 8,5%). Tendencję wzrostową
utrzymały również Rosja oraz Turcja kolejno o 2,6% oraz 0,9%. W przypadku Norwegii
(0,3%) oraz Japonii (1,7%) ich udział procentowy zmalał.
Rysunek 4.
Główni partnerzy handlowi w zakresie eksportu, UE-28, 2013 r.(% udziału w eksporcie zewnętrznym
UE-28)
Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.
Stany Zjednoczone16,6%
Szwajcaria9,8%
Chiny8,5%
Rosja6,9%
Turcja4,5%
Japonia3,1%
Norwegia2,9%
Reszta świata47.7%
38
Rysunek 5. Główni partnerzy handlowi w zakresie eksportu, UE-28, 2003 r.(% udziału w eksporcie zewnętrznym UE-28)
Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.
Między 2012 a 2013 r. pod względem importu do UE-28 w odniesieniu do wszystkich
głównych partnerów handlowych odnotowano spadek importu towarów, z wyjątkiem importu
z Turcji, który zwiększył się o 4,4 pkt. proc. Najwyższe spadki odnotowano w imporcie
z Japonii (o 12,7 %), Brazylii (o 11,8 %), Szwajcarii (o 11,0 %) oraz Norwegii (o 10,9 %).
Niezmiennie Chiny pozostały najważniejszym dostawcą towarów importowanych do UE-28
w 2013. Pochodziła od nich wtedy jedna szósta całego importu do UE-28 (rysunek 6), mimo
że spadł on o 4,0 % między 2012 a 2013 r. Import ten zmniejszył się niemalże we wszystkich
głównych kategoriach produktów, nie licząc chemikaliów (wzrost o 1,1 %) a także żywności,
wyrobów tytoniowych i napojów (wzrost o 0,2 %).
Rysunek 6.
Główni partnerzy handlowi w zakresie importu, UE-28, 2013 r.(% udziału w imporcie zewnętrznym
UE-28)
Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.
Stany zjednoczone26,4%
Szwajcaria8,3%
Chiny4,8%
Rosja4,3%Turcja
3,6%Japonia
4,8%
Norwegia3,2%
Reszta świata44,6%
Chiny 16,6%
Rosja12,3%
Stany zjednocznone11.6%
Szwajcaria5,6%Norwegia
5,4%
Japonia3,4%
Turcja3,0%
Reszta świata42.1%
39
Pomiędzy 2003 a 2013 r. dopatrzono się znaczących zmian w strukturze eksportu
towarów z UE-28 w podziale na głównych partnerów handlowych. Najwyższy stopień
wzrostu zanotowano w przypadku eksportu do Chin (o 106,8%), Szwajcarii (98,2%), dalej
Rosji (82,5%) i Norwegii (22,5%). Eksport do Turcji, Japonii i Korei Południowej zwiększał
się wolniej.
Tabela 7. Handel zewnętrzny UE-28 w podziale na głównych partnerów handlowych, UE-28, 2003–2013 r.(w mld EUR)
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Eksport
UE-28 861,9 945,2 1049,5 1152,4 1234,3 1309,1 1094,0 1353,2 1554,3 1683,1 1737,0
Stany Zjednoczone 227,4 235,7 250,8 267,0 259,6 248,1 203,8 242,7 264,1 292,8 288,2
Chiny 41,5 48,4 51,7 63,7 71,8 78,3 82,4 113,5 136,4 144,0 148,3
Rosja 37,3 46,1 56,7 72,4 89,2 105,0 65,7 86,3 108,6 123,4 119,8
Szwajcaria 71,4 75,3 86,3 88,5 93,1 100,6 88,8 110,5 142,1 133,5 169,6
Norwegia 27,7 30,8 33,7 38,4 43,5 43,7 37,5 41,9 46,8 49,9 50,2
Turcja 30,9 40,2 44,6 50,0 52,8 54,5 44,5 61,8 73,3 75,4 77,8
Japonia 41,0 43,5 43,7 44,8 43,7 42,4 36,0 44,0 49,1 55,6 54,0
Korea południowa 16,5 17,9 20,2 22,8 24,7 25,5 21,6 28,0 32,5 37,8 40,0
Brazylia 12,4 14,2 16,0 17,7 21,3 26,3 21,6 31,5 35,8 39,7 40,1
Indie 14,6 17,2 21,3 24,2 29,2 31,4 27,5 34,9 40,6 38,5 35,9
Import
UE-28 935,3 1027,4 1183,9 1364,6 1446,8 1585,2 1235,6 1532,1 1728,3 1798,6 1682,4
Stany Zjednoczone 158,4 159,7 159,2 170,7 177,4 182,8 155,3 173,4 192,0 206,5 196,0
Chiny 106,6 129,2 161,0 195,8 233,9 249,1 215,3 283,6 294,8 291,6 280,1
Rosja 71,3 84,9 114,0 142,7 146,9 180,4 119,6 162,1 201,3 215,1 206,5
Szwajcaria 59,3 62,2 66,7 71,6 77,0 82,7 80,9 85,5 93,5 105,9 94,3
Norwegia 51,1 55,3 67,2 79,2 76,6 95,9 68,9 79,0 93,9 101,0 90,0
Turcja 27,4 32,9 36,2 41,9 47,4 46,3 36,4 42,8 48,4 48,3 50,4
Japonia 72,6 74,9 74,4 78,4 79,3 76,5 58,4 67,4 70,8 64,7 56,5
Korea południowa 26,1 30,8 34,6 40,9 41,7 39,7 32,5 39,5 36,3 38,0 35,8
Brazylia 19,2 21,8 24,1 27,3 32,9 36,0 26,1 33,4 39,1 37,4 33,0
Indie 14,1 16,4 19,1 22,6 26,7 29,6 25,5 33,4 40,0 37,5 36,8
Bilans handlowy
UE-28 -73,4 -82,2 -134,4 -212,2 -212,5 -276,1 -141,7 -178,9 -174,1 -115,5 54,6
Stany Zjednoczone 69,0 76,0 91,6 96,4 82,2 65,3 48,5 69,3 72,1 86,3 92,3
Chiny -65,1 -80,8 -109,3 -132,1 -162,0 -170,8 -132,9 -170,1 -158,4 -147,6 -131,8
Rosja -34,0 -38,8 -57,3 -70,3 -57,7 -75,5 -53,9 -75,8 -92,7 -91,7 -86,7
Szwajcaria 12,2 13,1 19,6 16,8 16,1 18,0 7,9 25,0 48,6 27,6 75,3
Norwegia -23,4 -24,6 -33,5 -40,8 -33,2 -52,2 -31,4 -37,1 -47,0 -51,1 -39,8
Turcja 3,5 7,3 8,4 8,1 5,5 8,2 8,0 19,0 24,9 27,1 27,4
Japonia -31,6 -31,5 -30,6 -33,7 -35,5 -34,1 -22,5 -23,5 -21,7 -9,2 -2,5
Korea południowa -9,7 -12,9 -14,4 -18,1 -17,0 -14,2 -10,9 -11,6 -3,8 -0,2 4,1
Brazylia -6,8 -7,6 -8,1 -9,6 -11,6 -9,7 -4,5 -1,9 -3,3 2,2 7,0
Indie 0,5 0,7 2,1 1,6 2,5 1,7 2,0 1,5 0,5 1,0 -0,9
Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.
40
3.4 Struktura towarowa handlu UE
Statystyki tyczące się międzynarodowego handlu towarami dają możliwość pomiaru
wartości oraz ilości towarów, które są przedmiotem handlu pomiędzy państwami
członkowskimi UE (handel wewnątrzunijny), a także towarów wymienianych przez państwa
członkowskie UE z państwami nienależącymi do Unii (handel zewnętrzny UE). Statystyki
takie stanowią często oficjalne źródło informacji o eksporcie, imporcie oraz bilansie
handlowym UE, jej państw członkowskich oraz strefy euro.
Dane statystyczne publikuje się z każdego państwa zgłaszającego w zależności do
każdego państwa partnerskiego, uwzględniając kilka klasyfikacji produktów. Najczęściej
stosowaną klasyfikacją produktów jest Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Handlu
wypracowana przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ). Klasyfikacja ta umożliwia
porównanie statystyk handlu międzynarodowego w skali ogólnoświatowej.
W 2013 r. w eksporcie UE-28 główną rolę odgrywał sprzęt transportowy oraz
maszyny, wyroby gotowe a także produkty chemiczne. Natomiast czołową pozycję
w imporcie zajmowały paliwa mineralne dalej sprzęt transportowy i maszyny oraz inne
gotowe produkty. W przypadku dwóch grup produktów o najwyższym poziomie eksportu
w 2013 r., tj. sprzętu transportowego i maszyn (o 0,6 %) a także innych wyrobów gotowych
(o 1,0 %) odnotowano stosunkowo niewielki wzrost eksportu poza UE-28. W 2013 r.
najwyższą stopę wzrostu eksportu z UE-28 odnotowano w przypadku eksportu żywności,
napojów, jak i wyrobów tytoniowych, który zdobył rekordową wartość 104,3 mld EUR
(tabela 8).
Tabela 8. Handel zewnętrzny UE-28 w podziale według głównych produktów, UE-28, lata 2008, 2012 i 2013
2008 2012 2013
(billion
EUR) (%)
(billion
EUR) (%)
(billion
EUR) (%)
Eksport
Ogółem 1 309,1 100,0 1 683,1 100,0 1 737,0 100,0
Żywność, napoje, wyroby tytoniowe 67,8 5,2 99,0 5,9 104,3 6,0
Surowce 32,0 2,4 47,6 2,8 45,3 2,6
Paliwa mineralne, smary 84,7 6,5 125,6 7,5 120,8 7,0
Chemia i powiązane produkty 197,5 15,1 275,4 16,4 273,2 15,7
Pozostałe wyroby 313,5 23,9 379,3 22,5 383,0 22,1
Transport maszyny i wyposażenie 570,9 43,6 705,2 41,9 709,2 40,8
IMPORT
Ogółem 1 585,2 100,0 1 798,6 100,0 1 682,4 100,0
Żywność, napoje, wyroby tytoniowe 81,0 5,1 93,1 5,2 93,5 5,6
Surowce 75,3 4,8 80,7 4,5 76,0 4,5
Paliwa mineralne, smary 460,2 29,0 548,5 30,5 498,7 29,6
Chemia i powiązane produkty 124,2 7,8 163,3 9,1 157,6 9,4
Pozostałe wyroby 375,1 23,7 387,9 21,6 381,8 22,7
Transport maszyny i wyposażenie 425,8 26,9 452,3 25,1 434,1 25,8
Bilans handlowy
Ogółem -276,1 - -115,5 - 54,6 -
Żywność, napoje, wyroby tytoniowe -13,2 - 5,9 - 10,9 -
Surowce -43,3 - -33,2 - -30,8 -
Paliwa mineralne, smary -375,4 - -422,9 - -377,8 -
Chemia i powiązane produkty 73,3 - 112,1 - 115,5 -
Pozostałe wyroby -61,6 - -8,5 - 1,3 -
Transport maszyny i wyposażenie 145,1 - 252,9 - 275,0 -
41
Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.
Jedyną grupą produktów, w przypadku której w 2013 r. odnotowano wzrost importu
do UE-28 (o 0,4%) były żywność, napoje oraz wyroby tytoniowe. Z kolei największy spadek
importu pomiędzy 2012 a 2013 r. odnotowano w przypadku środków smarnych oraz paliw
(o 9,1%). Produkty te miały najwyższą wartość pomiędzy wszystkimi grupami produktów
importowanych do UE-28. Do ograniczenia importu środków smarnych oraz paliw
mineralnych doprowadził spadek wartości importowanych produktów naftowych rzędu 8,3%
(pod względem ilościowym spadek wyniósł -2,8%). Niemalże jedna trzecia (32,2%) unijnego
importu środków smarnych oraz paliw mineralnych w 2013 r. pochodziła z Rosji.
W następnej kolejności były Norwegia (9,9%), Algieria (6,3%), Nigeria (5,5%) oraz Arabia
Saudyjska (5,0%).
Rysunek 7.
Główne eksportowane produkty, UE-28, lata 2008 i 2013(% udziału
w eksporcie zewnętrznym UE-28)
Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.
Rysunek 8.
Główne importowane produkty, UE-28, lata 2008 i 2013 (% udziału w imporcie zewnętrznym UE-28)
Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.
Nadwyżkę w obrocie towarami w UE-28, wynoszącą 54,6 mld EUR w 2013 r.
spowodował dodatni bilans handlowy połączony z obrotem sprzętem transportowym
i maszynami (o wartości 275,0 mld EUR) jak i chemikaliami (o wartości 115,5 mld EUR).
42
Wyrównywał go deficyt handlowy o wysokości 377,8 mld EUR powiązany z środkami
smarnymi oraz paliwami mineralnymi, który w 2012 r. zmniejszył się w porównaniu
z rekordowym deficytem w odniesieniu do tych towarów (422,9 mld EUR).
Unia Europejska w 2012 r. zajmowała nie tylko pozycję największego na świecie
inwestora i eksportera, ale była również głównym partnerem handlowym dla ponad 100
krajów z całego świata. Dodatkowo stanowi ona bardzo otwarty rynek, w wysokim stopniu
zintegrowany z gospodarką światową. Od handlu zagranicznego zależy los ponad 10%
pracowników w UE. Ze względu na otwartość i wielkość swojego wewnętrznego rynku
odgrywała wiodącą rolę w kształtowaniu światowego systemu handlowego, przyczyniając się
w dużym stopniu do powstania Światowej Organizacji Handlu86.
Na podniesienie poziomu życia zarówno w samej Unii, jak i w innych krajach
znacząco wpłynął także handel zagraniczny. Korzystna dla UE okazała się być polityka
otwartości gospodarczej. Największym i najściślej zintegrowanym obszarem wolnego handlu
na świecie zdecydowanie jest Unia, przekłada się także na zatrudnienie. Ponad 36 milionów
miejsc pracy w Europie pośrednio czy bezpośrednio zależy od handlu. Polepszenie się
konkurencyjności Europy uczyniło z niej bardziej atrakcyjne miejsce dla zagranicznych
przedsiębiorstw oraz inwestorów87.
Zmianom ulega jednak układ sił w globalnym handlu. Nowe technologie oraz nowi
uczestnicy rynku w znacznym stopniu zmieniają strukturę handlu zagranicznego, jak
i rządzące nim mechanizmy. W dużej mierze zastosowanie technologii informacyjnych
pozwoliło na wprowadzenie do obrotu towarów oraz usług, dotychczas wyłączonych z niego.
Wartość wymiany handlowej z zagranicą przez ostatnie 20 lat wzrastała w zawrotnym tempie,
zdobywając niespotykane wcześniej poziomy. Aktualnie gospodarka światowa jest bardzo
zintegrowana, a tradycyjny handel gotowymi wyrobami został zastąpiony przez globalne
łańcuchy dostaw88.
Globalizacja a jednocześnie utrzymujące się wciąż skutki ogólnoświatowego kryzysu
finansowego negatywnie wpłynęły na wyniki gospodarcze UE. Gospodarka UE w wybranych
aspektach okazała się nadzwyczaj odporna na tle innych krajów uprzemysłowionych, a jej
udział w globalnym PKB spadał wolniej, niż miało to miejsce w Japonii czy USA. Unia
utrzymała także relatywnie silną pozycję w handlu towarami wzmacniając także swoją
przewodnią rolę w handlu usługami89.
86 Małuszyńska E., Gruchman B., Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Wyd. PWN, Warszawa 2012, s.
357. 87 Tamże, s.358. 88 Tamże, s.358. 89 http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/pl/displayFtu.html?ftuId=FTU_6.2.1.html
43
WNIOSKI
Politykę handlową Unii Europejskiej należy postrzegać w kontekście dwóch ważnych
dzisiaj czynników. Pierwszy z nich to znaczenie samej Unii jako jednego z głównych
partnerów handlowych na arenie międzynarodowej. Drugi to sposób, w jaki środowisko
międzynarodowe zmienia się pod wpływem globalizacji.
Unia Europejska jest największą gospodarką świata, największym eksporterem
i importerem, czołowym inwestorem i obszarem realizacji inwestycji zagranicznych oraz
największym dawcą pomocy. Pomimo iż na Unię przypada zaledwie 7% ludności świata,
skupia ona ponad jedną czwartą światowego bogactwa mierzonego produktem krajowym
brutto (PKB) a całkowitą wartością towarów i usług.
Istotnym aspektem, który przyczynia się do wzrostu unijnej konkurencyjności jest
zawieranie przez Unię Europejską umów o strefach wolnego handlu z państwami trzecimi.
Niniejsze strefy mają na celu zwiększenie możliwości eksportowych producentów unijnych.
W praktyce, mają także na celu zapewnienie korzystnych warunków dla sprzedaży towarów
i usług na rynkach poza unijnych.
Jednolity rynek, który zapewnia swobodny przepływ towarów, usług, osób i kapitału
w granicach UE, jest fundamentem zdolności Unii do tworzenia miejsc pracy dzięki
wymianie handlowej z innymi państwami i regionami. To właśnie Unia, nie zaś rządy
krajowe, odpowiada za ten rynek. Zarządza ona również stosunkami handlowymi z resztą
świata. Mówiąc jednym głosem, UE liczy się w międzynarodowych negocjacjach
handlowych znacznie bardziej niż którekolwiek z państw członkowskich występujące
wyłącznie we własnym imieniu. Unia jest aktywnym partnerem gospodarczym i politycznym,
który ma coraz szerszy zakres interesów i zobowiązań zarówno w skali regionalnej, jak
i globalnej.
W 2012 r. Unia Europejska nie tylko zajmowała pozycję największego na świecie
eksportera i inwestora, lecz była także głównym partnerem handlowym dla ponad 100 krajów
z całego świata. Niemniej w latach 2002-2013 udział europejskiego eksportu w handlu
międzynarodowym stopniowo zmalał na rzecz rosnących wpływów handlu rosyjskiego oraz
chińskiego. Podobne tendencje obserwowane były w imporcie. Wskazywałoby to na
stopniową utratę konkurencyjności towarów europejskich, głównie względem towarów
z prężnie rozwijających się krajów azjatyckich.
Wśród krajów UE w obszarze handlu zewnętrznego oraz wewnętrznego
bezkonkurencyjnie największym uczestnikiem rynku były Niemcy. W eksporcie główną rolę
odgrywał sprzęt transportowy oraz maszyny, wyroby gotowe a także produkty chemiczne.
Natomiast czołową pozycję w imporcie zajmowały paliwa mineralne, dalej sprzęt
transportowy i maszyny oraz inne gotowe produkty.
Polityka handlowa Unii jest integralną częścią składową szerszej strategii „Europa
2020”, mającej na celu zwiększenie zatrudnienia oraz stworzenie nowocześniejszej,
efektywniejszej i bardziej zrównoważonej gospodarki. Dynamiczna gospodarka krajowa
wymaga od UE coraz większej konkurencyjności za granicą. Znaczenie wolnego handlu dla
wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy jest dziś większe niż kiedykolwiek
wcześniej. Dwie trzecie importu stanowią surowce, towary pośrednie oraz komponenty
44
potrzebne producentom unijnym. Rynek Europy musi pozostać otwarty na te dostawy. Ich
ograniczenie bądź podniesienie kosztów importu przyniosłoby niepożądany skutek w postaci
zwiększenia kosztów i zmniejszenia konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw zarówno
w kraju, jak i za granicą. Obok rozwoju jednolitego rynku i ukierunkowanych
ogólnoeuropejskich inwestycji w takich obszarach, jak badania naukowe, edukacja i energia,
wolny handel jest jedną z kluczowych sił napędowych stymulujących europejską gospodarkę.
Unijna polityka aktywnego wolnego handlu w stosunkach z gospodarkami rynków
wschodzących zapewnia Unii perspektywy wzrostu i nowe możliwości wymiany handlowej.
Zgodnie z szacunkami Międzynarodowego Funduszu Walutowego do 2015 r. aż 90%
przyszłego wzrostu gospodarczego będzie generowane poza Europą (z czego jedna trzecia
w samych Chinach).
45
BIBLIOGRAFIA
1. Balassa B., TRADE Liberalization and Revealed Comaprative Advantage, The
Manchester School of Economics and Social Studies, 1965, vol.33
2. Bieńkowski W., Lis S., Konkurencyjność gospodarcza USA, folia Occonomica
Cracoviensia, vol. 30, PAN, Warszawa, 1988
3. Bilski J., Międzynarodowy system walutowy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne
2006. s. 112.
4. Bossak J., Bieńkowski W., Konkurencyjność gospodarki Polski w dobie integracji
z Unią Europejską i globalizacji, Tom II, Warszawa, SGH 2001.
5. Bossak J., Konkurencyjność gospodarki polskiej a rola państwa przed akcesją do Unii
Europejskiej, UW, Białystok 2000
6. Bożyk R, Misala P., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE,
Warszawa 1999
7. Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2001
8. Chrabonszczewska E., Międzynarodowe organizacje finansowe, Poltext, Warszawa
1991
9. Dach Z., Globalne problemy współczesnego świata, Prace Naukowe WSPiM,
Chrzanów 2002, nr 6.
10. Di Mauro F., Forster K., Competitiveness as a Multi-Dimensional Concept, w: Di
Mauro F., Mandel B.R. red., Recovery and Beyond. Lessons for Trade Adjustment
and Competitiveness, ECB, Frankfurt am Main, 2011
11. Flejterski S., Wahl P., Ekonomia globalna. Synteza, Difin, Warszawa 2003,
12. Gorynia M., Międzynarodowa konkurencyjność polskiej gospodarki a polityka
ekonomiczna, „Ekonomista” 1996, nr 3
13. Grabowski T., Unia europejska – mechanizmy integracji gospodarczej, Wyd. Adam
Marszałek, Warszawa 2008
14. Grącik- Zajączkowska M., Unia Europejska i Stany Zjednoczone w Światowej
Organizacji Handlu, Warszawa 2010, s. 115–116
15. Guzek M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze: zarys teorii i polityki handlowej,
PWE, Warszawa.
16. Iskra W., s, Fundacja Innowacja, Wyższa Szkoła Społeczno-Ekonomiczna Warszawa
2004.
17. Johns R.A., International Trade theories and the evolving Intaernational Economy, St.
martin PRESS, New York 1985
18. Kawecka-Wyrzykowska E., Synowiec E., Unia Europejska, Przygotowania Polski do
członkowstwa, IKCHZ, Warszawa 2001
19. Kołodko G., Wędrujący świat, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008
20. Kisiel M., Internet a konkurencyjność banków w Polsce, CeDeWu, Warszawa 2005
21. Krugman P., Competitiveness: A Dangerous Obsession, „Foreign Affairs” 1994, nr 2.
22. Kuś Artur, Kompetencje wyłączne Unii Europejskiej w zakresie Wspólnej Polityki Handlowej i unii
celnej, Wyd. KUL, Warszawa 2012,
23. Latoszek E., Proczek M., Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie,
Wyd. Elipsa, Warszawa 2006.
46
24. Liberska B., Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, PWE, Warszawa 2002,
25. Lubiński M., Konkurencyjność gospodarki czy przedsiębiorstwa, „Gospodarka
Narodowa” 1995, nr 6.
26. Lubiński M., Michalski M., Misała J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki.
Pojęcia i sposób mierzeni, IR i SS, Warszawa, SGH 2002.
27. Ładyka S., Z teorii integracji gospodarczej, Warszawa 2000.
28. Małuszyńska E., Gruchman B., Kompedium wiedzy o Unii Europejskiej, Wyd. PWN,
Warszawa 2012
29. Misiak W., Globalizacja – więcej niż podręcznik, Difin, Warszawa 2007
30. Olczyk M., Konkurencyjność – spór wokół definicji, „Gospodarka w Praktyce i Teorii”,
Instytut Ekonomii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005, nr 1(16)
31. Orłowska R., Żołądkiewicz K., Globalizacja i regionalizacja w gospodarce światowej,
PWE, 2011
32. Porter M., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001,
33. Porter M., The Competitive Advantage of Nations, The Free Press, A Division of
Macmillan Inc., New York 1990
34. Radło M.J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji,
czynników i miar, Instytut Gospodarki Światowej, Warszawa 2008, s.3.
35. Ruszkowski J., E. Górnicz, M. Żurek, Leksykon integracji europejskiej, Wyd.
Naukowe PWN, Warszawa 2002
36. Smoczyński J., 2012, Fundusz ostatniej szansy, dodatek do „Polityki”, nr 1.
37. Witkowski P, Hanclich P., Milarczyk-Woźniak A., Środki polityki handlowej
w wymianie międzynarodowej na przykładzie Unii Europejskiej, Wyd. WSCiL,
Warszawa 2011
38. Wysokińska Z., Konkurencyjność w międzynarodowym i globalnym handlu towarami
technologicznie intensywnymi (high-tech), Studia Europejskie, Centrum Europejskie
Uniwersytetu Warszawskiego 2002, nr 1
39. Wziątek-Kubiak A., Kontrowersje wokół konkurencyjności w teorii ekonomii, „Ekonomista”
2004, nr 6, s. 805–807
40. http://ec.europa.eu/eurostat
41. https://www.wto.org
47
SPIS WYKRESÓW I TABEL
Rysunek 1. Główne podmioty handlu międzynarodowego, 2012 r.(w mld EUR)
Rysunek 2. Rozwój handlu międzynarodowego, UE-28, 2003–2013 r. (1)(w mld EUR)
Rysunek 3. Handel wewnętrzny i zewnętrzny UE-28, 2013 r.(import i eksport, % udziału w
całkowitej wielkości handlu)
Rysunek 4. Główni partnerzy handlowi w zakresie eksportu, UE-28, 2013 r.(% udziału w
eksporcie zewnętrznym UE-28)
Rysunek 5. Główni partnerzy handlowi w zakresie eksportu, UE-28, 2003 r.(% udziału w
eksporcie zewnętrznym UE-28)
Rysunek 6. Główni partnerzy handlowi w zakresie importu, UE-28, 2013 r.(% udziału w
imporcie zewnętrznym UE-28)
Rysunek 7. Główne eksportowane produkty, UE-28, lata 2008 i 2013(% udziału w eksporcie
zewnętrznym UE-28)
Rysunek 8. Główne importowane produkty, UE-28, lata 2008 i 2013 (% udziału w imporcie
zewnętrznym UE-28)
Tabela 1. Podstawowe obszary i mierniki konkurencyjności
Tabela 2. Eksport oraz import krajów UE w latach , 2002, 2012 oraz 2013
Tabela 3. Główne podmioty handlu międzynarodowego w gospodarce, lata 2002, 2007 i 2012
(w mld EUR)
Tabela 4. Udziały w światowym rynku importu i eksportu w latach 2002, 2012 (% )
Tabela 5. Udział krajów członkowskich UE-28 w handlu zewnętrznym w 2013 r.
Tabela 6. Handel wewnątrzunijny, handel zewnętrzny w krajach członkowskich UE-28 w
2012 i 2013 r. (w mld EUR)
Tabela 7. Handel zewnętrzny UE-28 w podziale na głównych partnerów handlowych, UE-28,
2003–2013 r.(w mld EUR)
Tabela 8. Handel zewnętrzny UE-28 w podziale według głównych produktów, UE-28, lata
2008, 2012 i 2013