8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 1/82

 

พระไตรปฎก: ส งท ชาวพทธตองร  ©  พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต)

ISBN: 974 91539 1 X

ดร.

สมศล 

ฌานวงศะ 

แปลเปนภาษาองกฤษ 

 – ฉบบภาษาองกฤษ พมพคร งแรก พ.ศ. ๒๕๔๕ 

เปนบทความเร อง ‘What a true Buddhist should know about

the Pali Canon’  ในวารสาร   Manusya: Journal of 

 Humanities (Special Issue No. 4, 2002)

 –  ฉบบสองภาษา พมพคร งแรก พ.ศ. ๒๕๔๖ 

คณะผ ศรทธารวมกนจดพมพเปนธรรมทาน  จานวน ๓๐,๐๐๐ เลม 

พมพท  บรษท เอส. อาร. พร นต ง แมส โปรดกส จากด โทรศพท/โทรสาร 0-2584-2241

The Pali Canon: What a Buddhist Must 

Know © P. A. PayuttoISBN: 974 91539 1 X 

Translated into English by Dr Somseen Chanawangsa

 –  The English version first published 2002 

as an article entitled ‘What a true Buddhist should know

about the Pali Canon’ in Manusya: Journal of 

 Humanities (Special Issue No. 4, 2002)

 –  The bilingual version first published 2003

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 2/82

 

Printed by S. R. Printing Mass Products, Co. Ltd.Telephone/Fax: 0-2584-2241

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 3/82

 

คาปรารภ วารสาร   Manusya: Journal of Humanities 

ของสานกงานกองทนสนบสนนการวจยและจฬาลงกรณมหาวทยาลย 

ฉบบพเศษ  ๔, ๒๐๐๒  วาดวยพระไตร ปฎก  ไดตพมพบทความของอาตมภาพเร อง  “What a true Buddhist shouldknow about the Pali Canon” (หนา ๙๓ – ๑๓๒)

บทความขางตนน น  เปนคาแปลภาษาองกฤษของเน อความท เลอกมาจากขอเขยนภาษาไทยของอาตมภาพ ๓ เร อง ผ แปลคอ ดร.สมศล  ฌานวงศะ  ราช บณฑต  และรองศาสตราจารยแหงสถาบนภาษา จฬา- ลงกรณมหาวทยาลย  ไดเลอกเน อความจากแหลงท งสามน นมาจดเรยงใหเปนบทความท ส นลง แตมสาระจบสมบรณในตว 

บดน   ผ แปล  โดยการสนบสนนของคณะผ ศรทธา  มอาจารยภาวรรณ  หมอกยา  แหงคณะอกษรศาสตร  จฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนตน ไดขออนญาตนาบทความดงกลาวน มาพมพเปนเลมตางหาก ช อวา พระไตรปฎก: ส งท ชาวพทธตองร   เพ อเผยแพรใหกวางขวางย งข น อาตมภาพขออนโมทนา  เพราะบทแปลท จดเรยงใหมน เปนประมวลความท กะทดรด จะเปนค มอในการศกษาพระไตรปฎก ชวยเสรมความเขาใจในพระพทธ-ศาสนาไดพอสมควร 

อน ง  เพ อเสรมคณคาของหนงสอเลมน   ผ แปลไดนาเน อหา

ภาษาไทยท สอดคลองกนมาบรรจลงไปดวยในหนาท ค กบฉบบแปล  พรอมท งปรบถอยความท งสองฉบบใหเขากน  จงหวงวา  ผ ท ศกษาพระพทธ-ศาสนาอยางจรงจงจกไดรบประโยชนเพ มข นจากการอานเน อหาท งสองภาษาควบค กน 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 4/82

 

พระธรรมปฎก 

๒๔  เมษายน ๒๕๔๖ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 5/82

 

สารบญ 

คาปรารภ ivบทคดยอ  ๑ บทนา  ๓ พระพทธศาสนาไม ใชปรชญา  ๓ 

พระพทธพจน: แกนแทของพระพทธศาสนา  ๔  พระไตรปฎก: ขอควรร  เบ  องตน  ๕  

ภาคหน ง  ๗ ความสาคญของพระไตรปฎก  ๗ พระไตรปฎกกบพระรตนตรย  ๗ พระไตรปฎกกบพทธบรษท ๔   ๘ พระไตรปฎกกบพระสทธรรม ๓  ๙  พระไตรปฎกกบไตรสกขา  ๑๐ 

สงคายนา: การซกซอมทบทวนพทธพจน  ๑๒ การสงคายนาคออะไร  ๑๒ 

ปฐมสงคายนา  ๑๔  กาเนดพระพทธศาสนาฝายเถรวาท  ๑๗ พระไตรปฎกเกดข  นไดอยางไร? ๑๗ พระไตรปฎกมการรกษาสบทอดมาถงเราไดอยางไร? ๑๙  พระไตรปฎกท มการทองจามความแมนยาเพยงไร? ๒๒ พระไตรปฎกท เปนลายลกษณอกษรเลา? ๒๔  ฉฏฐสงคตและภายหลงจากน  น  ๒๗ 

ภาคสอง  ๒๙  พระไตรปฎกเขากนไดกบสถานการณของโลกปจจบน  ๒๙  การจดหมวดหม คมภร ในพระไตรปฎก  ๓๒ สรปสาระของพระไตรปฎก ๔๕  เลม (เรยงตามลาดบเลม) ๓๔  

พระวนยปฎก  ๓๔  พระสตตนตปฎก  ๓๖ พระอภธรรมปฎก  ๔๔  

อรรถกถาและคมภรช  นหลง  ๔๙  บญชลาดบเลมพระไตรปฎกจบค กบอรรถกถา  ๕๕  คมภรสาคญอ นๆ  ๖๓ 

บทสรป  ๖๕  บนทกของผ  แปล  ๗๐ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 6/82

๑  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

บทคดยอ 

พระไตรปฎก  คอคมภรท คาส งสอนของพระพทธเจา หรอพระ

ธรรมวนย 

สถตอย  

คาวา ตปฏก 

ในภาษาบาลแปลวา “

ตะกรา 

๓ 

ใบ 

[ท บรรจคาสอน]” หมายถงหลกคาสอนหมวดใหญ ๓ หมวด เน องจากพระพทธเจาตรสไวอยางชดเจนวา  พระธรรมวนยจะ

เป นศาสดาแทนพระองค ภายหลงท พระองคล วงลบไปแลว  

พระไตรปฎกจงเปนท ท ชาวพทธยงสามารถเขาเฝาพระศาสดาของตน  

และศกษาพระปรยตศาสน  แมพระองคจะเสดจปรนพพานไปกวา 

๒,๕๐๐ ปแลวกตาม 

การสงคายนาคร งแรก  ซ งมวตถประสงคในการรวบรวมและจด

หมวดหม พทธพจน ไดจดข นภายหลงจากพทธปรนพพาน  ๓ เดอน เน องจากเปนการดาเนนการโดยท ประชมพระอรหนตเถระ ๕๐๐ องค การสงคายนาคร งน จงเปนจดเร มตนของพระพทธศาสนาฝายเถรวาทดงท เราร จกกนในปจจบน  ในระหวางการสงคายนา เม อมการลงมตยอมรบคาสอนสวนใดแลว ท ประชมกจะสวดพรอมๆ กน เน อหาท สวดน จงถอเปนการรบรองวาใหใชเปนแบบแผนท จะตองทรงจาชนดคาตอคาเพ อถายทอดแกผ อ นและสบทอดแกอนชน 

คาสอนดงท สบทอดกนมาดวยปากเปลาเชนน ไดจารกเปนลาย

ลกษณอกษรเปนคร งแรกในคราวสงคายนาคร งท  ๔ ท จดข นในประเทศศรลงกา เม อราวป พ.ศ. ๔๖๐ 

หลงจากเวลาผานไป ๒,๕๐๐ ปและภายหลงการสงคายนาคร งสาคญ ๖ คร ง พระไตรปฎกบาลของพระพทธศาสนาฝายเถรวาทเปนท ยอมรบกนโดยท วไปวาเปนบนทกคาสอนของพระพทธเจาท เกาแก

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 7/82

๒  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ท สด ด งเดมท สด สมบรณท สด และถกตองแมนยาท สด ท ยงคงมอย ในปจจบน 

ในฐานะท เปนแหลงอางองข นสดทายสงสด พระไตรปฎกใชเปน

มาตรฐานหรอเกณฑตดสนวาคาสอนหรอวธปฏบตอยางหน งอยางใดเปนของพระพทธศาสนาจรงหรอไม  ดงน นจงเปนหนาท และความรบผดชอบของชาวพทธทกคนท จะรกษาปกปองพระไตรปฎก ซ งมความสาคญอยางย งยวดตอการอย รอดของพระพทธศาสนา  และดงน นจงหมายถงตอประโยชนสขของชาวโลกดวย 

หนงสอเลมน จะบรรยายเร องราวท วไปเก ยวกบพระไตรปฎก 

ดวยการกลาวถงปญหาสาคญๆ เชน พระไตรปฎกคออะไร? ทาไมจงมความสาคญมาก? การสงคายนาคออะไร  และดาเนนการอยางไร?

พระไตรปฎกมการรกษาสบทอดมาถงเราไดอยางไร? มความสมพนธเก ยวของกบโลกยคปจจบนอยางไร ? นอกจากน ยงไดสรปสาระโดยยอของพระไตรปฎกพรอมท งกลาวถงคมภรประกอบอกดวย 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 8/82

๓  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

บทนา 

พระพทธศาสนาไม ใชปรชญา กอนท จะกลาวถงเร องพระไตรปฎกตอไป  เราจาตองแยกให

ออกระหวางปรชญากบศาสนา ปรชญาเปนเร องของการคดหาเหตผลเปนสาคญ และถกเถยงกนในเร องเหตผลน นเพ อสนนษฐานความจรง เร องท ถกเถยงหรอคดหาน นอาจจะไมเก ยวกบการดาเนนชวตท เปนอย  เชน  นกปรชญาอาจจะถกเถยงกนวา  จกรวาลเกดข นเม อไรและจะไปส นสดเม อไร โลกจะแตกเม อไร  ชวตเกดข นเม อไร  เปนตน และนกปรชญากไมจาเปนตองดาเนนชวตตามหลกการอะไร  หรอแมแตใหสอดคลองกบส งท ตนคด  เขาคดหาเหตผลหาความจรงของเขาไป  

โดยท วาชวตสวนตวอาจจะเปนไปในทางท ตรงขามกได 

เชน 

นกปรชญาบางคนอาจจะเปนคนค มดค มราย  บางคนสามะเลเทเมา  บางคนมทกขจนกระท งฆาตวตาย 

แตศาสนาเปนเร องของการปฏบต เร องของการดาเนนชวตหรอการนามาใชใหเปนประโยชนในชวตจรง  การปฏบตน นตองมหลกการท แนนอนอยางใดอยางหน งท ยอมรบวาเปนจรง   โดยมจดหมายท แสดงไวอยางชดเจนดวย 

เพราะฉะน นผ ปฏบตคอศาสนกชน   เร มตนกตองยอมรบท จะ

ปฏบตตามหลกการของศาสนาน น  ตามท   องคพระศาสดา  ไดแสดงไว ซ งเราเรยกวา คาสอน ดวยเหตน  ศาสนกจงม งไปท ตวคาสอนของพระศาสดาซ งรวบรวมและรกษาสบทอดกนมาในส งท เรยกกนวา  คมภร 

เม อมองในแงน   พระพทธศาสนาจงมใชเปนปรชญา  แตเปนศาสนา มพระสมณโคดมเปนพระศาสดา ซ งชาวพทธทกคนเช อในการ

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 9/82

๔  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ตรสร ของพระองค สอนวธการดาเนนชวตท เม อถงท สดแลวจะนาไปส เปาหมายคอการหลดพนจากความทกข  คมภรขนาดใหญท บรรจหลกคาสอนเรยกวา  พระไตรปฎก  ชาวพทธท แทจะตองปฏบตตามคาสอน

ใหถกตอง 

เพ อใหไดรบประโยชนจากพระศาสนามากท สด 

และเพ อเปนหลกประกนวธปฏบตท ถกตอง  กจาเปนตองมความเขาใจพ นฐานเก ยวกบเร องพระไตรปฎก 

พระพทธพจน: แกนแทของพระพทธศาสนา คาวา  พระพทธศาสนา  วาโดยท วไป  มความหมายกวางมาก 

รวมต งแตหลกธรรม  พระสงฆ  องคกร  สถาบน  กจการ  ไปจนถงศาสนสถาน  และศาสนวตถ  ทกอยาง  แตถาจะเจาะลงไปใหถง

ความหมายแทท เปนตวจรง  พระพทธศาสนากมความหมายตรงไปตรงมาตามคาแปลโดยพยญชนะของคาวา   พระพทธศาสนา น นเองวา  “คาส งสอนของพระพทธเจา”  น คอตวแทตวจรงของพระพทธศาสนา  ส งอ นนอกจากน เปนสวนขยายออกหรองอกข นมาจากคาสอนของพระพทธเจาน น 

เม อจบความหมายท เปนตวแทไดแลว กจะมองเหนวา ความดารงอย ของพระพทธศาสนา  หมายถงความคงอย แหงคาสอนของพระพทธเจา หากคาส งสอนของพระพ ทธเจาเลอนลางหายไป  แมจะม

บคคล  กจการ  ศาสนสถาน  และศาสนวตถใหญโตมโหฬารมากมายเทาใด  กไมอาจถอวามพระพทธศาสนา แตในทางตรงขาม แมวาส งท เปนรปธรรมภายนอกดงกลาวจะสญหาย ถาคาส งสอนของพระพทธเจายงดารงอย   คนกยงร จกพระพทธศาสนาได  ดวยเหตน   การดารงรกษาพระพทธศาสนาท แทจรง  จงหมายถงการดารงรกษาคาส งสอนของพระพทธเจา 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 10/82

๕  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

กลาวใหเฉพาะลงไปอก  คาส งสอนของพระพทธเจาน น  กไดแกพทธพจน หรอพระดารสของพระพทธเจาน นเอง ดงน น วาโดยสาระ  การดารงรกษาพระพทธศาสนา  จงหมายถงการดารงรกษาพระ

พทธพจน 

อน ง พระพทธพจนน น เปนพระดารสท พระพทธเจาตรสแสดงธรรมและบญญตวนยไว  กอนพทธปรนพพานไมนาน  พระพทธเจาตรสไวเองวาจะไมทรงต งพระภกษองคใดเปนศาสดาแทนพระองคเม อพระองคปรนพพานลวงลบไป  แตไดทรงมอบหมายใหชาวพทธไดร กนวา พระธรรมวนยน นแหละเปนพระศาสดาแทนพระองค ชาวพทธจานวนมากถงกบจาพทธพจนภาษาบาลไดวา 

โย โว อานนท มยา ธมโม จ วนโย จ เทสโต ป  ตโต 

โส  โว มมจจเยน สตถา “ดกอนอานนท! ธรรมและวนยใด ท เราไดแสดงแลว และบญญตแลว  แกเธอท งหลาย  ธรรมและวนยน น  จกเปนศาสดาของเธอท งหลาย โดยกาลท เราลวงลบไป” 

โดยนยน   พระพทธพจน  จงเปนท งพระพทธศาสนาคอคาตรสสอนของพระพทธเจา  และท ธารงสถตพระศาสดา  โดยทรงไวและประกาศพระธรรมวนยแทนพระพทธองค 

พระไตรปฎก: ขอควรร  เบ องตน 

คมภรท บรรจพทธพจน  คอพระธรรมวนย  มช อท ชาวตะวนตกร จกกนโดยท วไปวา  Pali  Canon  หรอ   Buddhist 

Canon ท งน กเพราะวา เปนท ประมวลหลกการพ นฐานของศาสนา (=canon) ซ งในท น เก ยวกบพระพทธศาสนา (=Buddhist)และขอความในคมภรน บนทกดวยภาษาบาล (=Pali) แตคาบาลท เรยก พระไตรปฎก กคอ ตปฏก จากคาวา ต “สาม” + ปฏก “ตารา,

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 11/82

๖  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

คมภร, หรอ กระจาด (อนเปนภาชนะบรรจของ)” ซ งตามตวอกษรใชหมายถงคาสอนหมวดใหญ ๓ หมวด คอ 

พระวนยป ฎก  ไดแกประมวลระเบยบขอบงคบของบรรพชตท 

พระพทธเจาทรงบญญตไวสาหรบภกษและภกษณ 

พระสตตนตปฎก   ไดแกประมวลพระสตรหรอคาสอนท พระพทธเจาทรงแสดงยกเย องไปตางๆ  ใหเหมาะกบบคคลสถานท เหตการณ มเร องราวประกอบ 

พระอภธรรมปฎก ไดแกประมวลคาสอนท เปนเน อหาหรอหลกวชาลวนๆ ไมเก ยวดวยบคคลหรอเหตการณ ไมมเร องราวประกอบ 

อนท จรง  พระไตรปฎกมใชคมภรเพยงเลมเดยว  แตเปนคมภรชดใหญท มเน อหาถง  ๘๔,๐๐๐  พระธรรมขนธ  ฉบบพมพดวย

อกษรไทยนยมจดแยกเปน  ๔๕  เลม  เพ อหมายถงระยะเวลา  ๔๕ พรรษาแหงพทธกจ  นบรวมไดถง  ๒๒,๓๗๙ หนา (ฉบบสยามรฐ)หรอเปนตวอกษรประมาณ  ๒๔,๓๐๐,๐๐๐  ตว  แตละปฎกมการจดแบงหมวดหม บทตอน  ซอยออกไปมากมายซบซอน (โปรดดเคาโครงในการจดหมวดหม ในแผนภมหนา ๓๓)

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 12/82

๗  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ภาคหน ง ความสาคญของพระไตรปฎก 

ความสาคญของพระไตรปฎกตอการธารงรกษาพระศาสนาน น 

เราจะเขาใจไดชดย งข นเม อมองเหนความสมพนธของพระไตรปฎกกบสวนอ นๆ ของพระพทธศาสนา 

• พระไตรปฎกกบพระรตนตรย เหตผลหลกท พระไตรปฎกมความสาคญอยางย งยวดกคอ  เปน

ท รกษาพระรตนตรย   ซ งเปนไตรสรณะของชาวพทธทกคนเชนกน 

ดงน  (๑) พระไตรปฎกเปนท สถตของพระพทธเจา  อยางท ได

บอกต งแตตนแลววา  ธรรมวนยจะเปนศาสดาแทนพระองค  เม อพระองคปรนพพานไปแลว  ในแงน   ชาวพทธจงยงคงสามารถเขาเฝาพระศาสดาในพระไตรปฎกได แมพระองคจะลวงลบไปกวา ๒,๕๐๐ ปแลวกตาม 

(๒) พระไตรปฎกทาหนาท ของพระธรรม  เราร จกพระธรรมวนย  คอคาส งสอนของพระพทธเจาจากพระไตรปฎก  พระ

ธรรมวนยน น เราเรยกส นๆ วา พระธรรม เวลาเราจะแสดงอะไรเปนสญลกษณแทนพระธรรม   เรากมกใชพระไตรปฎกเปนเคร องหมายของพระธรรม 

(๓) พระไตรปฎกเปนท รองรบพระสงฆ  พระสงฆน นเกดจากพทธ-บญญตในพระไตรปฎก  หมายความวา  พระภกษท งหลายท 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 13/82

๘  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

รวมเปนภกข สงฆะคอภกษสงฆน น  บวชข นมาและอย ไดดวยพระวนย 

วนยปฎกเปนท บรรจไวซ งกฎเกณฑ  กตกา ท รกษาไวซ งภกข

สงฆะ 

สวนสงฆะน นกทาหนาท เปนผ ท จะรกษาสบทอดพระศาสนา 

สงฆะจงผกพนเน องอย ดวยกนกบพระไตรปฎก 

รวมความวา พระรตนตรย ตองอาศยพระไตรปฎกเปนท ปรากฏตวแกประชาชนชาวโลก   เร มต งแตพทธศาสนกชนเปนตนไป  พระไตรปฎก  จงมความสาคญในฐานะเปนท ปรากฏของพระรตนตรย ดงน น  การธารงพระไตรปฎกจงเปนการธารงไวซ งพระรตนตรย  ซ งกคอการธารงรกษาพระพทธศาสนา 

• 

พระไตรปฎกกบพทธบรษท 

๔ 

พระพทธเจาเคยตรสวา พระองคจะปรนพพานตอเม อพทธบรษท 

๔  คอ ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ท งหลายท งปวง  คอ พระภกษ ท งเถระ  ท งมชฌมะ  ท งนวกะ  ภกษณกเชนเดยวกน  พรอมท งอบาสก  

อบาสกา ท งท ถอพรหมจรรย และท เปนผ ครองเรอนท งหมด  ตองเปนผ มคณสมบตท จะรกษาพระศาสนาได คอ 

(๑) ต องเป นผ  มความร    เ ข า ใจหลกธรรมคาสอนของพระพทธเจาไดด และประพฤตปฏบตไดถกตองตามคาสอน 

(๒)นอกจากร เขาใจเอง  และปฏบตไดดแลว  ยงสามารถบอกกลาวแนะนาส งสอนผ อ นไดดวย 

(๓) เม อมปรปวาทเกดข น  คอ คาจวงจาบสอนคลาดเคล อนผดเพ ยนจากพระธรรมวนย กสามารถช แจงแกไขไดดวย 

ตอนท พระองคจะปรนพพานน น  มารกมากราบทลวา เวลาน พทธ-บรษท  ๔ มคณสมบตพรอมอยางท พระองคไดตรสเหมอนกบ

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 14/82

๙  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

เปนเง อนไขไวแลว พระพทธเจาทรงพจารณาเหนวาเปนอยางน น จงทรงรบท จะปรนพพาน โดยทรงปลงพระชนมายสงขาร 

พทธดารสน  กเหมอนกบวาพระพทธเจาทรงฝากพระพทธศาสนา

ไวกบพทธบรษทท ง 

๔ 

แตต องมองใหตลอดดวยว า 

ทรงฝากพระพทธศาสนาไวกบพทธบรษทท เปนอยางไร 

ชาวพทธจะเปนผ มคณสมบตถกตองท จรรโลงพระศาสนาไว กเร มดวยมคมภรท จะใหเรยนร เขาใจพระธรรมวนยอนเปนของแทกอน 

เปนอนวา  ในแงน พระไตรปฎกกเปนหลกของพทธบรษท  ตองอย ค กบพทธบรษท  โดยเปนฐานใหแกพทธบรษท  ซ งจะทาใหชาวพทธเปนผ มคณสมบตท จะรกษาพระศาสนาไวได 

สองฝายน  คอ ตวคนท จะรกษาพระศาสนา กบตวพระศาสนาท 

จะตองรกษา  ตองอาศยซ งกนและกน  พระศาสนาจะดารงอย และจะเกดผลเปนประโยชน กตองมาปรากฏท ตวพทธบรษท ๔ ตองอาศยพทธบรษท ๔ เปนท รกษาไว พรอมกนน นในเวลาเดยวกน พทธบรษท ๔ จะมความหมายเปนพทธบรษทข นมาได  และจะไดประโยชนจากพระพทธศาสนากเพราะมธรรมวนยท รกษาไวในพระไตรปฎกเปนหลกอย  • พระไตรปฎกกบพระสทธรรม ๓ 

อกแงหน ง พระพทธศาสนาน  ตวแทตวจรงถาสรปงายๆ กเปน 

๓ ดงท เรยกวาเปน สทธรรม ๓ คอ ปรยต ปฏบต และปฏเวธ 

ปรยต  กคอพทธพจนท เรานามาเลาเรยนศกษา  ซ งอย ในพระไตร-ปฎก ถาไมมพระไตรปฎก พทธพจนกไมสามารถมาถงเราได เราอาจกลาวไดวา ปรยตเปนผลจากปฏเวธ และเปนฐานของการปฏบต 

พระพทธเจาเม อทรงบรรลผลการปฏบตของพระองคแลว  จงทรงนาประสบการณท เปนผลจากการปฏบตของพระองคน นมาเรยบ

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 15/82

๑๐  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

เรยงรอยกรองส งสอนพวกเรา คอทรงส งสอนพระธรรมวนยไว คาส งสอนของพระองคน น กมาเปนปรยตของเรา คอเปนส งท เราจะตองเลาเรยน แตปรยตท เปนผลจากปฏเวธน น หมายถงปฏเวธของพระพทธ-

เจาโดยเฉพาะ 

คอผลการปฏบตของพระพทธเจา 

และท พระพทธเจาทรงยอมรบเทาน น ไมเอาผลการปฏบตของโยค  ฤๅษ ดาบส นกพรตชไพร อาจารย เจาลทธ หรอศาสดาอ นใด 

ถาไมไดเลาเรยนปรยต  ไมร หลกคาสอนของพระพทธเจา  การปฏบตของเรากเขว กผด กเฉไฉ ออกนอกพระพทธศาสนา ถาปฏบตผด กไดผลท ผด หลอกตวเองดวยส งท พบซ งตนหลงเขาใจผด ปฏเวธกเกดข นไมได 

ถาไมมปรยตเปนฐาน ปฏบตและปฏเวธกพลาดหมด เปนอนวา

ลมเหลวไปดวยกน พดงายๆ วา จากปฏ  เวธของพระพทธเจา กมาเปนปรยตของเรา  

แลวเรากปฏบตตามปรยตน น เม อปฏบตถกตอง กบรรลปฏเวธอยางพระพทธเจา ถาวงจรน ยงดาเนนไป  พระศาสนาของพระพทธเจากยงคงอย  

ปรยตท มาจากปฏเวธของพระพทธเจา และเปนฐานแหงการปฏบตของพวกเราเหลาพทธบรษทท งหลาย  กอย ในพระไตรปฎกน แหละ 

ฉะน น  มองในแงน กไดความหมายวา  ถาเราจะรกษาปรยต  ปฏบต และปฏเวธไว กตองรกษาพระไตรปฎกน นเอง 

ตกลงวา ในความหมายท จดแบงตวพระศาสนาเปนสทธรรม  ๓ 

หรอบางทแยกเปนศาสนา ๒ คอ ปรยตศาสนา  กบ ปฏบตศาสนา  น น 

รวมความกอย ท พระไตรปฎกเปนฐาน จงตองรกษาพระไตรปฎกไว  เม อรกษาพระไตรปฎกได กรกษาพระพทธศาสนาได 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 16/82

๑๑  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

• พระไตรปฎกกบไตรสกขา อกแงหน ง เราอาจมองลกลงไปถงช นท เอาพระพทธศาสนาเปน

เน อเปนตวของเรา 

หรอเปนชวตของแตละคน 

พระพทธศาสนาในความหมายท เปนแกนสารแทๆ กคอผลท เกดข นเปนความด  เปนความเจรญกาวหนางอกงามข น หรอเปนการพฒนาข นของไตรสกขาในชวตของเราน เอง 

พระพทธศาสนาชนดท เปนเน อเปนตวเปนชวตของเราน  กตองอาศยพระไตรปฎกอกเชนกน เพราะวาพระพทธศาสนาในความหมายน  หมายถงการท สามารถละโลภะ โทสะ โมหะ ได การท จะละ โลภะ 

โทสะ โมหะ ได กดวยการปฏบตตาม ศล สมาธ ปญญา 

อน ง ในการจดระเบยบหมวดหม คาสอนเปนพระไตรปฎก ตามท นยมสบกนมา จะนาแตละปฎกไปเช อมโยงสมพนธกบไตรสกขาแตละขอ ดงน  

• พระวนยปฎก  เปนแหลงท รวมศลของพระสงฆ ท งศล ๒๒๗ 

ขอในปาตโมกขกบศลนอกปาตโมกข พระวนยปฎกจงถอเปนเร องวนยหรอเร องศล คอการฝกหดพฒนาพฤตกรรมท แสดงออกทางกายและวาจา 

• พระสตตนตปฎก ความจรงมครบหมด มท งศล สมาธ ปญญา 

แตทานช ใหเหนจดเดนของพระสตตนตปฎกว าเนนหนกในสมาธ  คอ การพฒนาดานจตใจ 

• พระอภธรรมปฎก  เนนหนกดานปญญา พดอยางปจจบนวาเปนเน อหาทางวชาการลวนๆ  ยกเอาสภาวธรรมท ละเอยดประณตลกซ งข นมาวเคราะหวจย  จงเปนเร องของปญญา ตองใชปรชาญาณอนลกซ ง 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 17/82

๑๒  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ถาใครปฏบตตามหลกศล  สมาธ  ปญญา   ท แสดงไว ในพระไตรปฎก ชวตของผ น นจะกลายเปนเหมอนตวพระพทธศาสนาเอง เหมอนดงวาเรารกษาพระพทธศาสนาไวดวยชวตของเรา ตราบใด

ชวตเรายงอย  

พระพทธศาสนากยงคงอย  

เราอย ไหน 

เราเดนไปไหน 

พระพทธศาสนากอย ท น นและกาวไปถงน น 

อยางน เรยกวาพระพทธศาสนาอย ดวยวธการรกษาอยางสงสด  

พดไดวา พระไตรปฎกเขามาอย ในเน อตวของคนแลว ไมใชอย แคเปนตวหนงสอ 

แตกอนจะมาอย ในตวคนได กตองมคมภรพระไตรปฎกน แหละเปนแหลงบรรจรกษาไว แมแตเราจะปฏบตใหสงข นไป เรากตองไปปรกษาพระอาจารยท เรยนมาจากพระไตรปฎก หรอจากอาจารยท เรยน

ตอมาจากอาจารยร นกอนท เรยนมาจากพระไตรปฎก ซ งอาจจะถายตอกนมาหลายสบทอด  ถาเราอานภาษาบาลได กไปคนพระไตรปฎกเอง 

ถาไมได กไปถามพระอาจารยผ ร ใหทานชวยคนให เม อคนไดความร ในหลกคาสอนมาแลว เรากสามารถปฏบตถกตอง ใหเจรญงอกงามในศล สมาธ ปญญา ย งๆ ข นไป 

สรปวา เราชาวพทธองอาศยพระไตรปฎกโดยตรง  ดวยการนาหลกคาสอนมาปฏบตใหเกดผลในชวตจรง 

สงคายนา: การซกซอมทบทวนพทธพจน การสงคายนาคออะไร 

ในเม อการดารงรกษาพระพทธพจนเปนสาระของการดารงรกษาพระพทธศาสนาอยางน   จงถอเปนความจาเปนและสาคญสงสดในพระพทธศาสนา ท จะดารงรกษาพระพทธพจน 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 18/82

๑๓  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ดงน น  ความพยายามรกษาพระพทธพจนจงมตลอดมา  ต งแตพทธกาล คอต งแตสมยท พระพทธเจายงทรงพระชนมอย  

ตอนน นกปลายพทธกาลแลว นครนถนาฏบตรผ เปนศาสดาของ

ศาสนาเชนไดส นชวตลง 

สาวกของทานไมไดรวบรวมคาสอนไว 

และไมไดตกลงกนไวใหชดเจน  ปรากฏวาเม อศาสดาของศาสนาเชนส นชวตไปแลว  สาวกลกศษยลกหากแตกแยกทะเลาะววาทกนวา  

ศาสดาของตนสอนวาอยางไร 

คร งน น  ทานพระจนทเถระได นาข าวน มากราบทลแด พระพทธเจา และพระองคไดตรสแนะนาใหพระสงฆท งปวงรวมกนสงคายนาธรรมท งหลายไว  เพ อใหพระศาสนาดารงอย ย งยนเพ อประโยชนสขแกพหชน 

เวลาน น  พระสารบตรอครสาวกยงมชวตอย  คราวหน งทานปรารภเร องน แลวกกลาววา ปญหาของศาสนาเชนน นเกดข นเพราะวาไมไดรวบรวมรอยกรองคาสอนไว เพราะฉะน นพระสาวกท งหลายท งปวงของพระพทธเจาของเราน  ควรจะไดทาการสงคายนา คอรวบรวมรอยกรองประมวลคาสอนของพระองคไวใหเปนหลก  เปนแบบแผนอนหน งอนเดยวกน 

เม อปรารภเชนน แลวพระสารบตรกไดแสดงวธการสงคายนาไวเปนตวอยาง  เฉพาะพระพกตรพระพทธเจาซ งมพระสงฆประชมเฝา

พรอมอย  โดยทานไดรวบรวมคาสอนท พระพทธเจาทรงแสดงไวเปนขอธรรมตางๆ  มาแสดงตามลาดบหมวด  ต งแตหมวดหน ง  ไปจนถงหมวดสบ  เม อพระสารบตรแสดงจบแลว  พระพทธเจากไดประทานสาธการ หลกธรรมท พระสารบตรไดแสดงไวน  จดเปนพระสตรหน งเรยกวา  สงคตสตร  แปลงายๆ  วา  “พระสตรวาดวยการสงคายนา หรอสงคต” มมาในพระสตตนตปฎก ทฆนกาย 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 19/82

๑๔  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

วธรกษาพระพทธพจน   กคอการรวบรวมคาส งสอนท พระพทธเจาไดตรสไว  แลวจดหมวดหม ใหกาหนดจดจาไดงาย  และซกซอมทบทวนกนจนลงตว   แลวสวดสาธยายพรอมกนแสดงความ

ยอมรบเปนแบบแผนเพ อทรงจาสบตอกนมา 

วธการน เรยกวา 

สงคายนา  หรอ สงคต  ซ งแปลตามตวอกษรวา   การสวดพรอมกน (จาก ส “พรอมกน” + คายน หรอ คต “การสวด”)

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 20/82

๑๕  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

คาวา สงคายนา   เวลาแปลเปนภาษาองกฤษมใชหลายคา  คอ 

rehearsal บาง communal recital บาง  และ 

communal recitation บาง บางทกไปเทยบกบแนวคดแบบ

ตะวนตก 

โดยเฉพาะอยางย ง 

มกเรยกการสงคายนาเปน  Buddhist 

Council  ในทางกลบกน  คาวา council (เชน VaticanCouncil ในศาสนาครสต) เรากแปลวา สงคายนา ความหมายของท งสองคาน เทยบกนไดในบางแง แตท จรงไมเหมอนกนเลย 

การประชม Council ของศาสนาครสต เปนการมาตกลงกนในเร องขอขดแยงดานหลกคาสอน และแมกระท งกาหนดหลกความเช อและวางนโยบายในการเผยแผศาสนาของเขา แตการสงคายนาในพระพทธศาสนา  เปนการรกษาคาสอนเดมของพระพทธเจาไวให

แมนยาท สด ไมใหใครมาเท ยวแกไขใหคลาดเคล อนหรอตดแตงตอเตมตามใจชอบ  เราเพยงมาตรวจทาน  มาซกซอมทบทวนกน  ใครท เช อถอหรอส งสอนคลาดเคล อน หรอผดแผกไป กมาปรบใหตรงตามของแทแตเดม 

ปฐมสงคายนา แมวาทานพระสารบตรไดแสดงตวอยางวธการทาสงคายนาไว 

ทานกไมไดอย ท จะทางานน ตอ   เพราะว าได ปรนพพานกอน

พระพทธเจา แตกมพระสาวกผ ใหญท ไดดาเนนงานน ตอมาโดยไมไดละท ง กลาวคอพระมหากสสปเถระ ซ งตอนท พระพทธเจาปรนพพานน น เปนพระสาวกผ ใหญ มอายพรรษามากท สด 

พระมหากสสปเถระน น ทราบขาวปรนพพานของพระพทธเจา เม อพระองคปรนพพานแลวได  ๗ วน ขณะท ทานกาลงเดนทางอย พรอมดวยหม ลกศษยจานวนมาก 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 21/82

๑๖  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

เม อไดทราบขาวน น ลกศษยของพระมหากสสปะจานวนมากซ งยงเปนปถชนอย  กไดรองไหคร าครวญกน  ณ ท น นมพระภกษท บวชเม อแกองคหน ง ช อวาสภททะ ไดพดข นมาวา “ทานท งหลายจะ

รองไหกนไปทาไม 

พระพทธเจาปรนพพานน กดไปอยาง 

คอวา 

ตอนท พระองคยงอย น น พระองคกคอยดแลคอยกวดขน ตรสหามไมใหทาส งโนนส งน  แนะนาใหทาส งน นส งน  พวกเรากลาบาก  ตองคอยระมดระวงตว  ทน พระพทธเจาปรนพพานไปแลวน  พวกเราคงจะทาอะไรไดตามชอบใจ ชอบอะไรกทา ไมชอบอะไรกไมทา”

พระมหากสสปเถระได ฟ งคาน แลว   กนกคดอย  ในใจว า พระพทธเจาปรนพพานไปใหมๆ  แคน  กยงมคนคดท จะประพฤตปฏบตใหวปรตไปจากพระธรรมวนย  ทานกเลยคดวาควรจะทาการ

สงคายนา ทานวางแผนวาจะชกชวนพระเถระผ ใหญ ซ งเปนพระอรหนตท งหลายท มอย สมยน น ซ งลวนทนเหนพระพทธเจา ไดฟงคาสอนของพระองคมาโดยตรง และไดอย ในหม สาวกท เคยสนทนาตรวจสอบกนอย เสมอ ร วาอะไรเปนคาสอนของพระพทธเจา จะชวนใหมาประชมกน  มาชวยกนแสดง  ถายทอด รวบรวมประมวลคาส งสอนของพระพทธเจา แลวตกลงวางมตไว กคอคดวาจะทาสงคายนา 

แตเฉพาะเวลาน น ทานตองเดนทางไปยงเมองกสนารา แลวก

เปนประธานในการถวายพระเพลงพระพทธสรระ ในพระราชปถมภของกษตรยมลละท งหลาย 

เม องานถวายพระเพลงเสรจแลว  ทานกดาเนนงานตามท ไดคดไว คอไดชกชวนนดหมายกบพระอรหนตผ ใหญ เพ อจะทาการสงคายนา 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 22/82

๑๗  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ตอจากน นกเปนเร องของงานใหญแหงการสงคายนา  ซ งมการเตรยมการถง  ๓ เดอน กอนท จะประชมท ถ าสตตบรรณคหา  ณ ภเขาช อเวภาระ นอกเมองราชคฤห ในพระราชปถมภของพระเจาอชาต

ศตร 

ในการประชมน  พระมหากสสปเถระทาหนาท เปนประธาน 

โดยเปนผ ซกถามหลกคาส งสอน ซ งพระพทธเจาเองทรงแบงไวเปน  

๒ สวน เรยกวา ธรรม สวนหน ง และ วนย สวนหน ง 

ธรรม คอหลกคาสอนวาดวยความจรงของส งท งหลาย พรอมท งขอประพฤตปฏบตท พระพทธเจาทรงแนะนาตรสแสดงไวโดยสอดคลองกบความจรงน น 

สวน วนย  คอประมวลพทธบญญตเก ยวกบหลกเกณฑตางๆ ใน

การเปนอย ของภกษและภกษณ ดวยเหตน จงเรยกพระพทธศาสนา ดวยคาส นๆ วา ธรรมวนย  การสงคายนาคาสอนของพระพทธเจา จงเปนการสงคายนาพระธรรมวนย 

ในการสงคายนาคร งน  มการเลอกพระเถระ ๒ องคท มความโดดเดนในการทรงจาพระพทธพจนไดแมนยา และเช ยวชาญในแตละดานของพระธรรมวนย 

ฝายธรรมน น ผ ท ไดฟงคาส งสอนของพระพทธเจาอย ตลอดเวลา 

เพราะตดตามพระองคไป อย ใกลชด เปนผ อปฏฐากของพระองค กคอ

พระอานนท ท ประชมกใหพระอานนทเปนผ นาเอาธรรมมาแสดงแกท ประชม สวนดานวนย  พระพทธเจาทรงยกยองพระอบาลไววาเปน

เอตทคคะ  ท ประชมกคดเลอกพระอบาลใหมาเปนผ นาในดานการวสชนาเร องของวนย 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 23/82

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 24/82

๑๙  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ธรรมวนยไวน  ไดแกภาษาบาล เพราะฉะน น คาสอนของเถรวาทจงรกษาไวในภาษาบาลตามเดม คงไวอยางท ทานสงคายนา 

พระไตรปฎกเกดข นไดอยางไร 

ในการสงคายนา นอกจากจะประมวลคอรวบรวมคาส งสอนของพระพทธเจาไว กมการจดหมวดหม ไปดวย การจดหมวดหม น นกเพ อใหทรงจาไดสะดวก  และงายตอการแบงหนาท กนในการรกษา  

กบท งเก อกลตอการศกษาคนควาดวย 

นอกจากแบงโดยสวนใหญเปน  ธรรม กบ วนย  แลว กยงมการจดแยกซอยยอยออกไปอก 

ธรรมน นตางจากวนยซ งมขอบเขตแคบกวา เพราะวนยเปนเร องของบทบญญตเก ยวกบการรกษาสงฆะ คอคณะสงฆไว เพ อใหชมชนแหงพระภกษและพระภกษณดารงอย ดวยด  แตธรรมเปนคาสอนท ครอบคลมพระพทธศาสนาท งหมด  สาหรบพทธบรษทท ง  ๔ 

เน องจากธรรมมมากมาย จงมการแบงหมวดหม ออกไปอก  โดยแยกข นแรกเปน ๒ กอน คอ 

๑. ธรรมท พระพทธเจาตรสแสดงไปตามกาลเทศะ 

เม อบคคลท พระพทธเจาเสดจไปพบทลถาม  พระองคกตรสตอบไป คาตอบ หรอคาสนทนาท ทรงโตตอบกบชาวนา  พราหมณ 

กษตรย 

หรอเจาชาย 

แตละเร องๆ 

กจบไปในตว 

เร องหน งๆ 

น  

เรยกวา 

สตตะ (หรอ สตร) หน งๆ ธรรมท ตรสแสดงแบบน  ไดรวบรวมจดไวพวกหน ง เรยกวา สตตนตะ (หรอ พระสตร)

๒. ธรรมอกประเภทหน ง คอธรรมท แสดงไปตามเน อหา  ไมเก ยวของกบบคคลหรอเหตการณ ไมคานงวาใครจะฟงท งส น เอาแตเน อหาเปนหลก คอเปนวชาการลวนๆ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 25/82

๒๐  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

เม อยกหวขอธรรมอะไรข นมา กอธบายใหชดเจนไปเลย เชนยกเร องขนธ  ๕ มา  กอธบายไปวาขนธ  ๕ น นคออะไร  แบงออกเปนอะไรบาง แตละอยางน นเปนอยางไรๆ  อธบายไปจนจบเร องขนธ ๕ 

หรอวาเร องปฏจจสมปบาทกอธบายไปในแงดานตางๆ 

จนกระท งจบเร อง ปฏจจสมปบาทน น ธรรมท แสดงเอาเน อหาเปนหลกอยางน  กจดเปนอกประเภทหน ง เรยกวา อภธมมะ (หรอ พระอภธรรม) 

เม อแยกธรรมเปน  ๒ สวน คอเปนพระสตรกบพระอภธรรม  

แลวมวนยเตมอกหน ง  ซ งกคงเปนวนยอย เทาน น  กเกดเปนการจดหมวดหม  พระธรรมวนยอกแบบหน ง   เป นปฎก  ๓  ท เรยกวา  

พระไตรปฎก 

ปฎก แปลวา “ตะกรา” หรอ “กระจาด” โดยมความหมายเชง

เปรยบเทยบวาเปนท รวบรวม  ตะกรา กระจาด กระบง หรอป  งก น น เปนท รวบรวมทพสมภาระอยางใด  แตละปฎกกรวบรวมคาส งสอนของพระพทธเจาท จดแบงเปนหมวดหม ใหญอยางน น 

พระไตรปฎกมการรกษาสบทอดมาถงเราไดอยางไร การสงคายนา  หรอสงคต  คร งท   ๑  น   ยอมเปนสงคายนาคร ง

สาคญท สด  เพราะพทธพจนท รวบรวมประมวลมาทรงจาเปนแบบแผนหรอเปนมาตรฐานไวคร งน มเทาใด กคอไดเทาน น ตอจากน น ก

มแตจะตองทรงจารกษาพทธพจนท รวมไดในสงคายนาคร งท  ๑ น ไวใหถกตองแมนยา  บรสทธ หมดจด   และครบถวนท สด  พดส นๆ  วาบรสทธ บรบรณ ดวยเหตน   ในเวลาหลงจากน  พระเถระผ รกษาพทธพจนจงเนนวธการรกษาดวยการสาธยาย และการมอบหมายหนาท ในการทรงจาแตละหมวดหม  เปนตน 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 26/82

๒๑  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

โดยนยดงกลาว  การสงคายนาท มความหมายเปนการรวบรวมพทธพจนแทจรง  กมแตคร งท  ๑  น  การสงคายนาคร งตอๆ มา  กคอการท พระเถระผ ทรงจารกษาพทธพจนท งหลายมาประชมกน ซกซอม

ทบทวนทานพทธพจนท รกษาตอกนมาต งแตสงคายนาคร งท  

๑ 

น น  ใหคงอย บรสทธ บรบรณท สด  คอ  ครบถวนแมนยาและไมมแปลกปลอม 

เน องจากตอมามภาระเพ มข นในดานปองกนคาสอนและการประพฤตปฏบตแปลกปลอม การทรงจารกษาพทธพจนจงเนนเพ มข นในแงการนาพทธพจนท ทรงจารกษาไวน นมาเปนมาตรฐานตรวจสอบคาสอนและการปฏบตท งหลายท อางวาเปนของพระพทธศาสนา  เปนเหตใหคาวา  สงคายนา   ในภาษาไทยมนยขยายหรองอกออกไป  คอ 

ความหมายว า เป นการชาระสะสางคาสอนและวธปฏ บต ท  แปลกปลอม ย งกวาน น ในกาลนานตอมา คนบางสวนยดเอาความหมายงอก

น เปนความหมายหลกของการสงคายนา จนถงกบลมความหมายท แทของการสงคายนาไปเลยกม  จนกระท งถงสมยปจจบนน  บางทบางคนไปไกลมากถงกบเขาใจผดวาผ ประชมสงคายนามาชวยกนตรวจสอบคาสอนในพระไตรปฎก  วามทศนะหรอความคดเหนท ผดหรอถก  ซ งเทากบมาวนจฉยวาพระพทธเจาสอนไว ผดหรอถก  ท น นท น   แลวจะ

มาปรบแกกน  ฉะน น  จงจาเปนวาจะตองเขาใจความหมายของ  สงคายนา ใหถกตอง ใหแยกไดวาความหมายใดเปนความหมายท แท ความหมายใดเปนนยท งอกออกมา 

การสงคายนา หรอสงคต  ในความหมายแท  ท เปนการประชมกนซกซอมทบทวนรกษาพทธพจนเทาท มมาถงเราไว  ใหครบถวนแมนยาบรสทธ บรบรณท สดน  มความเปนมาแยกไดเปน ๒ ชวง  คอ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 27/82

๒๒  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ชวงแรก  ทองทวนดวยปากเปลา  เรยกวา  มขปาฐะ  และชวงหลง จารกเปนลายลกษณอกษร เรยกวา โปตถกาโรปนะ 

ชวงตน หรอยคแรก นบแตพทธกาลตลอดมาประมาณ ๔๖๐ ป 

พระเถระผ รกษาพระศาสนาทรงจาพทธพจนกนมาดวยปากเปลา 

เรยกวา มขปาฐะ แปลงายๆ วา “ปากบอก” คอ  เรยน – ทอง – บอกตอดวยปาก  ซ งเปนการรกษาไวกบตวคน  ในยคน มขอดคอ  เน องจากพระสงฆร ตระหนกถงความสาคญสงสดของการรกษาพทธพจน  จงทาใหมความไมประมาท โดยระมดระวงอยางย งท จะใหมการจาพทธพจนไวอยางบรสทธ บรบรณ ถอวาการรกษาพทธพจนน เปนกจสาคญสงสดของการรกษาพระพทธศาสนา 

การรกษาโดยมขปาฐะ หรอมขบาฐ น  ใชวธสาธยาย ซ งแยกได

เปน ๔ ระดบ คอ (ก) เปนความรบผดชอบของสงฆหม ใหญสบกนมาตามสายอาจารยท เรยกวา อาจรยปรมปรา (เรยกอกอยางหน งวา เถรวงส)โดยพระเถระท เปนตนสายต งแตสงคายนาคร งแรกน น  เชน  พระอบาล-เถระ  ผ เช ยวชาญดานพระวนย  กมศษยสบสายและมอบความรบผดชอบในการรกษาส งสอนอธบายสบทอดกนมา 

(ข) เปนกจกรรมหลกในวถชวตของพระสงฆ  ซ งจะตองเลาเรยนปรยต  เพ อเปนฐานของการปฏบต ท ถกตอง  อนจะนาไปส 

ปฏเวธ  และการเลาเรยนน นจะใหชานาญสวนใด  กเปนไปตามอธยาศย  ดงน นจงเกดมคณะพระสงฆท คลองแคลวเช ยวชาญพทธพจนในพระไตรปฎกตางหมวดตางสวนกนออกไป  เชน  มพระสงฆกล มท คลองแคลวเช ยวชาญในทฆนกาย  พรอมท งคาอธบายคออรรถกถาของทฆนกายน น เรยกวา ทฆภาณกะ แม มชฌมภาณกะ  สงยตตภาณกะ องคตตรภาณกะ และขททกภาณกะ เปนตน กเชนเดยวกน 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 28/82

๒๓  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

(ค) เปนกจวตรของพระภกษท งหลายแตละวดแตละหม  ท จะมาประชมกน  และกระทาคณสาธยาย  คอสวดพทธพจนพรอมๆ กน (การปฏบตอยางน อาจจะเปนท มาของกจวตรในการทาวตรสวด

มนตเชา – 

เยน 

หรอเชา – 

ค า 

อยางท ร จกกนในปจจบน)

(ง) เปนกจวตร  หรอขอปฏบตในชวตประจาวนของพระภกษแตละรป ดงปรากฏในอรรถกถาเปนตนวา พระภกษเม อวางจากกจอ น เชน  เม ออย ผ เดยว  กน งสาธยายพทธพจน  เทากบวาการสาธยายพทธพจนน เปนสวนหน งแหงการปฏบตธรรมของทาน 

เน องจากพระภกษท งหลายมวนยสงฆกากบใหดาเนนชวตในวถ

แหงไตรสกขา  อกท งอย ในบรรยากาศแหงการเลาเรยนถายทอดและหาความร เพ อนาไปส สมมาปฏบต จงเปนธรรมดาอย เองท ทาใหเกดมการรกษาคาสอนดวยการสาธยายทบทวนตรวจสอบกนอย เปนประจาอยางเปนปกตตลอดเวลา 

พระไตรปฎกท มการทองจามความแมนยาเพยงไร หลายคนอาจสงสยวา  เม อรกษาพระไตรปฎกดวยการทรงจาใน

ตอนเร มแรก กนากลววาจะมการคลาดเคล อนเลอะเลอนหลงลมไป 

แตเม อไดพจารณาไตรตรอง กกลบเหนไดชดวา  การรกษาดวยการทอง โดยสวดเปนหม คณะแลวทรงจาไวน นแหละ  เปนวธท แมนยาย งกวายคท จารกเปนลายลกษณอกษรเสยอก 

ท ว าอยางน นเพราะอะไร ? เพราะวาการทองท จะทรงจาพระไตรปฎก หรอคาส งสอนของพระพทธเจา ท เรยกวาธรรมวนยน น 

ทานทาดวยวธสวดพรอมกน  คอ คลายกบท เราสวดมนตกนทกวนน 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 29/82

๒๔  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

แหละ เวลาสวดมนตพรอมกน เชน สวดกน  ๑๐ คน ๒๐ คน ๕๐ คน 

๑๐๐ คนน น  จะตองสวดตรงกนหมดทกถอยคา  จะตกหลนตดขาดหายไปกไมได จะเพ มแมคาเดยวกไมได เพราะจะขดกน  ดไมดกสวด

ลมไปเลย 

เพราะฉะน น การท จะสวดโดยคนจานวนมากๆ ใหเปนไปดวยด ใหสอดคลองกลมกลนกน  กจะตองสวดเหมอนกนหมด  ทานจงรกษาคาส งสอนของพระพทธเจาไวดวยวธน  คอทรงจาพระไตรปฎกดวยวธสวดพรอมกนจานวนมากๆ  โดยพระสงฆซ งเหนความสาคญของพระไตรปฎก เพราะร อย วา น แหละคอพระพทธศาสนา  ถาหมดพระไตรป ฎกเ ม อไร  พระพทธศาสนากหมดไปเม อน น  ถ าพระไตรปฎกเคล อนคลาดไป พระพทธศาสนากเคล อนคลาดไปดวย 

พระเถระร นกอนน น ถอความสาคญของพระไตรปฎกเปนอยางย ง แมแตในยคท จารกเปนลายลกษณอกษรแลวกตองถงกบพดกนวา 

“อกษรตวหน งๆ  อนเปนพระปรยตศาสนของพระศาสดา มคาเทากบพระพทธรปองคหน ง”

– ญาโณทยปกรณ 

เพราะฉะน น ถามองในแงบวก กคอจะตองชวยกนรกษาไวใหด  แมแตจารกหรอสนบสนนการจารกเพยงนดหนอยกเปนบญเปนกศลมาก 

แตมองในแงลบกคอ ถาใครไปทาใหผดพลาด แมแตอกษรเดยว 

กเหมอนทาลายพระพทธรปองคหน ง เปนบาปมาก 

เพราะฉะน นพระเถระร นกอน ทานจงระวงมากในการรกษาทรงจาพระไตรปฎกไมใหผดเพ ยน 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 30/82

๒๕  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ความม นใจในความบรสทธ บรบรณน ไดรบการย าสาทบ  เม อปรากฏวา พทธพจนเร องเดยวกน ท อย ในท ตางหมวดตางตอน ซ ากน 

๔ – ๕ แหง ในความรบผดชอบของคณะผ ชานาญตางกล ม โดยท วไป

ยงคงมถอยคาขอความเหมอนกน 

เปนอยางเดยวกน 

ยนยนกนเอง 

แสดงถงความแมนยาในการทรงจาและทวนทาน  อกท งพระภกษแมเพยงแตละรปกสามารถทรงจาพทธพจนไวไดมากมาย  ดงมตวอยางชดเจนในปจจบน ท ประเทศพมา มพระภกษหลายรปท ไดรบสถาปนาเปนตปฏกธร ซ งแตละรปสามารถทรงจาสาธยายพระไตรปฎกบาลไดครบถวนบรบรณ นบตามจานวนหนาพมพแบบปจจบนฉบบของไทยกวา ๒๒,๐๐๐ หนา 

พระไตรปฎกท เปนลายลกษณอกษรเลา?ชวงท  ๒  คอ  ระยะท รกษาพทธพจนและเร องเก ยวของในพระ

ไตรปฎกท งหมดไวเปนลายลกษณอกษร   หรอการรกษาไวกบวตถภายนอก  เร มเม อประมาณ พ.ศ. ๔๖๐ ท มการสงคายนาคร งท  ๔ ณ อาโลกเลณ-สถาน ในลงกาทวป 

สงคายนาคร งท  ๔ น  เกดจากเหตผลท ปรารภวา เม อเหตการณ

บานเมองสภาพแวดลอมผนแปรไป   เกดมภยท กระทบตอการทาหนาท สบตอทรงจาพทธพจน  และคนตอไปภายหนาจะเส อมถอยสตสมาธปญญา  เชนมศรทธาและฉนทะออนลงไป  จะไมสามารถรกษาพทธพจนไวดวยมขปาฐะ   จงตกลงกนวาถงเวลาท จาตองจารกพระไตรปฎกลงในใบลาน 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 31/82

๒๖  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ในแงหน ง การจารกเปนลายลกษณอกษรน  ดเหมอนจะมความแนนอนและม นคงถาวรดงตองการ  คอจะคงอย อยางน นๆ  จนกวาวสดจะผสลาย หรอสญหาย หรอถกทาลายไป แตวธรกษาแบบน   ม

จดออนท ทาใหบคคลเกดความประมาท 

ดวยวางใจวามพระไตรปฎกอย ในใบลานหรอเลมหนงสอแลว  ความเอาใจใสท จะสาธยาย  ทวนทาน หรอแมแตเลาเรยน กยอหยอนลงไป หรอถงกบกลายเปนความละเลย 

อกประการหน ง การจารกในสมยโบราณ ตองอาศยการคดลอกโดยบคคล  ซ งเม อมการคดลอกแตละคร ง  จะตองมการพล งเผลอผดพลาดตกหลน  ทาใหตวอกษรเสยหายเปนตวๆ  หรอแมแตหายไปเปนบรรทด  ย งบางทผ มหนาท รกษาไมถนดในงานจารเอง  ตองให

ชางมาจารให บางทผ จารไมร ไมชานาญภาษาบาลและพทธพจน หรอแมกระท งไมร ไมเขาใจเลย  กย งเส ยงตอความผดพลาด  อยางท ในสงคมไทยโบราณร กนดในเร องการคดลอกตารายา  ดงคาท พดกนมาวา “ลอกสามทกนตาย” 

ดวยเหตน   การรกษาพระไตรปฎกในยคฝากไวกบวตถนอกตวบคคลน   จงตองใชวธทาฉบบใหญของสวนรวมท จารกและทบทวนตรวจทานกนอยางดแลว  รกษาไวท ศนยกลางแหงหน ง  เปนหลกของหม คณะของสงฆท งหมด หรอของประเทศชาต 

ประจวบวา  ในยคท รกษาพทธพจนเปนลายลกษณอกษรน  พระพทธศาสนาไดเจรญแพรหลายไปเปนศาสนาแหงชาตของหลายประเทศแลว  แตละประเทศจงมการสรางพระไตรปฎกฉบบท เปนหลกของประเทศของตนๆ   ไว  และดแลสบทอดกนมาใหม นใจวายงคงอย บรสทธ บรบรณ  ดงเชนในประเทศไทย  ท มการสงคายนาในสมยพระเจาตโลกราช (หรอตลกราช) แหงอาณาจกรลานนา  และ

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 32/82

๒๗  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

การสงคายนาในสมยรชกาลท  ๑ แหงกรงรตนโกสนทรปจจบน เปนตน 

ในเวลาท เรามการตรวจชาระพระไตรปฎกคร งหน ง  เรากเอา

ของทกประเทศมาสอบทานเทยบเคยงกน 

เพ อดวามขอความถอยคาหรออกษรตวไหนผดเพ ยนกนไหม  อยางช อ พระอญญาโกณฑญญะ มการผดเพ ยนกนไปนดหนอย  ฉบบของเราเปน  อญญาโกณฑญญะ  ฉบบอกษรโรมนของสมาคมบาลปกรณ (Pali Text Society)เปน อญญาต-โกณฑญญะ เปนตน ความแตกตางแมแตนดเดยว เรากบนทกไวใหร ในเชงอรรถ 

แมวากาลเวลาจะผานลวงไปเกนพนป  เม อนาพระไตรปฎกท ประเทศพทธศาสนาแตละประเทศรกษาไวมาเทยบกน   กพดได

โดยรวมวา  เหมอนกน  ลงกน  แมจะมตวอกษรท ผดแผกแตกตางกนบาง  เชน  จ  เปน  ว บาง  เม อเทยบโดยปรมาณท งหมดแลว  กนบวาเลกนอยย ง  แสดงถงความถกตองแมนยาในการรกษาท ทากนมาดวยความต งใจและตระหนกถงความสาคญอยางแทจรง 

เพราะฉะน น พระพทธศาสนาเถรวาทจงมความภมใจโดยชอบธรรมวา เรารกษาพระพทธศาสนาไวไดเปนแบบเดมแท  ดงเปนท ยอมรบกนเปนสากล  คอนกปราชญ  วงวชาการท วโลก ไมวาจะเปนมหายาน  หรอ เถรวาท  หรอว ชรยาน  ว าพระสตรต างๆ  ของ

พระพทธศาสนาแบบมหายานท เปนอาจารยวาท  เปนของท แตงข นภายหลง ไมรกษาคาสอนเดมแทๆ ไว คมภรสวนมากกสาบสญไป เขากเลยมายอมรบกนวา  คาสอนเดมแทของพระพทธเจาท จะหาไดครบสมบรณท สด กตองมาดในพระไตรปฎกบาลของพระพทธศาสนาเถรวาทของเราน  

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 33/82

๒๘  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

การสงคายนาน นตองใหร วาเปนการท จะรกษาคาสอนเดมเอาไวใหแมนยาท สด ไมใชวาพระภกษท สงคายนามสทธ เอาความคดเหนของตนใสลงไป 

บางคนเขาใจผดวา 

ในการสงคายนาน  

ผ ท เขารวมสงคายนา 

จะไปปรบไปแตงไปทาอะไรกบพระไตรปฎก   ดไมดอาจจะถงกบเขาใจวามาแตงพระไตรปฎกกนใหม ซ งเปนความเขาใจท คลาดเคล อนไปไกล แสดงวาไมร จกการสงคายนา และไมร เร องอะไรเลย 

แตเรากตองร ดวยวา ในพระไตรปฎกไมมเฉพาะคาตรสของพระพทธเจาอยางเดยว คาของพระสาวกกม เชนคาของพระสารบตรท ไดแสดงวธสงคายนาเปนตวอยางไวน น  กเปนพระสตรอย ในพระไตรปฎก ช อ สงคตสตร แตธรรมท พระสารบตรนามาสงคายนาไว

ในสงคตสตรน น กคอคาตรสของพระพทธเจา หรอธรรมท พระพทธเจาไดทรงแสดงไวน นเอง นอกจากน นกมคาสนทนากบผ อ น ซ งมคาของผ อ นรวมอย ดวยในน น 

หลกคาสอนอะไรเกาๆ  กอนพทธกาล  ท พระพทธเจาทรงยอมรบ  ทรงนามาเล าใหนบถอปฏบต กนต อไป   กมาอย  ในพระไตรปฎกดวย อยางเร องชาดก เฉพาะสวนท เปนตวคาสอนแทๆ  

คมภรท นพนธแมหลงพทธกาลกมบาง อยางในคราวสงคายนาคร งท  ๓ สมยพระเจาอโศกมหาราช พระโมคคลลบตรตสสเถระ  

ประธานสงคายนา เรยบเรยงคมภรข นมาเลมหน ง (ช อวา กถาวตถ) เพ อชาระคาส งสอนท ผดพลาดของพระบางพวกในสมยน น แตการวนจฉยน นกเปนเพยงว า  ทานยกเอาคาสอนของ

พระพทธเจาท โนน ท น  ในเร องเดยวกนน น มารวมกนไวเปนหลกฐานอางอง เพ อแสดงใหเหนวา เร องน นพระพทธเจาตรสวาอยางไร อยางน กกลายเปนคมภรใหม แตแทจรงกเปนการนาเอาพทธพจนในเร องน นๆ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 34/82

๒๙  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

มารวมไวในอกลกษณะหน ง โดยมเร องราว หรอขอพจารณาอะไรอยางหน งเปนแกน 

ฉฏฐสงคตและภายหลงจากน น 

เม อการตดตอส อสารคมนาคมในโลกสะดวกมากข นแลว คร นถงชวงระยะครบ ๒๕ ศตวรรษแหงพระพทธศาสนา  และประเทศพทธ-ศาสนาตางกจดงานสมโภชเปนการใหญในประเทศของตน   กไดมการสงคายนาระหวางชาตข นเปนคร งแรกท ประเทศพมา  เม อ  พ.ศ.๒๔๙๗ – ๒๔๙๙ ท พระสงฆและนกปราชญจากประเทศพทธศาสนาเถรวาททกประเทศ  และประเทศท มการศกษาพระพทธศาสนา  ไดมาประชมทวนทานพระไตรปฎกบาลของพมาท เตรยมไว  พรอมท งพระไตรปฎกฉบบอกษรตางๆ  ของนานาประเทศ  เรยกวา  ฉฏฐสงคต 

อนท ยอมรบท วไปในประเทศพทธศาสนาท งหลาย อยางไรกด  หลงจากฉฏฐสงคตเสรจส นแลวไมนาน  ไดเกดความเปล ยนแปลงและความผนผวนทางการเม องในประเทศพมา  ซ งเขาใจวาคงจะเปนเหตใหการดแลรกษาและจดพมพพระไตรปฎกฉบบฉฏฐสงคต ไมดาเนนมาอยางราบร น จนเกดมความเขาใจสบสนข นระหวางพระไตรปฎกฉบบเดมของพมาท ใชเปนตนรางสาหรบพจารณาในการสงคายนา กบฉบบท เปนผลงานของการสงคายนา 

บดน   กองทนสนทนาธรรมนาสขในพระสงฆราชปถมภ  ไดดาเนนการนาพระไตรปฎกฉบบฉฏฐสงคตท สอบทานโดยท ประชมสงฆเถรวาทนานาชาตน   มาจดพมพดวยอกษรโรมนท เปนสากลแกผ อานในนานาประเทศ 

จากการดาเนนการดวยความเพยรพยายามอยางต งใจจรง  และโดยกระบวนวธท รอบคอบรดกม จงมรายงานของคณะผ ทางานวา ไดพบพระไตรปฎกฉบบฉฏฐสงคตท พมพตางวาระ  และสามารถ

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 35/82

๓๐  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

กาหนดแยกไดระหวางฉบบตนราง  กบฉบบท พมพจากผลงานอนไดทวนทานแลว  ตลอดจนร เขาใจฉบบท พมพคร งตอๆ  มาไดตามเปนจรง  ทาใหไดตนฉบบท ม นใจท สด  กบท งยงไดสอบทานกบ

พระไตรปฎกฉบบอกษรตางๆ 

ของหลายประเทศซ าอกคร งหน งดวย 

เหมอนกบทาใหจดหมายของฉฏฐสงคตบรรลผลสมบรณ นอกจากน   คณะผ ทางานไดนาเทคโนโลยสารสนเทศของยค

ปจจบนท ลาสดมาใชประโยชนดวย  ทาใหจดวางระบบการคนควาอางองไดอยางมประสทธภาพ  และไดฐานขอมลท พรอมอยางย งสาหรบงานอยางอ น  เก ยวกบการศกษาคนควาพระไตรปฎกท อาจจะจดทาตอไป  เชน  การนาขอมลลงในซดรอม  โดยมโปรแกรมคนใหสะดวก เปนตน 

ไมวาจะอยางไรกตาม  แกนแทหรอสาระสดทายของงานน กคอ การดารงรกษาพระพทธพจนท สบทอดมาถง เราในรปของพระไตรปฎกภาษาบาลไวใหบรสทธ บรบรณท สด  คงเดมตามท มการรวบรวมพทธพจนคร งแรกในการสงคายนาคร งท   ๑  ใหผ อานเขาถงคาสอนเดมของพระพทธเจาโดยตรงโดยไมมมตของบคคลอ นใดมากดกน  แมแตความคดเหนของพระธรรมสงคาหกาจารย  ซ งหากจะมทานกไดบอกแจงหมายแยกไว เปนการเปดโลงตอการใชปญญาของผ ศกษาอยางเตมท  

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 36/82

๓๑  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ภาคสอง พระไตรปฎกเขากนไดกบสถานการณของโลกปจจบน 

แมวาอารยธรรมมนษยจะเจรญกาวหนามามากมาย  ผานเวลา

หลายพนป  จนถงบดน ท เรยกกนวา  ยคโลกาภวตน  แตมนษยกยงไมพนหรอหางไกลออกไปเลยจากปญหาความทกข  และการเบยดเบยนบบค น  ตลอดจนสงคราม  มนษยหวงจากระบบจรยธรรมของลทธศาสนาตางๆ  ท จะมาชวยแกไขปญหาเหลาน  แตลทธศาสนาโดยท วไป จะมอบใหเพยงบทบญญต  หรอคาส งบงคบตางๆ  ท มนษยตองปฏบตตามดวยศรทธา ใหมนษยพนจากปญหาในตวและปญหาระหวางมนษยดวยกนเอง  ไปข นตอการลงโทษและการใหรางวลจากอานาจท เช อวาอย เหนอธรรมชาต 

ในเร องน  พระพทธศาสนาตามพทธพจนในพระไตรปฎกบาลมลกษณะพเศษ ท สอนระบบจรยธรรมแหงการพฒนาตวของมนษยเอง ใหหลดพนจากปญหาท งหลาย ส ความเปนอสระท แทจรงโดยไมตองไปข นตออานาจบงการจากภายนอก 

มนษยยคปจจบน  ไดเจรญมาถงข นตอนหน ง  ท ถอไดวาเปนจดสงสดแหงอารยธรรม  และ  ณ  จดน   อารยธรรมกไดนาปญหาท เปนความทกขครบทกดานมามอบใหแกมนษย  กลาวคอ  ปญหาชวต 

ปญหาสงคม 

ท มาบรรจบถงความครบถวนดวยปญหาส งแวดลอม 

เปนท ชดเจนวา  อารยธรรมท เจรญมาสงสดอยางน   สามารถมอบปญหาท เปนความทกขใหแกมนษยไดอยางครบถวน  แตไมสามารถนามนษยใหหลดพนจากทกขแหงปญหาเหลาน นได 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 37/82

๓๒  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

มนษยจานวนมากข นๆ ไดเร มมองเหนวา พระพทธศาสนาในพระไตร ปฎกเปนคาตอบสาหรบปญหาแหงความทกขท งหมดน  ของมวลมนษย ซ งอาจแสดงใหเหนเปนวงกลมซอน ๓ ช นดงในแผนภมตอไปน  

ทกขใจ 

 

 

 ปญหาชวต  

 ปญหาสงคม  

 ปญหาส งแวดลอม 

 

ปญหาวงซอน ๓ ช นของมนษย 

วงในท สดคอปญหาชวต  และปญหาชวตท ลกซ งท สดคอปญหาความทกขในจตใจของมนษย แมแตอยางหยาบท สด คอความเครยด กเปนปญหาหนกย งของมนษยยคปจจบน 

พระพทธศาสนาเปนคาสอนท เรยกไดวาชานาญพเศษในการกาจดปญหาชวตข นสดทาย คอความทกขในใจน  ถงข นท เขาถงความ

จรงของธรรมชาตดวยปญญา  และกาจดเช อแหงความทกขในใจใหหมดส นไป  ทาใหจตใจเปนอสระโลงโปรงผองใส  โดยไมมทกขเกดข นอกเลย 

จากตวเองออกมาขางนอก ในวงกวางออกไป คอ ปญหาสงคม อนเปนความทกขท เกดจากความสมพนธท ผด  ซ งกลายเปนความรนแรงเบยดเบยนกนระหวางมนษย 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 38/82

๓๓  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ในการแกปญหาระดบน  พระพทธศาสนากปรากฏเดนตลอดมาในฐานะเปนศาสนาท เผยแพรโดยไมตองใชคมดาบ ไมเคยมสงครามศาสนา และไมมหลกการใดๆ ท จะนาไปใชเปนขออางในการรกราน

หรอทาสงครามไดเลย 

พระพทธศาสนามประวตแหงความสงบอยางแทจรง  สอนเมตตาท เป นสากล  จนนกปราชญยอมรบกนว า  

พระพทธศาสนาเปนขบวนการสนตนยมท  แทแรกสดของโลก 

พระไตรปฎกจงเปนแหลงสาคญท สดท มนษยผ ปรารถนาสนต สามารถเรยนร หลกการและวธการในการดารงรกษาสนตภาพใหแกโลกมนษย 

วงนอกสดท ลอมรอบตวมนษยและสงคม  กคอส งแวดลอมท งหลาย  โดยเฉพาะระบบนเวศ  ซ งเวลาน ไดเกดปญหารายแรงท สดซ งคกคามตอความอย รอดของมนษยชาต 

ปญหาส งแวดลอมน   เปนท ยอมรบกนแลววา  เกดจากแนวคดผดพลาด  ท เปนฐานของอารยธรรมปจจบน  คอ  ความคดความเช อท มองเหนมนษยแยกตางหากจากธรรมชาต  แลวใหมนษยมทศนคตท เปนปฏปกษตอธรรมชาต  ม งจะเอาชนะและมอานาจท จะจดการกบธรรมชาต  เพ อสนองความตองการผลประโยชนของมนษย  การท จะแกปญหาน ได มนษยตองการแนวคดใหมมาเปนฐาน 

ในเร องน   พระพทธศาสนาสอนทางสายกลาง   ท ใหร ตามเปนจรงวาธรรมชาตเปนระบบแหงความสมพนธของส งท งปวง  รวมท ง

มนษยดวย ซ งลวนเปนองคประกอบท องอาศยเปนเหตปจจยแกกน มนษยเปนองคประกอบพเศษในระบบความสมพนธน น โดยเปนสวนท เรยนร ฝกหดพฒนาได  เม อมนษยน นไดพฒนาตนใหมคณสมบตดงาม ท งในดานพฤตกรรมท จะเปนไปในทางเก อกลกน ในดานจตใจใหมเจตจานงในทางสรางสรรค และในดานปญญาใหเขาใจถกตองถง

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 39/82

๓๔  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ระบบความสมพนธท องอาศยกนวาจะตองใหระบบสมพนธน นดาเนนไปดวยดไดอยางไร 

เม อมนษยไดพฒนามคณภาพดแลว  กจะร จกดาเนนชวตและจด

ดาเนนการท งหลายท จะเก อหนนใหระบบความสมพนธแหงธรรมชาตท งปวงน นเปนไปในทางท สมานเก อกลกนย งข น เปนทางนามนษยใหเขาถงโลกท เปนสขไรการเบยดเบยน 

พดส นๆ วา พระพทธศาสนามอบใหฐานความคดอยางใหม  ท เปล ยนแนวทางการพฒนามนษย  จากการเปนค ปรปกษท จะชงชยกบธรรมชาต  มาส ความเปนองคประกอบท เก อกลตอระบบแหงการอย รวมกนของธรรมชาตน น 

เ ม อมองเหนประโยชนของพระพทธศาสนาในการท จะ

แกปญหาขอใหญท สดน  พระไตรปฎกกจะเปนแหลงอนอดมสมบรณของการศกษาคนควาเพ อจดหมายดงกลาว 

การจดหมวดหม คมภร ในพระไตรปฎก บดน  จะหนมาพจารณาโครงสรางและการจดองคประกอบของ

พระไตรปฎก ในประเทศไทย พระไตรปฎกไดรบการตพมพเปนเลมหนงสอ

ดวยอกษรไทยเปนคร งแรก ในสมยรชกาลท  ๕ เม อพ.ศ. ๒๔๓๑ การ

ตพมพเสรจเรยบรอยและมการฉลองในพ.ศ. ๒๔๓๖ พรอมกบงานรชดาภเษก พระไตรปฎกท ตพมพคร งน นจดเปนจบละ ๓๙ เลม 

ตอมา  พ.ศ. ๒๔๖๘  ในสมยรชกาลท   ๗  ไดโปรดเกลาฯ  ใหตพมพใหมเปนพระไตรปฎกฉบบท สมบรณ  เพ ออทศถวายพระราชกศลแดรชกาลท  ๖  เรยกวา พระไตรปฎกฉบบสยามร ฐ  มจานวนจบละ  ๔๕  เลม  ซ งไดถอเปนหลกในการจดแบงเลมพระไตรปฎกใน

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 40/82

๓๕  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ประเทศไทยสบมาจนปจจบน  และเพ อความสะดวก การอางองในสรปสาระสาคญของพระไตรปฎกตอไปน  กจะยดพระไตรปฎกฉบบสยามรฐเปนหลกเชนกน 

กลาวโดยท วไป 

พระธรรมวนย 

หรอธรรมและวนย 

ท บรรจอย ในพระไตรป ฎกน นแหละ   เป นหลกในการจดหมวดหม  ของพระไตรปฎก 

เคาโครงในการจดหมวดหม มดงปรากฏในแผนภมตอไปน  

มหาวภงค (วนยท เปนหลกใหญของภกษ)

ภกขนวภงค (วนยท เปนหลกใหญของภกษณ)วนยปฎก 

มหาวรรค  (กาเนดภกษสงฆและระเบยบความเปน 

อย และกจการของภกษสงฆ)

จลลวรรค 

(ประมวลระเบยบ 

ขอบงคบสาหรบ 

ภกษและภกษณ) (ระเบยบความเปนอย และกจการของ 

ภกษสงฆ เร องภกษณ และสงคายนา)ปรวาร  (ค  มอถามตอบซกซอมความร  พระ

วนย)

ทฆนกาย  (ชมนมพระสตรขนาดยาว)

มชฌมนกาย  (ชมนมพระสตรขนาดกลาง)พระไตรปฎก   สตตนตปฎก   สงยตตนกาย  (ชมนมพระสตรท จดกล ม 

ตามหวเร องท เก ยวของ)

องคตตรนกาย  (ชมนมพระสตรท จดเปนหมวด 

ตามจานวนขอธรรม)

(ประมวลพระ 

ธรรมเทศนา 

ประวตและเร องราว 

ตางๆ)

ขททกนกาย  (ชมนมพระสตร ภาษต คาอธบาย 

และเร องราวเบดเตลด)

ธมมสงคณ  (แจงนบธรรมท จดรวมเปนหมวด 

เปนประเภท)

วภงค 

(อธบายธรรมแตละเร องแยกแยะ 

ออกช แจงวนจฉยโดยละเอยด)

อภธรรมปฎก  ธาตกถา ประมวลหลกธรรม  

(สงเคราะหขอธรรมตางๆ เขาในขนธ อายตนะ ธาต)

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 41/82

๓๖  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ปคคลบญญต  (บญญตความหมายบคคลประเภท 

ตางๆ ตามคณธรรมท ม)

กถาวตถ  (แถลงและวนจฉยทศนะของนกาย 

ตางๆ สมยตตยสงคายนา)

ยมก  (ยกขอธรรมข นวนจฉยโดยตอบ 

คาถามท ต งยอนกนเปนค ๆ)ปฏฐาน  (อธบายปจจยคอลกษณะความสมพนธ

เน องอาศยกน ๒๔ แบบ)

เคาโครงในการจดหมวดหม คมภรพระไตรปฎก

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 42/82

๓๗  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

สรปสาระสาคญของพระไตรปฎก ๔๕ เลม (เรยงตามลาดบเลม) 

ก. พระวนยปฎก ประมวลพทธพจนหมวดพระวนย คอพทธบญญตเก ยวกบความ

ประพฤต ความเปนอย  ขนบธรรมเนยม และการดาเนนกจการตาง  ๆ

ของภกษสงฆและภกษณสงฆ แบงเปน ๕ คมภร (เรยกยอหรอหวใจวา อา ปา ม จ ป )*

 ๘ เลม 

เลม ๑ มหาวภงค ภาค ๑ วาดวยสกขาบทในปาตโมกขฝายภกษสงฆ (กฎหรอขอบงคบท เปนหลกใหญสาหรบพระภกษ ) ๑๙ ขอแรก ซ งอย ในระดบอาบตหนกหรอความผดสถานหนก  คอ ปาราชก 

๔ สงฆาทเสส ๑๓ และอนยต ๒ 

เลม ๒ มหาวภงค  ภาค ๒  วาดวยสกขาบทในปาตโมกขฝายภกษสงฆขอท เหลอ ซ งอย ในระดบอาบตเบาหรอความผดสถานเบา  

*  ท ยอเปน อา กบ ปา น นเน องมาจากวธจดแบงอกแบบหน ง คอ 

เรยกเลม  ๑  มหาวภงค  ภาค  ๑  วา  อาทกมมกะ   (วาดวยสกขาบทท เก ยวกบอาบตหนกของภกษ) และ 

เรยกเลม ๒ มหาวภงค ภาค ๒ กบ เลม ๓ ภกขนวภงค วา ปาจตตย (วาดวยสกขาบทเก ยวกบอาบตเบาของภกษเปนตนไปจนจบสกขาบทในปาตโมกขของภกษณ)

อน ง วนยปฎกท ง ๘  เลม หรอ ๕  คมภรน  บางทเรยกรวมกนใหส นกวาน อกเปน ๓ คมภร คอ วภงค หรอ สตตวภงค (= มหาวภงค และ ภกขนวภงค ไดแก เลม ๑ – ๓) ขนธกะ (= มหาวรรค และจลลวรรค ไดแก  เลม ๔ – ๗) และปรวาร (เลม ๘)

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 43/82

๓๘  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

คอ ต งแตนสสคคยปาจตตย  ๓๐ จนครบสกขาบท ๒๒๗ หรอท มกเรยกกนวา ศล ๒๒๗ 

เลม ๓ ภกขนวภงค วาดวยสกขาบท

 

๓๑๑ 

ของภกษณ 

เลม ๔ มหาวรรค  ภาค  ๑ วาดวยสกขาบทนอกปาตโมกข  (ระเบยบขอบงคบท วไปเก ยวกบความเปนอย และการดาเนนกจการของภกษสงฆ) ตอนตน ม ๔ ขนธกะ (หมวด) คอ เร องกาเนดภกษสงฆและการอปสมบท อโบสถ จาพรรษา และปวารณา 

เลม ๕ มหาวรรค ภาค  ๒  วาดวยสกขาบทนอกปาตโมกข ตอนตน (ตอ) ม ๖ ขนธกะ (หมวด) คอ เร องเคร องหนง  เภสช  กฐน 

จวร นคหกรรม และการทะเลาะววาทและสามคค 

เลม 

๖ จลลวรรค ภาค ๑ วาดวยสกขาบทนอกปาตโมกข  ตอนปลาย ม ๔ ขนธกะ  คอ  เร องนคหกรรม  วฏฐานวธ  และการระงบอธกรณ 

เลม ๗  จลลวรรค ภาค ๒ วาดวยสกขาบทนอกปาตโมกขตอนปลาย (ตอ) ม ๘ ขนธกะ คอ เร องขอบญญตปลกยอย เร องเสนาสนะ 

สงฆเภท วตรตางๆ การงดสวดปาตโมกข เร องภกษณ เร องสงคายนา 

คร งท  ๑ และคร งท  ๒ 

เลม ๘ ปรวาร ค มอถามตอบซอมความร พระวนย 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 44/82

๓๙  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ข. พระสตตนตปฎก ประมวลพทธพจนหมวดพระสตร  คอพระธรรมเทศนา  คา

บรรยายหรออธบายธรรมตาง  ๆท ตรสยกเย องใหเหมาะกบบคคลและ

โอกาส 

ตลอดจนบทประพนธ 

เร องเลา 

และเร องราวท งหลายท เปนช นเดมในพระพทธศาสนา แบงเปน ๕ นกาย (เรยกยอหรอหวใจวา ท ม ส อ ข) ๒๕ เลม คอ 

๑. ทฆนกาย (ชมนมพระสตรขนาดยาว) ๓ เลม 

๒. มชฌมนกาย (ชมนมพระสตรขนาดกลาง) ๓ เลม 

๓. สงยตตนกาย (ชมนมพระสตรท เก ยวกบหวเร องเดยวกน) ๕ 

เลม 

๔. องคตตรนกาย (ชมนมพระสตรท จดเปนหมวดตามจานวน

ขอธรรม) ๕ เลม ๕. ขททกนกาย (ชมนมพระสตร ภาษต คาอธบาย และเร องราวเบดเตลด) ๙ เลม 

๑. ทฆนกาย (ชมนมพระสตรขนาดยาว) เลม ๙ สลขนธวรรค   มพระสตรขนาดยาว ๑๓ สตร เร มดวย 

พรหมชาลสตร (หลายสตรกลาวถงความถงพรอมดวยสลขนธ ซ งบางทกจาแนกเปนจลศล มชฌมศล มหาศล จงเรยกวา สลขนธวรรค)

เลม ๑๐ มหาวรรค มพระสตรขนาดยาว  ๑๐ สตร สวนมากช อเร มดวย มหา เชน มหาปรนพพานสตร มหาสมยสตร มหาสตปฏฐานสตร เปนตน 

เลม ๑๑ ปาฏกวรรค (ปาถกวรรค กเรยก) มพระสตรขนาดยาว 

๑๑ สตร เร มดวยปา ฏกสตร หลายสตรมช อเสยง เชน จกกวตตสตร 

อคคญญสตร สงคาลกสตร และสงคตสตร 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 45/82

๔๐  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

๒. มชฌมนกาย (ชมนมพระสตรขนาดกลาง)

เลม ๑๒ มลปณณาสก (บ นตน) มพระสตรขนาดกลาง ๕๐ สตร 

บางสตรอาจจะค นช อ เชน ธรรมทายาทสตร  สมมาทฏฐสตร  สตปฏ

ฐาน-

สตร 

รถวนตสตร 

วมงสกสตร 

เลม ๑๓ มชฌมปณณาสก(บ นกลาง) มพระสตรขนาดกลาง ๕๐ 

สตร ท อาจจะค นช อเชน เสขปฏปทาสตร  ชวกสตร  อปาลวาทสตร  

อภยราชกมารสตร  มาคณฑยสตร   รฏฐปาลสตร  โพธราชกมารสตร 

องคลมาลสตร ธรรมเจดยสตร วาเสฏฐสตร 

เลม ๑๔ อปรปณณาสก (บ นปลาย) มพระสตรขนาดกลาง ๕๒ 

สตร มเน อหาแตกตางกนหลากหลาย เชน เทวทหสตร โคปกโมคคลลานสตร สปปรสสตร มหาจตตารสกสตร อานาปานสตสตร กายคตา

สตสตร ภทเทกรตตสตร  จฬกรรมวภงคสตร  สจจวภงคสตร  ปณโณวาทสตร สฬายตนวภงคสตร อนทรยภาวนาสตร 

๓. สงยตตนกาย (ชมนมพระสตรท เก ยวกบหวเร องเดยวกนๆ  คอ 

ชมนมพระสตรท จดรวมเขาเปนกล มๆ เรยกวา  สงยตต หน งๆ ตามเร องท เน องกน หรอตามหวขอหรอบคคลท เก ยวของ รวม ๕๖ สงยตต ม ๗,๗๖๒ สตร)

เลม ๑๕ สคาถวรรค รวมคาถาภาษตท ตรสและกลาวตอบบคคล

ตางๆ เชน เทวดา มาร ภกษณ พราหมณ พระเจาโกศล เปนตน จดเปนกล มเร องตามบคคลและสถานท  ม ๑๑ สงยตต 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 46/82

๔๑  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

เลม ๑๖ นทานวรรค  คร งเลมวาดวยเหตและปจจย  คอหลกปฏจจสมปบาท  นอกน น มเร องธาต การบรรลธรรม สงสารวฏ  ลาภสกการะ เปนตน จดเปน ๑๐ สงยตต 

เลม ๑๗  ขนธวารวรรค  

วาดวยเร องขนธ 

๕ 

ในแงมมตางๆ 

มเร องเบดเตลดรวมท งเร อง สมาธ และทฏฐตางๆ ปะปนอย บาง จดเปน 

๑๓ สงยตต เลม ๑๘ สฬายตนวรรค เกอบคร งเลมวาดวยอายตนะ ๖ ตาม

แนวไตรลกษณ เร องอ นมเบญจศล  ขอปฏบตใหถงอสงขตะ  อนตคาหก-ทฏฐ เปนตน จดเปน ๑๐ สงยตต 

เลม ๑๙  มหาวารวรรค วาด วยโพธปกขยธรรม  ๓๗  แตเรยงลาดบเปนมรรค (พรอมท งองคธรรมกอนมรรค) โพชฌงค สตปฏ

ฐาน อนทรย สมมปปธาน พละ อทธบาท รวมท งเร องท เก ยวของ เชน นวรณ สงโยชน อรยสจจ  ฌาน ตลอดถงองคคณของพระโสดาบนและอานสงสของการบรรลโสดาปตตผล จดเปน ๑๒ สงยตต 

๔. องคตตรนกาย  (ชมนมพระสตรท เพ มจานวนข นทละหนวย  คอชมนมพระสตรท จดรวมเขาเปนหมวดๆ   เรยกวา  นบาต  หน งๆ 

ตามลาดบจานวนหวขอธรรมท เพ มข น เร มต งแตหมวด  ๑, หมวด ๒ 

ฯลฯ ไปจนถงหมวด  ๑๑  รวม ๑๑  นบาต หรอ  ๑๑  หมวดธรรม ม 

๙,๕๕๗ สตร)

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 47/82

๔๒  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

เลม ๒๐ เอก – ทก – ตกนบาต  วาดวยธรรม หมวด ๑ (เชน ธรรมเอกท ฝกอบรมแลว เหมาะแกการใชงาน ไดแก จต องคคณภายในอนเอกท เปนไปเพ อประโยชนย งใหญ  ไดแก ความไมประมาท ฯลฯ 

รวมท งเร องเอตทคคะ)

หมวด 

๒(

เชน 

สข 

๒ 

สบสามชด,

คนพาล 

๒,

บณฑต ๒, ปฏสนถาร  ๒, ฤทธ  ๒ ฯลฯ) หมวด ๓ (เชน มารดาบดามฐานะตอบตร ๓ อยาง, ความเมา ๓, อธปไตย ๓, สกขา ๓ ฯลฯ)

เลม ๒๑  จตกกนบาต  วาดวยธรรม หมวด ๔ (เชน อรยธมม หรออารยธรรม ๔, พทธบรษท ๔, ปธาน ๔, อคต ๔, จกร ๔, สงคหวตถ 

๔ ฯลฯ)

เลม ๒๒ ปญจก – ฉกกนบาต  วาดวยธรรม หมวด ๕ (เชน พละ 

๕, นวรณ ๕, อภณหปจจเวกขณ  ๕, นกรบ  ๕ ฯลฯ) และ หมวด ๖ 

(เชน สาราณยธรรม ๖, อนตตรยะ ๖, คารวตา ๖, อภพพฐาน ๖, ฯลฯ)เลม ๒๓ สตตก – อฏฐก – นวกนบาต  วาดวยธรรมหมวด ๗ (เชน 

อรยทรพย  ๗, อนสย  ๗, อปรหานยธรรม  ๗, สปปรสธรรม  ๗,

กลยาณมตรธรรม  ๗, ภรรยา ๗ ฯลฯ) หมวด ๘ (เชน โลกธรรม ๘,

คณสมบตของภกษท จะไปเปนทต  ๘, ทาน ๘, ทานวตถ  ๘, การบาเพญบญกรยาวตถ  ๓ ในระดบตางๆ ๘, สปปรสทาน  ๘, ทฏฐธมมก – สมปรายกตถกธรรม  ๘ ฯลฯ) และหมวด ๙ (เชน อาฆาตวตถ ๙, อนปพพนโรธ ๙, อนปพพวหาร ๙, นพพานทนตา ๙ ฯลฯ)

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 48/82

๔๓  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

เลม ๒๔ ทสก – เอกาทสกนบาต  วาดวยธรรม หมวด ๑๐ (เชน 

สงโยชน ๑๐, สญญา ๑๐, นาถกรณธรรม ๑๐, วฑฒธรรม  ๑๐ ฯลฯ)

และ หมวด ๑๑ (เชน ธรรมท เกดตอจากกนตามธรรมดา ไมตองเจตนา 

๑๑,

อานสงสเมตตา 

๑๑ 

ฯลฯ)

ในองคตตรนกายมขอธรรมหลากหลายลกษณะ ต งแตทฏฐ-

ธมมกตถะถงปรมตถะ  ท งสาหรบบรรพชตและสาหรบคฤหสถ  

กระจายกนอย โดยเรยงตามจานวน 

๕. ขททนกาย (ชมนมพระสตร  คาถาภาษต คาอธบาย และเร องราวเบดเตลดท จดเขาในส นกายแรกไมได ๑๕ คมภร)

เลม ๒๕ รวมคมภรยอย ๕ คอ 

(๑) ขททกปาฐะ  รวมบทสวดยอยๆ เชน มงคลสตร  รตนสตร กรณยเมตตสตร 

(๒)ธรรมบท บทแหงธรรม หรอบทรอยกรองเอยเอ อนธรรม  ม 

๔๒๓ คาถา 

(๓)อทาน พระสตรแสดงคาถาพทธอทาน  มความนาเปนรอยแกว ๘๐ เร อง 

(๔)อตวตตกะ พระสตรท ไมข นตนดวย “เอวมเม สต” แตเช อมความเขาส คาถาดวยคาวา “อต วจจต” รวม ๑๑๒ สตร 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 49/82

๔๔  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

(๕) สตตนบาต ชมนมพระสตรชดพเศษ ซ งเปนคาถาลวน หรอมรอยแกวเฉพาะสวนท เปนความนา รวม ๗๑ สตร 

เลม ๒๖ มคมภรยอย  ๔ ซ งเปนบทประพนธรอยกรองคอคาถา

ลวน 

ไดแก 

(๑) วมานวตถ  เร องผ เกดในสวรรคอย วมาน เลาการทาความดของตนในอดต ท ทาใหไดไปเกดเชนน น ๘๕ เร อง 

(๒)เปตวตถ เร องเปรตเลากรรมช วในอดตของตน ๕๑ เร อง 

(๓) เถรคาถา คาถาของพระอรหนตเถระ ๒๖๔ รปท กลาวแสดงความร สกสงบประณตในการบรรลธรรม เปนตน 

(๔) เถรคาถา คาถาของพระอรหนตเถร  ๗๓ รป ท กลาวแสดงความร สกเชนน น 

เลม 

๒๗  ชาดก ภาค ๑ รวมบทรอยกรองคอคาถาแสดงคตธรรมท พระพทธเจาตรสเม อคร งเปนพระโพธสตวในอดตชาต  และมคาถาภาษตของผ อ นปนอย บาง ภาคแรก  ต งแตเร องท มคาถาเดยว (เอกนบาต) ถงเร องม ๔๐ คาถา (จตตาฬสนบาต) รวม ๕๒๕ เร อง 

เลม ๒๘ ชาดก ภาค ๒ รวมคาถาอยางในภาค ๑ น นเพ มอก แตเปนเร องอยางยาว  ต งแตเร องม ๕๐ คาถา (ปญญาสนบาต) ถงเร องมคาถามากมาย (มหานบาต) จบลงดวยมหาเวสสนดรชาดก ซ งม ๑,๐๐๐ 

คาถา ภาคน ม ๒๒ เร อง บรรจบท งสองภาค เปน ๕๔๗ ชาดก 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 50/82

๔๕  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

เลม ๒๙ มหานทเทส  ภาษตของพระสารบตรอธบายขยายความพระสตร ๑๖ สตร ในอฏฐกวรรคแหงสตตนบาต 

เลม ๓๐ จฬนทเทส  ภาษตของพระสารบตรอธบายขยายความ

พระสตร 

๑๖ 

สตรในปารายนวรรค 

และขคควสาณสตร 

ในอรควรรคแหงสตตนบาต 

เลม ๓๑ ปฏสมภทามรรค  ภาษตของพระสารบตร  อธบายขอธรรมท ลกซ งตางๆ  เชน เร อง ญาณ ทฏฐ อานาปาน อนทรย วโมกข เปนตน อยางพสดาร เปนทางแหงปญญาแตกฉาน 

เลม ๓๒ อปทาน ภาค ๑ บทประพนธรอยกรอง (คาถา) แสดงประวตพระอรหนต  โดยเฉพาะในอดตชาต  เร มดวยพทธอปทาน  

(ประวตของพระพทธเจา ) ปจเจกพทธอปทาน (เร องราวของพระ

ปจเจกพทธเจา ) ตอดวยเถรอปทาน (อตตประวตแหงพระอรหนตเถระ) เร มแตพระสารบตร พระมหาโมคคลลานะ พระมหากสสปะ 

พระอนรทธะ ฯลฯ พระอานนท ตอเร อยไปจนจบภาค ๑ รวม ๔๑๐ รป 

เลม ๓๓ อปทาน ภาค ๒ คาถาประพนธแสดงอตตประวตพระอรหนตเถระตออกจนถงรปท  ๕๕๐ 

ตอน นเปนเถรอปทาน  แสดงเร องราวของพระอรหนตเถร  ๔๐ 

เร อง เร มดวยพระเถรท ไมค นนาม ๑๖ รป ตอดวยพระเถรท สาคญ คอ 

พระมหาปชาบดโคตม พระเขมา พระอบลวรรณา พระปฏาจารา ฯลฯ 

พระยโสธรา และทานอ นๆ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 51/82

๔๖  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

คร นจบอปทานแลว ทายเลม ๓๓ น  มคมภร พทธวงส เปนคาถาประพนธแสดงเร องของพระพทธเจ าในอดต  ๒๔  พระองคท พระพทธเจาพระองคปจจบนเคยไดทรงเฝาและไดรบพยากรณ  จนถง

ประวตของพระองคเอง 

รวมเปนพระพทธเจา 

๒๕ 

พระองค 

จบแลวมคมภรส นๆ ช อ จรยาปฎก เปนทายสด แสดงพทธจรยาในอดตชาต ๓๕ เร องท มแลวในชาดก แตเลาดวยคาถาประพนธใหม ช ตวอยางการบาเพญบารมบางขอ 

ขททกนบาตน  เม อมองโดยภาพรวม กจะเหนลกษณะท กลาววาเปนท ชมนมของคมภรปลกยอยเบดเตลด  คอ แมจะมถง ๑๕ คมภร รวมไดถง ๙ เลม แต 

•  มเพยงเล มแรกเล มเดยว (๒๕) ท หนกในดานเน อหา

หลกธรรม  แตกเปนคมภรเลกๆ  ในเลมเดยวมถง ๕ คมภร ทกคมภรมความสาคญและลกซ งมาก 

•  อก ๓ เลม (๒๘ – ๒๙ – ๓๐) คอ นทเทส  และ ปฏสมภทามรรค 

แมจะแสดงเน อหาธรรมโดยตรง  แตกเปนคาอธบายของพระสาวก  

(พระสารบตร) ท ไขความพทธพจนท มอย แลวในคมภรขางตน (ถอไดวาเปนตนแบบของอรรถกถา)

• ท เหลอจากน นอก ๘ คมภร ลวนเปนบทประพนธรอยกรอง 

ท ม งความไพเราะงดงามใหเราความร สก เชนเสรมศรทธาเปนตน คอ 

เลม ๒๖ วมานวตถ  เปตวตถ  เถรคาถา เถรคาถา เลาประสบการณ ความร สก และคตของคนด คนช ว  ตลอดจนพระอรหนตสาวกท จะเปนตวอยาง/แบบอยางสาหรบเราใหเกดความร สกสงเวช  เตอนใจ 

และเรากาลงใจ ใหละความช ว ทาความด และเพยรบาเพญอรยมรรค 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 52/82

๔๗  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

เลม ๒๗–๒๘ ชาดก แสดงคตธรรมท ส งสอนและเราเตอนใหกาลงใจจากการบาเพญบารมของพระพทธเจาเอง 

เลม ๓๒–๓๓  อปทาน พทธวงส จรยาปฎก  เปนบทรอยกรอง 

บรรยายประวต 

ปฏปทา 

และจรยา 

ของพระพทธเจา 

พระปจเจกพทธเจา 

และพระอรหนตสาวก  ในแนวของวรรณศลปท จะเสรมปสาทะและจรรโลงศรทธาในพระรตนตรย 

ค. พระอภธรรมปฎก ประมวลพทธพจนหมวดพระอภธรรม คอหลกธรรมและ

คาอธบายท เปนเน อหาวชาลวนๆ  ไมเก ยวดวยบคคลหรอเหตการณ แบงเปน ๗ คมภร (เรยกยอหรอหวใจวา  ส ว ธา ป ก ย ป ) ๑๒ เลม 

ดงน   ๑. ธมมสงคณ ๒.วภงค ๓. ธาตกถา 

๔. ปคคลบญญต 

๕. กถาวตถ 

๖. ยมก 

๗.ปฏฐาน 

เลม ๓๔ (ธมม )สงคณ  ตนเลมแสดงมาตกา (แมบท) อนไดแกบทสรปแหงธรรมท งหลายท จดเปนชดๆ  มท งชด ๓ เชน จดทกส งทกอยางประดามเปนกศลธรรม อกศลธรรม อพยากตธรรม ชดหน ง เปน 

อดต-ธรรม อนาคตธรรม ปจจบนธรรม ชดหน ง ฯลฯ และชด ๒ เชนจดทกส งทกอยางเปนสงขตธรรม  อสงขตธรรม  ชดหน ง  โลกยธรรม 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 53/82

๔๘  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

โลกตตรธรรม  ชดหน ง  เปนตน รวมท งหมดม  ๑๖๔  ชด  หรอ ๑๖๔ 

มาตกา ตอนตอจากน น ซ งเปนเน อหาสวนสาคญของคมภรน เปนคา

วสชชนา 

ขยายความมาตกาท  

๑ 

เปนตวอยาง 

แสดงใหเหนกศลธรรม 

อกศลธรรม และอพยากตธรรม ท กระจายออกไปในแงของจต เจตสก 

รป และนพพาน 

ทายเลมมอก ๒ บท แตละบทแสดงคาอธบายยอหรอคาจากดความขอธรรมท งหลายในมาตกาท กลาวถงขางตนจนครบ  ๑๖๔ 

มาตกา ไดคาจากดความขอธรรมใน  ๒ บทตางแนวกนเปน  ๒ แบบ 

(แตบททายจากดความไวเพยง ๑๒๒ มาตกา)

เลม ๓๕ วภงค ยกหลกธรรมสาคญๆ  ข นมาแจกแจง แยกแยะ

อธบายกระจายออกใหเหนทกแง และวนจฉยจนชดเจนจบไปเปนเร องๆ รวมอธบายท งหมด  ๑๘ เร อง คอขนธ ๕ อายตนะ ๑๒ ธาต ๑๘ 

อรยสจจ ๔ อนทรย ๒๒ ปฏจจสมปบาท สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน  

๔ อทธบาท ๔ โพชฌงค ๗ มรรคมองค ๘ ฌาน  อปปมญญา  ศล ๕ 

ปฏสมภทา  ๔ ญาณประเภทตางๆ และเบดเตลดวาดวยอกศลธรรมตางๆ อธบายเร องใด กเรยกวา วภงค ของเร องน น เชน อธบายขนธ ๕ 

กเรยก ขนธวภงค เปนตน รวมม ๑๘ วภงค เลม ๓๖ ม ๒ คมภร คอ ธาตกถา นาขอธรรมในมาตกาท งหลาย 

และขอธรรมอ นๆ อก ๑๒๕ อยาง มาจดเขาในขนธ  ๕ อายตนะ ๑๒และธาต ๑๘ วาขอใดจดเขาไดหรอไมไดในอยางไหนๆ  และ ปคคลบญญต  บญญตความหมายของช อท ใชเรยกบคคลตางๆ  ตามคณธรรม 

เชนวา โสดาบน ไดแก “บคคลผ ละสงโยชน ๓ ไดแลว” ดงน เปนตน 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 54/82

๔๙  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

เลม ๓๗  กถาวตถ คมภรท พระโมคคลลบตรตสสเถระ ประธานการสงคายนาคร งท  ๓ เรยบเรยงข นเพ อแกความเหนผดของนกายตางๆ 

ในพระพทธศาสนาคร งน น  ซ งไดแตกแยกกนออกไปแลวถง  ๑๘ 

นกาย 

เชน 

ความเหนวา 

พระอรหนตเส อมจากอรหตตผลได 

เปนพระอรหนตพรอมกบการเกดได ทกอยางเกดจากกรรม เปนตน ประพนธเปนคาปจฉาวสชนา มท งหมด ๒๑๙ กถา 

เลม ๓๘ ยมก  ภาค  ๑ คมภรยมกน อธบายหลกธรรมสาคญใหเหนความหมายและขอบเขตอยางชดเจน และทดสอบความร อยางลกซ ง ดวยวธต งคาถามยอนกนเปนค ๆ (ยมก แปลวา “ค ”) เชน ถามวา 

“ธรรมท งปวงท เปนกศล เปนกศลมล หรอวา ธรรมท งปวงท เปนกศลมล เปนกศล”, “รป (ท งหมด) เปนรปขนธ หรอวารปขนธ (ท งหมด)

เปนรป”, “ทกข (ท งหมด ) เปนทกขสจจ หรอวาทกขสจจ (ท งหมด)เปนทกข” หลกธรรมท นามาอธบายในเลมน ม ๗ คอ มล (เชนกศลมล)

ขนธ อายตนะ ธาต สจจะ  สงขาร  อนสย  ถามตอบอธบายเร องใด กเรยกวา ยมก  ของเร องน นๆ เชน มลยมก ขนธยมก  เปนตน เลมน จงม 

๗ ยมก 

เลม ๓๙ ยมก  ภาค  ๒ ถามตอบอธบายหลกธรรมเพ มเตมจากภาค  ๑ อก ๓ เร อง คอ จตตยมก ธรรมยมก (กศล – อกศล – อยพากต-

ธรรม) อนทรยยมก บรรจบเปน ๑๐ ยมก 

เลม ๔๐ ปฏฐาน ภาค ๑ คมภรปฏฐาน อธบายปจจย  ๒๔ โดยพสดาร  แสดงความสมพนธองอาศยเปนปจจยแกกนแหงธรรมท งหลายในแงดานตางๆ ธรรมท นามาอธบายกคอ  ขอธรรมท มในมาตกาคอแมบทหรอบทสรปธรรม ซ งกลาวไวแลวในตนคมภรสงคณน นเอง แตอธบายเฉพาะ ๑๒๒ มาตกาแรกท เรยกวา อภธรรมมาตกา 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 55/82

๕๐  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ปฏฐานเลมแรกน  อธบายความหมายของปจจย  ๒๔ เปนการปพ นความเขาใจเบ องตนกอน  จากน นจงเขาส เน อหาของเลม  คอ 

อนโลม-ตกปฏฐาน อธบายความเปนปจจยแกกนแหงธรรมท งหลาย

ในแมบทชด 

๓(

ตกมาตกา)

โดยปจจย 

๒๔ 

น น 

เชนวา 

กศลธรรมเปนปจจยแกกศล-ธรรมโดยอปนสสยปจจยอยางไร กศลธรรมเปนปจจยแกอกศลธรรมโดยอปนสสยปจจยอยางไร  อกศลธรรมเปนปจจยแกกศลธรรมโดยอป นสสยปจจยอยางไร  กศลธรรมเปนปจจยแกอกศลธรรมโดยอา รมมณปจจยอยางไร ฯลฯ ฯลฯ (เลมน อธบายแตในเชงอนโลม คอตามนยปกต  ไมอธบายตามนยปฏเสธ  จงเรยกวา 

อนโลมปฏฐาน)

เลม ๔๑ ปฏฐาน ภาค ๒ อนโลมตกปฏฐาน ตอ คออธบายความ

เปนปจจยแกกนแหงธรรมท งหลายในแมบทชด  ๓ ตอจากเลม ๔๐ เชน  อดตธรรม เปนปจจยแกปจจบนธรรมโดยอารมมณปจจย  

(พจารณารป  เสยง เปนตน ท ดบเปนอดตไปแลว  วาเปนของไมเท ยง 

เปนทกข เปนอนตตา เกดความโทมนสข น ฯลฯ) เปนตน 

เลม ๔๒ ปฏฐาน ภาค ๓ อนโลมทกปฏฐาน อธบายความเปนปจจยแกกนแหงธรรมท งหลาย ในแมบทชด ๒ (ทกมาตกา) เชน โลกย-

ธรรมเปนปจจยแกโลกยธรรม โดยอารมมณปจจย (รปายตนะเปนปจจยแกจกขวญญาณ ฯลฯ) ดงน  เปนตน 

เลม ๔๓ ปฏฐาน ภาค ๔ อนโลมทกปฏฐาน ตอ เลม ๔๔ ปฏฐาน ภาค ๕ ยงเปนอนโลมปฏฐาน แตอธบายความ

เปนปจจยแกกนแหงธรรมท งหลายในแมบทตางๆ ขามชดกนไปมา  

ประกอบดวย อนโลมทกตกปฏฐาน ธรรมในแมบทชด ๒ (ทกมาตกา)

โยงกบธรรมในแมบทชด  ๓ (ตกมาตกา) เชน อธบาย “กศลธรรมท เปนโลกตตรธรรมเปนปจจยแกกศลธรรมท เปนโลกยธรรม โดยอธป

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 56/82

๕๑  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

ต-ปจจย” เปนอยางไร เปนตน อนโลมตกทกปฏฐาน ธรรมในแมบทชด ๓ (ตกมาตกา) โยงกบธรรมในแมบทชด  ๒ (ทกมาตกา) อนโลมตกตก- ปฏฐาน ธรรมในแมบทชด  ๓ (ตกมาตกา) โยงกบธรรมใน

แมบทชด 

๓(

ตกมาตกา)

โยงระหวางตางชดกน 

เชน 

อธบายวา“

กศลธรรมท เปนอดตธรรม เปนปจจยแกอกศลธรรมท เปนปจจบนธรรม”

เปนอยางไร เปนตน อนโลมทกทกปฏฐาน ธรรมในแมบทชด ๒ (ทกมาตกา) กบธรรมในแมบทชด  ๒ (ทกมาตกา) โยงระหวางตางชดกน 

เชน ชดโลกยะ โลกตตระ กบชดสงขตะอสงขตะ เปนตน 

เลม ๔๕ ปฏฐาน ภาค ๖ เปนปจจนยปฏฐาน คออธบายความเปนปจจยแกกนแหงธรรมท งหลายอยางเลมกอนๆ  น นเอง แตอธบายแงปฏเสธ แยกเปน ปจจนยปฏฐาน คอ  ปจจนย (ปฏเสธ) + ปจจนย 

(ปฏเสธ) เชนวา ธรรมท ไมใชกศล อาศยธรรมท ไมใชกศลเกดข นโดยเหตปจจย เปนอยางไร อนโลมปจจนยปฏฐาน คอ อนโลม + ปจจนย (ปฏเสธ ) เชนวา อาศย โลกยธรรม  ธรรมท ไมใชโลกตตรธรรม 

เกดข นโดยเหตปจจย เปนอยางไร ปจจนยานโลมปฏฐาน คอ ปจจนย (ปฏเสธ) + อนโลม เชนวา อาศยธรรมท ไมใชกศล ธรรมท เปนอกศล 

เกดข นโดยเหตปจจยเปนอยางไร  และในท ง ๓ แบบน  แตละแบบ จะอธบายโดยใชธรรมในแมบทชด  ๓ แลวตอดวยชด  ๒ แลวขามชดระหวางชด ๒ กบชด ๓ ชด ๓ กบชด ๒ ชด ๓ กบชด ๓ ชด ๒ กบชด 

๒ จนครบท งหมดเหมอนกน  ดงน นแตละแบบจงแยกซอยละเอยดออกไปเปน ตก- ทก- ทกตก- ตกทก- ตกตก- ทกทก- ตามลาดบ (เขยนใหเตมเปน ปจจนยตกปฏฐาน ปจจนยทกปฏฐาน ปจจนยทกตกปฏฐาน ฯลฯ ดงน เร อยไปจนถงทายสดคอ ปจจนยานโลมทกทกปฏฐาน)

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 57/82

๕๒  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

คมภรปฏฐานน  ทานอธบายคอนขางละเอยดเฉพาะเลมตน  ๆ

เทาน น  เลมหลงๆ  ทานแสดงไวแตหวขอหรอแนว  และท งไวใหผ เขาใจแนวน นแลว  เอาไปแจกแจงโดยพสดารเอง  โดยเฉพาะเลม

สดทายคอภาค 

๖ 

แสดงไวยนยอท สด 

แมกระน นกยงเปนหนงสอถง 

๖ 

เลม หรอ ๓,๓๒๐ หนากระดาษพมพ ถาอธบายโดยพสดารท งหมด 

จะเปนเลมหนงสออกจานวนมากมายหลายเทาตว  ทานจงเรยกปฏฐานอกช อหน งวา มหาปกรณ แปลวา “ตาราใหญ” ใหญท งโดยขนาดและโดยความสาคญ 

พระอรรถกถาจารยกลาววา พระไตรปฎกมเน อความท งหมด 

๘๔ ,๐๐๐ พระธรรมขนธ  แบงเปน พระวนยปฎก  ๒๑ ,๐๐๐ พระธรรมขนธ พระสตตนตปฎก ๒๑,๐๐๐ พระธรรมขนธ และพระอภธรรม

ปฎก ๔๒,๐๐๐ พระธรรมขนธ 

อรรถกถาและคมภรร นตอมา เม อพระพทธเจาตรสแสดงคาสอนคอพระธรรมวนยแลว  สาวก

ท งพระสงฆและคฤหสถกนาหลกธรรมวนยน นไปเลาเรยนศกษา  คาสอนหรอพทธพจนสวนใดท ยาก ตองการคาอธบาย  นอกจากทลถามจากพระพทธเจาโดยตรงแลว กมพระสาวกผ ใหญท เปนอปชฌายหรออาจารยคอยแนะนาช แจงชวยตอบขอสงสย 

คาอธบายและคาตอบท สาคญกไดรบการทรงจาถายทอดตอกนมา ควบค กบหลกธรรมวนยท เปนแมบทน นๆ จากสาวกร นกอนส สาวกร นหลง ตอมาเม อมการจดหมวดหม พระธรรมวนยเปนพระไตรปฎกแลว   คาช แจงอธบายเหลาน นกเปนระบบและมลาดบไปตามพระไตรปฎกดวย 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 58/82

๕๓  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

คาอธบายพทธพจนหรอหลกธรรมว นย หรอคาอธบายความในพระไตรปฎกน น เรยกวา อรรถกถา 

เม อมการทรงจาถายทอดพระไตรปฎกดวยวธมขปาฐะ  กมการ

ทรงจาถายทอดอรรถกถาประกอบควบค มาดวย 

จนกระท งเม อมการจารกพระไตรปฎกลงในใบลานเปนลายลกษณอกษร  ณ ประเทศลงกา 

ประมาณพ.ศ. ๔๖๐ ตานานกกลาววาไดมการจารกอรรถกถาพรอมไปดวยเชนกน 

อน ง พงสงเกตวา  พทธพจนหรอขอความในพระไตรปฎกน น 

ในภาษาวชาการทานนยมเรยกวา บาล หรอ พระบาล หมายถงพทธพจนท รกษาไวในพระไตรปฎก  ไมพงสบสนกบ  ภาษาบาล  (คาวา 

บาล  มาจาก  ปาล  ธาต  ซ งแปลว า “ รกษา ”) สาหรบบาลหรอ

พระไตรปฎกน น ทานทรงจาถายทอดกนมา และจารกเปนภาษาบาลมคธ แตอรรถกถา สบมาเปนภาษาสงหล 

ท งน สาหรบพระไตรปฎกน นชดเจนอย แลว ในฐานะเปนตาราแมบท อย ขางผ สอน จงจะตองรกษาใหคงอย อยางเดมโดยแมนยาท สดตามพระดารสของพระผ สอนน น สวนอรรถกถาเปนคาอธบายสาหรบผ เรยน จงจะตองชวยใหผ เรยนเขาใจไดดท สด เม ออรรถกถาสบมา

ในลงกา  กจงถายทอดกนเปนภาษาสงหล  จนกระท งถงชวง  พ.ศ.

๙๕๐ – ๑๐๐๐ จงมพระอาจารยผ ใหญ เชน พระพทธโฆสะ  และพระ

ธรรมปาละ เดนทางจากชมพทวป มายงลงกา และแปลเรยบเรยงอรรถกถากลบเปนภาษาบาลมคธ อยางท มอย และใชศกษากนในปจจบน 

ลกษณะสาคญของอรรถกถา  คอ เปนคมภรท อธบายความในพระไตรปฎกโดยตรง หมายความวา พระไตรปฎกแตละสตรแตละสวนแตละตอนแตละเร อง กมอรรถกถาท อธบายจาเพาะสตรจาเพาะสวนตอนหรอเร องน นๆ  และอธบายตามลาดบไป  โดยอธบายท ง

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 59/82

๕๔  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

คาศพทหรอถอยคาอธบายขอความ  ช แจงความหมาย  ขยายความหลกธรรมหลกวนย  และเลาเร องประกอบ ตลอดจนแสดงเหตปจจยแวดลอมหรอความเปนมาของการท พระพทธเจาจะตรสพทธพจน

น นๆ 

หรอเกดเร องราวน นๆ 

ข น 

พรอมท งเช อมโยงประมวลความเปนมาเปนไปตางๆ ท จะชวยใหเขาใจพทธพจนหรอเร องราวในพระไตรปฎกชดเจนข น 

พระไตรปฎกมอรรถกถาท อธบายตามลาดบคมภรดงน  

พระไตรปฎก  อรรถกถา  ผ เรยบเรยง 

ก.พระวนยปฎก ๑.พระวนยปฎก (ท งหมด) สมนตปาสาทกา  พระพทธโฆสะ 

ข.

พระสตตนตปฎก 

๒.ทฆนกาย  สมงคลวลาสน ”

๓.มชฌมนกาย  ปปญจสทน ”

๔.สงยตตนกาย  สารตถปกาสน ”

๕.องคตตรกาย  มโนรถปรณ ”

๖.ขททกปาฐะ  (ขททกนกาย) ปรมตถโชตกา ”

๗.ธรรมบท ( ” ) ธมมปทฏฐกถา*”

๘.อทาน  ( ” ) ปรมตถทปน  พระธรรมปาละ 

๙.อตวตตกะ  ( ” ) ” ”

๑๐.สตตนบาต ( ” ) ปรมตถโชตกา  พระพทธโฆสะ 

๑๑.วมานวตถ ( ” ) ปรมตถทปน  พระธรรมปาละ 

* ท จรงมช อเฉพาะวา ปรมตถโชตกา ดวยเหมอนกน และท วาพระพทธโฆสะเปนผ เรยบเรยงคมภรท งสองน น น คงจะเปนหวหนาคณะ โดยมผ อ นรวมงานดวย 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 60/82

๕๕  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

๑๒.เปตวตถ ( ” ) ” ”

๑๓.เถรคาถา ( ” ) ” ”

๑๔.เถรคาถา (ขททกนกาย) ปรมตถทปน  พระธรรมปาละ 

๑๕.ชาดก ( ” ) ชาตกฏฐกถา*

  พระพทธโฆสะ 

พระไตรปฎก  อรรถกถา  ผ เรยบเรยง 

๑๖.นทเทส ( ข ท ท กนกาย)

สทธมมปชโชตกา  พระอปเสนะ 

๑๗.ปฏสมภทามคค ( ” ) สทธมมปกาสน  พระมหานาม 

๑๘.อปทาน ( ” ) วสทธชนวลาสน (นามไมแจง)**

 

๑๙.พทธวงส ( ” ) มธรตถวลาสน  พระพทธทตตะ 

๒๐.จรยาปฎก ( ” ) ปรมตถทปน  พระธรรมปาละ 

ค.พระอภธรรมปฎก ๒๑.ธมมสงคณ  อฏฐสาลน  พระพทธโฆสะ 

๒๒.วภงค  สมโมหวโนทน ”

๒๓.ท ง ๕ คมภรท เหลอ  ปญจปกรณฏฐกถา “

นอกจากอรรถกถาซ งเปนท ปรกษาหลกในการเลาเรยนศกษาพระไตรปฎกแลว คมภรพระพทธศาสนาภาษาบาลท เกดข นในยคตางๆ หลงพทธกาล  ยงมอกมากมาย  ท งกอนยคอรรถกถา  หลงยคอรรถกถา และแมในยคอรรถกถาเอง แตไมไดเรยบเรยงในรปลกษณะท จะเปนอรรถกถา 

** คมภรจฬคนถวงส (แตงในพมา) วาเปนผลงานของพระพทธโฆสะ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 61/82

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 62/82

๕๗  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

(ข) อรรถกถา คอ คมภรท อธบายบาลหรออธบายความในพระไตรปฎก 

(ค) ฎกา คอ  คมภรท อธบายอรรถกถา หรอขยายความตอ

จากอรรถกถา 

(ฆ) อนฎกา  คอ  คมภรท อธบายขยายความตอจากฎกาอกทอดหน ง 

สวนคมภรช ออยางอ นตอจากน ไปท มอกหลายประเภท บางททานใชคาเรยกรวมๆ กนไปวา ตพพนมต (แปลวา “คมภรท พนหรอนอกเหนอจากน น”) 

คมภรพระพทธศาสนาท มอย มากมาย ท งในสายและนอกสายพระไตรปฎกน  ในประเทศไทยเทาท ผานมาไดตพมพเปนเลมหนงสอ

ออกมาแลวเพยงจานวนนอย  สวนมากยงคงคางอย ในใบลาน เพ งจะมการต นตวท จะตรวจชาระและตพมพกนมากข นในชวงเวลาใกลๆ  น  จงจะตองรออกสกระยะหน งซ งคงไมนานนก ท ชาวพทธและผ สนใจจะไดมคมภรพทธศาสนาไวศกษาคนควา อยางคอนขางบรบรณ 

สาหรบคมภรพระไตรปฎกและอรรถกถาน น ไดมการตพมพเปนเลมพร งพรอมแลวในปพ .ศ. ๒๕๓๕ สวนคมภรอ นๆ ร นหลงตอๆ มา ท มคอนขางบรบรณพอจะหาไดไมยากกคอคมภรท ใชเรยนในหลกสตรเปรยญธรรม 

เน องจากคมภรเหลาน   มความสมพนธอธบายความตอกน  กลาวคอ อรรถกถาอธบายพระไตรปฎก และฎกาขยายความตอจากอรรถกถา หรอตอจากคมภรระดบอรรถกถา  จงจะไดทาบญชลาดบเลม 

จบค คมภรท อธบายกนไว เพ อเปนพ นฐานความเขาใจในการท จะศกษาคนควาตอไป และเพ ออานวยความสะดวกในการโยงขอมลระหวางคมภร 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 63/82

๕๘  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 64/82

๕๙  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

บญชลาดบเลม พระไตรปฎก จบค กบ อรรถกถา I. พระวนยปฎก 

พระไตรปฎก  อรรถกถา 

เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ  เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ 

๑  มหาวภงค ๑  วนย.๑*  1  วนยฏกถา 

(สมนตปาสาทกา) ๑ 

วนย.อ.๑ 

๑.๑ เวรชกณฑ –  

ปาราชกกณฑ 

1.1 เวรชกณฑ –  

ปาราชกกณฑ 

2  วนยฏกถา (สมนตปาสาทกา) ๒ 

วนย.อ.๒ 

๑.๒ เตรสกณฑ –  

อนยตกณฑ 

2.1 เตรสกณฑ –  

อนยตกณฑ 

๒  มหาวภงค ๒  วนย.๒ 

๒.๑ นสสคยกณฑ –  

อธกรณสมถา 

2.2 นสสคยกณฑ – 

อธกรณสมถา 

๓  ภกขนวภงค  วนย.๓  2.3 ภกขนวภงค 

๔  มหาวคค ๑  วนย.๔  3  วนยฏกถา (สมนตปาสาทกา)

วนย.อ.๓ 

๕  มหาวคค ๒  วนย.๕  3.1 มหาวคค 

๖  จลลวคค ๑  วนย.๖  3.2 จลลวคค 

๗  จลลวคค ๒  วนย.๗ 

๘  ปรวาร  วนย.๘  3.3 ปรวาร II. พระสตตนตปฎก 

พระไตรปฎก  อรรถกถา 

เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ  เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ 

* อกษรยอคมภรพระไตรปฎกในภาคภาษาองกฤษใชตามฉบบอกษรโรมนของสมาคมบาลปกรณ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 65/82

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 66/82

๖๑  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

(สารตถปกาสน) ๒ 

พระไตรปฎก  อรรถกถา 

เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ  เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ 

12.1 นทานวคควณณนา 

๑๗  สยตตนกาย ขนธวารวคค  ส.ข.  12.2 ขนธวคควณณนา 

๑๘  สยตตนกาย สฬายตนวคค  ส.สฬ. 13  สยตตนกายฏกถา 

(สารตถปกาสน) ๓ 

ส.อ.๓ 

13.1 สฬายตนวคค-

วณณนา 

๑๙  สยตตนกาย มหาวารวคค  ส.ม. 13.2 มหาวารวคควณณนา 

๒๐  องคตตรนกาย ๑  14  องคตตรนกายฏกถา 

(มโนรถปรณ) ๑ 

อง.อ.๑ 

๒๐.๑ เอกนปาต  อง.เอก. 14.1 เอกนปาตวณณนา 

15  องคตตรนกายฏกถา 

(มโนรถปรณ) ๒ 

อง.อ.๒ 

๒๐.๒ ทกนปาต  อง.ทก. 15.1 ทกนปาตวณณนา 

๒๐.๓ ตกนปาต  อง.ตก. 15.2 ตกนปาตวณณนา 

๒๑  องคตตรนกาย ๒ 

๒๑.๑ จตกกนปาต  อง.จตกก. 15.3 จตก   กนปาตวณณนา 

๒๒  องคตตรนกาย ๓  16  องคตตรนกายฏกถา 

(มโนรถปรณ) ๓ 

อง.อ.๓ 

๒๒.๑ ปจกนปาต  อ ง . ป   16.1 ปจกนปาตวณณ  

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 67/82

๖๒  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

จก. นา 

๒๒.๒ ฉกกนปาต  อง.ฉกก. 16.2 ฉกกนปาตวณณนา 

๒๓  องคตตรนกาย ๔ 

๒๓.๑ สตตกนปาต  อง.สตตก. 16.3 สตตกนปาตวณณ

นา 

พระไตรปฎก  อรรถกถา 

เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ  เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ 

๒๓.๒ อฏกนปาต  อง.อฏก. 16.4 อฏกนปาตวณณนา 

๒๓.๓ นวกนปาต  อง.นวก. 16.5 นวกนปาตวณณนา 

๒๔  องคตตรนกาย ๕ 

๒๔.๑ ทสกนปาต  อง.ทสก. 16.6 ทสกนปาตวณณนา 

๒๔.๑ เอกาทสกนปาต  อง .เอกา-

ทสก.

16.7 เอกาทสกนปาต-

วณณนา 

๒๕  ขททกนกาย ๑ 

๒๕.๑ ขททกปา  ข.ข.

17  ขท  ทกนกายฏกถา 

ขททกปาวณณนา (ปรมตถโชตกา)

ขททก.อ.

๒๕.๒ ธมมปท  ข.ธ. 18  ธม  มปทฏกถา ๑ 

ยมกวคควณณนา 

ธ.อ.๑ 

19  ธม  มปทฏกถา ๒ 

อปปมาท – จตตวคค-

ธ.อ.๒ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 68/82

๖๓  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

วณณนา 

20  ธม  มปทฏกถา ๓ 

ปปผ – พาลวคควณณนา 

ธ.อ.๓ 

21  ธม  มปทฏกถา ๔ 

ปณฑต – สหสสวคควณณนา 

ธ.อ.๔ 

22  ธม  มปทฏกถา ๕ 

ปาป – ชราวคควณณนา 

ธ.อ.๕ 

23  ธม  มปทฏกถา ๖ 

อตต – โกธวคควณณนา 

ธ.อ.๖ 

พระไตรปฎก  อรรถกถา 

เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ  เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ 

24  ธม  มปทฏกถา ๗ 

มล – นาควคควณณนา 

ธ.อ.๗ 

25 

ธม 

 มปทฏกถา 

๘ ตณหา – พราหมณวคค-

วณณนา 

ธ.

อ.

๘ 

๒๕.๓ อทาน  ข.อ. 26  ขท  ทกนกายฏกถา อทานวณณนา (ปรมตถทปน)

อ.อ.

๒๕.๔ อตวตตก  ข.อต. 27  ขท  ทกนกายฏกถา  อต.อ.

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 69/82

๖๔  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

อตวตตกวณณนา (ปรมตถทปน)

๒๕.๕ สตตนปาต  ข.ส. 28  ขท  ทกนกายฏกถา สตตนปาตวณณนา 

(ปรมตถโชตกา) ๑ 

สตต.อ.๑ 

29  ขท  ทกนกายฏกถา สตตนปาตวณณนา (ปรมตถโชตกา) ๒ 

สตต.อ.๒ 

๒๖  ขททนกาย ๒ 

๒๖.๑ วมานวตถ 

ข.วมาน. 30  ขท  ทกนกายฏกถา วมานวตถวณณนา (ปรมตถทปน)

วมาน.อ.

๒๖.๒ เปตวตถ  ข.เปต. 31  ขท  ทกนกายฏกถา เปตวตถวณณนา (

ปรมตถทปน)

เปต.อ.

๒๖.๓ เถรคาถา  ข.เถร. 32  ขท  ทกนกายฏกถา เถรคาถาวณณนา (ปรมตถทปน) ๑ 

เถร.อ.๑ 

พระไตรปฎก  อรรถกถา 

เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ  เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ 

๒๖.๓.๑ เอก – ตก-

นปาต 

32.1 เอกนปาตวณณนา 

33  ขท  ทกนกายฏกถา เถรคาถาวณณนา (ปรมตถทปน) ๒ 

เถร.อ.๒ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 70/82

๖๕  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

๒๖.๓.๒ จตกก – 

มหานปาต 

32.2 จตก  ก – มหานปาต-วณ  ณนา 

๒๖.๔ เถรคาถา  ข.เถร. 34  ขท  ทกนกายฏกถา เถรคาถาวณณนา 

(ปรมตถทปน)

เถร.อ.

๒๗  ขททกนกาย ๓ 

๒๗.๑ ชาตก ๑ 

เอก – จตตาลสนปาต 

ข.ชา. 35  ชาตกฏกถา ๑ 

เอกนปาตวณณนา (๑)

ชา.อ.๑ 

36  ชาตกฏกถา ๒ 

เอกนปาตวณณนา (๒)

ชา.อ.๒ 

37  ชาตกฏกถา ๓ 

ทกนปาตวณณนา 

ชา.อ.๓ 

38  ชาตกฏกถา ๔ 

ตก – 

ปจกนปาตวณณนา 

ชา.อ.๔ 

39  ชาตกฏกถา ๕ 

ฉกก – ทสกนปาตวณณนา 

ชา.อ.๕ 

40  ชาตกฏกถา ๖ 

เอกาทสก – ปกณณก-

นปาตวณณนา 

ชา.อ.๖ 

41  ชาตกฏกถา ๗ 

วสต – จตตาฬสนปาต-

วณณนา 

ชา.อ.๗ 

พระไตรปฎก  อรรถกถา 

เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ  เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ 

๒๘  ขททกนกาย ๔  ข.ชา.  42  ชาตกฏกถา ๘  ชา.อ.๘ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 71/82

๖๖  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

๒๘.๒ ชาตก ๒ 

ป าส – มหา นปาต 

ปาส – สตตตนปาต-

วณณนา 

43  ชาตกฏกถา ๙ 

มหานปาตวณณนา (๑)

ชา.อ.๙ 

44  ชาตกฏกถา ๑๐ 

มหานปาตวณณนา (๒)

ชา.อ.๑๐ 

๒๙  ขททกนกาย ๕ 

๒๙.๑ มหานทเทส  ข.ม.

45  ขท  ทกนกายฏกถา มหานทเทสวณณนา (สทธมมปชโชตกา)

นท.อ.๑ 

๓๐   ขททกนกาย ๖ 

๓๐.๑ จฬนทเทส  ข.จ.46  ขท  ทกนกายฏกถา 

จฬนทเทสวณณนา (สทธมมปชโชตกา)

นท.อ.๒ 

๓๑ 

 ขททกนกาย 

๗ 

๓๑.๑ ปฏสมภทามคค  ข.ปฏ.47 

ขท 

 ทกนกายฏกถา 

ปฏสมภทามคควณณนา (สทธมมปกาสน) ๑ 

ปฏส.

อ.

๑ 

48  ขท  ทกนกายฏกถา ปฏสมภทามคควณณนา (สทธมมปกาสน) ๒ 

ปฏส.อ.๒ 

๓๒   ขททกนกาย ๘ 

๓๒.๑ อปทาน ๑ 

ข.อป. 49  ขท  ทกนกายฏกถา อปทานวณณนา (วสทธชนวลาสน) ๑ 

อป.อ.๑ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 72/82

๖๗  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

พระไตรปฎก  อรรถกถา 

เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ  เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ 

๓๒.๑.๑ พท  ธวค  ค  49.1 พท  ธวค  ควณ  ณนา 

50  ขท  ทกนกายฏกถา อปทานวณณนา (วสทธชนวลาสน) ๒ 

อป.อ.๒ 

๓๒.๑.๒ สหาสนย –  

เมตเตยยวคค 

50.1 สหาสนย – เมตเตยย-

วคควณณนา 

๓๓   ขททกนกาย ๙ 

๓๓.๑ อปทาน ๒  ข.อป.

๓๓.๑.๑ ภททาล – 

ภททยวคค 

50.2 ภททาล – 

ภททยวคค-วณณนา 

๓๓.๑.๒ เถรยา-

ปทาน 

50.3 เถรยาปทานวณณนา 

๓๓.๒ พทธวส  ข.พทธ. 51  ขท  ทกนกายฏกถา พทธวสวณณนา (มธรตถวลาสน) ๒ 

พทธ.อ.

๓๓.๓ จรยาปฏก  ข.จรยา. 52  ขท  ทกนกายฏกถา 

จรยาปฏกวณณนา 

(ปรมตถทปน)

จรยา.อ.

III. พระอภธรรมปฎก พระไตรปฎก  อรรถกถา 

เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ  เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 73/82

๖๘  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

๓๔  ธมมสงคณ  อภ.ส.  53  อภธมมฏกถา ธมมสงคณวณณนา (อฏสาลน)

สงคณ.อ.

พระไตรปฎก  อรรถกถา 

เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ  เลมท   ช อคมภร  อกษรยอ 

๓๕  วภงค  อภ.ว. 54  อภธมมฏกถา วภงควณณนา (สมโมหวโนทน)

วภง ค.อ.

๓๖  ๑. ธาตกถา  อภ.ธา. 55  อภธมมฏกถา 

ธาตกถาทวณณนา (ปจปกรณฏกถา)

ปจ.อ.

55.1 ธาตกถาวณณนา 

๒. ปคคลปตต  อภ.ป. 55.2 ปคคลปตต-

วณณนา 

๓๗  กถาวตถ  อภ.ก. 55.3 กถาวตถวณณนา 

๓๘  ยมก ๑  อภ.ย. 55.4 ยมกวณณนา 

๓๙  ยมก ๒  อภ.ย.

๔๐  ปฏาน ๑  อภ.ป. 55.5 ปฏานวณณนา 

๔๑  ปฏาน ๒  อภ.ป.

๔๒  ปฏาน ๓  อภ.ป.

๔๓  ปฏาน ๔  อภ.ป.

๔๔  ปฏาน ๕  อภ.ป.

๔๕  ปฏาน ๖  อภ.ป.

คมภรสาคญอ นบางเลม 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 74/82

๖๙  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

(โดยเฉพาะคมภรท ใชเรยนในหลกสตรเปรยญธรรม)

ลาดบ  คมภรหลก  อกษรยอ  ลาดบ  คมภรท อธบาย  อกษรยอ 

56  มลนทปหา  มลนท 

57  วสทธมคค ๑  วสทธ ๑  61  วสทธมคคสวณณนา มหาฏกา (ปรมตถมชสา) ๑ 

วสท  ธ.ฏกา๑ 

ลาดบ  คมภรหลก  อกษรยอ  ลาดบ  คมภรท อธบาย  อกษรยอ 

58  วสทธมคค ๒  วสทธ ๒  62  วสทธมคคสวณณนา มหาฏกา (ปรมตถมชสา) ๒ 

วสท  ธ ฏกา๒ 

59  วสทธมคค ๓  วสทธ ๓  63  วสทธมคคสวณณนา 

มหาฏกา (ปรมตถมชสา) ๓ 

วสท  ธ 

ฏกา๓ 

60  อภธมมตถสงคห๑  สงคห.  60  อภธมมตถสงคหฏกา 

(อภธมมตถวภาวน) ๑ 

สงคห.

ฏกา 

1  วนยฏกถา 

(สมนตปาสาทกา) ๑๒ 

1.1 เวรชกณฑวณณนา 

วนย.อ.๑  64  วนยฏกา สมนตปาสาทกาวณณนา (สารตถทปน) ๑ 

วนย. 

ฏกา๑ 

1.2 ปม – จตต  ถ

ปาราชก-วณณนา 

65  วนยฏกา 

สมนตปาสาทกาวณณนา 

(สารตถทปน) ๒ 

วนย.

ฏกา๒ 

2  วนยฏกถา 

(สมนตปาสาทกา) ๒๒ 

วนย.อ.๒  66  วนยฏกา สมนตปาสาทกาวณณนา 

วนย. 

ฏกา๓ 

๑ พมพรวมเปนหนงสอเลมเดยวกน 

๒ คอ อรรถกถาวนยท เรยงลาดบไวตอนตนแลว 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 75/82

๗๐  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

(สารตถทปน) ๓ 

3  วนยฏกถา 

(สมนตปาสาทกา) ๓๒ 

วนย.อ.๓  67  วนยฏกา สมนตปาสาทกาวณณนา 

(สารตถทปน) ๔ 

วนย. 

ฏกา๔ 

 –  ขท  ทกนกาย สตตนปาต 

มงคลสตต๓ 

 –  6869  มงคลตถทปน ๑ 

มงคลตถทปน ๒ มงคล.๑ 

มงคล.๒ 

70  ภก  ขปาตโมกขปาล  ปาตโมกข  (ลาดบท  1, 2, 3, 64,

65, 66, 67) 

๓ ไดแกพระไตรปฎก เลม ๒๕ ขททกปา (๕ – ๖ / ๓ – ๔) และสตตนปาต (๓๑๗ – ๓๑๘ / ๓๗๖ – ๓๘๗)

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 76/82

๗๑  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

บทสรป 

เพ อทบทวนส งท ไดกลาวมาแลวกอนหนาน   ความสาคญของ

พระไตรปฎกอาจกลาวโดยสรปไดดงน  

๑. พระไตรปฎกเปนท รวบรวมไวซ งพทธพจนคอพระดารสของพระพทธเจา คาส งสอนของพระพทธเจาท พระองคไดตรสไวเอง เทาท ตกทอดมาถงเรา มมาในพระไตรปฎก เราร จกคาสอนของพระพทธเจาจากพระไตรปฎก 

๒. พร ะ ไต รป ฎ ก เ ป น ท  ส ถ ต ข อ ง พ ร ะ ศ า ส ด า ข อ งพทธศาสนกชน  เพราะเปนท บรรจพระธรรมวนยท พระพทธเจาตรสไวใหเปนศาสดาแทนพระองค เราจะเฝาหรอร จกพระพทธเจาไดจาก

พระดารสของพระองคท ทานรกษากนไวในพระไตรปฎก ๓. พระไตรป ฎก เป นแหล ง ต น เ ด มขอ ง ค าสอนในพระพทธศาสนา  คาสอน คาอธบาย  คมภร หนงสอ  ตารา ท อาจารยและนกปราชญท งหลายพด กลาวหรอเรยบเรยงไว ท จดวาเปนของในพระพทธศาสนา  จะตองสบขยายออกมาและเปนไปตามคาสอนแมบทในพระไตรปฎก ท เปนฐานหรอเปนแหลงตนเดม 

๔. พระไตรปฎกเปนหลกฐานอางองในการแสดงหรอยนยนหลกการ  ท กลาววาเปนพระพทธศาสนา การอธบายหรอกลาวอาง

เก ยวกบหลกการของพระพทธศาสนา จะเปนท นาเช อถอหรอยอมรบไดดวยด เม ออางองหลกฐานในพระไตรปฎก ซ งถอวาเปนหลกฐานอางองข นสดทายสงสด 

๕. พระไตรปฎกเปนมาตรฐานตรวจสอบคาสอนในพระพทธ -ศาสนา   คาสอนหรอคากล าวใดๆ   ท จะถอว า เป นคาสอนในพระพทธศาสนาได จะตองสอดคลองกบพระธรรมวนยซ งมมาใน

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 77/82

๗๒  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

พระไตรปฎก (แมแตคาหรอขอความในพระไตรปฎกเอง ถาสวนใดถกสงสยว าจะแปลกปลอม  กตองตรวจสอบดวยคาสอนท วไปในพระไตรปฎก) 

๖.

พระไตรปฎกเปนมาตรฐานตรวจสอบความเช อถอและขอปฏบตในพระพทธศาสนา  ความเช อถอหรอขอปฏบตตลอดจนพฤต กรรมใดๆ   จะว น จ ฉยว าถ กต องหรอ ผดพลาด   เป นพระพทธศาสนาหรอไม   กโดยอาศยพระธรรมวนยท มมาในพระไตรปฎกเปนเคร องตดสน 

ดวยเหตดงกลาวมาน  การศกษาคนควาพระไตรปฎกจงเปนกจสาคญย งของชาวพทธ ถอวาเปนการสบตออายพระพทธศาสนา หรอเปนความดารงอย ของพระพทธศาสนา  กลาวคอ ถายงมการศกษา

คนควาพระไตรปฎกเพ อนาไปใชปฏบต พระพทธศาสนากยงดารงอย  แตถ าไมมการศกษาคนควาพระไตรปฎก แมจะมการปฏบต  กจะไมเปนไปตามหลกการของพระพทธศาสนา  พระพทธศาสนากจะไมดารงอย  คอจะเส อมสญไป 

นอกจากความส า คญในทางพระศาสนาโดยตรงแล ว  

พระไตรปฎกยงมคณคาท สาคญในดานอ นๆ อกมาก โดยเฉพาะ 

(๑) เปนท บนทกหลกฐานเก ยวกบลทธ  ความเช อถอ  ศาสนา 

ปรชญา  ขนบธรรมเนยม  ประเพณ วฒนธรรม  เร องราว เหตการณ 

และถ นฐาน เชนแวนแควนตางๆ ในยคอดตไวเปนอนมาก (๒)เปนแหลงท จะสบคนแนวความคดท สมพนธกบวชาการ

ตางๆ เน องจากคาสอนในพระธรรมวนยมเน อหาสาระเก ยวโยงหรอครอบคลมถงวชาการหลายอยาง เชนจตวทยา กฎหมาย การปกครอง 

เศรษฐกจ เปนตน 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 78/82

๗๓  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

(๓) เปนแหลงเดมของคาศพทบาลท นามาใชในภาษาไทย  

เน องจากภาษาบาลเปนรากฐานสาคญสวนหน  งของภาษาไทย  

การศกษาคนควาพระไตรปฎกจงมอปการะพเศษแกการศกษา

ภาษาไทย 

รวมความวา การศกษาคนควาพระไตรปฎกมคณคาสาคญ  ไมเฉพาะแตในการศกษาพระพทธศาสนาเทาน น แตอานวยประโยชนทางวชาการในดานตาง  ๆมากมาย เชน ภาษาไทย ภมศาสตร ประวตศาสตร สงคมวทยา มานษยวทยา โบราณคด รฐศาสตร เศรษฐศาสตร นตศาสตร ศกษาศาสตร ศาสนา ปรชญา และจตวทยา เปนตนดวย 

แตนบวาเปนเร องแปลก  และนาใจหาย  ท คนสมยน กลบไมเขาใจวา พระไตรปฎกคออะไร ทาไมตองรกษาพระไตรปฎก  ทาไม

ตองเอาพระไตรปฎกมาเปนมาตรฐานหรอเปนเกณฑว นจฉยวา อะไรเปนธรรม-วนย  อะไรเป  นคาสอนของพระพทธเจา หากปราศจากความเขาใจพ นฐานเชนน เสยแลว  บางคนกอาจไปไกลถงขนาดท ทกทกเอาผดๆ วา คาสอนของพระพทธเจา ใครจะวาอยางไรกได 

นอกจากน  ยงมความสบสนระหวางตวหลกการของพระศาสนาเองกบความคดเหนสวนบคคล   ความสบสนน  ซ งกคงเก ยวเน องกบปญหาแรก ยอมนาไปส ปญหาตางๆ มากมายอยางแนนอน 

ถาเราถามวาพระพทธเจาสอนวาอยางไร หรอสอนเร องอะไรวา

อยางไร  เรากตองไปดพระไตรปฎกเพ อหาคาตอบ  เพราะเราไมมแหลงอ นท จะตอบคาถามน ได แตถาเขาถามวา  พระพทธเจาสอนวาอยางน แลว  คณจะวา

อยางไร เราจะคดอยางไรกเปนสทธของเรา  เปนเสรภาพของเราท จะแสดงความคดเหนเก ยวกบส งท พระพทธเจาสอน 

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 79/82

๗๔  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

แมแตในกรณหลง เพ อความเปนธรรมตอพระศาสดา เรากควรจะศกษาคาอธบายของทานในคมภรตางๆ ใหชดแจงกอน  แลวจงมาสรปส งท ศกษามาแลว ถาสรปดกตรงตามท พระพทธเจาสอน สรปไม

ดกผดพลาด 

กตองศกษาคนควาตอไป 

แตอยางนอยกตองแยกใหชดอยางท กลาวมาแลววา  พระพทธเจาสอนวาอยางไร กวาไปตามคาสอนของพระองคโดยซ อสตย  แลวเราเหนวาอยางไร  กวาไปตามอสระท เราเหน แตเวลาน คนวากนนงนงสบสนไปหมด 

ท จรงน น  หลกการสาคญของพระพทธศาสนามความชดเจนแนนอน และไมใชเปนเพยงเร องของความคดเหนหรอคาดเดา แตเปนเร องของหลกฐานท ชาวพทธถอกนวามาจากพระพทธเจาโดยตรง  คอมาในพระไตรปฎก และมคมภรอรรถกถาเปนตน อธบายประกอบ ซ ง

ชาวพทธทกยคสมย  ถอวาเปนเน อเปนตวของพระศาสนา   เปนหลกสาคญท สด  และไดเพยรพยายามอยางย งท จะรกษาไวใหแมนยา  ดวยการทรงจา  ศกษาเลาเรยน  และมการสงคายนาเปนงานใหญหลายยคสมยตลอดมา 

ใครกตามท กล าวอ างว าตนปฏบตได โดยไมต องอาศยพระไตรปฎก  กคอพดวา  ตนปฏบตไดโดยไมตองอาศยพระพทธเจา  เม อเขาปฏบตโดยไมอาศยคาตรสสอนของพระพทธเจา  เราจะเรยกการปฏบตน นวาเปนพระพทธศาสนาไดอยางไร  แนนอนวา  น นเปนการ

ปฏบตลทธความเช อหรอความคดเหนของตวเขาเอง หรอของใครอ นท คดขอปฏบตน นข นมา  หรออยางดกเปนความท เอามาเลาตอจากพระไตรปฎก  แบบฟงตามๆ  กนมา  ซ งเส ยงตอความคลาดเคล อนผดเพ ยน 

ดงน น  ชาวพทธทกคนจงควรเฝาจบตาระแวดระวงบคคล  ๒ ประเภท  คอ (๑) ประเภทท สรางความสบสนระหวางพทธพจนท แท

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 80/82

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 81/82

๗๖  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

บนทกของผ  แปล 

ฉบบแปลภาษาองกฤษของหนงสอเลมน   ไดอาศยขอมลท เฟนจาก  ๓ แหลง ดงน  

• หนงสอ ร จกพระไตรปฎก เพ อเปนชาวพทธท แท • หนงสอ กรณธรรมกาย •  คานาในพระไตรปฎกบาลอกษรโรมนฉบบใหม   ท จดพมพโดย

กองทนสนทนาธรรมนาสข ในพระสงฆราชปถมภ ในเร องศพทพระพทธศาสนา ผ แปลยงไดปรกษาหนงสออ นๆ อกหลาย

ฉบบ โดยเฉพาะอยางย ง • พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม  ของทานเจาคณพระธรรม

ปฎก (ป. อ. ปยตโต) 

•   Buddhist Dictionary: Manual of Buddhist 

Terms and Doc-trines by Ven. Nyanatiloka, fourthrevised edition edited by Ven. Nyanoponika

•   A Pali-English Glossary of Buddhist 

Technical Terms by Ven. Bhikkhu ¥àõamoli, editedby Ven. Bhikkhu Bodhi

• Concise Pali-English Dictionary by Ven. A.P. Buddhadatta Mahàthera

• Guide to the Tipi aka: Introduction to the

 Buddhist Canon published by White Lotus Co. Ltd.

จงขอจารกความขอบพระคณตอทานผ เรยบเรยงและทานบรรณาธการหนงสอดงกลาวขางตน และขอกราบขอบพระคณทานเจาคณ พระธรรมปฎก 

ท เมตตาอนญาตใหจดเตรยมฉบบแปลภาษาองกฤษจากขอเขยนของทานท  จดเรยงเน อหาใหมน  อกท งชวยอานฉบบแปลใหในเวลาอนกระช นย ง และใหขอเสนอแนะอนเปนประโยชนอยางมากสาหรบฉบบแปลท ตพมพในวารสาร

8/6/2019 Tripitaka Thai

http://slidepdf.com/reader/full/tripitaka-thai 82/82

๗๗  พระไตรป ฎก: สงทชาวพทธตองร  

และฉบบสองภาษาน  สวนขอบกพรองใดๆ ไมวาในดานภาษาหรอในดานอ นๆ 

พงถอเปนความรบผดชอบของผ แปลแตผ เดยวไมวาในกรณใดท งส น