7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 1/307

จตรกรรมฝพระหัตถ ในพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดช กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๐๗

 พร ะ  ม ห า  กษั    ต ร      ย     ไ    ท ย  กั    บ  พร ะ  พ

   ท ธ ศา  ส  น า 

 โดยสวนตัวผมเช อวา ความเจรญของพระพทธศาสนาเกดจากแรงบันดาลใจและศรทัธาอันแรงกลาของคนไทย

ซ งสวนสาคัญกอกาเนดจากผ  นาสงสดของประเทศคอ พระมหากษัตรย ซ งปฏบัตพระองคดานการทานบารงพระพทธศาสนาอยางจรงจังและตอเน อง

มาเปนระยะเวลากวา ๗๐๐ ป นับแตพอขนรามคาแหงมหาราชจนถงรัชสมัยพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดชในปจจบัน

ความเคารพรักและศรัทธาของประชาชนตอสองสถาบันหลักของประเทศน  

หลอหลอมเปนเอกภาพและกอใหเกดแรงบันดาลใจท ย งใหญ ซ งทาใหเกดความเจรญของพระพทธศาสนาม ใชแต ในดานวัตถ คอการสรางวัดวาอารามและพทธวัตถตางๆ เทาน ัน

แตท สาคัญคอ ลักษณะจตใจ ทัศนคต และวถชวตของคนไทยดวย

อานวย วรวรรณ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 2/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 3/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 4/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 5/307

พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดชทรงผนวช พ.ศ. ๒๔๙๙

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 6/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 7/307

ดวยสานกในพระมหากรณาธคณท พระราชทานบรมราชานญาต ใหเชญภาพถายจตรกรรมฝพระหัตถเปนภาพปก

และภาพนาในหนังสอ “พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา”

คณประโยชนอันเกดจากหนังสอน  ขอนอมเกลานอมกระหมอมถวายเปนพระราชกศลแดพระบาทสมเดจพระเจาอย หัว

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 8/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 9/307

  หนา ๓ ดวยสานกในพระมหากรณาธคณหนา ๖ สารจากผ  รเร ม

หนา ๘ คานาของผ  เขยน

หนา ๑๒ บทน�

หนา ๒๒ บทท  ๑ กาเนดพระพทธศาสนาในชมพทวป

หนา ๓๖ บทท  ๒ การหลั งไหลของพระพทธศาสนาจากอนเดยส ดนแดนท เปนประเทศไทยในปจจบัน

หนา ๖๐ บทท  ๓ พระมหากษัตรยส โขทัยและลานนา

กับความร งเรองของพระพทธศาสนาลังกาวงศ 

หนา ๙๔  บทท  ๔  พระมหากษัตรยแหงกรงศรอยธยา

กับความร งโรจนของอารยธรรมพระพทธศาสนาหนา ๑๓๒ บทท  ๕  สมเดจพระเจากรงธนบร

กับการฟ  นฟพระพทธศาสนาในสยามประเทศ

หนา ๑๔๘ บทท  ๖ พระมหากษัตรย ในพระบรมราชจักรวงศ

กับการอปถัมภพระพทธศาสนา

หนา ๒๑๔  บทท  ๗ พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชสยามนทราธราช บรมนาถบพตร

กับความเปนพทธศาสนปถัมภก

หนา ๒๗๗ บทสงทาย

หนา ๒๙๒ บรรณานกรม

หนา ๒๙๖ สารขอบคณ

สารบัญ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 10/307

หลายปมาแลว ผมมโอกาสไปเยอนถ าอชันตา (Ajanta Cave) และถ าเอลโลรา(Ellora Cave) เมองออรังคบาด (Aurangabad) รั ฐมหาราษฏระ (Maharashtra) ทางตะวันตกของประเทศอนเดย ซ งเคยเปนท ประกอบศาสนกจในพระพทธศาสนาเม อสมัย ๒๐๐ ปกอนครสตกาล เเละศตวรรษท  ๑๐ - ๑๒ ตามลาดับ ผมไดเหนรองรอยของความเจรญของพระพทธศาสนาในยคสมัยนั นๆ สะทอนอยในงานศลปะและการกอสราง ซ งเกดจากความศรัทธาอันแรงกลา ตลอดจนความท มเททั งกาลังกายและกาลังใจอยางใหญหลวงของผสรางในยคนั น ผมรสกฉงนใจวา เพราะเหตใดพระพทธศาสนาซ งถอกาเนดเจรญรงเรองอยในประเทศอนเดย และเผยแผไปยังประเทศตางๆ ในทวปเอเชย ตั งเเต ประเทศจนเกาหล ญ ป น เวยดนาม พมา ศรลังกา ลาว กัมพชา และท สดพระพทธศาสนาโดยเฉพาะนกายเถรวาทจงมาเจรญรงเรองท สดในประเทศไทย โดยประชากรกวาร อยละ ๙๐ เปนพทธศาสนกชน มวัดกวา ๔๐,๐๐๐ แหง และพระภกษสงฆกวา ๒๐๐,๐๐๐ รป

 โดยสวนตัวผมเช อวา ความเจรญดังกลาวเกดจากแรงบันดาลใจและศรัทธาอันลนพนของคนไทยตอพระพทธศาสนา อันกอกาเนดจากการท ผนาสงสดของประเทศคอ พระมหากษัตรย ทรงปฏบัตพระองคดานการทานบารงพระพทธศาสนาอยางจรงจงัและตอเน องมาเปนระยะเวลากวา ๗๐๐ ป นับแตพอขนรามคาแหงมหาราช จนถงรัชสมัยพระบาทสมเดจพระเจาอยหัวภมพลอดลยเดชในปจจบัน ความเคารพรักและศรัทธาของประชาชนตอสองสถาบันหลักของประเทศน  หลอหลอมเปนเอกภาพ นามาซ งแรงบันดาลใจท ย งใหญ อันเปนพ นฐานทาใหเกดความเจรญอยางมั นคงของพระพทธศาสนาในประเทศไทย

มใชแตในดานวัตถ คอการสรางวัดวาอารามและพทธศลปตางๆ เทานั น แตในดานจตใจทัศนคต ปรัชญา และวถชวตของคนไทยดวย

เม อกลางป ๒๕๕๔ ผมไดม โอกาสพบ พลตร ม.ร.ว. ศภวัฒย เกษมศร นักประวัตศาสตร ท สาคัญท สดทานหน งของประเทศไทย ซ งทานได ใหขอคดในการทางานคนควาวจัย อันอาจจะตอบคาถามท ผมมอย อยางเปนรปธรรมและถองแท ได และผมไดถายทอดแนวทางดังกลาว

สารจากผ  รเร ม

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 11/307

 ใหกับผท มาทาการศกษาวเคราะหจนเปนหนังสอท อยในมอทานในขณะน  เเละเพ อใหงานศกษาวจัยน มความสมบรณท สด ผมจงไดขอความรวมมอจากผทรงคณวฒดานตางๆชวยพจารณา ใหคาแนะนา และปรับปรงแกไข กอนจะดาเนนการจัดพมพเผยแพร  เปนวทยาทานแกสาธารณชนตอไป นอกจากน ผมยังไดรับการสนับสนนดานการพมพเผยแพรหนังสอน จากองคกรและหนวยงานตางๆ หลายองคกร ซ งยนดและตอบรับตามท ผมรองขอ

ผมหวังอยางย งวาหนังสอ “พระมห�กษัตรย ไทยกับพระพทธศ�สน�”จะเปนประโยชน แกผ  อาน และทาใหเหนเหตผลของความสาคัญท คนไทยจะตองชวยกันดารงไวซ งความศรัทธาและจงรักภักดในพระบาทสมเดจพระเจาอยหัว และสถาบันพระมหากษัตร ยไทยใหคงอย ค สังคมไทย อกทั งชวยเพ มพนศรัทธาและความม งมั นในการจรรโลงพระพทธศาสนาใหมั นคงสบไป เน องจากทั งสองสถาบันน ประกอบกันเปนจตวญญาณของคนไทยและของประเทศทาใหประเทศไทยมเอกลักษณพเศษ อันเปนท ช นชมของประชาชนในชาตอ นๆ ตลอดมา

 (อานวย วรวรรณ)เมษายน ๒๕๕๕ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 12/307

 ในราวกลางป ๒๕๕๔ ทานอดตรองนายกรั ฐมนตร ดร. อานวย วรวรรณ ไดมดารวาตองการจัดทาหนังสอสารคดท มเน อหาอันเก ยวกับบทบาทของพระมหากษัตรยไทยกับการอปถัมภบารงพระพทธศาสนา เพ อตอบคาถามท วา “เหตใดพระพทธศาสนาเถรวาทจงม ความร งเรองไพบลยทสดในประเทศไทย”

ทานอดตรองนายกรัฐมนตรไดมอบความไววางใจใหคณพรพมล กาญจนลักษณและบรษัทอมรนทรพร นต งแอนดพับลชช ง จากัด (มหาชน) โดยคณเมตตา อทกะพันธ ผ  เปนประธานกรรมการบรหาร รับผดชอบการน  ตั งแตการวางโครงเร องหนังสอ การคนควาเรยบเรยง การจัดวางรปเลม การจัดพมพ ซ งบรษัทอมรนทรฯ ไดปรารภกับขาพเจาขอใหเปนผ  คนควาเรยบเรยงหนังสอน  โดยทางานประสานกันกับคณะทางานจากบรษัทอมรนทรฯและนาเน อหางานวจัยท จัดทาโดยทมงานของ ม.ร.ว. ศภวัฒย เกษมศร มาประกอบการเรยบเรยงหนังสอเลมน ดวย

การท ขาพเจาเปนผ  ศกษาประวัตศาสตรและประกอบอาชพท เก ยวของโดยตรงกับวชาประวัตศาสตร ทาใหขาพเจาฉกคดไดวา อันท จรงมนักวชาการประวัตศาสตรและผ  ศกษาประวัตศาสตรไทยเปนจานวนมาก ตั งแตอดตถงปจจบัน ไดคนควาและเขยนเก ยวกับพระราชกรณยกจของพระมหากษัตรย ไทยในยคสมัยตางๆ ในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาปรากฏเปนขอสนเทศในรปแบบตางๆ มากมาย ไมวาจะเปนหนังสอ ตารา งานวจัย บทความทางวชาการ บทสารคด และขอมลทางอนเทอรเนต ซ งขาพเจาสามารถนามาอางองและวเคราะหวพากษขอมลตอไปได 

อกประการหน งท ขาพเจาขอกลาวไว ณ ท น คอ ขาพเจามศรัทธาในความตั  ั งใจรเร มของ ดร. อานวย วรวรรณ ท ตองการสนองพระมหากรณาธคณของพระมหากษัตรยไทยผ  หนนนาธรรมะในพระพทธศาสนามาส ปวงอาณาประชาราษฎร และขาพเจายังตระหนักถงศรัทธาของทานท ตองการใหคนไทยไดเขาใจถงความเจรญร งเรองมั นคงของชาตท เกดจาก

คานาของผ  เขยน

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 13/307

ความเขมแขง แขงแรงของสองสถาบันหลัก คอ พระมหากษัตรยและพระพทธศาสนา อันมมาตั งแตเราเร มรวมตัวกันเปนประชารัฐ ขาพเจาจงม งมั นท จะทาใหความตั งใจของทานเกดเปนผลสาเรจให ได

 ในการคนควาและเรยบเรยงหนังสอน  ขาพเจาดาเนนตามนโยบายรเร มของทาน

อดตรองนายกรัฐมนตรวา หนังสอเลมน จะเปนหนังสอประเภทสารคด ไมใชงานวจัยทางวชาการท ยากและซับซอนสาหรับผ  อานท มไดอย ในแวดวงวชาการ ดังนั นรปแบบการเขยนหนังสอน จงไมดาเนนตามรปแบบของงานทางวชาการ แตยังคงแสดงแหลงอางองขอมลไว ในรปบรรณานกรมทายเลม เพ อท ผ  สนใจศกษาประเดนตางๆ ในเชงลกจักไดคนควาตอไปได 

เม อขาพเจาเร มการคนควาขอมลและเรยบเรยงหนังสอน  ขาพเจาคอนขางไดรับความสะดวกจากเหตท กลาวแลวขางตน คอการท มผ  คนควาและเรยบเรยงพระราชกรณยกจ

 ในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาของพระมหากษัตรย ไทยในยคสมัยตางๆ ไวเปนจานวนมากซ งมระดับความละเอยดและลกซ ง รวมทั งความเปนงานทางวชาการท แตกตางกันไป และขาพเจาไดคนพบวาแมขอมลเหลานั นจะมความละเอยดหลากหลาย แตมไดมเอกภาพคอความเปนอันหน งอันเดยวกัน อันจะทาใหเกดเปนขอมลอันมพลังท จะสรางภาพรวมและมต ใหผ  อานเขาใจพัฒนาการในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาของพระมหากษัตรยไทยจากอดตส ปจจบันได เพราะขอมลท คนควาไดมากมายนั น มอย อยางกระจัดกระจายและเนน ไปท พระมหากษัตรยพระองคใดพระองคหน ง หรอยคสมัยใดสมัยหน งโดยเฉพาะเจาะจงนอกจากนั นบรรดานักวชาการและผ  ร  ทั งท เปนพระสงฆและฆราวาสตางมลักษณะการนาเสนอขอมลท แตกตางกัน โดยเฉพาะทัศนคตและมมมองท แตกตางกัน

งานของขาพเจาจงเนนหนักไปท การนาเอาขอมลทั งหลายท คนควาไดนั นมา “จัดระบบ”รวมทั งวเคราะหวพากษ ในเชงวชาการ เพ อทาใหเหนมตของววัฒนาการของพระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศไทย และมตของบทบาทในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาของ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 14/307

พระมหากษัตรยไทยตางยคสมัย ตั งแตพระมหากษัตรยสโขทัย ลานนา อยธยา ธนบรและพระมหากษัตรย ในพระบรมราชจักรวงศ มาจนกระทั งถงพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช รัชกาลปจจบัน

คณะทางานมมตเหนพองใหกาหนดช อหนังสอน วา “พระมห�กษัตรยไทยกับพระพทธศ�สน�” เพ อย าใหเหนจดเนนหนักของเน อหาสารคดเร องน  คอเนนความสาคัญของบทบาทในมตตางๆ ของการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาของพระมหากษัตรยไทย ในยคสมัยตางๆ หรอท เรยกวาบทบาทของความเปน “พทธศาสนปถัมภก” และ “มตตางๆ”ของการอปถัมภบารงพระพทธศาสนา ไดแก การบารงศาสนธรรม การอปถัมภคณะสงฆการสรางสรรคศาสนวัตถ และการกาหนดรปแบบและสบสานศาสนประเพณและพธกรรมซ งเราจะเหนไดวามตทั งส นั น แทจรงคอองคประกอบของความเปนศาสนาทกศาสนานั นเอง

ความร  อันเกดข นจากการเรยบเรยงหนังสอน ม ใช “องคความร  ” ท เกดจากการคนพบขอมลใหม แตดังท กลาวแลววาเปนการ “จัดระบบและสรางทั งมมมองและมต ใหม” ใหกับขอมลท มผ  คนควาเรยบเรยงกันไวกอนหนานั นแลว ซ งนาจะเพยงพอท จะตอบไดวาเหตแหงความเจรญร งเรองของพระพทธศาสนาในประเทศไทยคออะไร

 ในทามกลางความเปล ยนแปลงท เกดข นอยางรวดเรวในสังคมไทย อันมผลใหคนไทยร นใหมมความเปนปจเจกชนมากข น คานงถงประโยชนอันเปนสวนตนมากข น นาไปส ความพยายามเขาใจโลกและชวตในมมมองท แตกตางหลากหลายมากข น และอาจหลากหลายมากข นจนถงขั นตั งคาถามตอการมอย และบทบาทของพระพทธศาสนาและพระสงฆ ในสังคมไทย

คว�มเปล ยนแปลงดังกล�วน เปนธรรมด�โลกท สรรพส งท ังหล�ยยอมมคว�มเปล ยนแปลงไปเปนธรรมด� แตพระสัทธรรมของสมเดจพระสัมม�สัมพทธเจ�นั น

มคว�มยนยงเท ยงแทและพสจน ไดเสมอ เปน “อก�ล โก” ท ด�รงคว�มเปนจรงตลอดก�ลข นอย แตเพยงว�ปจเจกชนคนใดในสังคมไทยจะมปญญ�และสตเข�ถงแกนแทของพระพทธศ�สน�ได ห�กส�ม�รถท�ไดไซร พระพทธศ�สน�อันพระมห�กษัตรยไทยทกยคสมัยไดทรงอปถัมภบ�รงม�กจะไดรับก�ร “สบอ�ย” อย บนแผนดนไทยไปตร�บน�นเท�น�น

ดร. ดน�ร บญธรรม

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 15/307

จตรกรรมฝพระหัตถ ในพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดช

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 16/307

12พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

บทนา “ราชา รัฏฐัสสะ ปญญาณัง. พระราชาเปนสงาแหงแวนแควน.” 

“ราชา มขัง มนสสานัง. พระราชาเปนประธานของหมมนษย.

เมอโคทั งหลายวายขามแมน าไป ถาโคหัวหนาฝงวายคด โคทั งหมดกยอมวายคดไปตามกัน 

ในมนษยทั งหลายกเหมอนกัน ผ ใดไดรับสมมตแตงตั งใหเปนใหญ ถาผ นั นประพฤตไมเปนธรรม ประชาชนนอกน กประพฤตไมเปนธรรมโดยแท 

ถาพระราชาผ เปนใหญตั งอยในธรรม รั ฐกยอมอยเปนสขทัวกัน” 

“สัพพัง รัฏฐัง สขัง โหต ราชา เจ โหต ธัมมโกถาพระราชาเปนผ ทรงธรรม ราษฎรทั งปวงกเปนสข.” 

(พระไตรปฎก)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 17/307

13

พระพทธศ�สน�เกดข นท�มกล�งประเพณนยมอนเดยสมัยโบร�ณอันเปนยคท มพระร�ช�เปนผ  ปกครองแวนแควนและนครรัฐท ังหล�ยในชมพทวป พระร�ช�ท ังหล�ยมสถ�นภ�พเปน “สมบรณ�ญ�สทธร�ชย” คอทรงไวซ งพระร�ชอ�น�จเดดข�ด และโดยประเพณนยมในระบบวรรณะอันถอว�กษัตรยเปนนักรบ มหน�ท ปองกันบ�นเมอง และเปนนักปกครอง ดังนั นพระพทธศ�สน�จงไดรับอทธพลท�งคว�มคดเร องฐ�นะของพระมห�กษัตรยจ�กประเพณนยมพ นเมองท มม�แตเดมในชมพทวปดวย

อยางไรกด โดยท พระพทธศาสนามหลักการทั งในเชงปฏวัตและปฏรปความคดความเช อถอดั งเดม กลาวคอ ส งใดท เหนวาไมถกตองกยกเลกไป สวนส งใด

ท เหนวาพอจะไปกันไดกยอมรับและปฏรปใหตรงกับหลักการของพระพทธศาสนาเชน ความเช อถอดั งเดมเร องการเขาถงโมกษะ (ความหลดพน) ดวยการปฏบัตอยางเขมงวดสายหน ง และดวยการเสพกามและหลงอย กับโลกยสขอกสายหน งลวนเปนแนวคดท สดโตงตกขอบทั งค  สมเดจพระสัมม�สัมพทธเจ�ทรงปฏเสธหลักการทั งสองสาย ทรงสอนใหเลอกเสนทางใหม คอ “มัชฌ มาปฏปทา” อันเปนตัวอยางของการปฏวัต สวนเร องฐานะของกษัตรยนั น พระพทธศาสนายอมรับวากษัตรยหรอพระราชานั นม ฐานะเปน “เทพเจา”  โดยสมมต คอโดยการยอมรับ

ภายในหม มนษยเทานั น ไมใชเทพเจาตามความเขาใจของพราหมณ ทั งน พระพทธศาสนาแบงประเภทของเทพเจาออกเปน ๓ ลักษณะ คอ

๑. สมมตเทพ เทพเจาโดยสมมต คอโดยการยอมรับของมวลมนษย ในโลก

๒. อปตตเทพ เทพเจาโดยกาเนด คอท สถตอย บนสรวงสวรรค

๓. วสทธเทพ เทพเจาโดยความบรสทธ  ไดแก พระอรหันตทั งหลาย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 18/307

14พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระพทธศาสนาใหความสาคัญตอสถาบันกษัตรยไวมาก ดังท ปรากฏทัศนะอันเก ยวกับสถานะ บทบาท และความสาคัญของกษัตรย ในพระไตรปฎกหลายแหง สรปความวา กษัตรยมความสาคัญมใชเพยงความเปนผ  นาในทางการเมองเทานั น แตยังเปนศนยกลางท สาคัญท สดของสังคม เปนแกนใหเกด

ความเคล อนไหวเปล ยนแปลงทางสังคม เชนเดยวกับดวงอาทตยเปนศนยกลางสรยจักรวาล แมแตการเปล ยนแปลงทางธรรมชาต เชน ความวปรตทางดนฟาอากาศ ทพภกขภัย หรอภัยพบัตตางๆ กเช อกันวาอย ในความรับผดชอบของกษัตรยดวย

สมเดจพระสัมมาสัมพทธเจาเองกทรงยอมรับในบทบาทของกษัตรยท จะเปนผ  อปถัมภศาสนาและลัทธความเช อทางจตวญญาณทั งหลายในราชอาณาจักร

นั นๆ แมพระพทธศาสนาในยคพทธกาลเองก ไดรับการอปถัมภจากพระมหากษัตรย  ในแวนแควนตางๆ หลายพระองค เชน พระเจาพมพสารและพระเจาอชาตศัตร แหงแควนมคธ พระเจาปเสนท โกศลแหงแควนโกศล กษัตรยลจฉวแหงแควนวัชช หรอมัลลกษัตรยแหงแควนมัลละ ไปจนกระทั งถงยคหลังพทธปรนพพานไปแลวนับศตวรรษ พระเจาอโศกมหาราชแหงราชวงศ โมรยะ และพระเจากนษกะแหงราชวงศกษาณะกยังทรงไดช อวาเปนบรมกษัตรยท ทรงมบทบาทสาคัญตอการอปถัมภ ใหพระพทธศาสนามความร งโรจน ในชมพทวปตอไปได และยังไดรับการนาออกไปเผยแผยังดนแดนตางๆ นอกชมพทวปอกดวย

ความเส อมของพระพทธศาสนาจากชมพทวปเองกเปนผลมาจากชนในวรรณะกษัตรยอกเชนเดยวกัน ดังปรากฏวากษัตรยของแวนแควนตางๆ ในยคหลังซ งมไดศรัทธาในพระพทธศาสนาตางกมนโยบายท จะทาใหพระพทธศาสนาเส อมสญไปจากชมพทวป ทั งดวยการใชกาลังเขาปราบปรามทาลายและการใช

นโยบายในศาสนาอ นเขากลนใหพระพทธศาสนากลายเปนสวนหน งของศาสนานั นจนพระพทธศาสนาเกอบท จะสญส นไปจากชมพทวป และในปจจบันเหลอพทธศาสนกชนอย ในประเทศอนเดยซ งเปนแดนพทธภมในอัตราสวนนอยนดเม อเปรยบเทยบกับศาสนกชนฮนดและมสลม

 ในขณะท กษัตรยในชมพทวปยคหลังราชวงศโมรยะลงมามบทบาท ในการทาใหพระพทธศาสนาเส อมสญไปจากชมพทวป กลับมกษัตรย ในดนแดน

อกจานวนหน งท พระพทธศาสนาไดรับการนาไปเผยแผ ใหการอปถัมภใหพระพทธศาสนาไดหย ังรากลกลงเปนแกนของศรัทธาความเช อและหลักปรัชญา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 19/307

15

 ในการดาเนนชวตของมหาชนในดนแดนเหลานั น

กษัตรยในลังกาทวปมบทบาทในการอปถัมภบารงใหพระพทธศาสนาเถรวาทประดษฐานอยางมั นคงในดนแดนนั น กอนท จะเผยแผไปยังภมภาค

 โพนทะเลคอดนแดนภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออกเฉยงใต อันเปนดนแดนท รับเอาอารยธรรมอนเดยเขาไปบรณาการกับอารยธรรมดั งเดมจนเกดเปนอารยธรรมท ย งใหญของชาวเอเชยตะวันออกเฉยงใต โดยเฉพาะการเกดรัฐท มกษัตรยตามรปแบบของอนเดยปกครอง ตั งแตชวงระยะเวลาประมาณเจดรอยปเศษหลังพทธปรนพพาน

 ในบรรดาองคประกอบหลักของอารยธรรมอนเดยท เขาไปบรณาการ

อารยธรรมดั งเดมของชนพ นเมองเอเชยตะวันออกเฉยงใต ใหเกดเปนอารยธรรมท ย งใหญข นนั น ไมอาจปฏเสธไดวา ทั งศาสนาพราหมณฮนดและพระพทธศาสนา(ทั งฝายมหายานและเถรวาท) ตางมบทบาทในการเขาไปชวยกาหนดสถานภาพของผ  ปกครองดนแดนใหกลายเปนพระราชาในวรรณะกษัตรย ทั งยังเขาไปผสานเขากับคตความเช อดั งเดมของชนพ นเมองเอเชยตะวันออกเฉยงใต กลายเปนระบบความเช อใหมและปรัชญาชวตใหกับคนพ นเมองเหลานั น โดยศาสนาพราหมณและพระพทธศาสนาฝายมหายานมบทบาทนามากอนในรั ฐภาคพ นทวปยคตนๆอันไดแก ฟนัน เจนละ จามปา กัมพชาสมัยเมองพระนคร ซ งรับเอาศาสนาพราหมณ โดยเฉพาะลัทธไศวะนกายเขาไปเปนคตความเช อหลัก ยกเวนรัฐศรเกษตร ทวารวด สธรรมาวด และพกาม ท อทธพลของพระพทธศาสนาทั งฝายมหายานและเถรวาทเขาไปเปนศาสนาหลักในรั ฐ จนกระทั งถงราวพทธศตวรรษท  ๑๘ เปนตนมา บรรดารัฐและบานเมองของชนพ นเมองบนภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออกเฉยงใต อันไดแก ชาวมอญ ชาวเขมร ชาวพมา และชาวไทย

กล มตางๆ จงยอมรับเอาพระพทธศาสนาเถรวาทจากลังกาทวปเขามาเปนศาสนาประจารั ฐของตน

พระพทธศ�สน�เถรว�ทแบบลังก�วงศ มบทบาทสาคัญอยางย งในการกาหนดรปแบบของรัฐและการปกครองในรัฐจารตพ นเมองเอเชยตะวันออกเฉยงใตเหลานั น โดยเฉพาะอยางย งการกาหนดสถานภาพอันมั นคงและเป ยมดวยบญญาบารมของกษัตรยผ  ปกครองรั ฐเหลานั น พระพทธศาสนาเถรวาทลังกาวงศ 

ยังกอปรดวยพลังอันมหาศาลท สามารถจะแทรกซมเขาไปผสานและจัดระบบคตความเช อของผ  คนพลเมองทกระดับชั นในรั ฐจารตพ นเมองเหลาน  ได หลักการ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 20/307

16พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

สาคัญของสังสารวัฏคอการเวยนวายตายเกด หลักการของกฎแหงกรรม และหลักการของบญบารม ในพระพทธศาสนาเถรวาทมพลังอันมหาศาลท จะกาหนดวถชวตของชนพ นเมองเหลาน  ใหดาเนนไปตามครรลองของหลักธรรมตางๆ จากพระพทธวจนะ สบมาจากสมัยโบราณถงปจจบัน

ชนชั นกษัตรย อันเปนผ  ปกครองรัฐตางๆ บนภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออกเฉยงใตนั นเลา ตางกไดรับเอากรอบและมาตรฐานทางศลธรรม ในพระพทธศาสนาเถรวาทไปเปนแนวทางสาคัญในการปกครองบานเมอง เพ อเปนหลักประกันความชอบธรรมในการดารงอย ของสถานะความเปนกษัตรยอันเรยกวา “ร�ชธรรม” ราชธรรมหลักของพทธกษัตรยบนภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออกเฉยงใตนั น ประกอบดวย

ทศพธร�ชธรรมหรอร�ชธรรม ๑๐ คอจรยวัตร ๑๐ ประการ ผ  เปนกษัตรย พงประพฤตเปนหลักธรรมประจาพระองค หรอเปนคณธรรมประจาตนของผ  ปกครองบานเมอง ใหการปกครองนั นมความเปนไปโดยธรรมและยงัประโยชนสข ใหเกดแกประชาชนจนเกดความช นชมยนด ซ งโดยความเปนจรงแลวทศพธราชธรรมน  ไม ไดจาเพาะเจาะจงสาหรับพระเจาแผนดนหรอผ  ปกครองแผนดนเทานั น บคคลธรรมดาสามัญท ตองปกครองดแลคนหม มากกพงปฏบัตตามหลักธรรมเหลาน  ได

นอกจากทศพธราชธรรม ๑๐ ประการแลว ราชธรรมสาคัญอกประการหน งสาหรับความเปนพทธกษัตรยคอ จักรวรรดวัตร ๑๒ คอ ธรรมอันเปนพระราชจรยานวัตรสาหรับพระเจาจักรพรรดราช หรอพระราชาเอกในโลก ทั งน  พระมหากษัตรยผ  ปกครองประชาชนทรงถอและอาศัยธรรมขอน เปนธงชัยรวมกับทศพธราชธรรมและราชสังคหวัตถ ๔ สาหรับทรงดาเนนกศโลบายและ

วเทโศบายในการปกครองบานเมอง

 โดยเหตท พระพทธศาสนาเถรวาทมบทบาทสาคัญในการกาหนดสถานะและบทบาทของกษัตรย รวมทั งเปนหลักประกันสทธธรรมความเปนกษัตรย ในรัฐพ นเมองบนภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออกเฉยงใตดวยนั น เปนผลใหบรรดาพทธกษัตรยในภมภาคน ตางถอเปนพระราชภาระสาคัญในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาเถรวาทและอปถัมภคณะสงฆในรัฐของตน เพราะการ

อย รอดปลอดภัยและความร งเรองของพระพทธศาสนา ยอมหมายถงความมั นคงของพระราชสถานะของกษัตรยและราชบัลลังกดวย

ทศพธราชธรรม ๑๐

ทาน (ทาน)ศล (ศล)บรจาค (ปรจจาค)ความซ อตรง (อาชชว)ความออนโยน (มททว)ความเพยร (ตป)ความไม โกรธ (อก โกธ)

ความไมเบยดเบยน (อวหงสา)ความอดทน (ขนต)ความเท ยงธรรม (อว โรธน)

จักรวรรดวัตร ๑๒

อน โตชนสม พลกายสม ควรอนเคราะหคนในราชสานักและคนภายนอกใหมความสข ไมปลอยปละละเลย

ขตตเยส ควรผกไมตร กับประเทศอน

อนยนเตส ควรอนเคราะห พระราชวงศานวงศ

พราหมณคหปตเกส ควรเก  อกลพราหมณ คหบด และคฤหบดชน คอเก  อกลพราหมณและผ  ท อย  ในเมอง

เนคมชานปเทส ควรอนเคราะหประชาชนในชนบท

สมณพราหมเณส ควรอนเคราะหสมณพราหมณผ  มศล

มคปกขส ควรจักรักษาฝงเน อนก และสัตวทั  งหลายม ใหสญพันธ 

อธมมการปฏกเขโปควรหามชนทั  งหลายมใหประพฤตผดธรรม และชักนาดวยตัวอยางใหอย  ในกศลสจรต

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 21/307

17

พระมหากษัตรยไทยตั งแตสมัยอาณาจักรสโขทัยและลานนาท เกดข น ในชวงตนพทธศตวรรษท  ๑๙ อันเปนยคแรกรับพระพทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศเขามาประดษฐานในประชาคมรัฐของคนไทย มาจนถงยคอาณาจกัรอยธยาท แรกสถาปนาในชวงปลายพทธศตวรรษท  ๑๙ และประสบความสาเรจ

 ในการผนวกเอาแควนส โขทัยเขาเปนสวนหน งจนเกดเปนพระราชอาณาจักรสยามอันเปนรากฐานของความเปนประเทศไทยสบมาจนถงปจจบันสมัย ตลอดจนพระมหากษัตรย ไทยแหงกรงธนบร และพระมหากษัตรย ในพระบรมราชจักรวงศ ซ งยังดารงพระราชสถานะเปนพระประมขของประเทศไทยในปจจบันน  ลวนดารงอย   ในสถานะความเปน “พทธกษัตรย” ซ งมราชธรรมในพระพทธศาสนาเปนเคร องกากับการประพฤตพระองคมาโดยตลอด แมวาในบางรัชสมัย พระมหากษัตรยบางพระองค อาจทรงแสดงพระราชสถานะและบญบารมสวนพระองค ในลักษณะตางๆ อันเปน

สมมตสถานะจากคตความเช อในศาสนาตางๆ ท เคยเจรญร งเรองอย ในดนแดนประเทศไทยปจจบันกอนสมัยท คนไทยจะประสบความสาเรจในการสรางบานแปงเมองเปนประชาคมรั ฐ เชน การแสดงพระองคเปนสมมตเทพ เปนเทวราชาอันเปนการสมมต ในคตของพราหมณ การสมมตพระองคเปนพระโพธสัตวผ  บาเพญบารมเพ อการตรัสร  เปนพระพทธเจาในอนาคตกาลตามคตในพระพทธศาสนาฝายมหายาน หรอแมการสมมตพระองคเปน “พระศรสรรเพชญ” เสมอดวยสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจา หรอเปนพระเจามหาจักรพรรดราช อันเปนคต ในพระพทธศาสนาฝายเถรวาทกด พระมหากษัตรยไทยทกยคสมัยลวนทรงเคารพ ในพระศรรัตนตรัย และยอมรับการอย  ในกรอบของราชธรรมในพระพทธศาสนาและตางไดทรงรับพระราชภาระในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาเปนหน งในพระราชภาระสาคัญมาไมเคยขาดสาย

การอปถัมภบารงพระพทธศาสนาของพระมหากษัตรย ไทยนั น พระมหากษัตรย 

แตละยคสมัยจะทรงทานบารงองคประกอบสาคัญทั ง ๔ ของพระพทธศาสนา ไดแก ศ�สนธรรม ศ�สนบคคล ศ�สนวัตถ และศ�สนพธ ซ งอันท จรงแลวองคประกอบทั งส ประการน คอองคประกอบหลักของศาสนาตางๆ ทกศาสนาในโลก ในบรรดาขอความอันแสดงพระราชภารกจนอยใหญของพระมหากษัตรยไทยท ปรากฏในหลักศลาจารก พระราชพงศาวดาร จดหมายเหต พระราชหัตถเลขาบันทกสวนบคคล และเอกสารราชการตางๆ ตั งแตสมัยส โขทัยมาจนกระทั งถงปจจบันนั น ยอมปรากฏพระราชภารกจในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนา

 ไมทางใดกทางหน งอย ดวย อันสะทอนใหเหนวา การอปถัมภบารงพระพทธศาสนานั นเปนหน งในกระบวนการสรางความชอบธรรมใหกับความเปนกษัตรย ท จะ

อธนาน ธนานปปทาน ควรเล  ยงดคนจน เพ อมใหประกอบการทจรต กศล

และอกศลตอสังคม

สมณพราหมเณอปสงกมตวาปญหาปจฉน ควรเขาใกล 

สมณพราหมณ เพ อศกษาบญและบาป กศล และอกศล

 ใหแจงชัด

อธมมราคสส ปหาน ควรหามจตม ใหตองการไปในทท  

พระมหากษัตรย ไมควรเสดจ

วสมโลภสส ปหาน ควรระงับความโลภมใหปรารถนาในลาภ

ท พระมหากษัตรยมควรจะได

ราชสังคหวัตถ ๔ 

สัสสเมธะ ความฉลาดในการ

บารงพชพันธ ธัญญาหารสงเสรมการเกษตร บารงขาวกลา สงเสรมการทากน

ของราษฎรใหพนจากความทกขยาก

ปรสเมธะ ความฉลาดในการบารงขาราชการ ร  จักสงเสรมคนดมความสามารถ สงเสรม

คนด พัฒนาคนใหมความร   ความสามารถ

สัมมาปาสะ ความร  จักผกผสาน

รวมใจประชาชนดวยการสงเสรมอาชพ เชน ใหคนจนก  ยมทนไปสรางตัวในพาณชยกรรม เปนบวงคลองใจ ยดเหน ยวสมาน

น  าใจคนในชาต ไว ได

วาชเปยะ หรอ วาจาเปยยะความมวาจาอันดดด มน  าใจ

น าคาควรด ม คอ ร  จักพด ร  จักปราศรัย ไพเราะ สภาพน มนวล

ประกอบดวยเหตผล มประโยชนเปนทางแหงสามัคค ทาใหเกด

ความเขาใจอันด และความนยมเช อถอ ทั  งน เพราะความย งใหญ

ทเกดจากการใหยอมเหนอกวาความย งใหญท เกดจากการ

 ไดครอบครอง

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 22/307

18พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ปกครองบานเมองและสบราชสันตตวงศอยางยาวนานผาสกตอเน องไป หรออาจกลาวในอกนัยหน งไดวา พระพทธศาสนาไดกาหนดแนวคดหลักสาหรับสถานะและบทบาทของพระมหากษัตรยมาตั งแตครั งพทธกาลแลว และยังคงบทบาทสาคัญประการน ไวในดนแดนท พระสัทธรรมของสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจา

 ไดเผยแผ ไป คอการเปนฐานรองรับสถานภาพของพระมหากษัตรย ในราชอาณาจักรท ยอมรับนับถอพระพทธศาสนาอย สบไป

การกาหนดช อหนังสอเลมน วา “พระมห�กษัตรยไทยกับพระพทธ-ศ�สน�” ยอมจะเปนส งท แสดงใหเหนชัดเจนวา การดาเนนเร องของหนังสอน จะเนนไปท บทบาทของพระมหากษัตรยไทยในสวนท เก ยวกับพระพทธศาสนา โดยเฉพาะพระพทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศ ซ งจากการคนควาหลักฐาน

ทางประวัตศาสตรประเภทตางๆ จะพบวาบทบาทของพระมหากษัตรยไทยอันเก ยวของกับพระพทธศาสนานั นมไดเปนบทบาทในการอป ถัมภบารงพระพทธศาสนาแตเพยงส ง เดยวเทา นั น แตยังรวมถงบทบาทของการท พระมหากษัตรย ไทยในแตละยคสมัยทรงพยายามสรางสมพระราชสถานะความเปน“พทธกษัตรย” ใหเปนท ประจักษดวย ดังจะเหนไดวาพระมหากษัตรย ในบางสมัยทรงเนนบทบาทของ “ปราชญร  ธรรม” คอการท พระองคเองตองทรงศกษาธรรมในพระพทธศาสนาใหทรงร  และเขาพระราชหฤทัยในพระพทธศาสนาจนถงขั นสามารถท จะทรงสั งสอนธรรมแกอาณาประชาราษฎร ได หรอในบางสมัยพระมหากษัตรย ไทยสามารถท จะทรงนาธรรมะหรออดมคตเร องตางๆ ในพระพทธศาสนาเถรวาทมาอธบายพระราชสถานะและบทบาทของพระองค ในสังคม เพ อสรางบารม ใหเปนท  ประจักษ ได หรอในบางยคสมัยพระมหากษัตรย ไทยกทรงนับถอพระพทธศาสนาบนหลักของเหตและผล และทรงพยายามปลกฝงใหอาณาประชาราษฎรนับถอพระพทธศาสนาดวยความมเหตมผลดวย ดังนั นภาพของพระมหากษัตรยไทย

แตละยคสมัยท ปรากฏในหนังสอน จงเปนพระมหากษัตรยไทยท ดารงความเปน “มนษยปถชน” และเปนกลจักรสาคัญในประวัตศาสตรท กอเกดความเปล ยนแปลงตางๆ ในสังคมไทย โดยมพระพทธศาสนาเถรวาทเปนตัวแปรสาคัญ

หลักฐานและขอมลในการเรยบเรยงหนังสอเลมน  สวนใหญมไดเปนหลักฐานท คนพบใหมแตอยางใด เพราะอันท จรงแลวการศกษาเก ยวกับความสัมพันธระหวางพระมหากษัตรยไทยกับพระพทธศาสนานั นเกดข นมานาน

หลายทศวรรษแลว มนักวชาการและผ  ร  จานวนมากทั งท เปนชาวไทยและชาวตางประเทศไดคนควาหลักฐานตางๆ เรยบเรยงไวเปนหนังสอ งานวจัย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 23/307

19

วทยานพนธ กับทั งบทความตางๆ และขอมลสาหรับลงในเวบไซตเก ยวกับพระพทธศาสนาในประเทศไทยเปนจานวนมาก แตลักษณะสาคัญของงานคนควาประเภทตางๆ ท กลาวมานั น สวนใหญเนนศกษาเฉพาะยคสมัย หรอเนนเฉพาะบทบาทของพระมหากษัตรย ไทยพระองค ใดพระองคหน งกับพระพทธศาสนา

หนังสอเลมน จงเปนการนาเอาหลักฐานและขอมลตางๆ ซ งไดมการคนควาศกษากันมากอนหนานั น มารอยเรยงและจัดระบบใหเกดเร องราวท มความเปนเอกภาพ พรอมทั งวพากษ วเคราะห และอภปรายขอมลจานวนหน งท  เคยมผ  ศกษาไวกอนหนา แตนาเสนอขอมลแตเพยงในมตของการบรรยายและพรรณนารายละเอยด ไม ไดวเคราะหขอมลเหลานั นใหเกดมตของความเปนเหต และผลแกกัน ความพยายามของหนังสอเลมน จงเปนความพยายามท จะสราง

“งานสารคด” ท จะทาใหผ  อานไดมองเหนภาพรวมของความสัมพันธระหวางสถาบันพระมหากษัตรยไทยกับพระพทธศาสนาเถรวาท และเพ อเปนคาตอบสาหรับปรากฏการณท เปนอย ในประเทศไทยปจจบัน คอการท พระพทธศาสนา ไดประดษฐานอย อยางมั นคงในสังคมไทย เปนคตความเช อหลักท กาหนดแนวทางการใชชวตของคนไทยมาตลอดทกยคสมัย ทั งไดผานความเปล ยนแปลงทางการเมอง เศรษฐกจ และสังคม มาตลอดยคสมัยตางๆ อันยาวนานในประวัตศาสตร  ไทย

แตหลักธรรมในพระพทธศ�สน�ยังคงยนยงอย เปนค�ตอบใหกับคว�มไมเท ยงแทท ังปวงท เกดข นในสังคมไทยยคแลวสมัยเล�สบม�จนปจจบัน

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 24/307

ปฐมภมจักรวาล:ถวัลยดัชนศลปนแหงชาตสาขาทัศนศลป(จตรกรรม) 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 25/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 26/307

ก�เนดพระพทธศ�สน�ในชมพทวป

บทท   ๑

เราบรรลอดมสัมโพธญาณทควงไมอัสสัตถพฤกษา (แตนั นมา) รัศมหนงวาวงรอบกายของเราอยเสมอพวยพงสง ๑๖ ศอก

อายขัยของเราบัดน เลกนอยเพยงแคในรอยป แตชัวเวลาเทาทดารงชวอยนั น เราไดชวยใหหมชนขามพนวัฏสงสารไปไดมากมาย 

ทั งตั งคบเพลงธรรมไวปลกคนภายหลังใหเกดปญญาทจะตนข นมาตรัสร ตอไป 

(โคตมพทธวส, ข.พทธ.๓๓/๒๖/๕๔๓)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 27/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 28/307

 24พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ชมพทวป หรอดนแดนท เปนประเทศอนเดย ในปจจบัน หากยอน 

กลับไปราว ๕,๐๐๐ ปมาแลวนั น ดนแดนอนทวปแหงน เปนท กาเนดอารยธรรม 

ล มแมน าสนธ หรออกช อหน งวา อารยธรรมฮารัปปา จากหลักฐานทางโบราณคด คอซากเมอง โมเฮนโจดาโร ทางตะวันออกเฉยงเหนอของเมองการาจ ในปากสถานและเมองฮารัปปา ซ งอย หางออกไป ๔๘๒ ก โลเมตร สะทอนความเจรญในการ วางผังเมองและระบบสาธารณปโภค พบรองรอยของการนับถอเทพเจาผ  สราง 

ความอดมสมบรณแกพชพันธ ธัญญาหาร และการสรางศลปวัตถยคแรกของ 

อนเดยโบราณ

หลังจากอารยธรรมฮารัปปาอันร งเรองสญส นไปอยางไรรองรอย ในเวลา ตอมา ดนแดนแหงน กยังมชาวดราวเดยน หรอในภาษาสันสกฤตเรยกวา  

“ทราวฑ” ซ งเปนชนชาตเกาแกท ยังคงตั งรกรากอย 

กล มชนเช อชาตดราวเดยนหรอทราวฑเปนเจาของอารยธรรมโบราณเปนชนชาตแรกท ตั งรกรากสรางรั ฐและบานเมองอย ตามล มแมน าสาคัญของโลก 

เชน ล มแมน าไนล ล มแมน าไทกรส - ยเฟรตส ล มแมน าสนธ และรอบทะเล 

เมดเตอรเรเนยน เปนตน เปนชนชาตท มผวสคล า ผมหยก นัยนตาพอง รางกาย 

 ไมสงนัก

อ�รยธรรมล มแมน  �สนธ

อารยธรรมล มแมน าสนธลมสลายแตชนเผาดราวเดยนยังคงตั งรกรากอย ทางตอนกลางและตอนใตของดนแดนชมพทวป

๒,๐๐๐ ปกอนพทธก�ล

๑,๐๐๐ ปกอนพทธก�ล ๘๑ ปกอนพทธศักร�ชท  ๑

ชนเผาอารยันจากท งหญา  ในเอเชยกลาง เร มอพยพลงมา และเขาแยงชงครอบครองดนแดน ท เคยเปนของชาวดราวเดยน

เจาชายสทธัตถะประสต

เร มการถายทอดคัมภรพระเวท จากเหลาพราหมณ เร มมระบบวรรณะ 

 ในศาสนาพราหมณ

๑. ประตมากรรมสรระผหญง ศลปะเกาแกแหงอารยธรรมลมแมนาสนธ

๒. ของเลนเดก ขดพบไดทเมองโมเฮนโจดาโร

๓. ประตมากรรมรปคน 

บังคับเกวยนเทยมวัวขดพบทเมองฮารัปปาปจจบันแสดงอยใน  พพธภัณฑสถานแห งชาต อนเดย กรงนวเดล

ภาพหนาขวา : ซากเมอง  โมเฮนโจดาโร

๒.

อนเดย ๒,๕๐๐ ปกอนพทธกาล - พทธกาล

๑.

๒,๕๐๐ ปกอนพทธก�ล

อารยธรรมล มแมน าสนธ มการสรางเมองโมเฮนโจดาโรและเมองฮารัปปา ทางตอนเหนอ ของอนเดย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 29/307

 25

   ช    ม    พ     ท    ว

        ป   : 

   พ      ท    ธ

   ก    �

   ล

๓.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 30/307

 26พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ก�รรกเข�ม�ในอนเดยของชนเผ�อ�รยัน

ตอมาราว ๑,๐๐๐ - ๑,๕๐๐ ปกอนพทธกาล ชาวทราวฑกถกชนเผา“อารยัน” ท รกมาจากตะวันตกเฉยงเหนอของอนทวป เขาแยงชงดนแดน 

จนสามารถครอบครองอนเดยตอนเหนอ ทศตะวันออกเฉยงเหนอสวนใหญและตอนกลางไวไดทั งหมด พวกอารยันนั น เดมเปนชนเผาเรรอนอย  ในท งหญา ของเอเชยกลางทางตอนใตของประเทศรัสเซยในปจจบัน ลักษณะผวขาว รางกาย 

สงโปรง มรปหนายาว และจมกโดง พวกน ไดอพยพออกมาจากถ นฐานเดม 

เปนสองสาย พวกหน งเขามาในอนเดย อกพวกหน งอพยพไปทางตะวันตกตอนใต 

ซ งเปนทวปย โรปในปจจบัน

พวกอารยันมรางกายสงใหญและพัฒนาการเคร องมอในการส  รบท ดกวาแตหลังจากมชัยชนะ กมไดนาอารยธรรมของตนซอนทับลงไปในอารยธรรม  

ของชนพ นเมองแตอยางใด แต ไดเร มตนตั งหลักปกฐาน สรางสังคมท ผสมผสาน 

ความเปนอารยันของพวกตนและสังคมเกษตรกรรมของพวกทราวฑ รวมทั ง 

ผสมกลมกลนเอาวัฒนธรรมดั งเดมของพวกทราวฑไว กลายเปนวัฒนธรรมผสม 

ระหวาง ๒ ชนชาต อาท ลั ท ธ ค ว า ม เ ช   อ ใ น อ า น า จ ข อ ง พ ร ะ ผ  เ ปน เจา  คอพระศวะ พระกฤษณะ และการบชากราบไหวศวลงค ซ งเปนวัฒนธรรมเดมของ พวกทราวฑ มาบวกเขากับการเคารพใน อ านาจ แ ห งธรรมชาต   เชน อานาจไฟ(พระอัคน) อานาจน า (พระวรณ) พวกอารยันกมเทพเจาท เคารพอย ดวยกัน ๔ องค คอ พระอนทร พระยม พระพรณ พระอาทตย ซ งเปนผ  กาหนดชะตากรรมมนษย 

จงมพธกรรมขอพรจากเทพเจาเหลาน ดวยการกราบไหว เซนสรวง และประกอบ พธบชายัญ โดยมนักบวชผ  ทาหนาท หลักท เรยกวา พราหมณ

 ในประวัตศาสตร ของอนเดยถอวาศาสนาพราหมณเปนแหลงกาเนดลัทธประเพณของตน วัฒนธรรมพราหมณรวมทังขนบธรรมเนยมประเพณและปรัชญาพราหมณนัน เชอวาเกด จากการผสมผสาน วัฒนธรรมอารยันเขากับวัฒนธรรมทราวฑทสงกวาการผสมผสานนเกดขนเปนระยะๆ ตามการรกเขามาของพวกอารยัน

เหตท เรยกกันวา “ศาสนาพราหมณ” เน องจากม

วรรณะพราหมณเปนผ  ศกษาและสบทอดความร  เหลานั นฉะนั นพราหมณจงเปนกล มผ  ร  ทวรรณะอ นตองนับถอเช อฟง ไมเวนแมแตวรรณะกษัตรย เน องจากพราหมณสามารถตดตอกับเทพเจา 

 ได โดยตรงและยังมความร   ความสามารถในการประกอบพธกรรมเพ อบชาเทพเจาเหลานั นอกดวย

การบชายัญจงเปนสง ท ถอปฏบัตกันเร อยมา

  โดยมพราหมณเปน ผ  ประกอบพธกรรม

อทธพลของชาวอารยันในอดต  เมอราว ๔,๐๐๐ ปกอนมการ อพยพยายถนไปเกอบทัวโลก  (พนทสเขยว) นอกนันเปน  ชาวผวเหลอง (พนทสเหลอง) และชาวผวดา (พนทสดา)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 31/307

 27

วเทหะ

เวสาล

จัมปาพาราณส โกสัมพอชเชน

มถรา กบลพัสด สาวัตถ

แควนศากยะอหฉัตระ

หัสตนาประอนทปตถ

ตักสลา

สาคละ

กลงคะ

อันธระ

ราชคฤห

ดนแดนชมพทวปแสดงต�แหนงแควนส�คัญ เมอง และสังเวชนยสถ�นในสมัยพทธก�ล

   ช    ม    พ     ท    ว

        ป   : 

   พ      ท    ธ

   ก    �

   ล

แควนมัลละ แควนวัชชแควนโกศล

แควนกัมโพชะ

แควนคันธาระ

 แ 

 ม           น     

                           า     

ค    ง    

ค    า   

    แ    ม             น                า    ส                น     ธ  

แควนมคธ

๑.

๒.

๓.๔.

๑.

๒.

๓.

๔.

ลมพนวัน สถานท ประสต

พทธคยา สถานท ตรัสร  

สารนาถ สถานท แสดงปฐมเทศนา

กสนารา สถานท ปรนพพาน

แควนวังสะ

แควนอวันต

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 32/307

 28พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

คัมภรพระเวทและพร�หมณ

 ในกาลตอมาเหลาพราหมณ ไดรอยเรยงหลักการ หรอตัวบทกาหนดเพ อ 

การควบคมจตใจและประสานความสัมพันธของผ  คนจานวนมากใหอย รวมกันได 

อยางปกตสขข น อาท มบทรอยกรองท เรยกวา คัมภรพระเวท มาเปนตัวบท 

กาหนดในเชงศาสนา ประกอบดวย ๔ คัมภร ไดแก ฤคเวท ยชรเวท สามเวทและอถรวเวท (อาถรรพ อาถรรพณ อาถรรพณะ)

ยังมคัมภรพราหมณะและอารัณยกะ ซ งเปนรอยแกว ใหอรรถาธบาย 

เก ยวกับพธกรรมและวัตรปฏบัตท ระบ ไว ในพระเวททั ง ๔ 

ตอมายังเกดคัมภรอปนษัท ซ งวาดวยความคดคานงทางปรัชญาเก ยวกับ 

วถแหงชวตมนษยและจตวญญาณ 

คัมภรพระเวททั ง ๔ รวมทั งคัมภรพราหมณะ อารัณยกะ และคัมภร  อปนษัท  เหลาพราหมณดวยกันเปนผ  ถายทอดสบตอกันมาเปนเวลาหลายรอยป  ดวยการทองจาเปนภาษาสันสกฤต ทั งหมดทั งปวงไดสบมาเปนศาสนาพราหมณ 

 ในยคแรก และกลายมาเปนพราหมณ -

 ฮนด   ในสมัยหลัง

วรรณะ

ศาสนาพราหมณนามาซ งการจาแนกคนออกเปน ๔ วรรณะ ไดแก

๑. พราหมณ มหนาท สั งสอนแบบครบาอาจารย๒. กษัตรย มหนาท เปนนักรบ ปกปองแผนดน๓. แพศย มหนาท คาขายสรางเศรษฐกจใหกับสังคม๔. ศทร มหนาท ทาไร ไถนาและใชแรงงาน

ระบบวรรณะมพ นฐานท จะม งใหคนเขาใจและทาหนาท ของตน หากตาง คนปฏบัตตัวอยางถกตองกจะเกดความสงบสขข นไดในสังคม แตตอมาระบบน  

 ไดถกบดเบอนไปเปนการแบงระดับชั นของคนเพ อผลประโยชน กลายเปนการ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 33/307

 29

เอารัดเอาเปรยบ หรอมการเหยยดหยาม ถอวาวรรณะหน งสงกวาอกวรรณะหน ง ไมเกดความเคารพยกยองในหนาท อยางท ควรจะเปน

ผ  น�ในสังคม

 ในเวลาราว ๑,๐๐๐ กวาปท มการผสมกลมกลนระหวางชนสองเผานั นดนแดนชมพทวปแบงเปนแวนแควน เกดชนชั นปกครองในลักษณะตางๆ กันมผ  ตั งตัวเองเปนหัวหนาเผา หรอกล มคณะปกครอง เรยกวาคณะราชย คลายกับ 

ระบบสาธารณรัฐหรอประชาธปไตยในปจจบัน เชน แควนวัชช แควนมัลละ

เปนตน แวนแควนท  ใหญมากกจะมกษัตรยเปนผ  นา (ราชาธปไตย) เชน แควนมคธ 

แควนโกศล แควนวังสะ เปนตน ชนชั นปกครองเหลาน  แมสวนใหญมาจาก 

วรรณะพราหมณซ งเปนผ  กาหนดพัฒนาการของศาสนาพราหมณเอง แตกไม ได มความเช อในศาสนาของตนเสมอไป ยังมการรองเรยนหรอตอตานความเช อทาง ศาสนาระหวางผ  นาดวยกันเองอย เสมอมา โดยเฉพาะในแงของการบชาอานาจ 

ของเหลาทวยเทพ รวมทั งการแบงวรรณะกไมไดทาใหเกดความสงบแทจรง

ผ  นาในสังคมบางสวนจงเร มมการแสวงหาส งท เรยกวา ความสขแหงชวต

มรัฐเลกๆ อกแหงหน ง ตั งอย ทางเหนอสดของอนเดยท เชงเขาหมพานต(ภเขาหมาลัย) ช อ กรงกบลพัสด  ข นกับแควนศากยะ มกษัตรยราชวงศศากยะ 

ปกครอง พระราชาทรงพระนามวา พระเจาสทโธทนะ พระอัครมเหสพระนามวา พระนางสรมหามายาเทว ท ังสองพระองคมพระราชโอรสซ งในกาลตอมา จะไดทรงเปนผ  นาทางจตวญญาณของมหาชน หรอศาสดาในศาสนาใหมท ม 

แนวคดแตกตางไปจากศาสนาพราหมณอยางใหญหลวง

ภาพจนตนาการ พธบชายัญตอเทพเจา    ช

    ม    พ     ท    ว

        ป   : 

   พ      ท    ธ

   ก    �

   ล

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 34/307

30พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 35/307

31

เจ�ช�ยสทธัตถะ

๘๐ ปกอนพทธศักราช เจาชายสทธัตถะ ราชโอรสของพระเจาสทโธทนะ 

และพระนางสรมหามายา แหงแควนศากยะ เสดจอบัตท ลมพนวันอันเปน  

ราชอทยานหลวง ระหวางเมองกบลพัสด กับเมองเทวทหะ

เม อเจาชายสทธัตถะมพระชนมายได ๒๙ พรรษา เสดจออกผนวช(มหาภเนษกรมณ) ท รมฝ งแมน าอโนมานท ทรงสละนวาสสถานของพระองค เพ อแสวงหาสัจธรรม ทรงแสวงหาแนวทางใหหลดพนจากความทกข ดวยวธการ 

ตางๆ ทั งถกและผด จนทรงคนพบอรยสัจ ๔  (การมอย ของทกข เหตแหงทกข 

ความดับทกข และหนทางไปส ความดับทกข) ดวยวธฝกจตดวยสตจนถงซ ง 

ความร  แจงในสรรพส ง

ตรัสร  และปฐมเทศน�

 ในวันเพญวสาขปรณม เจาชายสทธัตถะพระชนมาย ๓๕ พรรษา ตรัสร   เปนพระสัมมาสัมพทธเจา ท โคนตนมหาโพธพฤกษ รมฝ งแมน าเนรัญชราตาบลอรเวลา เสนานคม (ปจจบันเรยกวา “พทธคยา”) ในแควนมคธ (แควนใหญ 

แควนหน งในชมพทวป สมัยพทธกาลปกครองโดยพระเจาพมพสาร)

 ในวันเพญอาสาฬหปรณม หรอสองเดอนภายหลังตรัสร   พระสัมมาสัมพทธเจา ทรงแสดงปฐมเทศนา ธัมมจักกัปปวัตตนสตรแกเบญจวัคคย คอษทั งหารป 

ท ปาอสปตนมฤคทายวัน ใกลเมองพาราณส

๑. ประตมากรรมพระพทธ

ประวัต ประสตท ลมพนวัน

๒. รปเคารพ พระพทธเจาแสดงปฐมเทศนา

สรางขนในอนเดยราวพทธศตวรรษท ๑๒

ภาพหนาซาย :ลมพนวัน สถานทประสต

ของพระพทธเจา ภาพพมพจากภาพวาดสนาโดยศลปน

พษณ ศภนมตร

๒.

๑.

   ช    ม    พ     ท    ว

        ป   : 

   พ      ท    ธ

   ก    �

   ล

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 36/307

32พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ศ�สด�แหงพทธออกจ�รกเผยแผ 

แกนธรรม 

ตอจากนั น พระพทธเจาไดเสดจ 

จารกไปมาในบรเวณท ราบล มแมน าคงคา เปนระยะเวลา ๔๕ ป ทรงประกาศ 

คาสอนของพระองคและทรงชักชวนชน 

ทกชั นวรรณะและทกลัทธความเช อถอ  ใหมาอย ในความหมายแหง “ธรรมะ” 

หรอ “ความจรงแหงชวต” ท พระองค  ไดทรงคนพบ

พระองค ทรงสอนไว อย าง เรยบงายวา ชวตมนษยเปนทกขเน องมาจากกเลสตัณหา มนษยจะสามารถ 

กาจัดความทกขน  ไดดวยการปฏบัตตนตามวถทาง ๘ ประการ ไดแก  เหนชอบดารชอบ พดชอบ ทาชอบ เล ยงชวตชอบ พยายามชอบ ระลกชอบ และ 

ตั งใจมันชอบ 

ชวตมนษยม  “กรรม” คอผลรวมแหงการกระทาของตนเปนส งครอบงา กาหนด หาใชเทพยดาหรอพระผ  เปนเจาองคใดเปนผ  กาหนด เพราะฉะนั นดวยการปฏบัตตนตามวถทางท ยดมั นในจตใจของตนเองเทานั น มนษยจงจะ 

สามารถทาลายพันธนาการแหง “กรรม” แลวบรรลถง “นรวาณ” คอการดับ 

แหงกเลสและกองทกข

พระพทธศาสนาจงเปนศาสนาท สอนใหประพฤตปฏบัตอยางมเหตมผลถงจะมแนวทฤษฎและวธปฏบัตอย หลายระดับ แตโดยเน อหาแลวพทธศาสนา 

ถอหลักอันเปนสายกลางท เรยกวา มัชฌมาปฏปทา โดยมคาสอนท เปนหลักใหญ 

๓ ขอ เรยกวา พทธโอวาท ๓ คอ

พทธประวัตจากพระโอษฐ

เรา ในบัดน  ผ สัมพทธโคดม เจร ญมาในศากยสกล... นคร อันเปนถ  นแดนของเราชอวา 

กบลพัสด พระเจาสทโธทนะ เปนพระบ ดา พระมารดา ผ ชนน ม พระนามวา มายาเทว 

เราครองอาคาร ยว สัยอย  ๒๙ พรรษา ม ปราสาท ๓ 

หลัง ช  อวา สจันทะ โกกนท และโกญจะ พรอมดวยสตร ส  หม  นนางเฝาแหนอลังการ ยอดนาร ม นามวา ยโสธรา 

โอรสนามวา ราหล 

เราเหนนมต ๔ ประการแลว สละออกผนวชดวยมา 

เปนราชยาน บาเพญเพ ยร อันเปนทกรก ร ยาส  นเวลา 

๖ ป (ครั นตรัสร แลว) ไดประกาศธรรมจักรท   ปาอ ส ปตนมฤคทายวัน 

ในถ  นแหงพาราณส 

เรา ผ โคตมสัมพทธ เปนท  พ  ง ของมวลประชา ม ภ กษ ๒ รป เปนอัครสาวก ค อ อปด สส และโกล ต มอป ฏฐากอย 

ภายในใกลช ดช  อวา อานนท ภ กษณ ท  เปนค อัครสาว กา 

ค อ เขมา และอบลวรรณา อบาสกผ เปนอัครอป ฏฐาก ค อ จ ตตะ และหัตถาฬวกะ 

กับทั งอบาส กาท  เปน อัครอป ฏฐาย กา ค อ 

นันทมารดา และอตตรา 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 37/307

33

๑. สพพปาปสส อกรณ (ไมทาความชั วทั งปวง)๒. กสลสสปสมปทา (ทาแตความด)๓. สจตตปร โยทปน (ทาใจของตนใหสะอาดบรสทธ )

 

ศาสนาพทธเสนอหนทางใหคนยดม ันอย  ในจตใจตนเอง จงแตกตางจาก 

ศาสนาพราหมณตรงความเปน “อเทวนยม” (ไมนับถอเทพยดาหรอผ  มฤทธ )

ดวยเหตความนยมในศาสนาใหม หลังจากยสกลบตร และสหาย ๕๔ คน 

ออกบวชและบรรลอรหัตตผลแลว เกดมพระอรหันตสาวกยคแรก ๖๐ รปพระพทธองคจงทรงสงพระสาวกไปประกาศพระศาสนา ดวยพทธพจนซ งมตอนสาคัญท จาเปนหลักกันสบมาวา “จรถ ภกขเว จารก พหชนหตายพหชนสขาย โลกานกมปาย” (ภกษทั งหลาย เธอทั งหลายจงจารกไป เพ อ 

ประโยชนสขแกชนจานวนมาก เพ อเก อการณยแกชาวโลก)

ตลอดเวลา ๔๕ พรรษาแหงการเผยแผธรรม พระสงฆสาวกเพ มจานวนข น 

มากมายนับพันนับหม น ผ  คนท หันมาเล อมใสออกบวช มตั งแตพระราชา เจาชายพราหมณ และนักบวชในลัทธอ น พอคาวาณชไปจนถงโจรไพร (องคลมาล) และ 

มกษัตรยพระองคหน งไดเขามาเปนเอกอัครศาสนปถัมภกพระองคแรกใน  

พทธประวัต นั นคอ พระเจาอชาตศัตร ผ  เปนพระราชาแหงแควนมคธหลังจาก 

กระทาปตฆาตแกพระบดาของพระองคเอง (พระเจาพมพสาร) แต ไดทรงสานกถง

“กรรม” อันใหญหลวงน  จงทรงบาเพญกศลตางๆ เพ อลบลาง และทรงปฏญาณตน 

เปนอบาสกบรษัท ตั งมั นในคาสอนของพระพทธองค

พระเจาอชาตศัตรเปนกษัตรย ในชวงปลายและหลังพทธกาล ทรงปกครอง บานเมองโดยตั งอย ในทศพธราชธรรมและราชสังคหวัตถ ทาใหประชาราษฎร  อย อยางเปนสข แตพระองคก ไมสามารถอปสมบทหรอบรรลธรรมขั นสง เพราะ 

การกระทากรรมหนักคอปตฆาต พระองคทาไดเพยงทานบารงพระพทธศาสนา

ดวยดจนตลอดพระชนมชพ

   ช    ม    พ     ท    ว

        ป   : 

   พ      ท    ธ

   ก    �

   ล

เราบรรลอดมสัมโพธ ญาณ ท  ควงไมอัสสัตถพฤกษา (แตนั นมา) รัศม หน  งวา 

วงรอบกายของเราอย เสมอ พวยพ งสง ๑๖ ศอก 

อายขัยของเราบัดน  เลกนอยเพ ยงแคในรอยป แตชั วเวลาเทาท  ดารงชว 

อย นั น เราไดชวยให หม ชนขามพนวั ฏสงสาร 

ไปไดมากมาย ทั งตั ง คบเพล งธรรมไวปลกคน ภายหลังใหเก ดปญญาท  จะต  นข  นมาตรัสร ตอไป 

อ กไมนานเลย แมเรา พรอมทั งหม สงฆสาวก 

กจะปร น พพาน ณ ท  น  แล เหมอนดังไฟทดับไปเพราะ สนเช  อประดาเดชอันไมม ใดเท ยบได ความย  งใหญ ทศพลญาณและฤทธา 

ปาฏหาร ยหมดสนเหลาน  พรอมทั งเร อนรางวรกายท  

ทรงไวซ  งคณสมบัต ว จ ตรดวยวรลักษณทั ง ๓๒ ประการ อันม ดวง ประภาฉัพพรรณรังส  

ท  ไดฉายแสงสวางไสวไป ทั วทศท ศ ดจดวงอาท ตย

ศตรังส กจักพลันลับ ดับหาย สังขารทั งหลาย 

ลวนวางเปลาดังนมใชหร อ 

(โคตมพทธวส, ข.พทธ.๓๓/๒๖/๕๔๓)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 38/307

ป�งชนะม�ร : ปรช� เถ�ทอง ศลปนแหงช�ต ส�ข�ทัศนศลป (จตรกรรม)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 39/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 40/307

การหล ังไหลของพระพทธศาสนาจากอนเดย ส ดนแดนท เปนประเทศไทยในปจจบัน

บทท    ๒สัตวทั งหลาย 

เปนผ มกรรมเปนของตน เปนทายาทแหงกรรม 

มกรรมเปนกาเนด มกรรมเปนเผาพันธ มกรรมเปนทพงอาศัย 

กระทากรรมใดไวดกตาม ชัวกตาม 

จักเปนผ รับผลแหงกรรมนั น ...

สัตวโลกยอมเปนไปตามกรรม 

กรรมจาแนกสัตวใหเลวหรอดใหทรามหรอประณต 

...

หวานพชเชนไร ไดผลเชนนั น ทาดไดด ทาชัวไดชัว 

...

(พทธวจนะ)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 41/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 42/307

38พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

การสบทอดศาสนา 

ระหวางหวงเวลา ๘๐ พรรษา ท เรยกกันวาพทธกาลนั น มไดมเพยง พระสัมมาสัมพทธเจาท ต รัสร  ธรรมแลวออกเผยแผ ยังมผ  นาในสังคมอก 

มากมายท พากันออกแสวงหาสรรพความร  จนถงระดับท เปนศาสดา ศาสดา เจาลัทธท มความเดนชัดในความนยมและกลายเปนศาสนาข นมาอกผ  หน งคอมหาวระ (นครนถนาฏบตร) ศาสดาแหงศาสนาเชน/ไชนะ เปนอกศาสนาหน ง 

ท มความเช อในกฎแหงกรรมคลายกับศาสนาพทธ แตมวถทางไปส ความสขถาวร  ในอกแบบหน ง มหาวระกเปนศาสดาท มสาวกอย มากมายทั วไป แตหลังจากทาน 

 ไดส นชพลงไดเกดเหตการณทะเลาะววาทในหม สาวกดวยเร องการตความคาสอน

พระพทธองคทรงมปรารภในเร องน วา ศาสนาพทธเองกควรมการ สังคายนาเพ อใหการสบทอดนั นมอย ตอไป ระหวางนั นกมอัครสาวกผ  หน งคอพระสารบตร ไดแสดงสังคตสตรไวเปนตัวอยางดวย คาปรารภของพระพทธองค 

เร องการสังคายนากลายเปนความจรงในเวลาอกเพยงไมนาน

“อายขัยของเราบัดน  เลกนอยเพยงแคในรอยป แตชัวเวลาเทาทด ารงชว อย นั น เราไดชวยใหหม ชนขามพนวัฏสงสารไปไดมากมาย ทั งตั งคบเพลงธรรมไวปลกคนภายหลังใหเกดปญญาทจะตนข นมาตรัสร ตอไป” 

(โคตมพทธวส, ข.พทธ.๓๓/๒๖/๕๔๓)

สังคายนาครั งท  ๒พระพทธศาสนาไดแตกออกเปนสองนกายใหญ คอ เถรวาท และมหาสังฆกะ (ตนเคานกายมหายาน)

๘ เดอนกอนพทธศตวรรษท  ๑ปฐมสังคายนา โดยพระอรหันต ๕๐๐ รปณ ถ าสัตตบรรณคหา ภเขาเวภารบรรพตเมองราชคฤห มพระมหากัสสปะเปนประธาน พระเจาอชาตศัตรทรงอปถัมภ 

อนเดย หลังพทธกาล

๑.

พระเจาอโศกมหาราช จักรพรรด ผ  อปถัมภพทธศาสนาฝายเถรวาททรงสรางพระเจดยสถาน ๘๔,๐๐๐ แหงทั วอนเดย ทรงสงคณะธรรมทตออกไปประดษฐานพระศาสนา ๙ สาย

เร มสรางวัดถ าอชันตาตั งแต พ.ศ. ๓๔๓ มอาย

 ใชงานถงราว ๘๕๐ ป

หลังปรนพพาน ๑ ป = พ.ศ. ๑ พทธศตวรรษท  ๑ พทธศตวรรษท  ๒ พทธศตวรรษท  ๓ พทธศตวรรษท  ๔

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 43/307

39

 ในวันเพญวสาขปรณม (๑ ปกอนพทธศักราช) นั นเอง หลังจากบาเพญ 

พทธกจมานาน ๔๕ พรรษา พระพทธเจามพระชนมาย ๘๐ พรรษา พระองค 

เสดจปรนพพานท สาลวโนทยาน เมองกสนารา

พระพทธปจฉมวาจา... “วยธมมา สงขารา อปปมาเทน สมปาเทถ”(สังขารทั งหลายมความเสอมสลายไปเปนธรรมดา จงทากจทั งปวงใหถงพรอมดวยความไมประมาท) 

๓ เดอนหลังพทธปรนพพาน (๙ เดอนกอนพทธศักราช) จงมการ 

สังคายนาครั งท  ๑ ดวยเหตท จะใหพระธรรมวนัยร งเรองอย สบไป รวมทั งเหต ท ไมทันไรกมพระสาวกผ  บวชเม อแกรปหน งนามวา สภัททภกษ แสดงตนข นมา 

กลาวจาบจวงพระธรรมวนัย

การสังคายนามข นในท ประชมพระอรหันต ๕๐๐ รป ณ ถ าสัตตบรรณคหา

ภเขาเวภารบรรพต เมองราชคฤห มพระมหากัสสปะเปนประธาน พระอบาล 

เปนผ  วสัชนาพระวนัย พระอานนทวสัชนาพระธรรม (ท จัดแยกเปนพระสตร 

และพระอภธรรม) พระเจาอชาตศัตรทรงอปถัมภ 

การสังคายนาครั งท  ๑ หรอท เรยกวา การประมวลคาสอนของพระพทธเจา ใชเวลาสอบทานอย  ๗ เดอน จงไดสาเรจเปนครั งแรก นับเปน  

ตนกาเนดของคัมภรพระไตรปฎก คาสอนท ลงมตกันไวในครั งปฐมสังคายนาน 

เรยกวา เถรวาท มความหมายถง คาสอนตางๆ ทวางไวเปนหลักการโดยพระเถระ คาวา เถระ ในท น หมายถง พระเถระผ  ประชมทาสังคายนาครั งแรก 

   ช    ม    พ     ท    ว        ป 

  :    ห    ล

    ั    ง   พ

      ท    ธ

   ก    า

   ลกาเนดพระพทธรป ในสมัยคันธาระพระพักตรออกไปทางกรก ตอมาจงมพทธศลปแบบอนเดยแทท เมองมถรา

กาเนดพระเยซครสต

พ.ศ. ๖๒๑ - พ.ศ. ๖๔๔ รัชสมัยพระเจากนษกะ ผ  จารกพระไตรปฎกไว ในแผนทองแดง บรรจลงในสถปเปนตนฉบับหลวง

กาเนดพทธศาสนานกายมหายาน

พระเจาจันทรคปตท  ๑ ตั งราชวงศคปตะพทธศตวรรษท  ๘ - ๑๑ถอเปนยคท อนเดยร งเรองทางพทธศลป

พทธศตวรรษท  ๕ พทธศตวรรษท  ๖ พทธศตวรรษท  ๗ พทธศตวรรษท  ๘ พทธศตวรรษท  ๙พทธศตวรรษท  ๔

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 44/307

40พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

และพระพทธศาสนาซ งถอตามหลักท ไดสังคายนาครั งแรกดังกลาว เรยกวานกายเถรวาท อันหมายถง คณะสงฆกล มท ยดคาสั งสอนของพระพทธเจาทั งถอยคาและเน อความท ทานสังคายนาไวโดยเครงครัด ตลอดจนรักษาแมแต  ตัวภาษาดั งเดมคอภาษามคธหรอภาษาบาล นกายเถรวาทจงเปนช อของนกายท เกาแกท สดในศาสนาพทธ

หลังพระบรมศาสดาสัมมาสัมพทธเจาปรนพพานลวงแลวได ๑ ป /พรรษาจงมการนับพทธศักราชเปนปท  ๑ พระพทธศาสนาในดนแดนชมพทวปกเร มม การสบทอด ร งเรอง และถายทอดส ดนแดนอ นๆ นับตั งแตบัดนั น

พ.ศ. ๑๐๐ พระพทธศาสนาแตกเปนสองนกาย

ภายใน ๑๐๐ ปหลังพทธปรนพพาน ชมพทวปกรวบรวมแวนแควนตางๆเขาดวยกันมากข น โดยมแควนมคธข นมาครองความเปนใหญ มความพยายาม 

ท จะสถาปนาเมองหลวงในทามกลางการเปล ยนรัชกาลครั งแลวครั งเลา โดยการ ทาปตฆาตหรอการปลงชพกษัตรยแลวข นตั งราชวงศ ใหม

กระทั งถง พ.ศ. ๑๐๐ จงมาถงวาระของกษัตรยผ  มนามวา พระเจากาลาโศก 

แหงราชวงศสสนาคผ  สถาปนาเมองหลวงของแควนมคธข นท ปาฏลบตรอยาง 

เปนการถาวร ครั งนั นไดเกดแนวคดใหมๆ ในหม ภกษข นมาใหตความ โดยเฉพาะ  ในกล มของภกษวัชชบตร ผ  เสนอในส งท คลายกับจะเปนเร องนอกธรรมวนัย 

พวกฮั นบกเขายดอนเดยตอนเหนอทาลายพทธวหาร เทวาลัย และพทธศลปหมดส นพทธศาสนาเร มเผยแผเขาส จน

หลวงจนฟาเหยน เดนทางจากจนส  ชมพทวป แลวกลับไปเขยนบันทกการเดนทางท เปนหลักฐานสาคัญ

 ในประวัตศาสตร

กาเนดมหาวทยาลัยพทธ นาลันทา

เช อวามอาณาจักรทวารวดในดนแดนทเปนประเทศไทยในปจจบันราวพทธศตวรรษท  ๑๑ - ๑๖

กาเนดศาสนาอสลามข นในดนแดนอาหรับโดยทานมฮัมมัด เร มศักราช อสลาม พ.ศ. ๑๑๖๕ 

พ.ศ. ๑๑๗๓ ภกษเห ยนจัง (พระถังซัมจั ง)เดนทางจากจนมาอนเดย

ศาสนาพทธในอนเดยเร มออนแอลงตั งแต พทธศตวรรษท  ๑๓ศาสนาพราหมณฮนด ร งเรองข นมาแทนแตกถกกองทัพอสลามเร มเขามารกราน

อย ถงราว ๓๐๐ ป

พทธศตวรรษท  ๙ พทธศตวรรษท  ๑๐ พทธศตวรรษท  ๑๑ พทธศตวรรษท  ๑๒ พทธศตวรรษท  ๑๓

อนเดย หลังพทธกาล

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 45/307

41

ดวยเหตน  กล มของพระยศกากัณฑกบตรจงไดชักชวนพระอรหันตรวม ๗๐๐ รปประชมสังคายนาข นเปนครั งท  ๒ โดยมพระเจากาลาโศกทรงอปถัมภ การประชม 

ทาท วาลการาม เมองเวสาล พระเรวตะเปนผ  ถาม พระสัพพกามเปนผ  วสัชนา

กล มของภกษวัชชบตรนั นเองซ งมจานวนมากพอสมควรจงไดทาการ 

ประกาศแยกตัวออกจากนกายเถรวาทไปเปนพวกท เรยกวา “มหาสังฆกะ” ม  

ความหมายถง พวกสงฆหม  ใหญ และทาสังคายนาข นตางหาก เรยกวามหาสังคต เปนอาจรยวาทกล มใหม ซ งเปนจดเร มตนใหเกดนกายข น และเปนตนกาเนด 

ของอาจารยาท/อาจรยวาท ท ตอมาเรยกตนเองวา “มหายาน”

ภายในอก ๑๐๐ ปตอมา พ.ศ. ๒๐๐ อาจารยาท/อาจรยวาทกไดแตก 

ออกเปนนกายยอยๆ อกถง ๑๗ นกาย ครั งนั นพระพทธศาสนานับวาไดกลาย 

เปนมนกายยอยทั งหมด ๑๘ เรยกวา ๑๘ อาจรยวาทบาง ๑๘ อาจรยกลบาง ๑๘

นกายบาง (คอ เถรวาทดั งเดม ๑ กับอาจารยวาทอ นๆ ๑๗) ภายหลังจงมการสรปเปนหลักใหญวา ในพระพทธศาสนาไดแตกออกเปน ๒ นกายใหญ คอเถรวาทและมหายาน

   ช    ม    พ     ท    ว        ป 

  :    ห    ล

    ั    ง   พ

      ท    ธ

   ก    า

   ล

ยคพทธศลป โจฬะในอนเดยใต

สถาปนาเมองพระนครแหงอาณาจักรขอมพ.ศ. ๑๔๓๒ - พ.ศ. ๑๔๔๓

ปราสาทนครวัดเร มสราง พ.ศ. ๑๖๕๖

สถาปนาเมองพระนครหลวงแหงอาณาจักรขอมพ.ศ. ๑๗๔๖ - พ.ศ. ๑๙๗๔ 

เร มรวบรวมนครรั ฐส โขทัย พ.ศ. ๑๗๘๐

พ.ศ. ๑๒๔๙ สถาปนาราชวงศปาละมความพยายามฟ  นฟศาสนาพทธ

 ในอนเดยไดเพยงบางสวน และเร มเผยแพรเขาส ทเบต

พ.ศ. ๑๗๔๙ ศาสนาพทธในอนเดยถงกาลลมสลายโดยการบกรกทาลายของกองทัพมสลม

ตอมาใน พ.ศ. ๒๐๖๙ - พ.ศ. ๒๔๐๑ราชวงศ โมกล (อสลาม) ปกครองอนเดยอย ถง ๓๐๐ ป

พระพทธรปของฝายมหายานซ งมข นหลังพทธศตวรรษท  ๗ 

พ.ศ. ๑๕๘๗ สถาปนาอาณาจักรพกาม

พทธศตวรรษท  ๑๔ พทธศตวรรษท  ๑๕ พทธศตวรรษท  ๑๖ พทธศตวรรษท  ๑๗ พทธศตวรรษท  ๑๘พทธศตวรรษท  ๑๓

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 46/307

42พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พทธศตวรรษท  ๓ : ยคร งเรองของพระพทธศาสนาในสมัยพระเจาอโศกมหาราช

พทธศตวรรษท  ๑ และ ๒ เปนการลงหลักปกฐานพระธรรมคาสอน 

 ใหกวางขวางทั วไปในดนแดนชมพทวป ดาเนนไปทามกลางภาวะแวดลอม 

หลายประการคอ๑. ภาวะของการเปล ยนผานผ  อปถัมภ ซ งไดแก กษัตรยและราชวงศท ข น 

มาเปนใหญ ในแควนหลักคอ แควนมคธ จากราชวงศสสนาค มาเปนราชวงศนันทะ 

มาส ราชวงศ โมรยะ ตามลาดับ๒. ภาวะของการเปนเสนขนานกับศาสนาพราหมณฮนดท มวถทางแตกตาง 

พระพทธศาสนาท แตกนกายออกไป สวนหน งกมแนวคดองไปทางพราหมณฮนด อกดวย

๓. ภาวะของดนแดนท ตองคอยรับมอกับผ  รกราน อันไดแก พระเจา  

อเลกซานเดอรมหาราช กษัตรยกรกแหงมาซ โดเนย ในชวง พ.ศ. ๑๕๖ - พ.ศ. ๑๕๘ ไดยกทัพผานแควนโยนก (บากเตรย) เขาคันธาระ มาตั งท ตักสลา เตรยมยกเขาตมคธ ของราชวงศนันทะ และไดพบกับพระเจาจันทรคปต (ผ  เปนตนราชวงศ โมรยะในเวลา ตอมา) แตแลวเลกลมความคด ยกทัพกลับไป

ยคร งเรองของพระพทธศาสนาครั งแรกหลังพทธปรนพพาน เกดข นใน 

ชวงตนของพทธศตวรรษท  ๓ พ.ศ. ๒๑๔ เจาชายอโศกซ งเปนอปราชของพระเจา พนทสาร (ผ  ครองราชยตอจากพระเจาจันทรคปต) อย ท กรงอชเชน ในแควนอวันต ดาเนนการยดอานาจและข นส การอภเษกเปนกษัตรย ในอก ๔ ปตอมา แลวทาการ 

แผขยายอานาจออกไปจนกวางใหญ ไพศาล

พระเจาอโศก กษัตรยท ม งหวังแตการแผอานาจดวยการรบพ งและฆาฟน 

เร มดวยการกาจัดพ นองจนหมดส นเส ยนหนาม เม อราชาภเษกแลวกม งหนา ออกตเอาดนแดนตางๆ พระหัตถเป  อนโลหตอย ถง ๘ ป จนไดสมญาวากษัตรย ผ  เห ยมโหด แมแตแควนใหญและเขมแขงอยางแควนกลงคะกยังถกกองทัพของ พระองคเอาชนะไดอยางเดดขาด

จากชัยชนะท แควนกลงคะน เอง ทาใหพระเจาอโศกทรงมองเหนอนจจังผ  ท  ไดช อวาเปนศัตรกับพระองคซ งกคอปถชน เปนเพ อนมนษยท ตองมาบาดเจบ

 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 47/307

43

   ช    ม    พ     ท    ว        ป 

  :    ห    ล

    ั    ง   พ

      ท    ธ

   ก    า

   ลลมตายเกล อนกลาดอย  ในสนามรบ ภาพท เหนเลอดนองแผนดนราวกับแมน านั น 

ทาใหพระเจาอโศกทรงเศราสลดพระราชหฤทัย หลังจากนั นจงทรงตั งปณธานวา จะไมทาศกสงครามอก

พระเจาอโศกทรงหันมานับถอพระพทธศาสนาในหวงเวลานั น และในป ท  ๑๐ แหงรัชกาล พระองคจงเร มดาเนนตามเสนทางของพระสัมมาสัมพทธเจา

ทรงสรางอนสรณสถานพรอมเสาศลาจารกไว ณ ท ตางๆ เปนการประกาศ 

หลักธรรมส ประชาชน ถอไดวา กษัตรยพระองคน เปนผ ทาใหการมชวต ตัวตนของพระพทธเจาซงเสดจดับขันธไปแลวถงสองรอยกวาปใหเกดเปนรปธรรม  

หลักศลาใหญแหงสาคัญนั นยงัเปนประจักษพยาน ณ สถานท แสดงปฐมเทศนาตาบลสารนาถ (อสปตนมฤคทายวัน) เปนเสาสงมรปหวัสงหทั งส และมธรรมจักรเทน

อย บนยอดเสา รปหัวสงหไดกลายมาเปนตราแผนดนของประเทศอนเดย และ 

พระธรรมจักร กเปนสัญลักษณอย กลางธงชาตของอนเดยในปจจบันเชนกัน

อนสรณสถานแหงสาคัญท พระองคทรงสรางและยังคงเปนประจักษพยาน 

มาจนถงปจจบันน กคอ พระมหาสถปสาญจ บรรจพระบรมสารรกธาตอย ท  รั ฐมัธยประเทศ

นอกจากการสรางอนสรณสถาน พระเจาอโศกยังไดทรงสรางวหารหรอ 

วัดวาอารามไปทั วดนแดนถงกวา ๘๔,๐๐๐ แหงเพ อใหเปนศนยกลางการศกษา โดยรอบวหารหรอวัดกจะมส งสาธารณปโภค เชน อโรคยาวหาร (สถานพยาบาล)เพ ออานวยประโยชนดานความเปนอย ของประชาชนอกมากมาย ดวยความ 

มหลักธรรมในการปกครองน เองท ทาใหพระองคกลายเปนกษัตรยผ  ย งใหญ พระองคหน งในประวัตศาสตรอนเดยและประวัตศาสตรโลก ในเวลาตอมา  

พระองคจงไดรับสมัญญานามวา พระเจาอโศกมหาราช

 ในศลาจารกแหงไพรัต พระเจาอโศกฯ ไดตรัสปราศรัยกับพระภกษสงฆวา

“ขาแตพระผ เปนเจาทั งหลาย พระผ เปนเจาทั งหลายยอมทราบวาโยมมความเคารพและเลอมใสศรัทธาในพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ มากเพยงใด... สงใดกตามทพระผ  มพระภาคพทธเจาตรัสไวแลว สงนั นๆ ทั งปวง

ลวนเปนส ภาษต”

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 48/307

44พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

๑.

๒.

๓.

๔.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 49/307

45

นโยบาย “ธรรมวชัย” ของพระองคนามาซ งความร งเรองสงสดของ 

พระพทธศาสนาเปนเวลารวมรอยป ในยคดังกลาวศาสนาพราหมณ - ฮนดถงกับ 

เงยบงันลงไประยะหน ง และกดวยความร งเรองน เองท ทาใหเกดลาภสักการะ 

 ในหม สงฆอดมสมบรณ จงมการ “ปลอมบวช” เพยงเพ อความสะดวกสบาย 

ท จะไดรับ พระเจาอโศกมหาราชไดทรงใหสกพระนอกศาสนาเหลานั นออกไปถง๖๐,๐๐๐ รป และทรงอปถัมภใหพระโมคคัลลบตรตสสเถระเปนประธาน  

ทาการสังคายนา ครั งท  ๓ พรอมดวยพระอรหันตท แตกฉานในพระไตรปฎกรวม๑,๐๐๐ รป ณ อโศการาม เมองปาฏลบตร การสังคายนาครั งนั นไดมการรวบรวม 

คาสอนของพระพทธองคเปนพระไตรปฎกอยางสมบรณทั ง ๓ หมวดคอ พระสตรพระวนัย และพระอภธรรม

แมวาพระเจาอโศกมหาราชจะใหความสาคัญกับการทานบารงศาสนาพทธแตก ไม ไดทรงตอตานศาสนาอ น เพราะทกศาสนาตางกมหลักเพ อยดมั นในกรรมด ทั งส น ดังศลาจารก ฉบับท  ๑๒ มพระราชดารัสวา

“สมเดจพระเจาอย หัวปรยทรรศ ผ เปนทรักแหงทวยเทพ ยอมทรงยกยองนับถอศาสนกชนแหงลัทธศาสนาทั  งปวง ทั งทเปนบรรพชตและคฤหัสถดวยพระราชทาน และการแสดงความยกยองนับถออยางอนๆ แตพระผ เปนทรักแหงทวยเทพ ไมทรงพจารณาเหนทางหรอการบชาอันใดทจะเทยบไดกับสงน เลยสงน คออะไร? นั นกคอการทจะพงมความเจรญงอกงามแหงสารธรรมในลัทธศาสนาทั งปวง กความเจรญงอกงามแหงสารธรรมน มอย  มากมายหลายประการ แตสวนทเปนรากฐานแหงความเจรญงอกงามนั นไดแกสงน คอ การสารวมระวังวาจา ระวังอยางไร? คอ ไมพ งมการยกยองลัทธศาสนาของตน และการต าหน ลัทธศาสนาของผ อน เมอไมมเหตอันควร... การสังสรรคสมาคมกันนั นและ

เปนสงดงามแท จะทาอยางไร? คอ จะตองรับฟงและยนดรับฟงธรรมของกันและกัน 

จรงดังนั น พระผ เปนทรักแหงทวยเทพทรงมความปรารถนาวา เหลาศาสนกชนในลัทธศาสนาทั งปวง พงเปนผ มความรอบร  และเปนผ ยดมันในกรรมด... จะบังเกดผลใหมทั งความเจรญงอกงามแหงลัทธศาสนาของตนๆและความร งเรองแหงธรรม”

   ช    ม    พ     ท    ว        ป 

  :    ห    ล

    ั    ง   พ

      ท    ธ

   ก    า

   ล

ภาพหนาซาย :๑. หัวเสาพระเจาอโศกมหาราชรปสงห ๔ ตัว

๒. รปสลักพระเจาอโศก๓. อักษรในศลาจารกของ

พระเจาอโศก

๔. ลายเสนรปทรงของสถปสาญจ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 50/307

46พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

หลังการสังคายนาครั งท  ๓ จงมการจัดสงพระศาสนทตออกไปประกาศพระศาสนาในตางแดนถง ๙ สาย คงจะเปนครั งแรกท ศาสนาพทธจากชมพทวป 

เร มเผยแผออกส  โลกกวาง

ท นับวาสาคัญตอการมศาสนาพทธในประเทศไทยกคอ ๒ ใน ๙ สายสายท  ๘ นั นมพระโสณะและพระอตตระม งมายังดนแดนท กลายมาเปนประเทศไทยในปจจบัน และสายท  ๙ มพระมหนทะเดนทางไปยังตัมพปณณทวปหรอกคอลังกาหรอศรลังกาในปจจบัน

พทธศาสนาในลังกา

ศาสนาพทธมาเตบโตในดนแดนลังกาอยางกวางขวางซ งสงผลมายังนครรัฐท จะกลายเปนประเทศไทยในอกราว ๑,๓๐๐ ปตอมา โดยมเสนทางส เมองทางภาคใตอยางนครศรธรรมราชกอน

ณ ลังกาทวปพระเจาเทวานัมปยตสสะ (ครองราชย พ.ศ. ๒๓๖ - พ.ศ. ๒๗๖)ทรงสดับธรรมจากพระมหนทเถระท อนราธประแลว ทรงนับถอและอปถัมภบารง 

พระพทธศาสนาอยางย ง รวมทั งสรางมหาวหารท ไดเปนศนยกลางใหญของ 

พระพทธศาสนาเถรวาทสบมา 

 ในปนั น มการสังคายนาครั งท  ๔ เพ อการประดษฐานพระพทธศาสนาใน 

ลังกาทวป มพระสงฆ ๖๘,๐๐๐ รปประชมกัน พระมหนทเถระเปนประธาน  

และเปนผ  ถาม พระอรฏฐะเปนผ  วสัชนา ณ ถปาราม เมองอนราธประ โดยพระเจา เทวานัมปยตสสะทรงอปถัมภ ใชเวลา ๑๐ เดอน

การสังคายนาครั งน ควรเปนครั งท  ๔ ในประวัตศาสตร แตเน องจากเปน 

กจกรรมตามขอปรารภพเศษโดยทั วไป จงไมนับเขาในประวัตสังคายนา 

 ในชวงเวลาเดยวกัน พระนางอนฬา ชายาแหงพระกนษฐภาดาของ  

พระเจาเทวานัมปยตสสะ และสตรในราชสานักจานวนมากปรารภจะอปสมบทพระมหนทเถระจงแนะนาพระราชาใหสงทตไปทลพระเจาอโศก ขออาราธนา 

พระสังฆมตตาเถรมาประดษฐานภกษณสงฆในลังกาทวป การเดนทางมาของ 

พระสังฆมตตาเถร ไดนาก งพระศรมหาโพธ มาปลกท อนราธประดวย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 51/307

47

   ช    ม    พ     ท    ว        ป 

  :    ห    ล

    ั    ง   พ

      ท    ธ

   ก    า

   ล

พระมหาเจดยรวันเวสสยะ แหงเมองอนราธประ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 52/307

48พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

 ในขณะท พระพทธศาสนาร งเรองข นท ลังกา แตในชมพทวปหลังส น 

ราชวงศโมรยะในราว พ.ศ. ๒๙๘ พราหมณปษยมตรไดตั งตัวเปนกษัตรย  เร มราชวงศใหม กษัตรยองคน เปนผ  ลมเลกอสรภาพทางการนับถอศาสนาของ 

ประชาชน โดยม งหมายท จะร อฟ  นศาสนาพราหมณข นมาอกคร ัง และกาจัด 

พระพทธศาสนาดวยความรนแรง

เพยง ๓๐๐ ปหลังพทธปรนพพาน ศาสนาพทธในอนเดยกเร มคลอนแคลน

ถ  าอชันตา วัดถ  าในพระพทธศาสนา

เม อแควนมคธไมไดย งใหญเหมอนเดม ไมไดสนับสนนพระพทธศาสนา  

อกตอไป บรรดาพระภกษสงฆจานวนไมนอยจงพากันอพยพจากแควนมคธ 

ลงไปอย ทางใตฝ งตะวันตก บรเวณท เรยกวา ท ราบสงเดคคานในรั ฐมหาราษฎร ซ งมภมประเทศเปนเทอกเขาหนสลับซับซอน

เหลาสงฆพากันเขามาสรางสถานท เพ อการปลกวเวก หลบซอนอย ใน 

ซอกภผาเหลาน  คณะสงฆนกายเถรวาทพากันสรางวัดถ าดวยการสลักหนเขาไป  ในหนาผาเปนระยะ สรางแลวหยดไป ตอมาสงฆ ในนกายมหายานกพากันเขามา 

สรางเพ มเตมจนมมากกวา ๓๐ ถ า ทั งใหญและเลกตอเน องกันไปตามความยาว 

ของเชงเขารปพระจันทรเส ยว

ถ าอชันตากลายเปนสัญลักษณการมอย ท สาคัญของศาสนาพทธ ในอนเดย เปนส งท แสดงวา ศรัทธาแหงเน อแทของศาสนาไมอาจถกทาลายลงได เปนการตอบคาถามไดวา ถงแมรวงโรยในท แหงหน งแตกสามารถไป ร งเรองยังท หน งท ใดไดเสมอ ในขณะนั น สานศษยของพระพทธองคผ  รวมมอกันสรางอาณาจักรแหงวัดถ าใหร งเรองเปนเวลาตอเน องกันนับพันป ทานเหลานั นอาจมญาณทราบไดวา ในอนาคตอกไมไกล พระพทธศาสนากจะเกดร งเรองข นอกในดนแดนท ไกลออกไปกวานั นท อย ทางทศตะวันออกเฉยงใตของชมพทวป

ภาพหนาขวา :๑. แนวเชงเขารปพระจันทรเสยว เรยงรายดวยถามากกวา ๓๐ ถาเรยงหมายเลขจากขวา

 ไปซาย สร างโดยเหลาสงฆ ทั งนกายเถรวาทและ

มหายาน

๒. รปเขยนสบนผนังถาหมายเลข ๑ รปพระโพธสัตวปทมปาณและพระโพธสัตววัชรปาณ

๓. พระนอนในถาหมายเลข ๒๖

๔. ทางเขาถาหมายเลข ๑๙ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 53/307

49

๑.

๒.

๓.

๔.

   ช    ม    พ     ท    ว        ป 

  :    ห    ล

    ั    ง   พ

      ท    ธ

   ก    า

   ล

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 54/307

50พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

แรกมพระพทธรป

ถงแมจะมเร องเลาถงตานานการสรางรปเคารพแทนองคพระสัมมา 

สัมพทธเจาหรอพระพทธรปวามมาตั งแต ในชวงพทธกาล แตท สดแลว จากหลักฐาน 

ท มคอ พระพทธรปแรกสดมข นในยคคันธาระราว ๕๐๐ ปหลังพทธกาลเปนพระพทธรปคลายคนจรงท สลักข นโดยชางชาวกรกในอนเดยท หันมานับถอศาสนาพทธ มรปลักษณกลายไปทางฝรั ง ดวงพระพักตรกลม พระนาสกโดงบางรปมพระมัสส (หนวด) พระเกศาเกลาเปนเมาล พระพทธรปเหลาน ขดพบได ทั วไปในอนเดยตอนเหนอและดนแดนท เปนอัฟกานสถานในปจจบัน

ตอมาไมนานจงเกดพทธศลปแบบอนเดยแทข น มศนยกลางของงานชาง 

อย ท เมองมถราและเมองอมราวด ซ งเปนเมองสาคัญของรัฐอันธระในอนเดยใตปกครองโดยราชวงศกษัตรยสาตวาหนะ

 ในพทธศตวรรษท  ๗ - ๘ มการสรางพระสถปใหญๆ และพระพทธรปแบบ 

อนเดยบรสทธ  พระเกศาขมวดเปนกนหอย มลักษณะเหมอนมนษย แตพระพักตร  ไมเหมอนเทวรปกรกอยางคันธาระ หลังจากนั น จงมการสรางพระพทธรปข นอยาง 

แพรหลายและมรปแบบตางออกไปตามคตนยมของแตละยคสมัย

พทธศตวรรษท  ๗ พระพทธศาสนาร งเรองอกครั  งโดยกษัตรย กนษกะ

พ.ศ. ๖๒๑ - พ.ศ. ๖๔๔  พระเจากนษกะ ไดครอบครองแควนคันธาระ 

ล มแมน าสนธและล มแมน าคงคาไดทั งหมด กษัตรยพระองคน เดมนับถอศาสนาอ น 

แต ไดหันมาเล อมใสศาสนาพทธอยางจรงจัง และเปนองคอปถัมภกศาสนาองคสาคัญ 

ทรงอปถัมภการสังคายนาของคณะสงฆนกายสรวาสตวาท ท นครชลันทรแควนกัศมร โปรดใหจารกพระไตรปฎกไวในแผนทองแดงแลวบรรจลงสถป  

เปนตนฉบับหลวง เผยแผไปทั วอนทวปและไปถงเมองจนผานเสนทางสายไหมนอกจากน ยังไดทรงสรางพทธวหารเอาไวหลายแหง

ภาพหนาขวา :๑. หนสลักแรกมรปเคารพแทนองคพระพทธเจาทเปนรปชาง

๒. หนสลักรอยพระพทธบาทศลปวัตถในพพธภัณฑสถานแหงชาตอนเดย กรงนวเดล

๓. พทธศลปแบบอนเดยหรอพระพทธรปรนแรกๆ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 55/307

51

๑.

๒.

๓.

   ช    ม    พ     ท    ว        ป 

  :    ห    ล

    ั    ง   พ

      ท    ธ

   ก    า

   ล

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 56/307

52พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 57/307

53

 ในเวลาตอมาอนทวปอนเดยตองเผชญกับการรกรานของพวกฮั นท บกเขามาทาลายบานเมอง กอนท ศาสนาฮนดจะกลนศาสนาอ นในอนทวปจนหมดส น และกอนจะพนาศในยคท ทัพมสลมบกเขามา อนเดยมศาสนาหลักคอ ศาสนาฮนด สวนศาสนาพทธไดสญหายไป แตกลับไปเจรญร งเรองอย 

 ในดนแดนอ นๆ อยางมากมาย

การหล ังไหลของพระพทธศาสนาส ดนแดนอ น

จน รับพระพทธศาสนาเขาส ประเทศราว พ.ศ. ๖๐๘ โดยพระจักรพรรด 

ม งต  แหงราชวงศฮั น ทรงสงคณะทต ๑๘ คนมาสบพระศาสนาท ประเทศอนเดยณ เมองโขตาน หลังจากนั น ๒ ป คณะทตกลับไปพรอมดวยพระภกษ ๒ รป คอพระกาศยปะมาตังคะและพระธรรมรักษะ พรอมดวยพระธรรมคัมภรจานวนหน งพระภกษ ๒ รปนั นเปนผ  แปลพระคัมภรส ภาษาจน

เวลาตอมา พ.ศ. ๙๔๕ หลวงจนฟาเหยน (Fa-hsien) เดนทางบกจาก 

เมองจน ผานทางเอเชยกลางมาถงชมพทวป เขาทางแควนคันธารราษฎร(ประเทศอัฟกานสถานในปจจ บัน) หลวงจนฟาเหยนตองการจะมาสบหาคัมภ ร พระไตรปฎกเพ อนาเอาไปประเทศจน เม อถงกรงปาฏลบตรแลว พักอาศัยศกษา พระธรรมวนัยอย หลายป รวบรวมและคัดลอกคัมภรแลวกโดยสารเรอไปอย ท  ลังกา ๒ ป หลังจากนั นไปแวะท เกาะชวา แลวจงเดนทางกลับประเทศจนรวมเวลาตั งแตออกจากประเทศจนจนกลับไปถงราว  ๑๔  ป ตอมาหลวงจน 

ฟาเหยนไดแปลพระคัมภรภาษาสันสกฤตเปนภาษาจน รวมท ังเขยนบันทก

การเดนทางท กลายเปนหลักฐานในประวัตศาสตรสาคัญอกช นหน ง ใหความร   เร องสภาพพระพทธศาสนาในอนเดยยคท ร งเรอง เชน วัดวาอาราม ศาสนสถาน

ศาสนวัตถ และศาสนบคคล กอนท ทกส งจะคอยๆ หายไปจากอนเดย

   ช    ม    พ     ท    ว        ป 

  :    ห    ล

    ั    ง   พ

      ท    ธ

   ก    า

   ล

ภาพหนาซาย : จตรกรรม

 ในอดมคตของจนพระพทธเจาแวดลอมดวยพระโพธสัตว

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 58/307

54พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พ.ศ. ๑๓๔๕ - พ.ศ. ๑๓๙๓ อาณาจักรขอมสมัยเมองพระนคร ไดอบัตข น 

 โดยพระเจาชัยวรมันท  ๒ ระหวางพทธศตวรรษท  ๑๕ - ๒๐ ถอเปนการเร มตน 

ยคทองของอาณาจักรขอม เมองพระนครกลายเปนแหลงท ตั งของอารยธรรม 

ย งใหญแหงหน งในโลก ซ งบรณาการเอาอารยธรรมอนเดยมาสรางสรรคความเจรญ 

 ไดอยางย งใหญ

มหาปราสาทนครวัด ปราสาทหนใหญท สดในโลกสรางในสมัยพระเจา 

สรยวรมันท  ๒ (พ.ศ. ๑๖๕๖ - พ.ศ. ๑๖๙๕) เปนสัญลักษณแหงลัทธ “เทวราชา” 

(ยกยองกษัตรยเสมอดั งเทพเจา) ตามคตความเช อในศาสนาพราหมณฮนดท   ไดรับอทธพลมาจากอนเดย

เม อเมองพระนครสญสลายไปใน พ.ศ. ๑๗๒๐ จากการรกรานของกองทัพ 

จามปาซ งเปนรั ฐเพ อนบาน เมองพระนครหลวง (นครธม หรอ Angkor Thom)คอเมองหลวงแหงใหมท ถก ตั งข นทางตอนเหนอของเมองพระนครเดมโดยพระเจาชัยวรมันท  ๗ (พ.ศ. ๑๗๒๔ - ราว พ.ศ. ๑๗๖๓) และมปราสาทบายน 

เปนศนยกลางอาณาจักร ปราสาทบายนเปนพทธสถานท สรางจากการผสาน 

แนวคดเร องเทวราชาเขากับหลักคาสอนทางพระพทธศาสนาเปนครั งแรก

 ในระหวางระยะเวลาท ใกลเคยงกันกับการสถาปนาอาณาจักรขอมกเกดอาณาจักรพกาม ราชธานแหงแรกของพมา และนับเปนราชธานท ย งใหญ อกแหงในดนแดนเอเชยตะวันออกเฉยงใต เปนศนยกลางแหงความร งเรองทาง 

พระพทธศาสนายาวนานกวา ๒๔๓ ป (พ.ศ. ๑๕๘๗ - พ.ศ. ๑๘๓๐)

พระเจาอโนรธาหรออนรทธ ปฐมกษัตรยแหงราชวงศพกาม (พ.ศ.  

๑๕๘๗ - พ.ศ. ๑๖๒๐) ทรงเปนนักรบผ  ย งใหญ ทรงขยายดนแดนออกไปทั ง 

ทางเหนอและใต หน งในดนแดนท มการยกทัพไปตคอ อาณาจักรสะเทมของ  

ชาวมอญ และทรงรับพระพทธศาสนานกายเถรวาทจากมอญเขามาส แผนดน 

พกาม และสถาปนาใหเปนศาสนาประจาราชอาณาจักรนับแตนั น

ตลอดชวงเวลาท พกามเปนราชธานมการสรางเจดยเพ อเปนพทธบชา 

มากถง ๔,๔๔๖ องค กระจัดกระจายอย บนพ นท กวา ๑๐๐ ตารางกโลเมตร

ดนแดนแหงน จงไดรับการขนานนามวา ดนแดนเจดยส พันองค 

ภาพบนขวา : ปราสาทบายน ศาสนสถานพทธลัทธมหายาน เชอกันวาสลักเสลาพระพักตรมาจากเคาพระพักตรของพระเจาชัยวรมันท ๗ 

ภาพลางขวา : พกามดนแดนแหงเจดยสพันองค หมองทนอองนักประวัตศาสตร  ชาวพมากลาวไววาศาสนสถานจานวนมากทปรากฏในพกามนันไมไดเกณฑแรงงานคนมาสรางแตสรางขนจากศรัทธาอันบรสทธทผคนมตอศาสนาพทธ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 59/307

55

   ช    ม    พ     ท    ว        ป 

  :    ห    ล

    ั    ง   พ

      ท    ธ

   ก    า

   ล

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 60/307

56พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

๑.

๒.

๓.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 61/307

57

   ช    ม    พ     ท    ว        ป 

  :    ห    ล

    ั    ง   พ

      ท    ธ

   ก    า

   ลสาหรับดนแดนท ปจจบันคอประเทศไทยนั น เคยเปนท ตั งบานเมอง และรัฐของผ  คนในกล มชาตพันธ ตางๆ มากอน อาจกลาวถงช อ ทวารวด(ราวพทธศตวรรษท  ๑๑ - ๑๖) และละโว (พทธศตวรรษท  ๑๒ - ๑๘) ไดอยาง ถกตอง เพราะมหลักฐานของการเปนชมชนอยางคอนขางแนนหนา เชน

ศลาจารก เหรยญจารก รัฐโบราณเหลาน มการสรางสรรคอารยธรรมภายในและมการรับและแลกเปล ยนอารยธรรมจากภายนอก เชน การรับพระพทธศาสนาศาสนาพราหมณ - ฮนด การตดตอคาขายกับพอคาตางแดน เปนตน

ช อทวารวด เปนคาภาษาสันสกฤต แผลงมาจากคาวา ทวารกา (Dvarka)อันเปนนครแหงพระกฤษณะ วรกษัตรย ในคัมภรมหาภารตยทธ มอางอย  ในบันทก 

ของภกษจนเห ยนจัง (พระถังซัมจ ัง) ซ งเคยเดนทางมายังชมพทวปในสมัยหลังจาก 

หลวงจนฟาเหยนราวพทธศตวรรษท  ๑๒ ในบันทกเรยกดนแดนน วา “โถโลโปต”เปนช อของอาณาจักรหน งตั งอย ระหวางอาณาจักรศรเกษตร (กอนเปนพมา)และอาณาจักรอศานประ (กัมพชา) จงอาจระบตามยคสมัยไดวา ศาสนาของ  

ชาวทวารวดควรมผสมกันระหวางพระพทธศาสนาในลัทธเถรวาท ควบค ไปกับ 

การนับถอศาสนาพราหมณหรอฮนด ทั งลัทธไศวนกายและลัทธไวษณพนกาย โดยศาสนาพราหมณหรอศาสนาฮนดจะแพรหลายในหม ชนชั นปกครอง ในระยะตอมา เม ออาณาจักรขอมเรองอานาจ เศรษฐกจ สังคม และวัฒนธรรม 

ทวารวดกถกครอบงาโดยขอม

พระพทธศาสนาตองเดนทางผานกาลเวลาจากหลังพทธกาลมาไดถง๑,๗๘๐ ป จงเร มตนมชมชนของคนไทยข นในดนแดนประเทศไทยปจจบันและเร องราวตอจากน ไป คอเร องราวของการประดษฐานพระพทธศาสนาลง

 ในดนแดนแหงน  อันจะกลายเปนความร งเรองและยั งยนอยางท สดแหงหน ง

 ในโลก

ภาพหนาซาย :๑. พระพทธรปปาง

แสดงธรรมทพระปฐมเจดย

๒. ธรรมจักร ศลปะทวารวด พบทจังหวัดนครปฐม

๓. รปนักดนตรศลปะทวารวดตอนกลาง

ราวพทธศตวรรษท ๑๓ - ๑๔ พบทแหลงโบราณคดคบัวตาบลคบัว จังหวัดราชบร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 62/307

อรณร ง : ประเทอง เอมเจรญ ศลปนแหงชาต สาขาทัศนศลป (จตรกรรม)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 63/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 64/307

พระมหากษัตรยส โขทัยและลานนากับความร งเรองของพระพทธศาสนาลังกาวงศ

บทท  ๓

“ในทานบารม กเหมอนพระเวสสันดร ในปญญาบารมกเหมอนพระมโหสถ ในศลบารมกเหมอนพระสลวราชอันทานผ ร ควร สรรเสรญ...

ทรงร สภาวะแหงพระไตรปฎก พระราชามพระนามวา ลไททรงประพฤตประโยชน 

เก อกลแกพระศาสนาและเก อกล แกโลกทั งปวง” 

จารกวัดปามะมวง พ.ศ. ๑๙๐๔

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 65/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 66/307

 62พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ก�เนดแควนส โขทัย โดย พอขนศรอนทร�ทตย

พ.ศ. ๑๗๙๒ พ.ศ. ๑๘๑๒ พ.ศ. ๑๘๓๒ พ.ศ. ๑๘๕๒ พ.ศ. ๑๘๗๒

พญ�ร�มร�ช หรอพอขนร�มค�แหงมห�ร�ช ทรงไดรับก�รสดด ในฐ�นะ“ปร�ชญร  ธรรม” แหงแควนส โขทัยศรสัชน�ลัย

แควนส โขทัย ล�นน�

ประชาคมร ัฐยคตนของชาวไทย

แควนสโขทัยและลานนา คอสังคมรัฐยคแรกของคนไทย  ท กอตัวข นในทามกลางความผันผวนทางการเมองและสังคมบนภาคพ นทวป ของเอเชยตะวันออกเฉยงใต ในชวงตนพทธศตวรรษท  ๑๙ ซ งสงผลใหประชาคม ของกล มชนซ งเคยมอทธพลครอบคลมพ นท ดังกลาวมากอนเส อมลง อันไดแก อาณาจักรกัมพชาโบราณของชาวเขมรในล มแมน าโขงตอนลาง อาณาจักรพกาม ของชาวพมาในตอนกลางของล มแมน าอระวด อาณาจักรของชาวมอญทาง ตอนใตของพมาปจจบัน และอาณาจักรหรภญไชยของชาวมอญในล มแมน าปงการเส อมลงของรั ฐเหลาน เปดโอกาสใหคนไทยกล มตางๆ ซ งทยอยกันเคล อนยาย เขามาตั งถ นฐานอย ในพ นท สวนตางๆ ของดนแดนท เปนประเทศไทยปจจบัน  สามารถรวมตัวกันกอตั งประชาคมรัฐข นไดทั งในบรเวณภาคเหนอตอนบน

อันไดแก แควนโยนกเชยงแสน ลานนา พะเยา แพร และนาน ในภาคเหนอ  ตอนลางคอ แควนสโขทัย ศรสัชนาลัย และในท ราบล มแมน าเจาพระยาทาง ตอนใตลงมาคอ แควนละโว อโยธยา และสพรรณภม แตละนครรั ฐของคนไทย ท ตั งข นในชวงเวลาน มราชวงศกษัตรยของตนปกครอง เปนอสระไมข นแกกันทั งมความสัมพันธกันในฐานะรั ฐพันธมตรหรอการผกสัมพันธทางเครอญาต

ภ�พบน :๑. พระพทธรปแหงครหพบท อ�เภอไชย�จังหวัดสร�ษฎรธ�นหน งในตนแบบจ�กดนแดนตอนใตม�ส พทธศลปแบบส โขทัย

๒. พระอจนะแหงวัดศรชม

๓. อนส�วรยพอขนร�มค�แหงมห�ร�ช 

๔. พทธศลปแบบส โขทัย

๕. เมองโบร�ณเวยงกมก�ม

๑. ๒. ๓.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 67/307

 63

พ.ศ. ๑๘๗๒

กรงส โขทัยรับพระพทธศ�สน�ลัทธเถรว�ทเปนศ�สน�ประจ�ช�ต ในสมัยพระมห�ธรรมร�ช�ลไทย(ครองร�ชย พ.ศ. ๑๘๙๐ - พ.ศ. ๑๙๑๙)พระภกษ ไทยไดมก�รเดนท�งไปศกษ�พระพทธศ�สน� ลัทธลังก�วงศ ณ หัวเมองมอญและไดม�เผยแผท กรงส โขทัย

พระเจ�กอน�แหงอ�ณ�จักรล�นน�มพระร�ชส�สนถว�ยแดพระมห�ธรรมร�ช�ล ไทย ขอพระเถระข นไปสบพระศ�สน�ท เมองเชยงใหม พระพทธศ�สน�ลัทธลังก�วงศจงแพรหล�ยในอ�ณ�จักรล�นน�นับแต พ.ศ. ๑๙๑๓ เปนตนม�

ก�เนด “ไตรภมพระรวง”

วรรณคดท�งพทธศ�สน�

พระพทธศาสนาเถรวาท : ศรัทธารวมของร ัฐไทยปรากฏการณทางสังคมปรากฏการณหน งท เกดข นในรั ฐไทยทกรั ฐเหลาน  

คอการท พระมหากษัตรยและไพรบานพลเมองของทกรัฐมศรัทธาในพระพทธ  ศาสนาเถรวาทและยกพระพทธศาสนานกายน  ใหเปนความเช อหลักในบานเมอง ของตน ปรากฏการณเชนน เกดข นในดนแดนท คนไทยสรางบานแปงเมองได เพราะพระพทธศาสนานั นไดรับการยอมรับในฐานะศรัทธาและความเช อหลักของ กล มชนท เจรญร งเรองมากอนหนาน อย แลว มทั งรัฐท ศรัทธาในพระพทธศาสนา  ฝายมหายานอยางอาณาจักรกัมพชาโบราณ และรัฐท นับถอพระพทธศาสนา ฝายเถรวาท เชน อาณาจักรพกาม อาณาจักรมอญทวารวด และหรภญไชย ในเวลาท  ประชาคมรั ฐของคนไทยกอตัวข นนั นเปนเวลาท พระพทธศาสนาทั งฝายมหายาน และเถรวาทไดประดษฐานอย อยางมั นคงแลวบนภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออก เฉยงใต คนไทยสบทอดพระพทธศาสนาเถรวาทมาเปนความเช อหลักรวมทั งสราง ความเจรญร งเรองของศาสนาน  ใหวัฒนาสถาพรย งข น ในการศกษากระบวนการ สบทอดศรัทธาและการสรางความร งเรองใหพระพทธศาสนาเถรวาทในยคแรก กอตัวของรั ฐไทยนั น จะปฏเสธม ไดเลยถงบทบาทของพระมหากษัตรยของรั ฐไทย ยคตนเหลาน  โดยเฉพาะพระมหากษัตรยราชวงศพระรวงของแควนสโขทัยศรสัชนาลัย และพระมหากษัตรยในราชวงศมังรายของลานนาประเทศ ในการ เปนผ  นาการสรางศรัทธาอันมั นคงในพระพทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศ   ในประชาคมของคนไทย รวมทั งการสรางความเจรญร งเรองใหพระพทธศาสนา ทั งในดานศาสนบคคล ศาสนธรรม ศาสนวัตถ และศาสนประเพณ

พ.ศ. ๑๙๑๒ พ.ศ. ๑๙๓๒ พ.ศ. ๑๙๕๒ พ.ศ. ๑๙๗๒๔.

๕.

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

พ.ศ. ๑๘๙๒

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 68/307

 64พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 69/307

 65

ส โขทัยและลานนา : ค ขนานการอปถัมภพระพทธ-ศาสนาเถรวาท 

กระบวนการประดษฐานพระพทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศรวมทั ง กระบวนการสรางความร งเรองใหพระพทธศาสนานกายน ในแควนสโขทัยและ แควนลานนานั น เปนกระบวนการท เกดข นค ขนานกัน พระมหากษัตรยไทย  ของทั งสองแควนลวนมบทบาทสาคัญในการนาเอาพระพทธศาสนาเถรวาทแบบ ลังกาวงศมาประดษฐานในรัฐทั งสอง โดยพระมหาธรรมราชาลไทแหงสโขทัย มบทบาทเปนหลักในการเผยแผพระพทธศาสนานกายนั นไปส แผนดนลานนารวมทั งแวนแควนอสระอ นๆ ท อย  ใกลเคยงคอ พะเยา แพร และนานดวย และ เม อพญากอนาพระมหากษัตรยแหงลานนาทรงรับพระพทธศาสนาเถรวาท  แบบลังกาวงศไปแลว พระองคและพระมหากษัตรยลานนาในสมัยตอๆ มา  กไดทรงสถาปนาความมั นคงและร ง เรองของพระพทธศาสนาอยางชัดเจน ในการประดษฐานพระพทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศรวมทั งการสราง ความมั นคงและร งเรองของพระพทธศาสนาในแควนสโขทัยและลานนานั นพระมหากษัตรยไทยทั งสองรัฐทรงมบทบาทสาคัญย งในฐานะผ  ปกครองและ ผ  นารั ฐ การตัดสนพระราชหฤทัยดาเนนนโยบายตางๆ เก ยวกับพระพทธศาสนา เถรวาทแบบลังกาวงศลวนมผลโดยตรงใหอาณาประชาราษฎรมศรัทธายอมรับ  นับถอพระพทธศาสนานกายน  อันเปนการสรางเอกภาพภายในราชอาณาจักรดวย

บทบาทของพระมหากษัตรยสโขทัยและลานนาในการเผยแผศรัทธาใน 

พระพทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศส อาณาประชาราษฎรนั นจาแนกไดเปน ๔ ลักษณะไดแก ความเปนปราชญร  ธรรม ความเปนผ  นาทางจตวญญาณของ สังคม ความเปนผ  นาในการสรางงานพทธศลป และความเปนผ  นาในการ เผยแผพระพทธศาสนาไปส ดนแดนขางเคยง อยางไรกตาม พระมหากษัตรย ทั งของส โขทัยและลานนาม ไดทรงมบทบาททั ง ๔ ลักษณะน เสมอกันทกรัชกาลบางพระองคอาจทรงมบทบาทลักษณะหน งลักษณะใดเดนชัด  ในขณะท  ไมปรากฏ หลักฐานวาทรงมบทบาทในลักษณะอ นๆ

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

ภ�พหน�ซ�ย : วัดศรชมเปนทประดษฐ�นพระพทธรป

ป�งม�รวชัยองคใหญ  ซงมน�มว� “พระอจนะ”

ประดษฐ�นอยในมณฑป

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 70/307

 66พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

“ปราชญร  ธรรม”  : พระมหากษัตรยผ  แตกฉาน ในพระไตรปฎกธรรม

จารกส โขทัยจานวนหน งมเน อหากลาวถงการประดษฐานพระพทธศาสนา เถรวาทแบบลังกาวงศ ในแควนส โขทัยและลานนานั น ใชคาวา “ปราชญร  ธรรม”

 สาหรับยกยองบคคลทั งท เปนพระสงฆและฆราวาส ผ  มความร  ทางพระพทธศาสนาท สาคัญคอความร  พระไตรปฎกธรรม อันเปนคัมภรท รวบรวมพระพทธวจนะ และจาแนกคาสอนของสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจาออกเปนหมวดหม พระไตรปฎกคอหลักฐานอันเปนลายลักษณอักษรท สาคัญสาหรับพทธศาสนกชนทั งพระสงฆและฆราวาสจะศกษาพระพทธวจนะหมวดตางๆ ในพระไตรปฎกเพ อการประพฤตปฏบัตตนตามคาสอนของพระพทธเจา และสามารถสบทอด จรรโลงพระพทธศาสนาตอไปได 

ภ�พบน : อนส�วรยพอขนร�มค�แหงมห�ร�ช 

ประดษฐ�นทหน�อทย�นประวัตศ�สตรส โขทัย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 71/307

 67

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

พระมหากษัตรยของแควนสโขทัยและลานนาตางมพระราชสถานะเปน  ผ  ปกครองสงสดในรัฐ ทั งมพระราชภาระและความรับผดชอบตอความมั นคง และมั งคั งของราชอาณาจักร รวมทั งความอย ดมสขของอาณาประชาราษฎรการท  “พทธกษัตรย” ของรัฐทั งสองจะทรงสามารถเปนผ  นาในการจรรโลง ศลธรรมและความสันตสขของสังคมไดนั น พระมหากษัตรยตองทรงศกษา  พระธรรมคาสอนของพระพทธเจาเพ อใหทรงมความร  ความเขาใจ และสามารถ จะทรงนาหลักธรรมคาสอนของพระพทธเจามาเปนแนวทางปฏบัตพระองค  และปกครองบานเมอง อันจะทาใหพระองคสามารถจรรโลง “ศาสนธรรม”  ในพระพทธศาสนาและเผยแผพระธรรมคาสอนของพระพทธเจาไปยังอาณา  ประชาราษฎร ได ความร  และความเขาพระราชหฤทัยศาสนธรรมในพระไตรปฎก ของพระมหากษัตรยสโขทัยและลานนายังเปนปจจัยสาคัญท  สามารถทาให พระองคทรงเขาถง “ศาสนบคคล” คอพระสงฆ ซ งเปนบคลากรสาคัญใน  พระพทธศาสนาดวย

พญารามราชหรอพอขนรามคาแหงมหาราช (ครองราชยประมาณพ.ศ. ๑๘๒๒ - ประมาณ พ.ศ. ๑๘๔๑) แหงแควนส โขทัยศรสัชนาลัยทรงไดรับ การสดดในฐานะ “ปราชญร  ธรรม” ดังขอความท ปรากฏในศลาจารกวัดศรชม(จารกหลักท  ๒) วา “ลกพอขนศรอนทราทตย ผ หนง ชอพอขนรามราชปราชญ ร ธรรม” ซ งหลักฐานท สะทอนความเปนปราชญร  ธรรมของพญารามราชนั น ปรากฏอย  ในขอความหลายตอนในจารกหลักท  ๑ (จารกพอขนรามคาแหงมหาราช) ซ งแสดงถงบทบาทของพระองค ในฐานะปราชญผ  ร  หลักธรรมในพระพทธศาสนา และทรงนาหลักธรรมนั นมาเปนแนวทางในการปกครองบานเมองและสรางสันตสข  ในสังคม เร มตั งแตการประพฤตพระองคเปนแบบฉบับของพทธศาสนกชนในสังคม เมองส โขทัย ไมวาเปนพระราชวงศ สตรบรรดาศักด  ขนนาง และราษฎรชายหญง

“พอขนรามค าแหงเจาเมองสโขทัยน  ทั งชาวแมชาวเจา ทวยป วทวยนางลกเจาลกขน ทั งส นทั งหลาย ทั งผ ชายผ ญง ฝงทวยมศรัทธาในพระพทธศาสนทรงศลเมอพรรษากาลทกคน”

(จารกหลักท  ๑ พ.ศ. ๑๘๓๕)

ความเปนปราชญร  ธรรมของพญารามราชนั น ยังเหนไดจากพระราชจรยวัตร ของพระองค ในการทรงศกษาและเผยแผ “ศาสนธรรม” ไปส  ไพรบานพลเมองของ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 72/307

 68พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระองค โดยทรงใหความสาคัญกับการฟงธรรมในวันธรรมสวนะ พระองค โปรดให  ใชดงตาลในเมองสโขทัยเปนสถานท ฟงธรรมในวันธรรมสวนะ ท ดงตาลแหงน  ทรงสรางพระแทนมนังศลาบาตรไวสาหรับพระองคประทับปรกษาราชการ  บานเมองกับบรรดาเจานายและขนนาง สวนในวันธรรมสวนะจะโปรดให  อาราธนาพระสงฆผ  ใหญข นแสดงธรรมถวายบนพระแทนมนังศลาบาตรน  เพ อ  ใหพระองคเอง เจานาย และขนนาง ตลอดจนทวยราษฎรไดมโอกาสรักษาศล  และฟงธรรมดวย

“วันเดอนดับเดอนโอกแปดวัน วันเดอนเตม เดอนบางแปดวัน ฝงป  ครเถร มหาเถร ข นนังเหนอขดานหนสดธรรมแกอบาสก ฝงทวยจ าศล”

(จารกหลักท  ๑ พ.ศ. ๑๘๓๕)

 พระมหาธรรมราชาล ไท (ครองราชย พ.ศ. ๑๘๙๗ - พ.ศ. ๑๙๑๙) เปน 

พระมหากษัตรยส โขทัยอกพระองคหน งท มพระเกยรตคณปรากฏในฐานะปราชญ ร  ธรรม ทั งทรงมคณปการในการสรางความเปนปกแผนและร งเรองใหกับพระพทธ- ศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศ ในอาณาจักรส โขทัย พระองคทรงเปนปราชญผ  ทรง ศกษาพระไตรปฎกธรรมและพระคัมภรทางพระพทธศาสนาตางๆ อยางแตกฉาน จนถงขั นท สามารถจะทรงประมวลและสังเคราะหขอมลจากคัมภรตางๆ เหลานั นมาทรงพระราชนพนธวรรณคดทางพทธศาสนาเร องสาคัญคอ เตภมกถา หรอ ท ตอมาในสมัยรัตนโกสนทรเรยกวา “ไตรภมพระรวง” เปนวรรณคดท พรรณนา ถงภพภมทั งสามหรอไตรภม ไดแก กามภม รปภม และอรปภม เน อหาของเตภม กถามาจากคาสอนในพระพทธศาสนาเถรวาท ทั งยังทรงอทธพลตอคตความเช อ และการประพฤตตนของผ  คนในสังคมไทยสบมาจนปจจบันน  เชน คตความเช อ เก ยวกับนรก สวรรค ท สัมพันธกับการประกอบกรรมดกรรมชั วของมนษย หลัก ของสังสารวัฏหรอการเวยนวายตายเกด ความเช อเก ยวกับภพภมตางๆ และ

 ทวปทั งส อันเปนท อาศัยของมนษย ความเช อเก ยวกับระยะเวลากัปกัลปและ  ยคตางๆ โดยเฉพาะกลยคและการลางโลก คตความเช อเก ยวกับพระอนาคต  พทธเจาคอ พระศรอารยเมตไตรย อดมคตเก ยวกับพระมหาจักรพรรดราช คอ กษัตรยผ  ย งใหญเหนอกษัตรยทั งปวง และรัตนะเจดประการอันเปนสมบัตของ  พระมหาจักรพรรด คตความเช อเหลาน ลวนแลวแตเปนอดมคตทางพทธศาสนา ท แฝงอย  ในพระสตรตางๆ ของพระไตรปฎก

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 73/307

 69

 ในบานแพนกของเร องเตภมกถานั น กลาวสดดพระมหาธรรมราชาล ไทถง ความเปนปราชญร  ธรรมท ย งใหญของพระองค โดยพรรณนาถงความร   ในพระสตร และพระคัมภรตางๆ ของพระองค รวมทั งการท พระองคเอาพระราชหฤทัยใส  ในการศกษาพระธรรมในสานักของพระมหาเถระรปสาคัญและราชบัณฑตประจา ราชสานัก และเหนอส งอ นใดคอความอตสาหะของพระองคในการทรงคนควา คัมภรตางๆ ทางพระพทธศาสนาเพ อทรงพระราชนพนธเตภมกถา และความตั ง พระราชหฤทัยท จะเทศนาเร องราวในเตภมกถานั นแดพระราชชนนของพระองค 

“เจาพระยาเลไทยไดเสวยราชสมบัตในเมองสัชชนาไลยยอย ได ๖ เขาจงไดไตรภมถามนใสเพอใด ใสเพอมอัตถพระอภธรรมและจะใครเทศนาแกพระมารดาทาน อนงจะใครจ าเรญพระอภธรรมโสด พระธรรมไตรภ มกถาน ธเอา

ออกมาแตพระคั มภรใดบาง เอามาแตในพระอัตถกถาพระจตราคนั นก มบาง ฯ ในอัตถกถาฎกาพระอภธรรมวดารก มบางฯ พระอภธรรมสังคก มบาง ในพระสคมังคลวลาสนก มบาง ฯ ในพระปปญจสทนก มบาง ฯ ในพระสารัตถปกาสนก มบาง ฯในพระมโนรถปรณก มบาง ในพระสโนโรถปกาสนก มบาง ฯ ในพระอัตถกถาฎกาพระวไนยก มบาง ฯ ในพระธรรมบทก มบาง ในพระธรรมมหากถาก มบาง ฯ ในพระมธรัตถปรณวลาสนก มบาง ในพระธรรมชาดกก มบาง ฯ ในพระชนาลังการ ก มบาง ฯ ในพระสารัตถทปนก มบาง ในพระพทธวงษก มบาง ฯ ในพระสารสังคหก มบาง ในพระมลนทปญหาก มบาง ในพระปาเลยยกะก มบาง ฯ ในพระมหานทานก มบาง ฯ ในพระอนาคตวงษก มบาง ในพระจรยาป ฎกก มบาง ในพระโลกบัญญัต ก มบาง ฯ ในพระมหากัลปก มบาง ฯ ในพระอรณวัตตก มบาง ฯ ในพระสมันตปาสาทกาก มบาง ฯ ในพระจักษณาภธรรมก มบาง ฯ ในพระอน ฎกาหงสกรรมก ม บาง ในพระสารรกวนจฉัยก มบาง ฯ ในพระโลกปปตตก มบาง ฯ และพระธรรมทั งหลายน เอาออกมาแลแหงแลนอยแลเอามาผสมกัน จงสมมตชอวาไตรภ มกถา

แลฯ พระธรรมทั งหลายน เจาพระญาเลไทยอันเปนกระษัตรพงษ ดังหรอละมาอาจผกพระคัมภรไตรภมกถาน ไดไส เพราะเหตทานนั นทรงพระปฎกไตรธรรมธไดฟงไดเรยนแตส านักพระสงฆเจาทั งหลาย คอวามหาเถรมนฟงเปนอาทคร เรยนแตพระอโนมทัสส และพระมหาเถรธรรมปาลเจาบาง ฯ พระมหาเถรสทธั ฏฐเจาบาง ฯ พระมหาเถรพงษะเจาบาง ฯ พระมหาเถรปญญาญาณทันธส ฯ เรยนแต ราชบัณฑตย ผ  ๑ ชออปเสนราชบัณฑตย ผ  ๑ ชออทรายราชบัณฑตย เรยนแต ใกลดวยสารพไลยแตพระมหาเถรพทธโฆสาจารยในเมองห ภญไชยฯ”

(เตภมกถา) 

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 74/307

70พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ภ�พหน�ขว� : วัดสระศรภ�ยในอทย�นประวัตศ�สตรส โขทัย ใกลกับศ�ลต�ผ�แดงและวัดชนะสงคร�ม

บทบาทในความเปนปราชญร  ธรรมของพระมหากษัตรยสโขทัยเชน  พญารามราชและพระมหาธรรมราชาลไทนั นเปนบทบาทท สะทอนใหเหนวาพระมหากษัตรยไทยในฐานะผ  นาสงสดของสังคมซ งมพระราชภาระสาคัญ อยางหน งในการอปถัมภและทานบารงพระพทธศาสนานั น จะไมสามารถรับ พระราชภาระขอน ไดหากพระองคเองไมเอาพระราชหฤทัยใสในการศกษา  พระพทธศาสนา

จากหลักฐานทางประวัตศาสตรจะพบวา การศกษาพระพทธศาสนาของ พระมหากษัตรย ไทยสมัยส โขทัยนั น ม ไดทรงศกษาเพยงความร  พ นฐานเก ยวกับ พระพทธศาสนาและขนบธรรมเนยมประเพณหรอการประกอบพธกรรมเทานั นแตพระมหากษัตรยทรงศกษาพระธรรมในพระไตรปฎกอยางแตกฉานดวยความร   และเขาพระราชหฤทัยพทธธรรมในพระไตรปฎกของพระมหากษัตรยส โขทัยน เอง ท ทาใหพระมหากษัตรยทรงมบทบาทเปนปราชญร  ธรรม ท สามารถจะมพระราช วจารณญาณวนจฉัยไดวาพระสงฆรปใดในดนแดนใดมความร  แตกฉานในพระ พทธศาสนา สมควรท จะทรงอาราธนาเขามาวางรากฐานพระพทธศาสนาเถรวาท แบบลังกาวงศในแควนส โขทัย ดังเชนการท พญารามราชทรงอาราธนาคณะสงฆ จากแควนนครศรธรรมราชข นมาตั งสังฆมณฑลในกรงส โขทัย และใหการอปสมบท แปลงคณะสงฆเดมใหเปนแบบแผนของคณะสงฆไทย หรอการท พระมหาธรรม ราชาลไททรงอาราธนาพระเถระจากลังกาทวปเขามาจัดระเบยบคณะสงฆใน แควนสโขทัยเกดระบบบรหารคณะสงฆโดยมตาแหนงพระมหาสามสังฆราช  เปนประธาน และกอใหเกดการแบงคณะสงฆออกเปน ๒ คณะ คอคณะคามวาส อันหมายถงคณะสงฆท เนนการศกษาเลาเรยนพระพทธวจนะในพระไตรปฎกจาพรรษาอย ในเขตเมอง และคณะอรัญวาส ซ งศกษาฝายสมถะและวปสสนา กรรมฐานจาพรรษาอย ในเขตปานอกตัวเมอง นอกจากนั นความเปนปราชญ ร  ธรรมของพระมหากษัตรยสโขทัยยังสงผลใหพระมหากษัตรยสามารถแสดง  พระปรชาสามารถในการทรงพระราชนพนธวรรณคดพทธศาสนาเพ อสั งสอนธรรม

 ขั นสงและอดมคตทางสังคมแกไพรบานพลเมอง ดังเชนการทรงพระราชนพนธ“เตภมกภา” ของพระมหาธรรมราชาล ไท

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 75/307

71

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 76/307

72พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ธรรมราชา : พระมหากษัตรยผ  นาทางการเมองและจตวญญาณของสังคม 

ความเปนปราชญร  ธรรมของพระมหากษัตรยสโขทัยนั นนอกจากจะเปน บทบาทท สงเสรมใหพระมหากษัตรยเปนผ  ทรงภมความร  ในพระพทธศาสนา ท จะสามารถรับพระราชภาระในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาเถรวาทแบบ ลังกาวงศในราชอาณาจักรไดแลว ยังเปนบทบาทท มความสาคัญเปนเบ องตน ท จะนาไปส บทบาทสาคัญอกบทบาทในการสรางเสถยรภาพของพระพทธศาสนา ลังกาวงศ และทาใหพระพทธศาสนาลัทธน สามารถแพรกระจายไปส ผ  คนพลเมองและกอเกดความเขาใจในหลักธรรมและขนบประเพณทางพระพทธศาสนาในหม  อาณาประชาราษฎร ได บทบาทสาคัญขอน คอความเปนผ  นาทางจตวญญาณของ สังคม หลักฐานสาคัญท สะทอนใหเหนวาพระมหากษัตรยสโขทัยนั นทรงให ความสาคัญตอบทบาทขอน ของพระองคคอ การแสดงพระองค ในฐานะ “พระธรรม ราชา” ดังจะเหนไดวาพระมหากษัตรยส โขทัยตั งแตรัชกาลพระมหาธรรมราชาล ไท เปนตนมา มธรรมเนยมใชคาวา “พระมหาธรรมราชา” เปนพระบรมนามาภ ไธย

การแสดงพระองคเปนพระธรรมราชาของพระมหากษัตรยสโขทัยนั น  ในทางหน งคอการแสดงนัยทางการเมองใหปรากฏชัดวาพระองคทรงเปนผ  นา ทรงบารม มสทธธรรมความชอบในการปกครองบานเมองจากความเปน พระมหากษัตรยผ  นับถอและปฏบัตตามพระธรรมคาสอนของพระพทธเจาซ งเปนสัญลักษณแสดงวาพระองคปกครองบานเมองและอาณาประชาราษฎร   โดยธรรม ทั งยงัยดพระธรรมของพระพทธเจาเปนหลักในการปกครองนั น การ แสดงพระองคเปนพระธรรมราชาเปนการแสดงสทธอันชอบธรรมในการปกครอง ราชอาณาจักรของพระมหากษัตรย ไทย ซ งพระมหากษัตรย ไทยในยคสมัยตอมา ทรงยดถอเปนแบบธรรมเนยมสบมาจนปจจบัน

เคร องถวยช�มสังคโลก ศลปะส โขทัยอกชนดหน ง

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 77/307

73

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

สถานะ “พระธรรมราชา” นั นยังมความสัมพันธเช อมโยงกับคตความเช อ อ นๆ ในทางพระพทธศาสนา ไดแก คตการบาเพญบารมของพระโพธสัตวเพ อ การไดตรัสร  เปนพระพทธเจาในอนาคตกาล คตเร องพระเจามหาสมมตราช ผ  ไดรับมตจากมหาชนในการข นมาปกครองบานเมองโดยธรรม และคตพระเจา จักรพรรดราชอันหมายถงกษัตรย ในอดมคตทางพระพทธศาสนา ผ  มเดชานภาพ และความย งใหญเหนอกษัตรยทั งปวงในชมพทวป และเปนกษัตรยผ  นับถอ  พระธรรมคาสอนของพระพทธเจา เม อกษัตรยส โขทัยทรงแสดงพระองค ในฐานะ พระธรรมราชา ยอมหมายความวาทรงไดรับการยกยองในฐานะพระโพธสัตวพระเจามหาสมมตราช และพระเจาจักรพรรดราช ตามคตทางพระพทธศาสนา ดวย

พระราชสถานะอันย งใหญ ในความเปนพระราชาผ  ทรงธรรมน ม ใชการนา มากลาวอางเพ อความชอบธรรมในทางการเมองเทานั น ในทางปฏบัตยอมทาให พระมหากษัตรยตั งแตสมัยสโขทัยตองทรงมภาระรับผดชอบอันใหญหลวงตอ  พระพทธศาสนาดวย คอการเปนผ  นาทางจตวญญาณของสังคมในอันท จะนาพา พระราชวงศ ขาราชบรพาร และราษฎรทั งหลายใหมความเคารพในพระรัตนตรัยและมศรัทธาท จะดาเนนชวตและปฏบัตตนตามครรลองของธรรมในพระพทธ-  ศาสนาเพ อความเจรญและสันตสขของแควนส โขทัย ศลาจารกสมัยส โขทัยหลาย หลักกลาวสรรเสรญพระเกยรตคณพระมหากษัตรย ในฐานะพระธรรมราชาผ  ทรง นาอาณาประชาราษฎรใหบังเกดศรัทธาในพระรัตนตรัยและพระธรรมคาสอน  ของพระพทธเจา

“พอขนรามคาแหงนั นหาเปนทาวเปนพระยาแกไทยทั งหลาย หาเปนคร อาจารยสังสอนไทยทั งหลายใหร บญร ธรรมแท”

(จารกหลักท  ๑ พ.ศ. ๑๘๓๕)

“อภเษกใหเปนทาวเปนพระยา ทั งหลายจงสมมตข นชอศรสรยพงศราม มหาธรรมราชาธราช เสวยราชยชอบดวยทศพธราชธรรม ร ปราณแกไพรฟาขาไทยทั งหลาย.... เพอจักจ ง เปนพระพทธ จ งจักเอาฝงสัตวทั งหลายขามสงสารน ” 

(จารกวัดปามะมวง พ.ศ. ๑๙๐๔)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 78/307

74พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

บทบาทของพระมหากษัตรยสโขทัยในฐานะพระธรรมราชาซ งเปนผ  นา ทางจตวญญาณของไพรบานพลเมองไปส ศรัทธาในพระพทธศาสนานั นจะพบได จากหลักฐานในจารกท สะทอนพระราชภาระและความรับผดชอบของ พระมหากษัตรยตอพระพทธศาสนาซ งปรากฏข นตั งแตรัชกาลของพญารามราช หรอพอขนรามคาแหงมหาราช พระองคทรงเปนผ  นาในการประดษฐาน พระพทธศาสนาลังกาวงศในกรงสโขทัย ทรงกาหนดธรรมเนยมและประเพณปฏบัตสาหรับพทธศาสนกชนชาวสโขทัย อันไดแก ธรรมเนยมการรักษาศลฟงธรรม และการโอยทานหรอการทาบญใหทานอันเปน “บญกรยา” สาคัญ  ตามหลักการทางพระพทธศาสนา ยังผลใหเกดปรากฏการณทางสังคมใน  แควนสโขทัยคอศรัทธาความเช อในพระพทธศาสนาอยางแนนแฟนของราษฎร ชาวสโขทัย จนกลายเปนลักษณะเดนของสังคมสโขทัย สะทอนใหเหนวา  หลักธรรมในพระพทธศาสนาไดรับการซมซับเขาไปเปนพ นฐานของวัฒนธรรม  ทางจตใจของ “ฝงทวย” ชาวส โขทัยจนกอใหเกดความเจรญทางวัฒนธรรมดานอ น ตามมาโดยมพระพทธศาสนาเปนพ นฐาน

การนับถอพระพทธศาสนาของผ  คนสวนใหญในสังคมสโขทัยอันเปนผล  จากบทบาทความเปนผ  นาทางจตวญญาณของพระมหากษัตรยมสวนทาให  บานเมองเกดความสงบ เปนพลังกอใหเกดเอกภาพในสังคมและกอเกดประโยชน ตอการอย รวมกันในสังคมใหญ ความเปนเอกภาพของสังคมพทธศาสนาสมัย  ส โขทัยยังมเหตผลสาคัญมาจากการท พระมหากษัตรยทรงเปนผ  นาในการกาหนด“ศาสนพธ” ทางพระพทธศาสนาข นในราชอาณาจักร เปนแบบแผนสาหรับราษฎรหลักฐานจากจารกสะทอนใหเหนวาในสังคมสโขทัยนั นมการประกอบพธกรรม ทางพระพทธศาสนาเปนประจา ศาสนพธทางพระพทธศาสนาท พระมหากษัตรย  โดยเฉพาะพญารามราชและพระมหาธรรมราชาลไททรงจัดข นเปนประเพณ ประจารั ฐนั นม ๗ พธกรรม คอ

๑. พธสัมพัจฉรฉนทหรอพธตรษสดป จัดข นในวันเพญเดอน ๔ โดย  พระมหากษัตรยจะทรงอาราธนาพระสงฆมาเจรญพระพทธปรตรเปนเวลา  ๓ วัน ๓ คน

๒. พธวสาขบชา ในวันเพญเดอน ๖ เพ อราลกถงการประสต ตรัสร  และปรนพพานของพระพทธเจา ในพธน  พระมหากษัตรยจะเสดจไป “นบพระ”

คอนมัสการพระพทธปฏมาองคสาคัญของแผนดน คอพระศรศากยมนในวัด  

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 79/307

75

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

พระมหาธาตกลางเมองสโขทัย พระอัฏฐารศในวหารบนยอดเขาในเขตอรัญญกหรอพระพทธชนราช พระชนสห และพระศาสดาท นครสองแคว มการตาม ประทปโคมไฟเปนพทธบชา ฝงชนทกหม เหลารักษาศลและฟงธรรม

๓. พธกรรมตางๆ ในเทศกาลเขาพรรษา ในเดอน ๘ ไปจนถงออกพรรษา  ในเดอน ๑๑ มการหลอเทยนพรรษาสาหรับไปจดถวายบชาพระรัตนตรัยตามวัด ตางๆ รวมทั งการถวายเคร องสักการะคอพ มเทยน นอกจากนั นราษฎรยังรักษา ศลและฟงธรรมในระหวางพรรษาดวย

๔. พธกวนขาวทพย ในเดอน ๑๐ เพ อนาไปถวายเปนอาหารพเศษสาหรับ พระสงฆ

๕. ประเพณการนมัสการรอยพระพทธบาท ตามธรรมเนยมอยาง ชาวลังกา

๕. พธกฐน หลังการออกพรรษาในเดอน ๑๑๖. พธจองเปรยง ในเดอน ๑๒ หลังเทศกาลกฐน คอการจดโคมและ 

ตามประทปเพ อบชาพระจฬามณ ในดาวดงสพภพ

การกาหนดศาสนพธและศาสนประเพณเหลาน สะทอนใหเหนวา พระมหากษัตรยสโขทัยทรงบรณาการคตธรรมเนยมทางพระพทธศาสนาเขากับ วถของรัฐ การทานบารงพระพทธศาสนาและวางธรรมเนยมปฏบัตตางๆ ทาง  พระพทธศาสนาแกมหาชนเปนสวนหน งในนโยบายรั ฐของพระมหากษัตรยส โขทัย อยางแยกจากกันไมได แสดงใหเหนวารัฐภายใตการนาของพระมหากษัตรย ไพรบานพลเมองและพระพทธศาสนาเปนองคประกอบสาคัญของเอกภาพของรั ฐ

 ในลานนาประเทศนั น แมจะไมปรากฏการใชคา “ปราชญร  ธรรม” ในจารก  ใดๆ อยางพระมหากษัตรยส โขทัย แตพระมหากษัตรย ไทยของลานนาทรงรับเอา  ธรรมเนยมการแสดงพระองคเปน “ธรรมกราช” คอพระธรรมราชาตามแบบของ

 พระมหากษัตรยสโขทัยไปใช พระมหากษัตรยลานนาพระองคสาคัญผ  มบทบาท  ในการประดษฐานพระพทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศ ในลานนาคอ พญากอนา พระมหากษัตรยลาดับท หกในราชวงศมังรายซ งทรงครองราชยอย ระหวางปพ.ศ. ๑๘๙๘ - พ.ศ. ๑๙๒๘ ความเปนพระธรรมราชาผ  มศรัทธามั นในพระพทธศาสนา ของพญากอนาไดรับการกลาวถงในจารกวัดพระยน ซ งมเน อหากลาวถงการ อาราธนาพระสมนเถรจากกรงสโขทัยข นไปประดษฐานพระพทธศาสนาเถรวาท  แบบลังกาวงศ ในลานนาประเทศ ความตอนหน งวา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 80/307

พระศรศ�กยมน พระพทธรปศลปะส โขทัย ท พระวห�รหลวง วัดสทัศนเทพวร�ร�ม

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 81/307

พระบรมธ�ต วัดสวนดอก จังหวัดเชยงใหม

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 82/307

78พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 83/307

79

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

“อันวาพระเศลาจารกเจาทาวสองแสนนา อันธรรมกราช ผ เปนลกรักแก พญาผาย เปนหลานแกพญาค าฟ เปนเหลนแกพญามังราย หลวงเจาทาวน  เมอสดชนมาพธ ปเดอนพอตนดังอั น จงไดเสวยราชชัยศร มศักด  มบญฤทธ เดชะตบะหนักหนา เปนพญามหาธรรมกราช อาจบังเกดศรัทธาในศาสนพระศรรัตนตรัย”

(จารกวัดพระยน พ.ศ. ๑๙๑๓)

พญายอดเชยงรายซ งเปนพระมหากษัตรยครองลานนาระหวาง พ.ศ.๒๐๓๐ - พ.ศ. ๒๐๓๘ ทรงไดรับการเรยกขานในจารกวัดตโปทาราม พ.ศ. ๒๐๓๕ วา “พระศรสัทธรรมมหาบรมจักรวรรตธรรมราชบพตร” อันหมายถงวาทรง   ไดรับยกยองเปนทั งพระธรรมราชาและพระเจาจกัรพรรดราช ตามอดมการณ  ในพระพทธศาสนา

 ในรัชกาลของพญาแกวซ งทรงครองลานนาอย ระหวาง พ.ศ. ๒๐๓๘ - พ.ศ. ๒๐๖๘ และเปนพระมหากษัตรยลานนาท ทรงอปถัมภบารงพระพทธศาสนา เปนอยางย ง ในป พ.ศ. ๒๐๔๓ ไดเสดจพรอมดวยพระราชชนนของพระองค ไป นมัสการพระบรมธาตท นครหรภญไชย อันเปนประเพณการนมัสการพระบรมธาต เปนประจาป ทั งสองพระองค ไดทรงสรางหอธรรมมณเฑยรสาหรับเปนท ประดษฐาน คัมภรพระไตรปฎกธรรมข นในบรเวณวัดพระบรมธาตท นครหรภญไชยน  และ  โปรดใหสรางจารกประกาศพระราชศรัทธาในการสรางหอธรรมมณเฑยรข นใหม  ในตอนทายของจารกมขอความแสดงการตั งสัตยาธษฐานของพญาแกว มความ ตอนหน งแสดงถงคตการแสดงพระองคเปนพระธรรมราชาอันเปนผ  นาทางจตวญญาณ ของมหาชน 

“กศลอนันตเจตนาฝงน  จ งใหสมเดจมหาราชเจาทั งสองพระองคทรง

ธนสารสองประการ คออัชชัฌตกพาหรธนอันบรบวรณด แลมยศเดโชชัย บ มใคร จะเปรยบไดทกกาเนด เกดเปนดจกัลปพฤกษแกสกลชนเทพคณา แลทรงปรัชญาอันเฉลยวฉลาด อาจตรองตรัสอรรถธรรมบ มเศษ แลไดเทศนาสังสอน อมรนรนกร ทั งผอง จ งไดลถองศรสมบัตสวัสด”

(จารกวัดพระธาตหรภญไชย มมตะวันออกเฉยงเหนอ พ.ศ. ๒๐๔๓) 

ภ�พหน�ซ�ย :พระธ�ตดอยสเทพ

จังหวัดเชยงใหม

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 84/307

80พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระมหากษัตรยผ   “โอยทาน” แกหม สงฆ 

บทบาทท สาคัญอกประการหน งของพระมหากษัตรยสโขทัยและลานนา คอการอปถัมภคณะสงฆในพระพทธศาสนาลังกาวงศ การอปถัมภคณะสงฆ  เปนสวนหน งของกระบวนการสราง “ศาสนบคคล” เพ อเปนรากฐานสาคัญ  ในการประดษฐานและเผยแผพระพทธศาสนาในรัฐไทยทั งสอง เพราะหาก ปราศจากพระสงฆซ งเปนบคลากรทางศาสนาท สาคัญย งแลว พระพทธศาสนา ลังกาวงศกมอาจประดษฐานลงไดอยางมั นคง

กระบวนการสรางศาสนบคคลเพ อการประดษฐานพระพทธศาสนา ลังกาวงศในอาณาจักรสโขทัยนั น เร มตนข นในรัชสมัยพญารามราชหรอ  พอขนรามคาแหง ทรงอาราธนาพระสงฆลังกาวงศจากแควนนครศรธรรมราช ข นมายังกรงส โขทัย

“เมองสโขทัยน มอรัญญก พอขนรามคาแหงกระทาโอยทานแกมหาเถร สังฆราชปราชญเรยนจบปฎกไตร หลวกกวาป ครในเมองน  ทกคนลกแตเมองศรธรรมราชมา”

(จารกหลักท  ๑ พ.ศ. ๑๘๓๕)

การอาราธนาพระสงฆลังกาวงศจากนครศรธรรมราชครั งน นาไปส  กระบวนการจัดตั งสังฆมณฑลใหมและอปสมบทพระสงฆกล มเดมเปนพระ  ในแบบลังกาวงศ สังฆมณฑลใหม ไดรับความเล อมใสมาก ทั งจากพระมหากษัตรย และราษฎรสามัญ ทาใหพระพทธศาสนาลัทธมหายานและเถรวาทแบบดั งเดม เส อมสญไป เหลอเพยงคณะสงฆลังกาวงศเปนหลัก

รอยพระพทธบ�ทท วัดตระพังทอง

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 85/307

81

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

ธรรมเนยมของคณะสงฆลังกานั นแบงพระสงฆเปน ๒ กล ม กล มแรกคอ พระสงฆท พอใจในการเลาเรยนพระไตรปฎกและพระปรยัตธรรม มักอาศัย   ในเขตเมอง เรยกวา “คามวาส” หรอ “คันถธระ” มกจสวนใหญ ในการศกษาคัมภร (คันถะ) กล มท สองคอสงฆพอใจในการเจรญสมถะภาวนาและวปสสนาภาวนา มักอาศัยอย ในเสนาสนะปาอันสงบสงัด เรยก “อรัญวาส” กจสวนใหญคอ  การปฏบัตวปสสนา แบบธรรมเนยมของคณะสงฆลังกาวงศท ตั งข นในสมัย สโขทัยนั นไดเกดผลสะทอนเปนการวางรากฐานการศกษาของสงฆไทยในยค ตอๆ มาอยางมาก

 ในรัชสมัยพระมหาธรรมราชาลไททรงสงคณะทตไปอาราธนาคณะสงฆ  จากลังกาทวป เพ อเขามาจดัระเบยบสังฆมณฑลในแควนสโขทัย พระองคทรง  สถาปนาสมณศักด ใหพระเถระหัวหนาคณะสงฆลังกานั นเปนพระมหาสาม

 สังฆราช พระราชทานวัดปามะมวง ในเขตอรัญญกนอกกรงส โขทัยใหเปนท สถต จาพรรษา เรยกขานกันทั วไปวา สังฆราชลังกา

“อย เสวยราชยในเมองศรสัชชนาลัยสโขทัยไดยสบสองขาว ศักราช ๑๒๘๓ปฉล จงใหไปอัญเชญมหาสามสังฆราช มศลาจารและร พระปฎกไตร …………นักฝงมหาสาม อันอย ใน..ลังกาทวป อันมศลาจารดังอันฝงกษณาศรพชั วกอนแตนครพัน” 

(จารกวัดปามะมวง พ.ศ. ๑๙๐๔)

 ในสวนพระองคเอง พระมหาธรรมราชาล ไททรงเล อมใสในภมความร  และ วัตรปฏบัตของคณะสงฆลังกา จงทรงพระผนวชโดยทรงอาราธนาพระมหาสาม สังฆราชนั นเปนพระราชอปชฌาย พจารณาตามหลักฐานทางประวัตศาสตรแลว ถอวาพระมหาธรรมราชาล ไทเปนกษัตรย ไทยพระองคแรกท ทรงพระผนวชในขณะ ดารงอย  ในราชสมบัต 

การอปถัมภบารงคณะสงฆ ในลานนาประเทศนั น เกดข นสบเน องมาจาก การอปถัมภคณะสงฆลังกาวงศของพระมหากษัตรยสโขทัย ในรัชสมัยพญา  กอนาธรรมาธราชซ งทรงครองราชยรวมสมัยกับพระมหาธรรมราชาลไทแหง  สโขทัย พระองคทรงอาราธนาคณะสงฆลังกาวงศแบบรามัญจากแควนสโขทัย  เขามาประดษฐานในลานนา

“จงใหไปอาราธนานมนตพระมหาเถรเปนเจาผ หนงชอ มหาสมนเถร อันอย ในนครสโขทัย คาบนั นบมไดมาพอย จงใหไปบาบวงสรวงอาราธนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 86/307

82พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

อัญเชญพระมหาเถรเปนเจาดวยเคารพหนักหนาคาบหน งโสด คาบนั นทาเปนเจาจงลลามาดวยศษยคนตนลวนผ ดยอมอรยสงฆทรงศลาจาร อกฤษฏหนักหนาพระมหาเถรเปนเจานั นโสด ประกอบดวยอรยาบถอันดมอนทรยอันสานตทานอด ญาณกรัตตัญตา กอปรดวยปญญาและศลาจารบญสมภาร ร ฉลาด

ในโวหารอรรถธรรมทั งหลาย ร สังสอนคนเขาในไตรสรณคมน”(จารกวัดพระยน พ.ศ. ๑๙๑๓)

การอาราธนาคณะสงฆเถรวาทแบบรามัญเขามาสงผลใหเกดความ  เปล ยนแปลงในคณะสงฆลานนาเดมท สบเน องมาแตสมัยนครหรภญไชย กลาวคอ เกดการอปสมบทแปลงพระสงฆนกายเดมนั นใหเปนพระสงฆเถรวาทดังเชนท  เกดข นกอนหนาในกรงส โขทัย รวมทั งความสนใจศกษาพระพทธศาสนามากข น ตามลาดับ นาไปส การศกษาท ลกซ งแตกฉานจนเกดการแตงวรรณคดพทธศาสนา เปนจานวนมาก

 ในรัชสมัยพญาสามฝ งแกน (พ.ศ. ๑๙๔๕ - พ.ศ. ๑๙๘๔) ทรงสงพระสงฆ ลานนากล มหน งไปศกษาพระพทธศาสนาในลังกา แลวกลับมาตั งนกายสหล ภกขหรอลังกาวงศใหม มศนยกลางอย ท วัดปาแดงในเมองเชยงใหม พระสงฆ  วัดปาแดงน มบทบาทในการเผยแผพระพทธศาสนาเถรวาทออกไปยังเมอง  ตางๆ ภายในอาณาจักรลานนาไปจนถงแควนเชยงตง เชยงร ง และสบสองพันนาการประดษฐานนกายสหลภกขในลานนามผลใหเกดมคณะสงฆเถรวาทอย ใน ลานนา ๒ คณะ คอคณะรามัญท วัดสวนดอกซ งตั งมาแตรัชกาลพญากอนา  ธรรมกราช และคณะปาแดงหลวงซ งพญาสามฝ งแกนทรงอปถัมภ 

หลังรัชสมัยพญาสามฝ งแกนเกดความขัดแยงระหวางพระสงฆในนกาย รามัญและนกายสหลภกขในการต ความพระธรรมวนัยหลายขอ ความขัดแยงน  กลายเปนแรงผลักดันนาไปส ความเอาใจใสของพระสงฆในการศกษาคนควา พระธรรมวนัย โดยเฉพาะพระสงฆนกายสหลซ งเนนการศกษาภาษาบาล ทาให ศกษาพระธรรมไดลกซ งกวา

การสถาปนานกายสหลภกขในลานนายังมผลใหพระพทธศาสนาใน  ลานนาเจรญร งเรองข นเปนอันมาก โดยเฉพาะในรัชสมัย พระเจาตโลกราช (พ.ศ. ๑๙๘๔- พ.ศ. ๒๐๓๐) ถงพญาแกว (พ.ศ. ๒๐๓๘ - พ.ศ. ๒๐๖๘) พระภกษ ชาวลานนาไดรับการยกยองวามภมความร  และความสามารถสง เปนปจจัย  ผลักดันใหเก ดการทาสังคายนาพระไตรป ฎกท วัดเจดยอดในเมองเชยงใหม เม อพ.ศ. ๒๐๒๐ ภายใตพระบรมราชปถัมภของพระเจาต โลกราช

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 87/307

83

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

นอกจากนั นยังปรากฏวาพระมหากษัตรยลานนาทรงอปถัมภ ใหพระเถระ ผ  ทรงภมความร  ไดรจนาคัมภรตางๆ เปนการสรางองคความร  ทางพทธศาสนาคัมภรพทธศาสนาจากลานนาไดแพรหลายไปส ดนแดนใกลเคยง เชน ลานชางพมา อยธยา พระเถระชาวลานนาผ  มผลงานการแตงคัมภรพระพทธศาสนาท สาคัญ  ไดแก พระโพธรังส แตงจามเทววงศและสหงคนทาน พระรัตนปญญาเถระแตงชนกาลมาลปกรณ พระสรมังคลาจารย แตงวรรณกรรมหลายเร อง เชนเวสสันดรทปน จักรวาลทปน สังขยาปกาสกฎการ และมังคลัตถทปน พระพทธเจาและพระพทธพกาม แตงตานานมลศาสนา

วรรณคดพทธศาสนาเร องสาคัญท แตงโดยพระเถระชาวลานนาคอ ปญญาสชาดก (ชาดก ๕๐ เร อง) ซ งไมปรากฏนามผ  แตง เขาใจวาแตงในสมัย พญาแกว ปญญาสชาดกเปนงานวรรณกรรมพระพทธศาสนาท แตงทานอง เลยนแบบชาดกในพระไตรปฎก แตมเน อเร องไมเหมอนกัน เพราะเปนชาดกนอก พระไตรปฎก ปญญาสชาดกยังเปนตนกาเนดของวรรณคดไทยหลายเร อง เชนสมททโฆสชาดก (นามาแตงเปนสมทรโฆษคาฉันท) สธนชาดก (นามาแตงเปน บทละครเร องมโนราห) ปญญาสชาดกไดรับความนยมแพรหลายไปถงพมาลานชาง และอยธยา

พระเจาตโลกราชทรงสนับสนนคณะสงฆสหลภกข วัดปาแดงหลวง ทรง นมนตพระมหาเมธังกรญาณหัวหนากล มลังกาวงศ ใหมจากลาพนและทรงสถาปนา  ใหพระมหาเมธังกรญาณข นเปนพระมหาสามสังฆราช พระเจาตโลกราชเอง  มพระราชศรัทธาทรงพระผนวชเปนเวลา ๗ วัน ณ วัดปาแดงมหาวหาร เพ อเปน พระราชกศลแกพระราชชนนของพระองค การท พระมหากษัตรยสนับสนนสงฆ ฝายสหลภกข ทาใหคณะสงฆกล มน ร งเรองมาก มกลบตรศรัทธาเขามาบวชเปน จานวนมาก นกายสหลภกขมจานวนพระสงฆเพ มมากข น การศกษาเลาเรยน พระปรยัตธรรมของคณะน จงเจรญกาวหนาอยางสง

ความขัดแยงระหวางพระสงฆสหลภกขวัดปาแดงหลวง และพระสงฆ  สายรามัญวัดสวนดอกท มอย ในยคนั น เปนแรงกระต  นใหพระสงฆสายรามัญ ต นตัวและขวนขวายศกษาพระปรยตัอยางกวางขวางเชนกัน พระเจาตโลกราช  ทรงสงเสรมการศกษาเลาเรยนพระปรยัต ธรรมในคณะสงฆวัดสวนดอก ทั งทรง ยกยองพระภกษท มความร  แตกฉานในพระไตรปฎก พระในสมัยนั นจงมความร  สง ท ปรากฏมช อเสยงมาก เชน พระโพธรังส พระธรรมทนนเถระ และพระญาณกตต เถระ เปนตน

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 88/307

84พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระมหากษัตรยผ  รังสรรคงานพทธศลป  ในการอปถัมภพระพทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศใหมั นคงและ 

ร งเรองของพระมหากษัตรยสโขทัยและลานนานั น องคประกอบสาคัญของ พระพทธศาสนาท พระมหากษัตรยไทยของทั งสองรัฐใหความสาคัญมากคอ  “ศาสนวัตถ”   อันหมายถงวัตถทั งหลายท เปนสวนประกอบของพธกรรมทาง พระพทธศาสนา และเปนปจจัยส ในการดารงชวตของพระสงฆ นับตั งแต  โบสถวหาร หอไตร ศาลา สถปเจดย พระพทธปฏมา คัมภรพระธรรม กฏสงฆ เคร องอั ฐบรขารและขาวของเคร องใชของสงฆ รวมไปถงคัมภรและหนังสอตางๆทางพระพทธศาสนา

พระมหากษัตรยแหงสโขทัยและลานนาทรงอปถั มภการสรางศาสนวัตถ  เหลาน ดวยผลงานทางศลปะอันประณตวจตร ท มค าเรยกเฉพาะวา “งาน พทธศลป” การรังสรรคงานพทธศลป ในราชอาณาจักรเปนพระราชภาระสาคัญ  ในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาเถรวาทอกขอหน งของพระมหากษัตรย  สโขทัยและลานนา เพราะงานพทธศลปประเภทตางๆ นั นตองอาศัยทั งกาลัง ของชาง ทักษะทางชางศลปะแขนงตางๆ กาลังทรัพยและบญบารมจากผ  อปถัมภ งานพทธศลปท งดงามประเภทตางๆ จงจะสาเรจลงได พระมหากษัตรยทรงเปน ประมขสงสดในบานเมองซ งทรงไวดวย “กาลัง” ทั งหลายดังกลาวแลว จงม  พระราชสถานะท สมบรณพรอมท สดในแผนดนท จะเปนผ  อปถัมภหรอแมแต  มพระราชดารรเร มการสรางงานพทธศลปประเภทตางๆ ในแผนดน

งานพทธศลปทั งของสโขทัยและลานนาลวนไดรับอทธพลมาจาก  พระพทธศาสนานกายเถรวาทแบบลังกาวงศซ งมพลังอันมหาศาลในการแปร  ความศรัทธาของพระมหากษัตรยและมหาชนของรั ฐทั งสองออกมาเปนสนทรยะ ทางศลปะท มเอกลักษณเฉพาะเปนของตนเอง

พระพทธชนร�ชองคจ�ลอง ณ วัดเบญจมบพตรดสตวน�ร�ม

ภ�พหน�ขว� : พระพทธรปป�งลล� สมัยส โขทัยมอ�ยร�วๆ กล�งพทธศตวรรษท  ๑๙ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 89/307

85

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 90/307

86พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

คตนยมในการบชาพระบรมธาตและรอยพระพทธบาทของสมเดจ พระสัมมาสัมพทธเจาอันเปนคตท เขามาพรอมกับพระพทธศาสนาลังกาวงศรวมทั งการอัญเชญพระบรมสารรกธาตเขามาส แผนดนสโขทัยและลานนานั นเปนพลังอันมหาศาลประการแรกท  เปนบอเกดของพระราชศรัทธาให  พระมหากษัตรยไทยทั งสองรัฐทรงอปถัมภการสรางพระธาตเจดยอันเปน  งานพทธสถาปตยกรรมขนาดใหญ สาหรับบรรจพระบรมสารรกธาต และสราง รอยพระพทธบาทจาลองไวบนยอดเขาสาคัญในราชอาณาจักรเปนสัญลักษณ  แทนรอยพระพทธบาทท ปรากฏอย  ในลังกาทวป การสถาปนารอยพระพทธบาท เพ อเปนมหาเจดยสถานสาคัญในราชอาณาจักรครั งสาคัญเกดข นในรัชสมัย  พระมหาธรรมราชาลไทแหงสโขทัย พระองคโปรดใหจาลองรอยพระพทธบาท  จากลังกาทวปอันมคตในพระพทธศาสนาเถรวาทเช อวาเปนรอยพระบาท ท สมเดจพระสัมมาสัมพทธเจาทรงประดษฐานไวโดยโปรดใหประดษฐานรอย  พระพทธบาทจาลองน ไวบนยอดเขาพระบาทใหญ ในเขตอรัญญกของกรงส โขทัยและทรงกาหนดใหเรยกช อภเขานั นเสยใหมวาเขาสมนกฏ ตามช อภเขาศักด สทธ  อันเปนท ประดษฐานรอยพระพทธบาทในลังกาทวปนั น

“เขาอันน ชอสมนกฏบรรพต เรยกชอดังอั น เพอไปพมพเอารอยตนพระพทธเจาเราอันเหยยบเหนอจอมเขาสมนกฏบรรพตในลังกาทวปพ  น มา

ประดษฐานไวเหนอจอมเขาอันน  แลวใหคนทั งหลายไดเหนรอยฝาตนพระพทธ เปนเจาเราน  มลายอันไดรอยแปดสสอง ให ฝงเทพดาและ.....ทั งหลายไดไหวนบท าบชา”

(จารกเขาสมนกฏ พ.ศ. ๑๙๑๒)

ขอความในจารกหลายหลักทั งในฝายส โขทัยและลานนาสะทอนใหเหนถง พระราชศรัทธาอันย งใหญของพระมหากษัตรยสโขทัยและลานนาในการท มเท ทรัพยากรมหาศาลเพ อการกอสรางพระสถปเจดยไวเพ อเปน “พระมหาธาต”ท จะมสถานะสาคัญในฐานะเปนจดศนยกลางของเม อง อันเปนภาพสะทอนคต ความเช อเร องภมจักรวาลท มอย ในพระพทธศาสนาดวย ดังเชนเหตการณ  การสถาปนาพระมหาธาตเจดยท กลางนครศรสัชนาลัยในรัชกาลของพญารามราช

“๑๒๐๗ ศกปกน ใหขดเอาพระธาตออกทั งหลายเหน กระท าบชาบ าเรอแกพระธาตไดเดอนหกวัน จ งเอาลงฝงในกลางเมองศรสัชชนาลัยกอพระเจดย

เหนอหกเขาจงแลว ตั งเวยงผาลอมพระมหาธาต สามเขาจงแลว”(จารกหลักท  ๑ พ.ศ. ๑๘๓๕)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 91/307

87

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

การสรางพระมหาธาตเจดยเปนหลักของบานเมองในลานนาประเทศนั น เปนพระราชภารกจสาคัญท พระมหากษัตรยลานนาแตละรัชกาลทรงปฏบัตเปน ราชประเพณท ชัดเจนย งกวาพระมหากษัตรยสโขทัย นับตั งแตรัชกาลของ พญามังราย (พ.ศ. ๑๘๐๔ - พ.ศ. ๑๘๕๔) ซ งเปนตนราชวงศพระมหากษัตรย ลานนา ไดทรงสถาปนาพระมหาธาตท กลางนครหรภญไชยข นใหมหลังจากท  พระองคทรงยดนครนั นได ใน พ.ศ. ๑๘๓๕ และไดทรงสรางพระมหาธาตท สาคัญ อกองคหน งคอพระเจดยก คา ตามรปแบบสถาปตยกรรมเจดยของนครหรภญไชยเพ อเปนศนยกลางนครเวยงกมกามท พระองคสถาปนาข นใหม

การรับพระพทธศาสนาเถรวาทและการอัญเชญพระบรมสารรกธาต จาก ส โขทัยมายังลานนาประเทศในรัชสมัยพญากอนา (พ.ศ. ๑๘๙๘ - พ.ศ. ๑๙๒๘)

นาไปส การสถาปนาพระมหาธาตเจดยท สาคัญในลานนาประเทศอกถงสององคอันไดแก พระธาตเจดยวัดสวนดอก (สราง พ.ศ. ๑๙๑๔) และพระบรมธาต ดอยสเทพ (สราง พ.ศ. ๑๙๒๘)

การสรางพระมหาธาตเจดยของกษัตรยลานนาในราชวงศมังรายนั น ร งเรองสงสดในรัชสมัยพญาต โลกราช (พ.ศ. ๑๙๘๔ - พ.ศ. ๒๐๓๐) ซ งพระองคม พระราชดารใหนายชางคดรปทรงของพระธาตเจดยในลานนาออกมาไดอยาง  หลากหลาย และโปรดเกลาฯ ใหนารปแบบพระเจดยท คดข นใหมนั นไปสรางเสรม

 พระมหาธาตเจดยหลายองคท มอย แตเดมในลานนา เชน พระมหาธาตท นคร หรภญไชย พระบรมธาตลาปางหลวง พระบรมธาตแชแหง แตท สาคัญท สดคอ การสรางเสรมพระธาตเจดยหลวงท กลางนครเชยงใหมซ งสรางข นตั งแตรัชกาล  พญาแสนเมองมา (พ.ศ. ๑๙๒๘ - พ.ศ. ๑๙๔๔) พญาต โลกราชโปรดเกลาฯ ให หม นดามพราคต นายชางใหญทาการปฏสังขรณพระธาตเจดยหลวง โดยม  พระมหาสามสัทธัมกตเปนกาลังสาคัญในการควบคมดแลและประสานงาน

การกอสรางครั งน  ไดสรางขยายเจดย ให ใหญกวาเดมใชเวลาในการกอสราง ๓ ป จงแลวเสรจ

การสรางพระมหาธาตเจดยของพระมหากษัตรยสโขทัยและลานนานั นเปนการท มเททรัพยากรอยางมหาศาล ทั งกาลังพระราชทรัพย กาลังแรงงานและภมปญญาชาง โดยเฉพาะดานภมปญญาชางนั นมความย งใหญมาก นายชาง ของทั งสโขทัยและลานนาตางแสดงอัจฉรยภาพในการคดแบบพระสถปเจดย  ท หลากหลาย ทั งโดยการววัฒนาการแบบพระสถปเจดยในยคกอนๆ และการ นาพลังศรัทธาในหลักปรัชญาขั นสงของพระพทธศาสนาเถรวาท เชนคตเก ยวกับ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 92/307

88พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

วัดมห�ธ�ต เชลยง ศรสัชน�ลัย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 93/307

89

ภพภมตางๆ และหลักการเก ยวกับพัฒนาการของสภาวะจตในระดับตางๆ รวมถง คตเร องสถานะความเปนศนยกลางการปกครองรั ฐของพระมหากษัตรยมาเปนกรอบ ความคดในการสรางรปแบบของพระสถปเจดย ในส โขทัยและลานนา ท สาคัญคอ พระเจดยทรงพ มขาวบณฑหรอทรงดอกบัวตมของส โขทัยท เกดข นตั งแตรัชกาล  พระมหาธรรมราชาลไท เปนรปแบบของสถปเจดยท เปนเอกลักษณเฉพาะของ  รัฐสโขทัย และไดรับความนยมนาไปสรางในลานนาประเทศและในรัฐไทยอ นๆ ในล มแมน าเจาพระยาตอนบนดวย

งานพทธประตมากรรมคอการสรางพระพทธปฏมาในดนแดนสโขทัย  และลานนา สะทอนถงความตั งใจมั นในการรังสรรคงานพทธศลปประเภทตางๆ นั นเพ อบชาคณของสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจา โดยพยายามท จะสะทอน พระคณลักษณะของ “พระมหาบรษ” อันเปนอดมคต ในพระพทธศาสนาเถรวาทท แสดงใหเหนวามนษยผ  จะตรัสร  เปนพระพทธเจานั น ยอมมคณลักษณะพเศษ  กวามนษยธรรมดาสามัญทั วไป คณลักษณะของความเปนพระมหาบรษน มการ กลาวถงไว ในคัมภรมหาปรษลักษณะ เปนคณลักษณะท ผ  ไดพบเหนจะประจักษ  ไดถงความสงบแหงจตภาวะและความหลดพนจากกเลสสภาวะทั งมวล นาไปส  การเกดปตศรัทธาในพระพทธคณขององคสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจา แมพระองค จะเสดจดับขันธปรนพพานไปนับพันปแลว ซ งชางป  นพระพทธรปทั งในสโขทัย และลานนาประสบความสาเรจอยางงดงามในการรังสรรคประตมากรรมรปเคารพ แทนองคพระบรมศาสดาท แฝงไวดวยอดมคต ในพระพทธศาสนาเถรวาทไดอยาง สมบรณ สะทอนใหเหนไดจากพระพทธปฏมาท ไดรับการรังสรรคข นไวจานวน มากมาย ซ งนายชางไม ไดตั งใจท จะป  นพระพทธรปตามรปแบบรางกายของมนษย ธรรมดา แตอาศัยการตความคาอปมาจากบทสวดสรรเสรญพระพทธคณและจาก พระคัมภรมหาปรษลักษณะ ดวยเหตน พระพทธปฏมาสมัยส โขทัยและลานนาจง เปนงานพทธประตมากรรมท มเจตนาสะทอนถงพระบรสทธคณ พระปญญาคณและพระมหากรณาคณ รวมทั งพระคณลักษณะเหนอมนษยธรรมดาของสมเดจ พระสัมมาสัมพทธเจา

พระมหากษัตรยสโขทัยและลานนาทรงสราง “พระพทธรปอันใหญพระพทธรปอันราม” เปนจานวนมหาศาล ดังเช นในรัชสมัยพญารามราชมการ สรางพระพทธรปยนขนาดใหญท เรยกวา “พระอัฏฐารศ” ประดษฐานเปน  พระประธานของวหารในกลางพ นท อรัญญกของกรงสโขทัย ทั งพญารามราช ยังไดทรงกาหนดเปนราชประเพณใหพระมหากษัตรยสโขทัยเสดจโดยกระบวนพยหยาตราไปทรง “นบพระ” คอสักการะพระอัฏฐารศองคน  ในวันธรรมสวนะดวย

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 94/307

90พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระประธ�นในวห�รหลวงวัดมห�ธ�ต

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 95/307

91

“ในกลางอรัญญก มพหารอันณ งมนใหญ สงงามแกกม มพระอัฏฐารศ อันณง ลกยน”

“วันเดอนดับเดอนเต ม ทานแตงชางเผอกกระพัดลยาง เทยรยอมทองงา

ซายขวาชอรจาศรพอขนรามค าแหงข นขไปบนพระเถงอรัญญกแลวเขามา”(จารกหลักท  ๑ พ.ศ. ๑๘๓๕)

ตั งแตรัชกาลพระมหาธรรมราชาลไทเปนตนมา มการสรางพระพทธรป  ขนาดใหญสาหรับเปนพระประธานในอโบสถวหารตางๆ หลายองค ท สาคัญ คอ พระพทธรปหลอสารดองค ใหญ ประดษฐานเปนพระประธานในวหารหลวง วัดมหาธาตกลางกรงสโขทัย อันไดพระนามในสมัยรัตนโกสนทรวา “พระศร  ศากยมน” และพระพทธปฏมาขนาดใหญอกสามองค ประดษฐาน ณ วัด  พระศรรัตนมหาธาต เมองพษณโลก ไดแก พระพทธชนราช พระพทธชนสหและพระศรศาสดา

พระมหาธาตเจดย รอยพระพทธบาทจาลอง และพระพทธปฏมา เปนงานพทธศลปประเภทสาคัญท พระมหากษัตรยแหงสโขทัยและลานนา  ทรงสรางข นดวยพระราชศรัทธาในพระพทธศาสนาเถรวาท

ผลงานพทธศลปของสโขทัยและลานนาจานวนไมนอยยังปรากฏอย   ในปจจบัน เปนรากฐานและแมแบบท สาคัญใหกับการสรางงานพทธศลป   ในยคสมัยตอมา คอสมัยอยธยาและรัตนโกสนทร ซ งกเปนสวนสาคัญของ กระบวนการในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาของพระมหากษัตรยไทย  ท ังสองยคซ งจะไดกลาวถงตอไป 

   ส       โ

   ข    ท

    ั    ย  -

   ล        า   น   น   า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 96/307

 โลกตรธรรม : กมล ทัศนาญชล ศลปนแหงชาต สาขาทัศนศลป (จตรกรรมและส อผสม)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 97/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 98/307

พระมหากษัตรยแหงกรงศรอยธยากับความร งโรจนของอารยธรรมพระพทธศาสนา

บทท  ๔ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 99/307

อยธยายศยงฟา ลงดนแลฤา อ�านาจบญเพรงพระ กอเก อ เจดยลอออนทร ปราสาท ในทาบทองแลวเน อ นอกโสรมฯ    พรายพรายพระธาตเจา เจยนจันทรแจมแฮ ไตรโลกเลงคอโคม ค�าเชา พหารระเบยงบัน รจเรขเรองแฮ 

ทกแหงหองพระเจา นังเนองฯ 

ศาลาอเนกสราง แสนเสาโสดแฮ  ธรรมาสนจงใจเมอง สฟา พหารยอมฉลักเฉลา ฉลแผนไสนา พระมาศเลอมเลอมหลา หลอแสงฯ 

ตระการหนาวัดแหวนวังพระ บ�าบวงหญงชายแชรง ชนไหวบรพาทานสรรคสระ สรงโสรจ ดวงดอกไมไมแกว แบงบาลฯ 

กฎดโชตชอยอาศรม เตมร�าสวรรคฤๅปาง แผนเผา เรอนรัตนภรมยปราง สรยปราสาท แสนยอดแยมแกวเกา เฉกโฉมฯ  

(โคลงก�าสรวลสมทร)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 100/307

96พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

 โคลงทั  งหาบท อันเปนสวนหน งของโคลงก�สรวลสมทรท แตงข น ตั งแตสมัยอยธย�ตอนตนกล�วพรรณน�ภ�พคว�มย งใหญอลังก�รของร�ชธ�น ศรอยธย� สะทอนว�คว�มอลังก�รของร�ชธ�นไทยแหงน ม�จ�กคว�มงดง�ม ตระก�รต�ของพระร�ชวังท ประทับของพระมห�กษัตรย ส งกอสร�ง และศลปวัตถ ท เน องในพระพทธศ�สน� อันไดแก โบสถวห�ร พระมห�ธ�ตเจดย กฎ และเสน�สนะสงฆ รวมทั งศรัทธ�ของผ  คนพลเมองตอพระพทธศ�สน� ภ�ยใตบ�รม ของพระมห�กษัตรยทั ง ๕ ร�ชวงศ ผ  ทรงมบทบ�ทในก�รอปถัมภบ�รงพระ พทธศ�สน�จนปร�กฏคว�มร งโรจนเปนท กล�วขวัญถง ไมแตเฉพ�ะในหม ชน ช�วอยธย�เอง แตยังรวมไปถงชนต�งช�ตท ม โอก�สม�เยอนมห�นครแหงน ดวย

พระพทธศ�สน�เถรว�ทในสมัยอยธย�ยังมคว�มส�คัญในฐ�นะบอเกด  และพ นฐ�นของอ�รยธรรมอันย งใหญ เชนเดยวกับท พระพทธศ�สน�มคว�มส�คัญ ตออ�รยธรรมของแควนสโขทัยและล�นน� เพร�ะหลักธรรมและคตคว�มเช อ  ในพระพทธศ�สน�ไดหย ังร�กลกลงในศรัทธ�ของผ  คนชนชั นต�งๆ ในโครงสร�ง สังคมสมัยอยธย�ตั งแตชนชั นสงสดคอกษัตรยไปจนกระทั งถงชนชั นล�งสด ของสังคมคอท�ส ชนทกชั นในร�ชอ�ณ�จักรอยธย�มธรรมและคตคว�มเช อท�ง พระพทธศ�สน� โดยเฉพ�ะเร องของกรรมและบญบ�รมเปนกรอบก�รประพฤตตน และเปนกรอบท ก�หนดโลกทัศน โลกทัศนของชนชั นต�งๆ อันอย บนพ นฐ�น ของพระพทธศ�สน�ยังมพลังในก�รยดโยงคว�มสัมพันธระหว�งผ  คนชนชั นต�งๆ  ใหมก�รยอมรับสถ�นะของกันและกัน อันท�ใหเกดคว�มมเอกภ�พในสังคมอย�งไรกดระยะเวล�อันย�วน�นถง ๔๑๗ ปท กรงศรอยธย�เจรญร งเรองอย นั น

อ�รยธรรมพระพทธศ�สน�ของอ�ณ�จักรแหงน มพัฒน�ก�รไปจนเกดลักษณะ  ท โดดเดนไปกว�อ�รยธรรมพระพทธศ�สน�ของสโขทัยและล�นน� กล�วคอ  

พ.ศ. ๑๘๙๓ พ.ศ. ๑๙๔๓ พ.ศ. ๑๙๙๓ พ.ศ. ๒๐๔๓ พ.ศ. ๒๐๙๓

กรงศรอยธยาสถาปนาข นโดยสมเดจพระรามาธบดอ ทอง จากการรวมตัวของสามนครรั ฐอันไดแก ละโว อโยธยา และสพรรณภม

ราชธานศรอยธยา

สมเดจพระรามาธบดอ ทองทรงสรางวัดเจาพญาไท (วัดปาแกว)

ข น เดมเปนศนยกลางของ 

พระสงฆคณะปาแกว

สมเดจพระบรมไตรโลกนาถ(ครองราชยราว พ.ศ. ๑๙๙๑ -พ.ศ. ๒๐๓๑) มพระราชศรัทธา 

 ในพระพทธศาสนาอยางแนนแฟน ไดทรงสนับสนนใหพระภกษจานวนมากออกไปศกษาและ บวชเรยนทลังกา

สมเดจพระบรมไตรโลกนาถทรงพระราช นพนธมหาชาตคาหลวง (เวสสันดรชาดก)รวมกับนักปราชญราชบัณฑตเมองพษณ โลก๑.

๒.

ภาพบน :๑. และ ๒. เคร องทอง และพระพทธรป จากวัดราชบรณะ

๓. วัดใหญชัยมงคล

๔. วัดไชยวัฒนาราม

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 101/307

97

ก�รอปถัมภบ�รงพระพทธศ�สน�เถรว�ทแบบลังก�วงศของพระมห�กษัตรย  อยธย�มผลใหพระพทธศ�สน�ไดรับก�รยกสถ�นะเปนสถ�บันท�งสังคมท  จะ เข�ไปมบทบ�ทอย�งเดนชัดในระบบก�รเมองก�รปกครองของอ�ณ�จักรอยธย�

พทธศาสนและพทธจักร : พระพทธศาสนาเถรวาทกับสังคมอยธยา

ราชธานศรอยธยาคอศนยกล�งอ�น�จรั ฐของคนไทยในล มแมน �เจ�พระย� ตอนล�งซ งแรกสถ�ปน�ข นโดยสมเดจพระรามาธบดอ ทอง เม อ พ.ศ. ๑๘๙๓จ�กก�รรวมตัวของส�มนครรั ฐ อันไดแก ละโว อโยธย� และสพรรณภม ซ งเปน ประช�คมของคนไทยท ร งเรองข นตั งแต ในร�วพทธศตวรรษท  ๑๗ บนร�กฐ�นของ บ�นเมองเดมท เคยมวัฒนธรรมมอญทว�รวดและวัฒนธรรมเขมรเจรญร งเรองอย  นครรัฐไทยทั งส�มไดบรณ�ก�รเอ�คว�มเจรญท�งวัฒนธรรมทั งสองเข�เปน วัฒนธรรมเฉพ�ะของประช�คมไทยในล มแมน �เจ�พระย�ตอนล�ง ซ งจะกล�ยเปน

 กระแสวัฒนธรรมหลักของร�ชธ�นศรอยธย�ตั งแตยคแรกสถ�ปน� พ นฐ�นส�คัญ ของวัฒนธรรมท คนไทยในล มแมน �เจ�พระย�ตอนล�งบรณ�ก�รข นม�คอ พระพทธศ�สน�ทั งฝ�ยมห�ย�นและเถรว�ทซ งมร�กฐ�นท มั นคงม�ในดนแดน แถบน ตั งแตยคทว�รวด และศ�สน�พร�หมณซ งมร�กฐ�นอันมั นคงม�ในอ�ณ�จักร กัมพช�โบร�ณ ศ�สน�หลักทั งสองศ�สน�ต�งมบทบ�ทในก�รกอตัวของระบบรั ฐท ม พระมห�กษัตรยปกครอง รวมทั งก�หนดสถ�นะและบทบ�ทของพระมห�กษัตรย

แหงอยธย�ใหทรงด�รงอย  ในสถ�นะอันศักด สทธ ทั งในฐ�นะเทวร�ช�คอภ�คหน งของพระเปนเจ�ในมนษยโลกต�มคตของศ�สน�พร�หมณ ฐ�นะของพระโพธสัตว

พระเจากตตราชสงหะ กษัตรยลังกาทรงสงทตมาทลขอพระสงฆจาก กรงศรอยธยาไปฟ  นฟคณะสงฆ ท ลังกาทวป สมเดจพระเจาอย หัว บรมโกศจงทรงสงพระสมณทตไทยจานวน ๑๐ รป มพระอบาลเถระวัดธรรมารามเปนหัวหนาเดนทางไปตอมาไดเกดคณะสงฆนกายสยามวงศ หรออบาลวงศข นในลังกา

วัดปาแกวเปล ยนช อเปน“วัดเจาพญาไท”และ“วัดใหญชัยมงคล”

 ในป พ.ศ. ๒๑๓๕ เม อสมเดจพระนเรศวรมหาราชทรงทายทธหัตถชนะพระมหาอปราชแหงพมา และทรงสรางพระเจดย ใหญข นท วัดน เปน

อนสรณแหงชัยชนะ

พ.ศ. ๒๑๔๓ พ.ศ. ๒๑๙๓ พ.ศ. ๒๒๔๓ พ.ศ. ๒๒๙๓ พ.ศ. ๒๓๔๓

๔.

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    าพ.ศ. ๒๑๗๓ :

พระเจาปราสาททองทรงสถาปนาวัดไชยวัฒนาราม ณ รมแมน าเจาพระยาทางดานตะวันตกของเมองพระนครศรอยธยา

พ.ศ. ๒๐๙๓

๓.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 102/307

98พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 103/307

99

ผ  บ�เพญและสั งสมบ�รมเพ อก�รตรัสร  เปนพระพทธเจ�ในอน�คตเบ องหน� ต�มคต ในพระพทธศ�สน�มห�ย�น และฐ�นะของพระเจ�จักรพรรดร�ช พระเจ� มห�สมมตร�ช และพระธรรมร�ช�ในพระพทธศ�สน�เถรว�ท ซ งตลอดระยะเวล�กว� ๓ ศตวรรษท ร�ชธ�นศรอยธย�ด�รงคว�มเปนศนยกล�งอ�น�จใน ร�ชอ�ณ�จักรของคนไทยนั น พระมห�กษัตรยทกพระองคต�งแสดงออกถง  พระร�ชสถ�นะท ไดรับก�รก�หนดโดยคตคว�มเช อท�งศ�สน�ทั งพร�หมณ และพทธในก�รปกครองบ�นเมอง รวมทั งสร�งบ�รมและคว�มชอบธรรมในก�ร ด�รงพระร�ชสถ�นะเปนประมขสงสดในแผนดน

 ในสมัยอยธย�นั น แมพระพทธศ�สน�เถรว�ทแบบลังก�วงศจะไดรับ  คว�มศรัทธ�จนกล�ยเปนศ�สน�หลักของรั ฐ แตพระมห�กษัตรย ไทยสมัยอยธย� ทรงสร�งคว�มเจรญและมั นคงใหพระพทธศ�สน�นก�ยน ดวยอบ�ยวธท แตกต�ง  ไปจ�กพระมห�กษัตรยส โขทัย ในขณะท พระมห�กษัตรยส โขทัยทรงเนนบทบ�ท ของพระองค ในฐ�นะ “ปร�ชญร  ธรรม” และ “พระธรรมร�ช�” ผ  มคว�มร  แตกฉ�น  ในพระไตรปฎกธรรมและมคว�มม งมั นในก�รสร�งศรัทธ�ในพระพทธศ�สน�  ลังก�วงศในประช�คมช�วแควนสโขทัย ตลอดจนทรงม งมั นในก�รเผยแผ พระพทธศ�สน�ลังก�วงศ ไปยังดนแดนข�งเคยงเชนล�นน�ประเทศ นครรั ฐแพร และนครรั ฐน�น แตพระมห�กษัตรยแหงกรงศรอยธย�จะทรงใชพระพทธศ�สน� ลังก�วงศเปนส อกล�งในก�รสร�งคว�มย งใหญท�งอ�รยธรรมใหแกร�ชอ�ณ�จักรเร มตนแตก�รเสรมสร�งพระร�ชสถ�นะและบญบ�รมขององคพระมห�กษัตรยเอง  ใหพระองคเปนผ  ด�รงไวซ งสทธธรรมในก�รปกครองบ�นเมอง และมพระร�ชอ�น�จ เหนอบคคลทกผ  ทกน�มในร�ชอ�ณ�จักร

นอกจ�กนั นพระมห�กษัตรยอยธย�ยังทรงสร�งสรรคคว�มเจรญด�น  ศ�สนวัตถ คอง�นพทธศลปประเภทต�งๆ อย�งย งใหญ เพ อส�แดงคว�มมั งคั ง

 และวัฒน�สถ�วรของบ�นเมองและร�ชส�นัก ซ งสะทอนกลับไปเปนค�ตอบให กับก�รทรงไวซ งบญบ�รม ในก�รปกครองบ�นเมองของพระมห�กษัตรย พระบรม ร�โชบ�ยดังกล�วของพระมห�กษัตรยสมัยอยธย�นั นแมจะมคว�มแตกต�งจ�ก พระบรมร�โชบ�ยของพระมห�กษัตรยส โขทัย โดยเฉพ�ะท เหนไดชัดเจนคอก�ร  ไมเนนคว�มส�คัญของก�รเผยแผศ�สนธรรม หรอแมแตก�รอปถัมภคณะสงฆ ให ด�รงมั นในพระธรรมวนัยและศล�จ�รวัตร แตม งสร�งคว�มเจรญท�งวัตถธรรม  ใหบ�นเมองมคว�มอลังก�รดวยง�นพทธศลปและวรรณคดท�งพระพทธศ�สน�จนไมมผ   ใดจะปฏเสธไดว�พระมห�กษัตรยอยธย�ทรงม งมั นท จะสร�งคว�มเจรญ 

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

ภาพหนาซาย :เศยรพระพทธรป

สมัยอยธยาตอนตนพพธภัณฑสถานแหงชาต  

พระนคร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 104/307

100พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 105/307

101

ท�งอ�รยธรรมใหกับร�ชอ�ณ�จักรบนพ นฐ�นของศรัทธ�ตอพระพทธศ�สน�  เถรว�ทแบบลังก�วงศ อย�งไรกต�ม คว�มเจรญท�งอ�รยธรรมด�นวัตถท  พระมห�กษัตรยอยธย�แตละพระองคทรงสร�งสรรคข นนั น กส�ม�รถบรรล ผลสัมฤทธ ในก�รท�ใหพระพทธศ�สน�ลังก�วงศย งหย ังร�กลกและทวคว�ม ร งโรจนข นในประช�คมของคนไทยในล มแมน �เจ�พระย�ตอนล�งระหว�ง พทธศตวรรษท  ๑๙ - ๒๔ 

ปร�กฏก�รณท เหนอย งไปกว�ก�รสร�งอ�รยธรรมบนพ นฐ�นของศรัทธ�  ในพระพทธศ�สน�เถรว�ทแบบลังก�วงศกคอ ก�รท พระมห�กษัตรยแหงกรง ศรอยธย�ทรงท�ใหพระพทธศ�สน�มสถ�นะคว�มเปนสถ�บันหลักในสังคม  ท เข�ไปมสวนเก ยวของในกระบวนก�รด�นก�รเมองก�รปกครอง หรอท เรยกว�

“พทธจกัร” นัยส�คัญของก�รท�ใหพระพทธศ�สน�เถรว�ทในร�ชอ�ณ�จักร  มบทบ�ทเข�ไปเก ยวของกับกระบวนก�รก�รเมองก�รปกครองนั น ม�จ�กก�ร ท หลักธรรมในพระพทธศ�สน�เถรว�ทนั นมก�รแสดงหลักปรัชญ�และอดมคต  ท�งก�รเมองอันลวนเปนท ม�ของพระร�ชอ�น�จของพระมห�กษัตรย ตลอดจน เก อกลคว�มชอบธรรมของระบบก�รเมองก�รปกครอง ท�ใหฝ�ยก�รเมอง ก�รปกครองหรอท เรยกว� “อ�ณ�จักร” อันมพระมห�กษัตรยทรงเปนประธ�น ของระบบและฝ�ยคณะสงฆคอพทธจักรจ�ตองมคว�มสัมพันธกันอย�งหลกเล ยง  ไมได คณะสงฆซ งเปนตัวแทนของพทธจักรจงมบทบ�ทและคว�มสัมพันธท   ใกลชดกับฝ�ยอ�ณ�จักร ตั งตนแตก�รเปนบอเกดของคว�มชอบธรรมของ พระมห�กษัตรย ก�รเปนบคล�กรส�คัญในก�รพระร�ชพธบรมร�ช�ภเษกพระเถร�นเถระส�ม�รถทักทวงพระบรมร�ชวนจฉัยของพระมห�กษัตรยไดนอกจ�กน ยังจะเหนไดว�ฝ�ยพทธจักรยังมบทบ�ทส�คัญในกระบวนก�ร  ด�นตล�ก�รของบ�นเมอง โดยคณะสงฆส�ม�รถเข�ไปมฐ�นะเปนพย�น  ในกระบวนก�รพจ�รณ�พพ�กษ�อรรถคด กฎหม�ยของฝ�ยอ�ณ�จักรรับรอง

  ฐ�นะก�รเปนพย�นท เช อถอไดของพระสงฆเรยกว� “ทพพญ�น”

นอกจ�กหลักธรรมท�งศ�สน�จะเปนท ม�ของคว�มชอบธรรมท�งก�รเมอง แลว วรรณกรรมท�งพระพทธศ�สน�เชนเร องช�ดกต�งๆ ยังได ใชเปนส อส�หรับ พระสงฆใชถว�ยโอว�ทแกองคพระมห�กษัตรย พระร�ชวงศ และเหล�ขนน�ง ข�ร�ชก�รใหประพฤตอย  ในกรอบของศลธรรมจรรย�

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

ภาพหนาซาย : พระพทธรปทรงเครองปางหามสมทร

สมัยอยธยาตอนกลางพพธภัณฑสถานแหงชาต  

พระนคร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 106/307

102พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 107/307

103

ฝ�ยอ�ณ�จักรเองยนยอมใหฝ�ยพทธจักรมอ�น�จสทธ ข�ดในก�รปกครองตนเองต�มหลักพระธรรมวนัย ทั งฝ�ยอ�ณ�จักรยังถอเปนภ�ระหน�ท  ในก�รอปถัมภคณะสงฆซ งเปนบคล�กรของฝ�ยพทธจักร ดังเชนก�รท พระมห�- กษัตรยทรงจัดระเบยบสังฆมณฑล ก�รพระร�ชท�นสมณศักด ใหพระสงฆ มคว�มเปนระเบยบในก�รบังคับบัญช�เพ อสร�งคว�มเปนเอกภ�พในคณะสงฆก�รกัลปน�อทศถว�ยทรัพย�กรต�งๆ ในแผนดนแกคณะสงฆ เชน ท ดน ข�รับใช ส�หรับวัดและพระสงฆ ปศสัตว และเสบยงอ�ห�ร นอกจ�กนั นฝ�ยอ�ณ�จักร ยังยอมรับใหพระสงฆเปนชนชั นพเศษในสังคม พระสงฆไดรับก�รยกเวนก�ร  เรยกเกณฑแรงง�นในระบบไพร ไดรับก�รยกเวนภ�ษอ�กรทั งจ�กทรัพยสนของวัดร�ยได และผลประโยชนของวัดดวย

อย�งไรกดคว�มสัมพันธในเชงก�รเมองระหว�งฝ�ยพทธจักรและอ�ณ�จักรในสมัยอยธย�ซ งเอ อประโยชนแกกันนั น เปนคว�มสัมพันธแบบ  แฝงเรน ไมปร�กฏชัดเจน ดังเชนก�รท วัดและคณะสงฆมบทบ�ทเปนท ค  มภัยส�หรับบคคลต�งๆ ท หนร�ชภัยไปบวช กจะส�ม�รถด�รงชวตตอไปไดเปนปรกตสข ปร�ศจ�กก�รคกค�มของฝ�ยอ�ณ�จักร หรอในขณะเดยวกันกปร�กฏหลักฐ�น ว�วัดกล�ยเปนฐ�นปฏบัตก�รท�งก�รเมองของพระร�ชวงศและขนน�งท คด ก�รท�รั ฐประห�รโคนอ�น�จฝ�ยอ�ณ�จักร โดยคณะสงฆ ในวัดนั นใหก�รสนับสนนเปนก�รแสดงนัยท จะ “เลอกข�ง” ท�งก�รเมอง หรอย งไปกว�นั น ยังปร�กฏ เหตก�รณท พระสงฆผ  ด�รงสมณศักด ชั นสงท มศษยโยมศรัทธ�ม�กจะกอก�ร รั ฐประห�รแลวข นเปนพระมห�กษัตรยเอง ดังในกรณของสมเดจพระเจ�ทรงธรรม(พ.ศ. ๒๑๕๔ - พ.ศ. ๒๑๗๑) พระมห�กษัตรยพระองคท  ๒๑ ซ งเดมเปน พระร�ชวงศในพระน�ม พระศรศลป ผ  ทรงผนวชเปนพระภกษอย ท วัดระฆังจนมคว�มรอบร  ท�งด�นพระไตรปฎกม�ก จนไดรับพระร�ชท�นเล อนสมณศักด  เปน พระพมลธรรมอนันตปรช� ปร�กฏมผ  ท นยมม�ฝ�กตัวเปนศษยโยมม�กนับเปนพระเถระท มบญบ�รมและอทธพลม�กในสังคมอยธย� ในแผนดนของสมเดจพระศรเส�วภ�คย บรรด�ศษยโยมของพระพมลธรรมไดซองสมกันท  วัดพระศรรัตนมห�ธ�ต แลวจงบกเข�ไปยังพระร�ชวังหลวงและจับสมเดจ  พระศรเส�วภ�คยน�ไปส�เรจโทษดวยทอนจนัทน แลวเชญพระพมลธรรม  อนันตปรช�ใหล�สกข�บท ข นเสวยร�ชสมบัตแหงกรงศรอยธย� เม อปข�ลพ.ศ. ๒๑๕๔ 

ภาพหนาซาย : ตพระ ไตรปฎก ลายรดนา

สมัยอยธยาตอนปลายพพธภัณฑสถานแหงชาต  

พระนคร

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 108/307

104พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

เทวราชผ  เปนพทธกษัตรย

พระมห�กษัตรยแหงกรงศรอยธย�ทรงมสภ�วะแหงคว�มเปนเทวร�ช�  ผ  มพระร�ชอ�น�จและพระร�ช�ภสทธ ลนพนเหนอชวตของอ�ณ�ประช�ร�ษฎร และเหนอกระบวนก�รก�หนดนโยบ�ยและก�รตัดสนใจท�งก�รเมอง ต�มอย�ง เทวร�ช�ในวัฒนธรรมเขมร แตพระร�ชอ�น�จและพระร�ช�ภสทธ นั นจ�ตองไดรับ ก�รถวงดลดวยธรรมะและอดมคตบ�งประก�รในพระพทธศ�สน� ห�ไมแลว อ�จน�ไปส ก�รท พระมห�กษัตรยจะปกครองบ�นเมองโดยลแกพระร�ชอ�น�จ ต�มอ�เภอพระร�ชหฤทัย โดยไมค�นงถงม�ตรฐ�นท�งศลธรรมจรรย� ซ งจะ เปนเหตน�พ�รัฐและบ�นเมองไปส คว�มเส อมได ธรรมะและอดมคตท�ง พระพทธศ�สน�เปนตัวแปรส�คัญท ชวยก�หนดพระร�ชสถ�นะอกด�นหน งและจ�กัดพระร�ชอ�น�จอันลนพนของพระมห�กษัตรยสมัยอยธย�

พระร�ชสถ�นะท พระมห�กษัตรยอยธย�ทรงไดรับก�รยกยองดวยอดมคต ในพระพทธศ�สน�นั นมแตกต�งหล�กหล�ย ข นอย กับองคพระมห�กษัตรย  รัชสมัยต�งๆ จะแสดงพระร�ชสถ�นะในอดมคต ในลักษณะใด พระร�ชสถ�นะ  ในอดมคตท ส�คัญคอ

๑. พระมห�กษัตรยทรงบ�รมเสมอดวยสมเดจพระสัมม�สัมพทธเจ�อดมคตดังกล�วน แมม ไดปร�กฏอย  ในพระพทธวจนะว�สมเดจพระสัมม�สัมพทธเจ� ทรงยกยองพระมห�กษัตรยว�มบ�รมเสมอเปนพระพทธเจ� จงพจ�รณ�ไดว� น�จะมท ม�จ�กคตคว�มเช อในพระพทธศ�สน�ทั งฝ�ยมห�ย�นและเถรว�ทซ งเช อกันว�พระพทธเจ�มไดมเพยงพระองคเดยวคอพระพทธเจ�ศรศ�กยมนแตมจ�นวนม�กม�ยมห�ศ�ล ทั งท ทรงตรัสร   ในมนษยโลกทั งในอดตและอน�คต

ท ทรงตรัสร  ในเทวโลกท เรยกว�พระเทวพทธเจ� หรอพระพทธเจ�ท ตรัสร  แลว ปลกพระองค ไปประทับอย ล�พังโดยม ไดทรงสั งสอนเวไนยสัตวท เรยกว�พระปจเจก พทธเจ� ดวยคตคว�มเช อดังกล�วน น�จะเปนบอเกดของอดมคตท เหนว�ก�รเปน ประมขสงสดในหม มนษยโลกนั นคอก�รมบ�รมอันย�กย งท บคคลธรรมด�ส�มัญ จะพงม เสมอนพระพทธเจ�ทรงไวซ งบ�รม ในก�รตรัสร   ได โดยพระองคเอง ทั งทรง ด�รงไวซ งคว�มเปน “ธรรมร�ช�” ในหม พระสงฆทั งปวง พระมห�กษัตรยแหง อ�ณ�จักรกัมพช�พระองคหน งคอพระเจ�ชัยวรมันท  ๗ (พ.ศ. ๑๗๒๔ - พ.ศ.๑๗๖๒) ผ  ทรงศรัทธ�มั นในพระพทธศ�สน�มห�ย�นนก�ยวัชรย�นกเคยทรงแสดง 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 109/307

105

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

พระร�ชสถ�นะของพระองคในฐ�นะเปนพระพทธเจ�พระองคหน งในมนษยโลก โดยเฉพ�ะก�รสร�งรปฉลองพระองคของพระองคเองในพระอรย�บถประทับ สม�ธร�บเหมอนพระพทธเจ� เรยกว� “พระชัยพทธมห�น�ถ” จ�นวนม�กกว� รอยองค เพ อพระร�ชท�นไปประดษฐ�นไวในศ�สนสถ�นของเมองต�งๆ ใน พระร�ชอ�ณ�เขต พระมห�กษัตรยแหงกรงศรอยธย�ตั งแตแรกสถ�ปน�ร�ชธ�น ยอมทรงค  นเคยกับอดมคตก�รมสถ�นะเสมอดวยพระพทธเจ�ท ปร�กฏอย ใน วัฒนธรรมเขมรสมัยพระเจ�ชัยวรมันท  ๗ ซ งเจรญอย  ไมน�นกอนหน�ก�รเกดข น ของนครรั ฐของคนไทยในล มแมน �เจ�พระย� ดังจะเหนไดจ�กพระบรมน�ม�ภ ไธย ของสมเดจพระบรมไตรโลกน�ถ (พ.ศ. ๑๙๙๑ - พ.ศ. ๒๐๓๑) พระมห�กษัตรย ล�ดับท  ๘ แหงกรงศรอยธย�กษัตรย ซ งค�ว� “บรมไตรโลกน�ถ” นั นหม�ยถง“พระผ  เปนท พ งของส�มโลก” อันเปนค�ท พระโบร�ณ�จ�รยใชเรยกสมเดจ พระสัมม�สัมพทธเจ�

พระมห�กษัตรยอยธย�อกจ�นวนหน งทรงใชค�ว� “สมเดจพระสรรเพชญ” ประกอบเปนพระบรมน�ม�ภไธย ในพระร�ชพงศ�วด�รกรงศรอยธย�นั นม พระมห�กษัตรยท ทรงไดรับก�รออกพระน�มเปนสมเดจพระสรรเพชญ ดังน 

สมเดจพระสรรเพชญท  ๑ คอ สมเดจพระมหาธรรมราชาธราช พระมห� กษัตรยพระองคท  ๑๗ (พ.ศ. ๒๑๑๒ - พ.ศ. ๒๑๓๓)

สมเดจพระสรรเพชญท  ๒ คอ สมเดจพระนเรศวรมหาราช พระมห�กษัตรยพระองคท  ๑๘ (พ.ศ. ๒๑๓๓ - พ.ศ. ๒๑๔๘)

สมเดจพระสรรเพชญท  ๓ คอ สมเดจพระเอกาทศรถ พระมห�กษัตรยพระองคท  ๑๙ (พ.ศ. ๒๑๔๘ - พ.ศ. ๒๑๕๓)

สมเดจพระสรรเพชญท  ๔ คอ สมเดจพระศรเสาวภาคย พระมห�กษัตรย

พระองคท  ๒๐ (พ.ศ. ๒๑๕๓ - พ.ศ. ๒๑๕๔)สมเดจพระสรรเพชญท  ๕ คอ สมเดจพระเจาปราสาททอง พระมห�กษัตรยพระองคท  ๒๔ (พ.ศ. ๒๑๗๒ - พ.ศ. ๒๑๙๙)

สมเดจพระสรรเพชญท  ๖ คอ สมเดจเจาฟาไชย พระมห�กษัตรย  พระองคท  ๒๕ (พ.ศ. ๒๑๙๙ เพยง ๒ วัน)

สมเดจพระสรรเพชญท  ๗ คอ สมเดจพระศรสธรรมราชา พระมห�กษัตรย พระองคท  ๒๖ (พ.ศ. ๒๑๙๙ เพยง ๓ เดอน)

สมเดจพระสรรเพชญท  ๘ คอ สมเดจพระเจาเสอ พระมห�กษัตรย  พระองคท  ๒๙ (พ.ศ. ๒๒๔๖ - พ.ศ. ๒๒๕๑)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 110/307

106พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 111/307

107

สมเดจพระสรรเพชญท  ๙ คอ สมเดจพระเจาอย หัวทายสระ พระมห�กษัตรยพระองคท  ๓๐ (พ.ศ. ๒๒๕๑ - พ.ศ. ๒๒๗๕)

อันค� “สมเดจพระศรสรรเพชญ” น  เปนค�ท พระอรรถกถ�จ�รยผ  แตง คัมภรพระพทธศ�สน�ตั งแตโบร�ณก�ลใชเรยกสมเดจพระสัมม�สัมพทธเจ�นอกจ�กนั นในสมัยอยธย�ยังเร มมก�รก�หนดธรรมเนยมใหข�ทลละอองธลพระบ�ทในร�ชส�นักและร�ษฎรทั งหล�ยเรยกองคพระมห�กษัตรยว� “สมเดจพระพทธเจ�อย หัว” และเรยกพระร�ชโอรสอันประสตแตสมเดจพระอัครมเหสว� “สมเดจหนอพระพทธเจ�” หรอ “สมเดจหนอพทธ�งกร”

๒. พระมห�กษัตรยคอพระโพธสัตวผ  เสดจอบัตม�เพ อทรงสั งสมบ�รม

เพ อก�รไดบรรลเปนพระสัมม�สัมพทธเจ�ในอน�คตก�ลเบ องหน� อดมคตน  น�จะมท ม�จ�กพระพทธวจนะท สมเดจพระสัมม�สัมพทธเจ�ทรงเทศน�โดยยกเร องช�ดกต�งๆ ข นส�ธกหัวขอธรรมต�งๆ ซ งไดรับก�รบันทกไว ในพระสตรต�งๆ ในพระไตรปฎก มเร องช�ดกหล�ยพระช�ตท พระโพธสัตวเสวยพระช�ตเปนกษัตรย ผ   ไดบ�เพญบ�รมต�งๆ อันลวนเปนบ�รมขั นสง เพ อสั งสมให ไดเสวย พระช�ตท สงย งข นไป พระเจ�ชัยวรมันท  ๗ แหงอ�ณ�จักรกัมพช�โบร�ณนั นนอกจ�กทรงแสดงพระองคเปนพระพทธเจ�ในมนษยโลกแลว พระร�ชจรย�นวัตร ท  ไดรับก�รบันทกไว ในจ�รกยังแสดงถงลักษณะของ “โพธสัตวจรย�” คอกษัตรย ผ  ทรงบ�เพญเมตต�และท�นบ�รมอย�งอกฤษฎ โดยเฉพ�ะก�รโปรดใหสร�งท พัก ส�หรับคนเดนท�งท เรยกว� “ธรรมศ�ล�” ต�มถนนหนท�งท เช อมเมองต�งๆ

 ในร�ชอ�ณ�จกัร ทั งยังโปรดใหสร�ง “อโรคย�ศ�ล” หรอสถ�นพย�บ�ลอกหล�ยแหง ค กันกับธรรมศ�ล�

พระมห�กษัตรยแหงกรงศรอยธย�ท ทรงแสดงพระร�ชสถ�นะคว�มเปน 

พระโพธสัตวอย�งชัดเจนคอสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ. ๑๙๙๑ - พ.ศ.๒๐๓๑) นอกจ�กพระบรมน�ม�ภ ไธยจะสะทอนถงพระร�ชสถ�นะอันทรงบ�รม เปนพระพทธเจ�แลว พระองคยังทรงใหคว�มส�คัญกับ “โพธสัตวจรรย�” อย�งย ง โปรดเกล�ฯ ใหหลอรปพระโพธสัตวห�รอยพระช�ต ประดษฐ�นไว ในวัดพระศร สรรเพชญ ทั งยังทรงยกเร องมห�เวสสันดรช�ดก อันเปน “มห�ช�ต” คอพระช�ต สดท�ยของพระโพธสัตวกอนจะเสดจอบัตเปนพระพทธเจ�ข  นใหปร�ชญ  ร�ชบัณฑตในร�ชส�นักรวมกันแตงเปนเร อง “มห�ช�ตค�หลวง” ส�หรับให  

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

ภาพหนาซาย : รปสลักไมบนบานประตของ

วัดพระศรสรรเพชญ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 112/307

108พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ร�ชบัณฑตสวดในเทศก�ลเข�พรรษ� เปนสัญลักษณของก�รบ�เพญบ�รมดจ  พระโพธสัตวของพระมห�กษัตรยอยธย� 

๓. พระมห�กษัตรยคอพระเจ�จักรพรรดร�ช อดมคตน ม�จ�ก จักกวัตตสตร อันเปนพระสตรท  ๓ แหงทฆนก�ย ป�ฏกวรรค ในพระสตตันตปฎก ท พระพทธเจ�ตรัสสอนภกษทั งหล�ยใหพ งตน คอ พ งธรรม ดวยก�รเจรญสตปฏฐ�น ๔ ซ งจะท�ให ไดช อว�เปนผ  ด�เนนอย  ในแดนของตนเองท สบม�แตบด� จะมแตคว�มดง�ม เจรญข นไมเปดชองใหแกม�ร เชนเดยวกับพระเจ�จักรพรรดท ทรงประพฤตต�มหลักจักรวรรดวัตร อันสบกันม�แต บรรพชนของพระองค ยอมท�ใหจักรรัตนะบังเกดข นม�เองเปนสัญลักษณของคว�มเปนกษัตรยผ  ย งใหญเหนอกษัตรย  ทั งหล�ย พระพทธศ�สน�เถรว�ทมคตว�พระเจ�จักรพรรดร�ชมสถ�นะคว�มเปน“พระมห�สมมตร�ช” คอห�ไดม�จ�กก�รอวต�รของเทพเจ�ม�เกดในพ นพภพไม แตม�จ�กหลักก�ร “อเนกชนนกรสโมสรสมมต” คอก�รไดรับก�รยอมรับจ�กมห�ชนใหข นเปนกษัตรยดวยเหนว�เปนผ  มบญบ�รม 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 113/307

109

อดมคตก�รเปนพระจักรพรรดร�ชในท�งพระพทธศ�สน�เถรว�ทนั น ยังเปน เร องเฉพ�ะตัวบคคลท บ�เพญบ�รมในด�นคณธรรมท ยังคว�มเปนธรรมใหแกมวลมนษย จงไมใชเปนเร องท บคคลอ นใดไมว�จะเปนเช อส�ยหรอลกหล�นจะสบทอดไดง�ยๆ ถ�ห�กไมบ�เพญบ�รมม�แลวอย�งเพยงพอจนเปนท ตระหนัก และยอมรับของคนทั งหล�ย ลักษณะเชนน ท�ใหคตก�รสบสันตตวงศในสังคม  พทธเถรว�ทกล�ยเปนส งไมเปนจรง โดยเฉพ�ะในสมัยอยธย�นั น แมว�พระมห�- กษัตรยบ�งพระองคจะสบเช อส�ยม�จ�กพระร�ชบด�ท  ไดรับก�รยกยองว�เปน พระเจ�จักรพรรดร�ชกต�ม กอ�จจะเสยร�ชบัลลังก ไปใหแกบคคลท  ไม ใชเช อส�ยห�กบคคลนั นเปนผ  ทรงคณธรรมเปนท ยอมรับของมห�ชนว�เปนผ  มบญบ�รม และคณธรรมอันเย ยมยอด

๔. พระมห�กษัตรยคอพระธรรมร�ช� พระร�ชสถ�นะธรรมร�ช�นั น  โดยแทจรงคอก�รส�แดงนัยว�พระมห�กษัตรยผ  ทรงบ�รมจักตองทรงเปน  ผ  ประพฤตธรรม และมพระร�ชภ�ระในก�รปกปองค  มครองม�ตรฐ�นท�ง ศลธรรมจรรย�ของบ�นเมอง จงจะเหนไดว�พระมห�กษัตรยสมัยอยธย�นั น ทรงมกรอบส�หรับควบคมก�รปฏบัตพระองคคอร�ชธรรมอันม�จ�กพระพทธ  วจนะในพระสตรต�งๆ เชน ทศพธราชธรรม ๑๐ จักรวรรดวัตร ๑๒ และ 

ภาพหนาซาย :

วัดราชบ รณะ สรางในสมัยอยธยาตอนตน มพระวหาร

หลวงอยทางดานหนาของปรางคประธาน

เปนวัดทขดพบของมคา   ในราชสานกัจานวนมาก

ตั งแตเครองราชกกธภัณฑ  เครองราชปโภค

พระมงกฎ พระแสงดาบรวมทังพระพทธรป  และพระพมพ ฯลฯ

ภาพหนาขวา :พระพทธรปทรงเครอง

 ใหญในพระอ โบสถวัดหนาพระเมร พทธลักษณะสมัย

อยธยาตอนปลาย

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 114/307

110พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ราชสังคหวัตถ ๔  กับทั งทรงตองด�รงพระองคอย ในหรโอตัปปะ คอคว�ม ละอ�ยชั วกลัวบ�ป

คว�มเปนพทธกษัตรยของพระเจ�แผนดนอยธย�นั นไม ไดมคว�มหม�ยแต

เพยงก�รเปนพระมห�กษัตรยท ทรงนับถอพระพทธศ�สน�และประพฤตพระองค ต�มร�ชธรรมในพระพทธศ�สน� หรอแสดงพระร�ชสถ�นะต�มลักษณะของ พระมห�กษัตรยในอดมคตของพระพทธศ�สน�เท�นั น แตยังหม�ยรวมไปถง  ก�รรับพระร�ชภ�ระต�งๆ ในก�รอปถัมภพระพทธศ�สน� ก�รสร�งคว�มเจรญ เปนปกแผนมั นคงใหแกองคประกอบต�งๆ ของพระพทธศ�สน� คอศ�สนธรรมศ�สนบคคล ศ�สนวัตถ และศ�สนพธ ในร�ชอ�ณ�จกัร ในก�รท�ใหพระร�ชภ�ระน  บรรลผล พระมห�กษัตรยสมัยอยธย�แตละรัชก�ลทรงมบทบ�ทท แตกต�งกันไป

มทั งท เหมอนและแตกต�งไปจ�กบทบ�ทของพระมห�กษัตรยส โขทัยและล�นน�

เทวราชผ  เปนปราชญร  ธรรม ก�รท พระมห�กษัตรยอยธย�มพระร�ชภ�ระในก�รสร�งสรรคอ�รยธรรม 

พระพทธศ�สน�แบบเนนคว�มเจรญของศ�สนวัตถม�กกว�คว�มเจรญของ  ศ�สนธรรมในร�ชอ�ณ�จักรนั น ท�ใหบทบ�ทของพระมห�กษัตรยในฐ�นะ ปร�ชญร  ธรรมดังเชนในรั ฐส โขทัยลดนอยถอยลง ในประวัตศ�สตรสมัยอยธย�นั นมพระมห�กษัตรยเพยงสองพระองคเท�นั นท ทรงมบทบ�ทของ “ปร�ชญร  ธรรม”ผ  มคว�มร  แตกฉ�นในพระไตรปฎกธรรม ถงขั นทรงเปนครผ  สอนพระปรยัตธรรม หรอส�ม�รถน�คว�มร  อันแตกฉ�นในพระสตรต�งๆ นั นไปทรงพระร�ชนพนธ วรรณคดท�งพระพทธศ�สน�ได คอสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ. ๑๙๙๑ -พ.ศ. ๒๐๓๑) และสมเดจพระเจาทรงธรรม (พ.ศ. ๒๑๕๔ - พ.ศ. ๒๑๗๑)

 สมเดจพระบรมไตรโลกน�ถทรงพระร�ชนพนธมห�ช�ตค�หลวงรวมกับ 

นักปร�ชญร�ชบัณฑต ณ เมองพระพษณ โลก เม อ พ.ศ. ๒๐๒๕ เร องมห�ช�ต ค�หลวงคอเร องมห�เวสสันดรช�ดกแตละกัณฑ กวจะแตงดวยฉันทลักษณท  ต�งกัน เชน ร�ยโบร�ณ ฉันท โคลง เปนตน และก�รแตงเรยกว�แปลยกศัพท กล�วคอข นตนวรรคดวยภ�ษ�บ�ลแลวแปลเปนภ�ษ�ไทยสลับกันไปทกวรรค เม อ

แตงเสรจแลวกโปรดใหน�ม�อ�นตรวจท�นแก ไขและคดท�นองสวดอย�งวจตรพสด�ร มห�ช�ตค�หลวงน  ไม ใชส�หรับพระเทศน แต ใหร�ชบัณฑตกรมธรรมก�ร

ภาพหนาขวาบน :วัดมหาธาต เปนหน งในวัด

 ในเขตอทยานประวัตศาสตร

พระนครศรอยธยา เปนวัดท ประดษฐานพระบรมธาต  ใจกลางพระนคร และเปน ท พานักของสมเดจ พระสังฆราช ฝายคามวาส วัดแหงน  ไดรับการบรณะและดแลตลอดเวลา จวบจนถกทาลายลง หลังเสยกรงครั งท  ๒

ภาพหนาขวาลาง :ภาพเขยนส ในพระตาหนักสมเดจพระพทธโฆษาจารย 

 ในวัดพทไธศวรรย เปนภาพหม เทวดา นักพรต นมัสการพระพทธบาท และเรอสาเภาตอนพระพทธโฆษาจารย

 ไปลังกา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 115/307

111

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 116/307

112พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 117/307

113

คอ ขนทนบรรณ�ก�รและขนธ�รก�นัล พรอมกับผ  ชวยอก ๒ น�ยใชสวดถว�ย  ใหพระมห�กษัตรยทรงสดับทกวันพระในระหว�งเข�พรรษ� ในวห�รหลวงวัด  พระศรสรรเพชญ 

สมเดจพระเจ�ทรงธรรมเปนผ  มคว�มแตกฉ�นในพระไตรปฎกตั งแตยังทรงอย  ในสมณเพศ พระร�ชพงศ�วด�รกล�วว� ภ�ยหลังปร�บด�ภเษกพระองคกยังเสดจลงพระท นั งจอมทอง ในบรเวณวัดพระศรสรรเพชญเพ อบอกบ�ลแกพระสงฆส�มเณรทกวัน มพระเณรในวัดต�งๆ ผลัดกันเข�ม�เรยนเปนประจ� นอกจ�กนั นยังปร�กฏในพระร�ชพงศ�วด�รว�สมเดจพระเจ�ทรงธรรมทรงพระร�ชนพนธก�พยมห�ช�ตค�หลวง เม อ พ.ศ. ๒๑๗๐ สมเดจพระเจ�บรมวงศเธอ กรมพระย�ด�รงร�ช�นภ�พทรงสันนษฐ�นว�น�จะเปนก�พยมห�ช�ตท ตกทอดม�ถงปจจบัน

แตตนฉบับท เหลอตกทอดม�ไมครบทกกัณฑ

เทวราชผ  อปถัมภสังฆมณฑล

ก�รท พระมห�กษัตรยไทยในสมัยอยธย�ทรงด�รงพระร�ชสถ�นะ  อันสงสงดจเทวร�ช�ต�มอย�งวัฒนธรรมเขมรท รับม�ใชตั งแตแรกสถ�ปน� ร�ชอ�ณ�จักรนั น พระมห�กษัตรยทรงสร�งคว�มชอบธรรมของพระร�ชสถ�นะ อันย งใหญและทรงไวซ งพระร�ชอ�น�จเปนท ลนพนน ดวยบทบ�ทของก�ร เปนพทธศ�สนปถัมภก เทวร�ช�ผ  ทรงเค�รพในพระศรรัตนตรัยและประพฤต  พระองคอย ในร�ชธรรมจะพงไดรับก�รยอมรับพระร�ชสถ�นะอันสงสงท�ง  ก�รปกครองนั นจ�กสถ�บันพระพทธศ�สน� โดยเฉพ�ะจ�กพระสงฆซ งเปน“ศ�สนบคคล” ในพระพทธศ�สน� เปนคว�มจ�เปนอย�งย งท พระมห�กษัตรย ตองทรงไดรับก�รยอมรับและคว�มรวมมอในก�รบรห�รจัดก�รบ�นเมองจ�ก  คณะสงฆ เพร�ะคณะสงฆเปนกล มบคคลท เปนศนยรวมคว�มเค�รพและศรัทธ�ของอ�ณ�ประช�ร�ษฎรในร�ชอ�ณ�จักร ห�กคณะสงฆนั นยอมรับในองค  พระมห�กษัตรยกจะสงผลต�มไปส ก�รท พระมห�กษัตรยจะทรงไดรับคว�มเค�รพ จ�กร�ษฎรดวย พระมห�กษัตรยในสมัยอยธย�จงถอเปนพระร�ชภ�ระส�คัญ   ในก�รพระร�ชท�นพระบรมร�ชปถัมภแกคณะสงฆ ในร�ชอ�ณ�จักร

สถ�บันสงฆมคว�มส�คัญตอสั งคมไทย มหน�ท อบรมศลปวทย�ก�รแก 

คนในสังคม ตั งแตเจ�น�ย ขนน�ง ไพร และท�ส มหน�ท เปนคนกล�งเช อมระหว�ง 

ภาพหนาซาย : พระมงคลบพตร เปนพระพทธรป 

ขนาดใหญหลอดวย ทองสัมฤทธองคเดยวใน

ประเทศไทย ลงรักปดทอง มแกนเปนอฐ สวนผวนอก บดวยสารด ทาเปนทอนๆมาเชอมกัน สง ๑๒.๕๔ เมตร

หนาตักกวาง ๔ วาเศษประดษฐานอยในวหาร

พระมงคลบพตรจังหวัดพระนครศรอยธยา

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 118/307

114พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

วัดใหญชัยมงคล เดมช อ วัดปาแกว สรางโดย พระเจาอ ทอง

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 119/307

115

พระมห�กษัตรย เจ�น�ย ขนน�ง ไพร และท�ส สถ�บันสงฆเปนท รวมของ ชนชั นต�งๆ จัดเปนศนยกล�งของสังคม พระสงฆม ฐ�นะเปนผ  น�สังคมท�งออม ในพระไอยก�รศักดน�พลเรอน ก�หนดศักดน�ของพระสงฆตั งแต ๑๐๐ - ๒,๔๐๐ โดยพระมห�กษัตรยทรงมอ�น�จในก�รแตงตั งสมณศักด หรอถอดถอนได พระสงฆ  ไมตองถกเกณฑแรงง�น พระสงฆยังไดรับผลประโยชนจ�กไพรท เปนเดกวัด ท�สเชลย นักโทษ ซ งพระมห�กษัตรย เจ�น�ย ขนน�ง อทศถว�ยเพ อใหชวยท�ง�นรับใชกจก�รของวัดและปรนนบัตพระสงฆ 

ก�รท ร�ชอ�ณ�จักรขย�ยตัวไปม�กกว�ในสมัยสโขทัยยอมหม�ยถง  ก�รเพ มจ�นวนประช�กรและคว�มหล�กหล�ยของชมชนในรัฐต�มไปดวยขณะเดยวกันจ�นวนวัดและพระสงฆ ในร�ชอ�ณ�จักรกเพ มข นต�มก�รขย�ยตัว ของรัฐและชมชน พระมห�กษัตรยแหงกรงศรอยธย�จงตองทรงว�งนโยบ�ย  ท รัดกมในก�รพระร�ชท�นอปถัมภคณะสงฆ เร มตนแตก�รจัดระเบยบบรห�ร  สังฆมณฑลในร�ชอ�ณ�จักรท ขย�ยอ�ณ�เขตข นนั น เพ อใหคณะสงฆมบรรทัดฐ�นของวัตรปฏบัตเปนอันหน งอันเดยวกันทั วพระร�ชอ�ณ�เขต เปนท เจรญศรัทธ� แกร�ษฎรทั งหล�ย พระมห�กษัตรยทรงจัดระเบยบบรห�รคณะสงฆโดยม  พระบรมร�ชวนจฉัยเลอกสรรพระเถระผ  มอ�ว โส กอปรดวยศล�จ�รวัตรอันง�ม เปนท ทรงพระร�ชศรัทธ� ใหข นด�รงสมณศักด และรับภ�รธระบรห�รจัดก�ร  คณะสงฆในเขตพ นท ต�งๆ ทั วพระร�ชอ�ณ�เขต สังฆมณฑลจงมคว�มเปน  เอกภ�พในฐ�นะฝ�ย “พทธจักร” ท มประสทธภ�พในก�รจรรโลงพระพทธศ�สน�และรวมมอกับฝ�ยอ�ณ�จักรอันมพระมห�กษัตรยเปนประธ�นในก�รปกครอง บ�นเมองและจรรโลงสังคมได

ก�รพระร�ชท�นพระบรมร�ชปถัมภคณะสงฆดวยก�รจัดระเบยบ  สังฆมณฑลในสมัยอยธย�นั นมพัฒน�ก�รซับซอนม�กกว�สมัยสโขทัย ดวย

 เหตท พระร�ชอ�ณ�เขตกว�งใหญม�กข น จ�นวนวัดและพระสงฆเพ มม�กข นกับทั งมพระสงฆเดนท�งออกไปยังลังก�ทวปเพ อตดต�มศกษ�คว�มก�วหน�ของ คณะสงฆข�งโนน และน�พัฒน�ก�รท เกดข นนั นกลับม�ปรับปรงระบบระเบยบใน หม สงฆ ในร�ชอ�ณ�จักรอยธย� ดังจะเหนไดว�ในสมัยอยธย�มคณะสงฆลังก�วงศ คณะใหมเกดข นอกคณะคอ “คณะป�แกว” สบเน องจ�กเม อ พ.ศ. ๑๙๖๕ พระเถระช�วล�นน� ๗ รป พระเถระช�วอยธย� ๒ รป และพระเถระช�วเขมร

๑ รป เดนท�งไปยังลังก�ทวปและไดอปสมบทแปลงเปนสงฆในนก�ยสหลภกข 

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 120/307

116พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 121/307

117

 ในอทกสม�แมน �กัลย�ณ ในส�นักพระวันรัตนมห�เถระ หลังก�รอปสมบท   ใหมแลวคณะสงฆชดน กอย ศกษ�พระธรรมวนัยและปฏบัตศ�สนกจในลังก�ทวป น�นหล�ยปจงเดนท�งกลับ ข�กลับไดนมนตพระเถระช�วลังก�ม�ดวย ๒ รปเม อถงพระนครศรอยธย�แลวต�งกแยกย�ยกันกลับไปยังดนแดนของตนเพ อ เผยแผพระพทธศ�สน�นก�ยสหลภกขท ศกษ�ม�ใหมนั น ส�หรับพระสงฆ  ช�วอยธย�ไดตั งนก�ยข นม�ใหมเรยกว� “คณะป�แกว” อันน�จะม�จ�กน�ม“วนรัตน” ของพระเถระลังก�ผ  เปนอปชฌ�ย ท แปลต�มตัวศัพทว� “ป�แกว”คณะป�แกวยังไดรับก�รจัดตั งท เมองนครศรธรรมร�ชและพัทลงท�งภ�คใตดวย คณะสงฆป�แกวมวัตรปฏบัตเครงครัด เปนท เจรญศรัทธ�ทั งจ�กพระมห�กษัตรย อยธย�และอ�ณ�ประช�ร�ษฎรอย�งม�ก คณะป�แกวจงเปนคณะสงฆหลักท พระ มห�กษัตรยอยธย�ตั งแตรัชก�ลสมเดจพระบรมร�ช�ธร�ชท  ๒ (เจ�ส�มพระย�

พ.ศ. ๑๙๖๗ - พ.ศ. ๑๙๙๑) ทรงยดถอในก�รจดัระเบยบสังฆมณฑลในร�ชอ�ณ�จกัร

พระราชพงศาวดาร ฉบับพระราชหัตถเลขา (พมพ พ.ศ. ๒๔๕๕) เปน หลักฐ�นส�คัญท แสดงใหเหนว�พระมห�กษัตรยไทยในสมัยอยธย�อ�จทรงมบทบ�ทในก�รท�ใหเกดคณะสงฆกล มใหมข นในร�ชอ�ณ�จักรได ห�กพระองคมพระร�ชศรัทธ�ในพระเถระรปหน งรปใดเปนพเศษ พระร�ชพงศ�วด�รกล�วถงเหตก�รณก�รแบงแยกคณะสงฆ ในร�ชอ�ณ�จักรอยธย�ออกเปน ๒ คณะว�เกดข นในรัชสมัยสมเดจพระมห�ธรรมร�ช�ธร�ช ร�ว พ.ศ. ๒๑๒๗ พระองคมพระร�ชศรัทธ�ในพระมหาเถรคันฉอง พระเถระช�วมอญซ งพระนเรศร�ชโอรสของพระองค (ในก�ลตอม�ข นครองร�ชยเปนสมเดจพระนเรศวรเปนเจ�) ทรงศรัทธ�อ�ร�ธน�ม�แตกรงหงส�วด จงทรงสถ�ปน�พระมห�เถรคันฉองเปนสมเดจพระสังฆร�ชในร�ชทนน�ม “สมเดจพระอรยวงศญาณ” สถต ณ วัด พระมห�ธ�ต ในครั งนั นคณะสงฆจงแยกเปน ๒ คณะ คอ คณะเหนอใหข นตอ

สมเดจพระอรยวงศญ�ณ วัดพระมห�ธ�ต และคณะใตข นตอสมเดจพระพนรัตน หรอสมเดจพระสังฆร�ชต�แหนงเดม แหงคณะป�แกว อย�งไรกต�ม มขอถกเถยง ในหม นักวช�ก�รประวัตศ�สตรว� พระมห�เถรคันฉองเปนพระมอญ แมจะปร�กฏว�มศล�จ�รวัตรและทรงคณอันเปนท ทรงเค�รพของพระมห�กษัตรยม�ก แต ในท�งปฏบัตแลวอ�จไดรับพระร�ชท�นสถ�ปน�เปนสมเดจพระสังฆร�ช�เพยงในต�แหนงกตตมศักด  และอ�จปกครองเฉพ�ะคณะสงฆมอญเท�นั น มไดมฐ�นะ ในก�รปกครองคณะสงฆ ไทย

หนาซายภาพบน :วัดพระราม มพระปรางคขนาดใหญ สถาปตยกรรม

สมัยอยธยาตอนตนทไดรับ

อทธพลของขอมเมองละโว (ลพบร)

หนาซายภาพลาง :วัดกฏดาว มพระวหาร  

ขนาดใหญ ชองหนาตางและประตประดับลายปนปนรป

มณฑปยอดปรางค เปนลักษณะเดนในสมัย

อยธยาตอนปลาย

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 122/307

118พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 123/307

119

ก�รบรห�รจัดก�รคณะสงฆของพระมห�กษัตรยตั งแตชวงกล�งสมัย  อยธย� ตั งแตรัชก�ลสมเดจพระมห�ธรรมร�ช�นั น สันนษฐ�นว�พระมห�กษัตรย ทรงแบงคณะสงฆ ในร�ชธ�นออกเปน ๓ คณะ คอ 

๑. คณะคามวาสฝายขวา มสมเดจพระพนรัตวัดป�แกวเปนเจ�คณะใหญ มพระฐ�น�นกรม ๑๑ รป มพระร�ช�คณะเจ�อ�ว�สพระอ�ร�มหลวงในร�ชธ�น เปนเจ�คณะรอง ๑๗ รป มอ�น�จควบคมดแลคณะสงฆในหัวเมองปกษใตซ งก�หนดใหมต�แหนงพระครหัวเมอง ๕๖ รป ส�หรับเมองร�ชบร เพชรบรนครศรธรรมร�ช และจันทบร ใหมพระสังฆร�ช�ปกครองคณะสงฆ 

๒. คณะคามวาสฝายซาย สมเดจพระอรยวงศ�สังฆร�ช�ธบด วัดพระ

มห�ธ�ตเปนเจ�คณะใหญ มพระฐ�น�นกรม ๑๐ รป มพระร�ช�คณะเจ�อ�ว�สพระอ�ร�มหลวงในร�ชธ�นเปนเจ�คณะรอง ๑๗ รป มต�แหนงพระครข นไปจัดก�รคณะสงฆ ในหัวเมองฝ�ยเหนอ ๒๔ รป ในจ�นวนน  เมองลพบร พษณ โลกส โขทัย สว�งคบร และนครร�ชสม�มพระสังฆร�ช�ปกครองคณะสงฆ 

๓. คณะอรัญวาส มพระพทธ�จ�รย วัดโบสถร�ชเดชะเปนเจ�คณะใหญ มภ�รธระในก�รปกครองคณะสงฆฝ�ยสมถวปสสน� ทั งในร�ชธ�นและหัวเมองมพระร�ช�คณะเจ�อ�ว�สวัดฝ�ยอรัญว�สเปนเจ�คณะรอง ๗ รป ใหมต�แหนงพระครฝ�ยวปสสน� พระครเจ�คณะส�มัญ และพระครเจ�คณะล�วข นอย ในปกครองดวย 

นอกจ�กก�รจัดแบงคณะพระสงฆแลว ยังทรงก�หนดระบบก�รพระร�ชท�น  ตั งสมณศักด พระสงฆในร�ชอ�ณ�จักรดวย ระบบสมณศักด ในสมัยอยธย�ม

๓ ระดับ คอระดับพระครและสังฆร�ช�นั น ยังคงใชต�มแบบสโขทัย แตทรง 

เพ มต�แหนงสมเดจพระสังฆร�ช ด�รงต�แหนงประมขสงฆทั วร�ชอ�ณ�จักรและก�หนดใหมต�แหนงพระสังฆร�ช� ส�หรับว�ก�รคณะสงฆ ในหัวเมองใหญๆทั วพระร�ชอ�ณ�เขต สวนต�แหนงพระครนั นว�ก�รคณะสงฆในหัวเมองเลกหรอเปนเจ�อ�ว�สครองพระอ�ร�มหลวงในร�ชธ�น ตอม�จงมก�รยกต�แหนงพระคร ใหสงเสมอกับพระสังฆร�ช�ในหัวเมองใหญ ท เรยกว� “พระร�ช�คณะ”สบม�จนทกวันน  

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

ภาพหนาซาย :เจดยภเขาทอง สันนษฐานวา

เดมเปนวัดทสรางข นกลางท งนาในรัชสมัยสมเดจ

พระราเมศวร เม อป พ.ศ. ๑๙๓๐ และเม อป พ.ศ. ๒๑๑๒ หลังจาก

พระเจาบเรงนองแหงเมองหงสาวด ไดยกทัพเขามาต

กรงศรอยธยาไดสาเรจ จงไดสรางพระเจดย ใหญแบบมอญ

ข นไวเปนอนสรณท ขางวัดน  

 ในรัชสมัยพระเจาอย หัวบรมโกศ ไดทาการปฏสังขรณองคเจดย ใหม เปลยนรปจากเจดยมอญเปนรปเจดยยอมม 

 ไมสบสองท กาลังนยมอย  ในขณะนั น สวนฐาน

ยังเปนศลปะมอญอย 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 124/307

120พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

นอกจ�กพระมห�กษัตรยจะทรงจัดระเบยบก�รปกครองสังฆมณฑล   ในร�ชอ�ณ�จักรและระบบก�รพระร�ชท�นตั งสมณศักด พระสงฆแลว ยังพบว�พระมห�กษัตรยอยธย�บ�งรัชก�ลมพระบรมร�โชบ�ยในก�ร “คัดกรอง”กลบตรท จะขอเข�บวชเปนพระภกษส�มเณร โดยเฉพ�ะกล มคนท ขอบวชโดย

มไดมคว�มตั งใจจรง แตตองก�รอ�ศัยก�รอย ในสมณเพศเพ อหลบเล ยงภ�ระ  ในก�รเข�รับร�ชก�รต�มระบบไพร ในรัชสมัยสมเดจพระน�ร�ยณมห�ร�ช(พ.ศ. ๒๑๙๙ - พ.ศ. ๒๒๓๑) มผ  หลบเล ยงก�รเข�รับร�ชก�รไปบวชเรยนกันม�กพระมห�กษัตรยจงทรงออกม�ตรก�รใหมก�รสอบคว�มร  พระภกษส�มเณรท ม�บวช มพระสงฆส�มเณรท บวชโดยไมมคว�มร  พ นฐ�นในพระพทธศ�สน� ถกบังคับใหล�สกข�เปนอันม�ก ตอม�ในรัชสมัยสมเดจพระเจ�อย หัวบรมโกศ(พ.ศ. ๒๒๗๕ - พ.ศ. ๒๓๐๑) ทรงก�หนดเปนประเพณว� บคคลท เข�รับร�ชก�ร เปนขนน�งนั น ก�รจะทรงตั งใหผ  นั นมบรรด�ศักด  ตองเปนผ  ท  ไดบวชเรยนม�แลว จงจะทรงแตงตั ง พระบรมร�ชปถัมภท พระมห�กษัตรยอยธย�พระร�ชท�นแก คณะสงฆนั น ม ไดเกดข นแตเพยงกับคณะสงฆ ไทยเท�นั น

 ในบ�งรัชก�ลยังปร�กฏหลักฐ�นว�ทรงรับพระร�ชภ�ระในก�รฟ  นฟ คณะสงฆในต�งแดนดวย ในรัชสมัยสมเดจพระเจ�อย หัวบรมโกศท�งลังก�ทวปเกดสญส นพทธศ�สนวงศ เม อ พ.ศ. ๒๒๙๓ พระเจ�กตตร�ชสงหะ กษัตรยลังก� ในขณะนั น ทรงสงทตม�ทลขอพระสงฆจ�กกรงศรอยธย�ไปฟ  นฟคณะสงฆท ลังก�ทวป สมเดจพระเจ�อย หัวบรมโกศจงทรงสงพระสมณทตไทยจ�นวน ๑๐ รปมพระอบ�ลเถระ วัดธรรม�ร�มเปนหัวหน� เดนท�งไปยังลังก�ทวปเพ อบรรพช�อปสมบทกลบตรช�วลังก�ถงส�มพันคน ณ เมองแคนด ส�มเณรสรณังกรซ งไดรับ ก�รอปสมบทในครั งน  ไดรับก�รสถ�ปน�จ�กกษัตรยลังก�ใหเปนสมเดจพระสังฆร�ช จงไดเกดคณะสงฆนกายสยามวงศ หรออบาลวงศ ข นในลังก�

เทวราชาผ  บันดาลความร งเรองของงานพทธศลป ตลอดระยะเวล� ๔๑๗ ปท ร�ชธ�นศรอยธย�เปนศนยกล�งของ 

สย�มประเทศ พระมห�กษัตรยผ  เปนเทวร�ช�มพระร�ชภ�ระส�คัญในก�ร สร�งง�นพทธศลปข นเปนศ�สนวัตถในพระพทธศ�สน� ก�รสร�งถ�วรวัตถนั น นอกจ�กจะสะทอนพระร�ชศรัทธ�ของพระมห�กษัตรยท มพระร�ชประสงค จะทรงบช�พระศรรัตนตรัยด วยก�รสร�งคว�มอลังก�รใหร�ชธ�นของพระองค เตมไปดวยวัดว�อ�ร�มใหญนอยแลว ยังเปนก�รอปถัมภบ�รงคณะสงฆผ  เปน ก�ลังในก�รสบทอดและจรรโลงพระพทธศ�สน� ใหพระสงฆปลอดจ�กคว�มกังวล 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 125/307

121

ทั งปวงในเร องท จ�พรรษ�และปจจัยส ในก�รด�รงชพ ซ งจะท�ใหพระสงฆม เวล�ใหกับก�รศกษ�พระธรรมวนัยและก�รปฏบัตศ�สนกจอย�งเตมก�ลังนอกจ�กนั นก�รสร�งวัดว�อ�ร�ม เจดยวห�ร และพระพทธปฏม�ท เกดข นอย�ง เอกเกรกตลอดสมัยอยธย�ยังเปนก�รส�แดงบญบ�รมและสทธธรรมในก�ร

ปกครองบ�นเมองของพระมห�กษัตรยดวย

สมเดจพระร�ม�ธบดอ ทองผ  ทรงสถ�ปน�พระนครศรอยธย� ทรงสถ�ปน� วัดส�คัญในร�ชธ�น ๒ วัดคอ วัดพทไธศวรรย ซ งทรงอทศพ นท  ในบรเวณต�บล เวยงเหลก อันเปนท ตั งพลับพล�กอนสร�งพระนคร ถ�วรวัตถท ส�คัญในวัดคอ พระปร�งคองค ใหญซ งสร�งต�มแบบง�นสถ�ปตยกรรมปร�งคเขมร พระวห�ร ใหญนอยประดษฐ�นพระพทธรปแกะสลักจ�กศล� วัดพทไธศวรรยเปนปฐม

อ�ร�มในสมัยอยธย� นอกจ�กนั นพระองคยังทรงสร�งวัดเจ�พญ�ไทข นในบรเวณเมองอโยธย�เดม ซ งในก�ลตอม�เปนศนยกล�งของคณะป�แกว

คตนยมในก�รสถ�ปน�พระมห�ธ�ตเจดยเปนศนยกล�งของบ�นเมองอันเปนคตในพระพทธศ�สน�เถรว�ทไดเข�ม�ส ร�ชธ�นศรอยธย�ตั งแตยคแรกสถ�ปน�ดวย ดังปร�กฏก�รสถ�ปน�พระปร�งคมห�ธ�ตองค ใหญต�มอทธพลสถ�ปตยกรรมเขมรโบร�ณ ในรัชก�ลสมเดจพระบรมร�ช�ธร�ชท  ๑ (ขนหลวงพะงั ว พ.ศ. ๑๙๑๓ - พ.ศ. ๑๙๓๑) ดังท กล�วถงในพระร�ชพงศ�วด�รว�

“ศักราช ๗๓๖ ขาลศก (พ.ศ. ๑๙๑๗) สมเดจพระบรมราชาธราชเจา และพระมหาเถรธรรมากัลญาณ แรกสถาปนาพระศรรัตนมหาธาต ฝายบรพทศหนาพระบรรพชั นสงหสงเสน ๓ วา” 

ก�รกอสร�งองคพระศรรัตนมห�ธ�ตข นม�ในรัชก�ลสมเดจพระบรม

ร�ช�ธร�ชท  ๑ ยังไมแลวเสรจบรบรณในแผนดนนั น ในรัชก�ลตอม�พระร�ชพงศ�วด�รกล�วถงเหตก�รณท สมเดจพระร�เมศวรทอดพระเนตรเหน “พระบรมส�รรกธ�ตเสดจป�ฏห�รย” ในร�ตรหน งเวล� ๑๐ ท ม จงทรงสร�งพระปร�งคมห�ธ�ตและเสน�สนะต�งๆ เพ มเตมจนส�เรจบรบรณเปนพระอ�ร�ม แลว ขน�นน�มว� “วัดมหาธาต” 

 ในรัชสมัยของสมเดจพระบรมไตรโลกน�ถนั น อทธพลของพทธศลปส โขทัย เร มเข�ม�แทนท อทธพลพทธศลปเขมร จ�กเหตผลท พระองคมพระร�ชม�รด�เปน เจ�หญงฝ�ยสโขทัย และไดประทับอย ท เมองพระพษณโลกม�ตั งแตยังทรง

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 126/307

122พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 127/307

123

พระเย�ว ทรงค  นเคยกับง�นพทธศลปแบบสโขทัยม�ก จงท�ใหพระองคไดรับ  เอ�ง�นพทธศลปแบบสโขทัยเข�ม�สร�งผลง�นพทธศลปประเภทต�งๆ ใน  พระนครศรอยธย� ง�นพทธศลปท ส�คัญท สดในรัชก�ลสมเดจพระบรมไตรโลกน�ถ คอ ก�รทรงอทศพระร�ชวังเดมซ งสร�งม�แตครั งสมเดจพระร�ม�ธบดอ ทอง  ใหเปนเขตพทธ�ว�สของพระร�ชวังหลวง แลวขย�ยพระร�ชวังไปสร�งตดอย  ท�งรมแมน �ลพบร พทธ�ว�สท ทรงสร�งข นใหมนั นเปนวัดในเขตก�แพงวัง ไมม พระสงฆจ�พรรษ� สมเดจพระบรมไตรโลกน�ถยังทรงหลอรปพระโพธสัตว๕๐๐ ช�ต ประดษฐ�นไว ในพทธ�ว�สแหงน ดวย 

สมเดจพระร�ม�ธบดท  ๒ พระร�ชโอรสในสมเดจพระบรมไตรโลกน�ถ  ไดทรงสร�งพระสถปทรงลังก�สงเสนเศษ ๒ องค ต�มอทธพลสถ�ปตยกรรม  สถปเจดยของสโขทัย ไวตรงศนยกล�งของเขตพทธ�ว�สน  อทศถว�ยสมเดจพระบรมชนกน�ถและพระเชษฐ� ทั งยังไดทรงหลอพระพทธรปยนสงถง ๘ ว�ดวยโลหะหนักส หม นกว�ชั ง แลวห  มองคพระดวยทองค� ใชเวล�หลอและตกแตงองคพระพทธปฏม�ถง ๓ ป แลวถว�ยพระน�มว�พระศรสรรเพชญ ประดษฐ�นเปนพระประธ�นในพระวห�รหลวงซ งสร�งข นใหม เขตพทธ�ว�สท สมเดจพระบรมไตรโลกน�ถทรงสร�งไวในพระร�ชวังหลวงจงไดน�มว� วัดพระศรสรรเพชญ

 คตเร องก�รบช�รอยพระพทธบ�ทในพทธศ�สน�ลังก�วงศมอทธพลตอ

ก�รสร�งง�นพทธศลปและก�รก�หนดศ�สนประเพณพธกรรมอันย งใหญของพระมห�กษัตรยอยธย� กล�วคอในรัชก�ลสมเดจพระเจ�ทรงธรรมมพระสงฆ ไทยคณะหน งท กลับจ�กจ�รกแสวงบญไปยังลังก�ทวปถว�ยพระพรว� พระสงฆลังก�ยนยันว�มรอยพระพทธบ�ทอย  ในสย�มประเทศ ต�มคตท ว�พระพทธเจ�ไดทรง

ประดษฐ�นรอยพระบ�ทไว ณ สถ�นท  ๕ แหงคอ๑. เข�สวรรณม�ลก๒. เข�สวรรณบรรพต๓. เข�สมนกฏ๔. โยนกประ๕. รมห�ดแมน �นัมมท� พระสงฆลังก�มคตท เช อกันม�ว� เข�สวรรณบรรพตนั นอย ในสย�ม

ประเทศ เม อทรงทร�บคว�มดังนั น พระองคจงมรับสั งใหกรมก�รเมองในหัวเมอง

ภาพหนาซาย :วัดพระศรสรรเพชญสรางบนพนทอันเปน

พระราชวังเดมแตครั ง

สมเดจพระรามาธบดอ ทองเม อมการขยายพระราชวัง

ข นไปทางเหนอ ตดรมแมน า ลพบร สมเดจพระบรม

 ไตรโลกนาถทรงอทศพนทน   ใหเปนเขตพทธาวาสของ

พระราชวังหลวง เพ อเปนท สาหรับประกอบพธสาคัญตางๆ วัดพระศรสรรเพชญจงไมมพระสงฆจาพรรษา

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 128/307

124พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระพทธบาท สระบร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 129/307

125

ทั งหล�ยสบห�เข�สวรรณบรรพตว�อย  ณ สถ�นท แหงใด กรมก�รเมองสระบร ม ใบบอกเข�ม�กร�บบังคมทลว� พร�นบญช�วเมองสระบรออกไปล�เน อ ยงเน อ ตัวหน งบ�ดเจบ เน อนั นว งไปในซอกหนแหงหน ง ครั นกลับออกม�บ�ดแผลห�ย เปนอัศจรรย พร�นบญจงต�มเข�ไปด เหนเปนรอยเท�มนษยบนแผนหน ในรอยเท� มน �ขังอย  พร�นบญจงวักน �ในรอยเท�นั นม�ลบต�มผวหนังของตนซ งเปน กล�กเกล อน ปร�กฏว�โรคท�งผวหนังไดห�ยไปอย�งปลดท ง และน�เร องร�ว ม�แจงใหเจ�เมองสระบรทร�บ สมเดจพระเจ�ทรงธรรมเสดจพระร�ชด�เนนไป ทอดพระเนตร ทรงตรวจสอบร�ยละเอยดบนรอยฝ�เท�นั น เหนตองต�มคัมภร มห�ปรสลักษณะ จงทรงพระร�ชศรัทธ�อทศท ดนโดยรอบเนนเข�นั นเปน พทธบช� แลวทรงสถ�ปน�มณฑปครอบรอยพระพทธบ�ทนั น แลวทรงก�หนด เปนร�ชประเพณท พระมห�กษัตรยอยธย�จะเสดจโดยพยหย�ตร�ข นไปนมัสก�ร พระพทธบ�ทข นในกล�งเดอน ๓ เปนประจ�ทกปม�จนตลอดสมัยอยธย� 

คว�มย งใหญของร�ชประเพณก�รเสดจพระร�ชด�เนนข นไปนมัสก�รพระพทธบาทท เมองสระบรนั นปร�กฏในพระร�ชพงศ�วด�รซ งสะทอนใหเหนพลังแหงพระร�ชศรัทธ�ของพระมห�กษัตรย ทั งก�รเสดจพระร�ชด�เนนไปประกอบศ�สนพธน ยงัเปนเคร องส�แดงพระบญญ�บ�รมของพระมห�กษัตรยอยธย�อกดวย

“ในศักราช ๑๐๖๗ ประกา สัปตศก. ครั งถงมาฆาศศกลปกษดถ, จงพระบาทบรมบพตรพระพทธเจาอย หัว, ก มพระราชด ารัสสังสมหนายก, ใหตรวจเตรยมพลพยหยาตราโดยขบวนชลมารค, สถลมารคทั งปวงใหพรอมเสรจ, จะเสดจพระราชดาเนนข นไปนมัสการพระพทธบาท, โดยพระราชประเพณมาแตกอน.ครั นถงศ ภวารมหาพชัยฤกษจงสมเดจพระบาทบรมนารถบรมบพตรพระพทธเจา

อย หัว, กทรงเคร องสรราชวภษนาลังกาภรณปวรรัตนมาลมณมาศ มกฏสอดทรงวสทธสังวาลกาญจนอลงกตรจนา. ทรงว ชัยมหาราชาวธส าหรับราชรณยทธ สรรพเสรจ, กเสดจทรงเรอพระทนังไกรสรมขพ มานอลังการดวยเศวตมยรฉัตร,ขนัดพระอภรมชมสายพรายพรรณบังรววรรณบังแซกสลอนสลับ, สรรพกันชงกล งกลดจามรมาศดาษดา, ด มโหฬราดเรกพันลกอธกดวยกระบธชทวนเทยวธวัช เปนทวแถวดแพรวพราย, ปลายระยาบระยับจับพ นทฆั มพรวโรภาส, เดยนดาษ ดวยเรอพระทนัง, เรอทาวพระยาสามนตราชตระกลขนหลวงตนเชอกปลายเชอก

ทั งหลายรายเรยง. จับฉลากเปนค ๆ ดเปนขนัดโดยเปนขบวนพยหบาตราหนาหลังคับคัง, เนองนองกกกองกาหลดวยศัพทส าเนยงเสยงพลอโฆษ, แตรสังขดรยางค

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 130/307

วัดไชยวัฒนาราม ผสมผสานสถาปตยกรรมแบบขอมกับสถาปตยกรรมแบบอยธยาเขาดวยกันเปนลักษณะเดนเฉพาะอยางหน งของศลปกรรมสมัยอยธยาตอนปลาย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 131/307

127

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 132/307

128พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ดนตรป กลองชนะประโคมคร นเพยงพ นพสธานฤนาท. ใหขยายพยหยาตราคลาเคลอนเลอนไปโดยชลมารค, แลวหยดประทับรอน ณ พระราชนเวศพระนคร หลวง, เสวยพระกระยาหารส าราญพระอารมณ , เสดจเขาทบรรทมในทนั น. ครั นชายแลวสามนากา, จงใหออกเรอพระทนังไปโดยล าดับ, ตราบเทาถงทประทับ

พระต าหนักทาเจาสนก. แลวเสดจทรงชางพระทนังพังสกลเกษร, พระทนังพังบวร ประทม, ชมนมราชพรยโยธาพลากรพฤนทพรอมพรัง. ตั งตามขบวนพยหบาตร สถลมารคสรรพเสรจ. กเสดจยกพยหเแสนยากรทวยหาญ, ไปโดยล าดับสถลมารควถ , ถงเขาสวรรณบรรพต. จงหยดพระคชาธารทรงร าพระแสงขอเหนอตระพองชางตนส นวารสามนัด. บชาพระพทธบาทตามอยางพระราชประเพณเสรจ. แลวกทรงบายพระคชาธารไปเขาทประทับ, ณ พระราชนเวศธารเกษม. แลวเสดจมานมัสการพระพทธบาททกเพลาเชาเยน, ใหเลนการมหรสพถวายพทธสมโภชค ารบ

สามวัน. ครั นค าใหจดดอกไมเพลงตางๆ, ระทาใหญแปดระทาบชาพระพทธบาทเปนมโหฬารยงนัก.”

วัดท พระมห�กษัตรยสร�งในกรงศรอยธย�มม�ก แตละรัชก�ลกมก�ร  สร�งกันเปนประเพณ ม�กบ�งนอยบ�ง ข นอย กับพระร�ชศรัทธ�และสถ�นก�รณ ท�งเศรษฐกจก�รเมองในร�ชอ�ณ�จักร มก�รสร�งวัดทั งในร�ชธ�นและหัวเมองรวมทั งต�มทองถ นทั วไป แตวัดหน งท สะทอนใหเหนคว�มหม�ยส�คัญท แตกต�ง  ไปจ�กวัดส�คัญอ นๆ คอ วัดไชยวัฒนาราม ท ตั งอย รมแมน �เจ�พระย�ท�งด�น ตะวันตกของเมองพระนครศรอยธย� หันหน�ไปท�งทศตะวันออกส แมน � สมเดจพระเจ�ปร�ส�ททอง พระมห�กษัตรยพระองคท  ๒๖ ของกรงศรอยธย� ทรงสถ�ปน�วัดน  ดังปร�กฏในพงศ�วด�รว� 

“ในศักราช ๙๙๒ (พ.ศ. ๒๑๗๓) ป มะเมยศก...และทบานสมเดจพระพัน

ปหลวงนั น พระเจาอย หัวใหสถาปนาสรางพระมหาธาตเจดย มระเบยงรอบและ ม มพระระเบยงนั น กระท าเปนทรงเมรทศเมรรายอันรจนา...” วัดไชยวัฒน�ร�มมคว�มย งใหญอลังก�รของง�นศลปกรรม คอก�รร อฟ  น

เอ�ประเพณก�รสร�งปร�งคเปนองคประธ�นท เคยนยมในสมัยอยธย�ตอนตนกลับม�สร�งอก แตมก�รว�งผังท ต�งจ�กเดมซ งไดน�เอ�คตก�รสร�งเข�พระสเมรท เปนศนยกล�งของจักรว�ลต�มวัฒนธรรมของอ�ณ�จักรกัมพช�โบร�ณท สร�ง ปร�ส�ทในสมัยพระนครม�ผสมผส�น ทั งน เน องจ�กในรัชก�ลน อ�ณ�จักรอยธย�  ไดขย�ยแสนย�นภ�พท�งก�รเมองเข�ไปในกรงกัมพช� สมเดจพระเจ�ปร�ส�ททอง 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 133/307

129

จงโปรดใหน�แผนผังและรปแบบสถ�ปตยกรรมขอมโบร�ณม�สร�งเปนวัด  ไชยวัฒน�ร�ม เปนก�รผสมผส�นระหว�งสถ�ปตยกรรมแบบขอมกับ  สถ�ปตยกรรมแบบอยธย� สงผลใหเกดเปนรปแบบท เหม�ะเจ�ะลงตัวข น ดังจะ เหนไดจ�กผังของวัดท มพระปร�งคประธ�นอย ตรงกล�ง มปร�งคบรว�รประจ� มมทั งส  ลอมดวยระเบยงคดท มซ  มประตเปนอ�ค�รทรงปร�ส�ทประจ�อย ทั ง แปดทศ เรยกว� “เมร” อันเปนรปแบบท�งสถ�ปตยกรรมท สร�งสรรคข นใน รัชก�ลของสมเดจพระเจ�ปร�ส�ททอง นับเปนลักษณะเดนเฉพ�ะอย�งหน ง ของศลปกรรมอยธย�ตอนปล�ย

รัชสมัยของสมเดจพระเจ�อย หัวบรมโกศเปนยคร งเรองยคสดท�ยของก�ร สร�งง�นพทธศลป ในสมัยอยธย� พระมห�กษัตรยพระองคน มพระร�ชศรัทธ�ใน ก�รบรณปฏสังขรณวัดว�อ�ร�มทั งในกรงศรอยธย�และหัวเมองต�งๆ เปนจ�นวนม�กท ส�คัญไดแก ก�รโปรดเกล�ฯ ใหซอมเศยรพระมงคลบพตรท ช�รดม�ตั งแต รัชก�ลสมเดจพระเจ�อย หัวท�ยสระ รวมทั งแปลงเคร องบนอ�ค�รท ประดษฐ�น พระพทธปฏม�องคนั นจ�กยอดมณฑปเปนหลังค�ทรงวห�ร ทรงบรณปฏสังขรณ ถ�วรวัตถต�งๆ ในวัดพระศรสรรเพชญเปนครั งใหญ รวมไปถงพระอ�ร�มหลวง แหงส�คัญในเขตร�ชธ�นศรอยธย� เชน วัดพระร�ม วัดพระมห�ธ�ต วัดร�ชบรณะ วัดมเหยงคณ วัดกฎด�ว วัดหันตร� และวัดพระเจดยภเข�ทอง รวมทั  งก�ร ปฏสังขรณและเสรมแตงพระพทธไสย�สนขน�ดใหญคอพระพทธไสย�สน  วัดป�โมก แขวงเมองอ�งทอง และพระนอนจักรสห ในแขวงเมองสงหบรดวย

แมราชธานศรอยธยาจะถงกาลลมสลายลงดวยภัยสงครามในพ.ศ. ๒๓๑๐ แตความย งใหญของงานพทธศลปสมัยอยธยายังคงโชตชวงอย  ในสานกของคนไทยสยามในล มแมน าเจาพระยา รปแบบของงานพทธศลป 

อันพระมหากษัตรยแหงกรงศรอยธยาทรงสรางสรรคสั งสมมาตลอดระยะเวลา๔๑๗ ป ไดกลายเปนตนแบบใหกับการสรางสรรคงานพทธศลปของพระมหา-กษัตรย ไทยในยคสมัยตอมา และคงเปนสวนหน งของกระบวนการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาของพระมหากษัตรย ไทยสบมาทกยคสมัย

   ร    า

   ช    ธ   า

   น        ศ

    ร        อ   ย      ธ

   ย    า

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 134/307

สขสงบด งเปนสมาธ : เฉลมชัย โฆษตพพัฒน ศลปนแหงชาต สาขาทัศนศลป (จตรกรรม)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 135/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 136/307

สมเดจพระเจากรงธนบรกับการฟ  นฟพระพทธศาสนาในสยามประเทศ

บทท  ๕  

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 137/307

“ อกประการหนงควรพระเจาขัณฑสมาปลงราชหฤไทยเทยงลงในจตปารสทธศล บังคับบัญชากจการราชการแผนดนตามบรพประเพณกระษัตรยสบมา 

อยาอาสัจอาธรรมอกประการหนงควรบารงคันถธระพระไตรปฎกข นไว 

ใหสมณพราหมณาจารยกลบตรเลาเรยน จะไดเปนบญแหงอตมสบไป อกประการหนงควรตรวจตราดพระพทธรป พระสถป พระเจดยพระศรมหาโพธ 

พระวหารการเปรยญวัดวาอารามแหงใดชารดปรักหักพังเศราหมองอยนั น ควรซอมแปลงทานกบารงปฏสังขรณข นใหรงเรอง 

กจะเปนบญแหงอาตมภาพสบไป 

วามาทั งน เปนปลายควรปลงราชหฤไทยลงอยในจตปารสทธศลเปนอาทใหกอบดวยศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ เปนปลายมาดหมายอภญญาอยในไตรสรณาคมน กอาจจะกาจัดเสยไดซงไภยอปทวทั งปวง ” 

(สาเนากฎเร องตั  งพระเจานครศรธรรมราชครั  งกรงธนบรหนา ๒๒ - ๒๓)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 138/307

134พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ทรงปราบดาภเษกเปน พระมหากษัตรยแหงกรงศรอยธยาเม อวันท  ๒๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๓๑๐

 โปรดเกลาฯ ใหสรางพระราชวังกรงธนบร หรอพระราชวังเดมข นเปนพระราชวังหลวง

 โปรดเกลาฯ ใหฟ  นฟ และจัดระเบยบสังฆมณฑล

 ใน พ.ศ. ๒๓๑๑

ตราพระราชกาหนดวาดวยศลสกขา เม อปมะเสงเบญจศก จลศักราช ๑๑๓๕ ตรงกับ พ.ศ. ๒๓๑๖

พ.ศ. ๒๓๑๐ พ.ศ. ๒๓๑๕ พ.ศ. ๒๓๒๐ พ.ศ. ๒๓๒๕  

๑.

การลมสลายของกรงศรอยธยา ใน พ.ศ. ๒๓๑๐ นั นนอกจากศนยกลางของโครงสรางทางการปกครองราชอาณาจักรจะถกทาลายลงแลว พระพทธศาสนาและคณะสงฆก ไดรับผลกระทบอยางหนักจากภัยสงครามครั งน  พระราชพงศาวดารและเอกสารจดหมายเหตรวมสมัยไดบรรยายสภาพอันนาสลดของสถานการณความเดอดรอนในฝายศาสนจักรในขณะนั นวา

พระภกษสงฆ ไดรับความยากลาบากอยางหนัก ทั งในดานความเปนอย  การแสวงหาภัตตาหารเพ อดารงชพ เพราะอาณาประชาราษฎรถกพมาจับไปเปนเชลย ไมก แตกฉานซานเซนไปหลบซอนในท ตางๆ และตางอย ในสภาพส นเน อประดาตัว ไมอาจดแลอปฏฐากพระภกษสงฆ ได พระสงฆรปใดไมอาจทนอย  ไดกตองลาสกขา ไปหาเล ยงชพ ในบางพ นท ท  ไม ไดรับผลกระทบจากภัยสงครามมากนักกปรากฏมพระสงฆท ประพฤตนอกพระธรรมวนัย ไมรักษาสมณสารป มการตั งตนเปนหัวหนากล มอทธพลในทองถ นตางๆ อยางเปดเผย นอกจากนั นวัดวาอาราม

และปชนยวัตถ ไมมผ  ดแลรักษา กทรดโทรมและถกปลนทาลายเพ อคนหาสมบัตมคา แมแตคัมภรพระไตรปฎกธรรมกสญหายกระจัดกระจาย นับเปนชวงเวลาท พระพทธศาสนาเส อมทรดเศราหมองลงอยางท ไมเคยปรากฏมากอนในสยามประเทศ

เสดจนาทัพไป ปราบชมนมเจา-นครศรธรรมราช 

 ในป พ.ศ. ๒๓๑๒และทรงอย  ในศกสงครามตลอด ๗ ปแรกของการ ครองราชย

ปฏสังขรณวัดบางย เรอนอก วัดทายตลาด และวัดหงสอาวาส จนแลวเสรจใน พ.ศ. ๒๓๑๙ 

 โปรดเกลาฯ ใหสราง “สมดภาพไตรภมฉบับหลวง”ขนเม อป พ.ศ. ๒๓๑๙ 

พ.ศ. ๒๓๒๑ อัญเชญ พระแกวมรกตมายังกรงธนบร ประดษฐานไว ณ พระอ โบสถ

วัดอรณราชวราราม

สมเดจพระเจากรงธนบร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 139/307

135

   ก    ร      ง

   ธ   น   บ

      ร    

จอมกษัตรยสมมตวงศ 

ภายหลังการเสยกรงศรอยธยาใน พ.ศ. ๒๓๑๐ สมเดจพระเจากรงธนบร สามารถทรงดาเนนยทธศาสตรกอบก  พระนครศรอยธยาคนมาไดภายในเวลา ไมถง ๑๐ เดอน แลวเสดจปราบดาภเษกข นเปนพระมหากษัตรย พระราชสถานะของพระมหากษัตรยไทยตามคตนยมโบราณในสมัยอยธยาท  เคยเช อกันวาพระมหากษัตรยทรงไวซ งทพยภาวะโดยพระชาตกาเนด คอเปนอวตารปางหน งของพระผ  เปนเจาในลัทธพราหมณ (ไดแกพระอศวรหรอพระนารายณ) เปน

มหาเทพอยางสมเดจพระอมรนทราธราช เปนพระโพธสัตวมาเสวยพระชาตหรอแมแตเปนพระพทธเจา ไดแปรเปล ยนไปจากเดมอยางชัดเจน 

สมเดจพระเจากรงธนบรนั นเสดจปราบดาภเษกข นมาจากสามัญชนผ  รับราชการเปนขนนางในปลายสมัยอยธยา ม ไดทรงสบสันตตวงศจากพระมหากษัตรยหรอราชสกลวงศ ใดๆ ในพระนครศรอยธยาหรอหัวเมองอ น พระองคจง ไมทรงอางพระราชสถานะหรอสทธธรรมใดๆ ตามอยางพระมหากษัตรยในสมัย

อยธยา สทธธรรมของสมเดจพระเจากรงธนบรอย ท ความเปน “จอมกษัตรยสมมตวงศ” ซ งทรงไดรับอัญเชญจากปวงขาราชการ สมณพราหมณ และอาณาประชาราษฎรข นเปนพระมหากษัตรยปกครองสยามประเทศ และพระราชสถานะท อาจทดแทน “เทวภาวะ” อันมมาโดยพระชาตกาเนดเฉกเชนพระมหากษัตรย  ในสมัยกรงศรอยธยา คอความเปนผ  ปกครองในอดมคตทางพระพทธศาสนาตามท ปรากฏหลักการสาหรับการเปนผ  นา คอการปกครองโดยธรรม ดังท ปรากฏอย ในอัคคัญสตร ในพระสตตันตปฎก ซ งกลาวถงท มาของผ  นาท ข นส อานาจ โดยมหาชนสมมต คอประชาชนพรอมใจกันยกข นเปนผ  นา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 140/307

136พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

“กรงศรอยธยาเปนอันตราย แตเหตท อธบดเมองและราษฎรมเปนธรรม” 

นอกจากพระราชสถานะของสมเดจพระเจากรงธนบรจะไดรับการกาหนด โดยมหาชนสมมตแลว หลักแหงการดารงอย ไดของราชอาณาจักรในรัชสมัยของพระองคยังดาเนนไปบนพ นฐานของหลักการในพระพทธศาสนาดวยพระราชพงศาวดารกรงธนบร ไดช มลเหตแหงความเส อมไปของราชธานศรอยธยาตามบรรทัดฐานทางศลธรรมในพระพทธศาสนาวา

“กรงศรอยธยาเปนอันตราย แตเหตทอธบดเมองและราษฎรมเปนธรรม”ดังนั นพระมหากษัตรยผ  ทรงไดรับการสมมตข นเปนผ  นาของสังคม

 โดยมหาชนจะตองเปนผ  ทรงไวซ งธรรมในการปกครองบานเมอง การทรงไวซ งสถานะความเปนผ  นาของสังคมตามอดมคตทางพระพทธศาสนาจงเปนความชอบธรรมทางการปกครองซ งเปนพ นฐานประการสาคัญของบรรทัดฐานทางสังคมในสมัยธนบร 

พระเจามหาสมมตราชผ  เปน “ปราชญร  ธรรม” 

ดังไดกลาวแลววาสมเดจพระเจากรงธนบรนั นมไดทรงเนนความสาคัญของพระราชสถานะพระมหากษัตรยตามอดมคตอันศักด  สทธ สงสงในลัทธพราหมณ หรอแมแตพระราชสถานะของพระเจาจักรพรรดราชตามคตทางพระพทธศาสนา แตทรงแสดงพระองคเปนกษัตรยผ  เปนสามัญมนษยท  ไดพสจน ความสามารถของพระองคเองในการเปนผ  นาทางการทหารท นาบานเมองไทยผานพนวกฤตสังคมจากภัยสงครามมาได ทั งยงัทรงเปนผ  นาคนไทยท มนโยบายและการปฏบัตท ชัดเจนในการรวบรวมประชาคมคนไทยเขาดวยกันอกครั งหน งและทรงจัดตั งศนยกลางการปกครองราชอาณาจักรคอกรงธนบร จงทรงไดรับการสมมตข นจากมหาชนใหทรงรับราชสมบัตปกครองสยามประเทศตอจากพระมหากษัตรย ในสมัยกรงศรอยธยา 

พระคณลักษณะสาคัญประการหน งของพระเจามหาสมมตราชพระองค

น นั น อาจเหนไดจากพระราชประวัตของพระองควาทรงเปนผ  มพระราชหฤทัยตั งมั นศรัทธาในพระพทธศาสนา โดยเฉพาะการศกษาพระธรรมคาสอนของ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 141/307

137

พระพทธเจาอยางถองแท ทั งทรงวางมาตรฐานความชอบธรรมของพระราชอานาจพระมหากษัตรยใหอย ท  “การประพฤตธรรม” ดังจะเหนไดจากพระราชดารัสและพระบรมราโชวาทของพระองคท  ไดรับการบันทกไว ในพระราชพงศาวดาร วาพระองคทรงเนนคณสมบัตของพระมหากษัตรยและชนชั นปกครองท การประพฤต 

ธรรม อันตรงกันขามกับการประพฤต “อาสัจอาธรรม”

พระราชพงศาวดารระบถงหลักการประพฤตธรรมท พระราชทานพระบรมราโชวาทแกพระราชวงศและขาทลละอองธลพระบาทอย อยางสม าเสมอคอการ “ใหตั งอย  ในยตธรรม” และ “ประพฤตกศลสจรต” อันมองคประกอบคอการถงพระไตรสรณคมนและการมั นคงในจตปารสทธศล ดังพระบรมราโชวาทท พระราชทานพระยาอนราฐวาให

 “โอบออมอาร อยามน  าใจอจฉา จงมมทตาปราโมทย จงบ ารงบวรพทธ 

ศาสนาอาณาประชาราษฎรใหทามาหากนโดยภมลาเนา อยาใหมโจรแลผ รายเบยดเบยนแกกันได”

“การประพฤตธรรม” ในปรัชญาธรรมของสมเดจพระเจากรงธนบรจงมความหมายกวางครอบคลมความประพฤตโดยเฉพาะในการปกครองบรหารกจการบานเมอง ตามบทบาทหนาท ของพระมหากษัตรยและผ  นาซ งสอดคลองกับหลักธรรมทางการเมองหรอหลักธรรมทางการปกครองอยางทศพธราชธรรม อันเปนธรรมสาหรับผ  ปกครอง จงจะเหนไดวาพระองคมไดทรงเนนความสาคัญของทศพธราชธรรมใหเฉพาะเจาะจงลงไปแตอยางใดเพราะการประพฤตธรรมท ทรงสั งสอนบรรดาขาทลละอองธลพระบาทนั นรวมเอาคณลักษณะสาคัญของธรรมสาหรับผ  ปกครองอย  โดยพรอมสรรพแลว

  นอกจากสมเดจพระเจากรงธนบรจะทรงใหความสาคัญกับ “การประพฤตธรรม” ของชนชั นปกครองแลว ยงัไดพระราชทานพระบรมราโชวาท ให “ประชาราษฎรทั งหลายใหตั งอย ในสัตยธรรม” ดังท ปรากฏในจดหมายตอบสมณสาสนกรงศรสัตนาคนหตท กลาวถงการทรงสั งสอนใหราษฎรตั งมั นอย ในศลธรรมดวย จงกลาวไดวาในรัชสมัยสมเดจพระเจากรงธนบรนั น หลักการประพฤตธรรมของผ  นาและการตั งอย ในธรรมสาหรับราษฎรเปนปรัชญาธรรม

ท พระมหากษัตรยทรงใชในการปกครองบานเมอง ซ งเปนปจจัยสาคัญท นาใหสังคมเกดความสงบสข พระมหากษัตรยผ  เปนมหาสมมตราชเชนสมเดจพระเจา

   ก    ร      ง

   ธ   น   บ

      ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 142/307

138พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

กรงธนบรจงไมจาเปนตองทรงใหความสาคัญกับความบรสทธ หรอสงสงของพระชาตกาเนดหรอสทธธรรมท มาจากการเปนองคอวตารของเทพเจา เพราะสทธธรรมของพระองคเนนอย ท การเปน “ปราชญร  ธรรม” ท สามารถร  และเขาใจพระสัทธรรมในพระพทธศาสนาและสั งสอนขาทลละอองธลพระบาทและราษฎร

 ใหตั งมั นในการประพฤตธรรมไดพระคณลักษณะของความเปนปราชญร  ธรรมของสมเดจพระเจา

กรงธนบรอกประการหน งคอ การท ทรงขวนขวายคนควาศกษาพระธรรมของพระพทธศาสนาและทรงปฏบัตตามหลักธรรมของพระพทธศาสนาอยางเครงครัด เม อทรงวางจากการพระราชสงครามจะโปรดเกลาฯ ใหอาราธนาสมเดจพระสังฆราชหรอพระราชาคณะท ทรงภมร  เขาไปในพระราชฐาน เพ อ

ทรงมพระธรรมสากัจฉาดวย โดยในบางครั งจะพระราชทานพระราชปจฉาใหพระเถรานเถระถวายวสัชนาใหทรงทราบเปนเร องๆ ไป ดังเชนครั งหน งในปพ.ศ. ๒๓๒๐ มพระราชปจฉากับสมเดจพระสังฆราชถงเร องผลของการบาเพญทานและอกคราวหน งในปเดยวกัน ไดมพระราชปจฉากับพระราชาคณะเก ยวกับพทธลักษณะเพ อจะทรงสรางพระพทธรปฉลองพระองค

ความเปนปราชญร  ธรรมของสมเดจพระเจากรงธนบรนั นม ไดปรากฏเดนชัด

แตเพยงความร  พระธรรมคาสอนของพระพทธเจาและทรงนาไปสอนบคคลตางๆเทานั น พระองคยังใฝพระราชหฤทัยในการปฏบัตวปสสนากรรมฐานเปนอยางย งเม อทรงวางจากพระราชกจดานอ น พระองคจะประทับนั งเจรญภาวนา ปฏบัตกรรมฐานอย เปนเนองนตย พระราชพงศาวดารกลาววาในเขตพระราชฐานนั นสถานท ซ งทรงเจรญวปสสนากรรมฐานเปนประจาคอพระตาหนักแพ หนาวัดแจงหรอท พระอโบสถของวัดแหงนั นซ งเปนพระอารามในเขตพระราชฐาน ซ งณ ท นั นปรากฏหลักฐานสาคัญเปนพระบรมราชานสรณแหงการปฏบัตธรรม

ของพระองคคอ พระแทนสาหรับทรงเจรญวปสสนากรรมฐาน เปนพระแทนทาดวยไมกระดานแผนเดยว

นอกจากท วัดแจงในเขตพระราชฐานแลว พระองคยังทรงพระราชอตสาหะเสดจไปเจรญพระวปสสนากรรมฐานท วัดบางย เรอนอกหรอวัดอนทารามในปจจบันอย บอยครั ง ปรากฏในพระราชพงศาวดารวาครั งหน งเคยเสดจไปประทับเจรญพระวปสสนากรรมฐานตดตอกันถง ๕ วันเพ ออทศพระราชกศลถวายแด

พระราชชนน ปจจบันพระแทนท บรรทมและเจรญพระกรรมฐานยังคงอย เปนพระบรมราชานสรณ ในวหารเลกขางพระอ โบสถ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 143/307

139

ฟ  นฟสังฆมณฑล พัฒนาองคบคคลในพระศาสนา

การลมสลายของกรงศรอยธยาไปในป พ.ศ. ๒๓๑๐ นั น ยังผลใหสังฆมณฑลในสยามประเทศสลายตัวลงไปดวย หลังจากท สมเดจพระเจากรงธนบร 

ทรงกอบก  บานเมองและสถาปนากรงธนบรเปนราชธานแลว ไดโปรดเกลาฯ ให ฟ  นฟและจัดระเบยบสังฆมณฑลทันท 

 ใน พ.ศ. ๒๓๑๑ เร มจากมพระบรมราชโองการใหออกสบเสาะหาพระสงฆท ทรงคณธรรมท กระจัดกระจายหนภัยสงครามไปอย ตามทองถ นตางๆ ให อาราธนามาประชมพรอมกัน ณ วัดบางวาใหญ  (บางแหงเรยกวัดบางหวาใหญ 

ปจจบันคอวัดระฆังโฆสตาราม) แลวใหพระสงฆเลอกพระเถระท ทรงคณธรรมและสงดวยอายพรรษาข นเปนสมเดจพระสังฆราช เพ อเปนผ  ใหญดแลการพระศาสนาในสังฆมณฑลตอไป ตอจากนั นก โปรดใหแตงตั งบรรดาพระเถรานเถระเปนพระราชาคณะฐานานกรมใหญนอยตามสมณฐานันดรศักด เหมอนดังท เคยม มาแตกาลกอน แลวโปรดใหนมนตไปประจาอย ตามอารามตางๆ ในกรงธนบรทาหนาท บังคับบัญชาสั งสอนวากลาวทั งในฝายคันถธระและวปสสนาธระแกพระภกษสามเณรทั งปวง เพ อใหเปนท เล อมใสศรัทธาแกมหาชนและเพ อให

พระพทธศาสนาไดกลับบรสทธ ผดผองคนกลับเขาส สภาพเดมตอไป ปรากฏวาในครั งนั นคณะสงฆ ไดพรอมใจกันเลอกพระอาจารยด วัดประด  จากกรงศรอยธยา เปนสมเดจพระสังฆราชพระองคแรกในสมัยกรงธนบร สังฆมณฑลในสมัยกรงธนบร จงไดพนจากความระส าระสายกลับมาเปนระเบยบเรยบรอยนับตั งแตนั นเปนตนมา

นอกจากการฟ  นฟและจัดระเบยบสังฆมณฑลแลว สมเดจพระเจากรงธนบรยังเอาพระราชหฤทัยใส ในวัตรปฏบัตของพระสงฆซ งเปน “ศาสนบคคล”

สาคัญในพระพทธศาสนา ท จะมบทบาทสบทอดและเผยแผพระพทธศาสนาตอไปดวย ได โปรดเกลาฯ ใหตราพระราชกาหนดวาดวยศลสกขา เม อปมะเสงเบญจศก จลศักราช ๑๑๓๕ ตรงกับ พ.ศ. ๒๓๑๖ หลังจากปราบดาภเษกและสถาปนากรงธนบรมาได ๖ ป ในเวลานั นสถานการณบานเมองยังไมส  จะเปนปกตด บรรดาเมองประเทศราชตางๆ รวมทั งเชยงใหมและหัวเมองภาคเหนอทั งหลายยังไมไดกลับมารวมอย ในพระราชอาณาจักร ทั งในปนั นพมาไดยกทัพ

ลงมาจากเมองเชยงใหมมาตเมองพชัย ในขณะนั นแมพระองคจะไดทรงฟ  นฟคณะสงฆและสังฆมณฑลข นแลว แตยังไมมั นคงเปนระเบยบเรยบรอย ยังปรากฏม 

   ก    ร      ง

   ธ   น   บ

      ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 144/307

140พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระสงฆจานวนมากประพฤตยอหยอนจากพระธรรมวนัย ทาใหเปนท เส อมศรัทธาของพทธศาสนกชน หากปลอยท งไวจะมผลเสยหายตอความมั นคงของราชอาณาจกัรและพระพทธศาสนา จงโปรดเกลาฯ ใหตราพระราชกาหนดวาดวยศลสกขาข นมาบังคับใช ใหพระสงฆปฏบัตตนใหอย  ในพระธรรมวนัย เพ อดงศรัทธาของสาธชน

กลับคนมา และเพ อใหพระพทธศาสนายนยงคงอย กับสังคมไทยสบไป

อาจกลาวไดวาพระราชกาหนดเก ยวกับศลสกขาฉบับน เปนกฎหมายเก ยวกับพระสงฆฉบับแรกของไทย พระราชกาหนดวาดวยศลสกขาจลศักราช ๑๑๓๕ ของสมเดจพระเจากรงธนบรสะทอนถงความเอาพระราชหฤทัยใสในวัตรปฏบัต ของพระสงฆซ งเปนบคลากรหลักทางพระพทธศาสนาในบานเมอง

รวบรวมพระไตรปฎกธรรม อปถัมภการศกษาสงฆ สมเดจพระเจากรงธนบรมพระราชดารวา พระพทธศาสนาจะดารงอย  ได 

กเพราะพระภกษสามเณรเอาใจใสศกษาเลาเรยนพระไตรปฎก จงทรงพระกรณา โปรดเกลาฯ ใหสังฆการธรรมการทาสารบัญชสารวจดวา พระสงฆรปใดบางท ทรงภมร  เรยนไตรปฎกไดมาก กทรงพระราชศรัทธาถวายไตรฝายเทศเน อละเอยด

 ใหเปนพเศษ ทั งพระราชทานจตปจจัยแกพระภกษสามเณรตามความร  ท ไดเลาเรยนมา การเสยกรงศรอยธยาใน พ.ศ. ๒๓๑๐ ทาใหคัมภรพระไตรปฎกธรรมสญหายกระจัดกระจายไป สมเดจพระเจากรงธนบรกทรงเอาพระราชหฤทัยใส ใหสบเสาะหาตนฉบับพระไตรปฎกตามบรรดาหัวเมองตางๆ ท ยังหลงเหลอรอดพนจากการทาลายของขาศก แลวนามาคัดลอกจาลองไวเพ อสรางเปนพระไตรปฎกฉบับหลวง ดังเชนเม อคราวท เสดจนาทัพไปปราบชมนมเจานครศรธรรมราช ในป พ.ศ. ๒๓๑๒ เม อเสดจกลับก โปรดใหยมคัมภรพระไตรปฎกจากเมองมาดวย

เม อเสดจยกทัพข นไปปราบชมนมเจาพระฝางเม อป พ.ศ. ๒๓๑๓ ก โปรดเกลาฯ ใหเชญคัมภรพระไตรปฎกจากเมองอตรดตถลงมาเพ อใชสอบทานกับฉบับท ไดมาจากเมองนครศรธรรมราช อยางไรกด พระราชดาร ในการสรางพระไตรปฎกฉบับหลวงของสมเดจพระเจากรงธนบรยังไมทันจะสาเรจเรยบรอยสมบรณกมเหตท ทาใหส นรัชกาลเสยกอน

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 145/307

141

   ก    ร      ง

   ธ   น   บ

      ร    

ภาพบน : อาคารทองพระโรงภายในพระราชวังเดมของสมเดจพระเจากรงธนบร ภายในพระราชวังเดมนั นเม อส นรัชกาลสมเดจพระเจากรงธนบรกยังมเจานายอกหลายพระองคประทับตอมาอกหลายสมัย

ภาพลาง : พระตาหนักเกงค ท ประทับของสมเดจพระเจากรงธนบร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 146/307

142พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 147/307

143

ปฏสังขรณวัดสาคัญ รังสรรคงานพทธศลป 

สมเดจพระเจากรงธนบรโปรดเกลาฯ ใหรวมเอาวัดแจง (วัดอรณ  ราชวรารามในปจจบัน) ซ งเปนวัดประจาชมชนบางกอกมาตั งแตสมัยอยธยา

เขาเปนเขตพทธาวาสในเขตพระราชฐานตามราชประเพณท สบมาจากสมัยอยธยา สาหรับเปนท ทรงบาเพญพระราชกศลและประกอบการพระราชพธตางๆภายหลังเม อทรงไดพระแกวมรกตมาจากนครเวยงจันทนกโปรดเกลาฯ ใหเปนท ประดษฐานพระพทธปฏมากรองคนั นดวย

ทรงบรณปฏสังขรณวัดตางๆ ในเขตกรงธนบรหลายพระอาราม ท สาคัญ

คอ วัดบางย เรอเหนอ (วัดราชคฤห) วัดบางวาใหญ (วัดระฆังโฆสตาราม)วัดหงสอาวาสวหาร (วัดหงสรัตนาราม) และวัดทายตลาด (วัดโมล โลกยาราม)

วัดสาคัญท สดท ทรงเอาพระราชหฤทัยใสในการบรณปฏสังขรณคอ วัด บางย เรอนอก หรอวัดอนทาราม ในปจจบัน เปนวัดเกาแกสรางตั งแตสมัยกรงศรอยธยา วัดน โปรดใหยกฐานะข นเปนพระอารามหลวงชั นพเศษฝายสมถะวปสสนา เม อกรมพระเทพามาตยพระราชชนนเสดจสวรรคต กโปรดเกลาฯ

 ใหถวายพระเพลงพระบรมศพท วัดน  เม อ พ.ศ. ๒๓๑๘ การบรณปฏสังขรณวัดบางย เรอนอกในรัชกาลสมเดจพระเจากรงธนบรนั นทาอยางขนานใหญ โปรดเกลาฯ ใหสรางกฏกรรมฐานถง ๑๒๐ หลัง พรอมทั งบรณะพระพทธรปพระสถปเจดย พระอ โบสถ พระวหาร ตลอดทั วทั งพระอาราม แลวโปรดเกลาฯ ใหอาราธนาพระสงฆฝายวปสสนาธระเขาไปประจาอย ตามกฏซ งทรงสรางข นถวายนั น ทั งไดเสดจไปทรงเจรญพระวปสสนากรรมฐานอย เปนประจา

วัดทายตลาดและวัดหงสอาวาสเปนวัดใกลพระราชวังกรงธนบร โปรดเกลาฯ ใหปฏสังขรณเปนการใหญพรอมกับการปฏสังขรณวัดบางย เรอนอกจนแลวเสรจ ใน พ.ศ. ๒๓๑๙ ทรงยกฐานะเปนพระอารามหลวงฝายการศกษาเลาเรยนพระปรยัตธรรม

รัชสมัยของสมเดจพระเจากรงธนบรนั น แมพระองคจะตองท มเทเวลา

สวนใหญใหกับกระบวนการกอบก  สรางบานแปงเมองข นมาใหม และยังมการพระราชสงครามอย จนตลอดระยะเวลา ๑๕ ป แตกยังปรากฏวา มผลงาน

   ก    ร      ง

   ธ   น   บ

      ร    

ภาพหนาซาย :วัดบางยเรอนอก หรอ 

วัดอนทาราม อารามหลวง ชั นตร ชนดวรวหารประดษฐานพระบรมรป

สมเดจพระเจากรงธนบร และมพระแทนสาหรับ 

ทรงเจรญวปสสนากรรมฐานอย ดวย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 148/307

144พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 149/307

145

จตรกรรมทางพระพทธศาสนาท งดงามประณตเกดข นหลายช นดวยกัน งานพทธจตรกรรมท สาคัญย งคอ “สมดภาพไตรภมฉบับหลวง” ซ งโปรดเกลาฯ ให สรางข นเม อป พ.ศ. ๒๓๑๙ ปรากฏในบานแพนกของสมดภาพน วามรับสั งให พระยาศรธรรมธราช จัดพระสมดเน อด สงใหชางเขยนไปเขยนสมดภาพไตรภม 

บราณ ฉบับหลวง ท วัดบางวาใหญ เพ อใหสมเดจพระสังฆราช (ศร) ทรงกากับดแลการเขยน บอกเร อง และคัดขอความภาษาบาลประกอบไว ใหชัดเจน

 ในการเขยนสมดภาพไตรภมเลมน  ใชชาง ๔ คนชวยกันเขยน และนับเปนสมดภาพไตรภมขนาดใหญเลมหน งของไทย ถาคล ออกจะมความยาวถง๓๔.๗๒ เมตร เขยนภาพจตรกรรมสลงในสมดทั งสองดาน มภาพหลายสบภาพท งดงามนาดมาก นับเปนจตรกรรมท สาคัญช นหน งของไทย

พระราชประสงค ในการจัดสรางสมดภาพไตรภมบราณน  กเพ อใหประชาชนทั งหลายมความเขาใจเร องนรก - สวรรคไดถกตองตามพระบาล และเพ อเปนเคร องเตอนใจใหประกอบแตกรรมด ละเวนกรรมชั ว ใหถกตองตามคาสั งสอนของพระพทธองคสบตอไปในภายหนา และเพ อแสดงท ตั งสัณฐานของกรงธนบร วาอย  ในตาแหนงใดในจักรวาล

นอกจากการสรางงานพทธจตรกรรมอยางสมดภาพไตรภมฉบับหลวงแลวยังปรากฏในพระราชพงศาวดารวาสมเดจพระเจากรงธนบรทรงสรางพระพทธ-ปฏมากรข นในรัชกาลของพระองคดวย โดยได โปรดเกลาฯ ใหหลวงวจตรนฤมลป  นพระพทธรปใหตองตามพทธลักษณะท  โปรดใหสอบสวน แลวหลอพระพทธรปสัมฤทธ ยนองคหน งและพระพทธรปปางสมาธอกองคหน ง

   ก    ร      ง

   ธ   น   บ

      ร    

ภาพหนาซาย :ภาพจากสมดภาพไตรภม

ฉบับกรงธนบร พทธประวัตตอนเสดจประพาสอทยาน

เจาชายสทธัตถะเสดจไปอทยานเหนนมตทั ง ๔ คอ

คนชรา คนพยาธ อสภ

และบรรพชต กสังเวชเทวทตทั งสามขางตน แตทรงพอพระทัยในสมณเพศ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 150/307

จตหลดพนส พทธภม : เฉลมชัย โฆษตพพัฒน ศลปนแหงชาต สาขาทัศนศลป (จตรกรรม)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 151/307

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 152/307

พระมหากษัตรย ในพระบรมราชจักรวงศกับการอปถัมภพระพทธศาสนา(พ.ศ. ๒๓๒๕ - ปจจบัน)

บทท     ๖

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 153/307

“ ตั งใจจะอปถัมภก ยอยกพระพทธศาสนา ปองกันขอบขัณฑสมา รักษาประชาชนและมนตร ”  

(พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 154/307

150พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ปราบดาภเษกขนครองราชยเปนพระมหากษัตรยแหงราชวงศจักร

พ.ศ. ๒๓๒๕ 

 โปรดเกลาฯ ใหอัญเชญพระพทธมหามณรัตนปฏมากรมาประดษฐาน ณ พระอ โบสถในพระราชวังใหม พระราชทานนามพระอารามวา วัดพระศรรัตนศาสดารามเม อ พ.ศ. ๒๓๒๗ 

อัญเชญพระพทธสหงคมาประดษฐานภายในพระราชวังบวรสถานมงคลพ.ศ. ๒๓๓๐

 โปรดเกลาฯ ใหสังคายนาพระไตรปฎกท วัดมหาธาตยวราชรังสฤษฎ  พ.ศ. ๒๓๓๑

พ.ศ. ๒๓๓๐ พ.ศ. ๒๓๓๕ พ.ศ. ๒๓๔๐

พระบรมราชจักรวงศ : พระราชวงศผ  เคารพยดมั น ในพระรัตนตรัย

“ตรัเตนสกรั ฏเฐจ สั มพ เสจมมายน  สกราโชชจตตัญจ สกรั ฏ ฐาภวัฑฒน 

ความนับถอรักใครในพระศรรัตนตรัย ในรั ฐของคน และในวงศตระกลของตน มจตซอตรงในพระราชาของตน ยอมเปนเครองท าใหรั ฐของตนเจรญยง”  (คาถาภาษตประจาเคร องขัตตยราชอสรยาภรณอันมเกยรตคณร งเรองย ง มหาจักรบรมราชวงศ)

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงรับอัญเชญ  ข นปราบดาภเษกเปนพระมหากษัตรยเม อวันท ๖เมษายนพทธศักราช๒๓๒๕ขณะพระชนมพรรษาได๔๖พรรษาเศษไดทรงสถาปนาพระราชวงศข นใหมคอ “พระบรมราชจักรวงศ”เปนวงศกษัตรยลาดับท ๘ในประวัตศาสตรของ สยามประเทศตั งแตสมัยกรงส โขทัยกรงศรอยธยาและกรงธนบร

พ.ศ. ๒๓๒๕ พ.ศ. ๒๓๔๕

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 155/307

151

ทรงสถาปนา พระสังฆราช (ศร)เปนสมเดจพระสังฆราชองคแรกของกรงรัตนโกสนทร

พ.ศ. ๒๓๕๒

เร มกอสราง วัดสทัศนเทพวรารามพ.ศ. ๒๓๕๐

พ.ศ. ๒๓๔๕ พ.ศ. ๒๓๕๐

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

อันท มาของนามพระบรมราชจักรวงศ นั น สันนษฐานวาอาจมาจาก ราชทนนาม“จักร”ท มอย ในสมัยอยธยา สมเดจพระปฐมบรมมหาชนก

พระชนกในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชเคยทรงรับ  ราชทนนามน  ในสมัยท ทรงรับราชการอย ในชมนมเจาพระยาพษณ โลกภายหลัง จากเสยพระนครศรอยธยาเชนเดยวกันกับพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟา  จฬาโลกมหาราชในสมัยท ทรงรับราชการในสมเดจพระเจากรงธนบรกไดเคย  ทรงรับพระราชทานบรรดาศักด เจาพระยาจักร ดังนั นเม อทรงนาราชทนนาม“จักร”มาใชเปนนามพระราชวงศแลวก ไมปรากฏวาไดพระราชทานราชทนนาม“จักร”น แกขนนางผ   ใดอกเลย

 เคร องขัตตยราชอสรยาภรณอันมเกยรตคณร งเรองย งมหาจักรบรมราชวงศ 

อันเปนเคร องราชอสรยาภรณตระกลสงสดของเคร องราชอสรยาภรณไทยซ งพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวโปรดเกลาฯ ใหสรางและตรา  พระราชบัญญัตข นสาหรับพระราชทานพระราชวงศผ  ทรงสบเช อสายตรงจาก พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชพระปฐมบรมราชจกัรวงศนั น

มคาถาภาษตกากับเคร องราชอสรยาภรณซ งองคผ  ทรงสถาปนาเคร องขัตตยราช 

อสรยาภรณตระกลน ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหกาหนดข นคาถาภาษตบทน  สะทอนพระคณลักษณะสาคัญของพระมหากษัตรยและพระราชวงศผ  เปนสมาชก  ในมหาจักรบรมราชวงศ และพระคณลักษณะสาคัญประการแรกนั นคอความ เคารพยดมั นในพระศรรัตนตรัยหรอความเปนผ  มพระรัตนตรัยเปนท พ งอันเปน คณลักษณะสาคัญประการแรกของ“พทธศาสนกชน”

พระคณลักษณะสาคัญของพระบรมราชวงศขอน เปนเคร องยนยันอยาง ชัดแจงวาราชวงศพระมหากษัตรย ไทยราชวงศน มศรัทธามั นคงในพระพทธศาสนา 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 156/307

152พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ปอมพระจันทร

ปอมมหายักษ

ปอมวชัยประสทธ 

ปอมมหาฤกษ

ปอมผเส อ

ปอมจักรเพชร

วังหลวง

วังหนา

วัดมหาธาต

ท งพระเมร

ศาลหลักเมอง

วัดโพธ วัดแจง

วังหลัง

พระราชวังเดม

วัดโมลฯ

วัดระฆังฯ

วัดอมรนทราราม

ปอมพระอาทตย

ล  อ ง บ า  ง ก  อ  ก  น         อ  ย 

  อ  ง  ม  อ

  ญ

 ค  ล  อ  ง  น

  ค  ร  บ  า

  ล

  ค   ล   อ   ง   บ   า   ง   ก   อ   ก     ใ   ห

   ญ      

  แ

 ม     น

                          า  

เ          จ      

                                                                                           า      

 พ  ร 

ะ       ย      า     

   ค    ล    อ

    ง       โ 

   อ          ง 

   อ          า

      ง

            ค            ล            อ

           ง

          ร

         อ      บ       ก

    ร        ง

ค  ล  อ  ง  บ  า  ง  ล    า  ภ        

ปอมอสนธร

ปอมพระสเมร

ปอมยคนธร

ปอมมหาปราบ

ปอมมหากาฬ

ปอมหมทลวง

ปอมเสอทยาน

ปอมมหาไชยหอกลอง

  ค   ล   อ   ง

  ค     เ

  ม      อ

   ง  เ  ด      ม

ค  ล  อ  ง  ห  ล  อ  ด 

ค    ล   อ   ง   โ     ร  

 ง    ไ     ห   ม  

ชมชนมลาย

ชมชนมอญ

ชมชนญวน

ชมชนจน

แ ผ น ท  ก ร ง รั ต น โ ก ส น ท ร เ ม อ แ ร ก ส ร า ง

บ า น เ ร อ น ข า ร า ช ก า ร แ ล ะ ร า ษ ฏ ร

บ า น เ ร อ น ข า ร า ช ก า ร แ ล ะ ร า ษ ฏ ร

บ า น เ ร อ น ข า ร า ช ก า รแ ล ะ ร า ษ ฏ ร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 157/307

153

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

และถอวาความศรัทธาอันมั นคงในพระพทธศาสนามความสาคัญเทาเทยมกับ  ความยดมั นในรั ฐและวงศตระกลตั งใจมั นท จะกระทาความจาเรญวัฒนาใหเกดแก รั ฐและวงศตระกลของตนความศรัทธาและยดมั นอันเทาเทยมกันทั งสองประการ  ในพระบรมราชวงศน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวทรงใหความ  สาคัญย งถงขนาดทรงนามาใชเปนภาษตเตอนมวลสมาชกในพระบรมราชวงศ  ใหตระหนักในพระคณลักษณะสาคัญอันเทาเทยมกันทั งสองประการใหปรากฏ แม ในดวงตราอันเปนเคร องประดับพระเกยรตยศของสมาชกในพระบรมราชวงศ

ตลอดระยะเวลาอันยาวนานลวงมาถงสองศตวรรษน  พระมหากษัตรย  ในพระบรมราชจักรวงศทรงแสดงใหเหนประจักษมาโดยตลอดวา“ความนับถอ รักใคร ในพระศรรัตนตรัย”ของทกพระองคเปนความจรงเชงประจักษท มหลักฐาน เปนรปธรรมสามารถพสจน ไดตลอดระยะเวลาอันยาวนานตั งแตรัชสมัยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชจนถงพระบาทสมเดจพระเจาอย หัว ภมพลอดลยเดชพระมหากษัตรยเปนบคคลเพยงคนเดยวในราชอาณาจักร  ท ทรงถกบังคับโดยเง อนไขของกฎหมายคอกฎมนเทยรบาล ใหตองทรงดารง พระราชสถานภาพเปน“พทธมามกะ”และจะไมสามารถทรงดารงสถานะ  ความเปนกษัตรยอย  ไดหากไมสามารถทรงรับพระราชภาระในการอปถัมภบารง พระพทธศาสนาในราชอาณาจักรได

ความเคารพยดมั นในพระรัตนตรัยของพระมหากษัตรยในพระบรม  ราชจักรวงศนั นไมใชการปฏบัตสบกันไปตามราชประเพณ พระมหากษัตรยใน  ราชวงศน ทกพระองคลวนทรงเคารพยดมั นในพระรัตนตรัยดวยพระสตอันร   พระองคและดวยพระปญญาท ทรงร  และเขาพระราชหฤทัยพระสัทธรรมของ  สมเดจพระสัมมาสัมพทธเจา อันเปนวถปฏบัตของพทธมามกะผ  มธรรมใน พระพทธศาสนาเปนเคร องกากับวถการดารงชพ พระมหากษัตรยในพระบรม

 ราชจักรวงศทกพระองคจงทรงมบทบาทในการปกปองค  มครองพระพทธศาสนา ดวยพระชนมชพและดวยพระเกยรตยศของความเปนกษัตรยดังจะเหนไดจาก  พระราชปณธานขององคพระปฐมบรมราชจักรวงศ ในการจัดการปกครองบานเมองมพระราชดารวาการปกครองบานเมองนั นตองประกอบดวยเสาหลักทั งสองคอ พทธจักรและอาณาจักรเปนหลักใหแกกัน

พระพทธศาสนาและคณะสงฆมบทบาทสาคัญในการปกครองและ บรหารบานเมองในสยามประเทศมาตั งแตยคโบราณแมพระสงฆจะไมมบทบาท 

ภาพหนาซาย : พทธศักราช ๒๓๒๕ พระบาทสมเดจ

พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช โปรดเกลาฯ ใหยาย

ราชธานจากกรงธนบรฝ  งตะวันตกมาอย บน

ฝ  งตะวันออกของแมน าเจาพระยา ดวยพ นท เดมนั น

เปนค  งน าท อาจถกเซาะพัง โดยงาย สวนฝ  งตะวันออกน แมจะมพ นท ล มกวาแตกเปน

ชัยภมเหมาะสามารถสรางปอมปราการปองกันพระนคร

 ไดงายกวา

ณ เวลานั น รอบพระนครมคและปอมปราการเรยงราย

ลอมรอบทั งหมด ๑๔ ปอมมประตประจากาแพง

พระนคร ๑๖ ประต

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 158/307

154พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 159/307

155

ภาพหนาซาย :วัดพระเชตพน

วมลมังคลาราม (วัดโพธ)เดมชอ “วัดโพธาราม”

เปนวัดเกาสมัยอยธยา และ ไดรับการยกฐานะเปน

พระอารามหลวงในสมัย

กรงธนบร ตอมาพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกฯ โปรดใหสถาปนา

วัดใหม ใน พ.ศ. ๒๓๓๑

ภาพบน : ท พระระเบยงรอบพระอ โบสถทั งชั นนอก

และชั นใน ประดษฐานพระพทธรปท รัชกาลท  ๑ โปรดเกลาฯ ใหอัญเชญ

มาจากหัวเมองฝายเหนอ

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

และหนาท อันใดในกจการบานเมองแตความเปนสถาบันและองคบคคลซ งช นา สังคมทางจตวญญาณนั นเองท ทาใหพระพทธศาสนาและสถาบันสงฆสามารถ เขาไปมบทบาทในฝายอาณาจักรคอการบรหารราชการแผนดนได นั นหมายถง บทบาทในการจรรโลงใหการบรหารราชการแผนดนมความบรสทธ เท ยงธรรมดังนั นการสรางความบรสทธ เท ยงธรรมใหกับพระพทธศาสนาและสถาบันสงฆ  จงเปนความจาเปนไมย งหยอนไปกวาการวางรากฐานระเบยบบรหารราชการ แผนดนเพราะหากบคคลซ งเปนกลจักรสาคัญของการบรหารราชการแผนดน  ขาดเสยซ งคณธรรมระบบการบรหารราชการแผนดนจะวเศษมั นคงปานใดก ไรคา

มตทั  งส ของบทบาท “พทธศาสนปถัมภก”พระราชกรณยกจท สาคัญย งในการสรางความมั นคงใหกับพระพทธศาสนา 

ของพระมหากษัตรยในพระบรมราชจักรวงศตั งแตรัชกาลพระบาทสมเดจ พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชถงรัชกาลปจจบันปรากฏอย อยางมากมาย มหาศาล หากจะเพยงนามาพรรณนาตอกันตามลาดับรัชกาลในท น  ดังเชนท ม ผ  คนควาและเขยนไวในท ตางๆ มากมายตางยคตางสมัยกจกัไมเกดประโยชน  และคณคาอันใดใหผ  อานหนังสอเลมน ไดเขาใจในบทบาทของพระมหากษัตรย  ในพระบรมราชจักรวงศกับการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาอยางมมตทาง  ประวัตศาสตรท บทบาทและการกระทาของผ  นาในสังคมหน งๆ นั นตอง มการนาเสนอไวอยางเปนเหตและผลแกกัน ดังนั นจงจะวเคราะหบทบาท“พทธศาสนปถัมภก” ของพระมหากษัตรย ในพระบรมราชจักรวงศ ในลักษณะ ตางมต แตมความเปนเหตเปนผลแกกัน

การพจารณาบทบาทความเปนพทธศาสนปถัมภกของพระมหากษัตรย  ในพระบรมราชจักรวงศนั นไมพงกระทาโดยการอธบายเปนภาพรวมคอการนา 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 160/307

156พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ขอมลมาบรรยายและพรรณนาตอกันไปใหมากท สด เพราะการบรรยายเชนน  ทาใหผ  รับสารไมสามารถประจักษ ในบทบาทและการกระทาท คัดสรรมาบรรยาย ไดอยางเปนเหตและผลแกกัน ในทางตรงขามจะไดแยกบทบาทของความเปน  พทธศาสนปถัมภกน ออกเปน๔มตซ งมความสอดคลองกับองคประกอบความ เปนพทธศาสนาอันไดแกศาสนธรรม ศาสนบคคล ศาสนวัตถ และศาสนพธ หากขาดเสยซ งองคประกอบขอใดขอหน งไปแลวพระพทธศาสนากไมอาจตั งมั น และจาเรญร งเรองอย  ได 

การแยกบทบาทของพทธศาสนปถัมภกของพระมหากษัตรยในพระบรม ราชจักรวงศออกเปนมตของการกระทาในการ“บารงศาสนธรรมอปถัมภศาสน บคคลบันดาลดลศาสนวัตถทานศาสนพธ”นั นจะทาใหผ  อานประจักษชัดในมต ท เปนเหตเปนผลแกกันของบทบาทและการกระทาของ “พทธศาสนปถัมภก”และชวยใหขอมลเก ยวกับพระราชกรณยกจในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนา ของพระมหากษัตรยไทยในราชวงศจักรมความเปนระบบและไดรับการอธบาย  อยางสอดคลองเปนเหตเปนผลแกกัน

มตท  ๑ บารงศาสนธรรมศาสนธรรมอันเปนสวนปรัชญาและคาสอนเปนองคประกอบสวนสาคัญ 

ท สดของศาสนาทั งหลาย หากศาสนธรรมในศาสนาใดๆ สญส นหรอวปลาส คลาดเคล อนไปแลว ความเปนศาสนานั นกไมอาจดารงอย ได องคอปถัมภก ของศาสนาทั งหลายในประวัตศาสตรโลกจงตองใหความสาคัญแกการ “บารง  ศาสนธรรม”อันหมายถงการทาใหศาสนธรรมในศาสนานั นดารงคงความบรสทธ  เท ยงธรรมดังในกาลสมัยของศาสดาแหงศาสนานั นยังดารงพระชนมอย  สาหรับ พระพทธศาสนานั น จะเหนไดวาพระมหากษัตรยของราชอาณาจักรตางๆ ใน  ทวปเอเชยท รับเอาพระพทธศาสนา ไมวาพระพทธศาสนาฝายมหายานหรอ  พระพทธศาสนาฝายเถรวาทไปเปนความเช อหลักของบานเมองมาตั งแตสมัย  โบราณนั นลวนมกลวธ ในการบารงศาสนธรรมอย ดวยกันทั งส น

การบารงศาสนธรรมของพระมหากษัตรยไทยตั งแตสมัยโบราณมานั น พระมหากษัตรยยังตองทรงแยกบทบาทน ออกเปนอก ๒ มตยอย คอ มตของ ความเปนปราชญร  ธรรมและประพฤตธรรม และมตของความเปนผ  บารงและ 

ภาพหนาขวา :พระพทธมหามณรัตนปฏมากร(พระแกวมรกต)พระพทธรปปางสมาธ ทาดวยมณสเขยวเนอเดยวกันทั งองค ประดษฐานในบษบกทองคาภายในพระอ โบสถวัดพระศรรัตนศาสดาราม พระบาทสมเดจ

พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช มพระราชศรัทธาสรางเครองทรงสาหรับฤดรอนและฤดฝนถวายเปนพทธบชา สาหรับเคร องทรงฤดหนาวพระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวทรงสรางถวายในภายหลัง

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 161/307

157

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 162/307

158พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 163/307

159

ภาพหนาซาย :ภาพจตรกรรม

งานบญกระจาดใหญ บชากัณฑเทศนมหาชาต  

วาดตามกวนพนธพรรณนาเหตการณในพระราช 

พงศาวดารสมัยรั ชกาลท ๑

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

เผยแผธรรมและมตยอยของการบารงศาสนธรรมน ตองดาเนนค กันไปเสมอจะขาดเสยจากกันมไดการท พระมหากษัตรย ในฐานะประมขสงสดของแผนดน จะสามารถนอมนาจตใจของผ  คนในแผนดนใหเกดศรัทธาในพระพทธศาสนาเกดความเคารพในพระศรรัตนตรัยจนถงนอมนาเอาพระพทธวจนะและพทธ  ศาสนธรรมมาเปนหลักกากับจตใจนั น พระองคเองตองทรงมความเคารพใน พระรัตนตรัยกอนเปนเบ องตน ทั งตองทรงพรอมดวยการศกษาพระพทธวจนะ และพระสัทธรรมถงขั นท ทรงเขาพระราชหฤทัยและทรงนอมนามาประพฤต พระองคเปนแบบอยางแกพระราชวงศขาทลละอองธลพระบาทและอาณา  ประชาราษฎร ไดดังท เปนคาเรยกขานกันมาตั งแตสมัยส โขทัยวา“ปราชญร  ธรรม”ความเปนผ  ร  ธรรมของพระมหากษัตรยจักเปนหนทางเดยวท พระองคสามารถ จะทรงทราบวาศาสนธรรมในราชอาณาจักรของพระองคยังบรบรณด อย หรอไม

หรอเกดความวปลาสคลาดเคล อนอยางไรรวมถงจะทรงทราบแนวทางการบารง และเผยแผศาสนธรรมแกมหาชนไดอยางเหมาะสมดวย

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชพรอมดวยสมเดจ พระอนชาธราชกรมพระราชวังบวรมหาสรสงหนาทมพระราชศรัทธาปรารถนา จะทานบารงพระพทธศาสนาใหเจรญมั นคงสบไปไดทรงทราบจากพระสงฆอันม สมเดจพระสังฆราชเปนประธานวาเวลานั นพระไตรปฎกอันเปนคัมภรท รวบรวม พระพทธวจนะและศาสนธรรมในพระพทธศาสนามขอวปลาสคลาดเคล อน มากแมพระสงฆจะมความประสงคจะทานบารงใหสมบรณกไมมกาลังพอ จะทาไดในปพ.ศ.๒๓๓๑จงไดทรงอาราธนาสมเดจพระสังฆราชพรอมดวย พระสงฆทั งปวงใหรับภาระในการประชมกันทาสังคายนาพระไตรปฎกธรรมดังมพระราชดารัสวา

“ครั งน ขออาราธนาพระผ เปนเจาทั งปวงจงมอตสาหะในฝายพระพทธจักร ใหพระไตรป ฎกบรบรณข นใหจงได ฝายขางอาณาจักรทจะเปนศาสนปถั มภกนั นเปนพนักงานโยม โยมจะส เสยสละชวตบชาพระรัตนตรัย สดแตจะใหพระปรยัต บรบรณเปนขอมลทจะตั งพระพทธศาสนาจงได”

(พระราชพงศาวดารกรงรัตนโกสนทรรัชกาลท ๑)

การปฏบัตภารกจครั งสาคัญน มพระสงฆ๒๑๘รปกับราชบัณฑตาจารย อบาสก๓๒คนชวยกันชาระพระไตรปฎกสังคายนาพระธรรมวนัยพรอมทั ง คัมภรสัททาวเสส(คัมภรไวยากรณบาล)แลวจารกลงในใบลานดวยอักษรขอม  

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 164/307

160พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ทรงดาเนนการปฏสังขรณ วัดอรณราชวราราม (วัดแจง)ตั งแตยังดารงพระยศเปนสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟากรมหลวงอศรสนทร ในการน ไดทรงป  นห นพระประธานดวยฝพระหัตถ พระองค ไดเรมสถาปนาพระพทธปรางค แตทาไดเพยงขดดนวางรากฐานกส นรัชกาลของพระองค

มการสงสมณทตไปลังกาเพ อไปนมัสการพระทันตธาตและพระเจดยสถาน เม อเดนทางกลับไดมการนาหนอพระศรมหาโพธมาดวย ๖ หนอ เรยกวา “โพธลังกา”นาไปปลกท กลันตัน ๑ หนอเมองนครศรธรรมราช ๒ หนอ ทเหลออก ๓ หนอปลกไวท  วัดมหาธาต วัดสทัศน และวัดสระเกศ ท กรงเทพฯ

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัย

ฟ  นฟพระราชพธวสาขบชา ท เคยมแตครั งส โขทัยข นใหม และถอเปนประเพณสบมาจนทกวันน 

พ.ศ. ๒๓๕๒ พ.ศ. ๒๓๕๗ พ.ศ. ๒๓๖๒ พ.ศ. ๒๓๖๗

แลวเสรจใน๕ เดอน โดยใชวัดนพพานารามหรอวัดมหาธาตยวราชรังสฤษฎ   ในปจจบันเปนสถานท กระทาสังคายนา พระราชศรัทธาในการทาสังคายนา  พระไตรปฎกของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชนั นย งใหญนักทรงสละพระราชทรัพยจางชางจารจารกพระไตรปฎกลงในใบลานและใหแปล ฉบับอักษรลาวอักษรมอญเปนอักษรขอมสรางใสต  ไวในหอมณเฑยรธรรมและสรางพระไตรปฎกถวายพระสงฆ ไวทกพระอารามหลวงนอกจากนั นยังทรง ใหชางปดทองแทงทับทั งใบปกหนาหลังและกรอบทั งส นเรยกวาฉบับทองหอดวย ผายกเชอกรัดถักดวยไหมแพรเบญจพรรณมฉลากงาแกะเขยนอักษรดวยหมก และฉลากทอเปนตัวอักษรบอกช อพระคัมภรทกคัมภรสถานท สาหรับประดษฐาน พระไตรปฎกท ทรงสังคายนาใหมนั นกทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสถาปนา พระมหามณฑปในวัดพระศรรัตนศาสดารามข นดวยผลงานทางสถาปตยกรรม และประณตศลปอยางเย ยมยอดพรอมทั งต  พระไตรปฎกทรงมณฑปประดับมก อยางงามวจตรทั งทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหคัดลอกพระไตรปฎกท สังคายนา แลวสรางเปนพระไตรปฎกฉบับหลวง๓ฉบับ

พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวทรงสบตอพระราชปณธานในการ 

บารงพทธศาสนธรรมตอจากสมเดจพระอัยกาธราชโดยพระราชอัธยาศัยแลว   โดยสวนพระองคแลวทรงมความเปน“ปราชญร  ธรรม”ในพระพทธศาสนามา ตั งแตทรงพระเยาว พระราชศรัทธาแกกลาในบวรพทธศาสนามาตั งแตยงัมได  ทรงรับราชสมบัตนั น เปนเหตใหทรงมโอกาสสรางสมบารมทั งทานมัย ศลมัยภาวนามัยและธัมมัสวนมัยไดจนตลอดรัชสมัยของพระองคพระราชจรยวัตร ท ทรงปฏบัตเปนประจาทกวันคอการบาเพญ “บญกรยา” ในพระพทธศาสนา

อันไดแกการทรงบาตรและเล ยงพระถงคราวเทศกาลงานบญสาคัญกทรงบาเพญ พระราชกศลตามโอกาสนั นๆไมขาดโดยเฉพาะการถวายผาพระกฐนทรงสราง 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 165/307

161

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

สมพระปญญาบารม โดยการสดับพระธรรมเทศนาและปฏบัตธรรมอย เปนเนองนจสวนการบาเพญทานบารมนั นพระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวทรงพระ เมตตาใหทานแกยาจกและวณพกอย เสมอโปรดเกลาฯใหสรางเกงโรงทานสาหรับ แจกทานแกบคคลทั วไปแม ในฤดสาเภาออกกพระราชทานขาวกลองไปกับเรอ สาเภาลาละ๕๐ถังบางเกวยนหน งบางใหออกไปใหทานคนยากจนท เมองจน

การเผยแผศาสนธรรมนั นพระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวโปรดเกลาฯ  ใหสงสมณทตไปลังกาและกรงกัมพชา เพ อนาเอาพระไตรปฎกฉบับลังกา  และพระไตรปฎกในกรงกัมพชามาเปรยบเทยบกับฉบับของไทยทาใหเกดมการ ปรับปรงขอความในพระไตรปฎกใหสมบรณมากข นหลังจากนั นจงโปรดเกลาฯ ใหแปลพระไตรปฎกภาษาบาลเปนภาษาไทยโดยเฉพาะพระสตรเพ อใหพระสงฆ  ได ใชเทศนสั งสอนประชาชนพระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวยังโปรดเกลาฯ ใหสรางคัมภรพระไตรปฎกเปนภาษาไทยปรากฏในพระราชพงศาวดารวาทรงสราง คัมภรพระไตรปฏกไวถง๗ฉบับคอฉบับรดน าเอกฉบับรดน าโทฉบับทองนอยฉบับซบยอฉบับอักษรรามัญฉบับเทพชมนมและฉบับลายกามะลอทั  งทรง สงเสรมการศกษาพระธรรมดวยขยายการบอกพระปรยัตธรรมใหมในทก

 พระอารามหลวง

มตของความเปนปราชญร  ธรรมและการบารงศาสนธรรมใหไพบลยของ พระมหากษัตรยในพระบรมราชจักรวงศนั นไมอาจเวนท จะกลาวถงพระมหา กษัตรย ในพระบรมราชวงศน อกพระองคหน งคอพระบาทสมเดจพระจอมเกลา เจาอย หัวผ  มพระราชอัธยาศัย“ทาถกทาจรง”ดังจะเหนวาเม อทรงพระราชดาร หรอทรงศกษาเร องใด กทรงพระวรยอตสาหะปฏบัตจนกวาจะสาเรจ เม อครั ง ยังทรงพระผนวชในพระนาม วชรญาณเถระไดทรงเร มศกษาดานวปสสนาธระ อันนับเปนศาสนธรรมขั นสงกเอาพระราชหฤทัยใสศกษาอยางจรงจังทรงศกษา 

จตรกรรมฝาผนังพระพทธประวัต (มารผจญกอนตรัสร  )ภายในมณฑปพระพทธบาทวัดพระยนพทธบาทยคล ตาบลท งยั งอาเภอลับแล จังหวัดอตรดตถ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 166/307

162พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

แนวทางการทาวปสสนาของสานักเรยนแทบทกสานักขณะเดยวกันเม อทรงศกษา ดานคันถธระไดเพยง๓ปทรงแตกฉานในพระไตรปฎกธรรมและคัมภรทั งหลาย

ทรงพระปรชาสามารถแปลพระปรยัตธรรม(บาล)ถวายพระบาทสมเดจพระนั งเกลา เจาอย หัวไดรับพระราชทานเปรยญ๕ประโยค

ผลจากการท พระวชรญาณเถระทรงศกษาพระปรยัตธรรมจนทรงรอบร   แตกฉานในพระไตรปฎกจงทรงพบขอบกพรองในวัตรปฏบัตของพระสงฆทั วไป  ในยคนั น ในสวนพระองคนั นพระวชรญาณเถระทรงศรัทธาเล อมใสในจรยวัตร ของพระสเมธาจารย (ซาย พทธว โส)พระราชาคณะฝายรามัญนกายจงไดทรง อปสมบทใหมเม อพ.ศ.๒๓๗๒และทรงตั งคณะธรรมยตข นในปพ.ศ.๒๓๗๖แลวเสดจยายจากวัดสมอรายมาประทับท วัดบวรนเวศวหาร และทรงตั งวัดนั น เปนศนยกลางของคณะธรรมยตเปนเหต ใหทรงพระราชดารแกไขปรับปรงวัตร ปฏบัตของพระสงฆใหถกตองตรงตามพระบาลท มมาในพระไตรปฎก ทรงเร ม เปล ยนแปลงแก ไขขอประพฤตปฏบัตสวนพระองคเองข นกอนตอมาจงมพระภกษ สามเณรอ นๆนยมตามและมผ  ปฏบัตตามอยางมากข นจนกลายเปนคณะสงฆ หม  ใหญท  ไดช อตอมาในภายหลังวา“พระสงฆคณะธรรมยตกนกาย” 

จากผลดังกลาวแลวมวัดตางๆทั งในกรงเทพมหานครและในหัวเมองไดเร ม ปฏบัตตามรปแบบท พระวชรญาณเถระไดปฏบัตและตั งไวโดยไดนาพระสงฆ ในวัด  ไปญัตตใหมเปนพระสงฆในสังกัดคณะธรรมยตหากวัดใดมพระสงฆไมเหนดวย กับการญัตตดังกลาวหากมจานวนนอยกวากจะยายไปสังกัดอย  ในวัดใกลเคยงหากมจานวนมากกวาพระสงฆรปท ตองการไปสังกัดวัดธรรมยตกจะยายไปญัตต  ใหม ในวัดท มพระสงฆ ในสังกัดวัดธรรมยตอย แลวการเปล ยนแปลงวัดตางๆเปน วัดฝายธรรมยตและฝายมหานกายจงเร มข นแต ในสมัยน 

วัดประจารัชกาลคอ วัดราชโอรส เดมช อวัดจอมทอง ทรงปฏสังขรณ วัดน ตั งแตครั งดารงพระยศเปนพระเจาลกยาเธอ กรมหม นเจษฎาบดนทร พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยจงพระราชทานนามวัดน วา“วัดราชโอรส” วัดนเปนตัวอยางของการกอสรางวัดแบบใหม 

แสดงถงอทธพลศลปะแบบจน

พ.ศ. ๒๓๖๗ พ.ศ. ๒๓๗๒ พ.ศ. ๒๓๗๗ พ.ศ. ๒๓๘๒ พ.ศ. ๒๓๘๗

๑.

พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัว

๒.

ภาพบน :๑. พระบรมรปหลอพระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวท ลานเจษฎาบดนทร

๒. ภายในอ โบสถวัดราชโอรส 

๓. ลานเจษฎาบดนทร และวัดราชนัดดา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 167/307

163

อยางไรกตามมขอพงสังเกตวาการเปล ยนแปลงคณะสงฆออกเปน๒ฝายคอฝายมหานกายกับฝายธรรมยตกนกายนั นพระสงฆทั ง๒ฝายหาแยกจาก กันไมตางกปฏบัตธรรมเพ อความสาเรจในเปาหมายเดยวกันและตามคาสอน ของพระพทธเจาในแบบของ“เถรวาท”แบบเดยวกันจงจะเหนได ในปจจบัน วาพระสงฆทั งสองฝายไมมความแตกตางกันมากนัก เพราะตางเปนพระสงฆ  ฝายเถรวาทจะมขอแตกตางท เหนไดกเปนเพยงธรรมเนยมปฏบัตบางประการ  เทานั น ไมพงเปนเหตใหพทธศาสนกชนมอคตไปแบงแยกวาจะศรัทธาเฉพาะ วัดฝายธรรมยตหรอฝายมหานกายเทานั นเพราะสงฆ ในประเทศไทยทั งสองฝาย ตางยดพระพทธวจนะเปนสาคัญทั งส น

 การท ตองกลาวถงการตั งธรรมยตกนกายของพระบาทสมเดจพระจอมเกลา 

เจาอย หัวไว ในมตของการบารงศาสนธรรมนั นกดวยเหตท วาการเกดข นของคณะสงฆฝายธรรมยตมผลดแกการบารงศาสนธรรมเพราะในคณะสงฆธรรมยตเกด กระบวนการตรวจสอบพระคัมภรพทธศาสนาฝายเถรวาทท มอย  ในสยามประเทศ  ใหตรงกับพระคัมภรเดมดวยวธสอบทานกับตนฉบับและกระบวนการสอบทาน ตนฉบับนั นพระสงฆจาเปนตองศกษาภาษาบาลอันเปนภาษาท  ใชบันทกพระพทธ

 วจนะของฝายเถรวาทใหถองแทดวยจงไดเกดการสอนภาษาบาลเพ อวัตถประสงค หลักในการบารงและสบทอดศาสนธรรมข นท วัดบวรนเวศวหารอยางจรงจัง 

การบารงศาสนธรรมของพระมหากษัตรยในพระบรมราชจักรวงศนั น พระมหากษัตรยทกพระองคทรงถอปฏบัตเปนพระราชภาระสาคัญมาไมขาดสาย  ในยคท สยามประเทศตองเผชญกับภัยคกคามจากการขยายอทธพลของ  มหาอานาจจักรวรรดนยมนั น พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัว ทรงสรางพระไตรปฎกในรปคัมภรใบลานเปนฉบับหลวงจบหน งเรยกวา “ฉบับ 

มการบรณปฏสังขรณวัดพระเชตพนฯ ครั งใหญ และโปรดให จารกตาราวชาชพตางๆ ลงในแผนศลาตดรายรอบบรเวณวัดดวยมพระราชดารจะใหวัดน เปนสถานท  ในการศกษาหาความร   ของประชาชนทั วไป

วัดททรงสรางในรัชกาลม ๓ วัด คอ วัดเฉลมพระเกยรตวัดเทพธดาราม วัดราชนัดดาราม นับเปนรัชกาลท มการสรางและปฏสังขรณวัดมากกวารัชกาลใดๆรวมถง ๕๓ วัด

พ.ศ. ๒๓๘๗ พ.ศ. ๒๓๙๒

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

๓.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 168/307

164พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ทองทบ”เพราะปดทองทบเหมอนกับฉบับทองใหญของรัชกาลท   ๑ และ ฉบับทองนอยของรัชกาลท ๓

พระไตรปฎกฉบับทองทบน ทรงสรางข นเพ อเปนหลักฐานของพระธรรม  คาสอนสบไปตอมาเม อพทธศักราช๒๔๓๑ได โปรดเกลาฯใหชาระพระไตรปฎก  ใหถกตองสมบรณโดยมพระราชดารวารั ฐเพ อนบานของสยามในเวลานั นตกเปน อาณานคมของชาตมหาอานาจตะวันตกหมดแลวและสยามประเทศจะตองไดรับ ภัยคกคามจากการขยายอทธพลของมหาอานาจเจาอาณานคมเหลานั นไมทางใด กทางหน งและภัยคกคามน ยอมกระทบมาถงความมั นคงของพระพทธศาสนาดวย

พระองคจงทรงอาราธนาพระเถรานเถระเสนาบดและขาราชการทกฝายมาประชมกันในพระอโบสถวัดพระศรรัตนศาสดารามเพ อระดมความคดเหน  ในการจะชวยกันปกปกรักษาเอกราชของสยามประเทศและพทักษพระบวร  พทธศาสนาไวในทามกลางการขยายอทธพลของมหาอานาจจักรวรรดนยมเกดเปนแนวคดในการสรางคัมภรพระไตรปฎกข นอกชดหน ง เพ อเผยแพร พทธธรรมแกชาวโลกเปนการประกาศใหนานาชาตประจักษวาประเทศสยาม  นับถอพระพทธศาสนามสถานะเปนรัฐประชาชาตอันมความชอบธรรมในประชาคมโลกในฐานะรัฐท สบทอดปกปองพระพทธศาสนาซ ง เปนมรดก อารยธรรมทางจตวญญาณท สาคัญของโลก 

จงจะเหนไดวาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวนั นทรงให ความสาคัญกับการสรางคัมภรพระไตรปฎกไมนอยกวาในรัชกาลกอนๆแตท   สาคัญย งไปกวานั นทรงเนนใหพระไตรปฎกท สรางข นในรัชสมัยของพระองคเปน ประโยชนแกการศกษาและเผยแผศาสนธรรมในพระพทธศาสนาอยางแทจรง  และในวงกวางเกนขอบเขตของสยามประเทศดวยมไดเปนการสรางคัมภร 

ทรงตั งคณะสงฆนกายใหม คอ ธรรมยตกนกาย

 โปรดเกลาฯ ใหปฏสังขรณวัดตามหัวเมองมากมาย รวมทั งส น๕๑ วัด ท สาคัญ คอ วัดพระปฐมเจดย มการออกแบบพระเจดยองค ใหมครอบองคพระเจดยองคเดม นับเปนเจดยท สงใหญกวาเจดยทั งหลายในประเทศไทย

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอย หัว

วัดประจารัชกาล คอ วัดราชประดษฐ เปนวัดท  ทรงสรางถวายแกพระสงฆคณะธรรมยตกนกาย

 โดยโปรดเกลาฯ ใหหลอพระพทธสหงคปฏมากรซ งจาลองจากพระพทธสหงคเกาแกจากลังกาเลยนแบบเทาองคจรง ประดษฐานเปนพระประธาน

 ในพระอ โบสถ

พ.ศ. ๒๓๙๔ พ.ศ. ๒๓๙๙ พ.ศ. ๒๔๐๔ พ.ศ. ๒๔๐๙ พ.ศ. ๒๔๑๔

๑.

๑. พระบรมรปพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอย หัว

๒. ภายในอ โบสถวัดราชประดษฐ

๓. จตรกรรมฝาผนังวัดราชประดษฐ

๔. วัดปทมวนาราม

๒.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 169/307

165

พระไตรปฎกมาเพ อประดษฐานไวเปน“ธรรมเจดย”ใหพทธศาสนกชนสักการบชา แตเพยงเทานั นดวยเหตดังกลาวนั นในปพ.ศ.๒๔๓๑จงโปรดเกลาฯใหชาระ และจัดพมพพระไตรปฎกฉบับภาษาบาลอักษรสยามและเทยบเสยงเปนอักษร  โรมันเปนชดแรกของโลก แทนพระไตรปฎกของเดมท เขยนดวยอักษรขอม  บนใบลานเพ อเฉลมฉลองในโอกาสท พระองคเสดจดารงสรราชสมบัตมาได๒๕ปพระราชทานช อวา“พระไตรปฎกฉบับจลจอมเกลาบรมธรรมกมหาราชพทธศักราช ๒๔๓๖”ในการน  ไดพระราชทานพระราชทรัพยจานวน๑,๐๐๐ชั ง จัดพมพพระไตรปฎกน เปนหนังสอ๑,๐๐๐จบจบละ๓๙เลมพระราชทานไป ตามวัดตางๆ๕๐๐วัดทั วราชอาณาจักรตลอดจนสถานศกษาในตางประเทศกวา๒๖๐แหงทั วโลกและตอมาโปรดเกลาฯใหจาหนายแกประชาชนในราคาจบละ๒ชั งเปนผลใหพทธธรรมในพระไตรปฎกไดรับการเผยแผ ไปมากข นทั งในสยาม ประเทศและทั วโลก

การบารงศาสนธรรมของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัว อกประการหน งคอ ไดโปรดเกลาฯ ใหจัดตั ง หอพทธศาสนสังคหะ ข นท วัด เบญจมบพตรดสตวนารามสาหรับเปนท เกบรวบรวมพระไตรปฎกและหนังสอ อ นๆ ในพระพทธศาสนากอใหเกดประโยชนแกการศกษาพระปรยัตธรรมของ พระภกษสามเณรและฆราวาสผ  สนใจทั งพระราชทานพระบรมราชปถัมภ ใหแตง หนังสอเก ยวกับพระพทธศาสนาในหลายลักษณะดวยกันไดแกหนังสอเบญจศล และเบญจธรรมหนังสอเทศนาหนังสอสวดมนตหนังสอธรรมจักษและหนังสอ ชาดกตางๆเพ อใหประชาชนไดเรยนร  และเขาใจหลักธรรมในพระพทธศาสนา ตามระดับฐานานรปของตนเพ อใหสามารถนาพทธธรรมไปเปนหลักปฏบัต   ในการดาเนนชวต สวนพระสงฆและสามเณรกมค มอสาหรับใชเทศนาและ  บทสวดมนต ใหเปนแบบฉบับเดยวกัน

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

วัดท ทรงสรางในกรงเทพฯ ม ๕ วัด คอวัดมกฏกษัตรยาราม (วัดพระนามบัญญัต)วัดโสมนัสวหารวัดปทมวนารามวัดบรมนวาส และวัดราชประดษฐ

๓.

๔.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 170/307

166พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 171/307

167

 ในยค “สยามใหม” ท ประเทศสยามยดแนวทางสากลในการพัฒนา  บานเมอง พระมหากษัตรยในพระบรมราชจักรวงศกมไดทรงละท งศาสนธรรม  ในพระพทธศาสนา ย งไปกวานั น พระมหากษัตรยยังทรงเปนผ  นาท แสดงให ประจักษแกสาธารณชนวาหลักธรรมในพระพทธศาสนานั นคงคณคาเสมอ แม  ในยามท บานเมองกาลังพัฒนาไปตามวถทางของโลกตะวันตกหากชาวไทยยังม หลักธรรมในพระพทธศาสนาเปนเคร องกากับจตใจของตนแลวไซรชาต ไทยจะม ความวัฒนาสถาพรไมนอยกวาชาตอารยะอ นใดในโลกพระบาทสมเดจพระมงกฎ เกลาเจาอย หัว ไดพระราชทานอรรถาธบายถงความสาคัญของพระพทธศาสนาไว  ในพระราชนพนธ“เทศนาเสอปา”มความตอนหน งท สมควรจะอัญเชญมาอาง  ไว ในหนังสอน วา 

“พระพทธศาสนาเปนศาสนาส าหรับชาตเรา เราจ าเปนตองถอดวยความกตัญต อบดามารดาและตนโคตรวงศของเรา จ าเปนตองถอไม มปญหาอะไร…เมอขาพเจาร สกไดแนนอน จงไดกลาลกข นยนแสดงเทศนาทางพระพทธศาสนาแกทานทั งหลาย โดยหวังแนวาบรรดาทานทั งปวงซงเปนคนไทย เมอร สกแนวแนแลววา ศาสนาในสมัยน เปนของทแยกจากชาตไมได…พทธศาสนาเปนของไทยเรามาชวนกันนับถอพระพทธศาสนาเถด…ผ  ทแปลงศาสนา คนเขาดถกยงเสยกวาผ ทแปลงชาต เพราะเขายอมเหนวา สงทนับถอเลอมใสกันมาตลอดครั งป ยาตายาย ตั งแตเดกมาแลวเปนของสาคัญอันหน ง ซงแสดงใหเหนวา คนนั น มความสัตยมความมันคงในใจหรอไม เมอมาแปลงชาตศาสนาไดแลว เปนแลเหนไดทันทวาเปนคนไม มันคง อยาวาแตอะไรเลย ศาสนาทใครทั งโลกเขานับถอวาเปนของสาคัญทสด เขายังแปลงไดตามความพอใจ หร อเพอสะดวกแกตัวของเขา…เหตฉะน  ผ แปลงศาสนาถงแมจะไมเปนผ ถงเกลยดชังแหงคนทั วไป กยอมเปน ผ ทเขาสามารถจะเชอไดนอย เพราะเหตฉะนั น เปนความจาเปนทเราทั งหลาย

 ผ เปนไทยจะตองมันอย ในพระพทธศาสนาซงเปนศาสนาส าหรับชาตเรา ตองเขาใจพทธศาสนาในเวลาน  ไมมแหงใดในโลกทจะถอจรงร จรงเทาในเมองไทยเราเมองไทยเราเปรยบเหมอนปอมอันใหญ ซ งเปนแนวทสดของพระพทธศาสนาแนวท ๑ แนวท ๒ รอยหรอเต มทแลว ยังแตแนวท ๓ และแนวทสด คอ เมองไทย… เราทั งหลายเปนผ รักษาแนวน ถาเราไมตั งใจรักษาจรงๆ แลว ถามอันตรายอยางใดมาถงพระพทธศาสนา เราทั งหลายจะเปนผ ทไดรับความอั บอายดวยกันเปนอันมาก…เหตฉะน  เปนหนาทของเราทจะตองตั งใจทจะรักษาความมั นคง

ของพระพทธศาสนาในประเทศไทย อยาให มอันตรายมาถงได… ผ ทคนอนเขาสงเขามาปลอมแปลงเพอท าลายพระพทธศาสนา เราทั งหลายตองคอยระวังร เทาไว 

ภาพหนาซาย :จตรกรรมฝาผนังภายในอโบสถวัด

ราชประดษฐ วัดประจารัชกาลพระบาทสมเดจ

พระจอมเกลาเจาอยหัวรัชกาลท ๔ 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 172/307

168พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

จงจะควร…จงเปนหนาทของเราทั งหลายทเปนเช อชาตนักรบตองรักษาพระศาสนาอันน ใหคงอย ในเมองไทยอกตอไป ตองรักษาไวเพอใหเปนมรดกแกลกหลานของเราทั งหลายใหเขารักษากันตอไปยังยน เปนเกยรตแกชาตของเราชัวกัลปาวสานเวลาน ทั งโลกเขาพดเขานยมวา ชาตไทยเปนชาตทถอพระพทธศาสนา ทพระพทธ-

ศาสนายังยนอย ไดเพราะมเมองไทยเปนเหมอนปอมใหญในแนวรบ เราเคราะหด ทสดทนานมาแลว เราไดตกไปอย ในพระพทธศาสนา จงไดเปนมนษยชั นสงสดจะเปนไดในทางธรรม เหตฉะน  ขอทานทั งหลายทนังฟงอย  ผ ทตะเกยกตะกายอยากเปนฝรัง อยาท าเหมอนฝรังในทางธรรมเลย ถาจะเอาอยางฝรังจงเอาอยางในทางท ฝรังเขาท าด คอในทางวชาการบางอยาง ซงเขาท าดเราควรเอาอยาง แต การรักษาศล รักษาธรรม เรามตัวอยางดกวาฝรั งเปนอันมาก ถอพระพทธเจาเปนตัวอยางของเราแลว เรามตัวอยางหาทเปรยบเสมอเหมอนมได

พระพทธศาสนากด หรอศาสนาใดกด ทตั งมันอย ไดกดวยความมันคงของผ เลอมใส ตั งใจทจะรักษา และขาพเจาพดทั งน  กเพอชักชวนทานทั งหลายอยางเปนเพอนไทยและเพอนพทธศาสนกชนดวยกันทั งนั น เพอความมันคงแหงพระพทธศาสนา ขาพเจาร สกวาไดท าหนาทสมควรแกการอปถั มภพระพทธศาสนาเราตั งใจจะรักษาศาสนาของเราดวยชวต ขาพเจาและทานตั งใจอย ในขอน  และถาทานตั งใจจะชวยขาพเจาในกจอันใหญน แลวกจะเปนทพอใจขาพเจาเปนอันมาก

เมองเราเกอบจะเปนเมองเดยวแลวในโลกไดมบคคลถอพระพทธศาสนา มาก และเปนเหลาเดยวกัน เพราะฉะนั นเปนหนาทของเราทั งหลายทจะชวยกันบารงรักษาพระพทธศาสนาอยาใหเสอมสญไป การทจะบารงพระพทธศาสนาเราตองร สกกอนวาหลักของพระพทธศาสนาคออะไร 

เราทั งหลายทยังไมแน ตั งแตวันน จะไดพรอมกันตั งใจวาในสวนตัวเราเองจะรษยากันกตาม จะเปนอยางไรกตาม จะทาการเชนน ตอเมอเวลาวางไมมภัยเมอมเหตสาคัญจาเปนท เราจะตองตอส ชาตอน แมการสวนตัวของเราอยางไร จะทาใหเสยประโยชนแกชาตเราแลว สงนั นเราจะท งเสย เราจะรวมกัน ไมวาในเวลาน ชอบกันหรอชังกัน เราจะถอวาเราเปนไทยดวยกันหมด เราจะตองรักษาความเปนไทยของเราใหยั งยน เราจะตองรักษาพระพทธศาสนาใหถาวร วัฒนาการ อยางทเปนมาแลวหลายชัวโคตรของเราทั งหลาย”

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 173/307

169

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอย หัว ผ  ทรงรับราชสมบัตตอมา  ทรงตระหนักถงความสาคัญของเดกและเยาวชนในฐานะพลังสาคัญในการจะ  พัฒนาประเทศสยามยคใหม ใหเจรญร งเรองทรงพระราชดารวาเดกและเยาวชน จะไมเปนกาลังสาคัญของชาตบานเมองไดเลยหากไมมศลธรรมเปนเคร องกากับ จตใจในฐานะพระประมขของรั ฐพระองคจงเอาพระราชหฤทัยใส ในการปลกฝง เยาวชนของชาต ใหมคณธรรมดงามโดยยดหลักคาสอนในพระพทธศาสนาดังท  มพระราชดารัสวา

“ศาสนาจะเปนยาบ ารงก าลัง บ ารงน  าใจ ใหทนความล าบากได ให มแรงทจะท าการงานของตนใหเปนผลส าเรจได และยังเปนยาทจะสมานหัวใจ ใหหายเจบปวดในยามทกขไดดวย…พวกเราทกๆ คน ควรพยายามใหเดกๆ ลกหลาน

ของเราม “ยา” ส าคัญ คอ ค าสังสอนของพระบรมศาสดาสั มมาสั มพทธเจาตดตัวไวเปนก าลัง เพราะ “ยา” อยางน เปนทั ง “ยาบ ารงก าลัง” และ “ยาสมานหรอระงับความเจบปวด” 

 ได โปรดเกลาฯใหพระสงฆราชบัณฑตและผ  มความร   ในพระพทธศาสนา ชวยกันแตงหนังสอสอนพระพทธศาสนาสาหรับเดกและเยาวชนซ งนับวาพระองค ทรงเปนพระมหากษัตรยพระองคแรกท ทรงสรางหนังสอสอนพระพทธศาสนา  สาหรับเดกสวนการสรางคัมภรพระไตรปฎกอันเปนการบารงรักษาศาสนธรรมนั น  โปรดเกลาฯ ใหสรางหนังสอพระไตรปฎกฉบับสมบรณ เรยกวาฉบับสยามรัฐชดหน ง จานวน ๔๒ เลม ซ งไดใชเปนค มอในการศกษาศาสนธรรมของทั ง พระภกษสงฆและฆราวาสสบมาจนทกวันน 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 174/307

170พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 175/307

171

มตท  ๒ อปถัมภศาสนบคคล

กฎใหไวแกสังฆการ ธรรมการ..... สมเดจบรมนาถบพตร..... รับพระราช 

โองการฯ สังวา พระศาสนาจะวัฒนาการตั งไปได อาศัยพระราชอาณาจักร...สงเคราะหพระศาสนา ฝายพระวนัยบัญญัตเลา พระพทธองคตรัสสอนอนญาตไววา ถากลบตรบวชเปนภกษสงฆในพระศาสนาแลว ใหอย ในส านักหม คณะสงฆ ในพระศาสนาแลว ใหอย ในสานักหม คณะสงฆแลอปชฌายอาจารยกอน จะไดร กจวัตรปฏ บัต ถงมาทว าจะประพฤตผดทาทจรตอันม ควร กจะมความละอายกลัวเพอนพรหมจรรย แลครอปชฌายจะวากลาวตเตยน ความชัวทจรตทท านั นจะสงบลง ศลนั นจะบรสทธ  เปนทตั งแกสมาธปญญา วปสสนามรรคญาณ ส าเรจ มรรคผลในหม คณะสงฆ...แมนมาทจะมปรารถนาจะหาทอย อันสบายสมควรแกพระกั มมั ฏฐานกด กยอมจักชวนเพอนพรหมจรรยรวมศรัทธาดวยกัน...จะไดทาสังฆกรรมแลอโบสถกรรมดวยกัน เพอจะไดศลบรสทธ เปนทตั งแกพระกั มมั ฏฐาน

(กฎพระสงฆในประมวลกฎหมายรัชกาลท ๑)

ศาสนบคคลเปนองคประกอบสาคัญของศาสนาทั งหลายสาหรับพระพทธ ศาสนาแลวพระสงฆคอศาสนบคคลท มความสาคัญในฐานะผ  สบทอดพระธรรม

 คาสอนของพระสัมมาสัมพทธเจาและเปนผ  สั งสอนเผยแผธรรมนั นแกมหาชนนอกจากนั นพระสงฆยังมความสาคัญในฐานะ“เน อนาบญ”ของพทธศาสนกชนดวยในทางพระพทธศาสนามคตวาการอปถัมภบารงพระสงฆและคณะสงฆคอ บญกรยาประการหน งเปนหนาท อันสาคัญของพทธศาสนกชนท จะตองอปถัมภบารง พระสงฆตามควรแกสถานะของตนเพ อใหพระสงฆสามารถดารงชพและปฏบัต ศาสนกจในการสบทอดพระพทธศาสนาตอไปไดโดยปราศจากภารกจทางโลก

 ในการแสวงหาปจจัยตางๆในการดารงชพดวยตนเองคตทางพระพทธศาสนา ดังกลาวน คนไทยไดปฏบัตสบทอดมาตั งแตแรกรับเอาพระพทธศาสนามาเปน  

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 176/307

172พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 177/307

173

ศาสนาหลักของประชาคมไทยแลวโดยเฉพาะพระมหากษัตรยซ งเปนผ  นาสงสด  ในสังคมไทยนั นทรงถอการอปถัมภบารงพระสงฆและคณะสงฆเปนพระราชภาระ หลักประการหน ง ดังมหลักฐานปรากฏมาตั งแตในแควนสโขทัย แควนลานนาอาณาจักรอยธยาและกรงธนบรพระมหากษัตรยในพระบรมราชจักรวงศนั น ทรงปฏบัตพระราชภาระประการน อยางย งใหญ ไมนอยไปกวาพระมหากษัตรย ไทย  ในยคสมัยกอนๆ

สถาบันสงฆในสยามประเทศเส อมทรดเศราหมองลงเพราะการเสย กรงศรอยธยาทาใหพระสงฆจานวนไมนอยประพฤตผดไปจากพระธรรมวนัย ในการฟ  นฟความม ันคงของคณะสงฆภายหลังจากความระส าระสายของ ราชอาณาจักรนั นทั งสมเดจพระเจากรงธนบรและพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟา จฬาโลกมหาราชมพระราชดารเปนแนวทางเดยวกันคอทรงเลงเหนความสาคัญ ของการท พระสงฆซ งเปนศาสนบคคลหลักของบานเมองจะตองมศลาจารวัตร  และปฏปทาตั งมั นอย  ในพระธรรมวนัย ใหเปนท เจรญศรัทธาและเคารพนบไหว ของพทธศาสนกชนทั งหลายไดโดยสนทใจ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟา จฬาโลกมหาราชทรงสานตอพระราชภาระของสมเดจพระเจากรงธนบรในการ เสรมสรางศาสนบคคลท พงประสงคใหแกพระพทธศาสนาประการแรกท เหน  ไดชัดเจนคอ ทรงแกไขความวปรตผดเพ ยนในสังฆมณฑลหลายประการ เชนทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหเปล ยนนามพระราชาคณะท พองกับพระนาม  สมเดจพระสัมมาสัมพทธเจาเปนนามอ น ทั งทรงตั งพระภกษสงฆผ  ทรงคณ ความร  ในศาสนธรรม มศลาจารวัตรงดงามบรสทธ ใหดารงตาแหนงสมเดจ พระสังฆราชพระราชาคณะและพระครตาแหนงตางๆลดหลั นกันไปตามสมควรและยังทรงตั งพระราชาคณะฝายรามัญตามโบราณราชประเพณจากสมัยอยธยา ดวย

 ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหตรากฎหมายคณะสงฆท เรยกวา“กฎ พระสงฆ”ข นในระหวางปพ.ศ.๒๓๒๕-พ.ศ.๒๓๔๔รวม๑๐ฉบับดังท ปรากฏ เปนสวนหน งของกฎหมายตราสามดวงแหงกรงรัตนโกสนทรนับเปนกฎหมาย คณะสงฆชดแรกท ปรากฏหลักฐานอย ถงปจจบัน 

 ในการตรากฎหมายคณะสงฆโดยสวนรวม มพระราชประสงคท สาคัญ คอเพ อใหพระภกษสงฆและสามเณรประพฤตปฏบัตตนเครงครัดในพระธรรม  วนัยใหพระราชาคณะเจาอธการและเจาหนาท สังฆการทาการกากับดแลและ 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :วัดสระเกศ เดมชอ

วัดสะแก สรางในสมัยอยธยา ในรัชสมัยพระบาท

สมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรง

สถาปนาใหมทังพระอารามแลวพระราชทานนามวาวัดสระเกศ 

 ในสมัยรัชกาลท ๓พระบาทสมเดจพระนั งเกลา

เจาอยหัวโปรดเกลาฯ ใหมการปฏสังขรณวัด และสร างพระปรางคองคใหญ แตการกอสรางมาสาเรจเรยบรอย

 ในรัชกาลท ๔ โดยมการเปลยนจากแบบเดมทเปน

พระปรางคมาเปนภเขาและ

กอเจดยไวบนยอด พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหัว พระราชทาน

นามวา บรมบรรพต

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 178/307

174พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ลงโทษผ  ท ประพฤตผดพระธรรมวนัยตามสมควรแก โทษหนักเบาท พระพทธเจา ไดทรงบัญญัต ไวรวมทั งท ทรงตราไว ในกฎพระสงฆน ดวยนอกจากนั นในแตละ ฉบับจะทรงปรารภเหตการณท เกดข นเฉพาะกรณๆ ไปอันเปนสาเหต ใหตองตรา กฎพระสงฆฉบับนั นๆข นมา 

กฎพระสงฆท ทรงตราข นมามอย  ๑๐ ฉบับ เน อหาสาระของแตละฉบับจะประกอบดวยขอความท ทรงปรารภถงเหตการณท เกดข นแตละเร อง วา ผดพระธรรมวนัยขอใดทาใหพระศาสนาเส อมเสยอยางไร แลวมพระบรม ราชโองการหามมใหทาเชนนั นอกตอไป พรอมทั งกาหนดโทษทางบานเมอง

เพ มจากโทษทางพระธรรมวนัยอกสวนหน งการท มกฎพระสงฆข นมาน สะทอน  ใหเหนเหตการณในครั งนั น โดยเร มจากการเสยกรงศรอยธยาครั งท สอง เม อปพ.ศ.๒๓๑๐เกดสภาพบานแตกสาแหรกขาดประชาชนพลเมองเกดความ  ระส าระสายไปทั ว ภกษสามเณรเปนจานวนมากประพฤตปฏบัตยอหยอน   ในพระธรรมวนัย บรรดาพระราชาคณะ พระอปชฌายาจารย และเจาอาวาส  ปลอยปละละเลยไมปฏบัตตามภาระหนาท  การคณะสงฆจงตกอย ในสภาพ เส อมโทรม ไมเปนท ตั งแหงศรัทธาของประชาชนเชนท เคยเปนมาในสมัยกอนพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาฯในฐานะท เปนองคเอกอัครศาสนปถัมภกจงทรงเรงรัดฟ  นฟสถานภาพของพระพทธศาสนาไปพรอมๆกันกับท ทรงเรงรบ ฟ  นฟสภาพของบานเมองใหพนจากจดวกฤต โดยเรวท สดทั งน เพ อใหพระพทธศาสนา มเอกภาพมั นคง สามารถเปนหลักใหแกฝายอาณาจักรคอระบบการปกครอง  และบรหารราชการแผนดนได

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชยังโปรดเกลาฯให  จดัการศกษาสาหรับสงฆดวยการสอนพระปรยตัธรรมในพระบรมมหาราชวัง  

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัว

พ.ศ. ๒๔๑๑ พ.ศ. ๒๔๑๖ พ.ศ. ๒๔๒๑ พ.ศ. ๒๔๒๖ พ.ศ. ๒๔๓๑

 โปรดเกลาฯ ใหสรางวัดราชบพธสถตมหาสมารามขนเปนวัดประจารัชกาล

เถลงถวัลยราชสมบัต ๑ ตลาคมพ.ศ. ๒๔๑๑ พระชนมาย ๑๕ ชันษาเจาพระยาศรสรยวงศเปนผ  สาเรจราชการแทน

พระชนมาย ๒๐ ชันษา

ทรงพระผนวช มพระราชพธ บรมราชาภเษกครั งท ๒

 โปรดเกลาฯ ใหตั งสภาท ปรกษาราชการแผนดน หรอรั ฐมนตรสภาและองคมนตรสภา

 โปรดเกลาฯ ใหตั งโรงเรยนสาหรับราษฎรทั วไป เร ม

แหงแรกทวัดมหรรณพาราม

พ.ศ. ๒๔๒๖ เร มเปดบรการไปรษณย 

ครั งแรกในพระนคร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 179/307

175

ตลอดจนวังเจานายและขาราชการชั นผ  ใหญ และทรงสบตอประเพณพระราช- ปจฉาคณะสงฆซ งเปนการเปดโอกาสใหฝายพทธจักรม โอกาสใหคาแนะนาแกฝาย อาณาจักรในกระบวนการบรหารราชการแผนดนดวย

แตเดมมาการศกษาพระปรยัตธรรมของพระสงฆแบงออกเปนเปรยญตรเปรยญโทและเปรยญเอกแตเพยงสามระดับไดเกดมการแก ไขจัดระดับเปรยญ ของพระสงฆเสยใหมในรัชกาลพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัย โดย   โปรดเกลาฯใหแก ไขเปนระดับประโยค๑ถงประโยค๙ซ งได ใชสบมาจนปจจบัน พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวทรงสงเสรมการศกษาพระปรยัตธรรม  ของพระสงฆเปนอยางย ง แมพระมหาปราสาทกทรงอทศใหเปนสถานท สาหรับ การศกษาของสงฆ ไดกลาวคอไดพระราชทานพระบรมราชานญาตให ใชพ นท มข ทั งส ของพระท นั งดสตมหาปราสาทเปนสถานท บอกพระปรยัตธรรม พระองค เอาพระราชหฤทัยใสการศกษาพระปรยัตธรรมของพระสงฆอยางย  ง ดังท ม พระราชดารัสแกพระราชาคณะผ   ใหญทั งปวงใหกวดขันการศกษาพระปรยัตธรรม ของพระสงฆสามเณรในสานัก 

“เจาประคณพระราชาคณะทั งปวงจะไมรอนรนพระทัย แสวงหาพระสงฆ สามเณรทร พระไตรปฎกนั นไมชอบ ดวยพระพทธศาสนาเปนแกวอันหาไดยากในโลก พระสงฆทร พระไตรปฎก กเปนแกวอันหาไดยากในโลกเหมอนกัน ใหเจาประคณพระราชาคณะทั งปวงคดถงพระพทธศาสนาใหจงหนัก เปนหวงพระพทธศาสนาใหจงมาก” 

กระบวนการอปถัมภศาสนบคคลในพระพทธศาสนาของพระมหากษัตรย แหงพระบรมราชจักรวงศมพัฒนาการย งข นไปอกในรัชกาลพระบาทสมเดจ  

พ.ศ. ๒๔๓๑ พ.ศ. ๒๔๓๖

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

พ.ศ. ๒๔๔๑ พ.ศ. ๒๔๔๖ พ.ศ. ๒๔๕๑

ตั ง มหามกฏราชวทยาลัย ข นในวัดบวรนเวศวหาร เพ อเปนสถานศกษาของพระสงฆฝายธรรมยตกนกาย

รวมทั งเปนสถานศกษาเลาเรยนของบตรหลานของประชาชนดวย

ตั ง มหาจฬาลงกรณราชวทยาลัยข นท วัดมหาธาต เพ อเปนสถานศกษาพระปรยัตธรรมของพระสงฆฝายมหานกาย (เม อแรกตั ง ทรงขนานนามวา “มหาธาตวทยาลัย”)

ตั งโรงไฟฟาเร มกจการรถราง

เร มสรางวัดเบญจมบพตร สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา

นรศรานวัดตวงศทรงเปนผ  ออกแบบควบคมการกอสราง

เร มม โคมไฟฟาบนถนน

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 180/307

176พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระจลจอมเกลาเจาอย หัวโดยในปพ.ศ.๒๔๔๕โปรดเกลาฯใหตราพระราชบัญญัตลักษณะการปกครองสงฆร.ศ.๑๒๑ข นเพ อใหการปกครองภายในสังฆมณฑล เปนไปตามระเบยบอันดกาหนดใหสมเดจพระสังฆราชเปนประมขของสงฆ ใหม“มหาเถรสมาคม”เปนองคกรบรหารปกครองสงฆทั วราชอาณาจักรทั งจัด รปการปกครองคณะสงฆใน๔ภมภาคใหสอดคลองกับการปกครองบานเมองการตราพระราชบัญญัตฉบับน มผลโดยตรงท ทาใหคณะสงฆซ งเปนสถาบันอันเปน ศนยรวมของ“ศาสนบคคล”ในพระพทธศาสนาของสยามประเทศมความเปน ระเบยบเรยบรอยสบมาจนถงปจจบัน

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวยังทรงพระราชดารวาใน  สยามประเทศมไดมเพยงพระสงฆ ไทยซ งเปนพระสงฆฝายเถรวาทเทานั นแตยงั มพระสงฆฝายมหายานคอพระสงฆจนและญวนอพยพเขามาตั งวัดและปฏบัต  ศาสนกจในชมชนของชาวจนและญวนในประเทศสยามดวยพระสงฆฝาย มหายานเหลาน อย ภายใตพระบรมโพธสมภาร มศลาจารวัตรอันงามเสมอดวย  พระสงฆฝายเถรวาทของไทยทั งยังมคณปการในการเผยแผพทธธรรมเปนท  เจรญศรัทธาของมหาชนทั งหลายดวยมพระราชดารวาพระเจาแผนดนแตกอน  ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ตั งพระสงฆมอญใหมสมณศักด เหมอนอยาง

 พระสงฆไทยจงเปนการสมควรท จะทรงตั งพระสงฆจนและญวนใหมสมณศักด และจัดระเบยบคณะสงฆฝายมหายานในสยามประเทศข นบางแตพระสงฆญวน คอฝายมหายานจะเขาทากจพธรวมกับพระสงฆไทยไมไดเหมอนอยางพระสงฆ มอญจงโปรดใหจัดทาทาเนยบสมณศักด สาหรับพระสงฆจนและญวนข นตางหากทั งไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯพระราชทานสัญญาบัตรราชทนนามและพัดยศ ประกอบสมณศักด ซ งอน โลมตามแบบพัดยศของคณะสงฆ ไทย

ทรงยกเลกประเพณการสรางวัดประจารัชกาลดวยมพระราชดารวาพระอารามหลวงมอย มากเกนกวาจะรักษาใหด ได เหนควรท จะบรณะ

 ใหดข นเหตหน ง และอกเหตหน งคอ ทรงเหนวาสถานศกษาเปนส งจาเปน ในขณะนั น ควรเปล ยนประเพณสรางวัดเปนสรางโรงเรยนข นแทน

พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอย หัว

พ.ศ. ๒๔๖๒ โปรดเกลาฯ ใหจัดพมพอรรถกถา(คาอธบาย) พระไตรปฎก อทศพระราชกศลถวายแดสมเดจพระศรพัชรนทราบรมราชนนาถพระพันปหลวง ซ งเสดจสวรรคตในปนั น

พ.ศ. ๒๔๕๓ พ.ศ. ๒๔๕๘ พ.ศ. ๒๔๖๓ พ.ศ. ๒๔๖๘

เปล ยนแปลงการนับปจากร.ศ. มาเปน พ.ศ.

เกดสงครามโลกครั งท  ๑พ.ศ. ๒๔๕๗ - พ.ศ. ๒๔๖๑

๑.

ภาพบน :๑. ประตมากรรมตนแบบพระบรมรปหลอพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอย หัว

ศลปะรัตนโกสนทร พทธศตวรรษท  ๒๖

ศาสตราจารยศลป พระศร ผ  ออกแบบ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 181/307

177

การอปถัมภคณะสงฆของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวท ม ความสาคัญไมนอยไปกวาการตราพระราชบัญญัตลักษณะปกครองสงฆคอการพัฒนาการศกษาของสงฆพระองค โปรดใหจัดตั งโรงเรยนสอนพระปรยัตธรรมข น ตามวัดตางๆทั วราชอาณาจักรเพ อเปนสถานท ศกษาเลาเรยนของพระภกษและ สามเณรรวมทั งไดทรงกาหนดเวลาการสอบพระปรยัตธรรมใหเปนมาตรฐาน  เดยวกันเปนประจาทกปดวยย งไปกวานั นยังโปรดเกลาฯใหจัดตั งสถาบันการศกษา

 ชั นสงของสงฆข น๒สถาบันไดแก“มหาธาตวทยาลัย”ซ งตอมาเปล ยนช อเปน“มหาจฬาลงกรณราชวทยาลัย”สถาปนาข นเม อพ.ศ.๒๔๓๒ณวัดมหาธาต ยวราชรังสฤษฎ  พระราชทานใหเปนสถานศกษาของคณะสงฆฝายมหานกายตอมาในปพ.ศ.๒๔๓๖โปรดเกลาฯใหสถาปนา“มหามกฏราชวทยาลัย”ณวัด บวรนเวศวหารเพ อเปนสถานท ศกษาของคณะสงฆฝายธรรมยตการสถาปนา  สถาบันการศกษาชั นสงสาหรับพระสงฆทั งสองสถาบันสงผลใหรปแบบการศกษา ของสงฆ ในสยามมความกาวหนาไปอยางย ง

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพบน :มหาจฬาลงกรณราชวทยาลัย

เปนสถาบันการศกษาชั นสงของคณะสงฆ ซ งพระบาท

สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวไดทรงสถาปนา

ข นเม อ พ.ศ. ๒๔๓๒ มช อเดมวา “มหาธาตวทยาลัย”

ตอมามพระบรมราชโองการเปลยนนามใหมวา “มหา

จฬาลงกรณราชวทยาลัย”เม อวันท  ๑๓ กันยายน

พ.ศ. ๒๔๓๙ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 182/307

178พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 183/307

179

มตท  ๓ บันดาลดลศาสนวัตถ

 ในองคประกอบหลักทั ง๔ประการของศาสนาทั งหลายนั น ศาสนวัตถ  มความสาคัญในฐานะเคร องมอท จะชวยใหศาสนาดารงอย  ได กลาวคอเปนวัตถ ท ชวยเสรมใหศาสนธรรมและศาสนบคคลสามารถดารงอย และปฏบัตหนาท ของ ตนไดอยางมประสทธภาพในทางพระพทธศาสนานั นศาสนวัตถหมายถงวัตถ ส งของใดๆกตามท  ไดรับการสรางข นเพ อการประกอบศาสนกจหรอเพ อเปนการ อปถัมภบารงใหพระพทธศาสนาและพทธธรรมดารงอย และเจรญร งเรองสบไปอันไดแกวัดวาอารามสถปเจดยกฎวหารพระพทธปฏมาและรปเคารพอ นๆตามคตทางพระพทธศาสนารวมไปถงขาวของเคร องใชตางๆสาหรับสมณบร โภค และการประกอบพธกรรมตามคตธรรมเนยมในพระพทธศาสนาตลอดจนวัตถ  ใดๆอันเปนส อสาหรับการเผยแผพทธธรรมดวย

พระมหากษัตรยในพระบรมราชจกัรวงศทรงสบทอดคตธรรมเนยมของ  กษัตรยไทยจากยคสมัยกอนหนาในการสรางศาสนวัตถประเภทตางๆ ถวายไว   ในพระพทธศาสนา พทธศาสนวัตถท พระมหากษัตรยในราชวงศน ทรงสรางข น ดวยพระราชศรัทธานั นมจานวนมากมายมหาศาลกวาศาสนวัตถท สรางข นในยค

 สมัยใดๆในประวัตศาสตร ไทยลวนมความวจตรงดงามดวยฝมอชางไมย งหยอน  ไปกวาศาสนวัตถ ในยคสมัยใดๆกอนหนานั นเลยการท พทธศาสนวัตถท พระมหา กษัตรย ไทยสมัยตางๆทรงสรางข นนั นลวนทรงคณคาทางศลปะไมวาจะเปนใน ทางสถาปตยกรรมจตรกรรมประตมากรรมและประณตศลปจงสามารถเรยก ศาสนวัตถเหลานั นไดดวยคาวา“งานพทธศลป”

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงสรางและ ปฏสังขรณวัดเปนถาวรวัตถทางพระพทธศาสนาหลายแหงท สาคัญไดแก วัด 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :พระพทธสหงค พทธศลปะ

ส โขทัย ประดษฐานทพระทนังพทไธสวรรย  

พพธภัณฑสถานแหงชาต  พระนคร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 184/307

180พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระศรรัตนศาสดาราม วัดสระเกศฯ และวัดพระเชตพนฯเปนตนเจานายขนนางขาราชการกพากันสรางวัดโดยเสดจพระราชกศลกันมากเชน สมเดจ พระบวรราชเจามหาสรสงหนาททรงสรางวัดสลักข นใหมจากวัดรางใกลๆ กับ พระราชวังหนาพระราชทานนามวาวัดนพพานารามท ตอมาไดรับพระราชทาน นามเปนทางการวาวัดมหาธาต

การทานบารงถาวรวัตถทางพระพทธศาสนาท สาคัญย งของพระบาท สมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชคอการท ทรงพระราชดารวาพระพทธ ปฏมาทั งใหญนอยจากหัวเมองตางๆในพระราชอาณาเขตซ งสวนใหญเปนหัวเมอง ฝายเหนอโดยเฉพาะบานเมองท กลายสภาพเปนเมองรางไปแลวแตยังปรากฏ ซากวัดรางอย เปนจานวนมากแตละวัดยังมพระพทธปฏมาจานวนมหาศาลตั งท ง  ไวกราแดดฝนมาชั วนาตาป ยังอย  ในสภาพดบางชารดหักพังไปบางเปนท สลด สังเวชใจแกราษฎรท ไดพบเหน จงมพระราชศรัทธาใหรวบรวมพระพทธรป  ใหญนอยเหลานั นไดถงกวาพันองคอัญเชญลงมายังกรงเทพมหานครโปรดเกลาฯ ใหซอมแซมตกแตงพระพทธปฏมาเหลานั นใหบรบรณงดงามดังเดมแลวอัญเชญ เขาประดษฐานไวตามพระอารามท  ไดทรงบรณปฏสังขรณข นใหมเปนถาวรวัตถ สบอายพระพทธศาสนาตอไป 

 ในบรรดาพระพทธปฏมาซ งพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก มหาราชทรงอัญเชญมาจากหัวเมองนั นพระศรสรรเพชญพระพทธรปยนขนาด  ใหญอันเคยประดษฐานเปนพระประธานในพระวหารหลวงวัดพระศรสรรเพชญ  ในพระนครศรอยธยา ถกขาศกเอาไฟสมเพ อหลอมเอาทองคาท ห  มองคพระไป  ในสงครามคราวเสยพระนครศรอยธยาเหลอแตเพยงแกนในองคพระท เปนสารด ซ งพนสภาพท จะพงบรณะข นใหม ไดจงโปรดเกลาฯใหนาไปประดษฐานไวท วัด พระเชตพนฯแลวใหกอพระมหาเจดยองค ใหญสวมทับแกนในองคพระศรสรรเพชญ

  ไวพระราชทานนามวา“พระมหาเจดยศรสรรเพชญดาญาณ” 

 ในปลายรัชกาลพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชยังทรง พระราชดารวาพระพทธปฏมาหลอดวยสารดปางมารวชัยองค ใหญอันเปนพระประธาน อย ในวหารหลวงวัดพระมหาธาตท กรงสโขทัย ซ งปรากฏหลักฐานในภายหลัง  วาสรางข นในรัชสมัยสมเดจพระมหาธรรมราชาลไทนั น สมควรท จะไดอัญเชญ ลงมายังกรงเทพมหานครไมพงท งให“ตากแดดกราฝนตองไฟปา”อย ตอไปจะ ชารดหักพังลงในท สดทั งไดทรงพระราชปรารภใหสรางพระวหารขนาดใหญตรง 

ภาพหนาขวา :วัดราชบพตรสถตมหาสมารามราชวรวหาร เปนพระอารามหลวงชั นเอก ชนดราชวรวหาร พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัว

 โปรดเกลาฯ ใหสรางข นเปนวัดประจารัชกาล โดยนามของวัดมความหมายถงวัดท พระมหากษัตรยทรงสรางนับเปนพระอารามหลวง

สดทายท พระมหากษัตรยทรงสรางเปนวัดประจารัชกาลตามโบราณราชประเพณ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 185/307

181

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 186/307

182พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 187/307

183

พ นท ท เปนจดศนยกลางของราชธานกรงรัตนโกสนทรใหเปน“มหาสทธาวาส”ท ประดษฐานพระพทธปฏมาพระองค ใหญนั นดจเดยวกับวหารพระมงคลบพตร  ในพระนครศรอยธยามพระราชดารจะใหสรางวหารนั นใหสงใหญเสมอวหารหลวง วัดพนัญเชงในกรงศรอยธยาการอัญเชญพระพทธปฏมาองคใหญน ลงมายัง กรงเทพมหานครเปนการดาเนนการครั งใหญท พระราชวงศและขาราชการทั ง  ในราชธานและหัวเมองตางชวยกันฉลองพระราชศรัทธากระทาการใหสาเรจ ไดอัญเชญองคพระพทธปฏมาลองแพลงมาถงกรงเทพมหานครในปพ.ศ.๒๓๕๑เม อมาถงโปรดใหทอดท นอย กลางแมน าเจาพระยากอน ตรงหนาตาหนักแพ  บรเวณทาชางปจจบันพรอมทั งโปรดใหมพธสงฆและงานสมโภชทั งกลางวัน และกลางคนเปนเวลา๗วันจากนั นจงอัญเชญข นบกแตดวยองคพระพทธปฏมา มสัณฐานใหญมากไมสามารถผานประตพระนครไดถงกับตองร อประตและกาแพง พระนครชวงนั นลง จากบรเวณรมแมน าไดโปรดเกลาฯ ใหตั งกระบวนอัญเชญ องคพระพทธปฏมาอยางย งใหญประกาศใหราษฎรสองขางทางผานแตงโตะหม  บชาถวายสักการะเปนพทธบชา 

พระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงนรนทรเทวพระเจานองนางเธอใน พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชทรงเลาไวในจดหมายเหต  ความทรงจาของพระองควาเวลานั นองคพระปฐมบรมราชจักรวงศมพระชนมาย ลวงมาถง๗๒พรรษาและกาลังทรงพระประชวรมากแตพระราชศรัทธา  และความเคารพในสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจาของพระองคนั นแรงกลานักทรงพระดาเนนดวยพระบาทเปลาตามกระบวนแหพระมาดวยเพ อจะนาไป ประดษฐานยังพ นท ท มพระราชปรารภจะสรางพระวหารใหญท กลางพระนครนั น เม อกระบวนแหพระถงจดหมาย ไดทอดพระเนตรเหนการเชญองคพระพทธ ปฏมาข นประดษฐานทันพระราชประสงคจงทรงเปลงอทานวา “ส นธระแลว” จากนั นไมนานกเสดจสวรรคตในป พ.ศ. ๒๓๕๒ นับเปนพระราชภาระสดทาย

  ในการ “ยอยกพระพทธศาสนา” ในพระชนมชพขององคปฐมบรมราชจักรวงศ พระพทธปฏมาองคน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอย หัวทรงถวายพระนาม วา“พระศรศากยมน” 

 ในรัชสมัยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัย ไดมเหตการณทาง พระพทธศาสนาท สงเสรมการบารงศาสนวัตถของพระมหากษัตรยเกดข น เร ม ตั งแตการท พระสงฆชาวลังการปหน ง ช อพระสาสนวงศไดอัญเชญพระบรม สารรกธาตกับหนอตนโพธ ซ งพระสังฆราชาแหงลังกาฝากเขามาถวายพระบาท  

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :พระศรศากยมน 

พระประธานในพระวหารวัดสทัศนเทพวราราม

เปนพระพทธรปปางมารวชัยหลอดวยโลหะ

รัชกาลท ๑ โปรดเกลาฯ ใหอัญเชญมาจากวหารหลวง

วัดมหาธาต กรงส โขทัย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 188/307

184พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 189/307

185

สมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยมพระราชดารวาพระสงฆ ในลังกากเปนสมณวงศ แบบเดยวกับพระสงฆไทยเคยมสัมพันธไมตรตดตอกันมาชานานประกอบ  กับพระพทธศาสนาในลังกาทวปเส อมทรดเศราหมองลง เพราะลังกาตกเปน อาณานคมของอังกฤษจงโปรดเกลาฯใหแตงสมณทตคณะหน ง ประกอบดวย พระสงฆจานวน๙รปมพระอาจารยดและพระอาจารยเทพเปนหัวหนาคณะออกไปเย ยมเยยนคณะสงฆ ในลังกาในปพ.ศ.๒๓๕๗พระสมณทตคณะน  ไดนาหนอพระศรมหาโพธ จากเมองอนราธประกลับมายังประเทศสยามจานวน๖หนอซ งพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยพระราชทานไปปลกไวเปนพทธเจดย สาคัญท รั ฐกลันตัน๑ตนท เมองนครศรธรรมราช๒ตนและในกรงเทพมหานคร๓ตนโดยปลกท วัดสทัศนเทพวรารามวัดมหาธาตยวราชรังสฤษฎ และวัดสระเกศ

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยมพระราชศรัทธาปฏสังขรณ  วัดแจง อันเคยเปนวัดในเขตพระราชฐานในรัชสมัยสมเดจพระเจากรงธนบรเพราะในรัชกาลพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชได โปรดเกลาฯ  ใหพระองคประทับท พระราชวังเดมของสมเดจพระเจากรงธนบรนั น วัดแจงจง เปนวัดท ตดกับพระราชฐานท ประทับ พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัย ทรงปฏสังขรณวัดแจงเปนการใหญดจสรางวัดข นใหมทั งหมด ทรงสถาปนา พระอ โบสถและพระวหารท สาคัญย งคอทรงใชทักษะและพระปรชาสามารถใน การชางของพระองคเองสรางงานพทธศลปช นสาคัญในวัดแหงน  คอทรงป  นห น พระพักตรพระพทธปฏมาประธานในพระอ โบสถซ งตอมาไดรับการถวายพระนาม วา“พระพทธธรรมมศรราชโลกธาตดลก” 

การปฏสังขรณวัดแจงแลวเสรจลงในปพ.ศ. ๒๓๖๓ โปรดเกลาฯพระราชทานนามใหมวา “วัดอรณราชธาราม”(ถงรัชสมัยพระบาทสมเดจ  พระจอมเกลาเจาอย หัวทรงเปล ยนช อเปน“วัดอรณราชวราราม”)นอกจากวัด

 อรณราชวรารามแลวพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยยังทรงสานตอ  งานสรางพระวหารหลวงท ประดษฐานพระโตในบรเวณศนยกลางราชธาน ซ ง การคางมาตั งแตปลายรัชกาลพระบาทสมเด จพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ไดดาเนนการจนยกเคร องบนแลวเสรจและสาเรจบรบรณเปนวัดสทัศนเทพวราราม  ได ในรัชกาลพระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัว

พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หวัมพระราชศรัทธาย งในการสราง งานพทธศลปกอใหเกดงานพทธศลปแขนงตางๆอยางมหาศาลทั งงานดาน 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :วัดอรณราชวราราม

เปนพระอารามชั นเอกชนดราชวรมหาวหารตั งอย ทางทศตะวันตกของแมน าเจาพระยาเหนอพระราชวังเดม

เปนวัดโบราณสรางแตครั งกรงศรอยธยา

เดมเรยกวัดมะกอกตอมาเรยกวัดมะกอกนอก และ

เปล ยนชอเปนวัดแจง

 ในสมัยกรงธนบร นับเปนพระอารามในเขตพระราชฐานและเปนสถานท ท สมเดจ

พระเจากรงธนบรเสดจมาทรงเจรญวปสสนากรรมฐาน

อย บอยครั ง

ครั นถงรัชกาลท  ๑ แหงกรงรัตนโกสนทร พระบาทสมเดจ

พระพทธเลศหลานภาลัยเม อครั งยังดารงพระอสรยยศ 

เปนสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟากรมหลวงอศรสนทร

 ไดทรงสรางพระอ โบสถใหม สาเรจในป พ.ศ. ๒๓๖๓เม อเสดจข นครองราชยแลว

 โปรดเกลาฯ พระราชทานนามวัดวา วัดอรณราชธาราม

ภายหลังเปล ยนช อเปนวัดอรณราชวราราม

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 190/307

186พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 191/307

187

สถาปตยกรรมจตรกรรมประตมากรรมและประณตศลปการสรางศาสนวัตถ  ในพระพทธศาสนาในรัชกาลน นั นมพระราชนยมการสรางวัดท มอทธพลขององค ประกอบทางสถาปตยกรรมแบบจนและตะวันตกประสมกันจนเกดลักษณะท เรยก กันวา “วัดนอกอยาง”เปนสถาปตยกรรมอันโดดเดนเปนพระราชนยมในรัชกาลน 

ทรงสรางวัดข นใหม๓ วัด ไดแก วัดเฉลมพระเกยรต ท เมองนนทบรทรงพระราชอทศพระราชทานพระชนกและพระชนนของสมเดจพระศรสลาลัยพระบรมราชชนนพันปหลวง ดวยทานทั งสองมเคหสถานอย ตรงบรเวณท สราง ข นเปนวัดนั นวัดท สองคอวัดเทพธดารามสรางเปนพระเกยรตยศพระราชทาน พระเจาลกเธอ พระองคเจาวลาส กรมหม นอัปสรสดาเทพพระราชธดา พระองค โปรดและวัดท สามท สรางข นค กับวัดท สองคอวัดราชนัดดาราม สราง พระราชทานเปนพระเกยรตยศพระเจาหลานเธอ พระองคเจาโสมนัสวัฒนาวด 

นอกจากวัดท ทรงสรางใหมทั งสามวัดแลวพระบาทสมเดจพระนั งเกลา เจาอย หัวมพระราชศรัทธาบรณปฏสังขรณวัดอกถง๓๓วัดในหลายวัดเปนการ ปฏสังขรณใหญเหมอนสรางข นใหม วัดท ทรงบรณะเปนวัดแรกคอวัดจอมทองอันเปนวัดโบราณอย รมคลองดานบางขนเทยน พระองคทรงปฏสังขรณวัดน  ตั งแตยังเปนพระเจาลกยาเธอในรัชกาลพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยและไดรับพระราชทานนามวัดจากสมเดจพระบรมชนกนาถวาวัดราชโอรสารามถอเปนวัดแรกท ทรงนาสถาปตยกรรมและการตกแตงอาคารตามกระบวนแบบจน มาใชในระหวางการกอสรางไดเสดจไปทรงคมงานดวยพระองคเองโดยสม าเสมอทาใหการกอสรางเปนไปโดยฝมอชางอันประณตถงขนาดท นายจอหนครอฟอรดราชทตอังกฤษท เขามาในรัชกาลพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยกล าว ชมฝมอการกอสรางวางามนักและท สาคัญงานสถาปตยกรรมของวัดราชโอรสาราม ยังเปนตนแบบใหพระราชวงศขาราชการชั นผ   ใหญและคหบดอ นๆนาไปดัดแปลง

 สรางวัดอ นๆโดยเสดจพระราชกศลอกหลายวัด

วัดพระศรรัตนศาสดารามในเขตพระราชฐานท สรางมาแตรัชกาล พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชนั นถงรัชกาลพระบาทสมเดจ พระนั งเกลาเจาอย หัวเสนาสนะตางๆ ในพระอารามกเร มทรดโทรมหมนหมอง โปรดเกลาฯ ใหบรณะสรางเสรมส งตางๆ ทั วทั งพระอาราม ท สาคัญคอท  พระอ โบสถซ งเปนอาคารท  ใชงานมากท สดภายในเขตพทธาวาสแหงนั นโปรดเกลาฯ  ใหเปล ยนตัวไม โครงหลังคาใหม ใหมั นคงข นแกะสลักเคร องบนใหมทั งชดรวมทั ง 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :วัดราชโอรสารามราชวรวหาร

เปนวัดเกาแกเดมช อวัดจอมทอง เปนวัดท มมากอนการสรางกรงเทพมหานคร

 ในสมัยรัชกาลท  ๒ พระเจาลกยาเธอ กรมหมนเจษฎา

บดนทร (ตอมาคอ พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัว)ทรงสถาปนาวัดจอมทองข น

 ใหมทั งพระอาราม เน องจากเม อครั งท ทรงยกทัพไปสกัด

ทัพพมาท ดานพระเจดย สามองค กาญจนบร ใน พ.ศ.

๒๓๖๓ เมอกระบวนทัพเรอมาถงวัดจอมทอง ฝ  งธนบรทรงหยดพักและทาพธเบก โขลนทวารตามตาราพชัย

สงคราม พรอมทรงอธษฐานขอใหการไปราชการทัพครั งน   ไดชัยชนะ แตปรากฏวาไมม

ทัพพมายกเขามา เม อยกทัพกลับ พระเจาลกยาเธอกรมหม นเจษฎาบดนทร

 ไดทรงบรณปฏสังขรณวัดจอมทองใหมและถวายเปนพระอารามหลวง พระบาท

สมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยพระราชทานนาม

 ใหมวาวัดราชโอรส ซ งหมายถงพระราชโอรส 

คอ กรมหม นเจษฎาบดนทร 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 192/307

188พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 193/307

189

เปล ยนกระเบ องมงหลังคาทรงแกไขเปล ยนแปลงลวดลายผนังพระอโบสถดาน นอกจากลายเขยนทองบนพ นแดงเปนประดับกระเบ องดนเผาลายนนแลวลงรัก ปดทองประดับกระจกเกดเปนลวดลายท งดงามวจตรย งนัก สวนผนังภายใน  พระอโบสถกโปรดใหเขยนภาพจตรกรรมฝาผนังใหมทั งหมดเปนเร องพระปฐม สมโพธคงรักษาไวแตภาพไตรภมบนผนังดานหลังบษบกพระพทธมหามณรัตน  ปฏมากรเทานั นเพราะฝมอชางเขยนเดมงดงามประณตย ง

วัดค กรงรัตนโกสนทรอกวัดหน งท พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัว ทรงบรณปฏสังขรณคอวัดพระเชตพนวมลมังคลารามซ งไดรับการปฏสังขรณ ครั งใหญเม อแรกสรางกรงรัตนโกสนทรแตเม อเวลาลวงมาถงรัชสมัยของพระองค ถาวรวัตถตางๆกเร มปรากฏความทรดโทรมเศราหมองเปนท ทรงสลดพระราช หฤทัยจงมพระราชศรัทธาใหบรณปฏสังขรณข นใหมอยางเกอบจะเปนการ สรางใหมทั งวัด ทรงขยายเขตพระอาราม สรางพระอโบสถใหมใหสงใหญ  กวาเดมสรางพระวหารพระพทธไสยาสนสรางพระมณฑปสาหรับประดษฐาน พระไตรปฎกธรรม สรางศาลาการเปรยญใหมจากเคร องไมเปนอฐปน สราง พระมหาเจดยสององคทรงพระราชอทศถวายพระบาทสมเดจพระพ ทธเลศหลา นภาลัยและเปนพระราชกศลในสวนพระองคตลอดจนสรางกฏสงฆและหอไตร  ในเขตสังฆาวาสข นใหมทั งหมดทรงใชเวลาในการบรณปฏสังขรณวัดพระเชตพน วมลมังคลารามถง๑๖ป 

วัดพระโตหนาเสาชงชาท กลางพระนคร ซ งการกอสรางเร มข นตั งแต  ในรัชกาลพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช พระบาทสมเดจ พระพทธเลศหลานภาลัยทรงกอสรางพระวหารหลวงจนแลวเสรจแตการกคางอย  เพยงนั นพระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวมรับสั งวา“ตองท าใหส าเรจเปน

วัดข นใหได” จงมพระราชศรัทธาสรางพระอโบสถขนาดใหญท ไมเคยปรากฏ 

มากอนในประวัตการกอสรางอ โบสถวหารในสยามประเทศสรางศาลาการเปรยญกฎวหารและหอไตรใหครบถวนบรบรณเม อการแลวเสรจเปนวัดข นไดดังท  เคยรับสั งตั งปฏญาณไวจงไดโปรดเกลาฯ ใหอาราธนาพระราชาคณะและสงฆ จานวนหน งเขาอย จาพรรษาแลวพระราชทานนามวา“วัดสทัศนเทพวราราม”

การกอสราง“พทธเจดย”เปนการสรางพทธศาสนวัตถท สาคัญอกส งหน ง นอกเหนอไปจากการสรางอ โบสถวหารของพระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวพระองคเปน“ปราชญร  ธรรม”ผ  เขาพระราชหฤทัยในหัวขอธรรมตางๆอยางถองแท

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :วหารพระพทธไสยาสน 

วัดพระเชตพนวมลมังคลาราม สรางในรัชสมัย

พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัว เพ อประดษฐาน

องคพระพทธไสยาสนท ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ

 ใหสรางข นกอน แลวจงสราง

พระวหารภายหลัง พระพทธไสยาสน 

เปนพระพทธรปกออฐถอปนลงรักปดทอง ดานพระพักตร

สง ๑๕ เมตร ทอดพระองคยาว ๔๖ เมตร ท พระบาทสง ๓ เมตร ยาว ๕ เมตรพระบาทประดับมกภาพ

มงคล ๑๐๘ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 194/307

190พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 195/307

191

จนสามารถท จะทรงนาธรรมหมวดตางๆ ในพระพทธศาสนามาถายทอดเปน  โครงสรางของพทธเจดยตางๆท จานวนหน งมไดมรปทรงเปนสถปเจดยตามคต ท เคยปรากฏมาในยคสมัยกอนๆ ดังเชน โลหะปราสาท ซ งทรงสรางข นท วัด ราชนัดดารามเพ อใหเปนโลหะปราสาทหลังท สามในโลกตอจากท สรางข นแลว  ในชมพทวปและลังกาทวปเปนพระพทธเจดยท สรางข นเปนทรงปราสาทซ งทรง กาหนดใหเปนปราสาทสามชั นมจานวนยอดปราสาท๓๗ยอดซ งทรงกาหนด  ใหแทน“พระโพธปกขยธรรม๓๗ประการ”

พระเจดยท มฐานทาเปนรปเรอสาเภาจนท ทรงสรางข นท วัดยานนาวา นั นเลากม ไดสรางข นเพราะเหตหลักท มพระราชประสงคจะรักษาแบบโครงสราง ของเรอสาเภาจนซ งเคยใชเปนยานพาหนะในการคาทางทะเลของสยามประเทศ มาหลายศตวรรษใหมหาชนร นหลังไดเหนแตเปนเหตจากพระราชประสงคท จะ  ใหเปนสัญลักษณของ“โลกตรนาวา”อันสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจาทรงเปรยบ พระองคเองกับเรอใหญท จะขนสรรพสัตวใหขามพนมหาสมทรแหงวัฏสงสารคอการเวยนวายตายเกด

ยังอกสัตตมหาสถานเจดยท ทรงสรางข นท วัดสทัศนเทพวราราม กมได  มรปแบบของสถปเจดยแตอยางใดเปนเพยงแตทรงทาท ปลกตนไมยนตนเจดชนด อันปรากฏในพระพทธประวัตวาภายใตรมเงาแหงไมยนตนทั งเจดอันมตนพระศร มหาโพธ เปนปฐมนั นสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจาไดประทับตรัสร  พระอนตรสัมมา สัมโพธญาณและเสวยวมตตสขอย ดวยกันถง๗วาระสัตตมหาสถานเจดยของ พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวจงเปนสัญลักษณเตอนใหพทธศาสนกชน  มจตนอมนายดมั นในสมเดจพระบรมศาสดา

การกอสรางพระพทธเจดยสถานอันปรากฏเปนพระเกยรตยศอยางท สด 

 ในรัชกาลพระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวคอการสถาปนาพระพทธปรางค วัดอรณราชวราราม พระพทธปรางคองคน พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลา นภาลัยมพระราชปรารภจะใหสรางข นในวัดอรณราชวรารามซ งทรงบรณ- ปฏสังขรณใหมซ งแตเดมมพระปรางคสงประมาณ ๑๖ เมตรอย มากอนนั นแตมพระราชประสงคจะสรางเสรมใหสงข นอกเพ อเปนศรสงาแกพระมหานครแตเม อทรงวางแผนผังและโครงรางพระปรางคองค ใหม ในพ.ศ.๒๓๖๓ รวมทั ง  ไดร อพระปรางคองคเดมลง และขดดนวางรากฐานพระพทธปรางคองคใหม  ไปบางแลว กเสดจสวรรคตเสยกอน พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัว

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย : โลหะปราสาทวัดราชนัดดาราม พระบาท

สมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัว โปรดเกลาฯ ใหสรางข นในพ.ศ. ๒๓๘๙ แทนการสรางพระเจดยเชนพระอารามอ น

นับเปนโลหะปราสาทองคท  ๓ ของโลก นับจากอนเดยและศรลังกามลักษณะทางศลปกรรมและสถาปตยกรรมเปน

แบบไทย โดยปราสาท ๓ ชั นม ๓๗ ยอด ส อความหมายถง

พระโพธปกขยธรรม๓๗ ประการ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 196/307

192พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 197/307

193

จงโปรดเกลาฯใหดาเนนการสรางพระปรางคตอไดเสดจพระราชดาเนนมาทรง กอพระฤกษเม อวันท ๒กันยายนพ.ศ.๒๓๘๕หลังจากนั นการกอสรางกรดหนา 

 ไปดังพระราชประสงค สาเรจจนถงยกยอดนภศล ทั งไดโปรดเกลาฯ ใหหลอ พระมหามงกฎสวมไวบนยอดนภศลอกชั นหน ง แตไมทันจดังานฉลองสมโภช  กส นรัชกาลของพระองคเสยกอน

พระพทธปรางควัดอรณราชวรารามตั งอย รมฝ งตะวันตกของแมน า เจาพระยาลักษณะรปทรงสัณฐานของพระพทธปรางคองคน สรางไดสัดสวนงดงามเปนววัฒนาการขั นสงสดของสถาปตยกรรมพทธปรางคของไทยมความสง๘๑.๘๕เมตรวัดรอบฐานได๒๓๔เมตรมการกอสร างถาวรวัตถประกอบอย โดยรอบพระพทธปรางคประธาน ไดแก พระปรางคทศอย ตรงมม ทั ง ๔ ทศ พ นท ระหวางพระปรางคทศท ังส สรางพระมณฑปทศ ๔ องคภายในพระมณฑปแตละองคประดษฐานพระพทธรปปางประสตปางตรัสร  ปางปฐมเทศนาและปางปรนพพานตามลาดับ

พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวมพระราชศรัทธาในการสราง  พระพทธปฏมาเปนอยางย ง ความเปนปราชญร  ธรรมของพระองคทาใหทรงม ความร  และเขาพระราชหฤทัยพระพทธประวัตและพระพทธจรยวัตรอยางถองแททรงทลขอสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตช โนรสใหทรงชวยคด แบบพระพทธรปปางตางๆ จากอากัปกรยาของสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจา  ท ปรากฏในพระสตรตางๆท บันทกถงพระพทธจรยวัตรจนเกดเปนพระพทธรป ปางตางๆไดถง๓๔ปางการสรางพระพทธปฏมากรขนาดใหญซ งแสดงถง บญบารมของผ  สรางนั น พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวทรงสรางข น หลายองคสาหรับเปนพระประธานในวัดท ทรงสรางหรอปฏสังขรณท สาคัญคอ พระประธานในพระอ โบสถวัดราชโอรสารามวัดสทัศนเทพวรารามวัดราชนัดดาราม

 วัดนางนองและวัดเฉลมพระเกยรตรวมทั งพระพทธไสยาสนองคใหญใน วัดพระเชตพนวมลมังคลารามและพระโตซ งเปนพระประธานในพระวหารหลวง วัดกัลยาณมตรกลาวกันวาพระพทธปฏมาประธานในพระอโบสถวัดสทัศน  เทพวรารามนั นเปนพระพทธรปหลอท ใหญท สดในสมัยรัตนโกสนทร หนาตัก  กวางถง๑๐ศอก๘น ว

 ในราชสานักนั นพระพทธรปสาคัญท ทรงสรางเปนพระพทธรปยนทรงเคร อง พระเจาจักรพรรดราชขนาดใหญทรงเคร องงดงามอันประมาณคามไดคอ

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :พระพทธไตรรัตนนายก

พระประธานในพระวหารหลวงวัดกัลยาณมตร เปนพระพทธรปปางมารวชัย

พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวโปรดเกลาฯ

 ใหสรางและพระราชทานนามวา “พระพทธไตรรัตนนายก”

หากประชาชนทั วไปมักเรยกขานในนามหลวงพอโต

หรอหลวงพอซาปอกง

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 198/307

194พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 199/307

195

พระพทธยอดฟาจฬาโลก และพระพทธเลศหลานภาลัย ประดษฐานไวใน  พระอโบสถวัดพระศรรัตนศาสดารามเหตท ทรงสรางพระพทธรปสององคน กโดยทรงพระราชดารท จะถวายพระนามแผนดนแดสมเดจพระบรมอัยกาธราชแผนดนท ๑และสมเดจพระบรมชนกนาถแผนดนท ๒

ความเปน“ปราชญร  ธรรม” ของพระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัว ทาใหทรงทราบเร องราวจากคัมภรและพระสตรตางๆเก ยวกับพระพทธประวัต  และชาดกตางๆประวัตของพระอรหันตสาวกและพระภกษณสาวกองคสาคัญ  ท พระพทธเจาทรงยกยองเปนเอตทัคคะคอเปนเลศในดานการปฏบัตศาสนกจ  ตางๆรวมไปถงประวัตของอบาสกอบาสกาคนสาคัญในประวัตศาสตรของ  พระพทธศาสนารวมทั งเร องราวของการประดษฐานพระพทธศาสนาในดนแดน ตางๆมพระราชศรัทธาใหชางเขยนนาเร องราวในพระพทธศาสนาเหลาน มาเขยน ภาพจตรกรรมฝาผนังในพระอ โบสถวหารของพระอารามตางๆท ทรงสรางและ บรณปฏสังขรณท สาคัญคอ จตรกรรมภาพพระพทธประวัตในพระอโบสถ  วัดพระศรรัตนศาสดารามจตรกรรมภาพประวัตพระอดตพทธเจา๒๘พระองค  ในวหารหลวงวัดสทัศนเทพวราราม จตรกรรมภาพประวัตพระปจเจกพทธเจา   ในพระอโบสถวัดสทัศนเทพวราราม จตรกรรมภาพประวัตพระอรหันตสาวก  ท พระพทธองคทรงยกยองเปนเอตทัคคะในพระอโบสถวัดพระเชตพนจตรกรรมภาพประวัตพระภกษณสาวกท เปนเอตทัคคะดานตางๆ และประวัต  อบาสกอบาสกาคนสาคัญในพระพทธศาสนาในพระวหารพระพทธไสยาสนวัดพระเชตพนและจตรกรรมภาพนบาตชาดกหรอเร องพระเจาหารอยชาต ในพระอ โบสถวัดเครอวัลยวรวหาร

 ในการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนังเหลาน เกอบทกแหงได โปรดเกลาฯให ทาศลาจารกเลาเร องกากับไวแตละภาพขอความในจารกเหลานั นเปนภาษาไทยท มถอยคาสละสลวยอานเขาใจงายจงเปนส งท สะทอนใหเหนวาพระบาทสมเดจ พระนั งเกลาเจาอย หัวไม ได โปรดเกลาฯใหเขยนภาพจตรกรรมฝาผนังเหลาน ข น เพ อประดับตกแตงโบสถวหารเปนหลัก แตเขยนข นเพ อใหพทธศาสนกชนไดม  โอกาสศกษาเร องราวตางๆทางพระพทธศาสนาท  ไดรับการแสดงออกมาเปนภาพ เลาเร องตามแนวทางอยางไทยอันเปนอบายวธสาคัญท จะทาใหพทธศาสนกชนไทย สามารถร  และเขาใจเร องราวตางๆท ปรากฏในคัมภรทางพระพทธศาสนาท  ไมอาจ เกดข นไดจากการอานพระคัมภรเหลานั นซ งไดรับการบันทกเปนภาษาบาลหรอ ภาษาไทยระดับสงได

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :

จตรกรรมพระพทธประวัตผลงานของนายชพ ดสโรสานักชางสบหม ศลปะ

รัตนโกสนทร พ.ศ. ๒๕๔๓

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 200/307

196พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 201/307

197

เม อพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอย หัวเสดจข นดารงสรราชสมบัต  ในปพ.ศ.๒๓๙๔ทรงมบทบาทในการสรางและทานบารงพทธศาสนวัตถ ไมนอย  ไปกวาพระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัวเลยทรงบรณะสรางเสรมวัดท สราง คางมาแตรัชกาลกอนใหลลวงบรบรณทั งไดปฏสังขรณพระอารามท ทรดโทรม

และทรงสถาปนาพระอารามข นใหมเปนพระอารามฝายธรรมยตกนกายทั งใน กรงเทพมหานครและในหัวเมอง ในกรงเทพมหานครไดทรงสรางเพยง๔พระ อารามคอวัดพระนามบัญญัตอันไดนามใหม ในภายหลังวาวัดมกฏกษัตรยาราม วัดโสมนัสวหารวัดปทมวนารามและวัดราชประดษฐสถตมหาสมารามไมได  ทรงสรางพระอารามเหลาน อยางใหญ โต ดวยทรงพระราชดารวาจะยากแกการ บารงรักษาพระสงฆฝายธรรมยตท ทรงอาราธนามาครองวัดกทรงจากัดจานวน  ไม ใหเกน๒๐รปโดยมพระราชประสงคจะควบคมพระสงฆฝายธรรมยตไม ใหม จานวนมากเกนไปเปนการเนนการรักษาคณภาพของคณะสงฆมากกวาการเนน ท จานวนพระสงฆ 

 ในรัชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอย หัวไดทรงสถาปนาพระพทธ เจดยสาคัญองคหน งในแขวงเมองนครปฐม ซ งไดทรงพบซากปรักหักพังของ  พระเจดยองคน ตั งแตครั งยังเปนพระวชรญาณเถระและเสดจธดงคไปในเขต เมองนครปฐมโบราณ ทรงสารวจบรเวณพระเจดยแลวมพระสมมตฐานวานา จะเปนสถปเจดยท สรางมาแตแรกประดษฐานพระพทธศาสนาในดนแดนท เปน สยามประเทศการสถาปนาพระพทธเจดยองคใหมสวมทับพระเจดย โบราณนั นทรงพระราชดารใหออกแบบเปนพระสถปทรงระฆังคว าแบบลังกาขนาดใหญ ตามท มพระราชนยมเม อสรางสาเรจในรัชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา เจาอย หัวไดกลายเปนมหาเจดยสถานท มความสาคัญย งตอพทธศาสนกชนไทยอันไดนามวา“พระปฐมเจดย”

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวทรงมบทบาทในการสรางสรรค ศาสนวัตถในพระพทธศาสนาไวไมนอยกวาพระมหากษัตรยทั ง ๔ รัชกาลแรก  ในพระบรมราชจักรวงศ ไดทรงสรางศาสนวัตถสาคัญตั งแตในปแรกท ทรงรับ ราชสมบัตจนถงชวงทายของรัชสมัยท สาคัญคอในปพ.ศ.๒๔๑๔ไดเสดจประพาสอนเดยอยางเปนทางการในครั งน ทรงม โอกาสเสดจไปสักการะธัมเมกขสถปณปาอสปตนมฤคทายวันเมองสารนาถอั นถอเปนสังเวชนยสถานท พระพทธเจา ทรงแสดงปฐมเทศนาโดยหลังจากท เสดจกลับจากอนเดยแลวไดโปรดใหสราง  ธัมเมกขสถปจาลองไวท วัดโสมนัสวรวหารและวัดกันมาตยารามในโอกาสเดยวกันน  

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :พระปฐมเจดย 

จังหวัดนครปฐม เปนพระสถปทรงระฆังคว า

แบบลังกา สรางสวมทับพระเจดย โบราณ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 202/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 203/307

วัดราชบพธสถตมหาสมาราม เปนวัดทมลักษณะผสมระหวางสถาปตยกรรมไทยและย โรป โดยภายนอกเปนสถาปตยกรรมไทยสวนภายในออกแบบตกแตงอยางตะวันตก

 ในภาพคอพระระเบยงคดประดับกระเบ องเคลอบลายเทพนม

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 204/307

 200พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 205/307

 201

 ไดทรงนาพันธ พระศรมหาโพธ จากพทธคยามาทรงปลกไวท วัดเบญจมบพตรและ วัดอัษฎางคนมตเกาะสชังดวย

ธรรมเนยมการสรางวัดเปนถาวรวัตถสาคัญในพระพทธศาสนายังเปน  ธรรมเนยมท พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวทรงปฏบัตสบตอมา ในรัชกาลน ไมโปรดการสรางวัดเปนจานวนมาก ทรงเนนสรางวัดจานวนนอยแตสรางดวยความเปนเลศทางสถาปตยกรรมอันสะทอนใหเหนพระราชศรัทธาจะ ทรงบชาพระรัตนตรัยโดยแทจรงพระอารามท ทรงสถาปนาตั งแตปพ.ศ.๒๔๑๒อันเปนปแรกท ทรงรับราชสมบัตคอวัดราชบพธสถตมหาสมารามซ งทรงสราง สาหรับเปนพระอารามประจาแผนดนของพระองคเปนการสบราชประเพณ  การสรางวัดของพระมหากษัตรยท ปฏบัตสบมาแตสมัยกรงศรอยธยา ตอมาใน  ปพ.ศ.๒๔๑๙ทรงสรางวัดเทพศรนทราวาสในสมัยท ทรงดารงพระชันษา  เขาเขตเบญจเพสเพ อถวายพระราชกศลฉลองพระเดชพระคณในสมเดจ พระบรมราชชนนคอสมเดจพระเทพศรนทราบรมราชน ในรัชกาลท  ๔ 

ครั นถงปพ.ศ.๒๔๒๑มพระราชประสงคจะทรงสรางวัดสาหรับประจา พระราชวังบางปะอนอันเปนพระราชฐานท  ไดทรงปฏสังขรณแบบสรางข นใหม บนรากฐานพระราชวังเกาท สรางมาแตครั งกรงศรอยธยาในครั งน มพระราชดาร  ใหสรางพระอารามซ งมพระอ โบสถเปนสถาปตยกรรมอยางโบสถฝรั งทั งกฏวหาร และศาลาการเปรยญกสรางตามอยางสถาปตยกรรมแบบกอธคของย โรปสมัยกลาง ทั งส นพระราชทานนามพระอารามวาวัดนเวศธรรมประวัตและโปรดเกลาฯให ทาจารกแสดงพระราชปรารภในการสรางวัดนเวศธรรมประวัตมความตอนหน งวา

“...ซงทรงพระราชดารใหสรางโดยแบบอยางเปนของชาวตางประเทศ 

ดังน ใชจะมพระราชหฤทัยเลอมใสนับถอศาสนาอนนอกจากพระพทธศาสนานั นหามได พระราชดารใหในพระประสงค จะทรงบชาพระพทธศาสนาดวยของแปลกประหลาด และเพอใหอาณาประชาราษฎรทั งปวงชมเลนเปนของประหลาดไมเคยมในพระอารามอนแลเปนของมันคงถาวร...” 

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวยังทรงพระราชอนสรณถง  วัดราชาธวาสหรอวัดสมอรายอันเคยเปนท ประทับจาพรรษาของพระบาทสมเดจ พระจอมเกลาเจาอย หัวเม อครั งทรงดารงอย  ในสมณเพศจงมพระราชประสงคจะ สถาปนาข นใหมทั งพระอารามเปนการเฉลมพระเกยรตยศสมเดจพระบรมชนกนาถ 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :วัดนเวศธรรมประวัต ตั งอย ท อาเภอบางปะอน จังหวัด

พระนครศรอยธยา พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอย หัวโปรดเกลาฯ ใหสรางเพอเปนทบาเพญ

พระราชกศล เม อเสดจฯแปรพระราชฐานไปยัง

พระราชวังบางปะอน และ โปรดเกลาฯ ใหสรางตามรปแบบสถาปตยกรรม

แบบตะวันตก

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 206/307

 202พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 207/307

 203

 ในป พ.ศ. ๒๔๕๐ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหร อสรางใหมหมดทั งวัด ทั ง พระอ โบสถพระเจดยศาลาการเปรยญหม กฏสงฆ ไมทาสแดงและหอสวดมนต ในการสรางพระอโบสถใหมนั น โปรดเกลาฯ ใหสมเดจพระเจาบรมวงศเธอเจาฟากรมพระยานรศรานวัดตวงศ พระเจานองยาเธอทรงออกแบบเปนอทธพล สถาปตยกรรมเขมรทรงพระราชดาร ใหสมเดจฯเจาฟากรมพระยานรศรานวัดตวงศ ออกแบบพระเจดยตามอทธพลพทธเจดยแบบชวาโบราณ สรางไวดานหลัง  พระอ โบสถทั งทรงหลอพระประธานในพระอ โบสถจาลองจากพระสัมพทธพรรณอันเปนพระพทธปฏมาประจาพระองคของสมเดจพระบรมชนกนาถพระราชทาน นามพระอารามวาวัดราชาธวาส

 ในบรรดาวัดท พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวทรงสรางและ บรณปฏสังขรณนั นวัดเบญจมบพตรดสตวนารามเปนพระอารามท เปนท ร  จัก มากท สดมลเหต ในการสถาปนาวัดเบญจมบพตรนั นยอนไปไดถงปพ.ศ.๒๔๔๑พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหซ อท ดน ระหวางคลองผดงกรงเกษมจนถงคลองสามเสนเพ อสรางพระราชฐานท ประทับ พักผอนพระอรยาบถสวนพระองคโดยพระราชทานนามวา “สวนดสต” ซ ง บรเวณท ดนท ทรงซ อนั นมวัดโบราณสองวัดคอวัดดสตซ งอย ในสภาพทรดโทรม และจะถกใชเปนท สรางพลับพลาท ประทับกับวัดรางอ กแหงหน งซ งจาเปนตอง  ใชท ดนของวัดสาหรับตัดถนน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัว จงทรงกระทาผาตกรรมสรางวัดแหงใหมเพ อเปนการทดแทนตามประเพณ โดยมพระราชดารวาการสรางวัดใหมหลายวัดจะยากตอการบารงรักษาถารวม เงนสรางวัดเดยวใหเปนวัดใหญและทาโดยฝมอประณตจะดกวาจงโปรดเกลาฯ ใหสมเดจพระเจาบรมวงศเธอเจาฟากรมพระยานรศรานวัดตวงศทรงออกแบบ กอสรางพระอโบสถและถาวรวัตถอ นๆ ใหพระยาราชสงคราม (กร หงสกล) เปนนายชางกอสราง

เม อวันท ๑มนาคมพ.ศ.๒๔๔๒พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัว เสดจพระราชดาเนนมายังพ นท ท จะทรงสรางวัดข นใหมในการน ทรงมพระบรม ราชโองการประกาศพระบรมราชทศถวายท ดนใหเปนเขตวสงคามสมาของวัดพรอมทั งพระราชทานนามวัดใหมวาวัดเบญจมบพตรอันหมายถงวัดของพระเจา แผนดนรัชกาลท ๕เพ อแสดงลาดับรัชกาลในพระบรมราชจักรวงศตอมาไดทรง ถวายท ดนซ งพระองคขนานนามวา“ดสตวนาราม”ใหเปนเขตวสงคามสมาเพ มเตม 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :วัดราชาธวาส เดมช อ

วัดสมอราย เปนวัดโบราณ ไมปรากฏหลักฐานวา

สรางในสมัยใด ไดรับการบรณปฏสังขรณครั งใหญ

 ในรัชสมัยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัว

 โดยเปนการร อสรางใหมทั งวัด ดังพระราชหัตถเลขาวา

“การปฏสังขรณวัดราชาธวาส ครั งน สรางใหมทั งวัด

 ไมมส งใดท จะคงอย ตามเดมแตสักส งเดยว”

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 208/307

 204พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 209/307

 205

แกวัดเบญจมบพตรและโปรดใหขนานนามรวมกันวา “วัดเบญจมบพตรดสต วนาราม”

พระอ โบสถวัดเบญจมบพตรเปนงานสถาปตยกรรมท มความงดงามย งนัก ลักษณะเปนพระอ โบสถแบบไทยประเพณทรงจตรมขกอสรางดวยหนออนเน อด สขาวบรสทธ จากประเทศอตาลหลังคาพระอ โบสถมงกระเบ องเคลอบสเหลองทอง กระเบ องขอบชายคาทาเปนรปเทพนมเคร องบนพระอโบสถประดับดวยชอฟา ใบระกาหางหงสลงรักปดทองหนาบันแกะสลักลวดลายทั ง๔ทศดานตะวันออก เปนรปพระนารายณทรงครฑดานตะวันตกเปนรปบษบกมตราอณาโลมอย  ภายใน ดานเหนอเปนรปชางเอราวัณ และดานใตเปนรปธรรมจกัร ภายใน  พระอโบสถประดษฐานพระพทธชนราชจาลองซ งรัชกาลท  ๕ โปรดใหจาลอง มาจากองคจรงซ งประดษฐานอย  ณ พระวหารวัดพระศรรัตนมหาธาต เมอง  พษณ โลกเม อพ.ศ.๒๔๔๕พระพทธชนราชจาลององคน หลอดวยโลหะทองผสม หนัก๓๙๔๐ชั ง

 ในปพ.ศ.๒๔๔๑รั ฐบาลอาณานคมอนเดยของอังกฤษไดถวายพระบรม สารรกธาตท ขดพบจากพระสถปโบราณอันเปนท ตั งกรงกบลพัสด สมัยพทธกาลดวยพจารณาเหนวาในเวลานั นพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวเปน พระมหากษัตรยพระองคเดยวในโลกท ทรงนับถอพระพทธศาสนา ในการน ได ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหพระยาสขมนัยวนตเปนผ  แทนพระองคเดนทาง  ไปรับมอบพระบรมสารรกธาตจากอนเดยและโปรดใหอัญเชญไปประดษฐานไวณพระบรมบรรพต หรอพระเจดยภเขาทอง วัดสระเกศฯ กรงเทพฯทั งยังทรง แบงพระบรมสารรกธาตบางสวนพระราชทานใหแกประเทศท ขอมา เชนศรลังกาพมาญ ป นเปนตนพระบรมสารรกธาตท รั ฐบาลอาณานคมอนเดยของ อังกฤษถวายน ถอเปนพระบรมสารรกธาตท มหลักฐานความเปนมาชัดเจนท สด

  ในประเทศไทย

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :วัดเบญจมบพตรดสต

วนาราม เดมชอวัดแหลมสรางมาแตครั งอยธยา

รัชกาลท  ๕ โปรดใหสรางวัดน  ใหมทั งหมด

 ในรปแบบสถาปตยกรรม

สมัยรัตนโกสนทร โดยมอบหมายใหสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟา

กรมพระยานรศรานวัดตวงศทรงเปนผ  ออกแบบควบคมการกอสรางโดยใชวัสดคอหนออนจากอตาลทั งหมด

และโปรดใหจาลองพระพทธชนราช 

วัดพระศรรัตนมหาธาต จังหวัดพษณ โลก

มาประดษฐานเปนพระประธานในพระอ โบสถ

เมอสรางเสรจ ไดพระราชทานนามวัดน วา

วัดเบญจมบพตรดสตวนาราม ซ งม

ความหมายวา วัดทพระเจาแผนดนองคท ๕ 

ทรงสราง

เม อส นรัชกาลหลังพระราชพธถวายพระเพลงพระบรมศพ

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัว

พ.ศ. ๒๔๕๔ ไดมการอัญเชญ

พระบรมราชสรรังคารของพระองคมาบรรจ ไว ใตรัตนบัลลังกองคพระประธาน

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 210/307

 206พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 211/307

 207

มตท  ๔ ทานศาสนพธ

ศาสนพธคอระเบยบแบบแผนหรอแบบอยางท พงปฏบัต ในศาสนาเม อนา มาใช ในพระพทธศาสนาจงหมายถงระเบยบแบบแผนหรอแบบอยางท พงปฏบัต  ในพระพทธศาสนา

ความจรงศาสนพธเปนส งท มอย  ในทกศาสนาซ งแตกตางกันไปตามลักษณะ ความเช อของศาสนาหรอลัทธนั นๆเปนส งท เกดข นภายหลังการเกดข นของศาสนา โดยศาสนาตางๆ เกดข นมากอนแลวพธกรรมตางๆ จงเกดข นตามมา แมวา ศาสนพธจะไมใชส งท เปนแกนสารของศาสนา แตทานผ  ร  กเปรยบพธกรรม หรอศาสนพธวาเปนดังเปลอกตนไมซ งคอยหอห  มแกนของตนไมคอเน อแทของ ศาสนาไวโดยทั งสองสวนน จะตองอาศัยกันและกัน กลาวคอ หากไมมแกนแท  ของศาสนาศาสนพธกอย ไดไมนาน หรอหากมเฉพาะแกนของศาสนาแตไมม ศาสนพธแกนแทของศาสนากอย  ได ไมนานเชนเดยวกับตนไมท มแตเปลอกไมม แกนหรอมแตแกนไมมเปลอกฉะนั น

ศาสนพธเปนส งท ชวยหลอเล ยงแกนแทของพระพทธศาสนาไวเหมอน 

เปลอกของตนไมคอยปกปองแกนไมไวแตอยางไรกดการทาพธตางๆของ  พระพทธศาสนาในปจจบันไดมจดหักเหท จะกลายเปนแกนแทของพระพทธ ศาสนาโดยไปยดเอาวาศาสนพธนั นคอแกนของพระพทธศาสนา และยดถอ อย อยางนั นอยางแนบแนนพทธศาสนกชนจงควรศกษาทาความเขาใจเก ยวกับ ศาสนพธใหถองแทตามหลักการของพระพทธศาสนาเพ อจะไดปฏบัตไดอยาง ถกตองตรงตามจดม งหมายตอไป

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 212/307

 208พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระมหากษัตรยในราชวงศจักรทกพระองคทรงเขาพระราชหฤทัยความ  สาคัญของศาสนพธในฐานะองคประกอบของพระพทธศาสนาจงจะเหนไดวา  พระมหากษัตรยในพระบรมราชจักรวงศทกพระองคลวนมบทบาทในการสรางสรรคและปรับปรงศาสนพธและประเพณตางๆทางพระพทธศาสนาใน  สยามประเทศอย เสมอ เพ อใหศาสนพธเหลานั นเปนเคร องยดโยงศรัทธาของ  มหาชนตอพระพทธศาสนาไปตราบนานเทานาน

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยทรงทราบจากคณะพระสมณ  ทตไทยท ทรงสงไปเย ยมเยยนคณะสงฆลังกาวา ในลังกามการประกอบพธการ  บชาสาคัญในวันวสาขปรณม คอวันข น๑๕ค าเดอน๖อันเปนวันสาคัญทาง พระพทธศาสนาเพราะเปนวันคลายวันประสตตรัสร   ปรนพพานของสมเดจ พระสัมมาสัมพทธเจาซ งเคยเปนศาสนพธสาคัญอย  ในกรงส โขทัยแต ไมมหลักฐาน การประกอบพธบชาน ในสมัยอยธยา จงมพระราชดารใหจัดพธบชาใหญข นใน สยามประเทศบางเรยกวาการพระราชกศลวสาขบชา  โดยโปรดเกลาฯใหตั ง การพระราชพธอยางใหญเร มตั งแตวันข น๑๔ค า ถงวันแรม๑ ค า เดอน๖รวมสามวันพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยและพระราชวงศทรงรักษา อโบสถศลพระราชทานพระราชทรัพยซ อนกและปลาในทองตลาดปลอยเปน อสระออกพระราชกาหนดหามราษฎรฆาสัตวและเสพสราในระยะสามวันน ทั งใหพระบรมวงศานวงศขาราชการคณะสงฆและอาณาประชาราษฎรตกแตง ประทปและโคมแขวนถวายเปนพทธบชาใหประกอบพธเวยนเทยนประทักษณ พระเจดยวหารและใหมการแสดงพระธรรมเทศนาทั งในพระอารามหลวงและ วัดราษฎรและใหมการถวายไทยทานพระสงฆตลอดทั งสามวันนั น

พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอย หัว

 โปรดฯ ใหมการชาระและพมพพระไตรปฎก โดยใชฉบับพมพของ ร.๕ เปนหลัก ตรวจสอบทานกับพระไตรปฎกในลังกาและพมา กับของสมาคมบาลปกรณ ในกรงลอนดอน อทศพระราชกศลถวายสมเดจพระบรมเชษฐาธราช พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอย หัว เรยกวา “พระไตรปฎกฉบับสยามรั ฐ”

พ.ศ. ๒๔๖๘ พ.ศ. ๒๔๗๓ พ.ศ. ๒๔๗๘

ทรงสละราชสมบัต พ.ศ. ๒๔๗๗ 

เปล ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 213/307

 209

การสังคายนาบทสวดมนตเปนการทานศาสนพธครั งสาคัญอกประการหน ง ของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยเน องจากในปพ.ศ.๒๓๖๓ไดเกด อหวาตกโรคระบาดในกรงเทพมหานครมพระบรมวงศานวงศขาราชการไพรทาสเสยชวตลงจานวนมากพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยม  พระราชดารใหจัดการบาเพญพระราชกศลเปนพระราชพธใหญเรยกวา“พระราชพธอาพาธพนาศ” 

 ในโอกาสเดยวกันน โปรดเกลาฯ ใหสังคายนาบทสวดมนต โดยแปล  พระปรตรออกเปนภาษาไทยและโปรดใหขาทลละอองธลพระบาททั งฝายหนา และฝายในฝกสวดพระปรตรแปลดวยทานองเสนาะตางๆถวายทกวันเปนการ บารงขวัญและกาลังใจพระราชดารในการสังคายนาบทสวดมนตน นับไดวาเปน ความคดรเร มท กาวหนาและแสดงน าพระราชหฤทัยท กลาหาญของพระบาท สมเดจพระพทธเลศหลานภาลัยในอันท จะทรงพัฒนาธรรมเนยมการสวดมนต ของพทธศาสนกชนชาวไทยกลาวคอการท มพระราชดารใหแปลบทสวดมนต ภาษาบาลท นับถอกันวามความขลังและศักด สทธ  และการสวดมนตภาษาบาลท เตมไปดวยพธรตอง แตพทธศาสนกชนสวนใหญกไมเขาใจความหมาย ของบทสวดมนตท สวดไป นับวาพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลัย  มน าพระราชหฤทัยกลาหาญท มพระราชดาร ใหแปลบทสวดพระปรตรเปนภาษาไทยและใหขาทลละอองธลพระบาทและราษฎรสวดมนตในบทท แปลเปนภาษาไทย แลวนั น แทนการสวดเปนภาษาบาลตามคตนยมเดมท มมาชานาน ผ  สวดมนต กจะเกดความร  และเขาใจความหมายของบทสวดมนตซ งมาจากพระพทธวจนะ ของพระพทธเจาทั งนั นและพระธรรมคาสอนของพระพทธเจานั นเปนเร องท วา ดวยเหตและผลท จะพสจน ได ในชวตประจาวันของมนษยเราหาใชเร องศักด สทธ  อทธปาฏหารยผดหลักธรรมชาตแตประการใด

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

สะพานพระพทธยอดฟา สรางข นในรัชสมัยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอย หัวเม อป พ.ศ. ๒๔๗๒ เน องในโอกาสสถาปนากรงเทพมหานครครบ ๑๕๐ ป ดวยพระราชดารทจะสรางอนสรณสถานราลกในพระกรณาธคณของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ผ  ทรงสถาปนากรงเทพมหานคร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 214/307

 210พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

 ในรัชสมัยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอย หัว โปรดเกลาฯ ให  กาหนดการบาเพญพระราชกศลเน องในนักขัตฤกษทางพระพทธศาสนาข นอก วาระหน งคอ“การพระราชกศลมาฆบชา”ในวันพระจันทรเสวยฤกษมาฆะเตม บรบรณของเดอนสามซ งเปนการระลกถงวันท พระอรหันตสาวก๑,๒๕๐รปได มาประชมพรอมกันดวยจาตรงคสันนบาตนับเปนการประชมใหญซ งพระพทธเจา ทรงใช โอกาสนั นตรัสเทศนาโอวาทปาฏ โมกข ในท ประชมสงฆ 

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หัวทรงอธบายรายละเอยดของการ พระราชกศลมาฆบชาไว ในหนังสอพระราชพธสบสองเดอนวาในรัชกาลพระบาท สมเดจพระจอมเกลาเจาอย หัวนั นทรงบาเพญพระราชกศลเล ยงพระในเวลาเชาณพระอ โบสถวัดพระศรรัตนศาสดารามเวลาค าเสดจลงพระอ โบสถอกวาระหน ง ทรงจดธปเทยนเคร องนมัสการ พระสงฆทาวัตรเยนและเจรญพระพทธมนต   โอวาทปาต โมกขทรงการจดเทยนตามราวรอบพระอ โบสถจานวน๑,๒๕๐เลมบชาพระอรหันตแลวทรงสดับพระธรรมเทศนาโอวาทปาฏ โมกขกัณฑหน งเปน ภาษาบาลและภาษาไทย

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอย หัวยังเปนพระมหากษัตรยไทย  พระองคแรกท ทรงนาศาสนพธในพระพทธศาสนาหรอท เรยกวา “พธสงฆ”อันไดแกการเจรญพระพทธมนตเขามาประกอบเปนขั นตอนสาคัญในการพระราช พธตางๆหลายพธซ งแตเดมมแตขั นตอนพธกรรมทางพราหมณเชนพระราชพธ บรมราชภเษกและพระราชพธจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ โดยเฉพาะในการ  จรดพระนังคัลแรกนาขวัญนั น โปรดเกลาฯ ใหประกอบพธสงฆในวันกอนการ  แรกนาและกาหนดเรยกวา“พระราชพธพชมงคล” การเจรญพระพทธมนตของ

 พระสงฆนั นมจดกาเนดมาจากการศกษาเลาเรยนและความพยายามในการทรงจา 

พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวอานันทมหดล

ตราพระราชบัญญัตปกครองคณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๑ ขนใชแทนฉบับแรก (ร.๕) แบงอานาจหนาทออกเปน ๓ ฝาย คอ สังฆสภาทาหนาท  ออกสังฆอาณัต คณะสังมนตรทาหนาท บรหาร และคณะวนัยธรทาหนาท วนจฉัยอธกรณ พพากษาคด โดยทั งสามฝายอย ภายใตพระราชอานาจของสมเดจพระสังฆราช 

พ.ศ. ๒๔๗๘ พ.ศ. ๒๔๘๓ พ.ศ. ๒๔๘๘

มการจัดแปลพระไตรปฎกเปนภาษาไทยใหครบตลอดเร อง โดยแบงงานแปลเปน ๒ ประเภท คอ “พระไตรปฎกภาษาไทย” แปลโดยอรรถตามความในบาลพระไตรปฎกฉบับสยามรั ฐ พมพเปนเลมสมด และ“พระไตรปฎกเทศนาฉบับหลวง” แปลโดยสานวนเทศนา พมพลงบน

 ใบลาน โดยงานทั งหมดน อย  ในพระบรมราชปถัมภของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวอานันทมหดล

ทรงเย ยมชาวไทยเช อสายจนเปนครั งแรกณ สาเพง พระนคร พรอมดวย สมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาภมพลอดลยเดช เม อวันท  ๓ มถนายน พ.ศ. ๒๔๘๙ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 215/307

 211

พระพทธพจนอันเปนการสบตอคาสอนของพระพทธเจาโดยพระสงฆสาวก ตั งแตสมัยพทธกาลไดนาพระสตรตางๆมาสวดสาธยายในรปแบบการบรกรรม ภาวนาใหจตเกดเปนสมาธในขณะท สาธยายพระพทธพจนนั น จงเรยกวา“พระพทธมนต” การบรกรรมภาวนาพระพทธพจนในขณะท จตเปนสมาธนั นยอมเกดพลานภาพและสรรพมงคลตางๆเชนทาใหเกดส งท ดงามข นในชวต ของบคคลทาใหเกดความสงบในจตใจของผ  ท  ไดฟงการเจรญพระพทธมนตนั นอันจะสงผลดทั งตอสขภาพกายและใจของผ  นั นและหากทั งกายและจตของบคคลสงบเปนปกตดแลวบคคลนั นยอมกระทาแตส งดงามเปนมงคลแกตนและสังคมแนวคดเร องพลานภาพและสรรพมงคลจากการเจรญพระพทธมนตน เปนเหตผล

สาคัญท พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอย หัวมพระราชดารใหเพ มขั นตอนพธสงฆคอการเจรญพระพทธมนตเขาในการประกอบพระราชพธตางๆตามโบราณราชประเพณซ งไดปฏบัตสบมาจนปจจบัน

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอย หัวมพระราชดารใหมธรรมเนยม  การสงบัตรอวยพรสงความสขในวันวสาขบชาเพ อแสดงถงเอกลักษณของชาวสยาม และในฐานะท เปนเมองท นับถอพระพทธศาสนา ทั งเพ อจาเรญศรัทธาของ  พทธศาสนกชนใหยดมั นในพระพทธคณ มพระราชประสงคท จะใหการสงบัตรอวยพรวันวสาขบชาเปนประเพณนยมในหม พทธศาสนกชนในสวนพระองคไดทรงเร มสงบัตรอวยพรวันวสาขบชาพระราชทานพรพระบรมวงศานวงศขนนางและขาราชการฝายตางๆบัตรอวยพรวันวสาขบชาในรัชกาลท ๖นั นมลักษณะท  เปนภาพวาดดวยสน าหรอภาพพมพเปนภาพจนตนาการเหตการณ ในพทธประวัตหรอภาพพระพทธรปปางตางๆและนยมเขยนคาอวยพรเปนคาถาในภาษาบาล

อยางไรกดเปนท นาเสยดายวาธรรมเนยมท ทรงพระราชดารข นน เม อส นรัชกาล 

ก ไดรับความนยมลดนอยลง

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 216/307

พระพทักษยตธรรม : ปญญา วจนธนสาร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 217/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 218/307

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช

สยามนทราธราช บรมนาถบพตร

กับความเปนพทธศาสนปถัมภก 

บทท  ๗

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 219/307

“เราจะครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม” 

  (พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช)

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 220/307

 216พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช สยามนทราธราชบรมนาถบพตร เปนพระมหากษัตรยท เสดจดารงสรราชสมบัตมายาวนานท สดใน ประวัตศาสตรชาตไทย แมเวลาท ไดทรงรับพระบรมราชาภเษกจะลวงเลยมาถง๖๒ ปแลว แตพระปฐมบรมราชโองการท มพระราชดารัสในการพระราชพธนั น ยังสถตแนบแนนอย ในสานกของประชาชนชาวไทย สะทอนความเปนพระมหา กษัตรยในพระบรมราชจักรวงศผ  มความเคารพในพระศรรัตนตรัย และมธรรม  ของสมเดจพระบรมศาสดาเปนเคร องกากับพระชนมชพ โดยเฉพาะในการปฏบัตพระราชภารกจในฐานะพระประมขของชาต

จาเรญธรรมตามพระวัยวฒ แมวาพระมหากษัตรยาธราชพระองคน จะเสดจพระราชสมภพและ

เจรญพระชันษาในประเทศอันมไดมพระพทธศาสนาเปนหลักความเช อและปฏบัตของมหาชน แตการมสมเดจพระบรมราชชนนผ  ประเสรฐและมพระทัยยดมั นผกพันกับพระพทธศาสนาเชนสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน นั นเปนผลใหพระองคทรงไดรับการอบรมปลกฝงใหร  จักสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจา ร  จักพระพทธศาสนาและพระธรรมคาสอนของสมเดจพระบรมศาสดาตามควรแก ความเปนเดกและเยาวชนจะพงปฏบัตได สมเดจพระเจาพ นางเธอ เจาฟากัลยาณวัฒนา กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร ทรงพระนพนธถงการอบรม ปลกฝงของสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนนใหพระราชโอรสพระราชธดา ร  จกัพระพทธศาสนาตามควรแกสภาวะของเดก ตั งแตเม อครั งท สมเดจพระเจา 

ข นครองราชยเปน พระมหากษัตรย

 ในพระบรมราชจักรวงศ รัชกาลท  ๙ พ.ศ. ๒๔๘๙ 

เสดจนวัตพระนคร มพระราชพธบรมราชาภเษกเม อวันท  ๔ - ๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๙๓

ขบวนพยหยาตราทางชลมารคครั งแรกในรัชกาลพ.ศ. ๒๕๐๒

ทรงพระผนวชและประทับจาพรรษา ณ วัดบวรนเวศวหาร เม อวันท  ๒๒ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๙๙ ลาพระผนวชเม อวันท  ๕ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๙ 

พ.ศ. ๒๔๘๙ พ.ศ. ๒๔๙๔ พ.ศ. ๒๔๙๙ พ.ศ. ๒๕๐๔ พ.ศ. ๒๕๐๙

ทรงฟ  นฟพระราชพธพชมงคล จรดพระนังคัลแรกนาขวัญพ.ศ. ๒๕๐๓

พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดช 

เร มกอสราง พทธมณฑล เปนปชนยสถานศนยกลางอทยานทางพทธศาสนา มอาณาเขตตดตอกัน ระหวางอาเภอสามพราน และอาเภอนครชัยศร จังหวัดนครปฐม

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 221/307

 217

พ นางเธอพระองคนั น และพระอนชาอกสองพระองค คอพระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหาอานันทมหดล และพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชยังทรงพระเยาววา

[ในชวงเวลาท ประทับอย  ในประเทศไทย กอนท จะเสดจไปประทับอย ใน ประเทศสวตเซอรแลนด] “...วันอาทตย แมจะพาไปดวัดตางๆ เปนเพยงการไป ชมภายนอก เพอใหร จักลักษณะของวัด เชน วัดพระแกว โดยเฉพาะระเบยงท ม  ภาพรามเกยรต  วัดสทัศนฯ วัดโพธ  วัดอรณฯ ทวัดสระเกศนั น ไดไปเวลามงาน ภเขาทอง เพอดละครลงและซ อดอกไมไฟ แมไมไดพาไปฟงเทศน เพราะเดก(ตามทเราเรยกตัวเองกัน) คงนังนงๆ อย ไมไหว และคงไมเขาใจอะไรเลย แมจะอธบายพทธประวัตในถอยคางายๆ ท เราสามารถเขาใจได และกอนนอนจะใหสวดมนตสั นๆ ในภาษาธรรมดาวา...ขอใหพระพทธเจาบันดาลให(ชอของเราเอง) เปนเดกด มใจเมตตากรณา...ภายหลังอาจมตอเต มอะไรอนอกแลวแตแตละคน” 

เม อทรงจาเรญพระวัยวฒมากข น ความสนพระราชหฤทัยและความตั ง พระราชหฤทัยท จะศกษาพระพทธศาสนาและประพฤตธรรมอยางจรงจังของ  พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชกเพ มพนมากข น การทรงรับ

 บรมราชาภเษกเปนพระมหากษัตรยใน พ.ศ. ๒๔๙๓ และการท ไดเสดจนวัต มาประทับอย ในประเทศไทยเปนการถาวรเปนเหตปจจัยสาคัญประการหน งท ทาใหพระองคทรงมโอกาสไดใกลชดพระพทธศาสนาจนถงขั นท ทรงเรยนร  และประพฤตพระองคตามพระธรรมคาสอนของสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจา

การทรงดารงพระราชสถานะพระมหากษัตรย ซ งตามกฎมนเทยรบาล และราชประเพณแลวนั น ทรงเปนบคคลเดยวในราชอาณาจักรท ตองเปนพทธมามกะตามกฎหมาย ดวยมกฎวาดวยพระราชภาระสาคัญในการเปนองค 

พระราชพธรัชดาภเษกฉลองสรราชสมบัตครบ

๒๕ ป พ.ศ. ๒๕๑๔ 

ทรงเททองหลอ พระพทธนวราช บพตร เพ อประดษฐาน ณจังหวัดตางๆ ทั วพระราชอาณาจักรพ.ศ. ๒๕๐๙ 

พ.ศ. ๒๕๐๙ พ.ศ. ๒๕๑๔ พ.ศ. ๒๕๑๙ พ.ศ. ๒๕๒๔ พ.ศ. ๒๕๒๙ พ.ศ. ๒๕๓๔

ทรงสดับพระธรรมเทศนาของสมเดจพระมหาวรวงศ วัดราชผาตการาม เร อง พระมหาชนก เปนแรงบันดาลพระราชหฤทัยใหทรงพระราชนพนธวรรณกรรม พทธศาสนาเร อง พระมหาชนก ในเวลาตอมา

พระราชพธสมโภชกรงรัตนโกสนทร ๒๐๐ ปพ.ศ. ๒๕๒๕ 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 222/307

 218พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

๒ กมภาพันธ พ.ศ.๒๕๓๖ กรมทรัพยสนทางปญญาทลเกลาทลกระหมอมถวายสทธบัตร การประดษฐ กังหันน าชัยพัฒนา

พระราชพธฉลองสรราชสมบัตครบ ๖๐ ปเสดจออกมหาสมาคม ณ สหบัญชรพระทนั งอนันตสมาคม

พระราชทานพระบรมราชานญาตใหจัดพมพพระราชนพนธ เรอง พระมหาชนก เผยแพรเน องในโอกาสทรงครองสรราชสมบัตครบ ๕๐ ป

พ.ศ. ๒๕๓๔ พ.ศ. ๒๕๓๙ พ.ศ. ๒๕๔๔ พ.ศ. ๒๕๔๙ พ.ศ. ๒๕๕๔

พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดช 

“พทธศาสนปถัมภก” บังคับพระองคอย  แตทั งน กม ไดหมายความวาความเปน พทธมามกะของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวพระองคน จะเกดข นจากการท ทรง ถกบังคับโดยกฎหมายและราชประเพณแตเพยงฝายเดยวไม หากยังรวมถง  การท ทรงยอมรับพระรัตนตรัยเปนสรณะดวยพระราชหฤทัยท จรงจังมั นคงดวยดังจะเหนไดวาทรงพระราชอตสาหะศกษาคนควาความร  ตางๆ เก ยวกับพระพทธ ศาสนาดวยพระองคเองตั งแตแรกเสดจดารงสรราชสมบัต ซ งยังทรงปฏบัตอย  จนถงทกวันน 

ภมพโลภกขผ  จาเรญในธรรม ประจักษพยานขอหน งท แสดงความตั งพระราชหฤทัยมั นของพระบาท 

สมเดจพระเจาอย หัวท จะทรงศรัทธาเล อมใสในพระพทธศาสนาอยางมั นคงเกดข นในป พ.ศ. ๒๔๙๙ หลังจากเสดจข นครองราชสมบัตมาแลว ๑๐ ป ในวันท  ๑๘ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๙๙ ทรงแถลงพระราชดารท จะเสดจออกทรงพระผนวช ตอมหาสมาคม อันประกอบดวยพระบรมวงศานวงศและคณะทตานทตความตอนหน งวา

“โดยทพระพทธศาสนาเปนศาสนาทดศาสนาหนง เนองในบรรดาสัจธรรมคาสังสอนอันชอบดวยเหตผล จงเคยคดอย วาถาโอกาสอานวย ขาพเจาควร จักไดบวชสักเวลาหน งตามราชประเพณ ซงจักเปนทางสนองพระเดชพระคณพระราชบพการตามคตนยมดวย และนับตั งแตขาพเจาไดครองราชยสบสันตตวงศ

ตอจากพระเชษฐาธราช กลวงมากวาสบปแลว เหนวานาจะถงเวลาทควรจะทาตามความตั งใจไวนั นแลวประการหนง

๕ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๔๐ พระราชทาน พระราชดารัสเร อง เศรษฐกจพอเพยง

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 223/307

 219

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

อนง การทองคสมเดจพระสังฆราชหายประชวรมาไดในคราวประชวรครั งหลังน กอใหเกดความปตยนดแกขาพเจายงนัก ได มาค านงวาถาในการอปสมบท

ของขาพเจา ไดมองคสมเดจพระสังฆราชเปนพระอปชฌาย แลวกจักเปนการ แสดงออกซงความศรัทธาเคารพในพระองคทานของขาพเจาไดอยางเหมาะสมอกประการหนง จงไดตกลงใจทจะบรรพชาอปสมบทในวันท ๒๒ เดอนน ”

พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวกไดทรงพระผนวช ณ พระอโบสถวัด  พระศรรัตนศาสดาราม ในวันท  ๒๒ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๙๙ โดยสมเดจพระวชร ญาณวงศ สมเดจพระสังฆราชเจา (ม.ร.ว.ช น นพวงศ ฉายา สจต โต) วัดบวรนเวศ วหารเปนพระราชอปชฌายาจารย ในตอนเยนของวันพระราชพธทรงพระผนวช นั น เม อพระภกษพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวซ งไดรับถวายพระฉายาใน  บวรพทธศาสนาวา “ภมพโล” เสดจเขายังวัดบวรนเวศวหารทรงทาสักการะ  พระราชอปชฌายาจารยแลว สมเดจพระสังฆราชเจาไดถวายพระโอวาท อันม  ความตอนหน งวา

“การทรงผนวชวันน เปนประโยชน มากส าหรับคนผ นับถอพระพทธศาสนาเพราะเขายนดกันมาก แตวาท จะไดเปนประโยชนสาหรับพระองคเองนั น ตองประพฤตปฏบัตธรรมวนัย คอบวชดวยกายอยางหน ง บวชดวยใจอยางหนงถาทั ง ๒ อยางผสมกันเขาแลว จะเปนกศล

การบวชดวยกายนั น ตองทาพธในทประชมสงฆ แตการบวชดวยใจตองตั งพระราชหฤทัยเรยนพระพทธศาสนาในพระวนัย ทรงอานดในขอบังคับท 

จะไมประพฤตลวง และในธรรมะ ทรงศกษาเพอประพฤตตาม ฝกหัดพระราช หฤทัยใหสงบระงับ...

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 224/307

 220พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 225/307

 221

...สวนธรรมะ อธบายไวในโอวาทแลว เพราะฉะนั น ถามเวลาควรทรงอานเพอฝกหัดพระราชหฤทัยใหสงบระงับ ใหเปนการบวชดวยพระราชหฤทัยดวย บวชพระกายดวย”

เราทานทั งหลายจะเหนไดวาพระโอวาทท สมเดจพระสังฆราชเจา  พระอปชฌายถวายพระภกษพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวนั น พระองคทรงตั ง พระราชหฤทัยนอมนามาปฏบัตอยางจรงจัง ไมแตเฉพาะในเวลา ๑๕ วันท  ทรงดารงอย ในสมณเพศเทานั น แตทรงยดพระโอวาทน ตลอดมาจนถงปจจบัน โดยเฉพาะในขอ “ตองตั งพระราชหฤทัยเรยนพระพทธศาสนา” และ “ฝกหัดพระราชหฤทัยใหสงบระงับ ใหเปนการบวชดวยพระราชหฤทัยดวย” จนเปนท ประจักษชัดวาพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวนั น ไมเคยทรงหยดท จะศกษาธรรม

 ในพระพทธศาสนาและทรงนอมนาธรรมนั นมาทรงประพฤตธรรมและฝกหัด พระราชหฤทัยใหสงบระงับจากอกศลจต

 ในระหวางท ทรงพระผนวชและประทับอย  ณ วัดบวรนเวศวหารนั นพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวไดทรงบาเพญพระราชจรยวัตรดจพระนวกะทั วไปทรงศกษาพระธรรม และปฏบัตตามพระธรรมวนัยโดยเครงครัด ตลอดจน  เสดจพระราชดาเนนไปนมัสการพระมหาเจดยสถานและพระพทธปฏมาสาคัญ  ทั งในกรงเทพมหานครและตางจังหวัด เปนการเพ มพนพระราชศรัทธาใน  พระศรรัตนตรัย นอกจากนั นยงัไดพระราชทานพระบรมราชวโรกาสใหราษฎร   ไดเฝาฯ ถวายธปเทยน ดอกไมทกวัน แลวไดทรงนาธปเทยน ดอกไมนั นไป ถวายสกัการบชาพระรัตนตรัยในโอกาสเสดจทาวัตรเปนประจาทกเชาทกเยนทั งยังเสดจพระราชดาเนนออกทรงรับบาตรจากประชาชนทั วไปอกดวย

พระราชจรยวัตรของพระภกษพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวในชวงท  

ทรงพระผนวชอย นั นสะทอนใหเหนวาทรงเอาพระราชหฤทัยใสในการศกษา  ธรรมะอยางเตมท  ส งท ยังทรงตดสงสัยกมพระราชปจฉาถามพระพรหมมน(ผน สวโจ) รองเจาอาวาสวัดบวรนเวศวหาร เชนในวันท แปดของการทรงพระผนวช  นั น มพระราชปจฉา ๓ ขอ ท สะทอนใหเหนความสนพระราชหฤทัยในธรรมะ  ขั นท สงและละเอยดมากข นจากการทรงสงัเกตปรากฏการณตางๆ ท  ไดทรงพบเหนพระราชปจฉาทั ง ๓ ขอนั น ในขอแรกมพระราชปจฉาเก ยวกับพระสถานภาพ  ของพระองคเองในขณะนั นวา

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 226/307

 222พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 227/307

 223

“ขณะททรงผนวชอย น เรยกกันวา “พระภกษพระบาทสมเดจพระเจาอย หัว”โดยท ฐานะพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวกยังมอย  เปนแตเพยงทรงจวรเชนภกษ เทานั น”

พระพรหมมนถวายวสัชนาวา “เรองน ทางธรรมะเรยกวา “สมมตซอนสมมต สัจจะซอนสัจจะ” ความเปน

พระเจาแผนดนกเปนสมมตอยางหนงเรยกวา “สมมตเทพ” ความเปนพระภกษก เปนสมมตอกอยางหนง ซอนข นในสมมตเทพนั น ในการเชนน  ผ ปฏบัตตองปฏบัต ใหเหมาะสมกับสมมตนั นๆ เชนเมอไดรับสมมตเปนพระภกษแลวกตองปฏบัตตามสกขาบทของพระภกษโดยเครงครัด จักปฏบัตแตหนาทสมมตเทพอยางเดยว

ไมได แตถาหนาทของสมมตเทพไมขัดกับสกขาบทวนัยกอาศัยได เชนค าทเรยกวา “เสวย สรง บรรทม” เปนตน ยังใชได”

พระราชปจฉาในขอท สองนั น ทรงถามในเร องเก ยวกับผลของกรรมวา

“คนทมใจเห ยม ฆาคนแลวไมร สกอะไรนั น จัดเปนบคคลประเภทไหนท าไมบางคนสรางกรรมในชาตน ไว มาก จงยังไมไดรับผลของกรรมนั น กลับเจรญ มความสขอย ได”

พระพรหมมนถวายวสัชนาวา

“ทเขายังมความเจรญและความสขอย  กเพราะกรรมชัวทท านั นยังไมให ผลถงกระนั น บคคลผ ท ากรรมชัวยอมจะไดรับความเดอดรอนใจในภายหลัง ทเรยก

“วปปฏสาร” บางกรณกอาศัยผลของกรรมทสรางมาแตปางกอน ประกอบการ กระท าซงประกอบดวยสต ปญญา วรยะ เมอดกดเลศ เลวกเลวทสด กเพราะปญญาของเขาเหลานั น”

พระราชปจฉาขอท สาม ทรงถามถงเหตปจจัยท จะทาใหระลกไดซ งชาตกอน และชาตหนา ซ งพระพรหมมนถวายวสัชนาวา

“จะตองบาเพญตนเองใหสงข นในการปฏบัตธรรม และอบรมจตของตนเองใหสงข นเรอยๆ เปนลาดับไป เชน เดกๆ ระลกหรอจาวันกอนไปไมได

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 228/307

 224พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 229/307

 225

ครั นเจรญวัยกจ าเหตการณไดบาง และเหนกาลในอนาคตบาง เมอเจรญเต มทแลวกเหนทั งเหตในอดตและอนาคตอันไกล” 

จะเหนไดวาการท พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวม โอกาสไดทรงพระผนวช

ทาใหไดทรงใกลชดพระพทธศาสนามากย งข น การไดทรงวสาสะและเรยน พระธรรมวนัยกับพระเถรานเถระตางๆ มผลใหพระราชศรัทธาและความ  สนพระราชหฤทัยในพทธธรรมและการปฏบัตศาสนธรรมของพระองคเพ มพน มากข น ท สาคัญคอ ไดทรงนอมรับพระโอวาทของพระราชอปชฌายาจารยมา  ทรงปฏบัตอยางจรงจัง ยังผลในเช งประจักษอยางมหาศาลใหทรงประสบความ  สาเรจในการทรง “ครองแผนดนโดยธรรม” ทั งยังบังเกด “ประโยชนสขแกมหาชน ชาวสยาม” อยางแทจรง

รักษาศาสนธรรม

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชทรงประพฤตพระองค ตามแนวพระราชจรรยานวัตรท พระมหากษัตรย ไทยในอดตสมัยไดทรงประพฤตมา คอการเอาพระราชหฤทัยใสในการศกษาพระธรรมคาสอนของสมเดจ  พระสัมมาสัมพทธเจา หรอท เรยกวาเปนการทรงสรางสมความเปน “ปราชญ ร  ธรรม” ดังท ไดอภปรายมาในบทกอนๆ เม อทรงร  ธรรมและเขาพระราชหฤทัย  ในธรรมตางๆ แลวกนอมนามาเปนหลักประพฤตพระองค และทรงสอนผ  อ นให ประพฤตตามตอไปได พระราชจรรยานวัตรขอน เปนสวนหน งของพระราชภาระ  ในการ “รักษาศาสนธรรม” ท พระมหากษัตรย ไทยทรงปฏบัตมาทกยคสมัยตั งแต อดตจวบจนปจจบัน

พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดชทรงศกษาพระพทธศาสนา อยางลกซ งทั งในเชงปรัชญา ญาณวทยา และจรยศาสตร ท สาคัญอยางย งทรง ประยกตแนวคาสอนเชงปรัชญามาส ภาคปฏบัต ดังพระราชดารัสพระราชทานใน การเสดจฯ พทธสมาคมแหงประเทศไทย เม อวันท  ๒๖ พฤศจกายน พทธศักราช๒๕๑๓ ความตอนหน งวา

“พระพทธศาสนาแสดงความจรงของชวต แสดงทางปฏบัตทจะใหบรรล ความสขสงสดของชวต มวธการสังสอนทยดหลักเหตและผล วาทกส งเกด

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 230/307

 226พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

จากเหต ผ ใดประกอบเหตอยางไรเพยงใดกไดผลนั นเพยงนั น หากจะถามวาพระพทธศาสนาเปนอยางไร กตองตอบวา โดยเน อหาทเปนเรองความจรงของชวต พระพทธศาสนาเปนปรัชญา โดยวธการทยดหลักเหตผลพระพ ทธศาสนาเปนศาสตร หรอพดใหชัดลงไปอก กเปนวทยาศาสตร เพราะฉะนั น ขาพเจา

จงมความเหนวา การสอนพระพทธศาสนาทถกตอง คอ การสอนใหคนมความสามารถพจารณาขดคนหาหลักธรรมะจากชวตและนาหลักธรรมะนั นมาปฏบัตใหเปนประโยชน” 

พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวมพระราชกรณยกจมากมายท แสดง น าพระราชหฤทัยท จะทรงรักษาศาสนธรรมในพระพทธศาสนาใหบรบรณ ทั งท เปนพระราชกรณยกจอันเปนทางราชการและพระราชกรณยกจในสวนพระองค

 ในการอันเปนสวนพระองคนั น เปนท ทราบกันดวาพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวพระองคน โปรดการฟงธรรมทกรปแบบ ไมวาจะเปนการสดับพระธรรมเทศนาอยางเปนพธการ หรอการฟงธรรมจากการทรงสนทนาธรรมกับพระภกษ  ผ  ปฏบัตดปฏบัตชอบ นอกจากทรงนอมนาเอาหลักธรรมท ทรงฟงนั นมาปฏบัต ดวยพระองคเองแลว ยังทรงพระกรณาประมวลคาสอนของพระภกษผ  ทรง คณธรรมสง พระราชทานใหแกขาทลละอองธลพระบาทและประชาชนทั วไปดวยดวยมพระราชประสงคใหขาทลละอองธลพระบาทเปนผ  ใฝในทางธรรม เพ อ ความเจรญของตนเองและหม คณะ ทั งในหนาท การงานและชวตสวนตัว

 ในฐานะองคพระประมขของชาต หรอท เรยกกันอยางสามัญวาทรงเปน“ผ  ใหญในบานเมอง” นั น พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงหมั นประพฤตพระองคใหทรงเจรญอย ใน “พรหมวหารธรรม” ดังท พระราชพรหมยานเถระ(วระ ถาวโร) อดตเจาอาวาสวัดทาซง ซ งเปนพระวปสสนาจารยรปหน งท พระบาท

สมเดจพระเจาอย หัวมพระราชศรัทธาไดเคยกลาวสดดพรหมวหารธรรมของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัว โดยอางเหตการณเม อครั งท มผ  กอการรายเขามาวางระเบดในบรเวณพ นท ท พระองคกาลังพระราชทานธงประจาร นลกเสอชาวบาน ท จังหวัดยะลา วา

“พระองคจงไดปรารภวา วันนั นพอไดยนเสยงระเบดครั งแรกเหนคนเขาวงว นขวักไขวไปมา กมความร สกวาเสยงระเบด มันระเบดไปแลวกเปนอดต

ตามภาษาบาลเขาเรยกวา อดตใกลปจจบัน ถาเราจะเอาจตไปคดหวงใยเรองราวในอดต งานในปจจบันของเรากไมเปนผล ฉะนั น พระองคจงไดทรงวางอารมณ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 231/307

 227

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 232/307

 228พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

เฉยเปนอเบกขา วาสงทั งหลายเหลานั นมันเกดแลวกแลวกันไป เวลาน  มหนาททจะท างานในปจจบันกท า ท าไปจนกวาจะเสรจ และหลังจากนั นพระองคกทรงใหโอวาทแกลกเสอชาวบาน ทรงปรารภวาวันนั นพดยาวหนอย เพราะเปนการดับก าลังใจในความตนเตนของประชาชนและลกเสอทั งหลาย”

การปฏบัตสมาธวปสสนาเปนหน งในพทธธรรมท สมเดจพระสัมมา สัมพทธเจาทรงสอนใหพทธบรษัททั งหลายหมั นประพฤตปฏบัตเพ อความสงบ ของจต พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงสนพระราชหฤทัยการปฏบัตสมาธ  วปสสนามาแตครั งทรงพระผนวช และทรงทรงศกษาปฏบัตมาโดยตอเน องพลตารวจเอก วสษฐ เดชกญชร อดตนายตารวจราชสานักประจาผ  เคยรับราชการ  ใกลชดเบ องพระยคลบาทมาเปนเวลานาน ไดกลาวถงความเอาพระราชหฤทัยใส

 ในการบาเพญสมาธภาวนาของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัววา

“คาสอนคาถวายกรรมฐานของครบาอาจารยทั งหลาย พระองคจะทรงบันทกเทปไว ถาคาเทศนคาสอนใดท ทรงเหนวามประโยชนสาหรับผ ทหัดใหมทั งหลาย พระองคทานมักจะพระราชทานมาให ซ งขาราชการบรพารทใกลชด มักจะไดรับพระราชทานเทปจากในหลวงเสมอ จ าไดวา ทไดรับพระราชทานมากมของ สมเดจพระสังฆราช ของหลวงพอษลงดา ของหลวงพอพธ ฐานโยเปนตน และในท านองเดยวกัน เวลาพวกผมไปไหนก มักจะห วเทปไปดวย ไดพบพระอาจารยองคไหนกตาม ตองขอธรรมะจากทาน เมอทานสอนกบันทกเอาไว แลวก มาคัดกันดว า มวนไหน องคใดควรถวายกจัดถวาย ยังจาไดวาในสมั ยนั นทานอาจารยชา ส ภัทโท วัดหนองปาพง ยังไมอาพาธ ครั งหนงเดนทางกลับจาก ภพานลงมาทางอบลฯ ไดแวะไปกราบทาน แลวกไดเทปทานมา ยาวถง ๔๐ - ๔๕ นาท เปนคาเทศนโดยตรงททานใหโดยตรงมา เมอไดเทปของพระอาจารยชา

 มาแลวไดน าข นทลเกลาฯ ถวายพระเจาอย หัว ทรงฟงแลวรับสังวาเปนเทปมวนทดทสดมวนหนง”

พระองคมักจะทรงพระกรณารับส ังเร องสมาธกับขาราชบรพารเสมอ ไดพระราชทานคาแนะนาเก ยวกับเร องน ทกครั ง เชน พระราชทานคาแนะนาวา ถาไมสามารถทาสมาธวธอ นให ไดผล ก ใหลองใชวธนับวา “หนง-เขา หนง-ออกสอง-เขา สอง-ออก”

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 233/307

 229

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 234/307

 230พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

นอกจากเร องท ทรงศกษาและฝกปฏบัตสมาธวปสสนาแลว พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวยังทรงนาสมาธ เขามามสวนในการปฏบัตพระราชกรณยกจดังท พลตารวจเอก วสษฐ เดชกญชร ตั งขอสังเกตวา 

“ในเรองน จะสังเกตเหนวา ไมวาจะเปนงานอะไรกตาม ท โดยปกตแลวอยางพวกเราๆ ทานๆ ไมนาจะท าได แตพระองคทรงท าได อยางทตองประทับในทนังเปนเวลานานๆ ตดตอกันถง ๒ - ๓ ชัวโมง จะทรงปฏบัตไดอยางไมนาเชอคอไมทรงมอาการเหนอยหรองวงเลยแมแตนอย ไมเคยเหนเลยวา เวลาเสดจพระราชดาเนนทใดแลวจะทรงแสดงอาการเหนอยจนถงขนาดนังหลับ ไมมแมจะเปนการทรงงานทั งวันกตาม ดังเรองทจ าไดและจะเลาใหฟง

พระเจาอย หัวโปรดทรงขั บรถยนตดวยพระองคเอง ผมเคยไดตามเสดจทั งในและนอกรถพระทนังมาหลายครั ง เปนระยะทางทั งไกลและใกล ถนนเรยบบาง ขรขระบาง ล มดอนบาง ตามสภาพภ มประเทศ บางครั งแมเสดจถงทหมายแลวทรงจอดรถพระทนัง และเสดจฯ ลงไปปฏบัตพระราชกรณยกจดวยความตรากตร าพระวรกาย เชน ทรงพระด าเนนเปนระยะทางไกล และเปนเวลาหลายชัวโมง ขากลับนกวาจะทรงพักผอนพระวรกาย และใหนายสารถท าหนาท ขับรถพระท นังถวาย กเปลา กลับทรงขับดวยพระองคเองอกโดยไมแสดงพระอาการเหนอยหรองวง เจาหนาท ผ ตามเสดจนั น พอกลับข นไปบนรถ กตอง ผลัดกันหลับไปในรถเพราะความเหนดเหนอยเมอยลาจากการเดนทางไกล

หลายป มาแลว ตามเสดจไปบานแมสา ในอ าเภอแมร ม จังหวัดเชยงใหม บานแมสานั น เด ยวน ใครๆ กร จักเพราะไดกลายเปน “แมสาแวลเลย” มถนนชั นหนง เชอมกับโลกภายนอก และมอาคารบานเรอน ตลอดจนรสอรท หรอ

ทพักตากอากาศอันทันสมัยโผลข นมามากมาย แตแมสาในสมัยท ผมตามเสดจไป เมอ ๒๐ ป กอนโนน เปนหม บานชาวเขาเผามงทยังไมไดรับการพัฒนา เวลาเสดจๆ โดยเฮลคอปเตอร ไปลงตรงทเขาเตรยมไวแลวทรงพระด าเนนเดนเทาไป ยังหม บาน ซงอย ไหลเขาลกถัดไปอก

เมอกอนน พระเจาอย หัวโปรดการบรหารพระวรกายดวยการวง ถาเปนท พระต าหนักจตรลดารโหฐาน กทรงวงใน ศาลาดสดาลัย ครั งหนงๆ เปนระยะทาง

ประมาณ ๓ กโลเมตร เมอยังปฏบัตหนาท อย นั นผมเคยตามเสดจเปนประจาเวลาวงสังเกตเหนทกครั งทตามเสดจวา พระองคทรงกาวยาวและพระองคปลอย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 235/307

 231

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 236/307

 232พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระอัสสาสะและพระปสสาสะ (หายใจเขา-ออก) สม าเสมอ ในขณะทผมตองซอยเทาถยบ เพอใหทันและหอบกันอยางไมอับอาย

พระสมาธของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวนั น ผมเชอวาเปนเหตให

ประกอบพระราชกรณยกจทกครั งส าเรจลลวงไปดวยความเรยบรอยสมพระราช ประสงค และสมความตองการของทกฝาย แตทผมเหนวาสาคัญย งกวานั นกคอ เวลามอปสรรคขัดของในพระราชกรณยกจไมวาครั งใดๆ พระบาทสมเดจพระเจาอย หัว ไมทรงหวั นไหวหรอสะด งสะเทอน ทรงดารงพระสตมัน และพระราชทานคาแนะนาใหเจาหนาทผ เกยวของมกาลังใจและสามารถปดเปาอปสรรคขอขัดของเหลานั นไดดทสด หรอถาหากเหลอวสัยท จะแกไขได กไมทรงกร ว หรอทรงแสดงความไมพอพระราชหฤทัย แตกลับทรงแสดงให ผ อนเหน

และเขาใจวาเปนเรองธรรมดาทอาจเกดข นได ท าใหทกคนโลงใจ และมกาลังใจทจะอทศก าลังกายและก าลังใจถวายตอไปอก

การฝกสมาธของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวนั น มไดทรงปฏบัตแตพระองคเดยว หากยังทรงพระกรณาพระราชทานค าแนะน าให ผ อนอยางถวนหนาขาราชส านัก รวมทั งตัวผมดวย ไดรับพระราชทานทั งหนังสอและเทปค าสอนของครอาจารยททรงเองแลว และทรงเหนวาแยบคายหรออาจมประโยชนอย เสมอเมอทรงมโอกาสกทรงพระกรณาพระราชทานด ารเกยวกับสมาธใหขาราชบรพาร ฟงเปนครั งคราว ท าใหขาราชบรพาร นายทหาร และนายต ารวจทปฏบัตหนาท ไดเรมฝกสมาธตั งแตเขาไปรับหนาท นายตารวจประจาราชสานัก และยังฝกตดตอกันเรอยมาจนถงทกวันน ผลของพระมหากรณาธคณเกยวกับเรองน ท าใหพระราชฐานทประทับกลายเปนสานักวปสสนากลายๆ การแลกเปล ยนความร เกยวกับสมาธหรอกรรมฐาน เปนปรากฏการณธรรมดาของขาราชบรพาร 

 ผ ใฝธรรม

เวลาเสดจพระราชด าเนนแปรพระราชฐานไปประทับตางจังหวัด งานอดเรกอยางหนงทเจาหนาท ผ ตามเสดจ ทั งฝายพลเรอนและทหารชอบท ากคอ เรรอนไป ตามวัดหรอส านักสงฆตางๆ เพอแสวงหาความร เกยวกับสมาธจากพระภกษสงฆ ในฝายวปสสนาธระ เมอการฝกสมาธไดกระท าโดยสม าเสมอเชนนั น ผลกระทบโดยตรงทเกดข นแก ผ ปฏบัตกคอ “มสต มันคง” สามารถน าเอาสมาธไปประยกต

ใชกับชวตประจาวันและการงาน สามารถเผชญกับอปสรรคปญหาขอขัดของไดอยางสข มเยอกเยน ไมตโพยตพายหรอเสยสต 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 237/307

 233

พระสมาธในพระบาทสมเดจพระเจาอย หัว จงไมเพยงแตจะท าใหพระราช กรณยกจททรงปฏบัตลลวงไปอยางเรยบรอยเทานั น แตอานสงส ทาใหมผ ตามเสดจฯ และท าใหการปฏบัตหนาทของคนเหลานั น ไมวาจะเปนขาราชการหรอธรกจอนใดส าเรจลลวงไปอยางเรยบรอยเชนเดยวกันดวย ขนาดพระบาทสมเดจ

พระเจาอย หัว ซงเปนผ เหนอหัวสงสดของพวกเราชาวไทย พระองคยังทรงสนใจในการปฏบัตธรรม การฝกอบรมพัฒนาจตใจดวยการปฏบัตธรรม จงนับเปนสงทประเสร ฐ”

จะเหนไดวาผลแหงการปฏบัตสมาธของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวนั นทาใหพระองคทรงงานตางๆ ไดอยางเปนอัศจรรย ซ งเหลอวสัยท คนไทยสวนใหญจะปฏบัตเชนพระองค ได ดังประจักษพยานว าเม อครั งท ยังเสดจพระราชดาเนน

 ไปพระราชทานปรญญาบัตรแกบัณฑตของมหาวทยาลัยตางๆ ดวยพระองคเองอย นั น พระองคประทับนั งเปนเวลานานๆ ตดตอกันไดเปนเวลาหลายชั วโมง ในขณะท ผ  คนสวนใหญเพยงแคชั วเวลาไมนานกพากันขัดเม อยแลว ในยามเสดจพระราชดาเนนออกไปยังถ นทรกันดารเพ อทอดพระเนตรปญหาแหลงน าและ ท ทากนของราษฎรนั น ทรงพระดาเนนเปนระยะทางอันไกลมาก แมทหารตารวจ ท ยังอย  ในวัยฉกรรจหลายนายกตามเสดจแทบไมทัน ในการทรงงานเพ อประโยชน สขของพสกนกรนั น พระองคไมไดทรงแสดงใหเหนถงความลาบากพระวรกาย แมแตนอย ท เปนเชนน เปนเพราะน าพระราชหฤทัยของพระองคท มพระมหากรณาธคณ แกพสกนกรและผลแหงการปฏบัตธรรมของพระองค โดยแท

ประจักษพยานประการสาคัญท แสดงถงการประพฤตธรรมของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชคอ การพระราชทานพระบรมราโชวาทเก ยวกับพระพทธศาสนาและพทธธรรมอย เสมอ พระบรมราโชวาทหลายองค

แสดงความตั งพระราชหฤทัยท จะทรงสอนใหพสกนกรตระหนักในความสาคัญของพระพทธศาสนา ทรงสอนใหพสกนกรร  พ นฐานของ “ปรยัต” และนาไปปฏบัตเพ อใหเกดผลคอ “ปฏเวธ” คอความสงบสข พระบรมราโชวาทองคสาคัญเก ยวกับพระพทธศาสนาและพทธธรรมของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวท สมควรยกมาอางไว ไดแก พระบรมราโชวาทท พระราชทานแกคณะกรรมการ จัดตั งโรงเรยนสงเคราะหเดกยากจน ณ พระตาหนักจตรลดารโหฐาน เม อวันเสารท  ๒๓ กมภาพันธ ๒๕๑๗ ความตอนหน งวา

 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 238/307

 234พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

“...ธรรมะในพระพทธศาสนานั นบรบรณดวยสัจธรรม ท เปนสาระและเปนประโยชนในทกระดับ ซงบคคลสามารถจะศกษาและปฏบัตใหเกดประโยชน คอความเจรญผาสกแกตนไดอยางแทจรง กลาวคอผ ปฏบัตธรรมยอมจะมชวตและกจการงาน ทประกอบดวยความสวาง สะอาด และสงบ ทวาสวางนั นคอม

ปญญาร เหตร  ผล ร  ผดชอบชัวดโดยกระจางชัด ทวาสะอาดนั นคอไม มความทจรตทั งกายวาจาใจมาเกลอกกลั ว เพราะเหนจรงชัดในกศลและในอกศล ทวาสงบนั นคอเมอไมประพฤตทจรตทกๆ ทางแลวความเดอดรอนจากบาปทจรต กไมมาแผวพาน คนทประพฤตตนปฏบัตงานโดยตั งอย ในธรรมอยางเครงครัด จงเปน ผ มปรกตสขอย รมเยน ไมทาความเดอดรอนใหแกตนเอง แกผ อน และสังคมสวนรวม ทานทั งหลายผ ตั งใจอทศแรงกายแรงใจของตน เพอพระพทธศาสนาและความผาสกของประชาชน จงควรจะไดเพยรพยายามปฏบัตสงเสรมให

 มหาชนไดศกษาและปฏบัตธรรมะอยางถกตองทั วถง กจะชวยใหแตละบคคลดารงตนอย ไดอยางมันคงและเปนสขในทกสถานการณ และชวยค  าจนสวนรวม มใหเสอมทรดลงได ดังททานม งหวัง…” 

เม อวันเสารท  ๓๐ พฤษภาคม ๒๕๒๔ ไดพระราชทานพระบรมราโชวาท  ใหเชญไปอานในพธเปดการประชมยวพทธกสมาคมทั วประเทศ ครั งท  ๑๖ณ วัดครวงศ อาเภอเมอง จังหวัดนครสวรรค มความตอนหน งวา

“...ในสมัยปจจบัน นอกจากความร  ในวชาการซงสอนกันอย ยังตองมความร ในทางธรรมะ คอความเปนอย ในจตใจของแตละคน การทเปนคนดเปนคนทมความร ในทางเหตผลน สามารถทจะทาใหคนอย ดวยกันอยางดไมทะเลาะเบาะแวงกัน ชวยเหลอสามัคค นอกจากน จะชวยใหคนสามารถทจะเรยนวทยาการได ผ ใดทเรยนวทยาการแต ฝายเดยว จะไมสามารถปฏบัตตนเปน มนษย ถามศลธรรมอย ในจตใจกสามารถปฏบัตตนเปนมนษยทด เปนประโยชน

ตอตนเองและตอผ อน

ฉะนั นจงเปนเหตใหเหนความสาคัญของศลธรรม มใชวาจะใหคนทั วไป ทกคนสนใจศาสนา ศกษาศาสนาให มากจนเปนผ ทไดชอวา ‘ธั มมะธั มโม’ แตตั งใจทจะให ผ ท มความร ทางวทยาการสามารถทจะใชวชานั นใหเปนประโยชนโดยอาศัยธรรมะ ซงเปนสงทเปนประโยชนแกทกคน ถาคนมความของใจ มความไมสบายใจธรรมะกปลอบใจ คนไหนทมความร  คนไหนมความตั งใจทจะปฏบัตงาน กจะ

ชวยใหปฏบัตงานส าเรจ คนไหนท มธรรมะแลวจงมความเจรญ และธรรมะจงเปนสงส าคัญส าหรับชวต”

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 239/307

 235

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 240/307

 236พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ปรากฏการณสาคัญย งท แสดงความตั งพระราชหฤทัยจะปลกฝงธรรมะ  แกประชาชนชาวไทย คอการท พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวไดทรงพระราช  นพนธเร อง “พระมหาชนก” อันเปนชาดกเร องหน งในทศชาตชาดก มพระราช ประสงคจะพระราชทานธรรมะในเร องวรยะ คอ “ความเพยร” แกราษฎรใหม

ความเพยร ดวยความอดทนโดยไมทอแทจนกวาจะประสบความสาเรจ และโดย ไมหวังผลตอบแทน ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพมพเร องพระมหาชนกน  ใน โอกาสพระราชพธกาญจนาภเษก ตอมากระทรวงศกษาธการไดขอพระราชทานพระบรมราชานญาตพมพเปนหนังสออานสาหรับเยาวชน 

พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวยังทรงเผยแผธรรมะแกราษฎรเพ อใหยดถอ เปนหลักของจตใจและการดาเนนชวต ในการเสดจออกมหาสมาคมเน องใน พระราชพธฉลองสรราชสมบัต ๖๐ ป ณ สหบัญชรพระท นั งอนันตสมาคม เม อ วันท  ๙ มถนายน ๒๕๔๙ ไดพระราชทานพระราชดารัสแกผ  เขาเฝาทลละอองธล พระบาทในเร องคณธรรมอันเปนท ตั งของความรัก ความสามัคคท จะทาใหคนไทย รวมมอรวมใจกันรักษาและพัฒนาชาตบานเมองใหเจรญร งเรองสบตอกันไปได  ตลอดรอดฝ ง ๔ ประการ อันประกอบดวย

“ประการท ๑ การททกคนคด พด ท า ดวยความเมตตา ม งด ม งเจรญตอกัน

ประการท ๒ การทแตละคนตางชวยเหลอเก อกลกัน ประสานงานประสานประโยชนกัน ใหงานทท าส าเรจผล ทั งแกตน แก ผ อน และประเทศชาต

ประการท ๓ การททกคนปฏบัตตนอย ในความสจรต ในกฎกตกา และในระเบยบแบบแผนโดยเทาเทยมเสมอกัน

ประการท ๔ การทตางคนตางพยายามนาความคดความเหนของตน

ใหถกตองเทยงตรงและมันคงอย ในเหตในผล หากความคดจตใจและประพฤตปฏบัตท ลงรอยเดยวกันในทางท ดทเจรญน ยังมพรอมมลอย ภายในกายในใจของคนไทย ก มันใจไดวาประเทศไทยจะด ารงมันคงอย ตลอดไปได”

คณธรรมทั ง ๔ ประการท  ไดพระราชทานนั น แทจรงแลวกคอหลักธรรม ของพระพทธศาสนา ท มพระราชดารวาจะเปนประโยชนอันสงสดหากประชาชน ชาวไทยสามารถนอมนาไปปฏบัต ได 

นอกจากการพระราชทานพระบรมราโชวาทท เนนความสาคัญของ  พระพทธศาสนาและพทธธรรมแกพสกนกรชาวไทยแลว พระบาทสมเดจ 

ภาพหน  าขวา :พระราชนพนธเร อง“พระมหาชนก” เร มดาเนนการจัดพมพ ในป พ.ศ. ๒๕๓๙ 

พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ

 ใหนายขวัญแกว วัชโรทัยรองราชเลขาธการ ฝายกจกรรมพเศษ เปน ผ  รับสนองพระราชดาร 

นายขวัญแกวไดมอบหมายให บรษัทอมรนทรพร นต งฯ

 โดยนายชเกยรต อทกะพันธ   ประธานกรรมการและกรรมการผ  จัดการเปนผ  ดาเนนการจัดพมพ

ดวยพระอัจฉรยภาพทาง ดานศลปกรรม ท จะให พระราชนพนธเร องดังกลาวแสดงรปแบบของศลปกรรม

 ไทยในรัชสมัยของพระองค นายพษณ ศภนมตรอาจารยคณะจตรกรรมประตมากรรมและภาพพมพ มหาวทยาลัยศลปากรผ  ประสานงานและคัดเลอกศลปน ๘ คนท มระดับอาว โส  ตางกันเพอมาวาดภาพ

ประกอบท งดงามและมความหลากหลายดานรปแบบและจนตนาการ

ศลปนทั ง ๘ คนม ร นอาว โสคอนายประหยัด พงษดา,นายพชัย นรันต  ,นายปรชา เถาทองร นกลาง ไดแก นายเฉลมชัย โฆษตพพัฒน,นายปญญา วจนธนสารและศลปนร นหน มสาว ไดแก นางสาวจนตนา เป  ยมศร,

นายธระวัฒน คะนะมะและนายเนตกร ชนโย

จงกลาวไดวา พระราชนพนธ “พระมหาชนก” เปนวรรณกรรมเก ยวเนองกับพระพทธศาสนาอกช นหน งของกรงรัตนโกสนทรท  รวมฝมอของตัวแทนศลปนแหงยคสมัย สะทอน อัจฉรยภาพของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวรัชกาลท  ๙ 

ภาพหนาขวาและหนาถัดไป :พระประกอบในพระราชนพนธเรอง “พระมหาชนก”

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 241/307

 237

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

๑. ๒.

๔.๓.

 ๖.๕.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 242/307

 238พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

รายนามศลปนตามหมายเลขภาพ (หนา ๒๓๗ - ๒๓๘ - ๒๓๙)

๑. เนตกร ชนโย๒. จนตนา เป  ยมศร๓. ปญญา วจนธนสาร๔. พชัย นรันต๕. ปรชา เถาทอง

 ๖. ธระวัฒน คะนะมะ๗. และ ๘. เฉลมชัย โฆษตพพัฒน ๙. ประหยัด พงษดา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 243/307

 239

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

๗.

๙.

๘.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 244/307

 240พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 245/307

 241

พระเจาอย หัวไดพระราชทานพระบรมราชปถัมภการชาระและจารกพระไตรปฎกอันเปนคัมภรท รวมแหงพทธธรรมทั งปวง การตรวจชาระและสรางคัมภรพระไตร ปฎกเพ มเตมนั นเปนพระราชกรณยกจในการธารงและเผยแผศาสนธรรมท  สาคัญของสมเดจพระมหากษัตรยาธราชเจาของไทยมาตั งแตโบราณกาล ในป

พ.ศ. ๒๕๒๘ พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชมพระบรม ราชโองการโปรดเกลาฯ ใหมการสังคายนาตรวจชาระพระไตรปฎก ซ งไดดาเนนการ สาเรจทันวันท  ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๓๐ อนัเปนมหามงคลโอกาสท ทรงเจรญ พระชนมพรรษา ๕ รอบ ไดจัดพมพแลวเสรจทั งฉบับบาลและฉบับแปลเปน  ภาษาไทย

ประเทศไทยมการศกษาพระไตรปฎกมาตั งแตสมัยสโขทัย ทั งไดมการ แปลสวนตางๆ ของพระไตรปฎกเปนภาษาไทยสบมาโดยตลอด กระบวนการแปล พระไตรปฎกเปนภาษาไทยมาแลวเสรจครบชดในรัชสมัยพระบาทสมเดจ  พระเจาอย หัวพระองคน น เอง ทั งตอมาในป พ.ศ. ๒๕๓๑ มหาวทยาลัยมหดล ยังไดนาขอความในพระไตรปฎกรวมหลายสบลานตัวอักษรเปนจานวน ๔๕ เลมบันทกเขาจานแมเหลกชนดแขง (HARD DISK) เพ อนาเขาบันทกในเคร อง คอมพวเตอร ใหสามารถเรยกคาศัพทคาใด จากพระไตรปฎกเลมใด หนาใดกได มาปรากฏในจอภาพไดทันท นับเปนครั งแรกของโลกท มพระไตรปฎกภาษาบาล ฉบับคอมพวเตอรอันเปนเกยรตประวัตสงสดของประเทศไทย ซ งกไดสาเรจลง  ในสมัยของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดชดวยเชนกัน ตอมา  ยังไดพระราชทานพระราชทรัพยสวนพระองคใหมหาวทยาลัยมหดลดาเนนการ เพ มขอความภาษาบาลในหนังสออธบายพระไตรปฎกท เรยกวา “อรรถกถา”และคาอธบายอรรถกถาท เรยกวา “ฎกา” รวมเปนหนังสอทั งส น ๙๘ เลม ให สามารถเรยกขอความท ตองการมาปรากฏในจอภาพ และพมพขอความนั นเปน เอกสารไดภายในเวลาไมก วนาท ซ งโครงการตามพระราชดารน สาเรจกอน

 วันเฉลมพระชนมพรรษา ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๓๔ นับเปนพระราชกรณยกจท  สงเสรมและทานบารงพระพทธศาสนาอยางสาคัญย ง เปนความสาเรจท มคณคาสง ตอการศกษาคนควาของวงวชาการเก ยวกับพระพทธศาสนาทั วโลกทเดยว ม ใช เฉพาะแตเพยงในประเทศไทยเทานั น

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 246/307

 242พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

วัดพระศรรัตนศาสดาราม

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 247/307

 243

ทรงประยกตหลักพทธศาสนธรรมเพ อสรางแนวความคดเศรษฐกจพอเพยง

เปนท ทราบและตระหนักดในหม พสกนกรชาวไทยท ังปวงวาพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชนั น นอกจากจะทรงเสยสละท มเท พระวรกายทรงงานหนักเพ อความเจรญผาสกของมหาชนชาวสยามแลว พระองค ยังทรงช แนะนาทางใหเกด “สัมมาท ฐ” และ “สัมมาปฏบัต” ในทามกลางภาวะ วกฤต ไมวาจะเปนทางการเมอง เศรษฐกจ และสังคม จนเปนท ประจักษชัดวา  ในยามท ประเทศชาตและประชาชนเผชญความยากลาบากไมวากรณใด กจะ ทรงปดเปาและคล คลายสถานการณ ไปไดดวยดตลอด ในทามกลางภาวะความ ยากลาบากทางเศรษฐกจท เกดข นกับประเทศไทยในป พ.ศ. ๒๕๔๐ พระบาท  สมเดจพระเจาอย หัวไดพระราชทานแนวคด “เศรษฐกจพอเพยง” สาหรับ ประชาชนไดนาไปประยกต ใช ในชวตประจาวันตามควรแก ฐานานรป

อันท จรงแลวแนวคดเร อง “พออย ” “พอกน” “พอเพยง” และ“พอด” นั น ไม ใชแนวคดใหม ความจรงเปนเร องท พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงแนะนา

 ใหประชาชนชาวไทยนอมนาไปปฏบัต และย งไปกวานั นยังทรงปฏบัต ใหเหนเปนตัวอยางดวยพระองคเองมาโดยตลอด ในชวงระยะเวลาไมต ากวา ๕ ทศวรรษ มาแลว นับแต ไดทรงรเร มโครงการอันเน องมาจากพระราชดารเปนตนมา หาก วเคราะหอยางละเอยดแลว จะเหนไดวาปรัชญาหลักและแนวความคด “เศรษฐกจ พอเพยง” ของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวนั น สอดคลองประสานกลมกลน กับหลักธรรมในทางพระพทธศาสนาอยางแนบแนน กลาวคอ การละเลกความโลภ มาส ความร  จักพอเพยงในการบร โภคและการใชชวต การยตวัฒนธรรมการบร โภค ท ไรสาระตามกระแสของวัตถนยมและเศรษฐกจกระแสหลัก การมัธยัสถและอดออม การสรางความมั นคงในชมชน พรอมๆ กับการสรางความมั นคงในจตใจการตั งมั นอย ในความเมตตา กรณา และไมเอารัดเอาเปรยบกัน การใหและการเก อกลสงเคราะหกัน การประสานประโยชนซ งกันและกันอยางเทาเทยมยตธรรม ลวนแลวแตปรากฏอย ในหลักพทธศาสนธรรมทั งส น กลาวโดยสรป  ไดวา พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดช ผ  ทรงพระคณอันประเสร ฐของประชาชนชาวไทยนั นเปน “นักคด” และ “นักพัฒนา” ท มพระวสยัทัศน

กวางไกล และทรงเปน “นักแกปญหา” ท มแนวทางและปรัชญาสอดคลองตองกัน 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 248/307

 244พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 249/307

 245

กับหลักการสาคัญในพระพทธศาสนาโดยเฉพาะอยางย งในแนวทางมัชฌมาปฏปทา แนวทางของสันโดษและหลักมัตตัญตา

แนวคดเศรษฐกจพอเพยงอันเน องมาจากพระราชดาร เพ อแกไขปญหา วกฤตทางเศรษฐกจซ งกระทบตอการดารงชวตของพสกนกรของพระองคเปน สวนรวมนั นประสานสอดคลองกับหลักธรรมในพระพทธศาสนาท วาดวยการดารง ชวตท ประเสร ฐตามสมมตสัจจะในโลกธรรมดวย “วถแหงพทธะ” คอ การร  จักประสานกลมกลนกับส งแวดลอมและธรรมชาต โดยใชประโยชนและนากฎเกณฑของธรรมชาตและทรัพยากรธรรมชาตมาใช ใหเกดประโยชน โดยไมเปนการทาลายและเบยดเบยนกัน ขณะเดยวกันก ใหมชวตอย  โดยม “ปญญาและสัมมาท ฐ” กากับ โดยไม โลภหลงใหลในวัตถจนเกนความสมควร

แนวคดเศรษฐกจพอเพยงท พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวพระราชทาน พระราชดารไวนั น ยังตั งอย บนหลักธรรมทางพระพทธศาสนาท เก ยวกับความสามารถพ งตนเองได (อัตตนาถะ) การพอใจในส งท มอย  (สันโดษ) การร  ประมาณ(มัตตัญตา) และการดาเนนชวตตามทางสายกลาง (มัชฌมาปฏปทา) ซ งเปนหลกัการของเศรษฐกจพอเพยงแนวพทธ พระบรมราโชวาทในเร องเศรษฐกจ พอเพยงของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัว ไดสงเสรมใหพสกนกรชาวไทยเหนคณคาของพระพทธศาสนา และร  ชัดวาการท ประเทศชาตจะสามารถฟ  นตัวทางดานเศรษฐกจไดนั น กโดยอาศัยการท ประชาชนศกษาและนาเอาหลักคาสอน  ของพระพทธเจาเก ยวกับเศรษฐกจมาปฏบัต โดยพรอมเพรยงกัน

อปถัมภคณะสงฆ พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภม พลอดลยเดชทรงสบสาน  

พระราชจรรยานวัตรในการอปถัมภบารงพระสงฆและคณะสงฆสบตอจาก  สมเดจพระมหากษัตรยาธราชเจาในอดตทกสมัย การอปถัมภบารงพระสงฆและคณะสงฆของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดชนั น พระองคทรงปฏบัต โดยทั วถงทั งพระสงฆฝายมหานกายและธรรมยตกนกาย หรอทั งพระสงฆฝายคันถธระและวปสสนาธระ 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพหนาซาย :ภาพจตรกรรมฝาผนัง

 ในรัชสมัยพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอย หัว

เร องพระราชพธสบสองเดอนท วัดราชประดษฐสถตมหาสมาราม

เปนภาพการพระราชพธเดอนสบสองเรยกวา

พระราชพธจองเปรยงลดชดลอยโคม โดย

พระมหากษัตรยเสดจออกลอยพระประทปในเวลา

กลางคน และทอดพระเนตรการนักขัตฤกษ 

ชางเขยนไดจาลองฉาก พระราชพธลอยพระประทป

บรเวณทาราชวรด ฐอย ทางทศตะวันตก

ของพระบรมมหาราชวังรมแมน าเจาพระยา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 250/307

 246พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 251/307

 247

ส งสาคัญประการแรกในการอปถัมภพระสงฆและคณะสงฆของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดชคอการพระราชทานสมณศักด  อันเปนสัญลักษณของการทรงยกยองพระสงฆผ  ปฏบัตดปฏบัตชอบ ประพฤตธรรมวนัยเครงครัด มศลาจารวัตรอันงาม และมคณปการแกพระพทธศาสนา การพจารณา

สถาปนาสมณศักด เปนพระราชอานาจของพระมหากษัตรย ซ งในรัชกาลพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชนั น ไดทรงวางบรรทัดฐานเร องระบบอาวโสทางสมณศักด  ในการพจารณาลาดับกอนหลังของพระราชาคณะทกลาดับชั น ปจจัยหน งท สงเสรมสนับสนนใหพระภกษสงฆเจรญในสมณศักด กคอ“พระราชศรัทธาสวนพระองค” ซ งมาจากเหตปจจัยหลัก ๒ สาเหต คอ การท  พระสงฆรปนั นเปนครฏฐานยบคคลแหงองคพระมหากษัตรย และการท พระสงฆรปนั นเปนพระภกษท พระมหากษัตรยทรงยกยองในความร  ความสามารถ

พระเถระบางรปท มคณปการตอพระมหากษัตรยเปนกรณพเศษ เชนเคยเปนพระราชอปชฌาย พระราชกรรมวาจาจารย และพระราชอนสาวนาจารย หรอเปนพระอาจารย จัดเรยกวาเปน “ครฏฐานยบคคล” แหงองคพระมหากษัตรย ดังตัวอยางปรากฏในคราวเม อพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดชทรงพระผนวช ณ พระอ โบสถ วัดพระศรรัตนศาสดาราม ในวันท  ๒๒ ตลาคมพ.ศ. ๒๔๙๙ มพระศาสนโศภณ (จวน อฏ

.

 ฐาย) วัดมกฏกษัตรย เปน พระราชกรรมวาจาจารย ซ งเปนท ทราบกันดวาพระกรรมวาจาจารยเปนผ  ม ความสาคัญย งในการอปสมบทของกลบตรทั งหลายไมนอยไปกวาพระอปชฌาย เปนเหต ให ในวาระพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษาวันท  ๕ ธันวาคมปเดยวกันนั น พระศาสนโศภณ (จวน อฏ. ฐาย) ไดรับโปรดเกลาฯ สถาปนาข นเปนสมเดจพระมหาวรวงศ  ดังความตอนหน งในประกาศสถาปนา พระศาสนโศภณ (จวนอฏ. ฐาย) เปน สมเดจพระมหาวรวงศ วา

“ทรงพระราชดารวา พระศาสนโศภณ ไดเปนพระราชกรรมวาจาจารย มคณปการแดพระองค ในคราวทรงผนวช นับวาเปนอตตมครฏฐานยบคคลแหงองคพระมหากษัตรย”

อกกรณหน งท สะทอนผลแหงความเปนครฏฐานยบคคลในองคพระมหา กษัตรยซ งพระองคทรงประจักษแจงในพระราชหฤทัยถงความมศลาจารวัตร  อันงามและความร  ความสามารถของพระสงฆรปนั นอยางชัดเจน จะเหนไดใน กรณของพระโสภณคณาภรณ (เจรญ สวฑฒโน) วัดบวรนเวศ ผ  เปน 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 252/307

 248พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 253/307

 249

พระอภบาลหรอพระพ เล ยง และพระอาจารยรปหน งของพระภกษพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวในขณะท ทรงพระผนวชอย ท วัดบวรนเวศ ซ งในเวลานั นดารงสมณศักด พระราชาคณะชั นเทพในราชทนนามพระโสภณคณาภรณ ความเปน ครฏฐานยบคคลแหงองคพระมหากษัตรยในฐานะพระอภบาลและพระอาจารย  

ยังผลใหพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดช มพระราชศรัทธาตอพระโสภณคณาภรณ (เจรญ สวฑฒโน) ดังปรากฏวาวาระพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษา ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๙๙ พระโสภณคณาภรณ ไดรับพระราชทานเล อนสมณศักด  เปนพระธรรมวราภรณ  ตอมา พ.ศ. ๒๕๐๔ ไดรับแตงตั งเปนเจาอาวาสวัดบวรนเวศ และในวาระพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษาปเดยวกันนั น พระธรรมวราภรณ (เจรญ สวฑฒโน) ไดรับพระราชทานเล อนสมณศักด เปนพระสาสนโสภณ 

 ในโอกาสพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษา ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๑๕ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ สถาปนาเล อนสมณศักด พระสาสนโสภณ (เจรญสวฑฒโน) เปนสมเดจพระราชาคณะท  สมเดจพระญาณสังวร นัยของการม พระราชศรัทธาย งตอพระเถระรปน ยังสะทอนออกมาจากราชทนนาม “ญาณสังวรบรมนรศรธรรมนตภบาล...” อันแปลความไดวา “สมเดจพระผ  มสังวรธรรมมธรรมเปนเคร องระวัง อนัประกอบดวยพระปรชาญาณ ทรงเปนพระอภบาล   ในการถวายแนะนาพระธรรมแดพระบาทสมเดจพระเจาอย หัว ผ  ทรงเปนใหญ อยางในหม นรชน” นอกจากนั นยังปรากฏวาราชทนนาม “ญาณสังวร” ดังกลาวน  เคยเปนราชทนนามของสมเดจพระสังฆราชมาแลวในสมัยตนกรงรัตนโกสนทร  มาแลวดวย

นอกจากความร  ความสามารถของพระภกษสงฆท เปนความสามารถ เฉพาะบคคลดังท เคยกลาวมาแลวขางตนยงัมพระเถระอกสวนหน ง ท มความร  

 ความสามารถพเศษเปนท ตองพระราชอัธยาศัย เชนเปนพระธรรมกถก เปนพระ เถระผ  ถวายพระธรรมเทศนาในการพระราชพธ และในการบาเพญพระราชกศล ตางๆ เปนหนาท ของพระราชาคณะตั งแตชั นสามัญข นไป ท จะไดรับอาราธนาให ถวายพระธรรมเทศนาโดยเฉพาะการถวายพระธรรมเทศนาพระมงคลว เสสกถา  ในพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษา พระเถระผ  รับหนาท ถวายเทศนมงคล วเสสกถาจะตองนาความข นกราบบังคมทลขอพระบรมราชานญาตกอน เม อม พระบรมราชานญาตลงมาแลวกถอเปนหนาท ประจาท จะตองถวายเทศนทกป จนกวาจะมเหตจาเปน จงถวายพระพรขอพระบรมราชานญาตเปล ยนเปนรปอ น

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 254/307

 250พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

เปนท ทราบกันดในหม สงฆวาเปนหนาท ของสมเดจพระสังฆราช หรอสมเดจ  พระราชาคณะท มความสามารถในดานการเทศนาจะเปนผ  ถวายพระธรรมเทศนาปรากฏวาสมเดจพระราชาคณะท ไดรับพระบรมราชานญาตใหเปนผ  ถวาย พระธรรมเทศนาน แทนสมเดจพระสังฆราช คอ สมเดจพระญาณสังวร (เจรญ

สวฑฒโน) วัดบวรนเวศ โดยเร มตนตั งแต พ.ศ. ๒๕๑๗ ปฏบัตหนาท แทน สมเดจพระสังฆราช (ป น ปณณสร) วัดพระเชตพน และตั งแต พ.ศ. ๒๕๒๕ ปฏบัตหนาท แทนสมเดจพระสังฆราช (วาสน วาสโน) วัดราชบพธ ตั งแตนั น เปนตนมาก ไดรับอาราธนาใหปฏบัตหนาท น เร อยมา

ยังปรากฏวามพระมหาเถระท เปนท เจรญพระราชศรัทธาปสาทะแหงพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดชและพระราชวงศ ในเร องการแสดง พระธรรมเทศนาอกรปหน ง คอ สมเดจพระมหาวรวงศ (วน ธมมสาโร) วัดราชผาตการาม เปนพระมหาเถระท มความร  ความสามารถในการแสดงธรรมเปนท เล อมใสในพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดช พระองค  ทรงประจักษถงความสามารถในการแสดงธรรมเทศนา เปนท พอพระราชหฤทัยย ง และไดรับส ังใหเจาหนาท สานักพระราชวังบันทกการแสดงธรรมของสมเดจ  พระมหาวรวงศ (วน ธมมสาโร) ทกๆ วันธรรมสวนะ ตั งแตครั งยงัไมไดครองสมณศักด สมเดจพระราชาคณะตดตอกันมาไมนอยกวา ๒๐ ป โดยพระองค  ทรงถอวาสมเดจพระมหาวรวงศ (วน ธมมสาโร) เปนพระอาจารยสอนธรรม รปหน งของพระองคเสมอมา

ศาสตราจารยสัญญา ธรรมศักด  อดตประธานองคมนตร เคยกลาวไว ในบทความเร อง ความสาเรจอันย งใหญ ในทางธรรม เก ยวกับขอสังเกตในพระราชศรัทธาสวนพระองคของพระบาทสมเดจพระเจาอย ท มตอสมเดจพระมหาวรวงศ 

(วน ธมมสาโร) วัดราชผาตการาม ไวความตอนหน งวา

“...เปนกรณพเศษอยางยง กคอทกคราวทเจาประคณทานไดแสดงพระธรรมเทศนาในพระบรมมหาราชวัง ตอหนาพระพักตร พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวนั น เมอแสดงจบลงแลว พระบาทสมเดจพระเจาอย หัว จะใชเวลานานในการทรงมพระราชปจฉาในขออรรถธรรมในพระธรรมเทศนนั นๆ และพระองคทรงมความประทับพระราชหฤทัยในขออรรถขอธรรมท เจาประคณ

สมเดจพระมหาวรวงศไดแสดง...”

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 255/307

 251

 ในป พ.ศ. ๒๕๒๐ สมเดจพระมหาวรวงศ (วน ธมมสาโร) ไดถวายพระธรรม เทศนา โดยอางชาดกเร องหน งในทศชาตชาดกคอเร อง “พระมหาชนก” จนเปน เหตสาคัญใหพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดช มพระราชดาร  ท จะพระราชนพนธเร อง “พระมหาชนก” ดังในพระราชปรารภในพระราชนพนธเร องพระมหาชนก ฉบับการตน (พมพเม อ พ.ศ. ๒๕๔๒) พระราชทานไววา

“ในป พ.ศ. ๒๕๒๐ เมอพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงสดับพระธรรมเทศนาของสมเดจพระมหาวรวงศ (วน ธมมสาโร มหาเถร) วัดราชผาตการามเรองพระมหาชนก ทรงพระราชด ารวาพระมหาชนกชาดก มคตทแจ มแจง และนาจะเปนประโยชนแกชนทกหม ”

ดวยพระราชศรัทธาในความร  ความสามารถจงโปรดเกลาฯ พระราชทานพระราชทรัพยสวนพระองค ถวายบชากัณฑเทศน เปนประจาวันธรรมสวนะ  สบมาจนสมเดจพระมหาวรวงศ (วน ธมมสาโร) มรณภาพแลวยังโปรดใหถวายบชากัณฑเทศนในวัดราชผาตการามสบตอมาจนปจจบัน แมในยามปกตกทรงหวงใยในสขภาพของสมเดจพระมหาวรวงศ (วน ธมมสาโร) เปนอยางย ง ได  โปรดเกลาฯ ใหคณะแพทยมาดแลสขภาพของเจาประคณสมเดจอย  โดยสม าเสมอ ในคราวท เจาประคณสมเดจรปนั นอาพาธเขารักษาตัวในโรงพยาบาล กทรงรับไว ในพระบรมราชานเคราะหทกครั ง เม อกลับมาประจาท วัดตามปกต ก ได โปรดเกลาฯ ใหถวายภัตตาหารทั งเชาและเพลเปนประจาเสมอมา

พระราชศรัทธาสวนพระองคของพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพล อดลยเดชตอพระเถระรปหน งรปใดนั นทรงแสดงออกทั งในเวลาท พระเถระเหลา

นั นยังมชวตอย  ไปจนถงเม อมรณภาพลง ในขณะท มชวตอย อาจจะแสดงออกโดยการพระราชทานสมณศักด  หรอโปรดเกลาฯ ใหอาราธนามาถวายพระธรรมเทศนา ในงานพระราชพธและการบาเพญพระราชกศลทั งท เปนทางการและเปนการสวนพระองค นอกจากนั นยังไดพระราชทานวัตถส งของ ซ งเปนวัตถสัญลักษณท แสดงถงพระราชศรัทธาในสวนพระองคหรอเปนการตอบแทนคณปการของพระเถระ รปนั นๆ ท ม ในพระองค เชน การพระราชทานพัดรัตนาภรณ อันเปนพัดประจา รัชกาลท ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสรางข นสาหรับพระราชทานแดพระสงฆ ท ทรงเคารพนับถอและค  นเคยโดยเฉพาะ ถอวาเปนพัดยศท  ใช ไดเฉพาะตัวผ   ไดรับ พระราชทานเทานั น ผ  อ นจะนาไปใช ไม ได ทั งจะนาไปใชในงานชาวบานกไมได 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 256/307

 252พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 257/307

 253

แมแตในงานพระราชพธ ไดมระเบยบการใชพัดรัตนาภรณ วาใชเฉพาะเวลาอน โมทนาในงานพระราชพธฉัตรมงคลงานเดยวเทานั น ในรัชกาลพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดช ไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพัด รัตนาภรณ แกพระมหาเถระจานวน ๕ รป คอ

  ๑. สมเดจพระสังฆราชเจา (ม.ร.ว. ช น สจตโต) วัดบวรนเวศ ไดรับพระราชทานเม อ พ.ศ. ๒๕๐๑

๒. สมเดจพระสังฆราช (อย  ญาโณทโย) วัดสระเกศ๓. สมเดจพระสังฆราช (จวน อ ฐาย) วัดมกฏกษัตรยาราม ไดรับเม อ

พ.ศ. ๒๕๐๐ ขณะดารงสมณศักด สมเดจพระราชาคณะท สมเดจพระมหาวรวงศ๔. สมเดจพระสังราช (วาสน วาสโน) วัดราชบพธ ไดรับเม อ พ.ศ. ๒๕๓๑

๕. สมเดจพระญาณสังวร (เจรญ สวฑฒโน) วัดบวรนเวศ ไดรับเม อพ.ศ. ๒๕๐๐ ขณะดารงสมณศักด ชั นธรรมเปนท พระธรรมวราภรณ

การแสดงออกถงพระราชศรัทธาอันเปนสวนพระองคเม อพระมหาเถระเหลานั นมรณภาพลงสวนใหญแลวจะเปนไปในรปของการพระราชทานเกยรตยศแกศพเปนพเศษ เชน เม อสมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร) วัดพระศรมหาธาต ซ งเปนพระมหาเถระรปหน งท ไดรับความเล อมใสจากพระราชวงศและพทธศาสนกชนทั งหลายเปนอยางมาก เม อมรณภาพลง พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานเล อนชั นโกศจากโกศไมสบสองเปนโกศมณฑป อันเปนสัญลักษณของการพระราชทานเล อนเกยรตยศศพใหสงข นเปนกรณพเศษ สมกับความเปนพระมหาเถระท มพระราชศรัทธาเล อมใส ดังปรากฏในเอกสารสานักพระราชวังท  ๐๐๐๑/๖๔๗ วันท  ๗ กมภาพันธ ๒๕๑๘ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ จะเสดจพระราชดาเนนพระราชทานเพลง และพระราชทานเล อนชั นโกศเปนโกศมณฑปประกอบศพ เปนตน

การพระราชทานอปถัมภพระภกษสงฆใหเจรญในสมณศักด อันเน อง มาจากพระราชอัธยาศัยของพระมหากษัตรยและพระราชวงศนั น พระบาท สมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดชทรงดาเนนการในกรณน อยางรอบคอบ กอนท มพระบรมราชวนจฉัยใหพระเถระเหลานั นไดรับพระราชทานสมณศักด พระองคมพระราชศรัทธาในความร  ความสามารถของพระเถระท มผลงานเปน ท ประจักษจรงและเปนท สามจกรรมของบรรดาเหลาพระภกษดวยกันเอง ทั งยัง ตองทรงประจักษแนวาพทธศาสนกชนทั งหลายตางกมศรัทธาตอพระเถระ 

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 258/307

 254พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

เหลานั นดวย นอกจากนั นยังปรากฏวา ในการพจารณาสถาปนาสมณศักด ชั นสง อยางสมเดจพระสังฆราชและสมเดจพระราชาคณะนั น พระองคกม ไดทรงเลอก พจารณาจากพระราชหฤทัยสวนพระองคแตอยางเดยว แต ไดทรงหารอพระบรม วงศานวงศ องคมนตร รวมตลอดไปจนถงพระเถรานเถระทั งหลายดวย

การท พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชทรงตรากตรา พระวรกายปฏบัตพระราชกรณยกจเพ อพสกนกรของพระองคอยางหนักหนาสาหัส และเพราะเหตท ทรงประพฤตปฏบัตธรรมเปนแบบอยาง เพ อประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม ตลอดระยะเวลาอันยาวนานเชนน  ไดเปดหนทางและ โอกาสอันย งใหญ ใหทรงพบพระเถรานเถระและพระวปสสนาจารยท ทรงภมธรรม ขั นสง ทั งไดทรงศกษาธรรมและรับแนวทางปฏบัตอันถกตองจากพระสปฏฏปนโน เหลานั น นาไปส การทรงถงซ ง “วชชา” ในพระพทธศาสนา บันทกพระราชดารัสหลายครั งหลายหนท มรับส ังกับพระเถรานเถระผ  ทรงธรรมวนัย ไดสะทอนใหเหนชัดเจนวาพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวพระองคน ไดบรรลภมธรรมขั นสง ทรงแจมแจงทั งในทางปรยตั ปฏบัต และปฏเวธ อยางยากท พทธศาสนกชนคนใด จะกาวไปถง

ศาสตราจารยสัญญา ธรรมศักด  อดตประธานองคมนตรเคยกลาววา

“กระผมเคยเหนครั งหนงทพระภกษทพระองคทานทรงอาราธนามาเจรญพระพทธมนตบาเพญพระราชกศลสวนพระองค ทานชรามาก อาย ๙๐ เศษ ทานเดนไมไหว พระเจาอย หัวของเราเขาไปประคองแขน และทรงประคองเดน ผานพวกเราไปทรงสงพระจนถงรถ ทรงท าเองแทๆ ไมไดใช มหาดเลกเลย อยางน เปนภาพทกระทบเขาไปในหัวใจ ประทับใจเราว า พระองคทานท าอยางน ดวย

พระราชศรัทธาปสาทะในพระพทธศาสนา และภกษสงฆอยางแนบแนนยง ทั งทเปนพระเจาแผนดนพระองคเดยวในโลกของชาวพทธทัวโลก เปนพระเจาแผนดนพระองคเดยวทเปนศาสนปถั มภกโดยแทจรง และทรงเปนพทธศาสนกชนทแทจรงในโลกในเวลาน  ทั งน เปนพระจรยาวัตรทตรงเขาไปในใจของประชาชนชาวพทธ ทั งหลาย ประเทศไทยเปนชาวพทธถงกวารอยละ ๙๐ เพราะฉะนั นความเคารพรักนับถอของชาวไทยจงเพ มพนข นอยางมหาศาล... ในดานการพระศาสนาพระองคทานทรงศกษาและปฏบัตธรรมในพระพทธศาสนาอยางจรงจัง และลกซ ง ซงคน

ธรรมดาสามัญอยางเราคาดไมถงวาพระเจาแผนดนทรงมพระราชภาระหนักหนวงจะทรงรอบร หลักธรรมะของพระพทธศาสนาอยางลกซ งเชนน  ไมใชเพยงแตทรง

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 259/307

 255

ร เฉยๆ หากแตทรงปฏบัตโดยเครงครัดและจรงจัง ขอน เปนทประจักษแกคนทกคนซงอย ในปรมณฑลทใกลชดพระองค การทั งน จะเหนไดวา พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงปฏบัตพระองคตอสมณะ คอพระภกษสงฆดวยคารวะนอบนอม

นอบนอมยงเสยกวาเราคนธรรมดาจะปฏบัตเสยอก คนทเหนจะร สกวานามองด เสยเหลอเกน เชน เวลาทานทรงบาเพญพระราชกศลสวนพระองค กทรงนังพับเพยบตอหนาพระ เวลาพระสวดมนต พระองคทรงนังพับเพยบไมไดเปลยนทานังพระองคตรงไมกระดกกระดก พระองคสามารถทาไดอยางไร เวลาภาพออกมาเหนในพธทางศาสนา หรอทรงเยยมวัดวาอาราม เมอพระองคทานเขาไป ทรงทักสมณะผ ใหญ พระเถระทเปนหัวหนา ทานทั งหลายคงเหน พระเจาอย หัวทรงคกพระชงฆลงไปกับพ นเพอทรงพดกับพระ”

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

๑.๒.

๓.

๔. ๕.

 ๖. ๗.

๘.

ภาพบน :ประมวลภาพพระบาทสมเดจ

พระเจาอย หัวทรงสนทนาธรรมกับพระเกจอาจารย

๑. สมเดจพระมหาวรวงศ (วน ธมมสารเถร)

๒. หลวงตามหาบัวญาณสัมปนโน๓. หลวงป  ดลย อต โล

๔. หลวงป  เทสก เทสรังส๕. หลวงป  แหวน สจณโณ

 ๖. หลวงป  ฝ  น อาจาโร๗. หลวงพอฤๅษลงดา

๘. หลวงพอเกษม เขมโก

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 260/307

 256พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนาวัดญาณสังวราราม มหาวหาร จังหวัดชลบร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 261/307

 257

ธารงศาสนวัตถ นอกจากพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวจะทรงปฏบัตตามหลักคาสอน

ทางพระพทธศาสนาอยางเครงครัดแลว ในดานศาสนวัตถ พระองคยังทรงเปน ผ  อป ถัมภการสรา งและทานบารงถาวรวัตถทางพระพทธศาสนา อาททรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ยกวัดราษฎร ใหเปนพระอารามหลวง พระราชทาน พระราชทรัพยสวนพระองคจานวนหน งเพ อนาไปสรางวัดญาณสังวรารามมหาวหาร จังหวัดชลบร ซ งในระยะแรกวัดน มฐานะเปนสานักสงฆ พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวไดพระราชทานวสงคามสมาเม อ วันท  ๑๐ มนาคมพ.ศ. ๒๕๒๕ ทั งทรงพระมหากรณารับไวเปนวัดในพระบรมราชปถัมภ และท  สาคัญไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหยกวัดญาณสังวรารามเปนพระอารามหลวง

 ชั นเอกชนดวรมหาวหาร ตั งแตวันท  ๔ มนาคม พ.ศ. ๒๕๓๑ และเม อการกอสราง พระอโบสถวัดญาณสังวรารามสาเรจบรบรณ พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถไดเสดจพระราชดาเนนเปนครั งแรก เพ อทรงตัดหวายลกนมตพระอโบสถ ในโอกาสน พระบาทสมเดจพระเจาอย หัว มพระราชดารัสกับสมเดจพระญาณสังวร วา

“ควรเปนวัดสาหรับผ ไปปฏบัต เพราะอย ใกลกรงเทพฯ ด” การท ม พระราชดารัสเชนน เน องจากไดทอดพระเนตรเหนวาวัดญาณสังวรารามเปนวัดท สงบงดงามดวยแมกไมและขนเขาเหมาะกับผ  ท ตองการปฏบัตธรรมและระยะทาง ไม ไกลจากกรงเทพมหานครเทาใดนัก นอกจากนั นพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวยังมพระราชดาร ในการพัฒนาบรเวณรอบๆ ของวัดญาณสังวรารามเพ อประโยชนแกคณะสงฆและพทธศาสนกชนท มาปฏบัตธรรม ได โปรดเกลาฯ ใหสรางอางเกบน า ข นหลายแหง เพ อใหมน าไว ใชสอยโดยสะดวกในบรเวณวัดและเปนประโยชนทาง

ดานเกษตรกรรมของประชาชนท อย บรเวณใกลเคยง และมพระราชปรารภใหสราง ศาลารมอาง พระราชทานนามวา “ศาลานาคเลนน านานาชาต” และอกทั งยังได  โปรดเกลาฯ ใหสรางโรงพยาบาลวัดญาณสังวราราม เร มแรกเปนโรงพยาบาลขนาด ๑๐ เตยง ตอมาไดขยายเปน ๓๐ เตยงซ งใหเกดประโยชนแกพระภกษสงฆและประชาชนโดยทั วไป ทรงจัดใหมการสรางศนยอบรมยวเกษตรกรข น และ โปรดเกลาฯ ใหมการปลกปาปลกผลไมเพ อเรยกนกและความสมบรณของผนปา  ใหกลับมาอยางในอดตอกดวย

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 262/307

 258พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

วัดพระราม ๙ กาญจนาภเษก เปนอกวัดหน งท พระบาทสมเดจ พระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชมพระราชศรัทธาทรงสรางข นในพ นท  โครงการ พระราชดารสาคัญในเขตกรงเทพมหานคร คอโครงการพัฒนาพ นท บงพระรามเกา ซ งหลังจากพัฒนาสภาพน าในบงและพ นท บรเวณโดยรอบแลว ไดมพระราชดาร

 ใหสรางวัดข นในท ดนท อย ใกลเคยงกัน โดยมสมเดจพระญาณสังวร สมเดจ  พระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณายก เปนองคอปถัมภการจัดสรางฝายสงฆ และสมเดจพระเทพรัตนราชสดา ฯ สยามบรมราชกมารเปนองคอปถัมภฝายฆราวาส ในการน  ไดแตงตั งคณะอนกรรมการดาเนนงานกอสรางวัดพระราม ๙ กาญจนาภเษกข น โดยมนายจรย ตลยานนท กรรมการมลนธชัยพัฒนา เปนประธาน  คณะอนกรรมการดาเนนการกอสรางวัด ทาหนาท รับผดชอบในการดาเนนการกอสรางวัดใหเปนไปตามพระราชประสงค ในลักษณะวัดขนาดเลกท มลกัษณะ

เรยบงาย ประหยัด และทันสมัย เปนศนยรวมแหงจตใจและศรัทธา เปนแหลงเผยแพรความร   ทั งทางศาสนา สงัคม และจรยธรรมแกเยาวชนและประชาชน  ในชมชน เพ อขัดเกลาจตใจของสมาชกชมชนใหมจตสานกตอสังคมโดยสวนรวม อันจะเปนประโยชนตอประเทศชาตตอไป

 ในรัชกาลของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชยัง  ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ แตงตั งสมเดจพระเทพรัตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เปนประธานกรรมการอานวยการบรณปฏสังขรณวัดพระศร  รัตนศาสดารามใหเสรจสมบรณงดงามทันงานฉลองสมโภชกรงรัตนโกสนทร  ครบ ๒๐๐ ป (เร มดาเนนการ พ.ศ. ๒๕๑๙ ถง พ.ศ. ๒๕๒๕)

พระราชกรณยกจท สาคัญเก ยวกับการทานบารงถาวรวัตถ ในพระพทธศาสนา อกประการ ในรัชกาลของพระองคคอการสรางพทธมณฑล โดยพระบาทสมเดจ พระเจาอย หัวมพระราชดาร ใหจัดสรางข นเพ อฉลองมงคลกาลสมัยท พระพทธศาสนา

 มอายครบ ๒,๕๐๐ ป ในวันวสาขบชา ๑๓ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๐๐ ทางรั ฐบาลมมต เหนชอบกับขอเสนอของคณะกรรมการจัดงานเฉลมฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ วา ควรมการสรางปชนยสถานเปนศนยกลางอทยานทางพระพทธศาสนา ดังนั นจงม มต ใหจัดสราง “พทธมณฑล” ข น ซ งมอาณาเขตตดตอกันระหวางอาเภอสามพรานและอาเภอนครชัยศร จังหวัดนครปฐม และไดกราบบังคมทลเชญพระบาทสมเดจ พระเจาอย หัวเสดจพระราชดาเนนไปทรงวางศลาฤกษในวันท  ๒๙ กรกฎาคม

พ.ศ. ๒๔๙๘ และไดมงานเฉลมฉลองเน องในโอกาสท พระพทธศาสนาดารงมา ครบ ๒๕ ศตวรรษ ในระหวางวันท  ๑๒ - ๑๘ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๐๐

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 263/307

 259

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

วัดพระราม ๙ กาญจนาภเษก

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 264/307

 260พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 265/307

 261

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 266/307

 262พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

นอกจากวัดวาอารามแลว พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวยังโปรดเกลาฯ

 ใหสรางพระพทธรปปางมารวชัยข น เรยกวา “พระพทธนวราชบพตร” เปน 

พระพทธรปประจารัชกาล โดยท ฐานบัวหงายของพระพทธนวราชบพตร  ไดบรรจพระพทธรปพมพ “กาลังแผนดน” หรอ “หลวงพอจตรลดา” ไว ๑ องค สานักพระราชวังไดวางระเบยบเก ยวกับพระพทธนวราชบพตรไววา เม อจังหวัด ตางๆ ไดรับพระพทธนวราชบพตรไปแลว เม อใดท พระบาทสมเดจพระเจาอย หัว เสดจพระราชดาเนนไปยังจังหวัดใด กใหอัญเชญพระพทธนวราชบพตร  มาประดษฐานเพ อใหพระองคทรงสักการะดวย พระพทธนวราชบพตรจง เปรยบเสมอนตัวแทนแหงองคพระบาทสมเดจพระเจาอย หัว เปนศนยรวม  แหงความจงรักภักดท มอย ทั วประเทศไทย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 267/307

 263

ทานศาสนพธ

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชทรงตระหนักถง ความสาคัญของพทธศาสนพธในฐานะการปฏบัตท จะสรางความพรอมเพรยง และนอมนาใหพทธศาสนกชนเกดปตศรัทธาในพระรัตนตรัย ไดทรงปฏบัต  พระราชกรณยกจในการเสดจพระราชดาเนนไปทรงบาเพญพระราชกศลในการพระราชพธตางๆ ตามโบราณราชประเพณ รวมทั งทรงบาเพญพระราชกศลเปนการสวนพระองคอกปละหลายวาระ เปนแบบอยางอันดแกราษฎรทั งหลาย

หากพจารณาดรายละเอยดในหมายกาหนดการพระราชพธในรัชกาล

พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดช จะพบวาทรงเนนความสาคัญของพระราชพธอนัเปนศาสนพธทางพระพทธศาสนาแทบทั งส น เร มตั งแตการ พระราชกศลมาฆบชาตั งแตชวงตนป ซ งกอนจะถงวันมาฆบชาไดทรงพระกรณา โปรดเกลาฯ ใหเจาพนักงานพระราชพธนาเทยนร งไปตั งถวาย ณ พระราชฐาน ท ประทับเพ อทรงเจม และทรงพระราชอทศพระราชทานใหแกพระอารามหลวง เพ อจดบชาพระรัตนตรัยตลอดร ง ในบายของวันมาฆบชาพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถเสดจพระราชดาเนนไป

ยังพระอ โบสถวัดพระศรรัตนศาสดาราม ทรงสดับพระสงฆเจรญพระพทธมนตและ สดับพระธรรมเทศนากัณฑหน งเปนประจาทกป หากไมไดเสดจพระราชดาเนน ดวยพระองคเองกจะทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระบรมวงศานวงศพระองค ใด พระองคหน ง เปนผ  แทนพระองคไปในการน มเคยขาด หากประทับอย  ณพระราชฐานตางจังหวัดกมพระราชศรัทธาเสดจพระราชดาเนนไปทรงบาเพญ พระราชกศลมาฆบชา ณ พระเจดยสถานหรอวัดสาคัญในเขตพ นท นั นๆ ในลักษณะเดยวกับการบาเพญพระราชกศลท วัดพระศรรัตนศาสดาราม

การเปล ยนเคร องทรงถวายพระพทธมหามณรัตนปฏมากรปละ ๓ ครั งนั น เปนพระราชพธสาคัญอกพระราชพธหน งท แสดงถงความเคารพในพระพทธปฏมา อันเปนสัญลักษณแทนองคสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจา พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวจะเสดจพระราชดาเนนไปเปล ยนเคร องทรงพระพทธปฏมากรพระองคนั นดวยพระองคเองทั งสามฤดเปนประจาทกป หากมความจาเปน ท จะไมไดเสดจพระราชดาเนนทรงปฏบัตพระราชกรณยกจน ดวยพระองคเองกจะทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎ ราชกมารทรงปฏบัตแทนพระองค

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 268/307

 264พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระราชกศลวสาขบชาอันเปนการทรงบาเพญพระราชกศลในวันสาคัญ สงสดทางพระพทธศาสนา คอวันคลายวันท สมเดจพระสัมมาสัมพทธเจาประสต ตรัสร   และปรนพพาน เปนประเพณสาคัญย งท พทธศาสนกชนจะพรอมใจกันทา สักการบชาพระพทธองคในวันน  พระมหากษัตรยในพระบรมราชจักรวงศ  ทรงบาเพญพระราชกศลวสาขบชามาตั งแตรัชกาลพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลา นภาลัย ในรัชกาลปจจบันน พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดชทรง พระกรณาโปรดเกลาฯ ใหมงานพระราชพธตดตอกันสองวัน ในวันแรกทรงตั งเปรยญพระภกษสามเณร และในวันท สองเปนการบาเพญพระราชกศลวสาขบชา โดยปกตพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวไดเสดจพระราชดาเนนทรงบาเพญ พระราชกศลในการน ทั งสองวัน ณ พระอโบสถวัดพระศร รัตนศาสดาราม ในการพระราชกศลวสาขบชานั น พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงนา  พระบรมวงศานวงศและขาทลละอองธลพระบาททั งฝายหนาและฝายใน สวดสรรเสรญคณพระศรรัตนตรัย แลวทรงนาประทักษณพระอโบสถ จากนั น เสดจพระราชดาเนนกลับข นพระอ โบสถ ทรงสดับพระธรรมเทศนาพรรณนาคณ แหงสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจากัณฑหน ง หากประจวบกับคราวท พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวเสดจฯ แปรพระราชฐานไปประทับแรมนอกพระนครกจะทรงบาเพญพระราชกศลวสาขบชา ณ พระเจดยสถานหรอวัดใกลท ประทับดังปรากฏวาไดเสดจพระราชดาเนนทรงบาเพญพระราชกศลวสาขบชาใน  สวนภมภาค ณ พระเจดยสถานและวัดสาคัญหลายแหงในทั วทกภมภาค เชน ท พระปฐมเจดย จังหวัดนครปฐม วัดพระมหาธาต จังหวัดนครศรธรรมราชวัดโสธรวรารามวรมหาวหาร จังหวัดฉะเชงเทรา วัดมหาธาตวรวหาร และ  พระธาตจอมเพชร จังหวัดเพชรบร และพระธาตพนม จังหวัดนครพนม สวน  การพระราชกศลท พระอโบสถวัดพระศรรัตนศาสดารามกใหปฏบัตไปตามปกต โดยทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระราชวงศทรงปฏบัตราชภารกจแทนพระองค 

 ในรัชกาลพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช คณะสงฆ  ไดถวายพระพรขอใหทรงกาหนดวันนักขัตฤกษสาคัญทางพระพทธศาสนาข นอกวันหน งเรยกวา “วันอาสาฬหบชา” อันเปนวันคลายวันท สมเดจพระสัมมา สมัพทธเจาทรงแสดงพระปฐมเทศนาโปรดปญจวัคคย อนัเปนเหตนาไปส การเกดข นของพระสังฆรัตนะ และความสมบรณพร อมของความเปนพระรัตนตรัย ในวันข น ๑๕ ค า เดอน ๘ ซ งเปนชวงเวลากอนวันเร มเทศกาลเขาพรรษาเพยง

๑ วัน พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดชจงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหกาหนดการพระราชพธทรงบาเพญพระราชกศลเน องในวันอาสาฬหบชา

ภาพหนาขวา :ภาพจตรกรรมฝาผนัง

 ในรัชสมัยพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอย หัวเร องพระราชพธสบสองเดอนท วัดราชประดษฐสถตมหาสมาราม

เปนภาพการบาเพญ พระราชกศลถวายผา พระกฐนหลวงในวันแรม๘ ค า เดอน ๑๑ เปน

พระราชพธ ใหญท มมาตั งแตสมัยอยธยา พระมหากษัตรยจะเสดจพระราชดาเนนไปถวายผาพระกฐนยังอารามหลวงตางๆ ทั งทางสถลมารค และทางชลมารค

ภาพท เหนน เปนขบวนแหผาพระกฐนหลวงบนหลังชางและมา ณ ถนนรมกาแพงพระบรมมหาราชวัง

 โดยมองเหนพระท นั ง สทไธสวรรยเปนฉากหลัง

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 269/307

 265

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 270/307

 266พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

และเทศกาลเขาพรรษา เปนงานตอเน องกันสองวัน คอในวันข น ๑๕ ค า และ วันแรม ๑ ค า เดอน ๘ ในวันอาสาฬหบชานั น พระบาทสมเดจพระเจาอย หัว เสดจพระราชดาเนนไปยังพระอ โบสถวัดพระศรรัตนศาสดาราม ทรงจดเทยนพรรษา ค หน งบชาพระรัตนตรัยแลวทรงถวายพ มเทยนและดอกไมเปนเคร องสักการะ  พระสงฆจานวน ๓๐๐ รป โดยพระสงฆท อาราธนามารับพระราชทานพ มเทยนนั น ตั งตนแตสมเดจพระสังฆราช สมเดจพระราชาคณะ รองสมเดจพระราชาคณะพระราชาคณะ พระเปรยญธรรม ๙ ประโยค และพระครสัญญาบัตรตั งแต เจาอาวาสพระอารามหลวงชั นตรข นไป รวมทั งพระภกษนาคหลวงดวย

อยางไรกดการพระราชกศลเขาพรรษาน เร มตนข นกอนหนาวันข น ๑๕ ค าเดอน ๘ ประมาณ ๑ เดอน ดวยขั นตอนของการหลอเทยนพรรษา อันเปนพระ ราชกศลท พระมหากษัตรย ไทยทรงปฏบัตตอเน องกันมาตั งแตสมัยกรงศรอยธยา โดยการหลอเทยนพรรษาจะมข นในเดอน ๗ กอนวันเขาพรรษา พระมหากษัตรย ทรงหลอเทยนพรรษาดวยสผ งข นจานวนหน ง เรยกวา “เทยนหลอ” แลวพระราชทานใหชางตกแตงลวดลายและทาแทนฐานเทยนพรรษาอกจานวนหน งทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหทาตนเทยนดวยไมแกะสลักลวดลายลงรักปดทองแทนการหลอดวยข ผ ง เปนของถาวร แลวใหทากระจบยอดเทยนดวยตะกั วสาหรับหยอดข ผ งและไสเทยนลงไปสาหรับใชจดในวันแรก สวนวันอ นๆ นั นใชน ามันเตม ลงไปแทน เทยนพรรษาประเภทท แกะสลักตนเทยนจากไมน เรยกวา “เทยนสลัก” ในรัชกาลปจจบันพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดชทรงพระกรณา โปรดเกลาฯ พระราชทานเทยนพรรษาใหแกวัดตางๆ ทั วประเทศ ทั งในกรงเทพฯและหัวเมองรวมกวา ๖๐ วัด

พระราชพธทรงบาเพญพระราชกศลถวายผาพระกฐนเปนพทธศาสนพธ อันย งใหญอกพธหน งท พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชทรงให

 ความสาคัญมาก เน องจากเปนศาสนพธอันเน องกับพระวนัยบัญญัตเร องการถวาย ผาน งหมสาหรับพระสงฆ และพทธศาสนกชนถอเปนบญกรยาอันย งใหญท ปฏบัต  ไดเพยงปละหน งครั งเทานั น พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงบาเพญพระราชกศล ถวายผาพระกฐนเปนประจาทกปมเคยขาด เปนการทรงพระอนเคราะห ใหหม สงฆ  ไดรับประโยชนในทางพระวนัย ม พระราชศรัทธาในการถวายผาพระกฐ นทั งใน  ฐานะท เปนพระกฐนหลวง อันไดแกกฐนท เสดจพระราชดาเนนไปถวายยัง พระอารามหลวงท กาหนดไวเปนราชประเพณจานวน ๑๖ พระอาราม เปน พระราชพธทางการเรยกวา “พระราชพธทรงบาเพญพระราชกศลถวายผา 

ภาพหนาขวา :สถปทองสารดทประดษฐานบนยอดบรมบรรพต หรอพระเจดยภเขาทองพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอย หัว(รัชกาลท  ๕) ทรงพระกรณา

 โปรดเกลาฯ ใหสรางข นเพ อบรรจพระบรมสารรกธาตซ งไดรับการอัญเชญมาจากเมองกบลพัสด   ประเทศ อนเดย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 271/307

 267

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 272/307

 268พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ขบวนพยหยาตราทางชลมารค เปนประเพณเสดจพระราชดาเนนทางน าทมมาแตอดตกาล และเกอบจะสญไป หลังงานฉลองพระนครครบรอบ ๑๕๐ ป ในรัชสมัยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอย หัว พระบาทสมเดจพระเจาอย หัว ทรงพระกรณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหฟ  นฟข นเม อ พ.ศ. ๒๕๐๒ เพ อคงไวซ งแบบแผนโบราณราชประเพณ หลังจากนั น จงมพระราชพธเสดจพระราชดาเนนดวยขบวนพยหยาตราทางชลมารคในการบาเพญพระราชกศลถวาย ผาพระกฐน และในโอกาสสาคัญๆ ตลอดมา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 273/307

 269

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 274/307

 270พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 275/307

 271

พระกฐน” หรอในฐานะพระกฐนตนอันเปนพระกฐนท เสดจพระราชดาเนน  ไปถวายดวยพระองคเองในพระอารามหลวงหรอวัดราษฎรในทองถ นตางๆเปนการสวนพระองค และนอกจากนั นยังทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหม“กฐนพระราชทาน” คอพระราชทานผาพระกฐนและเคร องบรขารพระกฐน  ใหพระราชวงศ คณะองคมนตร คณะรั ฐมนตร กระทรวง ทบวง กรม องคกร

สมาคม หรอเอกชนท มศรัทธาขอพระราชทาน ใหนาไปถวายแกพระอารามหลวง ทั วราชอาณาจักร หรอแมวัดไทยในตางประเทศ

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

ภาพบน :พระบาทสมเดจพระเจาอยหัว

ภมพลอดลยเดชทรงพระผนวช ตามโบราณราชประเพณ 

ณ พระอโบสถวัดพระศรรัตนศาสดาราม :

จตรกรรมฝาผนัง ในพระอโบสถพทธรัตนสถาน

 ในพระบรมมหาราชวัง

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 276/307

 272พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ธรรมะสวนพระองคพทธศาสนสภาษตบทหน งกลาวไววา... สกร สาธนา สาธ : ความด

อันคนดทางาย  มความหมายถง คนดมักทาความดไดอยางเปนปกตวสัยตัวอยางเชน ต นเชาเราตักบาตรและสวดมนต ทาให ใจมความสข เกดความย มแยม แจมใสไปทั งวัน ออกไปทางานดวยความซ อสตัยสจรต ทาหนาท ของตน ขยัน

และไมเบยดเบยนใคร ขณะเดยวกันกแบงปนความร  ความสามารถหรอสนทรัพย ท หามาไดส คนอ นท ดอยโอกาสกวาเรา ลักษณะเชนน คอความเปนคนดของสังคมซ งเปนท ทราบกันดวา ธรรมะบทน เปนส งท พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงยดมั น มาตลอด พระองคทรงทาใหพสกนกรไดทราบวา “การเปนคนส าคัญนั นด แตเปนคนดส าคัญกวา”

จงมคากลาวขานอกมากมายถงพระธรรมคาสอนในพระพทธองคซ ง กลายเปนธรรมะท พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงปฏบัต หรออาจกลาวไดวา เปน “ธรรมะสวนพระองค” ซ งรวมอย  ในพระอรยาบถอยางเปนธรรมชาต เปน 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 277/307

 273

ภาพหนาซาย :อรยมรรคมองคแปด

เปนทางสายกลางประดจเชอกฟ  นแปดเกลยว

ท นาไปส ความพนทกข ประกอบดวย๑. สัมมาท ฐ 

ความเขาใจถกตอง๒. สัมมาสังกัปปะ

ความใฝ ใจถกตอง๓. สัมมาวาจาการพดจาถกตอง

๔. สัมมากัมมันตะการกระทาถกตอง

๕. สัมมาอาชวะการดารงชพถกตอง

 ๖. สัมมาวายามะความพากเพยรถกตอง

๗. สัมมาสต การระลกประจาใจถกตอง

๘. สัมมาสมาธ การตั งใจมั นถกตอง

ปกตวสัย เชน มโนปพพังคมา ธั มมามโนเศรษฐา มโนมยา หมายถง ใจเปนใหญ  ใจเปนประธาน ทกส งทกอยางสาเรจไดดวยใจ

สมเดจพระญาณสังวร สมเดจพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณายก

กลาวถงความหมายของพทธศาสนสภาษตบทน  ไววา “ใจทงดงามทสดคอใจทไกลกเลสทสด ไกลทั งความโลภ ไกลทั งความโกรธ ไกลทั งความหลง ไกลอยางส นเชงเดดขาด” พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงปฏบัตพระราชกรณยกจรวมใน  พระธรรมคาสอนบทน ดวยลักษณะของการ “ทาทกอยางดวยใจ ไม ใชทาตามใจ”คอการทาดวยใจท  ไกลจากกเลส และไกลอยางส นเชงเดดขาดนั นเอง

ทรงดาเนนความเปนกัลยาณมตรพระพทธองคตรัสวา กัลยาณมตร  และ โยนโสมนสการ   เปนท สดแหง

พรหมจรรยหมายถง การครองชวตท ประเสร ฐบนเสนทางแหงอรยมรรค มองคแปด โดยมจดเร มตนคอ การมสัมมาทฐ เหนถก เหนตรง เหนชอบเปนเบ องตน ในพระไตรปฎกไดบันทกไววา ปจจัยท ทาใหเกดสัมมาท ฐม ๒ ประการคอ

๑. ปรโตโฆสะ เสยงจากผ  อ น การกระต  นหรอชักจงจากภายนอก คอการรับฟงคาแนะนาส ังสอน เลาเรยน หาความร   สนทนาซักถาม ฟงคาบอกเลา ชักจงของผ  อ น โดยเฉพาะการสดับสัทธรรมจากผ  เปนกัลยาณมตร

๒. โยนโสมนสการ การใสใจถก การพจารณา การร  จักคดเปน คอพจารณาอยางแยบคายในใจ มองส งทั งหลายดวยความคดพจารณา ร  จักสบสาว หาเหตผล แยกแยะส งนั นหรอปญหานั นๆ ออก ใหเหนตามสภาวะและตาม ความสัมพันธแหงเหตปจจัย

หากพจารณาจากส งท พระบาทสมเดจพระเจาอย หวัทรงปฏบัต กจะเหนไดวาทรงดาเนนความเปนกัลยาณมตรส พสกนกรมาอยางยาวนานทรงมคณสมบัตเพยบพรอมท จะสั งสอน แนะนา หรอชวยบอกทางใหผ  อ น

 ไดดาเนนไปในครรลองแหงความถกตองและดงาม

พระเมตตาคณท พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงมตอพสกนกรของ  พระองคจัดเปนอัปปมัญญา คอไมจากัดขอบเขต ไมเลอกชนชั นวรรณะ ไมถอเขา ถอเรา ไมเลอกท รักมักท ชัง ดังนั น คนไทยทั งแผนดนไมวาจะเปนชาวเขา ชาวเมอง

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 278/307

 274พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

กาลามสตร คอพระสตรทพระพทธเจาทรงแสดงแกชาวกาลามะ หม บานเกสปตตยนคม แควนโกศลกาลามสตรเปนหลักแหงความเชอท พระพทธองคทรงวางไว ใหแกพทธศาสนกชนมอย  ๑๐ ประการ ไดแก๑. อยาเพ งเชอตาม

ท ฟงๆ กันมา๒. อยาเพ งเชอตามท ทา

ตอๆ กันมา๓. อยาเพ งเชอตามคาเลาลอ๔. อยาเพ งเชอโดยอางตารา๕. อยาเพ งเชอโดยนกเดา

๖. อยาเพ งเชอโดยคาดคะเน๗. อยาเพ งเชอโดยนกคดตามแนวเหตผล

๘. อยาเพ งเชอเพราะถกกับทฤษฎของตน

๙. อยาเพ งเชอเพราะมรปลักษณท ควรเชอได

 ๑๐. อยาเพ งเชอเพราะผ  พดเปนครบาอาจารยของตน

ชาวพทธ ชาวมสลมตางกรักในหลวง วาเดง ปเตะ พระสหายแหงสายบร จังหวัด ปตตาน เปนสักขพยานท ดในเร องพระเมตตาคณไมจากัดขอบเขตน  เขาเลาวาหลายปมาแลว พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวเสดจฯ มาทอดพระเนตรความ  เปนไปได ในการสรางอาคารกั นน าท คลองน าจดบานท งเคจ อาเภอสายบร วาเดง

ปเตะจงไดเขาเฝาฯ ในหลวงเปนครั งแรก

“ตอนนั นผมทราบแลววาเปนในหลวง ทแรกไมกลา ยนอย หลังๆ เพราะวาน งโสรงตัวเดยว ไมไดสวมเส อ แตเมอไดเขาเฝาฯ ใกลๆ ในหลวงกบอกวา จะมาขดคลองชลประทานให ไดยนอยางนั น ผมกดใจมาก จงคยกันเยอะ ทานถามวาถาขดคลองสายท งเคจน จะไปส นสดลงทตรงไหน ผมบอกทานวา คลองเสนน  มทดนตดเขตต าบลแปน ทางเหนอข นไปสดทอ าเภอศรสาคร ในหลวงถามตอวา

ถาไปออกทะเลจะมกเกาะ ผมกตอบทานไปวา ม ๔ เกาะ ทานกชมวาเกง สามารถจาทกททผานไปได แลวทานกเปดดแผนททนามาดวย แลวบอกวาผมร จรงไมโกหก ทกสงทผมบอกมอย ในแผนทของพระองคแลว ...ในหลวงคยกับผมเปนภาษามลาย ทานพดมลายส าเนยงไทรบร คยกันกเขาใจเลย พอเจอกันบอยๆคยกัน มความเหนตรงกัน ทานกเลยรับผมเปนพระสหาย ผมบอกวาทกสงทกอยางทบอกทานไปทั งหมดเปนความจรง พดโกหกไมได จะเปนบาป”

กาลามสตร

เปนหนทางเดยวกับสมัยท องคสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจาทรงบรรล  พระอนตรสัมมาสัมโพธญานโดยการลงมอปฏบัตและทรงคนควาดวยพระองคเอง อยางเพยรพยายามเปนเวลาถง ๖ ปเตม การดาเนนรอยตามคาสอนในพระพทธองค  ในเร อง กาลามสตร คอการท พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงเปนผ   “ทดลอง” ใหร  แจงดวยพระองคเองในหลายๆ เร องท จะชวยใหปญหาของพสกนกรไดคล คลาย ลงไป โดยใชปญญาเขาพสจนถงคณและโทษหรอทางแกของปญหาเหลานั น เพ อใหเกด “ความเช อ” ท จะม งมั นแก ไข

ผ  ส อขาวชาวตางประเทศคนหน งไดรายงานดวยความประหลาดใจวาพระตาหนักจตรลดารโหฐานไมมส งหรหราฟ  งเฟอใดๆ ท พระราชวังทั วโลก มักจะมกัน เขาพบแตแปลงนาทดลองปลกขาวและโครงการพระราชดารตางๆผ  ส อขาวคนน จงสรปในรายงานวา หมดสมัยแลวท กษัตรยยคปจจบันจะเปน  

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 279/307

 275

   ร    ั    ต    น

    โ   ก

    ส        น   ท

    ร    

มหาราชดวยการกรธาทัพยดครองดนแดนของอรราชศัตร ถากษตัรยสมัยน  ตองการจะเปนมหาราชกตองเอาอยางพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพล อดลยเดชของไทยท ทรงเปนมหาราชเพราะทรงประกาศสงครามกับความทกขยาก ของพสกนกรชาวไทย

อทธบาทส 

นอกเหนอจากธรรมะสวนพระองคท กลาวมาแลว พทธภาษตสาคัญท สดท ทาใหพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงเปนปราชญร  ธรรมในยคปจจบัน คงจะเปนความยดมั นในอทธบาทส  

พระพทธองคตรัสไวถงอทธบาทส  ประกอบดวยฉันทะ = ความสข (การร   ใจ ไมทาตามใจ) พระบาทสมเดจพระเจาอย หัว

ทรงทางานในฐานะพระราชาดวยความรัก ความพอพระราชหฤทัยท จะทานบ ารงสขแกประชาชนททานรัก

วรยะ= ความเพยร ไมวาจะไกลหรอยากล าบากเพยงใด แตพระบาทสมเดจพระเจาอย หัวกยังมพระเมตตาเสดจฯ ไปเยยมเยยนพสกนกรของพระองคเพอรับร  

และเขาถงปญหาดวยพระองคเองจตตะ = ความตั งมั นใส ใจในรายละเอยด พระบาทสมเดจพระเจาอย หัว

ทรงสนพระราชหฤทัยใสใจและตดตามงานททรงกระท าอย  แมเสดจฯ กลับจากสถานทนั นแลว พระองคกยังคงคดหาทางแกปญหาหร อหาทางออกใหพ นทนั นอยางตอเนอง

วมังสา = การประเมนโดยรอบ พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวทรงเปนตนแบบแหงการเปนนักจัดการความร เพราะทรงจดบันทกสงทพบเหนตลอดเวลา มทั งทพระองคทรงบันทกเองและผ อนบันทกถวาย พระองคจะนาบันทกทั งสองอยางน มาประมวลและวเคราะหแยกแยะสาระสาคัญ เพ อใหมองทางออกของปญหาไดอยางรอบดาน

ดวยเหตแหงความกลมกลนของพระธรรมคาสอนกับพระมหากษัตรยองคปจจบันแหงอาณาจักรไทย จงเปนสวนสาคัญท ทาใหพระพทธศาสนาใน

ดนแดนแหงน เกดความสวางเรองรองมากย งข นในหวงเวลาท ผานมาถง ๒,๖๐๐ ป แหงการตรัสร  ของพระสัมมาสัมพทธเจา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 280/307

 276พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 281/307

 277

บทสงทาย

ภาพหนาซาย : พทธคยา สถานทตรัสรของพระพทธเจา

ภาพพมพจากภาพวาดสนา โดยศลปน พษณ ศภนมตร

บทแรกถงบทท เจดของหนังสอน เปนความพยายามท จะบอกเลาเร องราวส ผ  อานถงเหตแหงความม ันคงและร งเรองของพระพทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศ ในประเทศไทย เปนส งจาเปนท จะตองยอนไปกลาวถงกาเนดและววัฒนาการของพระพทธศาสนาในชมพทวปเสยกอน เพ อใหผ  อานเขาใจวาพระพทธศาสนามกาเนดและพัฒนามาไดอยางไร กอนท ศาสนาน จะไดรับการนาออกไปเผยแผนอกดนแดนชมพทวป และเจรญร งเรองข นได

 ในประเทศไทยมาจนถงปจจบัน

ภาพรวมภาพแรกท ผ  อานจะเหนประจักษไดกคอ พระพทธศาสนานั นม ชนในวรรณะกษัตรยเปนผ  อปถัมภมาโดยตลอด นับตั งแตวาระท พระมหาบรษ สทธัตถะโคตมะยังมไดตรัสร  เปนสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจา ไดทรงพบ

 พระเจาพมพสาร กษัตรยแหงแควนมคธ ภายหลังจากท พระมหาบรษเสดจออกบรรพชา และไดเสดจมาพักท เชงเขาปณฑวะ ตาบลอรเวลาเสนานคม แควนมคธ ซ งในเวลานั นพระเจาพมพสารยังมไดราชาภเษก พระองคทรงพระราชศรัทธาในบคลกลักษณะของพระมหาบรษมาก จงทลเชญใหครองราชสมบัตคร งหน งในแควนมคธ แตพระมหาบรษทรงปฏเสธ และตรัสบอกถงความตั งพระทัยของพระองคท จะออกผนวชเพ อแสวงหาพระอนตรสัมมาสมัโพธญาณ พระเจา  พมพสารทรงอนโมทนาในความตั งพระทัยนั น และทลขอตอพระมหาบรษวาเม อไดตรัสร  แลวขอใหเสดจกลับมาโปรดพระองคดวย ซ งภายหลังการตรัสร  แลวสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจาไดทรงปฏบัตตามท พระเจาพมพสารทลขอ ไดเสดจ  ไปทรงแสดงธรรมเทศนาโปรดพระเจาพมพสารและประชาชนทั งปวง พระเจาพมพสารทรงบรรลโสดาปตตผลเปนพระโสดาบัน และประกาศพระองคเปนผ  นับถอและอปถัมภพระพทธศาสนา ซ งพระบรมราชปถัมภประการแรกของพระองคคอ การทรงพระราชดารถงท ประทับอันเหมาะสมสาหรับพระพทธเจาและพระสาวก จงทรงถวายพระราชอทยานเวฬวันหรอปาไผแดพระพทธเจาซ งพระพทธองคทรงรับไวเปนวัดแหงแรกในพระพทธศาสนา

   บ    ท    ส

        ง   ท        า   ย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 282/307

 278พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 283/307

 279

ภาพหนาซาย :

กสนารา สถานทปรนพพานของพระพทธเจาภาพพมพจากภาพวาดสนา โดยศลปน พษณ ศภนมตร

   บ    ท    ส

        ง   ท        า   ย

 ในบรรดามหาชนบททั ง ๑๖ แควนใหญและ ๕ แควนเลกเม อครั งพทธกาลนั นมพระราชาแหง ๔ แควนท มอานภาพมากกวาพระมหากษัตรยองคอ นๆ คอ พระเจา พมพสารแหงแควนมคธ พระเจาปเสนท โกศลแหงแควนโกศล พระเจาจันฑปชโชต แหงแควนอวันต และพระเจาอเทนแหงแควนวัตสะ บรมกษัตรยทั ง ๔ พระองค

น ไดแผบารมปกปองค  มครองและอปถัมภพระพทธศาสนาและคณะสงฆให  เจรญร งเรอง พระราชาธราชทั ง ๔ พระองคเปนพทธมามกะท เครงครัดจนตลอดรัชสมัย ตางพระองคมบทบาทในการเผยแผพระพทธศาสนาไปยังแวนแควนอ นๆ ในชมพทวป จนพระมหากษัตรยแหงแวนแควนรองๆ ลงไปเชน กษัตรยลจฉว  แหงแควนวัชช และมัลลกษัตรยแหงแควนมัลละ ไดมศรัทธาในพระพทธศาสนา และปวารณาพระองคเปนพทธศาสนปถัมภกเพ มข นดวย นับเปนปรากฏการณ สาคัญท พระพทธศาสนามชนในวรรณะกษัตรยเปนผ  อปถัมภจนสามารถ ประดษฐานลงไดอยางมั นคง และปรากฏการณน จะปรากฏสบตอมาในดนแดน ท พระพทธศาสนาไดเผยแผ ไปถง

 ในยคหลังพทธปรนพพานนั นสถานะของพระพทธศาสนาในชมพทวป ยังคงตั งอย บนพ นฐานของการไดรับการอปถัมภจากพระมหากษัตรย ตราบเทาท  ยังมบรมกษัตรยท ศรัทธาในพระธรรมคาสอนของสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจาพระพทธศาสนากยังคงมความมั นคงไพบลยอย ไดในชมพทวป ดังจะเหนไดวาแมสมเดจพระบรมศาสดาจะเสดจปรนพพานลวงไปแลวถงกวาสามศตวรรษพระเจาอโศกมหาราชแหงแควนมคธ (พ.ศ. ๒๗๐ - พ.ศ. ๓๑๑) ยังเปน  พระราชาธราชผ  อปถัมภพระพทธศาสนา และสรางความเจรญร งเรองใหพระพทธ- ศาสนาอยางมากมาย เชน ทรงสรางวัด วหาร พระสถปเจดย หลักศลาจารกแสดงการประดษฐานพระพทธศาสนา มหาวทยาลัยสงฆนาลันทา ทั งทรงสรางส งอันเปนสาธารณปโภค ไดแก บอน า ท พักคนเดนทาง โรงพยาบาล และปลกตนไมเพ อให

รมเงา ตามหลักพทธธรรม พระเจาอโศกมหาราชยงัทรงพระราชอตสาหะเสดจไป 

นมัสการสังเวชนยสถานทั งส แหง และทรงสถาปนาใหเปนสถานท สักการบชาของพทธศาสนกชนสบมา ทั งทรงเปนพระมหากษัตรยพระองคแรกท ทรงผนวช ขณะท ยังทรงครองราชยอย  พระองค ใชหลักพทธธรรมในการปกครองราชอาณาจกัรนอกจากน พระเจาอโศกมหาราชยังทรงสงสมณทตไปเผยแผพระพทธศาสนา  ยังดนแดนทั งเกานอกชมพทวป และทรงอปถัมภการสังคายนาพระไตรปฎก  ครั งท สาม ณ อโศการาม เมองปาฏลบตร นับวาพระองคเปนอัครศาสนปถัมภ

พระพทธศาสนาอยางแทจรง ทาใหทรงไดรับพระราชสมัญญานาม “ธรรมาโศก” อันแปลวา อโศกผ  ทรงธรรม

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 284/307

 280พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 285/307

 281

ภาพหนาซาย :

พระพทธรปปางปรนพพานภายในพระวหารกสนาราภาพพมพจากภาพวาดสนา โดยศลปน พษณ ศภนมตร

   บ    ท    ส

        ง   ท        า   ย

 ในยคหลังจากพระเจาอโศกมหาราชไปกวาสามศตวรรษ พระพทธศาสนา ยังคงเจรญร งเรองอย  ในชมพทวปภายใตพระบรมราชปถัมภของพระมหากษัตรย ดังจะเหนไดวาพระเจากนษกะแหงอาณาจักรกษาณะ (พ.ศ. ๖๒๑ - พ.ศ. ๖๔๔)พระองคมความเล อมใสในพระพทธศาสนาฝายมหายานมากจนไดรับขนานนามวา “พระเจาอโศกพระองคท สอง” ทรงแผขยายอาณาจักรกวางไกลครอบคลมแควนคันธาระ กัศมระ สนธ และมัธยประเทศ (ปจจบันอย  ในเขตประเทศอหรานอัฟกานสถาน ปากสถาน เตรกเมนสถาน และบางสวนของอนเดย) ในรัชสมัยน พระพทธศาสนามหายานแผ ไปส เอเชยกลางและจนอยางรวดเรว วรรณคดภาษาสันสกฤตไดเจรญร งเรองข นแทนภาษาบาล เกดมพระภกษผ  ทรงภมความร  ใน พระไตรปฎกจานวนมาก ทั งยังเปนยคท งานพทธศลปแบบคันธาระเจรญร งเรองถงขดสด พระเจากนษกะทรงสรางวัดวาอาราม เจดยวหารมากมายหลายแหง

 พระพทธศาสนาในชมพทวปมอันตองเส อมลง ดังท มนักวชาการดาน

พระพทธศาสนาไดวเคราะหวาการเส อมของพระพทธศาสนาในชมพทวปมาจากภัยคกคามท ังภายในและภายนอกสถาบันพระพทธศาสนาเอง

พระพทธศาสนาไดถกทอดท งลบเลอนหายไปจากความทรงจาของชาวอนเดยไปเปนเวลาไมนอยกวา ๘๐๐ ป จนกระทั งรั ฐบาลอาณานคมอนเดยของอังกฤษใหความสนใจท จะดาเนนการสารวจขดคนทางโบราณคดและบรณะบรรดาศาสนสถานท เก ยวของกับสมเดจพระสมัมาสัมพทธเจาและพระพทธศาสนาข นอกวาระหน ง

อยางไรกตามการเผยแผพระพทธศาสนาเถรวาทออกไปนอกดนแดนชมพทวป โดยเฉพาะท เกาะศรลังกาตั งแตรัชกาลพระเจาอโศกมหาราชนั น

เปนปจจัยสาคัญท ทาใหพระพทธศาสนานกายน ออกไปร งเรองอย ไดนอกชมพทวปภายใตอปถัมภของชนช ันกษัตรย นับตั งแตพระมหากษัตรย  ผ  ครองลังกาทวปหลายพระองค ดังเชน พระเจาเทวานัมปยตสสะ (๓๐๗ - ๒๖๗ปกอนครสตกาล) พระมหากษัตรยผ  ครองนครอนราธประ และเปนพระมหา- กษัตรยลังกาพระองคแรกท ประกาศพระองคเปนพทธศาสนปถัมภก พระเจา วัฏฏคามนอภัย (๑๖๑ - ๑๓๗ ปกอนครสตกาล) พระเจาวชัยพาหท  ๑(พ.ศ. ๑๕๙๘ - พ.ศ. ๑๖๕๓) และพระเจาปรากรมพาหท  ๑ (พ.ศ. ๑๖๙๗ -

พ.ศ. ๑๗๓๐) พระมหากษัตรยผ  ครองลังกาทวปเหลาน มบทบาทสาคัญในการ  อปถัมภพระพทธศาสนาฝายเถรวาท โดยเฉพาะการสรางคัมภรพระไตรปฎก  

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 286/307

 282พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

เพ อบันทกพระพทธวจนะใหเปนลายลักษณอักษร การสบตอคณะสงฆโดยอปสมบทกลบตรชาวลังกาเปนพระสงฆสามเณร การสรางวัดวาอารามและ  สถปเจดย รวมทั งการกาหนดประเพณพธกรรมตางๆ ทางพระพทธศาสนา และ ท สาคัญย งไปกวานั น การอปถัมภพระพทธศาสนาฝายเถรวาทของพระมหากษัตรย แหงลังกาทวปจนเจรญร งเรองข นมาไดอกครั งในทวปแหงนั น เปนประดจ “ตนทาง” ในการเตรยมความพรอมใหพระพทธศาสนาเถรวาทท จะเดนทางตอไปเจรญ ร งเรองเปนศาสนาหลักของดนแดนโพนทะเลอกดนแดนหน ง นั นคอดนแดน ภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออกเฉยงใต อันมประเทศไทยรวมอย ดวย

พระพทธศาสนาเถรวาทและมหายานจากดนแดนชมพทวปและลังกาทวปไดรับการนามาเผยแผในรัฐภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออกเฉยงใตตั งแต

 ในยคตนประวัตศาสตรของบานเมองทั งหลายในภมภาคน  โดยเร มตนจากพ นท ทางตะวันตกของภาคพ นทวปเอเชยตะวันออกเฉยงใต คอพ นท ล มแมน าอระวด อันเปนดนแดนของชาวพย มอญ และพมา ตั งแตประมาณพทธศตวรรษท  ๗ ไดกลายเปนดนแดนท พระพทธศาสนาเถรวาทเจรญร งเรองข นเปนครั งแรก ในขณะท พระพทธศาสนาฝายมหายานเขาไปเจรญร ง เรองอย ในล มแมน า เจาพระยา ในคาบสมทรภาคใตของประเทศไทยปจจบัน ในอาณาจักรของชาวเขมร  ในล มแมน าโขงตอนลาง หรอแมแตในอาณาจักรจามปาทางตอนกลางของ  ประเทศเวยดนามปจจบัน และปรากฏหลักฐานวาพระพทธศาสนาทั งสองนกาย  ไดรับการอป ถัมภดวยดจากบรรดาพระมหากษัตรยผ  ปกครองบานเมอง บนภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออกเฉยงใต เชนพระมหากษัตรยแหงรัฐ  ศรเกษตรในล มแมน าอระวด รั ฐทวารวด ในล มแมน าเจาพระยา กษัตรยแหงจามปา  ในเวยดนามตอนกลาง พระเจาอโนรธาแหงพกาม หรอแมแตพระเจาชัยวรมันท  ๗แหงอาณาจักรกัมพชา บรรดาพระมหากษัตรยเหลาน ลวนประกาศพระองคเปน พทธศาสนปถัมภก สรางความเปนปกแผนมั นคงและร งเรองใหพระพทธศาสนาและคณะสงฆทั งสองนกายบนภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออกเฉยงใต 

เม อถงพทธศตวรรษท  ๑๘ อันเปนยคท คนไทยเร มรวมตัวกันเปนปกแผนและกอตั งบานเมองข นในพ นท ตางๆ ของดนแดนท เปนประเทศไทยปจจบันจะเกดปรากฏการณท เหมอนกันในกล มบานเมองของคนไทย นั นคอการมศรัทธา นอมรับเอาพระพทธศาสนาเถรวาทมาเปนแกนความเช อหลัก และพระพทธศาสนา เถรวาทกคอยๆ ประดษฐานลงอยางมั นคงบนรัฐของคนไทยทกรัฐ ภายใตการ  อปถัมภของพระมหากษัตรย ไทยแหงประชาคมรั ฐนั นๆ ไมวาจะเปนส โขทัย ลานนา

ภาพหนาขวา :พกาม ราชธานแหงแรกของชาวพมา ท มอายราว๒๔๓ ป (พ.ศ. ๑๕๘๗ -พ.ศ. ๑๘๓๐) มพระมหากษัตรยปกครอง

๑๑ พระองค บรรดาเจดยวหารตางๆ ทมมากกวา๘,๐๐๐ แหง สวนหน งสรางโดยศรัทธาของพระมหากษัตรยท มตอพระพทธศาสนา

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 287/307

 283

   บ    ท    ส

        ง   ท        า   ย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 288/307

 284พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

กรงเทพทวาราวดศรอยธยา กรงธนบร และกรงเทพมหานครอมรรัตนโกสนทรซ งจะเหนไดวาพระมหากษัตรย ไทยทกยคสมัยทรงสบตอธรรมเนยมการประกาศพระองคเปนพทธศาสนปถัมภกเฉกเชนพระมหากษตัรย ในอนเดยและลังกาโบราณรวมถงพระมหากษัตรยในราชอาณาจักรนอยใหญบนภาคพ นทวปของเอเชย ตะวันออกเฉยงใต 

หากจะถามวา เหต ใดพระพทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศจงสามารถประดษฐานลงไดอยางม ันคงในประเทศไทย พรอมทั งมความเจรญร งเรองและเปนท เคารพศรัทธาในหม มหาชนชาวไทยสบเน องมาโดยไมขาดสายนั นหากจะใหคาตอบโดยเนนแตเพยงบทบาทของพระมหากษัตรยไทยในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนา กจักเปนส งท  ไมตรงตามขอเทจจรงท เกดข นใน

ประวัตศาสตรอันยาวนาน จงอาจใหคาตอบโดยการสรปเปนประเดนสาคัญดังตอไปน 

ประการแรก การท จะพจารณาความร งเรองไพบลยของพระพทธศาสนาเถรวาทเฉพาะในประเทศไทยเพยงประเทศเดยวไมสามารถทาใหเราเหนภาพรวมและเขาใจเหตปจจัยท ประสงคได ขอเทจจรงสาคัญทางประวัตศาสตรท พงยอมรับคอ คนไทยและประเทศไทยม ไดเปนประชากรของภมภาคเอเชยตะวันออก เฉยงใตแตเพยงกล มเดยวท ยอมรับนับถอพระพทธศาสนาเถรวาท หากยังมชน  พ นเมองบนภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออกเฉยงใตอกหลายเผาพันธ ท มศรัทธารับเอาพระพทธศาสนานกายน ไปเปนความเช อหลกัในประชาคมของตนเชนกันดังเราจะเหนไดวาบนภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออกเฉยงใตนั น เวนเสยแตชาวเวยดนามซ งนับถอพระพทธศาสนาฝายมหายานแบบจนรวมกับลัทธเตา  และขงจ  อ บรรดาชนพ นเมองท ประสบความสาเรจในการรวมกล มประชาคมเปน

บานเมองและรั ฐไดนั น ลวนแลวแตยอมรับนับถอพระพทธศาสนาเถรวาททั งส นแมจะปรากฏการนับถอลัทธบชาวญญาณธรรมชาต ศาสนาพราหมณฮนดหรอพระพทธศาสนามหายานมาในสมัยแรกๆ ของการกอตั งบานเมองกตาม แต ในทายท สดแลว พระพทธศาสนาเถรวาทไดประสบความสาเรจสงสดเหนอศาสนาและคตความเช ออ นๆ จนกระทั งดนแดนภาคพ นทวปของเอเชยตะวันออกเฉยงใตนับตั งแตพทธศตวรรษท  ๑๘ เปนตนมานั นเปนดนแดนแหงพระพทธศาสนาเถรวาท

ภาพหนาขวา :จตรกรรมฝาผนังภาพพทธประวัตตอนมารผจญ ในพระอ โบสถวัดคงคาราม จังหวัดราชบร ภาพพระพทธองคประทับขัดสมาธ พระหัตถซายหงายบนพระเพลา พระหัตถขวา

วางขางหนาพระเพลาชน วพระหัตถลงท พ นดนหมายถง นางพระธรณผ  เกบน าทักษ โณทกจากอดตชาตของพระโพธสัตว ไว ในมวยผมขณะนั นจงไดบบน วจากมวยผมออกทวมเหลาพญามารจนตองแตกพายไป

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 289/307

 285

   บ    ท    ส

        ง   ท        า   ย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 290/307

 286พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ประการท สอง หากพจารณาเฉพาะในพ นท ของดนแดนอันเปนประเทศไทย ปจจบันจะพบวา ผ  คนท ไดอาศัยอย บนดนแดนน มการยอมรับนับถอพระพทธ-  ศาสนาเปนศาสนาหลักรวมกับศาสนาพราหมณฮนดมาอยางนอยตั งแต พทธศตวรรษท  ๑๒ กอนหนาการเขามาของคนไทยและการกอตั งประชาคมรั ฐ

ของคนไทยในพทธศตวรรษท  ๑๘ แมจะเปนพระพทธศาสนาฝายมหายานหรอฝายเถรวาทนกายท แตกตางไปจากลังกาวงศ ดังเชนการนับถอพระพทธศาสนาทั งฝายมหายานและเถรวาทของกษตัรยและผ  คนในรั ฐทวารวด ในล มแมน าเจาพระยาหรอการนับถอพระพทธศาสนาเถรวาทแบบมอญของนครหรภญไชย นอกจากนั นยังมปรากฏการณของการท พระพทธศาสนามหายานจากอาณาจักรกัมพชาใน  บางยคสมัยเขามาเจรญร งเรองอย  ในเขตแดนท เปนประเทศไทยปจจบัน โดยเฉพาะ ในรัชสมัยพระเจาชัยวรมันท  ๗ ซ งพระองคทรงศรัทธาย งในพระพทธศาสนา

มหายานนกายวัชรยาน

การท พระพทธศาสนาไดหย ังรากลกลงในศรัทธาของผ  คนบนแผนดนน ตั งแตกอนการเขามาของคนไทยนั นทาให “อารยธรรมพทธศาสนา” อันหมายถงวัฒนธรรมตางๆ ท อย บนพ นฐานของการนับถอพระพทธศาสนาไดจาเรญร งเรอง อย ในดนแดนประเทศไทยปจจบันมานานหลายศตวรรษ พระสัทธรรมและคตความเช อตางๆ ในพระพทธศาสนาไดบรณาการสังคมและวัฒนธรรมของผ  คน พ นเมองในดนแดนท เปนประเทศไทยปจจบัน ซ งอาจกลาวไดอกนัยหน งวา คนไทยนั นเขามาตั งถ นฐานและสรางบานแปงเมองข นบนดนแดนท อารยธรรมพระพทธศาสนาเจรญร งเรองอย มาเกอบพันปแลว จงหาไดเปนเร องแปลกประหลาดอันใดไมท คนไทยกล มตางๆ จะสามารถสรางศรัทธาและยอมรับเอาพระพทธศาสนามาเปนระบบความเช อหลักสาหรับนาจตวญญาณของตนและสามารถตอยอดความศรัทธาในพระพทธศาสนาไปไดถงการยอมรับเอา

พระพทธศาสนาเถรวาทแบบลงักาวงศเขามาในพทธศตวรรษท  ๑๙ เพ อบรณาการอารยธรรมพระพทธศาสนาท มอย แตเดมใหเปนอารยธรรมท จะกอเกดประโยชนอันสงสดแกประชาคมคนไทย

ประการท สาม ประชาคมของคนไทยตั งแตพทธศตวรรษท  ๑๙ เปนตนมามพัฒนาการของการทาใหพระพทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศมความเขมแขง จนเปน “สถาบันทางสังคม” ท เปนหลักสาคัญของสังคมได จะเหนไดตั งแตระดับ

ชนชั นปกครองคอพระมหากษัตรยพระราชวงศ และขนนาง ตั งแต ในสมัยอาณาจักร

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 291/307

 287

สโขทัยและอยธยา ไดยกระดับฐานะของพระพทธศาสนาเถรวาทแบบลังกาวงศ ใหกลายเปนสถาบันทางสังคมท เรยกขานกันดวยคาวา “พทธจักร” อันมองคประกอบสาคัญคอ ศาสนธรรมและคณะสงฆท  ไดรับการจัดระเบยบการปกครองอยางชัดเจน มอานาจหนาท ครอบคลมตลอดทั งราชอาณาจักร พทธจักรนั น ความเปนสถาบันทางการเมองท อย ค กับ “อาณาจักร” คอฝายอานาจรัฐอนัม  พระมหากษัตรยเปนประธาน

จงเทากับวาพระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศไทยนั นมความม ันคงเปนเอกภาพในฐานะสถาบันหลักทางสังคมท มบทบาทในทางการเมองการปกครองบานเมองดวย และโดยเฉพาะอยางย งในพทธศตวรรษท  ๒๕ เม อพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอย หวัทรงยกยองใหพระพทธศาสนาเปน

หน งในสถาบันหลักท ังสาม อันไดแก ชาต ศาสนา พระมหากษัตรย อันเปนสามสถาบันหลักท เปนอดมการณอันสงสดของความเปนราชอาณาจักรไทยซ งยังเปนท ยดม ันสบมาจนปจจบัน

ความเปนสถาบันหลักทางสังคมท มั นคงของพระพทธศาสนาเถรวาทม ไดมความสาคัญเฉพาะแตเพยงกับชนชั นปกครองและระบบการเมองการปกครองของไทยเทานั น สถาบันพระพทธศาสนายังเปนหลักใหแกวถชวตของผ  คนในสังคมไทยมาโดยตลอด โดยเฉพาะเปนเคร องกาหนดกรอบความประพฤตและศลธรรมจรรยาของผ  คนในสังคมไทย อันไดแก จารตประเพณ ขนบธรรมเนยมพธกรรม ไปจนกระทั งถงคานยมตางๆ ในสังคม อันประมวลรวมเขาเปน “วถ ไทย” อย จนถงปจจบัน ซ งเราจะเหนไดวาวถชวตของคนไทยนั น ตั งแตแรกเกดจนถงตายลวนมขั นตอนของชวตท ผกพันกับพระพทธศาสนาฝายเถรวาท ในระหวางการใชชวตนั นหากเกดความทกขระทมทอแทกหันเขาหาวัดและธรรมะ

 ในพระพทธศาสนาเปนทั งส งปลอบประโลมใจและกาลังใจได นอกจากนั นจะเหนวาวัดและพระสงฆมความเปนศนยกลางชมชนมาตั งแตสมัยโบราณ กจกรรมทางสังคมตางๆ เชนงานนักขัตฤกษและเทศกาลสาคัญจะมการทาบญสรางกศลตามคตทางพระพทธศาสนาเปนองคประกอบหลัก หรอแมแตการศกษาเลาเรยนของกลบตรไทยในสมัยโบราณกลวนมวัดเปนศนยกลางการประกอบกจกรรมเหลานั นแมวาในยคปจจบันการเตบโตของสังคมเมองใหญท รับเอาวัฒนธรรมแบบสากลเขามาเปนกรอบการใชชวตใหมแทนท พระพทธศาสนาจะปรากฏใหเหนในพ นท 

หลายแหงทั วประเทศไทย โดยเฉพาะในกรงเทพมหานครยคปจจบัน ทาใหคน

   บ    ท    ส

        ง   ท        า   ย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 292/307

 288พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

 ไทยในสังคมเมองใหญเหลานั นมชวตท หางเหนจากวัดและพระสงฆมากข น แต ในสังคมชนบทหรอสังคมนอกเมองใหญเราจะยังไดพบเหนวถไทยท ยังผกพันกับพระพทธศาสนาอยางแนบแนน

ประการท ส  ขอเทจจรงสาคัญขอหน งท  ไมอาจปฏเสธไดคอ พระมหากษัตรย  ไทยทกยคสมัยมบทบาทในการสรางความเจรญร งเรองใหแกพระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศไทย และเหตท พระมหากษัตรยทรงประสบความสาเรจในบทบาทความเปน “พทธศาสนปถัมภก” สบมาทกยคสมัยน  ประการสาคัญคอการท พระมหากษัตรย ไทยมการสบราชสันตตวงศมาโดยไมขาดสายในประวัตศาสตรอันยาวนานกวา ๗๐๐ ปของไทย แมในบางชวงบางตอนจะเกดความผันผวนทางการเมองอันนาไปส การทารั ฐประหารและเปล ยนราชวงศข น พระมหากษัตรย

ผ  สถาปนาราชวงศ ใหมย งตองทรงสรางสทธธรรมทางการเมองใหเปนท ยอมรับของอาณาประชาราษฎรใหไดโดยเรงดวน และหน งในกระบวนการสรางสทธธรรมทางการเมองของพระมหากษัตรย ไทยคอการแสดงออกถงความเปนผ  มบญบารมดวยการอปถัมภพระพทธศาสนาและคณะสงฆ ซ งแสดงออกเปนรปธรรมไดดวยการสถาปนาถาวรวัตถตางๆ ไว ในพระพทธศาสนา

นอกจากนั นการท พระมหากษัตรยทรงมบทบาทของความเปนผ  นาสงสด ในสังคมไทยมาตั งแต โบราณกาลยังมสวนสาคัญท ทาใหพระพทธศาสนาเถรวาท ไดรับการถายทอดไปยังอาณาประชาราษฎร ในราชอาณาจักรไดอยางกวางขวางเพราะพระมหากษตัรย ในฐานะผ  นาสังคมนั นมนโยบายในการสั งสอนเผยแผธรรมะและแนวทางปฏบัตตามหลักพระพทธศาสนาแกราษฎรมาโดยตลอด

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช สยามนทราธราช

บรมนาถบพตร รัชกาลปจจบัน กทรงรักษาธรรมเนยมน สบมาโดยเครงครัด ตั งแตวาระแรกท ทรงรับบรมราชาภเษกท ทรงตั งพระราชสัตยาธษฐานจะทรงปกครองแผนดนโดยธรรม มาจวบจนปจจบันกาล พระราชจรยานวัตรของพระองคดาเนน ไปอยางสัปปรสชนผ  มพระธรรมของสมเดจพระสัมมาสัมพทธเจ าเปนกรอบและแนวทางการดาเนนชวต ทรงใชหลักธรรมทางพระพทธศาสนาเปนเคร องกากับการประพฤตพระองค ในฐานะพระประมขของรั ฐ และท สาคัญย งคอการทรงประยกตหลักธรรมในพระพทธศาสนามาใชในการพระราชทานพระบรมราโชวาทส ังสอน

และเตอนสตประชาชนชาวไทย จงไมเปนส งเกนเลยไปแตอยางใดหากจะกลาววา 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 293/307

 289

   บ    ท    ส

        ง   ท        า   ย

พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภมพลอดลยเดช ทรงฟ  นฟ

พระราชพธพชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ

 ในป พ.ศ. ๒๕๐๓ :จตรกรรมฝาผนังใน

พระอ โบสถพทธรัตนสถาน ในพระบรมมหาราชวัง

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 294/307

 290พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

พระมหากษัตรยไทยทกยคสมัยมบทบาทสาคัญตอการดารงอย ของพระพทธ- ศาสนาเถรวาทในประเทศไทย ตราบเทาท สถาบันพระมหากษัตรยยังคงดารงอย และองคพระมหากษัตรยยังทรงเปนผ  ร  และปฏบัตธรรม ทั งทรงนาศาสนธรรม  ในพระพทธศาสนามาเผยแผส ังสอนประชาชนชาวไทย รวมกับการทรงรับ  พระราชภาระในการอปถัมภบารงพระพทธศาสนาเถรวาทในวถทางอ นๆ แลวพระพทธศาสนาเถรวาทจะยงัคงดารงความร งเรองไพบลยอย  ในราชอาณาจักรไทย  ไปไดตราบนานเทานาน

 ในทายท สดของหนังสอ “พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา” น  ขอสรปท จะพงท งทายไว ณ ท น คอ ประเทศไทยเปนหน งใน “ประเทศอันควร”ท ดพรอมและเหมาะสมย งแกการประดษฐานและสบอายพระพทธศาสนาเถรวาท

แตอยางไรกด การท ประชากรไทยกวารอยละ ๙๐ เปนพทธศาสนกชนการมวัดกวา ๔๐,๐๐๐ วัดทั วประเทศ และการมพระสงฆกวา ๒๐๐,๐๐๐ รป ทั วราชอาณาจักรนั น อาจไมใชเคร องช วัดไดเสมอไปวาพระพทธศาสนาเถรวาท ในประเทศไทยมความร งเรองไพบลยสงสดในบรรดาประเทศท นับถอพระพทธ- ศาสนาเถรวาทเปนศาสนาประจารั ฐ แตพระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศไทยมความพเศษอันเปนขอไดเปรยบพระพทธศาสนาในประเทศเพ อนบานหรอ แมพระพทธศาสนาในศรลังกาอันเปนตนทาง ตรงท พระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศไทยนั นยังอย ภายใตอปถัมภของพระมหากษัตรย ซ งยังดารงสถานภาพพระประมขของรัฐ เปนขอไดเปรยบอันสามารถเทยบเคยงไดเสมอสถานะของพระพทธศาสนาในชมพทวปในยคท ยังมพทธกษัตรยทรงอานาจอย  พระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศไทยยังมสถานภาพเปนสถาบันหลักของบานเมองซ งสถานะอันพเศษเหลาน เปนหลักประกันอันดใหกับการดารงคงอย และการ สบอายของพระพทธศาสนาในประเทศไทย แตกระนั นกตาม ภายใตเง อนไข ความเปล ยนแปลงของสังคมไทยไปตามกระแสโลกาภวัตนท กระต  นใหประชากร ไทยยคใหมมความเปน “ปจเจกชน” ผ  นกถงประโยชนเฉพาะหนาในสวนตน มากข นทกขณะ และบอยครั งท ความเปนปจเจกชนน นาไปส การตั งคาถามตางๆตอสถานะของพระพทธศาสนา ความเท ยงแทของพระสัทธรรม และสถานะ ของพระสงฆ ในประเทศไทย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 295/307

 291

จงเปนส งท พงจับตามองตอไปในอนาคตวาประชากรไทยยคใหมจะพงเหนคณคาและสามารถธารงรักษาความเปนไทยภายใต “อารยธรรมพระพทธ-ศาสนา” ซ งพระมหากษัตรยและบรรพชนไทยทกยคสมัยมศรัทธาสรางสรรค

 ไวสบตอไปไดหรอไมและอยางไร เพราะพระสัทธรรมในพระพทธศาสนานั นถงอยางไรกมคณวเศษประการหน งในตัวอย แลว คอมความเท ยงแทเปน“อกาลโก” ท ยนยงคงอย ไดโดยไมจากัดกาล แมจะมความเปล ยนแปลงอย เสมอในสังคมไทย อันเกดจากความไมเท ยงของสรรพส งท ังหลายท เราไมอาจปฏเสธหรอหยดยั งไม ใหเกดข นได 

   บ    ท    ส

        ง   ท        า   ย

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 296/307

 292พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

บรรณานกรมจารกจารกหลักท  ๑ ศลาจารกพอขนรามคาแหงมหาราช พ.ศ. ๑๘๓๕ อักษรไทยส โขทัย จังหวัดส โขทัยจารกหลักท  ๒ ศลาจารกวัดศรชม พทธศตวรรษท  ๑๙ - ๒๐ อักษรไทยส โขทัย จังหวัดส โขทัยจารกหลักท  ๔ ศลาจารกวัดปามะมวง ภาษาเขมร พทธศักราช ๑๙๐๔ จารกหลักท  ๕ ศลาจารกวัดปามะมวง ภาษาไทย อักษรไทย จังหวัดส โขทัย

จารกหลักท  ๖ ศลาจารกวัดปามะมวง อักษรขอม ภาษามคธ จังหวัดส โขทัยจารกหลักท  ๗ จารกวัดปามะมวง อักษรไทย ภาษาไทย (ท  ๒) จังหวัดส โขทัยจารกหลักท  ๘ ศลาจารกวัดเขาสมนกฏ ภาษาไทยส โขทัย พ.ศ. ๑๙๑๒ จังหวัดส โขทัยจารกหลักท  ๑๑ ศลาจารกเขากบ เมองปากน าโพ พ.ศ. ๑๙๒๐ อักษรไทยส โขทัย จังหวัดนครสวรรคจารกหลักท  ๔๖ ศลาจารกวัดตาเถรขงหนัง อักษรไทยส โขทัย จังหวัดส โขทัยจารกหลักท  ๔๘ จารกลานทองวัดสองคบ พ.ศ. ๑๙๕๑ ภาษาไทย จังหวัดชัยนาทหลักท  ๔๙ ศลาจารกวัดสรศักด  พ.ศ. ๑๙๖๐ อักษรไทยส โขทัย จังหวัดส โขทัยจารกหลักท  ๖๒ ศลาจารกวัดพระยน จังหวัดลาพน พ.ศ. ๑๙๑๓ อักษรไทยส โขทัย จังหวัดลาพนจารกหลักท  ๗๖ ศลาจารกวัดเชยงม ัน พ.ศ. ๒๑๒๔ อักษรฝกขาม จังหวัดเชยงใหม จารกหลักท  ๙๓ ศลาจารกวัดอโสการาม พ.ศ. ๑๙๔๒ อักษรไทย ภาษาไทย จังหวัดส โขทัย

จารกหลักท  ๑๐๖ ศลาจารกวัดชางลอม อักษรไทย จังหวัดส โขทัยจารกหลักท  ๑๓๘ ศลาจารกฐานพระสมทรเจดย พ.ศ. ๒๓๗๑ อักษรไทยธนบร - รัตนโกสนทร จังหวัดสมทรปราการจารกหมายเลข ชม. ๑๓ ศลาจารกวัดตโปทาราม พ.ศ. ๒๐๓๕ อักษรฝกขาม จังหวัดเชยงใหมจารกหมายเลข ลพ. ๙ ศลาจารกกษัตรยราชวงศมังราย พ.ศ. ๑๙๕๔ อักษรฝกขาม จังหวัดพะเยาจารกหมายเลข ลพ. ๔๕ จารกแผนทองจ ังโก พระพทธรปคอระฆัง พระธาตหรภญไชย ดานทศเหนอ

เอกสารชั นตนกัณฐกา ศรอดม และคนอ นๆ (คณะบรรณาธการ). พระราชพงศาวดารกรงรัตนโกสนทร รัชกาลท  ๒ ฉบับเจาพระยาทพากรวงศ (ข า บนนาค) จากตนฉบับ 

ตัวเขยนของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาเทวะวงศวโรปการ พรอมคาอธบายเพ มเตม. กรงเทพฯ : สมาคมประวัตศาสตร ในพระราชปถัมภ สมเดจพระเทพรัตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร, ๒๕๕๓.

จอมเกลาเจาอย หัว, พระบาทสมเดจพระ. ประช มประกาศรัชกาลท  ๔ พ.ศ. ๒๔๐๘ - ๒๔๑๑. พระนคร : องคการคาของครสภา, ๒๕๐๔.ดารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. พระราชพงศาวดาร กรงรัตนโกสนทรรัชกาลท ๕. กรงเทพฯ : มลนธสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ 

และหมอมเจาจงจตรถนอม ดศกล พระธดา, ๒๕๓๙.ทพากรวงศ, เจาพระยา. พระราชพงศาวดาร กรงรัตนโกสนทร รัชกาลท  ๔ พ.ศ. ๒๓๙๔ - ๒๔๑๑ ฉะบับเจาพระยาทพากรวงศ. พระนคร : โรงพมพพระจันทร,

๒๔๗๗. พมพเปนท ระลกในงานพระราชทานเพลงศพ คณหญงธรรมสารเนต (อบ บนนาค) วันท  ๑๗ กมภาพันธ พ.ศ. ๒๔๗๗ ณ เมรวัดประยรวงศาวาส.ทพากรวงศามหาโกษาธบด, เจาพระยา. สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงชาระ. พระราชพงศาวดาร กรงรัตนโกสนทร รัชกาลท  ๑. พระนคร : โรงพมพ

พระจันทร, ๒๔๗๘. ทรงพระกรณาโปรดใหพมพ พระราชทานแจกในงานพระราชทานเพลงศพ พระเจาวรวงศเธอ กรมหม นอนวัตรจาตรนต ณ พระเมรวัดเทพศรนทราวาส, ๒๔๗๘.

ทพากรวงศมหาโกษาธบด, เจาพระยา. พระราชพงศาวดารกรงรัตนโกสนทร รัชกาลท  ๓. พมพคร ังท  ๖. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, ๒๕๓๘.ประช มพระราชปจฉา ภาคท  ๑ พระราชปจฉาครั งกรงศรอยธยา. พระนคร : โรงพมพ โสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๖๔.

ประช มพระราชปจฉา ภาคท  ๒ เปนพระราชปจฉาในรัชกาลท  ๑ (ตอนท  ๑). พระนคร : โรงพมพ โสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๖๓.ประช มพระราชปจฉา ภาคท  ๓ พระราชปจฉาในรัชกาลท  ๑ (ตอนท  ๒). พระนคร : โรงพมพ โสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๖๔.พนรัตน, สมเดจพระ. พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบับสมเดจพระพนรัตน. พระนคร : คลังวทยา, ๒๕๑๔.พระราชปจฉาในชั นกรงรัตนโกสนทรแตรัชกาลท  ๑ จนถงรัชกาลท  ๕ มทั งพระบรมราชาธบายเร องท เก ยวดวยพระศาสนา. พระนคร : โรงพมพ ไทย, ๒๔๕๔.รว สรอสสระนันท (บรรณาธการ). พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบับพันจันทน มาศ (เจ ม) และพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบับหลวงประเสร ฐ 

ค าใหการชาวกรงเกา, ค าใหการขนหลวงหาวัด. กรงเทพฯ : ศรปญญา, ๒๕๕๓.

วทยานพนธจราธร ชาตศร. เศรษฐกจสมัยธนบร. วทยานพนธอักษรศาสตรมหาบัณฑต (ประวัตศาสตร). บัณฑตวทยาลัย จฬาลงกรณมหาวทยาลัย, ๒๕๔๗.เทพรัตนราชสดา เจาฟามหาจักรสรนธร สยามบรมราชกมาร, สมเดจพระ. ทศบารมในพทธศาสนาเถรวาท. วทยานพนธอักษรศาสตรมหาบัณฑต (ภาษาบาล

สันสกฤต). บัณฑตวทยาลัย จฬาลงกรณมหาวทยาลัย, ๒๕๒๔.ธนเทพ ศรพัลลภ. สมเดจพระเจากรงธนบรกับพระราชกรณยกจในการฟ นฟพระพทธศาสนา. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบัณฑต (ประวัตศาสตร). บัณฑต

วทยาลัย มหาวทยาลัยรามคาแหง, ๒๕๕๔.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 297/307

 293

พระทศพล มาบัณฑตย. การสถาปนา “สมเดจพระราชาคณะ” ระหวาง พ.ศ. ๒๔๙๐ - ๒๕๓๒. วทยานพนธอักษรศาสตรมหาบัณฑต (ประวัตศาสตร). บัณฑตวทยาลัย จฬาลงกรณมหาวทยาลัย, ๒๕๕๓.

วรพร ภ พงศพันธ . กฎมณเทยรบาลในฐานะหลักฐานประวัตศาสตรไทยสมัยอยธยาถง พ.ศ. ๒๓๔๘. วทยานพนธอักษรศาสตรดษฎบัณฑต (ประวัตศาสตร).บัณฑตวทยาลัย จฬาลงกรณมหาวทยาลัย, ๒๕๔๙.

ว ไลพร วงศสรักษ. จตรกรรมเร องนรกภ มในสมดภาพไตรภ มฉบับกรงธนบร พทธศักราช ๒๓๑๙. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบัณฑต (ประวัตศาสตรศลปะ).บัณฑตวทยาลัย มหาวทยาลัยศลปากร, ๒๕๔๘.

สภาพรรณ ณ บางชาง. พทธศาสนาในสมัยสโขทัย. วทยานพนธอักษรศาสตรมหาบัณฑต (ภาษาบาลสันสกฤต). บัณฑตวทยาลัย จฬาลงกรณมหาวทยาลัย, ๒๕๑๘.อเนก มากอนันต. แนวคดเร องคตจักรพรรดราชของชนชั นน าไทย ตั งแต พ.ศ. ๒๑๗๒ - ๒๓๙๔. วทยานพนธอักษรศาสตรมหาบัณฑต (ประวัตศาสตร). บัณฑต

วทยาลัย จฬาลงกรณมหาวทยาลัย, ๒๕๕๐.

หนังสอภาษาไทยกรณา กศลาศัย. ภารตวทยา. พมพคร ังท  ๗. กรงเทพฯ : ศยาม, ๒๕๕๔.กองวรรณคดและประวัตศาสตร กรมศลปากร. วัดส าคัญกรงรัตนโกสนทร. กรงเทพฯ : [ม.ป.พ.], ๒๕๒๕.การสัมมนาเร อง ไตรภมพระรวง (๒๕๒๖ : กรงเทพฯ). ไตรภ มพระรวง : สรปผลการสั มมนา ณ หองประช มหอสมดแหงชาต ๑๙ - ๒๑ ธันวาคม ๒๕๒๖. 

จัดโดย กองวรรณคดและประวัตศาสตร และกองหอสมดแหงชาต กรมศลปากร; ปรงศร วัลล โภดม, ผกาวรรณ เดชเทวพร, พรรณกา นลณรงค,คณะบรรณาธการ. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, ๒๕๒๖.

ขจร สขพานช. อยธยาคด. กรงเทพฯ : องคการคาของครสภา, ๒๕๔๖. ไขมก อทยาวล. การศกษาขอมลประวัตศาสตรประเภทต านานประวัตศาสตรในประเทศไทย. ปตตาน : ปตตานการชาง, ๒๕๕๐.คณะกรรมการอานวยการจัดงานฉลองสรราชสมบัตครบ ๖๐ ป. สารานกรมพระราชกรณยกจคกฤทธ  ปราโมช, ม.ร.ว. พระพทธศาสนา. กรงเทพฯ : โรงพมพ “สยามร ัฐ”, ๒๕๒๐.คกฤทธ  ปราโมช, ม.ร.ว. (บรรณาธการ). ลักษณะไทย. กรงเทพฯ : ไทยวัฒนาพานช, ๒๕๒๕.คกฤทธ  ปราโมช, ม.ร.ว. สถาบันพระมหากษัตรย. กรงเทพฯ : ภาควชาประวัตศาสตร มหาวทยาลัยศรนครนทรว โรฒ ประสานมตร, ๒๕๒๓.คณากร วาณชยวรฬห. พลกประวัตศาสตรโลก ส ารวจสังคมมนษยจากอดตถงปจจบัน. แปลจาก Almanac of World History โดย แพทรเซย เอส. แดเนยลส 

และสตเวน จ. ไฮสลอป. เนช ันแนล จ โอกราฟฟก, ๒๕๔๙.จันทรฉาย ภัคอธคม. การศกษาวเคราะห ความชอบธรรมของระบอบสมบรณาญาสทธราชยในสมัยอยธยา : รายงานการวจัย. กรงเทพฯ : คณะมนษยศาสตร 

มหาวทยาลัยรามคาแหง, ๒๕๒๘.จันทรฉาย ภัคอธคม. การเสยกรงใน พ.ศ. 2310 : บทเรยนจากอดต. กรงเทพฯ : วทยาลัยการทัพบก สถาบันวชาการทหารบกช ันสง, ๒๕๓๒.จานงค ทองประเสร ฐ. ประวัตศาสตรพทธศาสนาในเอเชยอาคเนย. กรงเทพฯ : อภธรรมมลนธมหาธาตวทยาลัย, ๒๕๑๔.จลจอมเกลาเจาอย หัว, พระบาทสมเดจพระ. พระราชพธสบสองเดอน. พระนคร : กรมศลปากร, ๒๔๙๕.จลจอมเกลาเจาอย หัว, พระบาทสมเดจพระ. พระเข ยวแกว. [ม.ป.ท.] : โรงพมพอักษรศรสมต, ๒๔๗๓.จลจอมเกลาเจาอย หัว, พระบาทสมเดจพระ. พระธรรมเทศนาเฉล มพระเกยรตพระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัว. กรงเทพฯ : คณะกรรมการเฉลมพระเกยรต 

๒๐๐ ป พระบาทสมเดจพระน ังเกลาเจาอย หัว, ๒๕๓๐.ฉัตรสมาลย กบลสงห. ค  มอมัคคเทศก : พทธศาสนาและความเช อ. กรงเทพฯ : จารก, ๒๕๓๑.ฉัตรสมาลย กบลสงห. พระพทธศาสนาในรัชสมัยสมเดจพระเจากรงธนบร มหาราช. กรงเทพฯ : คณะศลปศาสตร มหาวทยาลัยธรรมศาสตร, ๒๕๒๗.ฉัตรสมาลย กบลสงห (บรรณาธการ). หลักพทธศาสนา : เถรวาท - มหายาน. กรงเทพฯ : มหาวทยาลัยธรรมศาสตร, ๒๕๒๔.เฉลมพล โสมอนทร. ประวัตศาสตรพระพทธศาสนาและการปกครองคณะสงฆไทย. กรงเทพฯ : สตรไพศาล, ๒๕๔๖.ชลธร ธรรมวรางกร และทรงวทย แกวศร (บรรณาธการ). ประวัตวัดเบญจมบพตรดสตวนาราม : วาดวยการสถาปนา กอสรางเพ  มเต ม ปฏสังขรณการพเศษ 

และการเก ยวของตางๆ. กรงเทพฯ : วัดเบญจมบพตรดสตวนาราม, ๒๕๔๓.ชาญวทย เกษตรศร (บรรณาธการ). อยธยา : ประวัตศาสตรและการเมอง. กรงเทพฯ : มลนธ โตโยตาประเทศไทย : มลนธ โครงการตาราสังคมศาสตรและมนษยศาสตร,

๒๕๔๒.ดารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. ต านานคณะสงฆ [ม.ป.ท.] : โรงพมพ โสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๖๖.ดารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. ต านานพระปรตร. พระนคร : โรงพมพ โสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๗๒.ดารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. ต านานพระพทธเจดย. กรงเทพฯ : กองทัพอากาศ, ๒๕๓๐.ดารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. ต านานพระพทธรปส าคัญ. พระนคร : ศลปาบรรณาคาร, ๒๔๙๖.ดารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. ต านานเร องสถานท ตาง ๆ ซ งพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอย หัวทรงสราง. พระนคร : โรงพมพ

 โสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๖๔.ดารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. ประช มพระนพนธเก ยวกับต านานทางพทธศาสนา. พระนคร : กรมศลปากร, ๒๕๑๔.

ทรงวทย แกวศร. พระไตรป ฎก : ประวัตและความส าคัญ. กรงเทพฯ : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลัย, ๒๕๓๕.ทนกร ทองเศวต. พระมหากษัตรยไทยกับพระพทธศาสนา. กรงเทพฯ : ยวพทธกสมาคมแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถัมภ, ๒๕๐๔.ธดา สาระยา. ประวัตศาสตรสโขทัย : พลังคน อ านาจผ บารมพระ. กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๔๓.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 298/307

 294พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ธดา สาระยา. ประวัตศาสตรอารยธรรมไทย. กรงเทพฯ : อมรนทรพร นต งแอนดพับลชช ง, ๒๕๔๙.ธดา สาระยา. อารยธรรม - วัฒนธรรม ในสังคมไทย. กรงเทพฯ : โครงการเผยแพรวชาการ คณะอักษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลัย, ๒๕๔๕.น. ณ ปากน า (นามแฝง). ความสั มพันธทางศลปะ. กรงเทพฯ : บรรณกจ, ๒๕๒๒.นายม (มหาดเลก). กลอนเพลงยาวสรรเสรญพระเกยรต พระบาทสมเดจพระนั งเกลาเจาอย หัว. กรงเทพฯ : คณะกรรมการเฉลมพระเกยรต ๒๐๐ ป พระบาท

สมเดจพระน ังเกลาเจาอย หัว, ๒๕๓๐.บญพา มลนทสต, จารวรรณ พรมวัง - ขาเพชร (บรรณาธการ). การศกษาวัฒนธรรมชนชาตไท. กรงเทพฯ : สานักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหงชาต, ๒๕๓๘.ประกจ ลัคนผจง (และคนอ นๆ). พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวกับสถาปตยกรรมไทย. กรงเทพฯ : คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลัยศลปากร, ๒๕๔๘.ประพจน อัศววรฬหการ. โพธสัตวจรรยา : มรรคาเพ อมหาชน. กรงเทพฯ : โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอักษรศาสตร จฬาฯ, ๒๕๔๖.ปรชา ชางขวัญยน. วกฤตพทธศาสนา. กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร, ๒๕๔๒.ปรชา ชางขวัญยน. ความคดทางการเมองในพระไตรป ฎก. กรงเทพฯ : สานักพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลัย, ๒๕๓๔.ปรชา ชางขวัญยน. ทรรศนะทางการเมองของพระพทธศาสนา. กรงเทพฯ : โครงการตารา คณะอักษรศาสตร จฬาฯ, ๒๕๔๐.ปรชา ชางขวัญยน. ธรรมรั ฐ - ธรรมราชา. กรงเทพฯ : โครงการตารา คณะอักษรศาสตร จฬาฯ, ๒๕๔๒.ปวัฒวงศ หตะเสว, พลโท (บรรณาธการ). พระมหากษัตรยไทยกับพระพทธศาสนา.กรงเทพฯ : คณะกรรมการดาเนนการจัดงานตามโครงการปฏบัตธรรม เทดพระเกยรต 

ป ๒๕๒๘, ๒๕๒๘.พระไกรศร กตตสร จันทรปญญา. ดวยพระบรมราชศรัทธา แหงองค มหาเจษฎาราชเจา. เชยงใหม : สทนการพมพ, ๒๕๒๔.พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช). สมณศักด  : ยศชาง ขนนางพระ. กรงเทพฯ : โรงพมพเล ยงเชยง, ๒๕๓๖.พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช). บทบาทของสถาบันพระพทธศาสนากับการจัดการศกษา. กรงเทพฯ : สานักงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, ๒๕๔๖.พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวในรอบ ๖๐ ปแหงการครองราชย. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, ๒๕๕๑.พระพรหมคณาภรณ (ประยทธ ปยต โต). กาลานกรมพระพทธศาสนาในอารยธรรมโลก. พมพคร ังท  ๖. นครปฐม : วัดญาณเวศกวัน, ๒๕๕๕.พระมหาสมเสยม แสนขัต. สยามวงศในลังกา : ประวัตศาสตรพระพทธศาสนา จากกรงศรอยธยา ส ลังกาทวป. กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๓๕.พระยาธรรมปรชา (แกว). ไตรภ มโลกวนจฉยกถา ฉบับท  ๒ (ไตรภ มฉบับหลวง). กรงเทพฯ : กรมศลปากร, ๒๕๒๐.พระสาสนโสภณ และ คกฤทธ  ปราโมช, ม.ร.ว. ค าบรรยายวชาพ นฐานอารยธรรมไทย เร อง พระพทธศาสนากับสังคมไทย. พระนคร : โรงพมพมหาวทยาลัย

ธรรมศาสตร, ๒๕๑๔.พระโสภณคณาภรณ (ระแบบ ฐตญาโณ). ประวัตศาสตรพระพทธศาสนา เล ม ๘ : พระพทธศาสนาในประเทศไทย ตอนท  ๑ (สมัยโบราณ - สมัยพระบาทสมเดจ

พระจอมเกลาเจาอย หัว). [ม.ป.ท.] : คณะกรรมการอานวยการจัดงานเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระเจาอย หัว, ๒๕๓๐.พระโสภณคณาภรณ (ระแบบ ฐตญาโณ). ประวัตศาสตรพระพทธศาสนา เล ม ๙ : พระพทธศาสนาในประเทศไทย ตอน ๒ (สมัยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอย หัว - สมัยปจจบัน). [ม.ป.ท.] : คณะกรรมการอานวยการจัดงานเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระเจาอย หัว, ๒๕๓๐.พพัฒน พสธารชาต. รั ฐกับศาสนา : บทความวาดวยอาณาจักร ศาสนจักร และเสร ภาพ. กรงเทพฯ : ศยาม, ๒๕๕๓.พรยะ ไกรฤกษ (บรรณาธการ). พระพทธปฏ มา อัตลักษณพทธศลปไทย. กรงเทพฯ : ธนาคารกรงเทพ จากัด (มหาชน), ๒๕๕๑.พทธทาสภกข. พทธประวัตจากพระโอษฐ. พมพคร ังท  ๑๖. กรงเทพฯ : สขภาพใจ, ๒๕๕๔.พทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช, พระบาทสมเดจพระ. กลอนเพลงยาวนราศ เร องรบพมาท ทาดนแดง. [ม.ป.ท.] : โรงพมพ โสภณพพรรฒธนากร, ๒๔๖๔.ภาควชาสังคมวทยา คณะสังคมศาสตร มหาวทยาลัยเชยงใหม. ต านานมลศาสนา ฉบับวัดปาแดง : ภาคปรวรรต ล าดับท  ๙. เชยงใหม : มหาวทยาลัยเชยงใหม,

๒๕๑๙.ภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา. กระแสพระราชด ารัสเก ยวกับพระราชนพนธ “พระมหาชนก”. กรงเทพฯ : บรษัทอมรนทรพร นต งแอนด

พับลชช ง จากัด, ๒๕๓๙.ภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา.ประมวลพระบรมราโชวาท ดานศาสนาและจรยธรรม.กรงเทพฯ : ชมรมศษยกรรมฐาน พทธสมาคมแหงประเทศ 

 ไทยฯ, ๒๕๓๙.ภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา. พระบรมราชานศาสน:  อันเน องมาแตพระบรมราโชวาทและพระราชด ารัสเก ยวกับศาสนาและจรยธรรม. 

กรงเทพฯ : อมรนทรพร นต งกร  พ, ๒๕๓๕.ภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา. พระบรมราโชวาทเทยบพระพทธศาสนส ภาษต และนานาภาษต. กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลัย, ๒๕๑๗.ภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา.พระบรมราโชวาทและพระราชด ารัส พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวภ มพลอดลยเดชมหาราช เก ยวกับศาสนา

ศลธรรมและจตใจ. กรงเทพฯ : สภายวพทธกสมาคมแหงชาตฯ : สมาคมสงเสรมเอกลักษณของชาต, ๒๕๓๙.ภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา. พระราชพธและพระราชกจในการทรงผนวช. กรงเทพฯ : [ม.ป.พ.], ๒๕๐๐.ภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา. พทธศาสนาปฏบัตอยางไร : พระบรมราโชวาท พระบาทสมเดจพระเจาอย หัวรัชกาลปจจบัน. กรงเทพฯ :

ชมรมพทธศาสน การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย, ๒๕๒๖.มงกฎเกลาเจาอย หัว, พระบาทสมเดจพระ. เทศนาเสอปา. กรงเทพฯ : บรรณกจ, ๒๕๒๑.ลักษณา จรจันทร. ตามรอยพระพทธเจา. พมพคร ังท  ๙. แพรวสานักพมพ, ๒๕๕๒.วทย วศทเวทย. พทธปรัชญา. [ม.ป.ท. : ม.ป.พ.], ๒๕๒๘.วนัย พงศศรเพยร (บรรณาธการ). พระพทธศาสนาและสถาบันสงฆกับสังคมไทย. กรงเทพฯ : สานักงานกองทนสนับสนนการวจัย, ๒๕๔๙.

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 299/307

 295

วษณ เครองาม. พระมหากษัตรยไทยกับพระพทธศาสนา  [เทปบันทกเสยง]. กรงเทพฯ : หอง ๒๐๒ อาคารจามจร ๔ คณะอักษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลัย,๒๕๔๕.

วระ สมบรณ. รั ฐธรรมในอดต. กรงเทพฯ : openbooks, ๒๕๕๑.ศรนตย บญทอง (บรรณาธการ). วัดพระราม ๙ กาญจนาภเษก. กรงเทพฯ : กองประชาสัมพันธ สานักงานคณะกรรมการพเศษเพ อประสานงานโครงการอันเน อง

มาจากพระราชดาร, ๒๕๔๖.ศรศักร วัลล โภดม. กฎหมายตราสามดวงกับความเช อของไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, ๒๕๔๕.ศรศักร วัลล โภดม. กรงศรอยธยาของเรา. กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๔๔.ศรศักร วัลล โภดม. ความหมายของพระบรมธาตในอารยธรรมสยามประเทศ. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, ๒๕๓๔.ศรศักร วัลล โภดม.  ผกับพทธ : ศาสนาและความเช อในสังคมดานซาย ดลยภาพทางจตวญญาณของชาวบานในล  มน  าหมัน. กรงเทพฯ : มลนธเลก - ประไพ

วรยะพันธ , ๒๕๕๐.ศรศักร วัลล โภดม. พัฒนาการทางสังคม - วัฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, ๒๕๕๔.ศรศักร วัลล โภดม. เมองโบราณในอาณาจักรสโขทัย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, ๒๕๕๒.ศรศักร วัลล โภดม. สยามประเทศ : ภ มหลังของประเทศไทย ตั งแตยคดกด าบรรพ จนถงสมัยกรงศรอยธยา ราชอาณาจักรสยาม. กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๓๔.ศักด ชัย สายสงห. งานชาง สมัยพระนั งเกลาฯ. กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๕๑.ศักด ชัย สายสงห. พทธปฏ มา : งานชางพลังแหงศรัทธา. กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๕๔.ศลปากร, กรม. สมดภาพไตรภ ม ฉบับกรงศรอยธยา - ฉบับกรงธนบร. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, ๒๕๔๒.สมภพ จันทรประภา. พระราชศรัทธา. พระนคร : สโมสรไลออนส ในประเทศไทย, ๒๕๑๗.สมมตอมรพันธ, พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระ. ประกาศการพระราชพธ. พระนคร : องคการคาของครสภา, ๒๕๐๘.สมดภาพไตรภ มพระรวง เลาเร องภ มทั ง ๓ อันเปนท อย ของสัตวโลก พระราชนพนธของพญาลไท. กรงเทพฯ : ธรรมสภา, ๒๕๕๔.สันต เลกสขม. ประวัตศาสตรศลปะไทย (ฉบับยอ) : การเร  มตนและการสบเน องงานชางในศาสนา. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, ๒๔๕๔.สายชล สัตยานรักษ. พทธศาสนากับแนวคดทางการเมองในรัชสมัยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก (พ.ศ. ๒๓๒๕ - ๒๓๕๒). กรงเทพฯ : มตชน,

๒๕๔๖.สรวัฒน คาวันสา. อทธพลวัฒนธรรมอนเดยในเอเชยอาคเนย (เนนประเทศไทย). กรงเทพฯ : อักษรเจรญทัศน, ๒๕๒๗.สนทร ณ รังส. พทธปรัชญาจากพระไตรป ฎก. กรงเทพฯ : สานักพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลัย, ๒๕๓๔.สนทร ณ รังส. พทธปรัชญาเถรวาท. กรงเทพฯ : ภาควชาปรัชญา คณะอักษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลัย, ๒๕๒๘.สเนตร ชตนธรานนท. การบรรยายทางวชาการ เร อง ธรรมรั ฐ - ธรรมราชา. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลัย, ๒๕๔๓.สภาพรรณ ณ บางชาง. ขนบธรรมเนยมประเพณ : ความเช อและแนวการปฏบัตในสมัยสโขทัยถงสมัยอยธยาตอนกลาง. กรงเทพฯ : สถาบันไทยศกษา : โครงการ 

เผยแพรผลงานวจัย ฝายวจัย จฬาฯ, ๒๕๓๕.สภาพรรณ ณ บางชาง. พทธธรรมท เปนรากฐานสังคมไทยกอนสมัยสโขทัยถงกอนเปล ยนแปลงการปกครอง. กรงเทพฯ : สถาบันไทยศกษา : โครงการเผยแพร 

ผลงานวจัย ฝายวจัย จฬาฯ, ๒๕๓๕.สภัทรดศ ดศกล. ศาสตราจารย หมอมเจา. ประวัตศาสตรเอเชยอาคเนยถง พ.ศ. ๒๐๐๐. กรงเทพฯ : สามลดา, ๒๕๕๓.สภัทรดศ ดศกล, หมอมเจา. ประวัตศาสตรศลปะประเทศใกลเคยง : อนเดย, ลังกา, ชวา, จาม, ขอม, พมา, ลาว. พมพคร ังท  ๓. กรงเทพฯ : มตชน, ๒๕๔๓.สรพล ดารหกล. เจดยชางลอมกับประวัตศาสตรบานเมองและพระพทธศาสนาลังกาวงศในประเทศไทย. กรงเทพฯ : สานักพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลัย,

๒๕๕๔.เสท อน ศภโสภณ. พระพทธศาสนากับพระมหากษัตรยไทย. พระนคร : คลังวทยา, ๒๕๐๕.

หนังสอภาษาอังกฤษ Prapod Assavavirulhakarn. The ascendancy of Theravada Buddhism in Southeast Asia. Chiang Mai : Silkworm, c 2010.Prapod Assavavirulhakarn. Buddhism and the Crystalization of Thai Intellect and Intellectuals. Kandy : The International Centre for

Ethnic Studies, 1994.Moore, Elizabeth H. Ancient capitals of Thailand. Bangkok : Asia Books, c 1996.Regan, Paula. India the ultimate sights, places, and Experiences. UK : Dorling Kindersley Limited, 2008

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 300/307

 296พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

หนังสอเลมน เปนงานท ผมภมใจ เพราะเปนผลงานท เกดจากน าใจและ ความพยายามอันแรงกลาของทมงาน ท จะทาหนังสอท มคณคาใหกับสาธารณชนความอตสาหะ ความอดทน และความทมเทของทานเหลาน  สามารถฟนฝา อปสรรคตางๆ ซ งเกดข นระหวางการจัดทาหนังสอ เฉกเชนเดยวกับชวตมนษย จนงานน สาเรจลลวงไปไดดวยดและมคณภาพ

บคคลแรกท ผมตองขอบคณคอ คณเมตตา อทกะพันธ  ประธานกรรมการ บรหาร บรษัทอมรนทรพร นต งแอนดพับลชช ง จากัด (มหาชน) ซ งชวยผมทางานน  ดวยใจและศรัทธา อยางท ผมเองม ไดคาดคดหรอหวังมากอนวาทานจะลงมอเอง  ในรายละเอยดทกขั นตอน นับตั งแตการจัดหาผเขยน ผทางาน เน อหาสาระ

และผลักดันใหหนังสอเลมน สาเรจลงไดในระยะเวลาอันส ันเพยง ๑ เดอนเพ อเร มการพมพ

ทานท สองซ งผมขอบคณม ไดย งหยอนกวากันคอ อาจารยดนาร บญธรรมแหงภาควชาประวัตศาสตร คณะอักษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลัยซ งทมเทเวลาและความรความสามารถของทานในการเรยบเรยงและรอยกรอง ประวัตศาสตร ซ งมหลักฐานอางองไดทกประการ ในเชงอรรถอันงดงาม เหมาะสม กับเน อหาโดยแท ผมขอขอบคณคณอาสา สารสน ราชเลขาธการ คณกฤษณ กาญจนกญชร รองราชเลขาธการ และคณปรชา สงกตตสนทร ผ  ชวยราชเลขาธการท  ได ใหความรวมมออยางดย งกับผมและคณะทางานทกคน

สารขอบคณ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 301/307

 297

เพ อความสวยงามและเพ มคณคาใหกับหนังสอ “พระมหากษัตรยไทยกับพระพทธศาสนา” ผมขอขอบคณศลปนทกทานท  ไดวาดภาพหรอมอบภาพวาด เก ยวกับพระพทธศาสนา ใหลงพมพเปนภาพประกอบสาหรับหนังสอ

ผมขอขอบคณย งสาหรับองค กรต างๆ ท ใหการสนับสนนและทาให  หนังสอเลมน ออกส สาธารณชนไดอย างกวางขวางได สาเรจ และขอบคณ ผทรงคณวฒหลายทาน ตามนามปรากฏทายหนังสอน  ในการระดมความคดและใหคาแนะนาท เปนประโยชน เพ อเพ มคณภาพและคณคาของหนังสอตลอดจนขอบคณทกทานท มสวนตอความสาเรจของหนังสอ ท มไดเอยนามไว ณ ท น ดวย

สดทายน  คณประโยชนอันใดท บังเกดตอสาธารณชน ทั งดานองคความร   หรอความตระหนักถงคณคาอันเปรยบปานมไดของพระราชกรณยกจของ  พระมหากษัตรยไทยทกพระองค ในการธารงไวซ งสันตและประโยชนสขของ  ประชาชนไทยตามพระพทธวจนะ จะสงผลใหบคคลทั งหลายเหลานั นรวมมอ รวมใจปรองดองกัน ในการจรรโลงรักษา ทะนบารงสถาบันทั งสองใหเจรญอย ค ประเทศไทยอยางย ังยนและมั นคงตลอดไป

(อานวย วรวรรณ)เมษายน ๒๕๕๕ 

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 302/307

 298พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ขอขอบคณ พลตร หมอมราชวงศศภวัฒย เกษมศร คณเมตตา อทกะพันธ ดร. ดนาร บญธรรม คณโชตวชช สวงศคณพรพมล กาญจนลักษณ 

จตรกรผ  วาดภาพและมอบภาพวาดสาหรับประกอบในหนังสอ

คณถวัลย ดัชน คณปรชา เถาทองคณกมล ทัศนาญชล คณพษณ ศภนมตรคณปญญา วจนธนสาร คณเฉลมชัย โฆษตพพัฒน 

ผ   ใหคาแนะนา

คณอานันท ปนยารชน ดร. จราย อศรางกร ณ อยธยา

คณอาสา สารสน คณกฤษณ กาญจนกญชรดร. วชต สรพงษชัย คณจตรพัฒน ไกรฤกษคณดาหร ดารกานนท ดร. พนัส สมะเสถยรคณโพธพงษ ล าซา คณวทย รายนานนทศาสตราจารย (พเศษ) ทองตอ กลวยไม ณ อยธยา ดร. ณรงคชัย อัครเศรณดร. บรรณจบ บรรณรจ ศาสตราจารยอภนันท โปษยานนทคณอัครวัฒน โอสถานเคราะห คณปยาวันทน ประยกตศลป

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 303/307

 299

ผ  สนับสนนหลักในการพมพเผยแพรเปนวทยาทาน

สานักงานทรัพยสนสวนพระมหากษัตรย 

ธนาคารไทยพาณชย จากัด (มหาชน)ธนาคารกรงเทพ จากัด (มหาชน)ธนาคารกรงไทย จากัด (มหาชน)บรษัท ปนซเมนต ไทย จากัด (มหาชน)บรษัท สหยเน ยน จากัด (มหาชน)บรษัท เมองไทยประกันชวต จากัดบรษัท เอเซยเสรมกจลสซ ง จากัด (มหาชน)

บรษัท ทอสกานาวัลเล จากัดบรษัท โนเบล ดเวลลอปเมนท จากัด (มหาชน)ตลาดหลักทรัพยแหงประเทศไทยบรษัท บางกอกเอนเตอรเทนเมนต จากัดดร. สขม นวพันธคณวชัย ศรประเสร ฐ

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 304/307

พระมหากษัตรย ไทยกับพระพทธศาสนา

ผรเรม ดร. อ�นวย วรวรรณ 

เลขมาตรฐานสากลประจาหนังสอ 978-974-365-188-5

พมพครังท ๑พฤษภ�คม ๒๕๕๕ จ�นวน ๙๒,๐๐๐ เลม

บรรณาธการ 

ดร. อ�นวย วรวรรณ

ผใหคาและเรยบเรยง 

ดร. ดน�ร บญธรรมคณะบรรณาธการ ภัทร�วรรณ พลทวเกยรต โชตวชช สวงศสมรรถ เรองณรงค พรเพญ บ�รงสนณัชช� พัฒนะนกจ ส�วตร ตรเพชรนธม� มกด�มณ อนสร� สังขทองเย�วลักษณ ทองพนแกว ม�นพันธ บญประเสรฐ

ภาพประกอบ

ส�นักพพธภัณฑสถ�นแหงช�ต ส�นักโบร�ณคด กรมศลป�กรส�นักหอสมดแหงช�ต โชตวชช สวงศสภัทร� ศรทองค� ชัยชนะ จ�รวรรณ�กรสรพล พวงศร จเร รัตนนนัทเดชศักยะ บญเสมอ ถนอมพงศ ชัยชนะนรนทร มหัตธน

ออกแบบและจัดทารปเลมฝ�ย Amarin Publishing Servicesบรษัทอมรนทรพรนตงแอนดพับลชชง จ�กัด (มห�ชน)๖๕/๑๖ ถนนชัยพฤกษ (บรมร�ชชนน) เขตตลงชัน กรงเทพฯ ๑๐๑๗๐ โทรศัพท ๐-๒๔๒๒-๙๐๐๐ ตอ ๑๒๐๐, ๑๒๑๓ โทรส�ร ๐-๒๔๒๒-๙๐๙๑

แยกสและพมพทส�ยธรกจโรงพมพ บรษัทอมรนทรพรนตงแอนดพบัลชชง จ�กัด (มห�ชน)๖๕/๑๖ ถนนชัยพฤกษ (บรมร�ชชนน) เขตตลงชัน กรงเทพฯ ๑๐๑๗๐ โทรศัพท ๐-๒๔๒๒-๙๐๐๐, ๐-๒๘๘๒-๑๐๑๐ โทรส�ร ๐-๒๔๓๓-๒๗๔๒, ๐-๒๔๓๔-๑๓๘๕

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 305/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 306/307

7/21/2019 Thai Kings and Buddhism

http://slidepdf.com/reader/full/thai-kings-and-buddhism 307/307