5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 1/94
ESDi
escolasuperior de disseny
sabadell
URL
r,
,/
\I
teoria i historia del disseny III
prof., pilar benet.
Curs 06-07
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 2/94
J_,-\j at a : , u r : ..., :::; ,r _ . \Ja : - __ - _K _ _ t - - , . _ z--\_ _. __
FOROALFAUn media para la reflexi6n y la
polernlca alrededar del dlsefio
Milton Glaser
Lo que un disefiador debeserDiscurso pronunciado en el encuentro
"Leyendas del Dlsefio'' organizado por la AlGA
(American Institute of Graphic Arts) en Octubre
de 2004.
eagr a 1ne L.
Tantas leyendas, tan poco tiempo. Rick Grefe me ha pedido que me refiera
brevemente al valor de la continuidad en nuestra profcslon. Por supuesto podrla
comenzar reflrlendome a la historia corta del disefio, qulza empezando con Peter
Behrens, a qulen se Ie atribuye la invenclon de los programas de identidad y la
coordinaci6n de activ.idades de disefio grafico y diserio industrial. 0 podrfa
considerar el inicio de nuestra hlstoria con las primeras pinturas rupestres.,
Prefiero la visi6n mas amplla, que relaciona a nuestra actividad con las
necesidades fundamentales de la especie humana: una especie cuya
caracterfstica distintiva es hacer las cosas con un proposlto; 1 0 que resulta ser la
descrtpcion justa de 10 que hacemos los diseriadores.
Toda grandiosidad y orgullo que pueda crear esta descripci6n c6smica de nuestra
actividad, sera borrada rapidarnente al descubrir que en una clase tfpica de disefio,
solo el 30% de los estudiantes tendra alguna idea de qulen es Paul Rand, y no
podra identiJicar a Eric Nitsche 0a Lester 8eall; sin mencionar a Joseph Hoffman,
Edward Penfield oGustav Jensen. Casualmente, Jensen fue mentor de Paul Rand
y, fuera de Cassandre, probablemente el disefiador al que mas admiraba; pero no
me sorprenderfa demasiado sf la rnayorfa de los que estan aquf esta noche no
hubieran sabido [arnas de e . 1 -hasta aquf el tema de nuestra propia historia.
8iempre cref que hay una diferencia psicotoqlca y etica entre los que hacen cosas
y los que controlanlas cosas. Si crear formas es intrfnseco al ser humano y tiene
un beneficio social, entonces podemos pensar en 1 0 "buena" que tiene el buen
dlseno, mas que en un sentido estiifstico. Vincular be.IJezacon proposito puede
crear una sensaci6n de acuerdo comunitario que ayude a reducir el sentido de
desorden e incoherencia que produce la vida.
EI disefio involucrado con la moda y el marketing tiene muy poco interes en
conocer y comprender nuestra historia. Analizar 1 0 que ha sucedido en los ultlrnos
http://www ..foroalfa.com/ A. php/Lo _que_un _ disenador _debe.:.._ser/S3 1.9/03/2007
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 3/94
Lo que un disenador debe ser - Milton Glaser - - - F.O R 0 A L F A - - - Pagina 2 de 2
veinte afios parece proveer suficiente informacion para cubrir los requerimientos
profesionales. Pero si nuestro campo aspira a se(significativo y merecedor de
respeto, debe ir mas alia. de las ventas. Ser una leyenda es un reconocimiento
diffcil de ganar y tristemente effmero, perc ser parte del deseo humano de hacer
casas utiles y hermasas nos vincula con una historia gloriosa.
Hace dos semanas tuve un dolor fuerte de mufieca. Fui a ver a un doctor
especialista en manos que me dijo que prabablemente tenia un ataque de
"gota" ("gouty" en ingJes).,que no es 1 0 mismo que "Gaudi", el gran disefiador y
arquitecto Barcelones. Me refiero a la gota de aquellos gravados del siglo XVIII de
hombres ricos y gordos con sus grandes dedos de los pies hinchados. Mi mufteca
ya esta bien, pero mientras estaba en el consultorio del doctor vi un documento en
la pared Ilamado "Lo que un cirujano debe ser", escrito en el siglo XIV. Camble una
o dos palabras pera parece un buen consejo para nuestra proteslon:
La que un disefiador debe ser
Que el disefiador sea firme en todas las cosas seguras, y temeroso
en las casas peligrosas; que evite toda practlca y tratamiento no
confiable. Debe ser amable con el ci.iente, considerado can sus
asociados, cauteloso en sus pronostlcos. Que sea modesto, digno,
educado, compasivo y piadoso; ni codicioso ni extorsivo con eldinero; pero par otro lado que su rernuneraclon sea acorde a su
traba]o, a los medias del cliente, a la caJidad del caso ya su propia
dignidad. ' , .
Publicado el 05/03/2007
Los artlculos publicados no expresan [a opinion de FOROALFA sino la de sus
autores. Los editores no asumen responsabilidad alguna par su contenido y/o
autorla. Se permite la reproducclon total 0 parcial del material, siempre que se cite
claramente el nombre de la fuente (FOROALFA), el nombre del autor, el titulo del
articulo y la URL (http://www.foroalfa.com). tanto en medios impresos como en
medias digitales. EI texto no debera lIevar el signa © (Copyright).
http://www.foroalfa.com/A.phplLo ~que_un _disenador _debe _ser/83 191Q3/2007
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 4/94
Entre la .logica industnal y la responsabrucrad .soctal - r-ncotarvtoreui - - .:;.' V _[\._V A. L .L 1>. - - -
F'OROA,LFAUn media para la reflexi6n y la
polernlca alrededor del diseno
Nicola Morelli
En funci6n de los cambios en el nuevo escenario global, se
hace necesari6 establecer una nueva agenda para el diserio
industrial.
Entre la 16gica industrial y laresponsabilidad social
En 1972Victor Papanek propuso una nueva agenda para el diseno poniendo el foco en las
responsabilidades de los disenadores hacia el entorno y las necesidades sociales. Papanek se
referia a la necesidad de un uso responsable de los recursos ambientales, y a un mejor balance
entre las regiones desarrolladas y las menos desarrolladas del mundo 0, incluso en los paises
centrales, entre los diferentes grupos de la sociedad moderna. Eillamado de Papanek al diseno
responsable estaba basado en una clara oposicion al punto de vista mas cornun y tradicional (el
diserio orientado al mercado), en el que las habilidades de los diseriadores, su conocimlento
tecnico, cultura, valores y metodologias estan orientados a producir beneficios para las empresas
que operan en el mercado. Esa practlca del diserio. sequn Papanek, no esta contemplando las
necesidades mencionadas y esta trayendo problemas ambientales y desigualdad social.
EI punto e vista de Papanek fue abiertamente criticado y desestimado por la mayoria de los
diseriadcres que entendian su rol social como complementario de estrategias de negocio; esos
dlseriadores eran muy criticos hacia cualquier iniciativa de diseno que no estuviera basada en el
enfoque tradicional conducido por el mercado.
Muchas propuestas de diserio recientes surgen como una reaccion a la creciente conciencia de la.
implicancias del tema de la sustentabilidad de los sistemas de producci6n y consumo. Varios
estudios cientificos han enfatizado la necesidad de un carnbio radical del modelo dominante de
desarrollo, en la mayoria de los paises industrializados. La sustentabilidad requiere un corteorastico en el uso de recursos y una revision de los patrones de consumo en los paises
desarrollados y en vias de desarrollo.
En los ultirnos arios el crecimiento de algunos gigantes dormidos de la economia, como China,
focaliz6 el debate sobre la globalizacion en cuestiones mas tangibles (Ia reublcacion de
actividades laborales y el surgimiento de inequidades sociales evidentes), que no estan 5610
relacionadas con ciertas areas geograficas del mundo; incluso en los paises occidentales el alto
nivel de desempleo esta aumentando la brecha entre clases sociales y generando nuevas 0 masserios problemas sociales.
http://www.foroalfa.com/A .php/Entre _la_10gica_industrial_y _la_responsabilidad _social172 29/1/200
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 5/94
ntre la l6gica industrial y la responsabilidad social - Nicola Morelli - - - FOR () A L F A - - - r'agina L ce :>
Los riesgos sugeridos por las interpretadones mas pesimistas del lJamado de atenci6n de
Papanek parecen volverse realidad. Ya es tiempo de que el dlserto, junto a otras disciplinas, tome
conciencia de 10crltico del problema para la propia profesi6n.
Virando la perspectiva de la accion del diserio hacia estos problemas, me gustarla poner entasis
en algunos elementos de cambio interesantes que podrian lIevar hacia escenarios menos
pesimistas. La produccion industrial dominante esta yenda hacia modelos agresivos de
qlobalizacion, pero Jasestrategias operativas de las empresas multinacionales suelen ser forzadas
a prestar atencion al contexto local. La ventaja competitiva de estas empresas consiste en generar
innovaclon a nivel local y para los individuos. Este cambio de perspectiva da lugar a nuevas
oportunidades para los dlseriadores de jugar un rol central en procesos de innovacion con
implicancias sociales relevantes. Veamos como operan los cambios en curso hacia nuevos
modelos.
Modelos de mercado y equidad social
Los mercados y la produccion se estan globalizando, pero a nivellocal estan surgiendo nuevos
problemas. En occidente, por ejemplo, la reubicaci6n de puestos de trabajo esta creando
desempleo masivo; pero al mismo tiempo un flujo inmigratorio importante esta cambiando el
mercado laboral y los patrones socio-culturales. EI desempleo esta erosionando las bases
econornicas de los sistemas de seguridad social, tambien desafiados por el envejecimiento de la
poblacion y el surgimiento de nuevos patrones culturales. La nueva sttuacion esta generando unanueva demanda de soluciones de alto valor social y cultural. Esta es una oportunidad que la
produccion globalizada dominante a menudo no es capaz de aprovechar.• • . 11 • . _
En sociologia, donde estos temas estan claros desde hace largo tiempo, la distinclon sugerida por
Papanek, entre intervenciones basadas en el mercado y basadas en procesos sociales, se ha
evaporado. Las iniciativas conducidas par el mercado se estan expandiendo progresivamente para
cubrir servicios sociales, ocupando un espacio que la intervenclon publica va dejando libre. Sin
embargo, el criterio de calidad en el que se basan las iniciativas del mercado, no siempre se ajustaa los criterios de relacionados con la calidad social. La pregunta que surge aqul es: l,hasta que
punta este tipo de enfoque puede generar. servicios sociales de alta calidad?
EI enfoque tradicional del mercado se basa en la idea de aliviar a la gente de muchas tareas de la
vida diaria. Las tareas que en el pasado podlamos resolver nosotros mismos 0dentro de nuestras
families y redes sociales, ahora son canalizadas por alga (un producto) 0 alguien (un servicio).
Esta logica "aliviadora" da lugar a una progresiva pasividad de los consumidores. Por ejemplo:
dado el problema (Iavar ropa en lugar de buscar novio) se ofrece una soluclon a un precio,
liberando asi a los consumidores de un trabajo fisico. En esta logica los clientes representan
problemas expresados en forma de conjuntos de necesidades. No se necesita de su compromiso
para la definicion de soluciones, se necesita muy poco de su participacion. se necesita muy pocas
de sus habilidades. Esta loqica, aunque confortable, es muy cara, no s610porque requiere
transacdones monetarias, sino porque compromete a futuro la capacidad de los consumidores
para encontrar sus propias soluciones a los problemas de todos los dias. Lo que los consumidores
ahorran hoy en esfuerzo flsico, 1 0 paqaran en Ie futuro en terrnlnos de habilidades y conocimientos
perdidos. La gente necesltara mas y mas servicios y productos para encontrar soluciones que bien
podria encontrar por si misma. Para cambiar a una nueva logica se requiere un nuevo
acercamiento a los problemas sociales que de prioridad a las capacidades sociales e individuales.
http://www .foroalfa.comf A.phplEntre _la_10gica_industrial _y_la_responsabilidad _social/?2 29/1/2007
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 6/94
Entre Ia16gica industrial y la responsabilidad social-- Nicola Morelli _- ': '-_F 0 K U A Ll'A - - - rUi5,ll.l.a... J \,...v ..J
Reviviendo a Papanek
EI debate abierto por Papanek puede ser reabierto explorando la posible convergencia entre las
logicas industriales y las instancias sociales. Semejantes convergencias son mas evidentes si
ponemos el foco en dos puntas:
"::'-Iaemergencia de las nuevas condiciones contextuales en la producci6n industrial y las empresas,
y
..;:,.a posible utilizacion de la 16gica industrial para la soluci6n de problemas sociales (Por ejemplo: la
lndustrlalizacion de soluciones socialmente responsables).
EI primer punto reubica la actividad del diserio en un nuevo contexto industrial, en el que el exito
de las industrias multinacionales esta vincuJado con su capacidad de resolver problemas locales.
EI segundo ternaesta relacionado con la capacidad de los disenadores de contribuir a problemas
locales usando modelos adecuadamente adaptados y criterios tornados de la producci6n
industrial.
El disefio en un nuevo contexto industrial
Aunque muchos de los autores inspirados en Papanek proponen un cambio de paradigma, no se
suele discutir el punto nodal que soportarfa ese cambio: el vinculo entre los disenadores y la
industria.
Cuando se habla de ese vinculo, implicitamente se hace referencia a clientes de servicios de
dlserio, gene-ralmente fabricantes. Si miramos mas alia de este tipo de vinculo, notaremos que el
rol social y econorruco de las empresas esta atravesando un cambio radical. La misma
infraestructura tecnol6gica avanzada que permite la reubicaci6n y administraci6n de actividades d(
manufactura, hace mas y mas compleja la oferta de las empresas. De hecho, la globalizaci6n se
ajusta a la fragmentaci6n en segmentos de mercado, para poder responder a patrones de
demanda muy soflstlcados. en ocasiones muy locales y personalizados.
Las soluciones.locales y contextuales 5010son posibles si las empresas multinacionales se
convierten en parte activa en las redes locales de actores (instituciones, empresas y consumidore
finales). Los negocios globales se enfrentan al desafio de desarrollar capacidad para diferenciar I~
oferta final (no solo el producto) mas alia de la personallzaolon mas iva, hacia la definici6n de
segmentos individuales. Estos fen6menos son senales de un cambio hacia una concepci6n
diferente del rol social de las empresas. Un primer cambio relevante va de la provisi6n de
productos a la organizaci6n 0 asistencia de redes sociaJes de beneficiarios. Un segundo carnbio \J
de la provisi6n de soluciones Ilmitadas (productos) que alivian a la gente en sus propias tareas y
responsabilidades, a la provisi6n de plataformas semi-terminadas que incluyan productos y
servicios que les perrnitiran crear valor de acuerdo sus necesidades indivlduales;' En otras
palabras, las empresas se estan convirtiendo en "'organizadoras de creacion de valor", carnblande
su rol protag6nico en el sistema productive por el de co-productoras de valor.
La revisi6n del vinculo entre dlsefiador y cliente esta por 10tanto basada en dos temas centrales:
1. Los disenadores con los que la industria esta dialogando tienen un rol social diferente, que no se
limita a la producci6n de productos sino que se extiende a la definici6n de soluciones.
htlp:llwww.foroalfa.com/A.php/Elltre_la_logica_industrialy_la_responsabilidad_socialI72 29/1/20'
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 7/94
~ntrela logica industrial y la responsabilidad social - Nicola Morelli· - - - FOR 0 A L F A - - - Pagina 4 de ~
2. Los diseriadores deberian tener en cuenta nuevos referentes para sus actividades: instituciones
locales, proveedores de servicios, asociaciones y grupos locales e incluso individuos.
Asuntos sociales y 16gicas industriales
EI segundo punto relevante de la nueva agenda del diseno tiene que ver con la forma en que los
diseriadores pueden contribuir a nuevas soluciones. Los problemas sociales mas evidentes se
caracterizan generalmente por un sentido de urgencia y condiciones criticas. Habitualmente
surgen en zonas no cubiertas por polfticas del mercado ya menudo la intervenci6n publica
tampoco provee soluciones valldas a esos problemas. En este contexte parece un poco diflcil
hablar de diseno industrial, especialmente cuando la actividad del diserio esta encuadrada en el
contexto industrial tradicional.
Sin embargo, la cultura industrial ha generado un "paradigma operativo'" para intervenir en
procesos de producci6n y consumo dentro del paradigma preductivo tradicional. Esta cultura
puede proveer algunos puntas de vista interesantes sabre c6mo producir solucianes solidas y
sustentables. Por ejemplo: soluciones que no 5610resuelvan necesidades individuales sino
tambien den a los individuos y otros acto res sociales (proveedores de servicios, instituciones) el
poder de generar nueva calidad social.
Como se mencion6 antes, la soluci6n a problemas que no puede resolver la producci6n global,
debe ser resuelta movilizando el conocimiento y las habilidades de los individuos. Se pueden darvarios ejemplos en los que la actitud creativa de las comunidades locales ha dado lugar a
soluciones innovadoras." Aunque esas soluciones tengan lugar en sus contextos geograficos y
culturales, la disciplina del diserio pod ria ayudar prcduciendoIndicaciones sobre estructuras
organizacionales, productos y servicios para aplicar en otros contextos para resolver tipos de
necesidades similares.
Bacia una conclusi6n
EI desarrollo de la propuesta de Papanek a la luz del escenario presente, sugiere un cambio epico
que es similar al cambio del artesanado a la producci6n industrial. Aunque el trabajo del artesano
era el resultado de un saber implfcito y una secuencia de acciones y eventos que no se ponian por
escrito, todo aquello estaba muy claro en su mente. En la industrtattzacion, el proceso de diseno
que consistfa en desensamblar el proceso productivo en sus componentes simples, para que
pudiera ser re-ensamblado en un nuevo sistema productive. La producci6n del artesano se basaba
en saberes implicitos, mientras que el diseno industrial hizo ese conocimiento explicito y
c!aramente transmisible a 1 0 largo del tlernpo y el espacio. Por 1 0 tanto, los fabricantes industrialeseran capaces de crear economia de escala, optirnlzacion de recursos y claras divisiones de tareas.
Un proceso similar de industrializaci6n, aplicado a complejos sistemas de interacciones a nivel
local, podria captar y transformar parte del conocimiento existente, para activarlo en una
plataforma capaz de proveer un conjunto de soluciones sistemicas que respondan a necesidades
individuales.
Esas plataformas serlan estructuras modulares con competencias y roles especificos para los
diferentes actores y qrganizaciones. En esa base, las diferentes combinaciones posibles
permitirian a cada actor generar una economia de alcance."
http://www.foroalfa.com!A. php/Entre _la_10 gica_industrial _y _la_responsabilidad_ social172 29/1/2007
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 8/94
Entre 18.logica industrial y la responsabilidad social - Nicola Morelli - --_F UK U A L 1 < A._ - - _ ragHi:l JUC_;
Mi aporte Ilega hasta aqul, frente a un nuevo punto de inicio para la exploraci6n de un paisaje de
oportunidades y tareas que la nueva perspectiva ofrece a la disciplina del disefio.
1. Esta condici6n probablemente contradiga la idea.de Margolin (Margolin & Margolin, 2002) de que "mientras las
necesidades diseno mundiales son evidentes, reinventar la profesi6n del disefio no 10 es". Cuando los patrones de
la demanda lIeguen a los grupos de individuos en los hechos, la necesidad de diserio mundial sera menosevidente, pere el disefiador tendra prabablemente un ral diferente para atenderla.
2. La expresi6n "paradigma operativo" fue introducida porArbnor y Bjerke (Arbnor & Bjerke, 1997).
3. Un proyecto reciente en Estados Unidos, Ilamado EMUDE, recopil6 una serie de casas de innovaci6n social
generada por miradas de los problemas sociales de abajo hacia arriba. Se detectaron comunidades creativas que,
en lugar de esperar apoyo del gobierna, resalvieron algunos problemas sociales (pratecci6n de la nir'iez,
aislamiento de los ancianas, problemas sociales en grandes ciudades) usanda su propia red social y movilizando
las capacidades de sus individuos. La colecci6n de casos ha sido publicada en ~w\(V.sust.9inaQl§:.ev§fy_Qay.net.
4. (N. del E.) Se dice que hay econornla de alcance cuando se logra un ahorro de recursos y costes comoconsecuencia de producir dos 0mas bienes 0servicios de forma conjunta.
Publicado el 08/01/2007
Traducci6n: Florencia Rodriguez Daniel.
Los artfculos publicados noexpresan la opinion de FOROALFA sino la de sus autores. Los editares noasumenresponsabilidad alguna por su contenido ylo autorta. Se permite la reproducci6n total 0 parcial del material, siempreque se cite claramente el nombre de la fuente (FOROALFA), el nombre del autor, el titulo del articulo y fa URL(http://www.foroalfa.com). tanto en medias impresos como en medios digitales. El texto nodebera lIevar el signa ©(Copyright).
Disei'io Grafico - Tenerife
Diseno y desarrollo de sistemas deidentiflcac16n visual para ernpresas
Anunclos Google
disefio corQQrativo
comurucacton empresarlaf. dlsefio grMico.3D. "ega los ccrporatrvos
Anunciarse en este sltjo
http:/ fwww.faroalfa.com!A. php/Entre _la_1 0 gica_industrial _y_la_responsabilidad _social/72 29fl/20(
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 9/94
O B J f C T E S - M A N I F fS T . A m i d a Q u e e l n a s t r e e n -t o r n e s v a a n a r a m p l i n t d ' o b j e c t e s n o u s , a l ·g u n s d i s s e n y a d o r s , a r q u i t e c t e s ih o m e s d ' o f i c i
o d e l I e t r a v a n r e f l e x i Q n a r , a m b s e r i o s i t a t , s o . .b r e l e s q u a l i t a t s q u e h a v i e n d e t e n i r l e s n o v e sc o n s t r u c c i o n s .f l s p r e o c u p a v a e l p a p e r q u e h a v i a d e j u g a r e fd i s s e n y a d o r , c o m h a v i a d e f e r e l s e u t r e b a l l ,c o m h a v i e n d e s e r e l s a r t e l a c t e s d e l a · n o v ac u l t u r a q u e a v a n ~ a v a d i a a d i a , j f i n s i t o t e sp r e g u n t a v e n c o m h a v i e n d e p r o j e c t a r l a s o c i e -t a t s e n c e r a d e l f u t u r oL e s s e v e s i d e e s e r e n p r e s e n t a d e s e n l l i b r e s ,e n r e v i s t e s , e n c o n g r e s s o s i t a m b e c o n s t r u i n t
e l s s e u s p r o p i s m o d e l s .
E s a i x f q u e a r a t r o b e m u n g r a n n o m b r e d ' o b -j e c t e s q u e s 6 n c o m m a n i f e s t o s Q u e r e -s u m e i x e n d e f o r m a s i n t e t i c a e l q u e e l s e u
a u t o r i m p l f c i t a m e n t a e x p l i c i t a m e n t p e n s a v a 0v o l i a . S o n o b j e c t e s q u e m o l t e s v e g a d e s p o t s e rn o s o n u t i l s p e r a e s s e r u s a t s , p e r a q u e s f h os o n p e r a f e r - n o s r e f l e x i o n a r .
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 10/94
S I L L O C A L V E T . 1 9 0 2
A n to n i G a u d f. B a r c e l o n a
P e r a A n lo n i G a u d l , ! 'a rq u ll e c lu ra , I 'a rt , s 'h a n
d e D o n lo n d re o rg A n ic a m e n l a m b l a n a tu r a le s a ,
o b ra s u b llm d e D e u , p e r l a l q u e a d q u ir e ix i, e n
a q u e s ta to la l l l a t, la s e v a m a x i m a q u a li ta t.
L 'h u r n a n l s m a , I ' e s p 0 n l a n e n a l I e l Iir i s m e d eG a u d l e s m a n l le s te n c la ra m e n t e n a q u e s l m e -b le c o n s l r u l l c o m u n a e s l r u c lu r a o s s l a Ie v l d e n e I a u n m o d e m I s m e q u a p re s e n ta m o l ie s
d e l e s q u a l l ! a ls d e l d ls s e n y p o s le r lo r.
P O R T A D A D E L C A T A L E G D E V E N T IL A D O R S . A E G C A D I R A R E D ·B L U E . 1 9 1 8
1 9 0 8 G o n I t R I e l v e I d . H o / e n d sP e te r B e h re n s , A / e m a n y a
« T o d a m a q u in a r ia p u e d e s e r b e l l a . " n o S ep le n se e n d e c o r a r ia » . O s c a r W i ld e , 1 B 8 2 .
E n 1 9 0 7 e s lu n d a 0 1 D e u ls ch e r W e rk b u n d a
A le m a n y a , e s c o n s o li d e n l e s I d e e s d e I 'a n g le s
H e n r y C o le , s 'a ce e p la e l le r m e d e s ig n I a ls
a r t i s te s s 'a p ro p e n a la I n d u s l r la .
A E G a cc e p l a a m b m o n a I H u s i 6 a l t r e b a l l d oB e h r e n s I a l m a ta lx te m p s q u e c o n v a r te lx 8 e l-
H n e n u n a g ra n c iu ta l i n d u s tr i a l, o ls s e u s p ro -d u c l e s v a n m o s i r s n l u n a n o v a e s l a ti c a q u e
c o m b in a e ls id e a ls p o s t· m o d e rn is te s a m b 1 3
s a li s fa c c id d e ls r e q u e r lm e n t s d e l a p r a d u c c l d
i n d u s t r i a l .
« L a p a r a u la a rt j a n o e n s d iu r e s , E n 0 1 s e u l I o e
e x i g im la c o n s t r u c c i6 d e l n o s l r e e n to ln , s e ·
g o n s l I e ls c re a d o re s , d e riv ~ d e s d 'u n p r ln c i p i
f i x , A q u e s le s l I e is a d h e re n ts a l e s d e I ' e c o n o ·
. m i a , m a le m ll U c a , la e D lc a , h lg le n e , e lc , p e r -
t e n c a p a u n a u n l ta ! p ll i s U c a • .
L a b a s s d e I 'h a rm o n la e s la l o n a m e n la d a s o b re
e l c o n lr a s t I ia d is s o n a n c l a , r e la c io n s q u e s 'a -
q u i l i b r e n e n u n a c o n s ta n t q u e a s e l q u a d r a t.
., ", " "". .
),;,; ..,"""'
/
C A D IR A C E S C A . 1 9 2 8
M a r c e l B r e u e r. A / e m a n y e
L a s ln le s ie n tr e la c a p a c lta l c o m p r e n s iv a i 0 1d o m i n i d a i s m a te ria ls q u e l e n i a I 'a rte s a i la
s a U s fa c c i6 d e l e s n e ce s s lta ls f u n c io n a ls , lu n t
a m b l a s u p e r a c i 6 d e l e s l im l la c l o n s p ro d u c ·
l i v e s d e l a in d u s l r la a s m a n ita s l a e n a Q u e s ta
p 8 Q a a m b u n r ig o r i u n a c la ra d a l q u a la c a n ·
v e r le lx e n e l « t lp u s . I d e a l d o m o b le d e lu b
d ' a c s r ,
C H A IS E L O N G U E . 1 9 2 8
L e C o r b u s i9 1 . F r a n f s
P e r a L a C o r b u s ie r a ls o b je c l e s s 6 n c o m r n a ·q u in e s ; la c a sa u n a m a q u in a p e r h a b lta r, le s
c a d lr e s u n a m ~ q u ln a p e r s e u re , P e r a q u a s !a t-q u l t e c l e e ls m o b le s s o n c o m o b je c le s a rl ta ls ,
a m b m a l e ria ls Iu n a e s l~ li c a n o v a , a ~ e q u a d a aI 'e p o c a d e la I n d u s lr ia . E is c o m p o n e n ls i le s
p e c e s , 3 m b l o ta l i n d e p e n d e n c la , s 'a d e q i i e n
e n t r e s l , I l o t e l m o b le s e n e e r , m i l i a n ~ a n l 0 1m o v l m e n l , h e l a a l c o s d e ls h e m e s q u e I 'h a n
d e le r s e rv lr .
S I L L O B A R C E L O N A . 1 9 2 9
M i e s V a n D e r R o h a . . A l e m a n y a
L 'a rq u il e c lu ra a s la v o l u n l a l d e l a s e v a e p o e si
l a s e v a e x p re s s l6 v o d o n a d a p e r e ls D O U S r n a ·
l e r la ls I ia c o n s lr u c c l6 .l 'e c e r I a l v l d r e , a m b e l m a r b r s , l a s e d a , la
p e l ! , e lc , s 6 n e ls m a te r i a ls d e l s e g le X X , I la
f o r m a , o rd e n a d a p e r u n a g e o m e lr l a r lg o ro s a
d e p la n s , a s 8 1 p r o d u c t e d e l I r e b a l t ,
L 'a ll g ra u d 'e s le lie is m e d e I ' o b r a d e M ie s V a n
D e r R o h e , d e s ll l · l a , J u n t a m b l a in n o v a c l6 , u n
c e r t e la s s lc is m e i a S lr a , a m b o p l lm l s m e I r i ·....."." II.."" i ' I " ' ' ' ' U ~ ' ' ' ' 1 1 ' 1 1 iIIIhonllll! ' ll t I " ! : I II , . ." ,1" '11.
S I L L O S A N ' ~ T O R IU M ,P A I M I O . 1 9 3 0
A l va r A a l to . F i n I B n d l a
L '3 rq u ile c lu la , l a p in tu r a i I 'e s cu llu r a lo r m e n
u n a s o la u n i ta l q u e 6 s I 'a rt , I I 'a r t i s la h a d e
p a s a r a l m o n m a te ri a l a n h a r m o n ia a m b 1 3 v i d ah u m a n a .
L 'e x p r a s s i6 d e I 'e s p i r l l u a li s m e h u m a I e c o m a
b a se I s m a la ri a , I s 'h l a c c e d e ix m l lja n ~ a n lla
c o n fr o n la c i6 d e l p e n s a m e n l in le H e c lu a l i e ls
m a l e r i a l s i l e s f o r m e s n a lu r a ls ,
L 'e x p r9 s s 1 v lla t i n d i v id u a l e s l~ c o n n e c l.a d a
a m b le s c a r a c le rl s ll q u e s c u l lu ra ls I f l s lq u e sdo I'.. tnon rl. 1 '~ tli.l~ fin. ~ IA I n u n ' nn m
M O B I L I A R I E S T A N D A R T . G . A .T .E .P . A . C , 1 9 3 2
G . A . T . E . P . A . C , B e r c e l o n a
.L a s lm p ll c ll a l d e la s u p e r l l c ie , I , e n g e n e r a l ,
d e lo is a ls e le m e n ls q u e c o m p o n e n u n in le rlo r
d e l s a d i t ie ls m o d e rn s , r e u n e l x u n a s e r le d ep o ss ib ii i ta ts q u e n o le n e n le s h a b l ta o lo n s a n a ·
c rO n iq u e s q u e , d a s g r a c ia d a m e n l, a n c a r a e s
c o n s l r u e l x e n " .
A .C . D o c u m e n to s d e A e li v id a d C o n te m p o '
r a n e a ,
P u b l i c a c lO n G .A .T .E .P .A .C ( B a rc e l o n a , M a -
d r id , S a n S e b a s t ia n ). N ° 8 a H o I I , 4 ° I r l m e s l r e1 1 1 3 2 ,
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 11/94
D Y M A X I O N C A R . 1 9 3 3 · 1 9 3 4R i c h a r d B ~ c k m i n s le r F u lle r . E . U . A .
B u c k m in s le r F u lle r r e p re s e n ta u n a p o s ic il i r a -
d ic a l e n l 'a e ce p ta c iO d e la te c n o lo g i a . L 'a u to r
I p o le m i s la n o rd ·a m e r i c a m e n y s p r e a l 'e 8 ti l I n ·
te r n a c io n a l p e l s e u f o r m a l i s m e I i H u s l o n i s m e
ip a r la s e r a I n c a p a c i t a t d e c o m p r e n d re n s l -m e n t l a m e n l a n ! a ! te c n o l~ g l G a i d e f o n s a u n
d is s e n y b a s a l e n le s a u l~ n li q u e s p o s s ib ll i l a ts
q u e o fe re ix la I B c n o lo g la e n c o n tf n u a a x p a n ·
s 1 6 . L a ta e n i c a n o h a d e s e r u n g im b a l , c o m e ral a m a q u ln a p e r L a C o r b u s ia r , s in O q u e s ' h a d ' u ·
l I I i tz a r a m b to te s la s s e v e s p o le n c la l i l a ts
r s a l s ,
E N G I N E 3 7 6 B . 1 9 36R a y m o n d L o e w y . E . U . A .
R a ~ m o n d L o e w y e s u n d e l s m e s c o n e g u ts d is -
s e n y a d o r s i n d u s tr ia l s a m e r ic a n s Iia s e v a f r a se
-a l b e l l a s e l m il lo r » h a e s ta l u n m o d e l p e r a
m o l ls a l l r e s p r o f e s s io n a ls .
E n 1 9 4 5 t e n i a 7 9 e m p re s a s , e n E .U .A ., A n g la ·
te r r a i S u ~ c !a c o m a c lie n ts i 0 1 1 9 4 6 e ls s e u s
p ro d u c le s a r r ib a ve n a 9 0 0 .0 0 0 . 0 0 0 $ d e la c tu ·
r a e lo a l m e r c a l .
P e r L o e w y a l d is s e n va d o r h a v is d ' e s l a r a l c e s -l a l d e l a I n d u st r ia I e l b o n d is s e n y h o e ra e n la
m e s u ra q u e l n c r e m e n ta v a le s v e n d e s .
U n b o n p ro d u c te h a v ia d e l e n lT u n a b o n a e s l e ·
ti c a , I 'a s ta tl c a a e r o d ln a m i ca , Q u e s e g o n s a ll
s ' a d a p t a v a a q u a lg e v o l o b je c ls , d e s d 'u n a p lo ·
rn a 8 s t i l o g r a f i c a a u n a m a q u in a d e I r e n .
A U T O M O B IL 2 C V . 1 9 3 8D e s p a tx d 'E s tu d i C i tr o e n . C i t r o e n . Frsn fs
L a g e o m e t r la s im p le , I 'a x p re s s i o d e l s m a o
l e r l a l s i e l r e b u lg d e to t o r n a m e n t , c a ra c te r l s -
I lq u e s q u e tr o b e m , p o ts e r p e r p rlm e ra v e g a d a
e n l a in d u s t r ia d e I 'a u to m o b ll , l a m b a q u e s l
m o d a l s ig n i l i q u o n e l t f i o m l I l 'a c c e p ta c i 6 d a
le s c o n c e p c lo n s d o 1 3 B a u h a u s p e r a la g ra n
e m p r e s a .
M O T O C I C L E T A U T I L IT A R I A « V E S P A»,1 9 4 6 · 1 9 6 0
C o ra d in o d 'A s c a n io . I n d u s l r ie A e r o n a u l i c a e
M e c a n ic a .. R o n a lo P i a g g lo . I M U s
L a « V e s p a - a s ' u n d e l s g ra n s s u c c e s o s c o m e r ·
e la ls d e l d is se n y i la ll a , a lle m p s q u e e s d e v e
u n s u c c e s c u l lu r a ll n se p a r a b le d e l a v id a q u o ·
I ld la n a i ta lia n a . d o f in a ls d e l s a n ys 4 0 .
E n a q u a s ta m o l o c i c le la la i d e a d e l c a ro n a l a s -d e v e c e n lr a l , c o n v e rl in l · se e n I 'e x e m p l e H p lc
d 'a rl e la c te r e e o b e r t p e r u n a p e ll p ro te c to ra .D 'a q u e s la m a n e r a , e l g i n y e s d l s t a n c l a d e I ' u s ,
Ie l c o m p o n e n t m e c a n ic a s s u p e ra l p e r l a I m a l ·
y e q u e m e s n a u n o b je c te n e l l a e ro d ln a m lc .
E L E C T R O D O M E S T I C S B R A U N . 1 9 5 2
.E s ti l U l m », R . F . A / em a n y a
D a v a n t d e l a l o rm u l a d e l S ty lin g , d is s e n y I I I g a t
a l c o n s u m q u e p ro p o sa v e n e ls a u to rs d 'h ltn o rd ·a m e rlc a n s , a E u ro p a , e n I 'e s c n la d 'U lm ,
a s r e c la m a v a u n r e ts m a ls I d e a l s d e la
B a u h a u s i s ' i n s i s l ia e n l a I m p o r ta n c ia d e la
lo rm a I a n l e s p o s s i b il i ta ls d e ls n o u s c o n e i·
x e m e n l s c le n t f fl c s .
M a x B il l , e l s e u p rim e r r e c to r, d e ia e l 1 9 5 2 :
-F o r m a a s 1 0 q u e e n c o n tr a m o s e n 0 1 e s p a c io ,In rm ~ •• tn~n In no ,. nn~AmM "Ar "A,n ~IIAn.
d o h a b la m o s d a la s lo rm a s d e l a n a tu r a l a z a ,
p e n s a m o s e n a q u e l la s a s p e c la le s b ie n lo g r a ·
d a s . C u a n d o h a b la m o s d e la s lo rm a s d e l a l e e ·
n l c a n o n o s r e fe rlm o s a u n a s lo rm a s c u a l·
q u le r a , s in O a a q u e l la s q U B c o n s i d a r a m o s p a r ·t i c u l a r m e n t e ~ a l l d a s • .
E I lo rm a l l s m e d e B il l r e p r e se n ta u n r e l o r ·
~ a m e n l d e ! ' f l l i c a d e la c o n le n c iO i e ls o b je c ·
te s q u e s o rg e i x e n d B la s e va e sc o la , c o m e ls
p ro d u c le s B r a u n , o le re ix a n u n a i m a lg e q u e in -
te n ta i n te g r a r- s 9 e c o lo g lc a m e n l e n e l s e u e n -
to r n , e v ila n l q u a ls e vo l p o l· lu c il i v is u a l .
C A D IR A L U IS A . 1 9 5 5
F r a n c o A I b l n i. P o g 9 I . I t a U a
E n a l c o n te x t d e r e v i s lo d e l m o d e r n q u e e s t j ·
m u la E rn e s lo R . R o g e rs to l s u p e r a n l la id e a d eta u l a r a s a q u e . p ro p o s a n n le s a v a n tg u a rd e s
h ls lo riq u e s , F ra n co A lb in i, a m b l a s e v a c a d ir a
lu is a , s 'a p r o p a a I 'h is lo ri c i s m e m o d e ra l j a
I 'e m p i r l s m e e s c a n d ln a u i e n s d e m o s l r s l a r l -
q u e s a d e la s ln te s l e n tr e e lr e d ls s e n y d 'a rq u e ·
l ip u s a m o d e ls f o rm a ls e x i s te n ts i l e s p o s s i·
b il l ta ts q u e o le re lx e n le s te c n iq u e s a rl e s a ·
n a l s .
L O U N G U E C H A IR 6 70 . 1 9 5 6
C h a r le s E a m e s. H e rm o n M i l le r I n c . E . U . A .
C h a r l e s E a m a s r e c u n to ta l a tr a d ic io e u ro p e a
d e d i s s e n y 1 I n c o rp o r a e n a q u e s t m o d e l I o taI 'o x p e r ie n c i a d a is s l f l o n s d e l a c tu r a tr a ·
d ic io n a ls a n g la s o s i a m e r i c a n s .
L a lu s la , e l m e ta ll i l a p e l l e s c o m b i n e n m e r·
c e s a u n I m p o rta n l d e s p le g a m e n l te c n ic q u e
c o n v e r te lx a q u e s t m o b le d e g ra n q u a l l l a t e n u n
e x a m p le d e l e s e sp e c ta tim d e l c o n s u m c u lle
.n o r d · a m a r lc ~ .
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 12/94
L L U M T O IO , 1 9 6 2A c h il l e C a s ll g ll o n !. F lo s . 1 t ~ l / a .
A ch i l l e C a s tig l i o n i a m b a ls s a u s m o b l e s
( 1 9 6 2 · 1 9 7 0 ) , c o n str u i ' l s a p a rt i r d 'o b je c te s ln -
d u s tr i a ls tm b a ts r e c la m a l 'a te n c i6 s o b r e 0 1
c o n l i n g u ! I d e S la ta , s e g u ln t D u ch a m p , la lm -
p o r ta n c ia d e l l i u T d o r .
L 'a u lo r I t a ll ~ e v ld e n c l s la d lm a n s lO ~ tl c a d e l
d is s e n y e n d e f e n s a r la I d e a q u e a ls o b je e ! e s,
c o m la s s itu a c lo n s , s o n l a ts v iv e n c la ls . P e r e ll
l a c a r a c le r i s ti c a lo n a m e n ta l d e l " d e s ig ~ . 6 sl a c O ll s eq u e n c ia lo g l c a q u e I H g a l 'e x p re s s i6
f o r m a l a l ' o l e c c l 6 a p r io r i d e l s e u c o n te n id o r,
e n u n p ro c e s q u e tr a s l l a d a la lu n c lO s lg n U le a ·
! i v a d e I ' o b je c te c a p a l ' I n t6 rp re t, to l f e n t p o s·
s ib le I 'e x e rc lc l d e la I I l b e rta t d e l d ls s e n ya d o r .
D e la m a te i x a m a n e r a q ue la c o ntr a cu l tu r a
a m e r i c a n a s 'o p o s a v a a ls v a lo IS d e la s o c ie ta lq u e d e f e n sa va la g u er r a d el V ie tn a m , m o l ts
d l s s e n y a d o r s 9 S r ev o l ta n c o n tr a u n p ro fe s s lo ·
n a l l 8 m e ~U8 a c rf t l c a m e n l, d o n a v a s a li s fa c c io
a le s n e e e s s i l a ts d e la in d u s tr i a p e r a l c o n s u m
m a s s i u .
E n a q u a s ! c o n te x t S o ll s a s s p ro p o sa u n d ls se n y
q u e d e s e n v olu p l l e s p o te n c ia li t a ts h u m a n e s_ A . . . ftol il l~ . .. . ' i I' i .. i II I . . . .. . .. . .. " ' '' '' '. '' '' 1 . . I A " ,, .l n ul I !o l ll l I flJlft
" P L U G -I N C I T Y . P ~ O J E C T E . 1 9 6 4P e le r C o o k. A n g l a t e r r a
A L o n d r e s a ll 9 6 1 W a r r e n C h a lk , P e te r C o o k ,
D e n nis C m m p! o n , D a v id G re e n, R o n H e r r o n ,
M i c h a e l W e b b , f u n d e R 8 1 g ru p A r c hig ra m , r e o
c o l l l n t l e s id e es I l a r e e a r ea d e B u c k m l n s t e r
F u l l e r. E I s e u I r e b a ll s 'o r l e n ta e n la te o r la I e n
1 3 p ra c t le s p ro je c tu a l c a p a la lu s l6 d e ls m a s s
m e d ia I l a lo c n o lo g la a v a n p a d a . E n a q u a s t
s e n l l ! s em b la q u e e ls p ro le cte s d e l g ru p S'3-
p ro p in a le s h ip o te s i s d e M e . L u h a n . P r o p o s e nn o m tip o lo g ie s i n o v es f o rm e s d 'im p la n ta c i6
u rb a n a i u li l i 1 z e n , o b e r ta m e n l , p e r I 'e la b ola -
c l6 d e ls s e u s t r a b a l l s , l a i c o n o g r a l l a p o p ,
a v a n t ~ a n t - s a a a l l b q u e s er la , m e s ta rd , 0 1.P e p p e rla n d " d e I s B e a t le s .
..... '-1' 1'1
•.. @.
III • LI LIiI .'" • >I t ' l l
D I A G R A M A D E l I V IN G - H O M O G E N I . 1 9 7 1
A r c ~ iz o o m A s s. I M l i a
A r c h l z o o m p re n u n a p o s le i6 I e o r i e a r a d I ca l e n -
I r o n l d e la ta sa I d e la c lu ta .t, p ro p u g n a n l u n ac o n d u cta I n fl e xib le q u e a ls p or ta a c o no lu ·
s lo n s d rb tlq u e s e n 0 1 p ia c o n c e p tu a l. N e g u e n
I 'a rq u i ! e c lu ra c o m a l I e n g u a lg e i p ro je c te n
u n a e s l l u c tu ra d 'u s o B utr e q u e , s i b e n o p r e te n
in e id ir s o b re l 'o lg a n il z ac iO d e la s o c ie la t, e s
p ro p o s a p e rq u ~ a q u e s ta 1 3 p u g u l u lm t za r .
E x p e r im e n te n G o n s tr u ii l l e s q u e m e s , r e ix e s ,. r. lftm •• d 'rM. I.nloplA dl. lt lh"Ih ,. nrn~nlh~_
M A Q U IN A P O R T A T Il V A L E N T I N E . 1 9 6 9E U o re S o tts a s s , J r. O l l v e U I . / t a i l s
E l l r e b a l l d e S o t l s a s s a s r e p a rle ix e n tr e la v a n -
g u a rd a i e l p ro le s s io n a li s m e , f e l q u e I I p e r m e t
in c o rp o r a r a ls o b je c te s d e g ra n d il u s i6 c om e r :
c la l a lg u n e s d e I n s a ve s a p o rta c lo n s c o n c e p ·
t u a l s .
E s p e r a lx o q u e e n la V a le n tin e a ll o in fo rm a l,
a l! r a c ta m e n t d a s e n f a d a t, p e r o r ig o r o s , d e la
f o r m a , j e l c o lo r , s 'a d a p ta a s e c to r s f i n s a le s -
h o r e s m a rg ln a l s . A M , u n o b je c te d e m a c te rtr a d i c io n a lm e n l te cn ic c o m u n a m a q u in a d 'e s ·
c ri u ra , p re n u n c a r~ c le r l u d i c , i m o s l r a , I n -
d lr ec ta m e n l , l a I m p o rta n cla q u e d u r a n t e ls
a n y s 6 0 a d q u l r e lx e l p u b li c jo v e p e r 3 1 c o n s u m
a m b n n e s a x lg 6 n c le s t6 cn lq u e s i c u l tu ra ls p ro -
p i e s .
M O B I L I A R I . 1 9 3 4 - 1 9 7 6
C a r lo S c a r pa . B e rn in !. / t a / / s
L a p o e ti c a d 'S c a rp a a s f o n a m en ta p rin C i p a l ·
m e n t e n la c a p a e l ta l q u e te 1 3 l a n la s ia p e r u n lrd o s c o n t r a Il s : l ' a cc a p ta c i6 d 'a rQ u e tip u s i e l
c an v l q u e p o s s ib il i l e n a ls n o u s m a te r ia ls l i e s
n o v e s le e n o lo g ie s .
L 'a cc e n t e n a ls m a te ria ls I a q u e s ta te n s l6 e n ·
Ir e a l i a c u l tu r a l i a l i a te c n o lo g i c a s u n f e t
c o n s ta nt a S ca r p a. E I 1 9 3 4 d is s e n ya u n m o ·
b i l l a r l a p a r t i r d e la s lo r m e s 3 m b le s q u a is
I r A h a l i a v a M n nd rl a n I c nn s l r u i l a m b l u s t a I 9 t
S A C C O . 1 9 5 9P ie ro G a U l. Z a n o tta . / t a i l s
A q u e s ta p ro p o sts q u e e s v a c o n 'v e rl i r e n u n
g ra n s u c c ~ s c o m e r c la l e s p o t d l r q u e s ln te tJ tz a
e n c e rta m a n er a e ls c a n v i s c u ll u ra ls q u e a s
v a n p ro d u lr d u r a n t a ls a n y s 6 0 .
R e p re s e n la e l g ir d e I 'a v a n tg u a r d is m e e u ro p e u
c a p a ls E .U .A .. i 1 3 s u b stl t u ti o d 'u n a e s ta l i c a
d e la lo rm a p er la d e le n sa d e la v id a . U n s im ·
p ie s a c a s I r a n s fo rm a a m b I 'u s o n u n m o b le , i
la s e v a d e f o rm a cl6 ~ 8 r m a n e n t e l p e r m a l a d a ·q u a r- s e c o n s ta n tm e n t a le s d l l e r e n ls l1 ) a n e re s
d e s e u re .
O B J E C T E S I N D U S T R I A L S
J . K r o n I S . S e e sin , H lg h ·te c h th e in d u s tr 'i a l
s ty le b oo k to r th e h o m e .
L on d r e s . N e w Y o r k , 1 97 8
L a c o m b in a c lO d e la d a fa n sa d 'u n h ip a rtu n c iQ -
n a l l s n a a m b la p o s sib le le c ! u ra d e la im a lg e
d e I 'o b je c le in d u s t r i a l d e s d e l p o p I i a I e 8 n e l
c a n v l l e cn o lo g i c . ju n l a m b ia s u b s ti t u c l6 d e la
le cn o lo g ia c o m a m l l ja p e r la te cn o lo g la c om a
I m a lg e , s o n le ts q u e f a n p o s s ib le a rg u m e n ta r
I 'u s d e m o ll s o b le c to s e o n c e b u ts p u r s a tl s le r
l e s n S C D s s ll a ts d e 1 3 i n d u s tr i a e n I '~ m b il d e la
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 13/94
•
T A B U R E T E " D U P L E X ». 1 9 8 1 - 1 9 8 3J av ie r M a ri s ca l. B .D . B a r c e l o n a
" . .. h u en a , 'y o p la n te o 1 0 d e " a m o r a l " e n a l
d l s e n o d e e s te ta b u re ta e n e l s e n l i d o d e q u e
n o e sta p e ll s a d o e n p la n, d ig a m o s " d i s s e n y
c a t a l a n " , 0 c on e l c ri te r i a d e lo s d is e i l a d o re s
d e q u a la s ! o r m a s l i e n e n q u e r e s p o n d e r a u n a
lu n c lo na ll d a d m u y c la ra . L a f u n c lo n a ll d ad d e
e ste la b u re ls ... l u n t lo n a p D rq u e I e s le n la s y
n o te C a B S ( ? ) , p e ro la l i n e a q u e t i a n e a s m a s
l u e r t e q u e l a l u n c io na li d a d p ro pia m en le . U nta b u r e te r a c lo n al s e rf a a l m a s l im p iD d e 1 0 / '
m a s, d e a sl r u clu ra , m e jo r h ec h o , m a s b a r a tD ,
m a s la cl l d e p ro d u e i r e n s er ie . P o r o po s lc io n
q U ll~ , p o d r r a d e c l r s e q u e m l ta b u r e te a s" a m o r a l " . E I m lo a s a l d e m a s r l s a ... a m l m e
e n ro l la p o d e r e s tl r ar y d ar m a rth a a la s c a sa s.
T A U L A A L A O A , 1 9 8 5
O s ca r T u s q u e ls B la n c a . C a sa s. B a r c e l o n a
« E r a n ec e sa ria la b u s q u e da d e u n a s a U d a I...
d e s de . u n a a cu tu d e xp lf c ila m e n te c on tr a lia a lo p t l m i s m o y l o s p la n te a m lo n to s I s o uc c la n ls ·
l a s d e l m o v lm le nto m a de rn o y a la v e z tie l a
u na A lle a d e l r e a l i s m o , f u e r a c a pa z d e in te r·
p re ta r l a s n u a va s c or r l e n le s d e c ri t i c s s oc ia l,
l n le g r a n ~ o lo s e xp e r lm e n to s r e c ie n te s d el
m u n d o d e la s a n e s p la s l i c a s y p l a n l e a n d o
c o n e en lo s " o a d os a lo s n u e va s p a r a m e lr o s d e
I r m a s le jo s .. ...
J a v ie r M a r is c a l.
D e O is e n o, n .G 1 0 . B m e la n a 1 9 8 7 , p . 7 2
O I B U IX . D E L A T A U L A M E N S A N A , 1 9 8 4A d o l f o N a l a l l n l. I t a l l a
.E I m a rm o l a s m j a c o ll e m a n d in a y v i e n e d e u ns m a d on d e u n a n o c h e, a c a m p a d o e n la m o n la ·
l i a , h e v i s to a u n a m ig o m fo e p l l e p l i c o I r a n s ·
l o r m a r s e e n l o b o y u n p la tl l l o v o la n le a te r r iz a r
e n u n b o s q u e c o n u n a g r a n I I am a r a d a ".
A d o lf o N a ta ll n l ~ s u n d a is p r in c ip a ls c o m p o ·
n en ts d el g ru p S u p er s tu dlo d o F lo rO n c la i im ·
p u ls a r d o l c o rr e n l q u e d u r a n t e ls a n y s 6 0 a s v a
d e n o m i na r « ra d ic a l" ,P e r N a ta li n i " L a a rq u ite c tu ra e s m a s b ie n u n
a rte d e l l i e m po q ue d e l e sp ac io , d ig a m o s q u e
e n e l l a l a m e m o r ia ju e g a u n p a p e l d e te rm ln a n ·
te , s le n d o ~ sta 1 8 e s lr u c tu r a p r o lu n d a d o m t
I r a b a lo • .
O N , n .o 6 1 . B a r c e l o n a 1 9 8 5 , p . 1 5
C A F E T E R A E X P R E S S L A C O N IC A , 1 9 8 4A ld o R o s s I. A le s s I. / t a J / a
P e r R o ss i I 'a rq u i te c lu ra " E s la e s c en a l i j a d ela s v i c l s l tu de s d e l h om b re , c o n lo da la c a rg a
d e lo s s e n llm ie n lo s d e la s g en e ra c lo n es , d e
lo s a c o n le c lm l e n to s p u bl l c o s , d e la s tr ag e dia s
p ri v a d a s, d e lo s h ac h o s n u e vo s ~ a ntig u o s • .
E n a l m i r e c a l a s e v a l e o r l a d e I ' a r q u l t e c l u r a
e s tr o b a a l c o n c e pls t l p u s : « E I t ip o o s la i d e am i s m a d e l a a r q u ite c tu r a , 1 0 q u e e sta m a s c er ·
c a d e s u e s e n c ia , y p a r e ll a , 1 0 q u e, n o o b sta n ·t e c ua lq u le r e a m b lo , s le m p r e s e h a I m p u e s to
a l s e n ti m i e n lo y a la r a z o n , c o m o e l p r i n c lp io
d e la a rq u lte e lu ra y l a e lu d a d -.
A id a R o ss i
L a a r q u l l e c t u r a d e l a c lu d a d, G G . B a r c e l o n a ,
1 9 7 6
' f r . l , '
o rg a nic a d e s d e l a c u l l u ra p rb p la c a p a la m o ·
d e r n i t a l .
e x p r e s a r la s l im I ta c lo n e s d e o r d e n g e n er a l Q u eI m p id e n u n a m a y o r r a c io n a l ld a d . Q u e p o n e
a c e n to la n lo s ob re la s f u n c lo n o s d e o o la d a s 0f u nc lo n as p rlm a r la s c o m o s o b ra la s c o nn o ·
la d a s , f u n c lo n e s s e c un d a rla s , e v o ca c lo n e s.
Q U B s a p la n la a a l a v e z c o m o p r o p o s i c i6 n y
c om o I n v i ta e io n a .I a r e ll e x i6 n s o b re 6 1 m e d i I )
a n 0 1 q u e s o r e a li z a . Q u e s e o p o n e r a d ic a lm e n ·
Ie a la a . r q u lte c lu ra q u e o lv id a la r e a lid ad Q u e ~
I e r o d e a p or q ue n o e s n l a d a pla c lO n n l p ro p o si -
c io n c r it i e a , s i n D s im p l e m e n le a v as lo n .'
I n t e r p r e t a c i O n d e u u r s C lo te t A B a r c e l o n a ,
p o u r u n a a rc h l l e c lu re d e I 'e v o ca ll o n , 1 9 7 0
J o se p M .I M o nta n a r, e n « C r o qu is » n .o 2 3, p . 4
C A D I R A M A R O C C A , 1 98 6
V ie D M a g ls lr e tl l . D e P a d o v a. l t a l i a
E I r e d i s se n y q u e p ro p o s a M a g is tr e tl i d 'a q u e s -
la c ad ir a tr a d i c io ,n a l d e l V e n e to i d o l F lu m e ,c on fi r m a I 'a p r o p a m en l e n la p ra ct i c a d e l d is ·
s a n y c ap a r e le ra n c ie s h is lo r i q u e s i c u l tu ra ls .
P e r o s ob re lo l a l q u e f a a q u e s l tr a b a l! i n te re s ·
s a n t 9 S 0 1 l e t d e q ue a l s o u a u lo r, e n u n c o n te xt
o n e s v e u u n c e r t p r e d o m ln l d e la s c a r r e n l s
n e o b a rr o q u e s p o s lm o d e rn e s , e v ld e n c ia la a c ·
tu a li la l d e la s le s ls lu n c io n a ll s te s i1 3 p o s S i b i -
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 14/94
O B J E C T E S -P R O D U C C I O . H i h a a b je c te s q u e n or e s p a n e n a la i d e a d 'u n s o l i n d iv id u , s in o Q u e
m e s a v ia t s o n e l r e s u l la t d e la s e v a a d e q u a c i6
a le s e x ig e n c ie s d e , p r o c e s d e f a b r i c a c io . S o nf r u it d 'u n tr e b a l l c o l · le c t iu i l a s e v a f o r m a e s
e l r e s u l ta t d e p e t i te s d e c is io n s q u e b u s q u e n
s u p e ra r e ls im p e r a ti u s d e la lo g ic a p ro d u c t iv a .
E l s c a n v is te c R o lo g ie s i l e s n a v e s f o rm e s d 'o r ..
g a n itz a r e l t r e b a ll s o n e ls c o n d ic i o n a n ts d ir e c ·
~ e s d e la im a tg e d 'a q u e s ts p ro d u c te s .E s a ix i q u e tr o b e m o b je c te s q u e p a r le n d i r e c ·
ta m e n t d e I 'e v o lu c i o d e le s n a v e s p o s s ib il i ta ts
d e la in d u s tr i a m o d e rn a . L 'e s ta n d a r i tz a c io , la
n o r m a l i tz a c i o . i l a in te rc a n v ia b i l i ta t d e ls c o m ·
p o n e n ts f a n q u e m o l te s c o s e s a d q u i r e ix in u n
a s p e c te n o u , q u e e s p r e s e n t in e n c o n ju n ts i
e n s a n e m a c o s tu m a n t a t m o b i l i a r i c o m p o n ib le ,
f e n t q u e m o lts a m b its d o m e s t ic s s 'a s s e m b lin
c a d a v e g a d a m e s a e s p a is d e tr e b a l l .
E n a lg u n s c a s o s , p e r o , e s l a i n v e n c i6 I 'u n ic a
v ia p o s s ib le p e r s u p e r a r e ls im p e ra tiu s d e l a
. c o n s tr u c c io i, d 'a q u e s ta m a n e r a , e n e l m o n
m o d e rn v a n a p a re ix e n t a b je c te s q u e r e p r e s e n -te n u n s a l t , f r e n c a n t m o l te s v e g a d e s to ta u n a
l I a rg a c a d e n a d 'e v o lu c io f o rm a l, to t p ro p o s a n t
t ip o l o g ie s to ta lm e n t n a v e s .
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 15/94
P A N Y S E G O N S E L M O D E L L I N U S Y A L E . 2 5 d eJ U R Y 1 8 6 5 . P a t en l E . U .A .
E I c a n v l d e m e n ta m a l p ro d u n p e rla I n c o rp o ra ·
o io d e le s n o v e s f o rm e s d e p ro d u c c io , la m e ·
c a n l c a I a l r a o n a m e n l c ie n tin c p o ss lb il i ta n e l
s a lt a n 8 1 b u lt q u e t i s la in v e n c io . A q u a s l p a n y
q ue v a p r o po sa r L in u s Y a le n o 1 8 c a p p re ·
c e d e n t n i c a p c o n n e x1 6 a m b e ls m e c a n ls m e s
a n le rlo 1 5 b a sa ls e n le s l I e v e s .
P R IM E R E S U T IL IT Z A C IO N S D E P A R T S I N T E R · M O D E L 1 . 1 9 1 3C A N V IA B L E S P E R G R A N S M A a U IN E S : P A R T S H e n ry F o r d . E . U . A
D E C U L T IV A D O R A .1 8 6 7
L e s p a ri s in le rc a n v ia b le s p e r a r1 ic le s p e l its
-p ls to le s , lu se ll s , r e ll o lg e s - h a v ie n e s la l
u ti l i 1 za d e s d es d e l c o m e n ~ a m e n l d el s e -g le X I X , p e r o a l a v u l r a r c a ta le g d e W a lte r A .
W o o d , e l a m p re n e d o r p ro je c ti s la d e m a q u ln e s
a g r i c o le s d e H o o s ic k F a l l s N . Y ., m o s l r a u n a
a m p lia g a m m a d e p a r1 s I n te rc a n v la b le s a b a n s
q u e H e n ry f or d in lr o d u ls I 'e s ta n d a r il z a c lo e nla i n d us lr la d e ! 'a u lo m o b i l.
S i eg lr ed G i e dlo n . L a m e c a n i la c io n lo rn a a l
m a n d o . G G , B a rc e lo n a 1 9 7 8 , p . 6 6
A q u a s t a u lo m o b il O S e l r e s u lta t d ir e c te d e ls
n o u s p r in c ip is d e la p ro d u c c i6 q u e d e se n vo lu ·
p a ~ e n ry F o rd . A q u a s ls , s 'e x p re s s en , s e g o n sB r u c e N e r vin . d e l a s e g U e n l m a n e ra .
« L 'e la b o ra c lo d e l p r o d u c te s 'e le c lu a v a e n p r o -
g re s s l6 c a lc u la d a , o r d e n a d a , c o n tin u a , a I r a -
v e s d e l a f a b r lc a . ( E ls s e c to r s im p l lc a ls e n la
p ro d u cc lo d 'a u t.o m O b i is e n c a r a s 'a d a p le n a la
v e lo c l ! a ! d e la c a d e n a d e m u n la tg e , u n a e o s aa ix f c o m I r e s m i lle s p e r h o r a , I lo is a ls p a s s o s ,
d e s d e l 'e x !r a c cl6 d e l m i ne ra l f i n s 3 1 c o n s u m
d e l p ro d u c ls f in a l, s 'a ju s le n a a q u e s ta v e lo c i·
l a t l n e x o r a b l e ) .
f l s m e ca n lc s r e s ta ve n a l s eu I I D C d e t r a b a ll
m e n tr e e l p ro d u c le a o a v a p a ss a n l d a va n t s o u .
R e b ie n f o rm a c i6 e n la la s c a q u e h a v ie n d e d e ·
s e n v o lu p a r i s e 'l s p r o v e i a d ' e in e s e s p e c i a li l2 a ·
d e s . L e s p e c e s a c c es s o rie s q u e n e c e s s i t e s s i n
e ls e re n I l J u ra d e s d ir e c la m e n t a l I l o c d e I r e ·
b a l l .
T o le s le s o p e ra tio n s e r e n a n a l l tz a d e s a Ii q u ee ls m e c ~ n lc s p o g u e s s ln a c o m p l l r l I u r la se a
a m b e l m i n im d e c a n sa m e nl ie n e t p e rlo d e d e
l e m p s m a s c u r t. L a s p e m d e la s q u a is s 'e n -
c a n e g a v e n B r e n d is s e n ya d e s i a s r e c o n e i x i a in a u lr a l i tz a v a q u a ls 8 v o l d e s via c i6 , p e r ta l d 'a s ·
s e g u ra r u n a i n sta l ·la c io c o r r e c ta I u n b o n r s n -d i m e n ! .
E I s is te m a d e p ro d u c c l6 e n s e rla f o u c o n c e b u t
p e r l u n cl on a r 2 4 h o r e s a l d la a Ii q u e le s I n s ·
la l· l a c io n s f a b rl l s s 'u 1 1 1 1 1 z 8 , \ '8 In p ie r en d i-
m e n ! • .
E L S P L A S T IC S ( 1 8 6 9 , 1 9 5 6 ) I L A D E C A D A
D E L E S F O R M E S L L IU R E S . 1 9 3 0 .
D e s d e l d M c o b rim e n l d e l c e l· lu lo id e ( 1 8 6 9 ) , la
y a la li l a ( 1 8 9 7 ) i la b a q u e li l a ( 1 9 0 9 ) l i n s a l p o -I l p r o p l l ~ ( 1 9 5 6 ) , a ls n u m b ro s o s p la s ti c s q u e
h a n a n a t s o r 1 ln l a l m e rc a l h a n p o s s lb ll i l a l l a
c o n fig u ra c l6 d 'u n n o u j a m p l i h o ri tz o d 'o b je c ·
le s m o l t d l l e re n !s .
L 'e x tr u s lo n a t, .e l le r m o m o l d e ja l , a l p r e m s a tl ,
s o b rs lo t, l a la e i l l ta t d 'e m m o ll i a m a nl a m b u n
c o sl b a ix ia m b p o ss ib U ila t d 'u n a p ro d u c e io e n
D O U G L A S D C 3 . 1 9 34 .D o u g la s A i rc ra f C o m p a n y . E . U . A .
A q u e s ! m o d e l d 'a v io 8 S u n d e ls p r im e r s q u a , d e
m a n e ra r e a l l s ta , a s v a n u ti l i lz a r e n u n a I ln iac o m e re ia l d e t r a n s p o r l s d e v la lg e rs .
L a s e va lo rm a d e c o rv e s c o m p le x e s , a ll a m e n t
a e r o d l n i l m i c 3 i c o n s a qD e n l a m b a ls r e q u e rl -
m e n ts le e n ie s , v a d e sp e rta r l ' l n te rts d 'a rl l s -
te s , a rq u ile c le s , e n g in y e r s i d is s en y a d o rs d e
I ' e p o c a ,
L a C o rb u s ie r i W a l le r D o rw in T e a g u e e l p n s a -
M 0 8 l~ S D O M E S T IC S P E R M O O U L S .
C U I N A B R U Y N Z E E L1 9 3 8 .
P i el Z w a r t . H o l a n d a .
L a n o r m a li tz 3 c lo i l ' e s la n d a r l l z a c l6 q u e s e r -g a lx d e le s n e c e s sU a ts d e la p ro d u cc lo , m o U
a v ia t s 'lm p o s e la m b s e n I 'a m b lt d o m e sti c .
U n e x e m p le m o l l im p o r ta n t a s 1 3 'f a n s lo rm a e io
q u e p a le lx I 'a s p a i d e m a n ip u la c io d .e ls a l lm e n ·
ts e n la l i a r; p rim e r, \ a I n le g r a c ic d e l f o g o e n
la s u p e r fic ie d e tl s b a ll, m a s ta r d la r a c io n a li t ·
z a cio d e I 'a s p s i s e n c e r id e ls r e c o r r e n u 1 s i la• ., • •• • __ ._1.... H_ .~._t__ ........
A F A IT A D O R A E L E C T R IC AB R A U N M O O R S 5 0 .
m o .M a x B r a u n . B r a u n . . R . F . A le m a n y a.
L a m 4 q u ln a l l 'a la l ta r e s v a p re se nla r e n e lm e r c a l e n la F l r a d e F r a n k fu r 1 , i m m e d la ta m e n l
d e sp r6 s d e Ii i II G u e r ra M u n d l a !.
A q u a s t m o d e l, d e s e n vo lu p a l p e r M a x B ra u n
I ' a n v 1 9 3 8 , 9 8 b a s a v a e n u n m o lo r e l~ c l l l c o s -
c ll a n l s o b re u n a la m i n a d 'a c e r, in tr o d u in t· se ,
g ra c ie s a l s e u e n ce r t. u n a n o va t ip o lo g la d 'o b ·
je c te d 'G s p e rs o n a l .
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 16/94
L A C A R R E 'R A P E R A L M E S P E T I TR A D I O ' T R A N S I S T O R T R 6 3 . 1 9 5 7 . S o n y .
J a p o .
D e s q u e , a f i n a l s d e l s 5 0 , g ' i n v e n l a e l l r a n -s is to r , l a c a r r e r a p e r I ' e m p e l i t i m e n l d e l s c i r ·c u n s e l e c t r o n ic s p r e n u n a a c c e l e r a c i 6 e x i r a ·
o r d i n a r i a , U n e x e m p l e n ' e s a q u e s l a p e t i t a r a ·d io d e l a S o n y , u n a d e l e s p r l m a r e s q u e c a b l ad i n s u n a b u l l a c a I , t a m b e , u n d e l s p ro d u c l e sm e s e x p o r t a t s a rr e u d e l m o n oU n a l i r e , n ' e s 0 1 T V a ·3 0 1 , e l p ri m e r e q u ip p o r ·
l a t i l d e te le v is io tr a n s is lo r i t z a t I r e l a l m e r c a t
e 1 1 9 6 0 . M e s t a r d , I ' a n y 1 9 7 9 , e l w a lk m a n e n sm o s t r a u n a l t l e c a s ,
I N D U S T R I A L I T Z A C I O I A : L I M E N T A C I O
E is a l i m e n t s i n d u s t r i a l s h a n m o d i f i c a t p ro fu n ··
d a m e n 1 s l s h i l b i l s a ll m e n 1 a r i s d e m o U e s r e og i o n s d e l m 6 n i h a n m i l lo ra t e n o r m e m e n t lav id a o r d in a r ia I la e u ln a d e le s p o b la c lo n s
o b r e t e s u r b a n e s d e l m o n O C C id e n ta l, l a n l e nq u a l l l a l c o m e n v a rie la t i q u a n li l a l. E s u n f r u i t
m e s d e la r e vo lu c l6 I n d u sl r ia l i p r e n c o s q u a n
a p a r e l x e n n o v e s c o n d lc io n s e n I r e s c a m p s : la
m e c a n ltz a c io , a l c o m e rl a la m e n u d a I a I ' e n ·g r o s , I s ls t r a n s p o rts .
- -~.. .
, . . . . . " . . -
I ' "'It~> 'f: . W O N D E R , ' . iII.;'.. ' ,HO'O"OO ••••• It 'It " • . i .< I" IoJ Id , I ,q Iod l . . J2;")1. II.~-~---.'-j
L A M E C A N I T Z A C I ~ D E L P A D E S P R ~ S O E 1 9 2 0P A D E M O T L L O
L ' a b a r a t a m e n ! d e l p a m e r e e s a la p r o d u c c ! 6 e n
s a r i e p o s s ib i l i t a e l l e r a r r i b a r a q u e s l a l i m e n lb a s i c g a i r e b e a l o t h o m . L a m e c a n i l z a e i o c o m ·p o r t a , p e r o , u n c a n v l d e s a b ~ r i d ' a p a r e n c a ,L e s n e c e s s ila l s d e p r o d u c c ia i n c o r p o r e n l i p u sn D U S q u e s 'a d a p le n m i l l o r a l a t a b r l c a c l 6 e n
s e r i e I a le s n e c e s s i t a l s d e d l s l r i b u c l o I v e n d a .
e x p e d i t i o n s d e l s e x p l o r a d o r s i l e s g u a rr es ,
E n tr e t in a ls d e l s e g l e p a s s a t i i n ic is d 'a q u e s l
I ' a l i m e n l a e i a i n d u s l r i a l e s l a b l e lx e l s s e u s p l·l a r s b a s ic s : e l t o m a q u e l d e l I a u n a , l a l I a u n a d es a rd in e s , l a l I e t d e p o l i l e s s a p e s s O li d e s . U na m e ric a a lin e a t a B a v ie rs l o v a n t a e i m e n ja r
e m p a q u e l a l , - o n d i u " s o p s p o r t a t l l . - , d e s ·t l n a t a s u b m i n is tr a r u n a s op a h a r a ta a ls p o ·
b re s . P a rm e n tie r f a b r i c a a l 1 8 1 1 c u b e ts d e
b r D o l i e s r e e e r q u o s d e l i e b i g p a r m e t e n 1 a fa ·
b r i c a c i o a g ra n e sc a la d e Is e x t r a c 1 e s d e c a r n .
L a l I e l c o n c e n l r a d a a s p o d i a c o m p r a r a A n g l a ·
l e r r a e l 1 8 4 7 , I e l 1 8 5 5 t a m M e n p o ls , p e r o v as e r I ' i n v e n t d 'u n a m e r ic a q u e v o l i a s o l v e n ta r e lp r o b l e m a d e l a l l e t I re s c a p e l s n e n s e n a l sv a i x e l l s d 'im m ig ra n ts a l q u e m e s d ir e c la m e n l
e n s a f e e l a . D ' g l l p m c e d e i x la l e e n i e B u l i l i l z a ·
. d a p a r la I Ir m a a n g lo · 8 u ls s B q u e m e s a n d a v a n l
e s d e v 6 N e s t l e .
E n 6 1 n o s t r e p a i s e ls p r o d u c l e s d e G a ll in a
B l a n c a s O n u n e x e m p l e d 'a q u e s t p ra c e s .L L O R E N C T O R B A D O
M o U e s v e g a d e s l a r e la c ic d e la l o r m a a m b 0 1p r o c e d l m e n t a s m o l t e v i d e n t .A q u a s l l e t a s m a n i l e s i a c la r a m a n 1 , s o h r e l o lq u a n p 0 d e m o b s e r v a r u n a m a l e ix a t l p o l o g la e n
r e l a c l c a l s m i l j a n s t ~ c n l c s e m p r a ts p e r a l as e v a c o n s tr u cc i6 .
A q u a s t e s a l c a s d e 1 3 s in i e d e s e l a n t s q u ev e i e m a q u i o n e s p o t v e u re q u e , p e r s i s t i n t l as e v a a d e q u a c i 6 a l s l u n c l 6 c a n v l a e n c a d a c a sl a s e v a a p a re n ~ a , a l m a le ix te m p s q u e v a r l e n
e ls m a t e ria ls c o n s ti tu tlu s i e l p r o c e d i m e n l
c o n s 1 r u c t i u .
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 17/94
O B J C T E S -D E M A N D A . L e s m a n e r e s c o l · le e -
t i v e s d e f e r I 'a p r e n e n ta tg e e n e l t r e b a l l ,a
I 'e s c o la , e n la v id a d e c a d a d ia i e n la h is to r i a ,
d e te rm i n e n , p e r g ru p s , u n e s c a ra c te r f s t i q u e s
e s p e c ff i q u e s d e p e r c e p c i6 e s te tic a i a r t i s t i c a .A I m a rg e d e le s p r o p o s te s d e I 'a v a n tg u a r d a , la
v id a q u o tid ia n a m a r x a a u n r i tm e q u e s o v in t n o
e n c a i x a a m b le s u to p i~ s q u e a lg u n s a u to r s s o n
c a p a ~ o s d ' i n v e n ta r . E s a ix i c o m , f r e q U e n t·
m e n t, e s p ro d u e ix e n b u i ts im p o r ta n ts e n tr e le sf o r m e s id e a ls q u e p r o p o s e n e ls a u to r s d 'e l i te i
l e s f o r m e s c o r r e s p o n e n ts a la c u l tu r a d e s e c -
tp r s i g r u p s m e s 0 m e n y s n o m b r o s o s .
E s a i x i q u e p o d e m tr o b a r m o l ts o b je c te s q u e
m o s tr e n , p e r a d e q u a ts , l e s n e c e s s i ta ts m e s
im m e d ia te s d e la g e n t q u e e ls c o n s u m e ix , a l
m a te ix te m p s q u e e n s in d iq u e n a s p e c te s im -
p o r ta n l s d e la r e a l i ta l d e la n o s tr a c u l tu r a .
M o l te s v e g a d e s , e ls a s p e c te s m e s d in c U s d e
d e f in i r i r a c io n a l i tz a r , e l s d e s i t jo s , l a n e c e s ·
s i ta t d e p o d e r , e l s e s p a i s s u b je c t iu s i d e lam e m o r ia e s f a n p r e s e n ts a tr a v e s d e l s h a b i ts
e n e l c o n s u m .
T a n m a te i x , I 'a te n c io d e la in d u s tr ia p e r a l
c o n s u m i te s p r o p o s te s q u e s 'o f e r e ix e n c o m a
r e s p o s ta s o n in d i c a d o r s m o l t im p o r ta n ts q u e
e n s p e r m e te n c o n e ix e r ta n t l a lo g i c a q u e r e -
g e i x e l g u s t d e d i f e r e n ts c o n ju n ts s o c ia l s c o mla d in a m i e a d e ls e a n v is d e la s e v a s e n s ib il i ta t
p e r c e p t i v a .
P o d e m p a r la r , d o n e s , d 'u n a e s te ti e a d e l q u o -
t i d ia , u n a e s te tie a q u e p r o p o s a la d e m a n d a i
q u e im p o s a e ls s e u s p r o p is v a lo r s e n e l m e r ·c a t, c o n d i c io n a n t ta n t le s d e c i s io n s d e la in ·
d u s tr i a c o m la r e c e r c a m e s c u l l a .
E s a i x f q u e a lg u n s c o r r e n ts d e d i s s e n y h a n h-te n ta t b u s c a r e n a q u e s te s q u e s ti o n s , te o r i l ·
z a n t- te s , f o n a m e n ts p e r a l s s e u s p r o je c te s ,
p e r a e n la m a jo r i a d e l s c a s o s , e l tr a s p a s d 'u -
n a e s te ti c a c o m u n a a p r o p o s te s c o n s tr u I d e s '
h a e s d e v in g u t d if f c il i, f in s i to t, p a r a d o x a I , ja
q u e a l lo q u e e s p r o p o s a v a p e r a a m p li s s e c to r s
s o c ia ls , h a a e a b a t e s s e n t a s s e q u ib le n a m e s a
u n e s m in o rie s .
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 18/94
O B J E C T E S · O R N A M E N T
U nd e ls a s p e c te s
m a sc o n t r o v e r t i l s i p e r s i s ·
t e n t s d e la f o rm a d e I s o b le c le s e s I ' o r n a m e n t .
L ' o r n a m e n l ~ s u n a f a g il a la s u p e r f l c i a d e I ' o b -
j e c l e , u n s e ny a l n o a s lr u c lu ra l q u e r a s p o n
p o s s i b l a m e n l a la n e c e s s i l a l d e f e r n o s l r a e a -d a c o s a i d e p o d e r · l a i d e n ti f i e a r c o m u n a p e r ·
l i n e n ~ a p e rs o n a l 0 c o H e c l i v a .A q u e s l t i p u s d e m a n ip u la c i6 a m b f o rm e s d l l e ·
r e n l s i l a c l l m e n l r e c o n e ix l b l e 6 8 e n a q u e s l~ e n l i ! u n a 8 0 lu c l6 f o r~ a p r ~ c l l c a ,
E s a lx l q u e le s c o s e s e s v e u e n p i e n e s d e s e -
n y a l s g m l i q u e s q u e c a n v ie n a m b e l te m p s , a d ·q u i r i n l u n a e s p e e i l i c U a t p r o p ia , l ' o rn a m e n l
s 'h a i n le g r a l c o m u n m i lj a m o l l a p l e p e r e n r i ·q u lr a l m e r c a t , ja q u e p e r m e l q u e c a d a m o d e li g u a l e s p re s e n l i e n u n i n fi n lt n o m b r e d e v a ·
r i a n t s ,
L ' o r n a m e n l v a s e r in ic la lm e n t m o l l c r i t i c a t
p e l s l e il l i c s d e l r a c l o n a l i s m e d e p r i n c i p i s d e
s e g l e , p e r o u ll i m a m e n l s 'h a r e iv i n d i c a t p e r le s
c o r re n l s r a d ic a ls i d e la p o s t-m o d e r n ita t.
, ('J ~ : J ' r I i'~ -l ' \ J 7 : \ I ( ) , , - ) , ) , . ~ ; v , P R A C T I C A · S l e h l g e s c l"X ( " luze rn"tl" ,~ l ~,J' ~Ol 0 0 0 0 1 1 1 1. '1 mil ,"olu/lrbl!
l _ ). ) all. H " d M I o n 9 0 . ' g ne l O o c l<
~ ~,,~L / r oo d m il r ol ll 'o l" E lo lo ss ,"
O B J E C T E S ·G R A U Z E R O
H i h a
o b j e c t e sq u e a s
c o m p r e n s im p l e m e n tp e r q u e 6 S n e ce s sl l e n , s o n o b i a c l e s q u e e s l a n
a l n o s t r e c o s l a l in o e ls v e i e m , e s l a n p r e s e n t s ,e ls f e r n s e r v ir p a r a a s c o m s i n o h i l o s s i n , n lm o le s te n n i e n s a g r a d e n , s im p le rn e n t h i s o n ,
S o n d e l o l a l a v id a , n o l e n e n n i te m p s n i e sp a l
s 6 n o b le c te s . q u e n l n g u s a p d 'o n s u r te n n l q u i
a s 0 1 s e u d ls s en y a d o r .
A q u a s ls a s l r l s c o n fl g u r e n 0 1 n o s tr a p a is a tg a
q u o ti d la , I 'u n l v e r s m e s i m m e d i a l n o s l r o , s o n
i m p a r s o n a l s p e r i l e l m a t el x le m p s im p r e s c in d l·
b l e s , n o m e s t a n l m c o n s c i e n c i a d ' e l l s q u a n a lsn e c e s s i t e m i n o h i s o n ,S o n e ls o b j B e t e s Q u e f o r m e n e l G r a u Z e r o d e ln o s l r e u n l v e r s m a t e r i a l .S o n o b le c te s q u e h e m d e r e i v l n d l c 8 r p e r la s e -
v a g r ls n r, p e r l a s e v a c o n d i c lo a n o n im a I e n
d e fin lt i v a p e rq u e s o n s a b re lo t 0 1 r e ll e x d e l
n o s t r e s e n t i t c o r n u .E s p r e c i s a m e n t p e r 1 0 1 a i x o q u e s 6 n b a s ic s p e r
a l c o n s u m i a s t a m b e p a r a i x D q u e p e r s i s l e i 'z e n ,
O B J E C T E S · M E M O R I Al. 'I·~,~~.~,
H i h a o b je c le s q u e r a ll e x e n la ) jo ~ tr a e ' i p e r i ~ ~ ' ; 'c ia p e r s o n a l , s 6 n o b j e c l e s d e r e co rd s , Q u e ' , '
g u a r d e m a c u r a d a m e n ll o l a n a n l c o n f i g u ra n l e l·
n o s t r e e n l o r n m e s I n t lm , . .
S 6 n c o m I I O S SO S d e l a n o s l r a v i d a c o d il i c a da .
q u e e n s p a rm e le n a l c a p d ' u n t e m p s r e t r o b a rm o m e n l s d e l e l i c i l a l 0 d 'a n g o ix a , q u e e n s p a r · ,
le n d e l a n o s l r a l a m l l i a , d e 1 I 0 c s I I u n ya n s, d e
la l i a r , d a i s s m l c s . . , '
S 6 n , m o U e s v e g a d e s , o b je c le s d e c o l ' l e c c i 6 ,l a n l p e r q u 6 e n s Ia n r e t r o b a r e n l a m e m o r ia c o ·
s e s d e l a n o s tr a i n l im i ta t c o m p e rq u e p e rm e ·l e n e x p li c a r a ls a U r e s I ' u n i v e r s m e n ia l p ro p i . '
S o n o b j e c le s p e r o m p ll r e ls e s p a i s b u i l s d e l a s 'p ar e ls q u e e n s e n v o n e n p e r l e r s o r o l l e n e l sI I o c s d e s ll e n o i , S o n o b je c le s p a rs o n a ls i d B
v i a l U e , l i l i l s p e r m a n l e n l r 8 1 n o s t r e e q u l l i b r i e n '
l a s o c ie ta l. E I m e lc a ! e n s p ro v e e ix s o b /a d a · ' ,
m e n ! d 'o b je c le s d 'a q u e s l l i p u s , l e s b o tig u e s
d e r e g a ls , l a s s e c c io n s d e b ib e lo ls d e ls g ra n s '
m a g a t z e m s i l e s te n d e s e s p e c ia li tz a d e s p e r
Y i a t g e s it u r i s te s s o n u n b o n I I o c p e r I r o b a r - n e ,
I l ~
,'
. : . ,
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 19/94
O B J E C T E S · M I T E
H I h a o bja c te s q u e r e sp on a n d lr e c ta m on t a lan e c e s s i l a t d e d is p os a r, . e n u n a s o c ie ta l m u ·l a r i t z a d a , e n l a c iu t a l c o n l e m p o r a n i a , d 'u nu n i v e r s m l t o l O g i c q u e s ig u t ~ al i d I s u b s l i l u e l x la l e s l o r m e s o b s o l e t e s .
A ix i, e l m a rc a l I e l c on s u m b u s q u e n a rg u m e n ts
e n 9 1 m o n d e l c in e m a , D e l ' e s p o r 1 , d e l a p o l l l i ·
c a I d e ls m il ja ns d e c o m u n l c a c i 6 , u t i l i t z a n t
p e r s o n a t g e s ' i h i s t o r i e s r s a l s 0 i n v e n ta o e s p e r
l e r · l o s p r e s e n t s , t o l i n t e g r a n H o s e n l e s e s -p e c l a l i v e s d e la c o H e c t i v i l a L
. .
O B J E C T E S - V I D A
H i h a o b j e c l e s q u e r e s p o n e n m o l l d i r e c l a m e n ta l a n e c e s s l l a t d e s en t l l 0 l e r s en tl r l a c a p a c l ·ta l q u e l o t s n a s a l l r s s t a n l m d 9 v l u r e .S 6 n o b je c te s q u e s e r v e l x e n p e r a d o n a r · s a d el a n o str a p re s e n cia I I s ic a , d e l a n o s l r a p e rs o ·
n a , d e l a n o s l 1 3 v i 1 a l i l a l , s o n e b je c le s p e r e x ·h ib ir ·s e , p e r s e d u i r i d o n ar p la e r.
S 6 n o b je c te s q u e e s la n m o ll p r e s e n ts e n la
c u l tu ra d 'a q u e s ! s o U lm s a n vs . S o n a r 1 e l a c l o s ,
l o r i s , d e v e g a d e s q u a s i b r u t a l s , I m a g i c s i s o ·b r e l o ! q u a s i s e m p l e 6 x c e s s i u s .
S 6 n o b je c te s t ip ic s d e c e ns um , d e c a rs c le rb a r r o e ia m b lo r i s c o lo r s q u e p ar le n d e la b e ·
l I e s a d e l c o s i d e I ' a m o r , s o n c o m l a u le s d e
s a l v a c i o p e r p ro le g Jr ·n o s d e s e r e n go ll1 8 p e r l ac lu ta l, p e rO a l m a le ix t e m p s s o n c o m u n e s p i l lo n s ' h ! r e l l e c l e i x e n la s n o s l r e s c a r e n c l e s i e ls
o e s i tj o s i n sa t is le ts .
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 20/94
O B J E C T E S - E S T IL . P O P U L A R .
A ll r e s v o g a d e s I .e s e x p e c la U ve s a le s q u e r e s -
p o n I ' a b l a c l e c o r r e s p o n e n a 1 3 n e c e s s i l a l d e
m l r o b ar 8 1 s v a lo r s i l e s r 6 fe r~ n c le s p ro p ie s d e
la R o s tr a tr a d lc lo .
A ix l , a l p s e ud o " p o pu la r» , e l p s e ud o " f e l ar n a . , e l p s e u d o " a u s t e r i t a t . i e l p s e u do « a u -l e n t i c i l a t . s o n p r e s e n t s e n m o lts o b je c le s
n o u s .
L a l r a d l c l o o s q u e l c o m m e s q u e u n e s l i l f o rm a l
I e l r ep te d e s e g u i r a ls m o d e ls d e la h is to rl a d e
c a d a p o b le v a n m o l ! m e s e n l l ~ d e la r e p ro d u c ·
c iD b a rr o e r a d e I 'a p a re n ~ a .A l x ! e s q u e a l m e r e a l o f e r e i x p e r c o b r l r a q u e s ·
la d e m a n ds u n g r a n n o m b r e d e c a s e s o n a l l oa rte s a I a l l o t r a d i a l o n a l s o n s u b s 1 iM ls p e r la
s im p le I m a lg e d e le s l o r m a s q u e a s p ro d u' i e n
e n a q u a l l c o n l e x l I c l r c u m s l a n c l e s .
O B J E C T E S - P R E S T I G I O B J E C T E S - O B J E C T E D E C O ~ S U M
L a
i n d u s t r i ad e l c o n s u m n o I a n s o ls h a
d o n a lr e sp o s la a le s n e c e s sl ta ls d e l m e re a l s in 6 q u e
t i n s ; 1 0 1 h a c ra a ll e s s e v e s p r l l p i e s f o r m u l e s Ia lx i h a n s o r g il D b je c le s q u e c or r e s p o n e n I o ta 1 -
m e p l a l a c u l l u ra d e l c o n s u m I a q u e s ts o b je c ·
le s s 6 n o b je cte s q u e s e m b la q ue m s s q u e e n-
h r l r n e ce s s lta ts e n c ru n ,
U n e x e m p le d e p r o d u c t e d ' a q u 9 s l l i p u s e s la
" B a r b ie 0 0 1 1 0, c r e a d a 3 1 1 9 5 9 a ls E U A . • O a r -
b ie " n o I e I ' a p a re n ~ a d 'u n a n e n a c om la m a jo '
r i a d e le s n in e s s in 6 1 a c 'u n a n o l a , i r e p r o d u e i x
p e r m i t ja d ' u n a m p l l n o m b re d e c o m p le m e n tsl l i l e s l e s p a u le s d e c o m po rta m e n l d e la s o c le ·
l a l d e c o n s u m .
A e s p o n e s lr lc ta m e n l a " e s l r u c lu ra d e la f a m i-
l i a l i p u s c o n s u m id o ra , v e s le ix , t t l a m i c s i d i s -
p os a d e lo t a ltO q u e O s p ro p i d 'a q ue s ta s o c le ·
t a l .A i x i , e l s n e n s i n e ne s ju ga n l a pr e ne n e l q u e
h a u ra n d e f e r I c o m p r a r e n e ll u tu r . T o l u n ~ x i t.
H i h a o b je c le s q u e e n s p e r m e l e n s a l is fs r l e s
n o s tr e s n e c e s sU a ts d e p ro s l l y i s o c ia l i d ' a d ·
q u is ic i6 d 'e s ta tu s .
H i h a e s l l l l iq u a s d e r e l e r e n c i a I o b je e te s q u ee re le m q u e e n s s il u e n e n e il i o n q ue v o ld ri e m
e s l a r e n r e la c i6 a ls a l t r e s .M o lte s v e g a de s le s p r e f e r e n c l e s s a n c a p a ls
m o d e ls a r i s lo e r a ll c s I r a n c e s so s I a n g l a s s e s i
la u l i l l l z a e i 6 d e l i p o lo g ie s f o rm a ls p r6 p ie s d ' a ·
q u e s t s 9 S m S , ie l c o n s u m d ' a n l i g u l l a l s a s p r e ·
s e n t a c o m u n m l t j~ I d o n l p e r c ob rl r a q u a s t d e ·
~ ig .E s a i x ! q u e e l m e re a t e n s o fe re ix u n a m p l i
n o m b r e d e p o s s lb i l i ta ls o b r in t· s e l e s e x p e c ·t a l l v a s d e I ' o l e r t a 3 m b 1 8 v e n d a d e r e p r o d u c ·c l o n s i d e p e ce s d e p s e u do ·e s i l i .
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 21/94
l a c o n s t r u c c io d 'u n a n o v a c u ltu ra b a s a d a u n i c a m e n t e n la
c i e n c i a i d e a l i t z a d a i q u e n e g a v a la t r a d ic io i to ts e ls m o d e ls
a n te ri o rs , n o h a p o g u t r e s i s t i r la f o r c a d e la v i d a f d e la
c u ltu r a a c u m u l a d a e n e ls c a rr e rs d e l e s c i u la ts . A ix ! , s ' h a
h a g u f d e ' r e b u s c a r e n e l p a s s a t d e ' l a p r a c ti c a n o v a .
E ls a s p e c te s m e s p r o g re s s i s te s j i n te r e s s a n ts d 'a q u e s t c o r -r e n t e s t r o b e n e n e l v e r n a c .u U s m e i e n l e s r e c e rq u e s q ~ e ,
m i tja n ~ a n t I 'a n tr o p o lo g ia i e ls . e s lu d is t i p o lo g ic s , p e rm e t e n
d e s c o b r i r I 'e s p e c if i c ita l i l e s e s tr u c tu re s m e s f o n d e s d e le s
f o rm e s s e m p r e c a n v i a n ts . E I r e s u lta t e s u n g ir ,e n tr e e l p ro -
f e s s i o n a l i s m e i 1 3 'r e c e r c a , c a p a I ' o f i c i, l a t r a d ic io , l a c iu ta t i
l a h i s t i J r ia .
D ' a q u e s t a m a s e r a a te n e n t a l a r e a l i l a l e n e l p a s s a t, e s d e s ·c o b re ix a li a q u e a s p e r s i s t e n t i l a m b e a l l o q u e e s « r e a l » d e
c a d a n o v a le c tu ra .
L 'a lt r e c o r r e n t c o n tin u a ' I ' a c c io d e ls in c o n fo rm i s te s i l · l u s ·
L e w i s C a r ro l l , « E n e l m u n d o d e l e s p e jo ) ). t r a ts , d e l s f u tu r is te s i d a d a i s t e s . E I r e b u ig d 'u n a c u ltu r a m e -E d . J u v e n tu d , B a r c e l o n a , 1 9 6 9 , p a g . 2 1 . d ia ti tz a d a i e s te re o l ip a d a p o r ta e n a q u e s t c a s a a c t i t u d s d i -
f e re n ts i a ll u n y a d e s e n tr e e lle s , a p ro p o s te s q u e a b a s le n d e s
P o d e m d i r , d e s d e f a u n s a n y s , q u e l a u to p ia q u e p ro p o s a v a d 'a c c io n s v i l a l s r e n o v a d o re s f in s a u n a r e c e rc a a n a l f l i c a d 'a -G r o p i u s e 1 1 9 2 6 , a ls p r in c ip is d e l a p ro d u c c io d e la B a u h a u s , 1 1 o q u e e s e s s e n c i a l.
ja s 'h a r e a l i l z a l . L a r u p tu r a v io le n ta , l a p r o v o c a c i6 i 1 8 d e s e s lr u e lu r a c i6 d e la
E I d is s e n y , d e s p r e s d 'e n f r o n ta r · s e a m b e l s u te n s i l i s i a c e e s o · f o r m a p e rm a f, e n u n a m b i t d e c u ll i u i d e a l , l a r e c e r c a d e ls
r i s d o m e s t i c s , h a a n a t a m p li a n t l a s e v a in c id e n c ia c a p a l s I l m i l s , s i tu a r · n o s m e s e n l la d e l e s p o s s ib il i t a t s d e la r e a li l a l
m a rg e s q u e r e s la v e n f o ra d e I 'e s t r i c ta p ro d u c c io d e m e rc a d e · c o n s tr u 'i d a i e x im i r - n o s d e la n e c e s s it a t d e c o m p r o v a r e m p f r i ·
r i e s u tU s . c a m e n l la q u a l i t a t d e l e s id e e s . O 'a q u e s la m a n e r a , d e s d e l
A ra , e l d is s e n y , a m e s d ' im p o s a r u n a i c o n o g ra f i a p re c i s a i d e d e s o r d re p ro v o c a t, a n a n t m e s e n ll a d 'a ll o « re a 1 », e s d e s c o ·
c o n f ig u r a r l a i m a tg e d e l n o s tr e e n to rn m e s i m m e d ia l, h a a s - b re ix I 'e x i s te n c ia i l e s q u a li t a ts d 'a lt r e s r e a l i ta ts ta m b e p o s s i ·
d e v in g u t , s u p la n t a n t a U r e s a c t i v i ta l s f o r m a l i tz a d o r e s 0 c o n f o ' b le s .
n e n t· s ' h i , u n m i t j a d e c i s iu d e la p r o d u c c i 6 d ) o b je c l e s c u l lu · A ra , d e s p r e s d e la s u b v e r s i o , c o m e l p a n o r a m a a c tu a l e n s
r a l s . m o s l r a , i a to t e s p o s s i b l e , i a h o p o d e m te n i r t o t b e l i c l a r . C o m
A q u e s t p r o c e s , q u e e s v a in i c i a r a m b e l s a i l a l b u i l q u e v a n A lf c ia , e l d i s s e n y a d o r h a a p r e s a t r a v e s s a r I 'e s p i l l . A r a ja
r e a l i t z a r l e s a v a n l g u a rd e s h is l o ri q u e s p e r d a m u n t d e l a m lm s - p o d e m s a lta r d 'u n c o s l a t a I ' a lt r e , m a n i p u la n t e l l I e n g u a tg e
s i , e n s h a a n a l a c o s tu m a n t a u n m o n d e f o r m e s a b s tr a c te s i d e d e l e s f o r m e s e n u n 0 a ll r e c a n to d e l a n o s tr a r e a l i ta t m e s
g e o m e tr ie s id e a ls , i n s t i l u c io n a li tz a d e s p e r u n e s t i l r e p r e s e n · i m m e d i a ta ; a m b a q u e s t f e t, p e r o , j u g a n t a m b e il l e n g u lg e , e lt a ti u d e l a m o d e rn ita t i i n te r n a c io n a l . m e s p r o b a b le e s q u e e n s h i t r o b e r n e n r e d a ls . A r a s a b e m q u e
L a m a jo ria d 'e d a l d e l d is s e n y e s v a p ro d u i r , p e ro , e n la d a c a - p o d e m l I e g i r i a c l u a r e n u n c o s ta l 0 e n I ' a l l r e d e I ' e s p i l l , p e ro
d a d e l s a n y s 6 0 a m b u n a c te d 'a fi r m a c i o i n e v i ta b l e , a m b u n e l p r o b l e m a c o n t i n u a e s s e n t e l m a te i x ; e l p r o b l e m a e s ta e n e l
g e s t d e r e b e l· l i d c o n tr a le s te s is q u e e l s o s te n i e n , in ic ia n t u n : ; l I e n g u a tg e .
p ra c e s d e r e v is i o a m b e n fr o n ta m e n ts r a d ic a ls i a c c io n s d r a · D a v a n t I 'e s p e c ta c l e q u e o fe re i x l a c u l lu ra d e l d i s s e n y d 'a ·
m a tiq u e s d e tr a ic i o d e f i n il i v a q u e v a n p o r ta r a l a c o n f i g u r a c i o q u e s ts a o y s , c o m e l p e r s o n a tg e d e C a rr o ll d a v a n t I 'e s p il l , e l
d e I 'a c tu a l p a i s a tg e p o s t- m o d e r n . d is s e n y a d o r n o m e s p o t r e s ta r s o s p r e s . P e r i J ta m b e , c o m I 'A I I ·E n c e rta m e s u r a , a q u e s l a s u b v e rs i o v a o b l i g a r e l d i s s e n y a c i a , c a l q u e d e s c o b r e ix i l a 1 0 g i c a q u e o r d e n a le s p a ra u le s d e l
a b a n d o n a r I ' a m b i t d e la q u o tid ia n i f a l q u e in ic i a lm e n t r e c l a · v e rs p e r s a b e r e l s e u s ig n i f i c a l. M a la u r a d a m e n l, s i a m b e l s e u
m a y a i q u e h a v i a c o n q u e r i f , p e r d e s e n v o lu p a r· s e e n tr e la g a o a c tu a r a p a s s i o n a t o b i id a e n q u i n c o s la l e s la , s i s 'e n r e d a a R ia
. l e r ia d 'a r t i l e s p a g i n e s d e l s m a g a z i n e s i a d q u i r i n t r e l o r i c a d e le s f o r m e s q u e p r o p o s a , p e r d r a l a c a p a c i ta t d e__ __!L -->••_ 1.•• 1. -_.. ,,_ ....1...,,"" ,... dnn f.nnlro rtnmjMr.hn~i i m m i l a h l e m e n l . s e r a a l l I e n o u a l o e e l Q u e I i
L A S I T U A C I O E N E L S 8 0E L D lS S E N Y A D O R E N E L P A I S D E L E S M E R A \ f E L L E S
« P e rm a n e c io u n r a to c o n f u s a , p e r u a l f i n u n a b r i l l a n te i d e a
. i l u m in 6 s u m e n t e .- iC l a r o ! iS i e s u n I i b r o d e e s p e jo ! s i 1 0 p o n g o f r e n te a l
e s p e jo la s p a l a b r a s v o lv e r a n a c o lo c a rs e e n la d ir e c c io n
d e b i d a .
Y A l i c ia l e y 6 e s ta p o e s fa :
E L D R A G O B A NL le g a v a y a e l h e r v fn . B le n d e s C a s q u in e s
h u l g a b a n y y a c ia n e n e l g a rd o .
G a l f g o n o s e s ta b a n lo s l ib in e s
y v e n i a e l v e r d a l c o n p a s o ta rd o .»", .
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 22/94
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 23/94
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 24/94
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 25/94
Juli Capella & Quim Larrea
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 26/94
ANTECEDE T((Esevidente que, as; como. M. Jourdain ha-blaba en prose, sin saberlo, el diseiio industrialse ha practicado antes de que nadie estobJe-dera su definicion r ii fuviera siquiera concien-
cia de el. Desde la existencia de 1 0 industria,alguien hadiseiiado los productos industria-
les,»A le xa nd re C ir ic i (1 98 0)
S il lo ( al ve i, d e A n l o n i G a u di , m m e rc ia li lo d a po r B .D . E di ci on es d e D i se no d e sd e 1 9 7 6 .G a u d i r e p r e s e n l c , s in d u d o , e l m o s b r il la n le a n le m d e n l e d e l n u ev o d i s ei io e s p o ii o f.
5 E I d ise fio in dustria l se in icia e n E sp ana a fin ale s de los a ries c incu en ta . A un que p ue de ne no on tra rs e a nte ce de nte s ta n le ja nos co mo q ue ra mo s: e l G AT E P AC a nte s de la G ue rra
C iv il, e l m od er nis mo d e p rln clp io s d e s lgl.o , la s R ea le s F ~b rie as d el s ig lo X VIII ... h as ta lIe ga r
a la s p un ta s d e fle eh a h alla da s e n V ale ncia qu e d ata n de l P ale olilic o S up erior, 15 . 0 00 anos
a nte s de nu estra e ra (').
U na vis ion mas ra zonab le del tenomeno nos lIevarla Ian Solo hasta la revoluc icn
indu stria l, que aconle ce de lorm a y e n tiem pos difa re nte s e n la s dive rsas zon as de l p ais . E s
e nlo ne es c ua nd o tie ne s en ti d o h ab la r d e los o rige ne s de l d is eF io in du stria l, y n o ta n s 61 0 d e
ob je tos ; y e s a pa rtir de las va ngua rdia s de princ ip io de s ig lo cu an do, adem as, se cre a por
pr imera ve z Ia c on cie n cia d el diseno in du stria l e n la c oy un tu ra e n q ue h oy 1 0e nte nd em os . E n
c ua lq uie r c as o e s im p or ta nte d is oe rn ir e ntr e o bje to , o bje to la bric ad o in du str ia l m en te y objeto
c on ce bid o s eg un u na c on cie nc ia y rns toco in d us tr ia l, e s dscir , disenado,
UN A LENTA REVO LUelO N IND USTRIAL
L a in du stria liz ac i6 n Ile ga c on re tra so a E sp an a, a l m e no s e n c om pa ra ci6 n c an e l r e sto de
p arse s e uro pe os . In gla te rra , qu e h ab ia co me nz ado s u in du s!ria liz acio n a fin ale s de l s iglo
X VIII, e xp erim en t6 u na v erda de ra R evo lu cio n In du stria l d ura nte la s p rim sra s ds ca da s d el
s iglo X IX , q ue r ap ld ar ne nte lu e s xts nc la nd os e p or to da la Eu ro pa d es arr olla da y p or E s ta do s
U n id os . C ata lu iia e s la p rim era zo na de E sp aiia e n viv ir e ste p roc es o, y d e a lgu na fo rm a tom a
e l m od elo In gle s d e in du stria liz ac io n, b as ad o e n e l s e cto r te xtil. E n 1 833 s e c re a e n B arc elo na
la prim e ra industria de l pa ls con energia de vapor ( o o ) , ta fa .b ric a d e h ila do s y tej idos
B on apla ta , que re prese nta e l in ic io de la in du stria m ode rn a a n el p ais , a un que e Sla se ria
in ce nd ia da d os anos m as ta rd e p or los ob re ros , p re cisa me nte p or re pre se nta r u n p eligro soc am bio e n lo s p ro ce so s p rod uc tiv os ann no a su mido soc ia lm en te. E n 1 834 se botaba e l
B alea r, e l p rim er b arco de h elice m ovido p ar va por; en 1 84 8 s e in au gu ra ba 1 a p rim e ra lin ea
d e f er ro ca rr i! e n tr e B a rc e lo na y M atar6 -Ia se gu nda se ria M adrid·A ra nju ez en 1 851 - ; en
1 853 se ilu min aba e l P ase o de G ra cia oon la rola s de ga s; y en 1 890 e l i nq u ie to emp re s a ri o
te xtil F ra nce se B one t constru ia e l p rim er a utom ovll de l p ars , con un m otor de exp losion
c om pra do e n la re cie nte E xp osic io n In te rn ac ion al de P aris . E I P a ls V asc o y L ev an te s ara n
z on as q ue ta rn bls n a su mlra n c on p ote nc ia s u in du stria liz ac i6 n, m ie ntra s q ue e n e l re sto d el
pa ls la eeonom la feuda l y la s m an ufa ctu ra s a rtesa na s p re va le ceran toda via du ra nte
dscadas.
La in dustria lizac i6 n, oon su e spe cia liza ci6n e n ellra ba jo, su pon e e l fin de u n p roce so
a rts sa na l d e c re ac i6 n co ntro la do p or u n s olo a uto r, y c ue stio na p or ta nto la d ete rm in ac i6 ns ob re qU ie n d ec id e e l a s pe cto de lo s n ue vos o bje to s. A nte ests v ac io s e o pta p or re pr od uc ir
rn ac an lc am en te la s form as tra dic ion ale s, y e n s u p rim era e ta pa , la in du stria liz ac i6 n n o h ac e
m as que cop ia r los m otivos an terio re s s in p ode r e ncom ra r u na exp re si6n nu eva , p ropia de
u n n u ev o metodo p ro du ctiv o; e sto s uc ed e d e fo rm a g en er aliz ad a e n to do s lo s pa lsss , incluido
e l n ue str o. E n 1 875 a pa re ce e l o o no cid o A lb um enc ic lopedico-p in torssco de los i ndus t ri a les ,
de Lu is R iga ll, un ca ta logo sclectico lIeno de ejemp los de 1 0 q ue h oy e nte nd er ia m os
p re cisa me nte co mo dis en os n o in du stria le s, p ue s s e re fie re n a e stilos y f orm a s d eoo ra t iv a s
le ja nos a l e spir itu in dustria l; un e je mp la r qu e -e n pa lab ra s de N uria de D alm ase s r")-,"c on de ns a e l asplr i tu y a m an ilie sto d e la E xp os ic i6 n U niv ers al de L on dre s e n 1 851 y sintet iza
la s dire ctr ice s p or la s qu e h ab ria n d e dis cu rrir la s re la cion es de l a rte c on lo s p rod uc to s d e 1 a
industria".Muchos a no s h ab rla n de transcu rrir ha s ta que se h iciesen los prim eros d ise iios ,
recordem os que la revoluc i6n industria l se corresponde en la h is toria del a rts a l es tilo
n eo ela slc o. M ie ntra s ta nto la s m ajo re s p ie za s d e n ue stro u niv ers o fo rm al, p re ce de nte s de
n ue str o d ls ar io . h ab ia n s id o d e c ar ac ts r a rte sa no y p op ula r. L as R ea le s F ab ric as , im ita cio n
d e la s m an ufa ctu ra s Ira nc es as , su pu sie ro n u n foc o e ntis ta de p ro du cc i6 n d e a rtle ulos d e lu jo
dura nte e l s ig lo X VIII y p arte de l X IX (Ia u ltim a cerro sus p ue rta s en 1850 ) ; crea da s p or la
m o na rq u ia p a ra s u p ro pio a b as le c im ie n to y d ir ig id a s p r in c ip a lm en te po r t ec n lc o s e x tr a nj er os ,
p ro du je ro n e xc ele nte s o bra s d e a rte , c om o c era mic as , v id rio , e sp sjos , ta pic es -Ia l ve z lo s
m as con ocidos fu eron los de G oya - etc , p ero n o rep re sen tan toda via la in corpora ci6n del
p roce so de dise iio en sus p iszas , s in o ta n so lo u no de sus m as refin ados a nte cede nte s, La
F un da ci6 n d e G re mio s, e n M ad rid, de dica da a la c on se rv ac i6 n d e e ste s o licio s a rtlsn cos ,p erm ane ce h oy en dia com o vestig ia de e stos ta lle re s.
1 4 (') D e h e ch o , a l c a la lo go d e ta mu e sl ra E u ro p al ia , " E I D ls e fi o e n E s p an a . A n le c ed e nt es h is to ri co s y r ea li da d a c tu a l" , r el ro c ed fa h a st e t a E d ad M e d ia y la a nlig ile da d e n o us ca d e lo sa n t ec e d en t e s r emo to s d e n u e s tr o d is e ii o i n du s lr ia l ,
( '" ) A I r es pe cto d e a st e le m a y e n g e ne ra ll a i nd u si ri ai iO la c i6 n d e l p a is , v s as a a l c a la lo go d e l a r nu e sn a ' Ca ta lu n ya , l a l ab ri ca d 'E s pa n ya . 1 9 33 ·t 93 6" ,
( '' ") l rn p r s s c inob l e , p a r a s n t e n d er d lc b a r e la c lOn , e i li b ro "A rt a e I n du s tr ia e n E s p a n a: 1774 :1 9 07 " d e A n t on io J os ~ P it ar ch y N u ri a d e D a lm a s es , p u b li ca d o e n 1 9 62 p o r l a E d il on a l B lu m e .
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 27/94
FERIAS , EXPOS IC IONES E INDUSTR IA
U n o d e lo s fe mim en os in trin se ca me nte r ela cio na do s c on la in du stria liz ac i6 n fu ero n la s
e xp osicion es y m ue stra s n acio na le s e in le rn ac ion ale s, qu e s e su ce de n a 1 0 la rg o d el s ig loX IX . S on o ca sio ne s p ar a e sta ble ce r c on ta cto s c om er cla te s y c om pro ba r la s n um ero sa s in -
ve nc ion es , m aqu in aria s, p ate nte s y los d iv ers os ob je tos in du stria le s qu e s e p rodu ce n p or
e nto nc es d e fo rm a v er lig in os a. T am bie n s on c on vo ca to rta s p op ula re s, c on gra n a sis te nc ia
de un p ub lico qu a a pro ve ch a la o portu nida d p ara co nsta ta r los e sp ecta cu la re s a va nce s
lecn icos del momen to. Para le lamenle se ha p roduc ido un im portan le aum ento de la
p ob la olon , qu e se h a ido c on ce ntra ndo e n los focos u rb an os e n tom e a la s in du stria s. E s ta l
e l grado de h acinam iento que, a m ediados de siglo, es n ecesario dem oler las m ura llas y
o rga niz ar u n a se nta mie nto ra cion al de la p ob la ci6 n. P or e je mp lo, hacla 1860, Barcelona
c on ta ba c on u n p rom edio d e 859 habilantes p e r h e c ts r s a -que en 1 3 1b ar rio c hin o Ile ga ba a
la e sc alo tr ia n le c ilr a d e 1724-, B ilb a o a lc an za ba lo s 546 y M ad ri d 348; e n E ur op a, L on dr es
c on ta ba c on 86, y P aris c an 356 h a bita n te s p or hectarsa (0). L a de molici6 n de la s vie ja s
m ura lla s le ud ale s y la p la nific ac i6 n d e lo s e ns an ch es re su ha ba , p us s, in ap la za ble . E I p rim er
p la n d e e ns an ch e tu e e l d e B arc elon a e n 1859, c on oc id o c om o P la n Cerda , a l q u e s ig u ie r on
lo s d e M ad rid e n 1860, Sa n Sebas tia n , A li ea n te , V a le n ci a, B il ba o . .. L a po lit ic a e x pa n si on is ta
d e e sta s c iudades lu e ta m b ie n u n h ec ho in te rre la eio na do c on la s g ra nd es e xp os ic io ne s d el
m om en to, p ue s s e a prov ee ha ba s u con voca toria p ara a com ete r la u rb an iza cion de n ue va s
areas 0 r sa liz ar tra ba jo s d e in lra es tn ue !u ra u rb an a, q ue c es pu es q ue da rfa n p ara la e iu de d.
L a p rim era E xp os ic ie n P ub lic a d e lo s p ro du cto s d e la In du stria E sp an ola tu vo lu ga r e n M ad rid
en 1827. B arc elo na a lb erg 6 s en da s m ue sira s e n 1844 y en 1851, Y o on p os le rio rid ad u na
E x po s ic ic n In d us tr ia l y A rt is lic a e n 1860 donde ya m ostraba el potenc ia l productivo de la
z o na . T a rn b ie n , y a partir de 1850, o tra s ciu da de s e sp ariola s fu eron orga niza ndo s us
e xp os ic ion es , p ero lu e la G ra n E xp os ici6 n U nive rs al de B arc elon a de 1888, la p rim era de
caractsr un ive rsa l re aliza da e n E sp an a, la qu e ob tu vo m ayor re son an cia y con side ra ci6 n,in clu so in te rn ac io na f, a p es ar d e q ue to do s lo s e slu dio so s la c on sid ere n h oy e n d ia c om o u na
c arlc atu ra d e la s gra nd es e xp os ic io ne s e xtr an je ra s, lIe na d e im ita cio ne s h ls ro rle is ta s y s in
a pe na s n ov eda de s de sd e 91 p un to de vis ta qu e n os oc up a. E se m is mo a rio C op en ha gu e,
M elb ou rn e y B ru se la s ta mb is n h ab fa n o ele bra do c tra s ta nta s e xp os ic io ne s ln te rn ac io na ls s
-10 cua l da cue nta de la tiebre exp ositora de la e poca =. y M adrid 10h aria u nos a tios m as
t ar de , e n 1894.
S in d ud a la E xp os ie i6 n U n iv ers al m as s ign ific ativ a d el m om en to , y la q ue m arc 61 a p au la
d e la s p cs ts rio re s, lu e la qu e tu vo lu ga re n 1851e n L on dre s, c on m as ce 13.000 expositores,
e n u n e sp ee ta eu la r p ab ell6 n de h ie rro y a ce ro, e l C ry sta l P ala oe , d el in ge nie ro P ax to n, p or
e l qu e circ ula ron s ets m illon es de v is ila nte s. L a m ue stra lu e orga niz ada p or H en ry C ole ,
p en sa dor p re ocu pa do p or e l d es la se p rodu cido e ntre la tra dle i6 n de la s a rte s d ecora tiv as yla b urd a s ste tlc a in du stria l, y buscador incansable de la pos ib le a rm onia entre arte y
producci6n, y a po ya da p or e l p rin cip e A lb ert, "e ntre lo s d os h ic ie ro n la e xp os ic le n y p us ie ro n
en rna reha el prim er m ovim iento re formador conseien le en diseno industria l' ("). La
e xp os ic i6 n d ej6 p ate nte q ue la in du stria liz ac i6 n n o a ca ba ba d e e nc on tra r s u p ro pio p ro ce so
d e c re ac i6 n y se e mp eria ba e n re pe tir torm as qu e Ie e ra n a je na s.
ARTS & CRAFTS, AR lE S Y OFI(1 05
E I p rin cip al m ov im le nto d es arr olla do e n la s egu nd a m ita d d el s iglo X IX e s e l A rts & Crafts.
qu e ta mb ie n lie ne s u re pe rcu si6 n y s egu ido re s e n E sp an a. E ste m ovim ie nlo s e c on side ra e l
a u te n nc o p rom ot or d el n ac im ie nt o d el d is ef io in du st ria l, a u nq ue , p ar ad 6jic am e nt e, s e o po nia
a la in du stria liza ci6 n de lo s ob ja tos . A poya doe n la s re acc ion aria s tso rta s de R us kin , e l
p en sa do r y d ls en ac or W illia m M orris d ed ic 6 s u v id a a d en un cia r lo s s te cto s p em ic io so s q ue
la a ce le ra da in du stria liza ci6 n e sta ba p ro du cie nde e n e l e ntom o soc ia l, y a ra ivin dlc ar,
m e dia n te u n a a et iv a lu ch a t so nc a y c on r ea liz ac io ne s p ra ctc as , la v ue lta a u n a rte sa na do q ue
d ev olv ie se la d ign id ad a lo s o bje to s, c ald os e n d es gr ac ia c on la r ep e ti tiv a a rt it ic ia li da d d e s u
f ab ric ac i6 n e n s er ie .
E n la e xp os ic i6 n b ar ce lo ne sa d e 1888, u n g ru po d e em pr es ar io s y p rom ot or es s eg uid or es
de C ole oom en zaron ta rnb isn a plan tea rse la peligrosa p erdida del va lor a rtistico de los
o bje to s, p ero s ob re to do a c ue stio na rs e a ce rc a d e la fu tu na c om pe titiv id ad d e s us p ro du cto s.
E l D ISENO
E x p O S i t i o n Uniye~o l e Barcelona,9 B 8 . A s p e t 1 0 del Polododeloln duslriodond e e
opre ciadorom enla 1 g u s lo derorol ivoe 1 0 e p o m p O C O oeordeo n 1 0 e v o l u c i 6 n lecnko
e indllSlriol.
C a n d e l a brosdeF r a n c es e V i d al , representonlee l es piriluArts& C r a f t s
d e s d e sulallerIndullriosdeArleVidal, u n d a d o e n 1 8 7 8 en80 [ (e lono.
( ') D e l c al3 lo 11 o d e la e xp os ic iO n Cerda.
(") L eon ardo B €n ev olo e n s u lib ro "H lstoria de Ie a rqu~ ec 1U Ta m ode rn a", e dila do e n E sp an a p or G us la vo G ili en 1 979.1 5
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 28/94
Anteceden tes
Arri~o,unodelosprimero;modelose H i s p o n o SUizo,1 2 0 / 3 0 , de J 9 0 6 ; so~ reeslas
ifneos, l molleloAlfonso I I I , 0 1 primeroutomovildeport ivoQmerciol i lOcO;mbos
oisendolporMarcos B i r k i g l .
Interiorce 1 0 (050 8 0 1 1 1 6 ( 1 9 0 4 · J 9 0 6 ) . Gaudirelolviod e formaintegrolIIS en(orgos,
Uegondodisei immeticulosomenleodoelmo~il iorionterior.
Ap oyados por la burgue sia del m em ento crearon u na oom is i6 n que elab or6 una serie de
m ed id as d e o rd en a rtis tic o- cu ltu ra l q ue c ulm in aro n c on la o rga niz ac io n d e u na E xp os ic i6 n
d e In du str ia s A rtls tic as , A p artir d e s sta y d e o tr as m u ch as m an ile sta cio ne s s irn lla re s q ue s e
s uce de n p or e nto nc es e n B arce lo na , se a glu tin 6 u n im po rta nte n uc le o d e p ro fe sio na le s
a rte sa no s, in qu ie to s p or la a de cu ac io n d e s u la bo r a lo s n ue vo s tie mp os , y s e c re o u n C en tro
de la s A rtes Decorat lvas que mas ta rde , en 1903, dara luga r a l Fom ento de las A rtes
D ec ora tiv as , F AD , e l c ua l ju ga ra m as ta rd e u n p ap el de cisiv o e n e l n ac im ie nto de l dis en o
i nd u st ri al . P e ro ss to se ra m ucho m as ta rde, y e n los e sta tu tos lu nda ciona les de l FAD de
p rinc ip ios de siglo n o s a e n cu e ntr a n in gu na n ove da d c on re sp ecto a otra s so cie da de s
p ro te cto ra s d el a rte sa na do , s in o in clu so u n c ie rto re gu sto gr em ia lis ta y tra dic io na l (').
E s ta l ve z F ra nc es e V id al c on s u o bra y A le xa nd re d e R iq ue r q uie ne s m ejo r r ep re se nta n
la Ira ns ici6 n d el mov im lento Arts & C ra fts e n E sp an a. P ers on aje es te u ltim o de gran
d in am ism o, a dm ir ad or d e M o rr is , r ea liz a d iv er so s v ia je s a In gla te rr a, y e ie r ce una im po rt an te
lab or d ivu lgadora del n uevo estilo , cem o a utor de una im portante obra a rtfs tlca y com o
p rom otor de la lu nd acl6 n de la p rim era escuala d e A rte s y O lic io s.
P a ra le la m en te ,la c lv iJ iz ac i6 n in du st ria l a va n za b a a p as os a gig an la do s. E n 1 90 4, ta n s olo
d os d ec ad as d es pu ss d e q ue D aim le r y B en z in ve nta ra n e l a u tc mo vn c on m oto r d e e xp lo sio n,
u n grupe de inqu ietos em presarios ba rce ione se s fu nda n "La H ispano S uiza . Fab nca de
A uto mo vile s, S .A ." ("), p ara 1 0 q ue c on tr ata n a l in ge nie ro s uiz o M arc os B irk igt, a lin ca do a nB arce lona desde que en 1 898 v in iera a t ra b a ja r e n la c on slr uc oi6 n d el au tobus a le c tr io o d e
la c iu da d. E n 1 90 81 a e mp re sa la nz o e l m od elo 12/55, e l p rim er a u tomovi l e c on cm lc o e s pa ri ol ,
A I a n o s ig uie n ta S ir kig t d is eM e l p r im e r c oc he d ep or tiv o c on oc id o la b ric ad o e n s er ie , g an a do r
de los tres prim aros puestos en la Coupe de i'Auto de 1 910 y capaz de a lcanzar los 1 15kil6m etros p or nora , D e este m odelo se de rivo el ta rnoso H ispan o-S ulza A lfon so X III,
b au tiz ad o a s! e n h on or d el r no na rc a e sp an ol, q uie n m as ta rd e, e n 1 91 6, o fr sc era a la e mp re sa
terrenos y ayudas econorn lcas p ara constru ir en G uada la ja ra la e mpre sa "La H isp ano
F ab ric a N ac io na l d e A uto mo vtle s, A er op la no s y M a te ria l d e G u er ra ".
M ientras tanto la em presa hab ra sx tend ldo su fam a por toda Eu ropa , vendiendo
n um eros os v eh fcu los y o bte nie ndo c on s u e sc ude rla trole es e n la m ay eria de la s c om pe ti·
c lo ne s d el m om en ta E sta e xite , s um a do a la de lic ad a s itu ac ie n la bora l d el p als , h ac e qu e lae mp re sa cre e e n 1 91 1 u na s ue urs al e n P aris , qu e fin alm en te se in de pe ndiz ara e n 1 91 9.
E L IN SO LIT O MODERNISMO CATALAN
P eio o tro gr an m ov im ie nto v a a D onmo ve r E uro pa a fin d e s iglo ; u n m ov im ie nto q ue s ur ge
c om o r ea cc io n a u n e eie ctic is mo y a c a dem ismo im pe r so nal , y que en cada p als a do p ia u n
n om b re d if er en le : A rt N o uv ea u a n F ra nc ia , J ug en ds til e n 8 91 glo a, L ib e rt y e n It alia , S e ze ss io n
en A ust ri a 0M od er nis mo e n E sp an a.
N adie dud a h oy en dla en con side ra r a l M odern ism o espa riol com e u na de nue stra s
g ra n de s a p or ta cio ne s a la c ult ur a a rq ulte ct cn lc a m u nd ia l, y a de rn a s c on c ar ac te r p io ne ro . L a s
p rim eras obras m odern istas ca ta 'ana s, por e je mplo la C asa V ice ns, de G audi (1 88 5), es
a nte rio r a n ca si u na de ca da a la C as sa T as se l (1 893), da l b elga V ie lor H orta , c on side ra da
hasta la lecha com o e l in ic io de ss te m ovim ien to . Ta nto es a sl, que M odern ism o y A rts &
C ra fts s e s up e rp on e n c ro no l6 gic am e nt e y con viv en e n a rm on ios o e qu ilib rio. A de ma s de
D om en ec h i M on ta ne r, o lIO S m uc ho s a rq uite cto s p ar tic ip an d e e ste m ov im ie nto , ta le s c om o
Puig iCadafa lch, 0J os ep M a ria J ujo l, q uie n r ea liz a n ume ro so s t ra b ajo s d ec or at iv os y d i se no s
de co mp le me ntos con stru ctivo s. N o o bs ta nte , n o h ay du da de qu e e l M ode rn is mo cu lm in a
e n la figu ra s xc sp cio na l de A nton i G au dl, c uy a v asta y a lu cin an te ob ra m ere ee ria e sp ac io
apar te , y c uy os d is eF io s d e m ob ilia rio , d e e xtra ord in aria o rigin alid ad y b elle za , c on to ua n
s ie n do p ie za s m a es tr as , c on in du da ble y r en ov ad a in flu en cia e n la a ctu a l e re a tiv id ad d el p a rs .
E n e l c a mp o d el m ob ilia rio m od er n is la d es ta ea ta m b ie n la fig ura p re cu rs ora d e F ra nc es c
V id al, Joa n B us qu ets -m ax im o e xp on en te d e la sa ga m ua blis ta 8 usq ue t& - y e l m a llorqu fn
G a sp ar H om ar , a uto r d e d alic ad as p le za s re su eita s c an la bo rio so s tra ba jo s gr alic os d e m ar-
queteria.E I M o de rn is mo , c an s u m ax im a s xp re slo n e n C ata lu ria , tu e s in e m ba rgo u n m ov im ie nto
qu e ss e xte ndio a otra s c iu da de s ss pa ncla s, y tra sp asa ndo la a rqu ita ctu ra IIe g6 a f r es to de
p rofe sion es cre ativa s. A un a p esa r de s us m otiv os o rga nico s, d e su gra n e arga de co ra tiva
y d e s u d ilic utt ad c on st ru ct iv a, p ar a rt es an a l, s e h a n d et ec ta do fu e rt es in te n cio ne s d e d is aiiQ
1 6 { O J P ara c on oc er a lo nd o e l n ac lm ls nto y d es arro llo d al F AD . v ea sa a t d o cu me nta do lib ra "D els b ells o fio is a I diss Eln y a ctu al F AD 8 0 a ny so . d a J ose p M ain ar y Jo s ep Con e do r -Ma t h eo s .
e dita do o or B lu me en 1 96 4.
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 29/94
ELDISENO
e n n um e ro so s o bje to s y m ob ilia rio de la a poc a, y una volun tad funciona l pa ra le la a la
d ec ora tiv a, e n la q ue m ue ha s v ec es , lo s a pa re nle s c ap ric ho s fo rrn alis ta s e se on de n a ute ntl-
c os o b je ti vo s f un c io n ai es , e s tr u ct ur a ls s 0 d e u so . (0 )
LA INSP IRAC ION BARCELONESA DE GROP IUSD e e sta in te rs eo ci6 n e ntre d ile re nte s e stilo s c re ativ os , d e la slncronta d e mo vim ie n to s
a rtis tic es y d e s u r ela cio n iin alm en te c on e l d is en o in du str ia l, d a cuenta u na a ne cd ot a h as ta
la t sc ha in ed it a. E i a rq uit sc to D a vid M a ck ay , m ie m br o d el g ru po M a rto re ll- Bo hig as -M a ck ay ,
h a e xp lic ad o re cie nte m en te c om o a l ml ti cc p io n e ro de l dissfio, e l a le ma n W alte r G rop iu s, Ie
re lirio u na e sta nc ia s uy a e n e l t alle r d el C as te ll d els Trss D ra go ns e n B arc elo na c om o fu en te
in sp ira do ra d e lo s p ro gra m as de la co no cid ae sc ue la B au ha us . E n e le cto , e rl1 90 7, tra s h ab er
a ca ba do la c arre ra d e a rq uite ctu ra , G ro piu s re aliz a u n v ia je p or E uro pa q ue in c!u ye E sp an a,
d on de r ec ala e n u n s or pr en de nt e ta lle r d e a rte s a plic ad as s it ua do e n u na cora d e D om e ne ch
iMo nt an er . E I e d if ic io e n c ue sti6 n lo rm a ba p ar te d e la s c on str uc cio ne s le va nta da s c on m o tiv o
de la E xpos ic i6n U niversa l de 1 88 8 y estaba des tinado a ser C af{l-R es tauran te , aunque
n un ca lIe g6 a in au gu ra rs e p or n o e sta r a ca ba do a tie m po . U n a v ez c la us ura da la Exposic i6n,e l p rop io D om en ech i M on ta rle r, e n cola bora clon O On A n ton i M aria G allis sa , oon virti6 e l
e dific io, con oc ido com o C as te ll de ls T re s D ra gon s, e n u n gra n ta lle r de stin a do a la s a rte s
a pllc ao as , d es de d on de s e a ba ste cie ro n n um e ro sa s o bra s d e la s po ca , e ntr e la s q ue d es ta ea
e l P ala u d e la M us ic a. L a fu erte impras lon d e e sta con tac to , d on de lo s a rt es an os t ra ba ja ba n
e n re ia clo n d ire cta c on lo s a rq uite cto s d es arro lla nd o tra ba jo s c on ere to s p ar a o bra s re ale s,
y s im u lta ne an do d iv er sa s ts cn lc as , d eb io in flu ir e n e l jo ve n G ro piu s a l s er H am ad o a no s m a s
t ar de p a ra d ir ig ir r a u nilic ac i6 n d e la e sc ue la d e a rte s y o lic io s d e V an d e V e ld e c on la e sc ue la
d e W e im a r. S u p ro gra ma d e 1 91 9 p ara la n ue va e sc ue la B au ha us in clu la , e n tre o tro s p un to s,
la "p re se nc ia d e m ae stro s c re ad ore s", e l"c on ta cto c on tin uo c on la re alid ed d el tra ba jo " y e l
" pa ra le lis m o e nt re e ns en an za te or lc a y p ra cn ca ",
J us to e l a n o e n q ue G ro piu s v is it6 B arc elo na , 1 90 7, e n A le m an ia se lu nd ab a la D e uts ch er
W erkb un d, c on e l a ta n de p on er e n c on ta cto a a rqu ite ctos y a rtis ta s e on la n ue va re alida d de
la ma q ul na .
EL EF iMERO etcoE I M od ern is mo s e p ro lo ng o h as ta b ie n e ntra do e l s ig lo X X, y d e n ue vo s e m ez elo ec n o tro s
m ovim ie ntos a rn sn cos y socla le s. A sf su ce dlo e n C ata lu r'ia ce n e l N ou ce ntism e, tsrm in o
a c ut ia d o p or Eugen i d 'O rs en 1 91 " 'es tilo que a fecta ria a cas i todos los aspec tos de la
c re at iv id ad d e e at alu na a 1 0 la rgo de u na ·ge ne ra ci6 n ... , re sp ue sta a ut6 cton a a la lin ea
heqamon ica d e la evolucion de l a rte con tem poraneo, buscando sus ra iees en e l M edi-
te rra nso ye n Ia p rop ia sa via p op ula r e ata la na ", com o h a e stu dia do F ra nce se F on tb on a.
R e alm e nte e l N ou ce nlis m e, e .x pr es ad o p rin cip alm e nt e e n 1 a lit er at ur a y la p in tu ra , n un ca
lIe g6 a a lc an za r u na de fin ic ion su fic ie nte e n e l d is an o, y su p rodu cclo» se e ntre me zc lo cone l fu lguran te y e iim ero A rt D eco de l m om en to. L os p rodu ctos de la c as a M y ru rg ia ( "e se nc ia
e in du str ia " e n g rie go ), d eb id os a l e sc ult or y p ro pie ta rio d e la e mp re sa , E ste ve M on eg al, s on
ta l ve z e l e je mp lo m as p op ula r a l re sp ec to. E n 1 922 M on ega l dise ria e l origin al fra sco de l
p er tu m e S us piro d e G ra na da , in sp ira do e n u n in ce ns ar io y u no d e lo s p rim e ro s la br ic ad os e n
baque lita . E n 1 929, ooincid iendo oon la exposic i6n de B arce lona , p reseoto la colon ia
M ade ra s de O rie nte , u na de la s p rim era s colon ie s p er1 um ad as qu e sa lie ron a l m erca do e n
u n e le ga nte Ira sco e sc alon ado de re le re ncia s s xcn ca s. qu e a un se u tiliz a h oy e n dia .
C om o m axim o represen tan te de l A rt D eco naciona l hay que cita r a S antiago M arco,
d ec ora do r d e g ra n p re stig io y d ls sfia do r d e m ue ble s, q uie n a ds ma s re aliz 6 u na a bu nc an ta
la bo r in stitu cio na l c om o p re sid en te d el F AD durante c as i t re in ta a no s ( 19 21 -1 94 9) , con ta n
solo una breve in te rrupci6n de dos anos. S an tiago M arco lue tam bien e l im pu lsor de la
c on vc ca io ria d el c on cu rs o "P a ra la c as a h um ild e" ( 19 23 ), d on de s e p re se nta ro n 4 0 p ro ye cto s
p ara "re sa lta r e l e sp iritu s oc ia l y la tra dic lo n d el p ais e n e l m ob ilia rio ", s eq un h a e xp lic ad o
Jos ep M ain ar. P rogra ma s de m ue ble s se ncillos qu e u na ve z e xp ue stos lu eron sor tsados
e ntre lo s a sls te nte s, y m otiv o d e U IT c al8 o .lo go com en ta do t itu la do "P a ra la b elle za d el h og ar
h um ild e", q ue in ic ia rf a u na r ic a t ra dic ia n e xp os it or a d e s alo ne s d ed ic ad os a l a m ue bla m ie nt o
y d e co ra c lo n d e l h a bit at .
Tamo is n lu er on la s r ela cio ne s in te rn ac io l1 ale s d e M ar co , y s u in sis le nte d em a nd a a nte
F!Z' .~~•....~.~
.
1. . . .
A p r i n c i p i a d e s ig lo e l C a s te l l d e ls I r e s D r a g o n s , d e D o m i m e th iMontaner ,o l b e r g o u n
g r o n loller c e e r t s s oplitodos u e f ue visilodo a r Wal te r G r o p i u s .
/
( !~
1:
S u g e s l i v o s y e n ig m a t ic o s f ro s ro s d e 1 0 e m p r e s e Myrurgio,disei iodosa r E s t e v e
M o n e gc tl e n d o r a eslilo d e e o . A r r i b o , Modemse Oriente l 9 1 8 ), o b o jo Suspiro e
G r o n a d o {I 9 2 2 ) y E m b r ui o d e S e v i l l a ( 19 3 3) .
( ') Una visi6n completa y novedosa del lenorneno modernista se halla en el catalogo 'EI Modernlsmo·, edltado en 1990 po l Olimpiada Cullural SA y Lunwerg. 1 7
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 30/94
Anteceden tes
M e l lo n M i e s v a n d e r R o b e p o r o 1 0 e x p o s it i o n U n i ~ e r s a l d o B a r c e l o n a e n 1 9 2 9 , c o n1 0 f a m o s a s i l i a " B a r c e lo n a '. F o l o d e 1 0 o c t u a l r e c o n s l r u c c i o n d e l edifitioq u e l u e d e m o l i d o
l r a s 1 0 m u e s l r o .
a l r nin ls te rio d e M a drid , la s q ue p os ib ilita ro n la p re se nc ia d e u na d ela ga ci6 n e sp an ola e n la
la m os a E xp os ic i6 n In te rn ac io na l d e la s A rte s D ec ora tiv as d e P arfs e n 1925, q ue h a q ue da do
a n la h is lo ria c om o m ax im o e xp on en te d el A rt D ec o, y q u e fu e d ura me nte o on te sta da e n "L 'A rt
de cora lif d 'a ujou rd 'h ui" p or L e C orb usie r, u n jove n y b etiga ra nte a rqu ite elo e mp en ado e n
d em os lra r q ue u na casa d eb ra s er u na "m a ch in e il l v iv re ", y p or ta nt o s u m o bilia rio u n a ju st ad o
r ep e rt or io d e a rt ef ac to s t un c io n al es .
L os e xp osltore s s sp an ole s ob lu vie ron u n gra n e xito e n P aris don de , s squ n los orga ni-
z ad or es " qu ed ab a p ro hib id a toea imitac i6n 0p a stic he d e e st ilo s", y r ec au da ro n n um e ro sa s
m e nc io ne s y m e da lla s h on orific as p or s us s ta n d s y p ro du cto s p ra se nt ad os , d em o str an do u na
v ez m a s s u d es oo ne xi6 n d e la s v an gu ard ia s d el d is efio q ua e n e so s m om e rto s s a fra gu ab an
e n e t re sto d e E urop a.
C om o c om ple me nto o ultu ra l a la p re se nc ia e sp an ola e n P aris , e sta ba p re vis ta u na a mp lia
m ues lra de la obra a rqu ilecton ica de A nton i G audl, pero ssta no se lIevo a cabo an te la
nega tiva de l au tor, en tregado obsesivam ente a las obras de la S agrada Fa milia , qu len
m orirla a l an o s ig uie nle fa ta l m e nt e a tr op ella do p or u n tr allv /a .
192 9: LA S ILLA « BA RC ELO NA » D EM IE S
L os p ro ble m as e co n6 m ic os y la s o sc ur as te ns io ne s p olftic as d el p ais d es em b oc an e n la
dlctadura de P rim o de R ivera en 19 2 3, p e ro e l p ro ye cto d e E xp os ic i6 n U n iv ers al, p re vis todesde 1914 y qu e debra ce lebra rse en 1929 e n B arce lona -Ia segunda despuss de la de
1888- n o s ufri6 a lte ra cio ne s im p orta nte s. L a rn us stra lu vo c om o e sc en ar io la m on ta na d e
M on iju ich , y de nuevo sirv i6 com o excusa pa ra acom eter dive rsas re torm as urbanas y
tr eh aio s d e in fra es tru ctu ra q ue n ec es ila ba la c iu da d, e ntre o tro s, e l m e tro (0).
L os d iv ers os p ab ello ne s d e lo s p ais es in vita do s y d e la s d ife re nte s e m pre sa s n ac io na la s
o fre cfa n u n p an ora m a e on tra sta do y c as i e sq uiz ofr en ic o. J un to a lo s a ca de m ic os P ala cio s
Olic ia les 0 los vis tosos pa stich es fe lk l6 ricos, se a lzaban au ten ticos m an ifies tos de la
a rqu ite ctu ra m ede ma , c em o e l p ab ell6 n de l a sta do a le ma n, de M ie s va n de r R oh e, todo u n
pa radigm a de los postu lados de ! m ov im ien to m odem o; e l pabe ll6n , que lue derribado
despues d e la E xp os ic i6 n, fu e r ec on stru id o p os te rlo rm en te , e n 1986, c on e l c o ns e nt im i en lo
d el a uto r, a un qu e a rio s dsspuss de su m ue rte , p or c risn an C ir ic i, Ign as i de S ola M ora le s yF e rn an do R am os .
A un qu e ta l v ez , p ara e l a su nto q ue n os o cu pa , m a yo r s ig nific ac io n c ob ra u no d e lo s c om -
p le me nlos de e sle p ab ell6 n, la la me sa silla dis en ada p or M ie s p ara la cca sion , y c on ocida
in te rn ac io na lm e nte c om o "B arc elo na ' a l s er c om e rc ia liz ad a p or la e m pre sa a me ric an a K no ll
a p ar tir d e 1948 . L a s illa B arc elo na , a p es ar d e s u liv ia na im a ge n e n " x " y s u a p ar en le s e nc il le z ,
re su lta u n com ple jo p uzz le de p lsza s qu e de be n s oic arse y p un rss a m an o, de e le va do c oste
y d ifle il p ro du cc i6 n, q ue m uc ho d is ta d e s er re su lta do d e u n p ro ce so ra cio na l s eg un la m os ofia
crea tiva de l au tor, La discu lpa ta l vez luera que M ias nunca pense en la seriac i6n de este
mo de lo , p e ns a do ex-proteso c om o tron o e ffm ero p ara la s re ale s p os adsra s de A lfon so X III
en su vis ita ina ugura l a l p abe ll6n . .
D e c ua lqc la r form a, la s illa B arce lon a, u no de los e sc asos d is efios de M ie s, qu ie n diria
q ue "e s m as ta cit d is en ar u n ra sc ac ie lo s q ue u na s illa ", h a p as a do a la h is to ria d el d is efio p er
su a sp ecto va ngu ard is la y n ove doso, y c om o sign o de m ode rn ida d e n e l m ob ilia rio.
LA CON EX IO N IN TE RN AC IO NA L D EL G AT EP AC
E n la m is ma E xp osic i6 n de 1929, u n g ru po d e a rtis ta s q ue h ab ia q ue da do m a rg in ad o p or
v olu nta d p ro pia d e la s in vita cio ne s o lic ia le s s a c on gre g6 , a po ya do b ajo la c ob ertu ra d el F AD ,
en s l lla ma do "P ab ell6 n d e lo s A rtis ta s R eu nid os " d on de se dio cu en ta de n ue vo de 1 a gra n
inf luencia deco d e l moment o.
P ara le la m en te , ta mb ls n d ura nte e l t ra ns cu rs o d e la E xp os ie i6 n, u n g ru po d e in qu ie to s a r-
qu itectos ba rce loneses hab ia organ izado en las G ale rlas Da lm au una exposic i6n de
'p ro ye cto s d e a rq uit ec tu ra m o de rn a ", c on u n c al3 10 g o q ue r eo og ia lo s p os tu la do s e nu nc ia do s
por Le Corbus ie r a n os a nte s a fa vor de u n n ue vo e sp ir itu e n la a rq uite ctu ra . E I im p uls or d eesta expos ic i6n , Jossp L lu is Sa rt, hab ia conocido a La Corbusie r e f ano an te rior, a -
p rov ech an do e l p aso de l m ae stro p or B arce lon a de c am in o a F ra ncia tra s u na e sta ncia e n
M adrid. E n e teclo, Le C orbusie r y otros persona jes com o G rop ius 0 Theo van D oe sburg
habian sido in vita dos p or e l a rqu ile cto G arcia M erca da l p ara dicta r u na con fe re nc ia e n la
1 8 ('J I gnas ide Sola·Morales ha r e al tz a do u n p ro f un d a s s tu d io s a b re a s ia r sl a cl dn en "L a expos ic i j6 n l n te r n ac in na l de Ba r ce lona 1914 · 1929: Arqu it e c tu r a y C i ud a d ". e d il ad o p o r t a Fe ri arig R.amAll\n::ll An 1 _ Q A f i _
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 31/94
EL D ISENO
ta rn os a R eside ncia de E stu dia nta s m adrlle ria , p ar don de p asa ron B uriu el, D ali y Garcia
Lo rea . Es le a rqu i te c to y S er t fu ar on p oc o d es pu es lo s im p uls ore s d el G A TE P AC , 0 G ru po d e
A rtis ta s A rqu itsctos y T ecn icos E sp ario le s p ara e l P rogre so de la A rqu ile clu ra C cn ta rn -
p ora ns a, c re ad o e n 1930 en Za ra goza , y d iv id id o e n tr es s ec to re s: N or te ( Eu sk ad i) , C e ntr o
(M adrid), y E sle (C ata lu r'ia ) don de p as aria a a utode nom in arse G AT CP AC . A ce rn as de lala bo rp ers on al d e s us m ie mb ro s y d e s us m u es tra s, e l G r up o c re ola re vis ta A .C . D oc um e nlo s
de Ac l iv id a d Con tempo r anea q ue a pa ra cio lr im e str alm e nle d es de 1931 a 1937, d e f orma to
cuadrado y cuyo acusado ca racte r com ba tivo y pote rn ice qusda pa te nte en a l aspa rola
u tiliz ad a p ara ta ch ar lo s e dific io s, in te rio re s a m ue ble s c ta slc ls ta s, e n c on tra po sid cn a la s
propuss tas raeional is tas.
E n e l c am po de l dise no la a dsc rip ci6 n de l G ATE PA C se e ne ue ntra e n e on son an eia ca n
la s dire ctric es ra cion alis ta s p rom ulga da s p or L e C orb us ie r -qu ie n h ab ra a firm ado qu e los
e le me nto s d e la n ue va a rq uite etu ra p od ra n y a re co no ee rs e e n lo s p ro du cto s in du stria le s: la s
maquinas, los barcos , lo s a er op la no s, lo s au tomov i les= , a s u v ez h ere de ra s d e la tra dic io n
de la Bauhaus y, con an te rioridad, de l Deutscher W erkbund, oon sus dos IIneas de
in sp ir ao i6 n, u na m as e xp re siv a c ap ita ne ad a p or V an d e V eld e y o tra m as in du stria l y e sta no arp ro mu lg ad a p or H er ma nn M u lh es iu s. G arc ia M e re ad al tu vo ta m ble n e str ec ho c on ta cto c an
M arce l B re ue r, a utor de la la mos a silla V assily -b au tiza da a s! p or D in o G avin a a nos m as
ta rde , puss habra sido un rega lo de B reuer pa ra su am igo e t p in ta r V assily K arld isky -, a
"q uie n in tr od uje e n n ue str as 'p er ia s' d on de h iz o m u ch os a m ig os d ur an te 1932 , p u es d u ra n te
un ano resid l6 en M adrid viv iendo de los royalties de u na silla ", fa brica da p ar la e mp re sa
Rolaca.
E n B aro elo na e l G A TC PA C , e n c ola bo ra ci6 n c on a lg un os a so cia do s in du stria le s, c re 6 e l
c e nt ro c ome r ci al y de difusion M ID VA -M ueb les y D scoraclcn pa ra la V iv ienda A ctua l-,
s itu a do e n e t b ar ce lc ne s P as eo d e G ra cia , e n fa e sq uin a c on la c alle d e R os ell6 n, q ua s erv irfa
ta rnb len com o sede de l G rupo. A dem as de l desa rrollo de m ode los p rop ios , s in duda los
p rim e ro s d is er io s in du st ria le s e sp at io le s c on v olu nta d d e s er lo , e in sp ir ad os e n e l m o bilia rio
de v an gu ardia , e sta tie nda im porta rfa rn ue ble s de Th on et y B re ue r, y m as ta rde de A lva r
A a lto , d e f or m a q ue d ur an te a lg un tie m po tUB el un icc e st ab le cim ie nto d e la c iu da d c on p ie za s
de a lto n ive l e n clsefio,
E I grupo E ste , 0 G ATC PA C, com o adernas con e t apoyo instituc iona l de l gob iem o
c ata ia n, ra zo n p or la q ue p ud o d es arro lla r d e fo rm a m a s in flu ye nle s u la bo r, Y lu e e l u nie e q ue
fu nc io no d e f or ma c oo rd in ad a y a ctiv a h as ta b ie n e ntr ad a Ia G uerra C iv il. P ero, com o ha
e xp lic ad o O rio l B oh ig as , e l G A TC P AC in tro du jo e n E sp an a lo s p os tu la do s d el m ov im ie nto
m ode rn o con rs traso. ju sto c ua nd o s urg la n la s p rim era s d is cr ep an cia s, y por tan to e l
G A TC PA C e s re sp on sa ble d e d iv ulg ar la s v an gu ard ia s a rq uite et6 nic as d e lo s a no s v sin te a
la vez que m an ilies ta las prim eras cr lt icas. los p rim eros re ch az os a l ra cion alism o, la s
p rim e ra s t eo ria s o rg an ic is la s, e l r es pe to a lo s v alo re s to ca le s y p o pu la re s , e tc .; e n d e fi ni ti va ,
lo s p o stu la do s d e la IIa ma da · se gu nd a g en era ci6 n" d el m ov im ie nto m od em o. N o re su lla p ue se xtra fio qu e la s p rim era s ob ra s de e stos a rqu jt~ elos m an le nga n u n m ob ilia rio de m im bre ,
co r tinas t radic iona las u o ne s c om ple me ntos a ~e sa nos y a utcoton os. E n cu alqu ie r c aso, e t
G A TC PA C s ig nific a la in tro du ce i6 n, c ua nd o m en os le o r ic a, d e la lunc lon de l d is e fi o i ndus tr ia l
com o factor socia l pa ra a l desa rrollo hum ane, com o profesion m oda rna que aoscua e l
e nto rn o a la s n ec es id ad es d el h om bre , y q ue a ba rc a u n a m p lio itin era rio q ue v a "d e la c uc ha ra
a la clu da d", se gu n e l e sloga n e sb oza do p or G rop iu s y fe lizm en te a cu ria do p ar 9 1 Italiano
R og ers e n 1946 p ara d efln ir e l a mb ito d e lo s a rq uite cto s 0disef iadores.
LA AVENTURA EXPRESIONISTA DE ROLACO
N o e s p os ib le o lv id ar la la bo r p a ra le la y p io ne ra d e u n a rq uite cto m a dr ile no , L uis F e ct uc hi,
y su singu la r aven tu ra en e l diseno dan t ro de la em presa Rolaco. E n 1930 e l i ngen ie roin du stria l ita lia no R om eo L an din i fu nd ab a la s oc ie da d R ola eo ( Ro me o L an din i y C orn pa fi! a )
dedicada a la com ercia lizaci6n de r6 tu los lum inosos de ne6n. P oco an tes, en 1929, el
in ge nie ro J os e M a rfa F ern an de z d e C as tro , v in cu la do a la e m pre sa , re aliz a u n v ia je a la F eria
de L eip zig, e n A le ma nia , don de p ue de con te mp la r los p rim eros m ue ble s de tu bo de a oe ro
c urva do; a su v ue lta a M adrid in ta nta e n va no oon se gu ir a l cu rva do e n los ta lle re s de llC AI
-u na e se ue la p rofe sion al de los je su ita s- m edia nte e l r elle no de tu bo im porta do de S ue cia
y A lem an ia , con p lom o liqu ido, a rena , e tc. S in em ba rgo, no es hasta 1931 , una vez ya
DoblepaginG e l N il9 d e 1 0 revislaH . dedicudo1 0 evolud6ndel in ler ior ismo. 10
Izquierdoe t oc h o " 1 0 d e SD r ig nt oc io n d e l p r et en di do m o d e m o ' y e l" m u eb le i m it od 6 n
rosm ie ! (IS americono"e d oro9sIilo e e a ' , D 1 0 derechoe con lrap onelestu diodeSerl.
JayerioR o ca e n 80 rce lona ,o n decorat ionmob Uia~ ioisei iodoo r J o se p U ui s Ser t
en1934.
1 9
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 32/94
Anteceden tes
SILLA VAN DER ROHE
oc
' "JoI I : :
e nwoJIIIW;l
:E
RO lACO -MAC , s A .
~' ; : " " I , . .OO:rp.od.OJ .
I.L .... .. 1..-OQ.:'-.J~"-~
. . . . ..::..,~ ..u. . . ._~_e-...~..... . . . . . . . . . .""I . I. ~ ,
Li .._~"'~w..c~
o
L
A
C
o
1 0 b u k K ; a · ' m a . c :;" . . . . " '_ . . ~ ~
13 mOli·la dob l e j® '~ r o . ! I I > " ' ' ' ' _ ~ ' ' '" " - ., . 0 1 .1 . • . . ,, .. .
1 0 1 ml ! !. o . , J 1 ;t ; !p o c h o i a n 1 & 1 6 . ~"""....,I, • . a . . .
_a...••,_.;.I,o .... ~-..Jo..
L a e m p r D s o R o l a (O,;lma d e 1 0 l p i on e m s e n r no h i li a r i o d e d i l ei ia d e l p a is . A r r ib a , 1 0 s i ' l l o
d e M i e s f a b r i c a d o b o j o p o le nl e, y p o r l a q u e e I D u lo r p e r ti bi a 5 p e se ta s d e r o y a l l y . A h o j o ,
1 0 p o r l u d a d e l ( o l iJ l o g o y u no i l u s l T o c i o n d e F ed uc hi ( o n a l g u n a s d i s e n o s p r o p i o s .
fu nda da , ju nto ca n E du ardo S ha w, la e mp re sa M AC (M ueb le s de A ce ro C urva do), eu an do
e on sigu e im porta r u na rn aqu in a d e e urv ar a ce ro y c om en za r la e dic i6 n de p ie za s d e M ie s v an
der R ohe , con qu ien hab ian con ta c tado en una fe ria e l a ilo an te rio r. N o se conse rva e l
contra to con M ie s, p ero se sab e qu e eu an do e sts ve nia a M adrid se h osp edab a e n e l h ote l
R itz , y q ue re cib ia u n royalliade u n d 6la r--p or e nton ces 5 pe se tas- por ca da m ue ble su yo
la bric ad o. L a e mp re sa d es arro ll6 ta mo ie n o tro s d ls en os e n tu bo , a da pta clo ne s d e m od elo s
d e la e po ca : p ar ta l m otiv o la e mp re sa T ho ne t in te rp us o u n p le ito c on tra M AC p or la v arta cto n
de un dise flo de M arce l B reuer -qu ian v iv i6 un anc en M adrid , com o ya hem os v is to-,
la lla do lin alm en te a fa vor de la e mpre sa esp anola ya que e [ m ode lo lue cons ide rado de
dom in io p ub li co .
E n 1 932 u n in sp ec to r d e H ac ie nd a s ugie re la fu sio n d e M AC c on la e mp re sa d e L an din i,
de donde resu lta la m arca A olae a-M ac. L an din i, qu e se s igu a de dican do a l t ub o- lu z -co-
m ie nz os d e la flu ore sc en cia -, r eg re sa m a s ta rd e a Ila lia . T r as la re m od ela clc n d e la e m pr es a
s e a com ete u na s erie de im po rta nte s o bra s d e a con dic io na mie nto I" a mu eb la mie nto d e
e d:fic io s e n c ola bo ra clo n c on lo s p rin cip ale s a rq uh ec tos de l m om en to , c om o p or e je mp lo lo s "
b a re s C h io ot e y A c ua ri um , 0e l C lu b d e C a mp o, d el a rq uite cto G u tie rr ez S oto ; ta rn bls n o br as
d e B erga mln , M erc ada l, A rn ic he s y Dominguez; I" e l e dific io C ap ito l re a[iz ado p or L uis
F ed uc hi c on la c ola bo ra ci6 n d e V ic en te E ce d. E I m o bilia rio d el e dilic io C a pito l (0) s up on e u n
ju go so r ep e rto rio d e t ip o lo gia s d on de s e e n cu e ntr an r efe re n cia s v ic to ria n as , d e co , c on s tr uc -t iv i st a s , f rad i ci ona l s s I" a l e s tilo B a uh a us y Thone! .
A ra fz de esta u ltim a colabora c ion, Rotaeo p ropone a Fedueh i hacsrse ca rgo de [
a se sora mie nto a rtis tic o de la e mp re sa y d el d is etia d e a lgu no s m ue ble s p ara s u c om erc ia li-
za cion, lIa gan do lina lm ente a se r e l d ire ctor a rtis tico de la m ism a.E n los ca ta lcqos de la
a p oc e , R o la c o d eja t ra s lu cir la in llu e nc ia d e l m o bilia rio r ac io n alis ta , p re te re n ts rn e nt e r ne ta llc o,
y de l e xpre sion ism o a lem an de l m om ento, m as proc live a l u sa de la m ade ra .
E I c re cim ie nto d e la e m pr es a d a o rige n a la c on str uc ci6 n d e u na n ue va ta br lc a y olic in as .
E n 1 936 , ju sto an te s de a ca barse la s n ue va s ins ta la cion es, la tab rlca e s in cau ta da p ar e l
M in is te rio d e la G u er ra p ara ta br ic ar e sp ole ta s, y los m ue bles de [a e xp os ic i6 ny el s tock se
v en de n c om o s ald os 0 s on re qu is ad os p ar a la s o lic in as d e lo s m ln [s te rio s. D ur an te la G u er ra
C iv illa la b r ic a s uire gra ve s d ete ric ro s a c au sa d e lo s in te ns os b om ba rd eos , d ad o s u in te re sc om o o b je ti vo rnilltar. P os te rio r m e nte e s r es ta ur ad a y c om ie nz a a ia bric ar [a c .ole cc i6 n
"M ad era M od em a" d el a nte rio r d ire cto r a rtis tic o, D av yd off, d is en ad a e n 1 933. E I m u eb le d e
tu bo y a n o s e v en de , I" q ue da re le ga do p ar a in sta la cio ne s e sc ola re s, h os pita la ria s, e tc . L uis
F ed uc hi s e re in co rp ora d e n ue vo a la e mp re sa Ira s h ab er re aliz ac o n um eros os tra ba jo s d e
decorados de c ine desde 1935 hasta en trados los o incuen ta . D uran te . la G ue rra habra
o cu pa do u n c ar go c om o re sp on sa ble d el P atrim on io A rtis tic o, y a l fin aliz ar a sIa , 9S l I amado
p or la in stttu ci6 n A rte sa nia E sp an ola p ar a r ec up er ar e l p atrim o nio p op ula r a rte sa no d el p ais .
A lii lie n e o p or tu n id ad d e e s lu di ar a f on da e l r e p er to rio d el m o bilia rio e s pa n ol, I" d e s u m e t6 d ic a
labor su rgir ia e l lib ro H is lor;a de l M ueb[e Espanol, s in duda e l tra ba jo m as p rofundo a l
r es pe cto n as ta la le ch a.
P os ib le me nte d e o tro s a mb lto s a je no s a la a rq uite ctu ra I" a l 'm o vim ie nto m od er no ',la m bie n s ur ge la p ra ec up ac lo n p or a l d is eiio in du stria l. T al c om o h a o bs erv ad o Is ab el C a mp i:
"S erla la ls o c re er q ue e l d is en o in du stria l a pa re ci6 d ela m an e d e lo s a rq uite eto s d ura nte lo s
a no s 3 0. H a y n um e ro so s d ato s q ue c on firm a n q ue lu e p rs cis ar ne nte d ura nte la s t re s p rim e ra s
c ec ac as de l s ig [o X X c ua nd o la in du stria de la p rim era re volu clo n in du stria l (Ie xtil, v ap or,
c on stru cc i6 n ... ) s e c on vs tio h ac ia la in du stria d e b ie ne s d e c on su me ( [UZ , g a s. v e h ic u lo s ,
c ale fa oc io n) q ue d eb ia r eq ue rir u na im p orta nte ta re a p ro ye ctu al d e la q ua h oy s ab em os b ie n
p oc a c os a.' E n c ua lq uie r c as o la s r ele re nc ia s a l m u nd o a rq uite ct6 nic o a qu i c om e nta da s s on
los te stim on ie s q ue h an lIe ga do a n ue stro s d ia s.
M en d6n ap arte m ere ce la lab or de l in ge nie ro m urc ian o Jua n de la C ie rva qu e en 1 923
cons igu io la p rim era e levac i6n de su "au togiro", uno de los p recu rsores d irectos de l
he llcop te ro . D e fa C ierva eonsnuvo hasta 1 20 mods los de su invenc i6n que , an te e fd es in te re s n ac io na l, tu vo q ue p ro mo cio na rs e e n e [ a x tra nja ro : e n L on dr es c on la fu nd ac lo n
T he C ie rv a A uto gir o C o., y e n F ra nc ia , Ita lia y E E U U c on o tra s ta nta s s oe ie da de s. E I in ge nie ro
r no nrla ir6 nic am e nte e n u n tr ag ic o a cc id en te d e a via cio n c iv il e n u n v ua lo r eg ula r q ue p ar ti6
d e L on dre s, ju sto a l in ic ia rs e la G u err a C iv il E sp aiio la .
20 (O J C o~ m otlvo da la exposicion o rga niza da p ar B .D . M adrid, e n 1 98 0. de lo s m ue ote s d el e dific ia C ap ito l (1 931 ·33) , s e e di1 6 u n c ala log a co n u n s ug es livo le xlo d e D an ie l F ulla on do
y c o m ern ario s d e L uiS F edu cfli y R ala el M on ea sa bre lo s m u a bie s.
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 33/94
EL LA RG O PA REN TE SIS D E LA G UE RRA C IVIL
E I in ic io de la G ue rra C iv il E spa nola e n 1936 tr un ca la s e xp erie nc ia s a cu mu la da s y
c ua lq uie r e xp ec ta tiv a d e a va nc e e n e l c a mp o d el dlssno -y p or s up ue sto d e m uc hos otros-,
L a m ay orla de m ie mb ros de l G AT CP AC s a a lin aa n c on a l b an do de la R ep ub lic a, c on tra losn ac io na le s, y p olit iz an s u a ct iv id ad ,lie ga n do a lg un os a rq uit ec to s a c am b ia r e lla p iz p or e l f us ll,
A I f in al d e la c on tie nd a e n 1939, tr as la v ic to ria d e F ra nc o, m u ch o s c re aliv os lu vie ro n q ue
exil iarss p ara e vita r la s r ap re sa lia s d e la r sc la n lmp u ss t a d ic ta du ra . A s! s uc ed e c on A nto ni
B on a t, q uie n, ju nto c on K ur ch an y F erra ri-H ar do y, d is en a e n A rge ntin a la s in gu la r s illa K FB
o "m a rip os a", b as ad a e n u n d es arr ollo d e tu ba d e h ie rro c on tin uo , q ue s os tie ne u na lunda de
cue ro. Este fue un o de los p rim aros m ode los fabrica dos p or K noll, y sirvi6 com o pie za
em ble rn a tic a d e la em pr es a, d eb id o a la g ra n p op u la rid ad y v en ia a lc an za da s e n lo s a f io s 50 .
L a g lo rio sa e p op e ya d e la H is pa n o S u iz a q ue da b a t am b ie n t ru n ea da . T ra s h a be rr es is tid o
los e mb ate s de la G ue rra C iv il-do nd e lu e c ole ctiviz ad a p or la R ep ub lic a- y de la S egu nda
G ue rra M un dia l, fu e a bs orb id a fin alm en te p or e l In stitu to N ac ion al de In du stria , hold ing
e sta ta l tra nq uis ta c re ad o e n 1941 q ue , e n ca stigo a la a ds crip cion p olltic a d e la e mp re sa ,
cam bi6 su nom bre y e stru ctura , na clona lizan dola ba jo las sig las de E NA SA (E mp resa
N acio na l de A utoc am io ne s} de la q ue s aldria e n 1948 e l p rim er c am i6 n P eg as o.
D os a fio s m as ta rd e te nd r ia lu ga r u n a co me cim ie nto S in gu la r d en tr o d el tris te p an or am a
d el p als: la in au gu ra ci6 n d eltre n T algo co n e ltra ye cto M adrid-h un . L a c on ce pci6 n de e sta
revolucionario y vangua rdis ta Iran -en acnvo aun hoy an dia - ideado por e l ingan iero
A le ja nd ro G oico ch ea O ma r h ab la c om en za do e n 1938, p ero n o s a h ab ia co nc re ta do h asta
1942, a l f un da rs a la s oc ie da d T algo S A, sig la s c orre sp on die nle s a T re n A rticu la do L ige ro
G oic oe ch ea O rio l (re fir ie nd os e s ste u ltim o n om bre a l s oc io in ve rs ord e ta e mp re sa ). E I T algo
se ba sa ba en on s istem a pe ndu la r a rticu lado de c ra s i s e nt re b as tid or es tr ia ng ula re s, ib a
re cu bie rto de a lu min io, p as ab a a prox im ad am en !e a l 50% qu e c ua lqu ie r otro tre n y te nia ,
a de rn as , s u c en tro de gra ve da d m uch o m as b ajo. T odo e llo p erm itia m ay or e sta bilida d,
v elo cid ad as m a s a lIa s y p or ta nto u n e le va do gra do d e c on fo rt e ntre lo s p as aje ro s.L a a po ca de la p osgu erra re su lta e sp ec ia lm en te du ra . A la s de sgra cia s d e la gu erra se
s um a u n s is te ma tic o y b ru la l p ro ce so d e re pre si6 n p ar a c ua lq uie r a ctiv id ad c re ativ a. L as a c-
t iv id a de s c u lt ur a le s y a r ti st ic a s -va n o d iga mo s la s p olltic as - qu ada n p roh ib ida s d ura nte
m uc ho s a no s y s us titu id as p er e sp srp en nc as ta rs as c flc ia lis ta s. P er o u n tlm id o p re ce so d e
re sis te nc ia c om ie nz a a c ob re r v id a d es de d iv er so s s ec to re s.
En 1946 s uc ed e, a pe na s p erc ep tib le , e l p rim er b rote e n c ua nto a l d is en o s e re lie re . E n
u na re vista c la nd es tin a c ata la na Iia ma da A rie l, a pa re ce u n a rtic ulo titu la do "E I a rte d e Ia
sab idurla ", en el que se a lirm a que "hay que buscar un espac io en la cultura pa ra el
t oc ad is co s, e lla va b o, e lle n ed or , a l s om b re ro 0 ta b ote lla , n o m en os qu e a u n m on um en to ".
L o f irm ab a u n j ov en re cie n lIe ga do d el e xilio , A le xa nd re C iric i, q uie n ib a a ju ga r u n p ap el c la ve
e n la e stru ctu ra ci6 n te on ea e in stitu cio na l d e n ue stro d is sfio .
J US TIC IA H IS TO .R IC A CON M ADRID.. , ~ , . .
Co mo s uc ed e s ie mp re e n la s c on tie nd as , la h is to ria la e sc rib en lo s g.a na do re s. Y aunque
n o s e p ue de d ec ir q ue h ay a h ab id o gu er ra e n e l d is efio e sp an ol, 1 0c 'e rto e s q ue B arc elo na
h a qu eda do s eiia la da h is t6 ric am en te co mo u nic a c un a de l dis en o, e n u n in ju sto o lv ido de
M a dr id q ue , s i b ie n e s c ie rto q ue n o d es arr ol1 6 m as ta rd e e sta d is cip lin a, 5 1p ue de a pu nta rs e
e l rn sn to de h ab erla de sc ub ie rto a l m is mo tie mp o q ue e l c ole ctivo ca ta la n. E n c on cre to e n
1957 se creab a en M adrid la prim era ins titu ci6 n del disefio sspa nol -anterior a l I DIB Y a l
AOI- con e l nom bre de Soc iedad Espanola de D isefio Industria l, que se habia es tado
g es ta n do d es de 1955. P ero d eb id o a los a bs urdos p rob le ma s le ga le s de l m em en to -qu e
tam bien a fec ta rian a l 1 0 1 8- la soc iedad tuvo que cam bia r e l ep!gra le 'E spanola ' por
'E stu dios ', y a q ue s6 10 lo s orga nis mos olie ia le s p odia n a su mir c ara cts r e sta ta !. E I S ED I,
lin alm en te S ocie da d d e E stu dio s s ob re e l D isa no In du stria l, n aci6 b ajo e l irn pu ls o de u n
p e rs on a je e xo ep cio na l y d e g ra n c ar is m a, e l a rq uile clo C a rlo s d e M ig ue l, d ir ec to r d e la r ev ls ta
A rq uita clu ra , p la ta form a de sd e d on d e c om en z6 a b ata lla r p ara re nov arla co nc ep cion de la
a rq uit ec tu ra d e! m om en to a in tr od uc ir la t ar na tlc a d el o is en o. S u s s oc io s e ra n J av ie r C a rv aja l
y L uis F ed uc hi; c on ta ba n a ce m as c on la e ola be ra cie n d e a lg un as e mp re sa s d el s ec to r c om o
D arro , L oe w e 0 R oc a, e ln sta la ro n s us o fic in as e n la c as a d e J av ie r F ed uc hi, h ijo d e L uis . E ste
ln r o m o s u h u t e r f l y m o i r d e b o r r c d e o r e r a y cuero,i s e f i n d o por
Kurchl ln-BoJlet-Ferrori e d o o d o po r K n o l l en 1 9 4 0 .
NACIMIENTO-DEL DISENO-ESPANOL
EL DISENO
21
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 34/94
Nacimiento del diserio en Espana
U n o d e l o s p ra du de s q ue l I e g o a i a b r ic c r S E D I , u n i u e g o d e I ii e n p o rc e la n a d is ef io d o p a r
E n r i q u e ( o v e 5 1 I 1 n y .
. .
D o s m u e st r Q S d e l o s ( o m ie n r o s m a d ri ! e fi o s e n e l d is en o . A r ri b o , b u l o e a d e 1 0 e m p r ~
0 0 [ [ 0 , e !e c d o n c d a e n 1 0 p rim e m e o i d o n d e l o s P r e m io s D e ll a e n 1 9 6 1 ; d e b o i a , o ri g in a l
b an qu et e d e G r e g o r i o V ic en l e p em 1 0 e m p re su H u a r t e y ( i a . S . A . , ( on v e rt i d a e n
H M u e h le ! a p o r H r d e 1 9 6 4 .
r ec ue rd a la ilu si6 n y e fe rv es ce nc ia d el m om e nta : "T od os n os c on sld sr ab er no s d is en ad or es
in du stria le s a un qu e n o h ub ie ra mo s h ec ho m as q ue u na p ie za . D e fo rm a s im ila r a c ua nd o D e
L a S ota h iz o s u la mo so p olid ep ortiv o e n M ad rid y u n p erio dis ta Ie p re gu nl6 : 'A si, s en or D e
L a S ota , "d eb e s er u sts d u n e xp erto en p elid ep ortiv os ?'. 'C la ro', Ie c on te ste , 'E nto nc es ,
"c ua nto s h a h ec he h as ta la fe ch a?'. 'U n o', Ie d ijo s in in mu ta rs e. D e igu al lo rm a s uc ed ia c an
e l d is e no in d us tr ia l, t od os € lr am o s e x pe rt os d is e fia d or ss ."
O tro s m uc ho s p ers on aje s e stu vie ro n v in cu la do s a l S E D t: F ra nc is co d e In za , C orra le s y
M ole zu n, e t p lrn or Jose M arfa La bra , A rm an do G avin o y T om as D ia z M agro, qu ie n h ab ra
q ue da do s ub yu ga do p or u na c on fe re nc ia de C arv aja l y c on e l q ue c ola bo ra rfa u na te mp o-
ra da ; ta m bie n Jose L uis S an ch ez , 'P ep us", que se ca lilica ba de p ro le si6 n "cossro", p ue s
"h ag o c os a s "; A n to nio C a rr illo , e xp er to e n s is te m as e slr uc tu ra le s, c elo sla s y c er ra m ie nto s,
a utor con L uis C orb ella de l a trsv loo s illon "Q ue en B ee "; 0 Jose M aria C ruz N ov illo . En
pa lab ra s de este u ltim o, qu ien despuss decan ta rfa su vocac i6n hac ia e l gra lism o y la
e scu ltu ra , "e n e l S ED I S8 p rodu jo u na con ce ntra ci6 n de la le ntos , de voca cion es, con
a rq u it ec to s, e s cu lt or es , g ra fis ta s , p in to r es , c om e rc ia n te s , d ec or ad or es ... A l ii t uv e la s u er te e n
1958 d e c on oc er a C a rlo s d e M ig ue l. g ra n c oo rd in ad or , g er en le y c a ta li za d o r i nd is c u li bl e d e
e sto sc om ie nz os ". E I S ED I te nia d os v ertie nte s, u na te erlc a, lo ra de de ba te y e stu dio s Ob re
te ma s d e d is en o c on v oc ac i6 n d e e mitir d oc um en to s; y o tra c om e rc ia l, c om o u na e m pr es a
o on ta lle r d e p ro to tip os q ue (e eib e e nc argo s y lo s re su elv e, y q ue a la v ez p ro po ne d is en osa l m erc ad o. E n s us p ro du cc io ne s, m ob ilia rlo , o bje to s d e re ga lo , v ajilla s, a llo mb ra s ... s e
a cu sa ba u na m arca da p re le re nc ia p or e l d lssn o n 6rd ico ta n in llu ye nte e n la e poca . P ero a
p es ar d e s u gra n din arn ic a y e xc ele nte s o om pon en te s, e l p ro ye cto d el S ED I n o p ro sp ero , "y
a un h ab ie nd o s up ue sto u n a ld ab on az o .im p orta nte , p re dic 6 e n e l d es ie rto d e u na in du str ia c on
m ezqu in a v is ion qu e p la nte ab a su s re su lta dos a m uy corte p la zo", com o h a rec orda do e l
d is ei'ia do r J ua n Ig na cio M a cu a.
PRIMERAACTIVIDAD INSTITUCIONAL
D e cu alqu ie r form a e l te ma e sta ba a bie rto , y com enza ron a sucederse una se rie de
c o n ta c to s , c o n fe r e nc ia s y e xp os ic io ne s. E n 1952 y e n e l se ne de u n in te nto de p rom oc i6 n
e xte rio r d el go bie rn o Ira nq uis ta , la e mp re sa E NA SA p ro cu ro re cu pe ra r e l p re stigio in te r-na c iona l que hab ra gozado su an tecesora La H ispano Su iza , y lan to u na ca rn pa na
in te rnac iona l de p rom oc i6n de la m arca P egaso. A ta l e lec to construy6 un cen tena r de
a u tom ov ile s P e ga s o 7-102, dis en ad os c on u n a llo n iv el c re ativ o p er s l c arro cis ta W ilre do
R ic ar l, q ue fu er on s xp ue sto s e n la s p r in cip ale s fe ria s d el m u nd o. E n u na fe ria d e P ar is , R ic ar t
lu e in te rro ga do a l re sp ec to d e c om o E sp afia p od ia p erm itirs e a uto m6 vile s d e ta l ca tegor ia ,
a 1 0 que e l d ise iia dor respondi6 : "S om as un pa is pobre que p roduce joyas pa ra que la s
c om pre n lo s p ais es ric os ." P ero fin al m e nte la in ic ia tiv a n o c ua j6 y la s m u llin ac io na le s d el
a uto mo vil o om en za ro n a in sta la rs ee n e l p als .
P re via m en te a la lu nd ac i6 n d el S E D!, C a rlo s d e M ig ue l h ab ra o on ta cta do c on e l M in is te rio
de C om ero io y hab ra logrado convence r a l m in is tJo de tu rno pa ra da r con tinu idad a la
expos lc lon de ob je tos de la a rtesan la nac iona l +ces ta s y s illa s de m im bre, porrones,gu ita rra s,e tc .- qu e C ode rch h ab la exp uss to e n e l p ab ell6 n e sp an ol de la 'IX T rie nn ale d i
M ila n o" d e 1952, in sis tie nd o e n la n ec es id ad d e d es ar ro lla r a ste p ote nc ia l c re ativ o s sp ad ol.
D e e sta form a lo gra o rga niz ar u na m ue stra d e d is an o e n 1956 c o n l a p a r ti ci pa c i6 n d ep in t or e s
y a rq uite ctos , ta l v ez la p rim era m ue stra d e d is en o d e a uto re s n ac io na le s. Y ta mb ie n lo gra
d e la a dm in is tr ae i6 n la fin an eia cio n d e lo s d en om in ad os P sq ue no s C on gr es os d e A rq uite c-
lu ra , q ue ide a c on la in le ne io n d e e stre ch ar a l c o nta cto c on B arc elo na , c an la ge nte d el G ru p
R , C od ero h y B oh iga s. E sta s re un io ne s s e s uo ed en d es de 1 959 h as ta 1 96 2, y s e c ele bra n
e n M ad rid , B arc elo na , S an S eb as tia n, C 6rd ob a ...
E n e sta lin ea d e a gita ci6 n s urge n ta rn ble n lo s p rlm ero s c on cu rs os d e d ls erio d e lo s q ue
s e lien e re fe re nc ia e n E sp an a, orga niza dos p or D arro , H M ue ble s, e tc . A !in aJe s d e los
c in cu en ta s e c on vo ca e l P rim er C on cu rs o d e D is en o In du stria l o rga niz ad o p or ta pic erla s
G a nc ed o, G a sto n y D an ie la , P la ta M en ese s y T alle re s G ra nda . E sla u ltim a e mp re sa ,
p erte ne cie nte a l O pu s y q ue e sta ba d ed ic ad a a l a r te re lig io so , d is pon la d e u n gra n ta lle r d e
a rte sa nfa y rn os tra ba u na gra n in qu ie tu d p ar e l d ls erio : p er e lla p as aron D ia z M agro y Cruz
Novil lo.
22
- - - . . . , . . - - - -
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 35/94
ELDISENO
T arn ble n tu vo lu ga r e n 1 96 0 u na s in gu la r c on vo ca to ria titu la da "C on cu rs o de M ue ble s
p ar a v iv ie nd as e co nc m ic as ". F ue o rg an iz ad a p or E X CO ( Ex po sic i6 n P e rm a ne nte e tn to rr na -
c io n d e la C on str uc ci6 n) , u n o rg an is m o d e la D ir eo cie n G e ne ra l d e A rq uite ct ur a d el M in is le rio
de la V iv ienda , y parna de una c la ra base praqrnat ica: "E ste c on cu rs o lie ne c om o carac-
ta rls nc a y lin alid ad fu nda ma ota l e llo gra r la op tim a fa bric ac i6 n d e m ue bte s d es lin ad os a la sv iv ie nd as e con 6m ic as q ue h a d e oc up ar la m ay oria de la s fa milia s e sp an ola s": la do la ci6 n
de lo s p re mio s a sc en dia a la e le va da c itra d e 1 .1 65.0 0 0 p es eta s, L a a flu en cia d e p artic lp an -
t es lu e g ra n de , y ta mb ie n la c alid ad de la s p ro pu es ta s, q ue die ro n m ue slra d e u n n ota ble n iv el
de dissfic , qu e sorp re nde e n e xtre mo da do e l ano d e la c on v oc a to ria .
LOS INICIOS DE JAVIER FEDUCHI
M ie nt ra s, J av ie r F e du ch i, h ijo d e L uis F e du ch i, lnicla s u e sp ec ia l t ra ye cto ria e n e l d is ef to
q ue s e a pa rta d ellr ac as ad o d is cu rs o c ult ur aiis ta y m in or ita rio d el S ED I y de R ola eo , e in te nta
a ho nd ar e n la in llu en cia s oc ia l y ma s i v a d el o bje to e n s er ie , in te re sa nd os s p ar lo s c om p le jo s
p ro ce s os p ro du ct iv os d e d is tr ib u ci6 1 1 y c ome rc ia li za c i6 n i nc ip ie n te s e n l a s p oc e . T ra s a lg un o s
c on ta ct os e n 1 955 e n lo s p als es n 6r dic os c an J ac ob se n y F rilZ H a ns en , F e du ch i v la ja a M ila np ar a a sis tir a la c olo ca cio n d e la p rim e ra p ie dr a d el e ditic io P ir elli d e G io P on ti. D u ra nte e l acto
con me morativo u na in op ortu na lIu via provoco que los a siste nte s se p rote giera n c on 1 3 1
p op ula r e hu ba sq ue ro S a n G io rg io ,lo q ue h iz o q ue e l p ro pio p re sid en te d e la P ir elli, a l d ir ig ir se
a lo s p re se nte s, a rq uile ct os , o br er os , p er so na lid ad es , a fir ma ra : "M a s im p or ta nt e q ue h ac er
esta torre en el cen tro de M ilan es haberle dado el p rem io de l Compasso d'Oro a l
ch ub as qu ero S an G iorgio, qu e n os u ne a todos". F educh i cu enta qu e e sta a nscoota qu edo
grabada en su m ente y comanzo a i nt e re s a rs e po r la im porta ncia y e l a lca nce m asiv o de l
dise fio de ob jetos, tan cu idadosam ente se leccionados en los grandes a lm acenes La
R in as ce nle , in ve nto ra d el p re mio C om pa ss o d 'O ro .
E I ana a nte s de acabar la c arre ra , F ed uc hi c om ie nz a a Ira ba ja r e n G ale ria s P re eia do s e n
M ad rid c on la im ag en d e la e xp erie nc ia ita lia na p re se nte . A lii s u la bo r s e rs te rta a la s in sta -
l ac io ne s d e l as t ie n da s , e l mo b ili ar io y c omp leme nt os i nt er io re s, p e ro a c a o c c re an d o e n 1 96 2
un equ ipo que clse fiaba m uchos de los ob je tos expues tos pa ra la ven ta . N o obstan te , la
a stru ctu ra in te rn a de la e mpre sa n o vio con b ue nos ojos e l p rogre sivo cre cim ie nto de e ste
gru po, ca ca v ez m ay or, y de cidi6 p re scin dir de su s se rvlc los. A I e aer la e mpre sa en m an os
a m er ic an as , v olv ie ro n a c on tr ata r a F ed uc hi, q ue d ur an te anos i ri a r es ol vi en d o lo s mu lt ip le s
p ro ble ma s d e dis efio q ue s e p la nte ab an .
C on a nte rio rid ad , e n 1 953, F ed uc hi n ab ta d ec ora do . c on m etiou lo so o elo e n e l d is an o, e l
H ole l C as te lla na H ilto n, u na d e s us p rirn sra s o bra s, q ue p en sa do p re via me nte c om o e dific io
de viv iendas deb ia fina l m e nte convertirse en hotel. Los in ic ios de Jav ie r Feduch i en la
p ra cn ca d el d is eiio s on ju nto a s u p adre , p er o s in te ne r e xp re sa o on cle nc la d e e llo :"N un ca ,
n i m i p ad re n i y o n os c on sid era mo s c om o d is en ad ore s in du stria le s, h em os tsnido la e n orme
suerte de ser a rqu itectos an tiguos, que podiam os hacer de toco cuanto aps tec l amos 0surgla" ,
Ju ntos h ic ieron n um eros os m ueb le s, in clu so u na n eve ra e n 1 955, y . t am b ie n e l in ta rio -
risrn o de los va gone s de p rim era cla se d e RENFE, y ta rn bis n d el T aig a, --o on p os te rior
dis eF io d e R afa el M on te ro -, q ue s e ta brlc ab a e n E sta do s U n id os : s u p rin cip al in te rv en cio n
in cid i6 e n e l s is te ma d e a sie nto s, q ue d eb ia s er re ve rs ib le , p ue s a ille ga r a S an S eb as tia n n o
h ab ia p os ib ilid ad d e g iro d el tre n. T am biE }n d is tru la ron re co mp on ie nd o e l in te rio ris mo d e
av ion es qu e se com pra ba n de se gu nda m an o e n E EU U y cu yo in te rior deb la se r tota l m en te
re lorm ado a ille gar a E sp an a.
L am e nta ble m en te J av ie r F ed uc hi ir la a ba nd on an do s u p ra ct ic a e n e l d is en o, d es pla za da
por su de dica ci6 n a la a rquile ctu ra , a unqu e e n 1 977 se ria u no de los socios fu nda dore s de
la p ro du cto ra d e d is en o B .D . M ad rid .
ANTONI DE MORAGAS Y EL GRUP R
A p es ar de los va lie nte s a nte ce de nte s m adrile nos y de su s gra nde s p rota qon is ta s, e l
d is en o fru ctific ara fin alm en te e n B arc elo na . Y e l a rra nq ue re al d el d ls afio v en dra de la m an a
d e A n to ni d e M o ra ga s, p er so na je c ult o, d er no cr at ie o y c ata la nis ta , n ac id o e n 1 91 3, s ob rin o
d el a rte sa no A nto ni M aria G allis a, y a rq uite clo d es de 1 941 , p re oc up ad o p or ia rs no va clo n d e
la a rq uile ctu ra e n E sp an a. A fin ale s d e lo s a no s c in cu en ta o rg an iz a u na s er ie d e c on fe re nc ia s
T I e nd o d e m o d o . ~ o r o c o b ol le r o e n e l ~ o te l ( o s le " on o
HUlon e Madrid 1 9 5 3 1 , obrad e Javier F e d u ( h i ;
o b o i o , diseno e l o s m o n e d il o s u l i li zQ d o s .
23
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 36/94
Nacimiento del disef\o en Espana
Dibuio e ( r a m p a r o 1 0 s e g u n d o exposic ionel G r up R , d o n d e seironizas ob re I ns
p r e f e r e n c i o ! de(orat ivose l m o m e n ta .
A s p e d O d e 1 0 e x po s i ti on d e l ( on cu rs o P ro DignilicocionelH o go r P o pu la r o rg o ni zo d o p o r
e l F A D en 1 9 5 5 .
de sde la p la ta form a de l, C e le gie de A rqu ite cte s -de l qu e s era s ecre ta rie de 1 955 a 1964, y
D eca ne p oste rie rm en te -, qu e su pon en e l p rim er sop lo de a ire fre sce qu e re cib e la c ultu ra
a rq ulte cte nie a d es de la G ue rra . L es d is c urs es d e A lb erto S arto ris , A lv ar A alto , B ru ne Z ev i,
N ik ela us P ev sn er, A lfre d R eth , G ie P en li, e tc ., s irv en p ara e stim u la r a la s p rim era s g en er a-
c ie ne s d e a rq uite cte s rs cie n s alid es d e la U n iv ers id ad e n b u sc a d e u na a rq uile ctu ra m e de rn a.
C en m etivo de la e rga niz acion de e sta s con te re ncia s, M ora ga s c on ta cta con e l [ ov en O rie l
B eh igas pa ra pedirla que Ie presen ts a E ugen i d 'O rs, a fin de in vita (le a da r una cha rla . E I
c on ta ct o e ntr e a m bo s p er se na je s lu e c as i e le ct r ic o, y la s im ilit ud d e p la nle am ie nt es , t ela l, "Y e
m e encontra ba com e paz en 1 3 1 a gu a -e xp lica B oh iga s---- d ia loga ndo con M ora ga s, qu e
h ab la ba s ie m pr e c on a qu el t on e in fo rm a tiv e y c rln co a la vs z, s in p erde r u na cie rta e sa dfa e n
la a t irmac ienes y los p rop ositos, lo cu al Ie h acla m as p ole rn lco p orqu e ccn tra sta ba con su s
buenas m aneras de hem bre de b ien y ca ba l. A qu el dla vi qu e nos e n te n de r fame s, p e rq u e
re sp ec te a la c ullu m y su p re me ci6 n, te nfa me s la s m ism as ide as y la m is ma t rayector ia" .
M era ga s Ie ce nt6 qu e m an le nfa u na te rtu lia con a rqu ite cte s in te re sa de s e n e l e stu dlo de la
a rq u it ~C lu ra m e dem a, d en de J es e M a rfa S e str es a sum ia u n c ie rto p ap el d e id e6 le ge . y dende
p ar tic ip ab an J ea qu in G ili, J es e A n te nio C od er ch y Ma nu el V a lls . E s te s p er se na je s, ju n te c on
P e pe P ra tm a rs 6, J es ep M a rt er ell y el propto B eh ig as, cre aron e l2 1 de a ge ste de 951 e l G ru p
R , q ue aun ta rda rla m as de de s a rie s e n con se gu ir e l p erm ise e lic ia l de l G ob ie rn e C iv il,E I
n em b re d el g ru po 1 0 h a bfa p ro pu es to S e str es y s e r efe r fa a I p r efijo ' re", qu e t anto s er via p ar ar el er ir se a r e in le g ra c io n , r es ta u ra c i6 n .0 r ee nc ue nt re , c om e a r ev elu ci6 n, r ec ha ze .0 reconsi-
deraoion . S u program a per tan to es taba cla ro: reeupera r las ra ices de la a rqu itectu ra
m ede rn a e n E sp an a in ic ia da s p er e l G AT EP AC y Ir un ca da s p er la g ue rr a, c en ta ct ar co n al
mev im ien t e i n te r nac iena l, y r ec h az a r l a a rq u it ec tu ra e la s ic is ta f ra n qu is la . P e re s u e s tr a te g ia ,
segun B eh igas , e ra a lge m as cem plicada : "E s dllfe il exp lica r c6m e func tonabam os pa ra
a ra rn os a la v sz u n c lu b d e te rt ulia s, u n c en tr e d e a ut ef er ma ci6 n y u n a e s pe c ie d e c e te q ue s is .
T o do a rr an c ab a y s e e rg an iz ab a a p artir d e la e fic ac ia d e la s re un ie ne s s em a na le s',
E n cu alqu ie r c ase u na de la s e xp esic ie ne s orga niz ada s p er a l G ru p R e n la s G a le ria s
Layetana d e B arce lon a su pe ne e l p rim er ln tsn to de ce nside ra r la im pe rta ncia de ! dis en e e n
lo s p ro du ct os fa br ic ad es in du str ia lm e nte . L a p rim e ra s xp os lc le n s e c ele br e e n 1 95 2, y es tu ve
d ed ie ad a a o bra s d e a rq uite ctu ra c ata la n a ; p e re la s eg un da , q ue tu ve lu ga r e n 1953, s u p u s eun paso ade la n le en 1 . 0 5 preb lem as de l cam po productivo de los cem plem entes de la
a rq uite ctu ra : "C e ns eg uim e s c on vs nc er a u n g ru po d e in du str ia le s y p ro c uc to re s p a ra mo s tr ar
n u ev es m a te ria le s, n ue va s te cn ele gia s y p re se nt ar , a dem as , u n p rim e r r ep er te rie d e d is aiie
in du stria l, ju ste e ua nd e s e e mp ez ab a a h ab la r d e e sta a ctiv id ad , q ue d ss pu as n a re su lta de
tan im pertan te". A p esa r de su novedad, la expesic i6n consigu i6 en su dla un gran ex ite y
tu vo q ue s er p ro rr og ad a d ura nte d os m e se s. E I p in te r A nte ni T ap ie s, q uie n te nia c en ce rta de
eses dias e l esp acie de las G ale rias pa ra una expes ic i6n - ,p rec isam ente sus prim eras
p in lu ra s n o figu ra tiv as-, e on sin ti6 e n e xh ib ir s us c ua dros e ntre b ev edilla s, p ers ia na s y
m e bilia rio , s im u lta ne a rn an te a la m u es tr a d el G ru p R . D s sp u es v e nd rf an l as e x pe s ic ie n es de
1955 y 1958, a le nta da s ta rn oie n p er C ar le s d e M ig ue l, q ue e stu vls ro n d ed ic ad as a m os tra r
la je ve n a rq uite ctu ra d e M a drid y Barcelona, y s up us ie ro n e l p rim e r in te rc am bio d e in qu ie -
tu de s re sp ec te a l d is an e e ntre la s d es c iu da de s.
P ara le la men le , e l FA D ven ia orqan iaando desde 1 951 e l S al6n de l H oga r M edem e,
d en de s e d ab a c ue nta d el m ob ilia rie y c em p le m en te s d em e st ie os d el m o rn e nto , y ta rnbisn
u n c on cu rs o P re D ig nific ac i6 n d el H og ar P ep ula r (1955-56).
1957: UN HITO PARA EL D IS ENO
1 957 fue un ano im pertan te pa ra e l dise rie ssp ariot, P ara tos am an les de les da tes
c ro no lo qc os ta l v ez s ea e Sle e l a ne d el n ac im ie nto d el d is en e in du str ia l, .0 p or to m en os de l
in ic ie d e u na d ec id id a p re ec up ac i6 n p er e sta n ue va d is eip lin a. U n g ru pe d e a rq uite cte s in te -
re sa de s p er e l d is en e a pre ve ch 6 u na vis ita de G ie P en tl, d ire cte r de la re vis ta D em us, p ara
e xp en er -a la lu z de la e xp erie ncia de l a rqu ite cle ita lia no- su in qu ie tu d a ce rc a de l dls erio,
per en tenees en lase de gran de sa rrollo en e l pa ls vecine . N e era ss ta la prim era vis ita deP en ti, qu e h ab ra side in vita de e n otra s oc aslcn es p er e l C ele gie O lic ia l de A rqu ile cle s de
Cata lur ia y 8 ale ar es , g ra cia s a la a ctiv id ad c ultu ra l d es pla ga da p or A nte ni d e M e ra ga s.
La reun ion , cenvecada pere l G rup R , tuvo luger duran te una cena en la P laza R ea l
b are elo ns sa , ju nte a la s R am bla s, e n a l p op ula r re sta ura nte G la cia r -a nte s G la cie r, a l ig ua l
24
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 37/94
EL DISENO
q ue M e tr op ol s e c on vir tio e n M e tr op olio , C a pito l e n C a pit olio , 0 V olga e n G lo ria , e n u na b ur da
caste llan iza cion de nom bres tra s la guerra -. E I am biente se tue ca ldeando p ropre -
s iva me nte , y a mp ara do s e n la e uforia de l m om en ta y b ajo la p re se nc ia m agis tra l d e P on ti,
s e d ec id io a lii m is mo c on stitu ir 1 3 1 l n s t i t u t d e O is se ny In du stria l de B arc elon a (IO IB ) y a lii
m ism o tuvo luga r la p rim era Junta . donde se e lig io por unan im idad a M oragas com op re sid en te . S e c re ab a a si la p rim era ln stltu cio n d e dls en o in du stria l c ata la n -m ie ntra s e n
Madrid se tundaba e l SED I-, inc luso una de las prim eras del m undo, pues e llCSC ID se
lu nda ba e se m ism o a no, y la A ss oc ia zion e p er iI O is eg no In du st ria le ( AO I) ila lia n a s e h a br a
c re ad o e l a lio a nte rio r, e n 1956. p re cis am en le e n e l e stu dio de G io P on ti, c on ta nd o co n 90
s oc ios tu nda dore s. P erc e l lO IS n o p ud o p rosp era r a l n o o bte ne r su le ga liz ac i6 n tra s u na
etap a de ab un dan te pa pele o y ge stion es oticia le s. La s le ye s tranquis ta s de l m om en to
d if ic u lt ab a n c ual qu ie r t ip o d e a s oc ia c lc n 0 a gru pa ci6 n d e m as de d ie z p erso na s, fu es e e n 1 31
c '!m bi to q ue t ue s e, y e n e sp ec ia l la s d e c sra cts r p olitic o 0 sin dica l. L a p roc ede nc ia de ta
p ro pu e st a d e c on stit uc i6 n d el lO IS -91 s os pe ch os o C ole gio de A rqu i1 ec tos - y s u e vide nte
con ten ido p ro fes iona l. ressrvado e n e xc lu siv a a lo s s in dic ato s v ertic ale s, tr op ez aro n c on la
r ig id a n orm at iv a d el G o bie rn o C iv il, q ue ib a a p la za nd o s u le ga liz ac io n s in q ue s e v ts lu rn br ar a
u na p os ib ilid ad re al d e s olu cio n a l p ro ble m a.
M ie ntra s ta nto lo s m ie m br os d el In stitu t, e n u n in te nto de d ar p or c on su ma do e l h ech o,
h ab la n de sta pa do e l te ma e n los m edios d e c orn un lca clo n qu e s a h ab la n h ee ho e cod el v ia je
d e Pon ti y d e s u a pa dr in am ie nto d e u na n ue va p ro fe si6 nd ed ic ad a a la c rs ac lo n d e lo s o bje to s
in du stria le s. L a n olic ia le ld a e n la p r s nsa , lu e u na g ra n s orp re sa p ara u n in qu ie to p ar so na je
Q u e e n s olita rio e sta ba y a in te re sa do p or e l d is efio in du stria l: A nd re R ic ar d. P ero q ue m ejo r
q ue s u p lu m a y m emo ria p ar a c on ta rto : "As l lu e co mo m e e nte re de qu e h ab ra e n B arce lon a
o tr as p er so na s q ue ta mb ie n s e in te re sa ba n p or e f dis en o ... H a sta e sle m om en to h ab la c re id o,
c ua l u n R ob in so n C ru so e d el d is an o, q ue a qu r n o h ab ra n ad ie m as in te re sa do p or e sta n ue va
d is cip lin a c re ativ a ... C ua nd o d es cu bri q ue h ab ra m a s h ab ita nte s e n 'm i is la ', m e a pre su re ate le fo ne ar a A nto ni de M ora ga s, a l qu e n o conoc la , p ara h ac erle sa be r m i in te re s p or e ste
lem a". Asi nac i6 una gran am is tad -'de inm edia to v im os que hablabarnos lengua jescom unes"- y los dos grandes fac to tum s del dise fio c ata ia n s a u nie ro n p ar a c om p artir
e ntus iasm os y esfu erzos , que supu sie ron sin duda la ba se instituc iona l de a rra nqu e de ldis elio e sp an o!. P ero n o fu e lod o ta n ra pid o y s en cillo. C ua ndo M ora ga s y Boh ig as l ey e ro n
la e du ca da c arta q ue e l d e sc on oc id o R ic ard le s e nv ia ba p ar a m os tra r s u in te re s p or e ll0 18 ,d ss pu es d el c on ta cto te le fo nio o, tu vie ro n s us m em e nto s d e te mo r y re oe lo . L a p re se nc ia d e
R ic ar d, p ro ce de n te d el m u nd o ta rm a ca u tlc o, c on s u s in gu la r a sp e cto ! is ic o y su desconoc idaa ds crip ci6 n p olitic a, h ic ie ro n du da r a l o ole cliv o de a rq uite cto s p rogre .sis ta s s ob re la s
ve rda de ra s in te ncion es de e sls . T am bie n su p re fe re ncia p or e l d ise no d e p ro du cto y n o d e
m o bilia rio , s us c on ta cto s in gle se s y a rn e ric an os , e n c on tr ap os ie lo n a l p ro -it alia n is m o y la
osvoclon por las vanguardias cen tro-europe as de los arqun ectos, fueron e n u n p rim er
m om en to s us ce ptlb le s d e d ife re nc ia . P er o fin alm e nte s e c on sigu i6 u na to ta l acep tac tcn de lfra nco tira do r c en tro d e la e stru clu ra in icia da p or M ora ga s y u n e nriqu ec im ie nto m utu o qu e
a cn s ig ue d an do Iru to s.
LOS C ON TA CTO S IN TER NAC IO NALES D E RIC ARD
L a in ic ia cio n e n e l d ls en o p or p arte d e R ic ard e s s in d ud a in so lita y a tr ev id a. N o p ro vie ne
d e f a t ra d ic i6 n arquheotonlca y te o r ica , s in o qu e s urge d e fo rm a in lu itiva h ac ia u na n ue va y
n ec es ar ia p ro ts sie n . D u ra n te u n a e st an cia e n In gla te rr a, R ic ar d - -- <le p a dr e f ra n ce s y madre
c ata la na - tie ne a cc es o a lo s e sc ritos d el dise na dor a me rica no W alte r D orw in T ea gu e y m as
a de la nte a la m agistra l ob ra "N ev er L ea ve W ell E nou gh A lon e" de R aym on d L oe wy -m ita d
b io gra ffa m ila d lib ra le cn ico -, tra du cido m as ta rd e e n E sp an a c om o "L o fe o n o s e ve nd e".
T al e s e l im pa cto de e Sle lib ro so bre su v cc ac le n qu e R ic ard e sc rib e a l dls etia dor fra nce s
at incado e n E S 1a do s U n id os ; s or pr en de n tem en te , es te Ie con tes ta amablemente y Ie
re co mie nd a o tra s le ctu re s. F in alm e nte e n 1956, R ic ar d v ia ja p or a su n to s labo ra les - - -< l e l a
industria ta rrnaceuuca fam ilia r- a N ueva York , donde lien e ap ortu nida d de conoce r a l
ce leb re Loe wy e n su "de sp am pa nan te " ss tu dlo de la Q uinta A ve nida . A pe nas s ie te anos
a nte s, L oe wy , e n p le no a poge o d e su p op ula rld ad y riqu eza , h ab ra sid o e l p rim er dissfiaoor
e n acup ar la p ortada de la re vis ta T im e, com o a cica te del tr iun lo econ 6m ico a merica na .
M uch os a no s m as ta rd e, R ic ard e nc an tra ria d e n ue vo a L oe wy e n u n c on gre so de IIC SIO ,
LO FEO
NO SE VENDE
Portada e le e d i c i6 n e l p a ii o lo d e 1 9 5 5 d e l l i b r o
'N e v er L e a ve W e l l E n ou gh A l o n e ' , c u y a l e d ur o i n c i l o
o R i ca r d 0 (0 n o c e ! Q L o e w y e inlereSOfSfe d d i d a ·
m e n te p a r e l d i > e f io i nd us tr ia l.
2 5
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 38/94
Nacimiento del diserio en Espana
( u p u la d e l c i n e C o l i s e u m , s e d e d e l F A D d e w e 1 9 ~ 6 , d o n d e s a
c o n s t i 1 u y a e n 1 9 6 0 a l A D I F A U .D u r a n t e 1 0 G u e r r a G v i l a s t a 1 0 [ 0 1
a lb e rg o e l S i n d i c a t o d e D o c o r c d o r e s d e 1 0 U G l y s u f r i 6 g r a v e sd e s p e r l e c t o s . E n 1 9 7 0 e l F A D o b a n d o n a r i a 6 'J te l o c a l p o to i n s t o ·
l o r s e e n su s o a u o l e s d e p e n de nd a s , e n u n eUif ic io e l p r o p i o
M o r a g os .
L o s s e l e c c i o n e s y p r e m io s D e l t a A D ! F A D s e ro n , d e sd e 1 9 6 1 , e l t er m o m e t ro d e l d i se fi o
i n d u s t r ia l e n 0 1 p o i s . E n 1 0 foto 1 0 s e l e c t i o n d e 1 9 7 4 .
c om o u n p ers on aje o tvid ad o y m argin al, qu e m orirfa m as ta rd e, e n 1 98 6, a rru in ad o y s in p en a
n i g lo ria . D e c ua lq uie ~ fo rm a , lu e L oe w y, e l a rtific e d el sty l ing , q uis n p us o e n c on ta cto a R ic ar d
c on P ete r M ulte r-M un k, p re sid en te de l A me ric an S oc ie ty of In du stria l D eS ign ers, y c on e l
gru po e uro pe o qu e e sta ba fo rm an do e l fu tu ro IC SID . T am ble n h ay qu e n ota r u na s im ilitu d e n
la te ma tica d es arro lta da -d is en o d e p ro du cto-, e in clu so e n cie rtos p en sa mie nto s y ra sgo s
d e c ara cte r, c om u ne s e ntre L oe w y y R ic ar d. Y ta rn bie n, a un qu e c om o h ec ho a ne cc otlc o, u na
c ie rta se me ja nz a Ifs ic a, m as a ce ntu ada e n a lgu na s sp oc as .
D EL 1 01 8 A L A DIFA D
EI encuent roenl re la d ec id id a c elu la d ellD I B Y la lu erte p ers on alid ad d e R ic ard ,. c an s us
con ta c tos i n te rnac iona les , suponsn el despegue de la pollt ica de promoc icn d el d is en o
espanc l . La protssion in ic ia s us p rim e ro s p a so s y s ur ge n lo s p rim e ro s dissf iadcrss c o n p le z a s
c ar ad iq rn an ca s. P ero e s n ec es ario o rga niz ar to do s e sto s e slu er zo s d is pe rs os . L a e xis te nc ia
de u na in slitu ci6 n q ue a gru pe y ca na lice la a ne rg ia s a musst ra de l to do u rge nte , p ero a ll D IB
s igue s in pe rm iso. Ante la im pos ib ihdad de crea r un nuevo organ ismo, se dec ide la
ln corp ora cion e n otro ya e xis te nte . P or a qu el e nton ce s B oh iga s -so oio de l F AD d es de q ue
e rn pe zo la c arre ra p ara a sis tir a c la se s de dib ujo - y C irioi, e ra n v oca le s d e e sta re con oc ida
tn sn tu ctc n c ata la na fu nd ada e n 1 90 3, e l F om en t de le s A rts D ec ora nve s (F AD ) p re sid ida p or
A lfon s S erra him a, do nd e, co mo h em os vis to, s e a gru pa ba n dis tin ta s e sp ec ia lid ad es de la sb ella s a rtes y oficios a rtls ticos . N i la p ala bra Fom ento -a bu ndan te men le u tilizada pa r e l
Ira nq uis mo -- n i e l concspto d e A rt es D e co ra tiv as 58 a ju sta ba n a la f l losofla de l nuc leo de l
ID IB , p erc c on stitu ir se c om o a gr up ac io n d ed ic ad a a l d is en o in du stria l e n e l sene de l FAD se
v ia c om o la u nic ap os ib ilid ad v ia b le . Y a s! n a cio et A D J.F A D 0 A gr up a cio n d e D is en o In du st ria l
d el F AD qu e c om en zo s u a nda do ra e l1 5 d e m arz o d e 1 96 0, e n la C up ula de l te atro C olis eu m,
c on la prim er aju nta dire ctiv ac om p ue sla p or: A nto ni d e M or ag as c om op re sid en te , A le xa nd re
C iric i c om o v ic ep re sid an te , P au M on gu i6 c om o s ec re ta rio , J uli S ch m id c om o v ic es ec re ta rio ,
E rm an gol P as sola co mo te so re ro y los sigu ie nte s vo ca le s: A ndre R ica rd , O rio l B oh iga s,
R am on M ar in el'lo y A lb er t B as la rd es . E sta p olltic a d e in tru sis mo tu e u na e stra le gia b as ta nte
u su al d ur an te e l f ra nq uis mo c om o u nic o rn eto do d e p artic ip ac i6 n a ctiv a y p erm itid a d en tro d e
lo s a mb ito s s oc ia le s, c ultu ra le s, a rlls tic os e in clu so p olitic os e n E sp an a. P er o a rga niz ar sad en lro d el F AD lu e ta mb is n u na o pe ra ci6 n p en sa da c an la s ola pa da in te nc i6 n d e r en ov ar es ta
in slit uc i6 n , p or a qu e l e n to nc e s a n qu ilo sa da e in ac tiv a, q ue M ora ga s c alilic o re pe tid as v ec es
de "camp". F ue p re cis am e nte B oh iga s e n esta lin aa qu ie n lo gr 6e n 1 957 q ue e l F AD o lo rga se
p re mio s a nu ale s d e a rq uite ctu ra -"A nton i G au df"- y de in te rio ris mo -"S an tia go M arc o'-
a la s m ejo re s o bra s de la c iu da d, re cu pe ra nd o a sl tos p re mio s qu e a nte rio rm en te c on ce dia
e l Ayun tam ien to .
E I A DI n ac i6 p are jo a o tr as ta nta s o rg an iz ac io ne s d e d iv er so s p ar se s q ue ta m b ie n h ab ia n
se ntido la n ec es ida d de a glu lin arse e n torn o a u n n ue vo olic io. E I d ls sn o in du stria l e ra p or
entonces u na a ctiv ida d e me rge nte , p ro pia de u na s ocle da d in du stria liz ad a e n d es arrollo ,
do nde A me rica ib a e n c ab ez a y e n E uro pa de sta ca ba n la o rga niza da A le ma nia y la e le ga nle
n alia . E sp an a ib a a c om en za r s u s up ue sto boom e co no rn ic o, e l d es ar ro llis m o in du cid o d e lo sa lios 60 , que tra s e l p lan de estab ilizac i6n sconcm lca de 1959, lagro en quinca an os
mult ipl icar po r 3,4 la producci6 nin du stria l de l pa is, au nque a costa de ven de rse progre -
s iv am en te a la s g ra nd es e m pre sa s d el c ap ita lis mo m ultin ac io na l.
EL RESPALDO INTERNAC IONAL '( LOS PREM IOS DELTA
Pero una vez constituido e l A DI FA D, u rgia consolidar suestructura y pa ra ta l lin era
n ec es ario u n a mp lio c on ta cto in te rn ac ion al q ue h om ologa se n ue stra in sl.itu ci6 n, y pa - .
r ale la m en le , d ilu n dir s u a ct iv id 'a d a n iv el s oc ia l. D e s st s m o do , c oo rd in a d" os e n in st itu c io ne s
m undia le s, y con u na a on va vida in te rna seria pos ib le conse guir u na situa cion de hschos
consum ados que assqurase la pervivenc ia del organ ism o y a le ja se a l fanta sm a de la
ile ga liz ac i6 n d e la e n tid ad .E n 1 957 un a curiosa de legac ion e sp an ola form ada p or los m atrim onios M oragas y
M a sc ar o, e h ijo s. a sis lla a J In te rn a tio na le r K o ng re ss f Or F ormg eb u ng e n D a rm s ta dt ( Be rlin ).
E I [o ve n A nton i d e M ora ga s S pa de 16 a rio s r ec ue rd a c om o s u p ad re "m e h ab la ba e ntu sia sta
d e to do 1 0 que iba vie ndo, de l pres tig io que para tad a a qu ella ge nIe de l C on gre so te nia e l
d is en o m od ern o, m e s eria la ba lo s o bje to s, s e a dm ir ab a d el re sp eto q ue ta in du stria e uro pe a
26
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 39/94
EL DISENO
ten ia por e l dlseno, desde un coche a una m anec illa , desde un cenicero a un porta rro llos
s an it ar io , 'q ut! ! le jo s e st am o s d e t od o e st o', d ec la d ela nt e d e la s p ie za s q ue e nc on tr ab a.· E st a
experianc ia fue sin du da uno de los detonan tes para que unos m eses m as ta rde se cre ase
el 1 0lB e n B arce lon a. Tamb ien en 1959 Ricard h a bla a s is tid o a titu lo pe rson al com o
o bse rva dor a l p rim er c on gre so de IIC SID . P ero a pa rte de e ste s con ta ctos e sp ora dic os yv olu nta rista s, e ra n ece sa rio e sta ble ce r n ex os in te rn aoion ale s m as s olid os. E n 1961 un a
n utrid a d ele ga ci6 n d el r ec i{m n ac id o A DI asls tla a l c on gre so de l IC SID de V erie cia don de
seria adm itido com o m iem bro de pleno de recho: "Aun cuando e sta pertenen oia a l IC SID
s up on ia u na c ob er tu ra u n ta nto u to plc a fre nte a u na e ve ntu al c en su ra o lic ia l a la e xis te nc ia
d e a ctiv id ad es d el A DI, n o e s m en os c ie rto q ue a sts 'a pa drin arn ie nto ' in le rn ac ie na l d io a la
Ira gil e nU da d e l a poyo m ora l qu e e n e ste s m om en tos n ec esita ba ", re cu erda R ica rd.
Pero uno de los requisitos para que el AD I fuese cons iderade como aqrupac ion
p ro fe sio na l d e d is en ad or es a nte lo s o rga nis mo s in le rn ac io na le s e ra la e xis te nc ia d e ta le s
dlsenadores y p ar ta nto de ob ra p rodu cida . E I n uc le o p rin cip al de cre ativ os vin cu la de s a la
A gr up ac i6 n s e r eu ni6 y d ec id i6 c re ar d is e n os q ue d eb eria n p ar tic ip ar e n la c on vo ca ta ria d e
los p rim eros p re mios de dise no e n E sp an a. D e e sta form a in du cida n acie ro n,' p or e je mp lo ,
la s la me sa s v in agre ra s d e M arq uin a.
En 1961 el AD I FAD convocc los prim eros prem ios De lta de D iseno Industria l. Su
in te nc io n e ra d ar p ro ye cc i6 n p ub lic a a s u la bo r, y la c on vo ca to ria d e u n p re mio a nu al p are da
1 0 m as 1 6gic o y fa ctib le . L a in sp ira ci6 n de es ts ga la rd6n, segun sus lundadores, fue el
"C om pa ss o d 'O ro " c re ad o e n 1954 por la em presa La R in ascenle, perc en m anos del AD I
i ta li an o d e sd e 1957, y t amb len a l p re mio "S ign e d 'O r" o to rga do e n B elgic a.
Ese m ism o ano el FAD acogeria lam bien a on a agrup acion, e l A DG FAD de dicada a l
d is ef io g ra fic o y la c om u nic ac lo n v is ua l.
LA E TA PA D ELO S P IO N E RO S
N o se rfa e xa ge ra do de cir qu e la h istoria de los p rs mios D elta h a s ido e l e je v erte bra do r
d el d is en o e sp ai'io l h as ta la le ch a. S u n ac im ie nto , s us d iv ers as c on vo ca io ria s, lo s ju ra do s ys us a et as , y com o n o, lo s p rodu cto s p re se nta dos , fu es en 0 n o p re mia dos s egu n e l crite ria
im pe ra nle de l m om en to, son la p elfc ula qu e da c ue nla d e la e vo lu ci6 n d el dise no e n e l p a ls
(m uch os de e lia s a pa re ce n p ub lic ados e n la s egu nda p arte de e sts lib ro). P ero u n a n~ lisis
p ro fu nd o d e e ste s p re mio s r eq ue re ria e sp ac io a pa rte (').
D e Ir as ce n de nt al im p or ta nc ia p od em os co n sid er ar t ar no le n la o rg an iz ac io n p or p ar te d el
F AD d e lo s c s rta me ns s d en om in ad os H oga ro te l-h ere de ro s d el S al6 n d el H oga r M od ern o-
e n e l m arco de la F eria de B arc elon a, in ic ia dos ju sto e n 1961 . P re cis am e nle d es de el s t and
de l A DI de e se a fio, dls an ado p or M igu el M ila y R ala el M arqu in a, s e otorga ron los p rim ere s
P re mio s D ella . A p ar tir d e e oto nc es la p artic ip ac i6 n d el A DI e n lo s c erta me ns s H oga ro le l fu e
c on s ta n te b a st a 1976, a lio d e ta d es ap aric i6 n d e la c on vo ca to ria . M en cie n e sp ec ia l m er ec e
la e mp re sa d e la min ad os F orm ic a q ue s ulra ga ba a nu alm en te la d ec or ac i6 n d e lo s d iv er so ss t ands , a ute ntie os m an ilie stos de la s te nde nc ia s de l m om en ta . otra .de las acnvldades ,
e mp re nd id as p or e l A DI fU e la c re ac le n de l D IC I (D ise no In du stria l C en tro In form ativ o), la
p rir ns ra e xp os ic i6 n p erm an en te d e p ro du clo s in du stria le s a n E sp an a q ue s e u bic o e n la s ed e
de l C ole gio de A rqu ite ctos de B arce lon a de sd e su fu nda cic n e n 1965 hasta 1970 , cuando
se ria tra sla da da a l p rop io loc al d el F AD p ara de sa pa re ce r p oco c ssp ue s.
E I A DI F AD c om en z6 ta rn bie n u na s er ie d e c on ta cto s n ac io na le s p ara d iv ulga r la te ma nc a
d el d is elio y e xte nd er s u e str uc tu ra a so cia tiv a, in clu so s e h ab lo d e u na p os ib le "fe de ra cio n
de a so cia cion es' qu e fin alm en te n un ca se IIe g6 a p rorn ove r. L a p rim era s alid a de l A DI tu vo
lugar en V alencia en 1967 e n la s de no min ad as C on ve rsa cion es sa bre D is en o In du stria l
r ea li za c ia s e n e l Co le gi o d e A r qu it ec to s, y q ue c on ta ro n c on la p re se nc ia d e M ora ga s, R ic ard ,
M a rq u in a , C ir ic i P e ll ic e r, e l l il 6s o l0 y c ritic o d e a rte v ale nc ia no T om as L lo re ns , y lo s i!a lia no sT oma s Ma ld ona do y A lb er to S a rt or is c om o in vita do s e sp ec ia le s. L as c on ve rs ac io ne s f ue ro n
p ub lic ad as e n u n lib ro q ue s e e nc ab ez ab a "d es ta ca nd o e l proposlto d e c re ar e n V ale nc ia u na
a gru pa ci6 n q ue p ro mo clo ne e ntre n os otro s e l d is efio in du stria l" - -q ue n o IIe g6 a fo rm ars a-
y a ca ba ba c on u na s en te nc ia d e M ora ga s "c on sid era nd o q ue ss tas r eu nio ne s c on slilu ye n e n
re alid ad la m ay oria de eda d d el A DI FA D:
Perc le jos de 1 0que pue da parecer y aun a pesar de un a cisr ta e u fo ria , la situacion rea l
d el d is efio e n la s oc ie da d d eja ba m uc ho q ue d es ea r: "O uie na s a sis flrn os , a un qu e fu era c om o
Exposit ione r m a n e n l e d e p r a d u d o s i n d u s f r i a l e s e n e l D l O , , i l u D d e e n 1 0 plonlc> 6 1 0 n o
d e l ( o l e g i o d e Arquil~ctose B o r c e l o n a , q u e f u n d o n o d e s d e 1 9 6 5 h as !e 1 9 7 0 .
( 'J U n a p ri m er a c a ta lo g ac io n d e l os P r em i os Sf) M i la e n e ll ib ro " 25 a fi os d e d is a ilo i nd u st ri a! . L os P r em i os D e lt a· , p u bl lc a do p or e l A D I F AO e n 1 9 8 6 c o n mo ti vo d e s u 2 5 a l1 iv er sa ri o. 27
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 40/94
Nacimiento del diseiio en Espana
D o s m o d e lo s h i , t o r i c o s d e m o t o t i d e t u s M a n t e s a : a r ri b o , I e I m ~ lo ( 1 96 21 y 0 0 0 io , 1 0p r i m e r o m a l o d e t ri a l d e l m u nd o , 1 0 (010 2 4 7 ( 1 9 7 4 ) , d i se ii o s d e L e o p o l d a M i la ,
e sp ee ta do re s in te rs sa do s a la c on figu ra eio n d el n ue vo d is en o -h a e se rito e l e ritic o P ep a
C orre dor M ath eo s (')-, re co rd am os la fu erte te ns io n q ue e xis tia e ntre la s a sp ira cio ne s d el
d is etia do r, p ra ctic am e nte ilim ita da s, y la re alid ad e sp an ola . S i e l a sp ira nte a p ro fe sio na l d e
e s ta a e liv id a d p re ts n dla d is af ia r e n te ro s a rn oit os , la in d us tr ia s ol o c on fia b a e n e l p a r a o bj et es
p eq ue no s y ac ce se rio s: lo s c o ns ab id os c en ic er os , la m pa ra s y u n r ed uc id o e tc ete ra , a lg un os
d e los c ua le s, ju sto e s de cir lo , s on p ie za s a nto lo gie as . E ra n m uy p oc as la s e mp re sa s q ue
c on ta ba n c on e l d is etia do f, y la s q ue 1 0te n ia n m ere ce n id en tlc o h om en aje qu e e l re nd id o a
lo s p io ne ro s d e n ue str o c ls erio ",
U n a de e sta s e xc ep cio ne s la c on stitu ye la la bo r d e L eo po ldo M ila , h erm an o d e M igu el
M ila , e n la e mp re sa P erm an ye r M on le sa . E n 1 96 2 c on sigu io u n p re mio D ella d e O ro c on s u
M on te sa Im pa la , un nove doso disa fio de m otoc ic le ta de dos tie mpos, corn oda , rob usta y
e co no rn ic a, q ue c on ta ba o on u n d ep os ito e le va do y u n s in gu la r a sie nto c on tin uo e n fo rm a d e
gu ila rra . P ero a de ma s d e s us c ua lid ad es c om o d is en ado r, M ila d em os tra ria ta rn bls n s er u n
c ap ac ita do in ge nie ro . E n 1 96 8 c re 61 a p rim e ra m o ta d e tria l d el m u nd o, la C ota 2 47 , ta m b ie n
pa ra M onlesa , m ucha s de cuya s in nova cion es fu eron copia da s p or otrqS ' m arca s. E sle
m od elo d e gra n e stiliz ac i6 n y d elga de z p erm itia c on tro la r la e sta bilida d d e 1 a m ota a l se r
con du cida de pie, y con stab a de u n dim in ulo s ill!n u nido in te gra l m e nte a la carca sa de l
d ep os ito . S e re aliz aro n d lv ers os m od elos oo n c ub ic aje s d is lin los y la m oto a lc an zo u n a lto
n iv el d e p op ula rid ad . P ero n o m en os q ue la Im pa la , q ue a lio s m as ta rd e fu e p ue sta d e n ue voe n p ro du cc i6 n, a do pta nd o lIa nta s n ue va s y d iv er sa s m e jo ra s te cn ic as , p ero c on se rv an do
in ta cto s u c ar ac te rfs tic o a sie nto . C u an do M ila fu e in te rr og ad o a ce rc a d e e sta d ec is i6 n, d ijo :
" D u ra n te e s to s anos h an c am bia do m uc ha s c os as , p ero q ue y o s e pa , e lc ulo de la ge nIe s igu e
s ie n do e l m ism o."
D Im im po rta nte e mp re sa d e m oto eie lis mo im plic ad a e n e l d is eJio h a s id o D erb i, c on u n
e qu ip o In te rn o c re ativ o m ere ce do r de d iv ers as s ele cc io ne s e n lo s p re mio s D elta , y c am -
p eo ne s e n 50 c en tim e tr os c ub ic os e n e l C a mp eo na to M u nd ia l d e M oto cic lis m o e n d iv ers as
ocas iones.
LA NECES IDAD DE ESCUELAS
E n a bu nda nte b ib lio gra ffa s e h a in sis tid o de ma g6 gie am en te e n c on sid era r la E sc ue laG ra tu ita d e D is en o, fu nd ad a e n 1 77 5 e n B a rc elo na p or la R e al J un ta P artic ula r d e C om e re io ,
com o la p rlm era escuela de dlseno en Espana . S i tenem os en cuenta que por entonces
B arc elo na e ra u n r ec in to a m ur alla do e ntre h ue rto s y c on ve nto s, c om p re nd er em o s e n s eg uid a
q ue la p ala bra d ls sn o n o te nia e l s ign ific ad o q ue h oy Ie d am os . E n re alida d s e tra ta ba d e u na
e se ue la d e d ib ujo p ara la s t a bn ca s d e in dia na s, n ec es ila da s c on u rge nc ia d e n ue vo s m o tiv os .
P ero la crsa cion de e sta s escu ela s ni s iqu ie ra fu e u na idea origina l b arce lon esa , com o
d em u es lr a la e xis te nc ia d e l'E co le R oy ale G ra tu ite d e D e ss in c re ad a e n 1 76 7 e n P ar is -c on
s os pe ch os o n om bre e oin cid en te --, y o tra s a nle rio re s, c re ad as p ara la in du stria s ed era e n
Lyon (Uj.
E I p rim er a nte ce de nte re al s ob re la d oc en cia d el dls efio e n e l p ais , 1 0 p ro ta go niz 6 u n
gru po de e stu dia nte s d e la E sc ue la de A rq uite ctu ra de B arc elo na , in te nta nd o e n 1 936 c re aruna nueva eseue la insp irada en los rna tcdos de la B auhaus, lIegandose a pub lica r la
es t ruetura y lo s p la ne s de e slu dios , q ue la G ue rra C iv il tru nc arfa a nte s d e s er e ns ay ado s.
P era u no de lo s p ro mo to re s, A le xa nd re C irie i, a rre me te ria d e n ue vo o on la id ea e n 1 953
a Ir av es d e u na s c on ve rs ac io ne s e ntr e u n g ru po d e j ov en es a rtis ta s q ue tru ctific ar ia e n 1 95 9
con la p rim era escue la de diseno de l pa is , 'pa ro creyendo qua la pa lab ra e ra ' tcdav la
de sc on ocida e n e tp ais , re cib i6 e l n o mb re d e E sc ola d 'A rt de l F AD ", y s e e slru ctu ra ba s egu n
la s tre s ra ma s c la sic as d e la d is cip lin a d el dis en o: in du stria l. gra lie o y d e in te rio re s, in s-
p ira ndose e n la e xp eria ne ia de la B auh au s a da pta da a los n ue vos pla nte am ie ntos de la
re cie nle e se ue la d e U lm . L a id ea s in e mb argo n o tu vo v ia bilida d e co norn lc a y ju sto a l a no
s igu ie nte b us co a rn pa ro d en lr o d e o tr o o rg an is mo d oc en te , la In stitu ci6 n C ultu ra l d el C le F.
y s egu n id ea d e C ir ie i, to rn o e l n o mb re d e E lis av a, n om b re de m u je rq ue c or re sp on de a l a r tis ta
c ata la n m a s a ntig uo c on oe ld o. P er o e lta la nte in no va do r y lib er al d el p ro fe so ra do d e E lis av a
to po oo n la ide olo gia de l C IC F, 0 C e n tr o d e In flu e ne ia C a t6 1 ie a F em en in a .
D e e sta form a su rgio un a esc ls ien con e l 90% d 'e l p ro fe so ra do q ue d ee id i6 to rm a r u na
n ue va e sc ue la in de pe nd ie nte s ufr aga da c on s u p ra pia a po rta ci6 n e cc no mic a. F ue d e n ue vo
C ir ie i q uie n b au tiz nla e se ue la , e sta v ez c on e l n om b re d e E in a ( he rra m ie nta , e n c ata la n) q ue '
28 (') E n 1 96 £ c orre cor M all1 eos corne nzo la reda cc lon de u na H ls toria de l D ise no E spa nol. de la qu e a pa re cts ron lra gm en to s a n la p ra ns a. p ero qu e n un ca l Iego a comp la t a rs e .
1"\ ."~hl.,.I>~,on", ...,,"~~ "nn ,..I"ri";."Mia a na cron is mo e n s u lib ro -E sltld io s s ab ra A rle . A rqu ite ctu ra y D is en o', e dita do e n E sp an a p ar G us ta vo G ili e n 1 98 3.
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 41/94
E L D I S E N O
c om en z6 s us c ta se s e n e n ero de 1967 e n u na to rre m od ern is ta e n la s a fu er as d e B ar ce lo na .
E I p r op io C iric i, F ed eric o C orr ea y e l p in ta r A lb er t R alo ls C as am ad a, d ire cto r d e la e sc ue la
has ta 1985, fu ero n e ltr ip ode m otriz d e la n ue va ss cu sla "qu s lu e c on ce bid a con u na d ob le
v ertie nte r ec ep tiv a y a ctiv a. P or u na p arte c om o lu ga r d e re un io n e in te rc am bio d e ide as y
p ers on alid ad es d is lin ta s. P or o tra c om o c en tro p ed ag6 gic o y d e a ctiv id ad es . S u c ara cte r s ed elin ia p or la v olu nt ad d e im p la n ta r m e lo do lo gia s n u- ev as , p o r e l c u lt iv o d e la lib e na d, e l c a riz
a mp lia m en te h um an is tic o y la a pe rtu ra h ao a Ja po sib ilid ad d e e ns ay ar u n p la n d ife re nte c ad a
cu rse", sequn un docu mento de la escue la . E n E in a ha n cola bora do e im partido c lases
n ume ro so s p ro fe sio na le s d el d is eiio y o tr as d is cip lin as , Ile ga nd os e a a lc an za r la e le va da p ro -
p ore lon de u n p rota sor p or ca da dos a lu mn os.
En 1964 o tra e sc ue la c ata la na , la p op ula r e sc ue la d e a rte s a plic ad as M as sa na , c re ad a
en 1929 y d ep e nd ie n te d el A yu n ta m ie n to b ar ce lo ne s, d ec id i6 in clu ir e n s us e sp ec ia lid ad es
e l d is eF to in du stria l b ajo la d ire cc io n d e S an tia go P ey ,
T am bie n la lIo tja 0 b ie n e sc ue la d e A rte s A plic ad as y O tic io s A rtis tic os b arc elo ne sa
-he redera directa de la Escuela G ra lu ita de D lseno m enc ionada- im plan t6 en 1964 la
e sp e cia lid ad d e d is af io in du st ria l. S u p ro gr am a S9 b as6 e n los doc um sn to s e mitidos p or e lIC SID sabre la form aci6n de los dise nadores indu stria les , y la escue la re sum e a sl sus
in te ncion es: "E I e stu dia nte de dise no in du stria l, p ara de sa rrolla r su lu tu ra a ctivida d p ro-
f es io na l, p re cis a d e u na to rr na ct on e ste tic a.fe cn lc o- te cn oio qic a, e co n6m lc a y d e m e rc ad o,
q ue Ie p erm ita n d ete cta r n ec es id ade s y ge ne ra r p ro pu esta s a los p rob le ma s qu e de ntro d el
p an or am a in du st ria l s us cit an a l h om b re y a s u e ntom o a op tim iza r su c alida d d e v ida ".
LOS "BOLOS " S IND ICALES DELD ISENO
D esde 1967 hasta 1970 lie ne lu ga r u n h ec he in s6 1ilo , la p ar tic lp ac ic n d e lo s S in dic alo s e n
e l a su nto d el d is elio a Ir av es d e la V ic es ec re ta ria N ac io na l d e O rd en ac i6 n E co n6 mic a,
a ctu ac ie n d e la q ue e s r es po ns ab le e l c rltlc o d e a rte R au l C na va ri. E sle p ers on aje o rga niz a
u na s erie d e jo rn ad as d e la s q ue s ald ra n in le re sa nte s p ub lic ac io ne s o om o "L a s itu ac io n d el
d ts sn c e n E sp an a" y "E I d is en o in du stria l e n fa e mp re sa ". P er o a de m a s c on vo ca re un io ne s
de e mp re sa rios e n d ive rsa s c iu da de s e sp an ola s p ara c on cisn cia rle s de la im po rta nc ia d el
d is afio . D e la d es in fo rm a ci6 n re in an te a l r es pe cto y la d ud os a o rg an iz ac i6 n d e lo s a eto s, d a
cu en ta a lgu na de la s a ne cdo te s re fe rida s p or Ju an Ign acio M acu a y P ed ro G a rc ia R am os ,
conferen cian te s ha bitu ales de 1 0 q ue ellos recue rdan com o "bolos ' de l disa no. E n un a
o ca sio n e n T en erile , y tra s u na la rga d is erta ci6 n a nte u n n utr id o gr up o d e a te nto s a rn prs sa -
rios , a l fina l de t acto uno de ellos se levant6 preguntando de que les servia a enos,
em pr es ar io s d el p la ta n o, e so d el d is en o. A n te 1 0c ua llo s o ra do re s d eb ie ro n im p ro vis ar s ob re
la s virtu de s b i6 nica s de l e nvoltorio de e sta fru ta . O lra v ez, e n S ala ma nc a, e xp lica ndo ta
im porta nc ia de la s n ue va s te cn ologia s de l c urv ado de la m ade ra e je mp lific ada s e n la ob ra
de A lv ar A alto, u n e mp re sa rio ss le va nto y dijo in dign ado: "E so e s u na ton te ria , a qu f e sto s e
h a in ve nta do h ac e m uc ho s a lio s, a qu i fa bric am os b as to ns s q ue ta rn bis n e sta n d ob la do s".
E LCONGRESO DE la iz A' 19. ii
Lo s 70 s e in ic ia ro n e n E sp an a c on u n c le rto a ire triu nfa lis ta y p le t6 ric o, q ue a rra nc a c an
la c ele br ac lo n e n Ib iz a d el7~ C on gre so d eIIC SID . V a e n 1967, a pro ve ch an do la re un i6 n d el
C om ile D ire ctivo de llC SID e n B arc elon a, e l A DI F AD h ab la p rop ue sto a e sta e iu da d co mo
se de de l C on gre so de 1971, c an did atu ra q ue lu e p ro vis io na lm en te a pro ba da . E n 1969 un a
n utrida de le ga ci6 n de l A DI a sis te a l 62 C on gr es o d el IC SID c ele bra do e n L on dre s y a lii s e
a sign a d efin i!iv am en le a l A DI la o rga niza ci6 n de ! p roxim o C on gre so. E n e se m om en to e l
IC SID contaba con elncuen ta soc ie dades agru padas, con un tota l de 30.000 miembros.
T am bie n s ed a la c irc un sla nc ia d e q ue A nd re R ic ar d, e n e se m om en ta v ic ep re sid en te d el A DI,
e s e le gido m ie mb ro de la Junta D irectiva del IC SID don de ya h abia ocup ado e l ca rgo dev ic e pr e si de n te d e sd e 1963. A I p are ce r R ic ard n o e ra e n p rin cip io p artida rio d e orga niz ar e l
C on gre so , p ue s d es co niia ba de la c ap ac id ad y re cu rs os d el A DI, p en sa m ie nto q ue Ie a sa lt6
h as ta e l u ltim o in sta nts , p ero fin alm en te ds cidie n o ta n s6 10 s ecu nda r s in o e nc ab eza r la
decis ion tom ada en Londres . A pa rtir de en tonces oom ienza a prepara rse uno de los
a co nte cim ie nto s m as c ur io so s d e n ue str o d is en o, q ue n os in tr od uc e d e lIe no e n e l e n gra na je
ins tituc iona l in tern aciona l. La prepa rac ion con stitu y6 sin du de un rs to , y e n m uchos
m om en tos s e v io p eligra r su p roc es o, p ero a p esa r de lo s le more s y a lgu nos de sa ju ste s, e l
D E S A R R O L L O Y
BOOMD E L O SO C H E N T A
( a r i e l onundcdo rdelongrelOdellCSIDnIbi le,en 1 9 7 1 , unoconvomforiaorf idpa·
fiva y rupturislaquesigni~c6n oasis e l ibeTtedn p l e n a didaduroronquislo.
2 9
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 42/94
Desar ro l lo y boom de los 8 0
L o s s i e t e n um e r~ d e T e m a s d e D i sa no , 1 0 p r . i m e r a r e v i l l o d e d is ef io q ue l u v e e l p o is ,
c r e o d a p o r 1 0 s e u i o n d e l A D I F A D e n M a u r i d e n 1 9 7 2 , c o n g r f i l i ( Q d e C r u z H o v i l l o .
C on greso lue un gran ex ito y h a que dado grab ado en la m enta de todos los a sis ta nte s.
T am bie n re pre se nta u no d s lo s m em en tos d e m ay or d ia lo go y c o la bo ra c ic n en tr e B a rc e lo n a
y M a dr id , a la v ez q ue tra slu ce la in flu en cia d e lo s r ec ie nte s a co n!a cim ie nto s d el mayo da l6S
f rances.
D u ra nte lo s'd la s 1 4, 1 5y 1 6 d e o ctu br e d e 1 97 1 s a d ie ro nc ita o er ca de 1 .4 00 dis en ad ore s
d e to do a l m u nd o e n u na in vita cio n c la ra m en te r up tu ris ta c on e l c on ce p ta d e C on gr es o a l u s o,
c uy o u ltim o e pis od io e n L on dre s h ab ia sid o a n e xtre mo cia stc c y o ficia lis ta . E n p ala bra s d eJord i M an a, u no d e lo s p ro ta gon is ta s y c ron is ta d el e ve nto , "e l p rin cip io fu nd am en ta l, q ue
c om o ob je tivo s e p roy ec t6 p ara e l G on gre so, lu e a l de qu e s u de sa rro llo n o c orre sp on die ra
3 1 d e lo s c on gre so s a l u sc , p ar c on sid era r q ue s u tra dlc i6 n lo s c on via rte a n in slitu do ne s
c un ura le s b as ta nts d ec ad en ta s, b ajo la o ptic a d e u na c rific a r igu ro sa ", y p ar a e llo s e c re ar on
lo s s ig uie n te s lem a s: " Es te e s u n c on gr es o a b ie rto ", " Se ra ta n in le re s an te c om o u st ed q uie ra ",
"lb lz a a s u n lu ga rd e e nc ue ntro ", "H a y m u ch as m a ne ra s d e p artic ip ar " ... N o e xis tfa u n te m ario
con cre to de de ba te, a unqu e la m ayoria de los 65 e ncu entros o lic ia les rea lizados qu e se
re gis tr ar on v er sa ro n s ab re p ed ago gia y d iv ers os a sp ec to s p ro ie sio na la s d el d is an o. F ue u n
c on gre so co n a bu nd an te do sis d e im prov is ac ion p ero c on in le ns id ad e n la in te rre la ci6 n
h um an a, a un qu e "n o lo do s a ce pta ron e ste n ov edo so fu nc ion am ie nto . A lgu no s a sta ba n ta n
s uje to s a 1 0 c on ve nc io na l c on s o je ra rq uiza ci6 n, qu e n o Ile ga ron a p re gu nta rs e p or q ue n o
p odia ser a sl, de otra form a", e scrib ia D ura n L eriga en e l d ia rio Y a, "an te e ste s acon te ci-
m ie nto s im p re vis lb le s, p or n ue vo s y s sp on ta ne os , a un qu e in tu id os , s urg i6 la la bo r m e rito ria
de los orga niza dores" y conc lu ia : "S i n o h a s ido u n C on gre so p erfec to , de sde lu ego e s e l
p rim ero q ue e n s l, n o h a s ido a bu rrid o."
L a a le cc le n d e Ib iz a c om o lu ga r d e a nc ue ntr o te nia d os in le nc io ne s, p or u n la de c on se gu ir
u n e sp acio de co nla cto in te rp ers on al lu era d e la u rb e, d on de fu es e c om edo a lo ja r c on ju n-
ta me nte a to do s lo s a sts te nts s, y p ar otro a prov ec ha r u n c ie rto re gim en d e lib erta d d el qu e
s ie m pr e h a go za do a sia is la . A lgu no s r ec ue rd an h ab er v iv id o u n c ie rto p are nts sis d s lib er ta d
en su v ida en p lena d ic ladu ra Iranqu is ta . No obstan tehubo a lgun inc iden te , ya l joven
a rq uite cto C a rlo s F er ra te r, q ue h ab la a yu da do a c on stru ir la In sta nt C ity lu vo q ue a co rn pa na r
a la G ua rd ia C iv il y e xp lic arle s q ue n o e ra n hippies a ca mp ado s e n la p la ya y q ue a lia d en lro
d e la s lon as n adie e sta ba fu ma nd o mar ihuana .
L a In sla nt C ity e ra u n gr an h ab lta cu lo d e p la slic o h in ch ab la c on m u ltip le s b ra zo s, q ue ib a
cre cien do con stru ido p or su s p rop los h ab itan le s -Ia m ayoria e stud ia nte s-- a quie nes sa
f ac ilit ab a lo s m e dio s n e ce sa rio s p a ra s u c on fe cc i6 n . La id ea fu e c on c eb id a p or e l a rq uit ec to
m a drile lio J os e M igu el d e P ra da P oo le y c on stilu y6 u no d e lo s p ro ye clo s m a s a tr ac tiv os d el
e ncu en tro . Fe rn an do A mat y Jordi G all tu via ron la n o m en os n ece saria y h onrosa ta re a de
d is eF ia r y c on stru ir lo s la va bo s d e la "e fim e ra c iu da d".
O lr os d e lo s a lic ie n le sd e e s te happen ingde l d is en o f ue ro n la e sc u lt ur a in tla b le de P o ns a ti
y la c om id a d e c olore s in au gu ra l dis pu es ta p or A nto ni M ira lda .
E I a cto tu e e stru ctu ra do o om o u n trip od e, d on de R ic ard s e a cu p6 d a ta o rga niz ac i6 n,
R ub er t d e V en t6 s d el r op aje te or lc o y D an ie l G ir alt M ira cle c s t a d if us i6 n . A pa rt ir d e a nt on c e s
G ir aft M ir ac le , lic en cia do e n F ilo so tra y L etra s y c rln co d e a rte , c om e nz ar fa u na a ctiv a b ata llaa n d efe ns a de l dise no e n re vis ta s, dia rio s, in clu so e n te le vis io n y e sp ec ia lm en te d esd e la
rs vls ta H oga re s M od ern os co mo je le d e re da cc ic n, E n e sta re vis ta , ju nto c on Jo rdi M an a y
M od es t M a sid es , p ub lic ar ia n s ab ro so s r ep orta je s e n lo s d ifJ cile s a rio s s ete nta .
ADI FADMADRID
P ero o tro s m uc hos a con te cim ie ntos s uce die ro n e n los 70 . S e h ab ia co ns tilu id o h aoia
1968 la sacc ton de An i FA D en M adrid -en V alenc ia hem os v is to que tam oien se estaba
ge sta nd o- a ra lz d e d iv ers os c on ta ctos y e nc ue ntros a ntre dis en ad ore s, co n u n c la re a la n
te 6ric o. P ero d es de B arc elo na n un ca s e c on ce di6 de ma sia da a uton om ia a e ste c ole ctiv o,
q ue s in e mb argo o rga niz 6 u n c on gre so e n E lc he tftu la do "F utu re s O bje tiv os d el A D! F AD ",
. y q ue IJe ne a l m srlto de h ab er la nza do la p rim era p ub flc ac ion de dis en o e sp an ola .E lec liva me nte , e n m arzo de 1 972 a parec i6 e l p rim er n urn ero de la rev is la T em as de
D is an o b ajo e l e p ig ra fe d e "R ev is la b im e str al d e d is en o in du str ia l p atro cin ad a p or e l A D I F AD
m iem bro de l IC SID ". E I con sejo de direcc i6 n e stab a lorm ado p or Jose M aria La bra , C ru z'
N ov illo ~ a la v ez m aq ua tis ta d e la re vis ta ~, A nge l F ern an de z A lb a y los b arc elon es es Jo rd i
Mana y D an ie l G ira ll M ira cle ; m as ta rde sa in corp ora ro n p ars on aje s c om o E nriqu e C av es - .
30
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 43/94
tan y, A lb erto cora zon y Jua n Ign ac io M acu a; su d irec tor era M igu el D uran l6 riga , qu ie n
ta m bie n d ir igla la r ev is la T em a s d e A rq uite ctu ra y U rb an is m o y h ab ia Ic gr ad c la fin an cia ci6 n
n ee es aria p ara e ste n ue vo p rod uc to . D ura n L origa e ra p or e nton cs s p re sid en te d e A DI F AD
M ad rid y c es de e nto nc es y h asta la !se ha h a s id o in ca ns ab le p ole mis ta e n te rn as d e d is en o
y p ue nte in terlocu tor e n la a vsce s d ific il re la ci6n e ntre M adrid y B arce lona . La rev is ta ,d es ap are cid a e n 1974 p er p rob le ma s e con orn ic os , p ub lic o s ie te n urn sro s c on te rn atlc a
v aria da p ero c on c ie rta te nd en cia a l e ns ay o te orlc o y la c on ex i6 n in te rn ac io na l. D es de la
r ev is ta s e la n zo t ar nb is n e n 1972 e l d e nom in a do C e nt ro d e E s tu dio s d e D is an o , q ue p re te n dla
a br ir e l c am p o d e a ctu ac io n m a s a lia d el c ara cts r e str ic ta m en te p ro fe sio na J d el A D I q ue p or
a qu el e nto nc es c on ta ba c on 20 9 s oc io s. P ero u na v ez m as la in ic ia tiv a n o p ro sp sre .
En 1973 la E m pr es a N a aio na l d e A rte sa nia o rga niz 6 u n s im p os io d ed ic ad o a e stu dia r la s
p os ib ilid ad e s d ea p lic ac io n d el d is e flo a la p ro du c clo n a rt es a na l. L a em p re sa , c re a da e n 1969
a in sta nc ia s d eilN I s erla m as ta rde c on oc id a c on e l n om bre c om erc ia l de A rte sp afla .
E n 1975 S9 c re 6 e l C en tro de In ve stiga cio n d e N ue va s F orm as y E xp erie nc ia s (C IN FE )
e n e l M u se o d e A rte C on ts mp or an eo , u n ta bo ra to rto d e e sta tic a a plic ad a a l q u e s e v in cu la re n
p ers on aje s c om o A nto nio F ern an de z A lb a, Jo se M aria B alle ste ros , P ac o C alv o S erra lle r yA nge l G on za le z, d on de s e e vid en ci6 u n c ie rto in ta ra s p or e l in cip ie nte te ma de l d is en o.
B AR CE LO NA P REP AR A E L FU TU RO
P ero B ar ce lo na n o S9 m ue stra m en os a ctiv a a p rin cip ios de lo s 70. En 1971 e l A DI FA D
de cid e n o o to rga r lo s P re mios D elta s in o c on vo ca r ta n s olo u na s els cc lo n d e dls sn os. E sta
p os tu ra c on tra ria a l e stim ulo c om pe titivo y a la ve z s ln to rn a d e la a use nc ia d e p ro du cto s,
d ur ar ia h a sta 1973, v olvie nd os e a co nc ed er p re mios e n 1974. A cam bio, en 1972 e l A DI
d ec ide p ro mo ve r u na s e liq ue ta s p ara a co mp aria r e n lo s c orn erc io s a lo s p ro du clo s d e a lto
n iv e l d e d is ef io ; n a ce n a s ! la s e tiq ue ta s · Se le c ciO n d e D ls en o ", T amb illn s a c rs a la a gr up a ci6 n
B ric o F AD , id ea d e S an tia go P ey , lIe va da ac ab o p or J uli S ch m id s eg un la m o da de l m om e nto
de l brico/age, q ue d ur aria h as ta 1979.
P ero d os h ec ho s s ign ilic aliv os a ca pa ra n la a te nc i6 n d e e sto s a no s, e l n a cim ie nto d e 8.0.
y de B CD . U n gru po d e j6 ve ne s a rqu ite cto s, e l S tu di P er, d ec id e c re ar u na p aq us fia e dito ra
de d ls erio . E n p ala bra s d e s u ge re nte , e l ta mb le n a rq uite cto X av ie r C aru lla , "s e tra ta ba d e
h ac er los d ls efio s qu e s e n os o cu rrfa n, dive rtirn os n ac ia ndo lo s y n o p erd er d in ero ". A sl s e
lu nd ab a a n 1972 B oc ac cio D es ign (B .D .), to ma nc o e l n orn bre d el e mp orio d e O rio l R ega s,
fa cto tu m d e la g au ch e d iv in e b arc elo na sa , q ue p or e nto nc es re ge nta ba e l oo noc id o lo ca l
Bocacc io y la s e m pr es as B oc ac cio Film s , B oc ac cio R e oo rd s, e tc , A I p oco lie mp o B .D . se
in de pe nd lz 6 c on s us p ro pia s s igla s q ue m u ch a g en te in de ntific a e rro ne am s nta c om o B ar ce -
lo na D is se n y. L os m iem b ro sd e B .D .: P e p B o ne t, C r is ti an C ir ic i, U u fs C lo te t, 6 sc a rT u sq u ets ,
M iriea R ie ra , X av ie r C aru lla y uursa S ega rra fu eron le va nta ndo u na orga niza ci6 n qu e
pa ula tina me nta fue ide ntifica ndose com o sin 6n im o de dise flo de ca lida d e n E sp an a.
E m pe za ro n v en die nd o c am a s d e a gu a, in ge nio sa s p sro im p os ib le s ta m pa ra s, p os te rs p ar as im u la r c him e n ea s 0 cabaza te s de cam a. Vandian sus propios p roductos y p lazas de
r ec on o ci da s m a rc as e x tr an je ra s . T a rn oie n in ic ia ro n u n a c ol ec ci6 n d e r ed is e r'io s h is to rlo os , d e
a uto rs s c om o G a ud l, M a ck in to sh 0 T erra gn i. E dila ro n d is en os d e a migo s lta lia no s c om o
Mag i sl re t ti , So t tsa ss 0M en din i. A lgu na s d e s us p ro pla s p la za s, co mo e l b a nc o C ata la no , la
s illa y m e sa S ev illa 0 la e sta nte rla H ia lin a s on m ue stra s d el m ejo r d is efio e sp afiol. D es de
19 8 0 B .D . se ub ica en un especta cu la r ed ific io m ode rn is ta de D om enech i M on tane r,
m an tie ne div ers as s uc urs ale s e n la s p rin cip ale s c lu oa da s e sp ario la s, y lie ne p re vis ta s u
exp ans i6 n in te rn ac iona l qu e cue nta ya con un a se de en M ilan . S u la bor lu e recon oc ida
do ble me nte a l re cib ir e l P re mio N ac io na l d e D is en o d e 1989 y e l E urop ea n D es ign P rice e n
1990 .
U n a no m a s ta rd e d e la c on stltu clo n d e B .D . o tr o im p orta nte n ac irn ie ntc , fra gu ad o d es deh ac la n ar np o e n e l C aD I ( Co ns ulto re s d e D is en os ), ib a a te ne r lu ga r e n B arc elo na . E n e le elo
u n gr up o d e in qu ie to s d is efia do re s d el m om e nto , J oa n A nto ni B la nc , F er ra n F re ix a, J oa qu im
P ra ts , R afa el C a rr er as , J os ep B er tra n y J ord i C as ab la nc as c on la c ola bo ra ci6 n in stitu cio na l
d e Mo ra g as y R ica rd d es de e l F AD , c on cib en la id ea de c re ar u n c en tro d e d is ei'io s im ila r a l
de c tros pa ise s eu rop eos. L a ide a con to con a l a poyo p rin cip al de la C am ara de C om erc io
d e I nd u s tr ia y N ave ga cion de B arce lon a y la fina nc iac i6 n de la B an ca C ata ta na don de p or
aqu al e nte nces Jordi P ujo l -fu tu ro pre side nte de la G ane ra lila t de C ata lun a-, a ctua ba
EL DISENO
Wlon ahim hob lee l8C D,ignodelprime rntenlonoc iono leH evo r0prob lem ilii(o
deldis enodes oeel am bitoprilfesio na l150[ioleind ll5triol.
31
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 44/94
Desa r ro l lo y boom de los 80
A r ri b a , f a (h a ~ a d e l a f l e n d o V i n l o n , t o d a u n a i n s t i t u d o n d e l d i s e i i o e n B a r c e lo n a . A b o i o ,
si g u la r c u r r ic u l u m d e feme n d o A r n o t e n e I c n u a r i a d e l A D I F A D e n 1 9 7 2 . .
Am,t F '6rf"I , ~.mll ndo" •• odI!l8r~ge
.,,~.I·l.r, l"tIOSO
N:etidoI"BfI'Cdol ' l l l t l l .adlt~
" 114l.£ 1 1 . . . . . ~1
e ~H Io Il ii om ot ri I . .. C\lnod.~ 1Id6R , ....... C LIIdo dB U I W o
*"ltVd. o e S 4 U t {B~, 6•• ,.(~PI=rllilfiM:
P~I"IIN\I lDIrtio.fIlf"!JIHitUI
l l .ol lMb4l~" 'l Iv i ! lJJr " I"~bI 't f ICr Iofl l l lailOdt . .. .. . ,
A~ .. """IQIIJI. Jd!:IIf1e.~~C t I ! g l ; l ! J Bill . . ~N 'Vlim:oo it A.
~ : ' ! f ' l = : - ~ ~ : : I - :~"~=Wd~~~~4 l. ,. n. n, .· I I. 1 1 r . wl tk lO i JD "qwl I .l .
!ll(fl IdIMll _M:i~ ."Altlltotm
1 iut N ~ C:~1I 'i I :I ~IMdcf. QtJoI
q"",oh;I~lIhI.i!dIlI....,.,QII~~.
MWIIIiIIII~ao."Ildlitall'l"dJtl,a.;"Ii:IMUIi:
AI4IMn!;III ;Ii \IU ~ " "o d ~ I CS fD
:'::;H~~I:::::u : a : : :d Io b q u4 llWu ,d ,, 1. I ~ I \t J. li li I 0 ,' 1'
~40 1 o i\." l).
$oc;iI;J.t)i~~"OIFAC
c i C l 5 I ' $ I o t : D e l .
~obItNo:5H:~ntI.
c om o v ic ep re sid en le . A si n ac io e n 1973 e l C en tre d e D is se ny In du stria l d e B arc elo na S A
qu e rssp on cra a la s s ig la s, C OB , p oco dssp ue s con ve rtida s e n B CD p or con ve nie nc ia
fonenca , y q ue m as ta rd e, e n 1976, a do pta rfa la fig ur a d e F un da ci6 n B C D p ar a la P ro m oc i6 n
de l D lss fto , E l ob je tivo fu nda cion al e ra "'a p rom oc i6 n e in form ac i6 n s ab re la s itu ac i6 n y
p ro ble rn atic a d el d is ei'io in du str ia l y la ln nc va cle n te cn olo gic a". L a p re se nta ci6 n s oc ia l d el
B CD fue en 1974, e n u na g ra n c ar pa in lla ble s itu ad a e n la a ve nid a D ia go na l q ue s ir vio c om o
s e de d e l o rg an is m o y a la v ez c en tr o d e e xp os ic io ne s, c ha rla s, c urs illo s y g ra n c an tid ad d eactiv idades. E I pe riad is ta M arius C aro l que ha es tud iado a fonda la h is toria de l BC D
d es ta ca ba la g en es is d e la in ic ia tlv a d el B C D e nm a rc ad a e n Ir es c oo rd en ad as : "P or u n la do ,
e l r eto d e la c om p etitiv id ad in te rn ac io na l a la q ue Is lib era liz ac i6 n p ro gre siv a d el o am e rc io
e xte rio r h ab ra s om etid o a la in du stria d el p ais . P or o tro , le nie nd o e n c ue nta la s lim ita da s
in v er sio n es e n in v es tig ac io n c ie n tlf ic a , e ra a c on s ej ab le u n a a p us st a p a r e l d i se n o q u e o fr ec fa
p os ib ilid ad es d e e fa cto s m as m rn sd ia to s. Y fin alm en te e l e je mp lo ita lia no q ue , c an m en os
re cu rs os q ue o ir os p ais es m a s d es ar ro lla do s, h ab ra c on se gu id o u na g ra n c om p atitiv id ad c on
s us p ro du clo s, p or s u a pu ss ta p or la im aq in ac io n e n a l c am po d el d is ei'io in du stria l" (0). E I
B CD h a s ido s in du da e l o rga nis mo ss pa nol qu e h a de sa rro lla do u na la bor m as in te ns a e n
p ro d el d is en o, d ec an ta nd o s u in lc ia l a ctiv id ad c ultu ra l y p rom oc ion al h ac ia e l m un do
empresar ia l y la s c ola bo ra cio ne s in stitu cio na le s d e la m an o d e P ere A gu irre , s u d ire cto r
dssds 1977 s u st lt uld o e n 1989 p a r M a i F e lip , in la tig ab le p ro rn o to ra y poder f a .c ti co e n l ema sd e d ls er io . E n 1985 B CD p rom ovi6 e l p rim er ce ntro de C AO -C AM de l p ais .
. Ta rnb lsn es re rna rcab le , en la dscada de los se ten ta , la apa ric i6n de un s ingu la r
p er so na je , F er na nd o A m at, d ue no d e la I!e nd a. V in go n, q ue s in s er n l a rq ults cto n i d ls en ad or ,
n i p r o du c to r n i t e o r ic o , e j e rc e ra u n a f ue rt e in ll ue n cia e n e l d e v e nir d e l d i se n o n a ci on a l. N a cld o
e n B arc elo na e n 1941, Am at r ep re se nta e l e sp ir itu d el "b otig ue r" ( ts nd er o) c ata ta n, p er o c on
u n a f ve rt e c om p o ne n te c u lt ur al. P e rs on a je in te li ge n te y c om ed id o, e nc ab ez a ju nto c on s u
he rm ano e l negoc io que su padre crease en 1940 en e l concu rrido P aseo de G rac ia
b ar ce lo ne s: "T ra s d iv er sa s re fo rm a s, e n 1967 s e h iz o u na p rim era re fle xi6 n e n e l s en tid o d e
d ar p rio ri d ad a lo s p ro du cto s q ue n os gu sta ba n p or e nc im a d e 1 0q ue e l m e rc ad o n os p ed la .
M as ta rd e s up im os , s in s er c on sc ie nte s d e e llo , q ue e so ib a a m arc ar n ue stra e ntra da e n e l
m u nd o d el d is efio ." E n 1973 c re ar on la S a la V in go n, "u n e sp ac io d e c ie n m e tro s c ua dr ad os ,b la nc o, m u y b on ito , c on b ue na c on va ca to ria d e v is ila nte s y d on de s e p re se nta n a lgu na s e x-
p os ic io ne s c an u na c ie rta y c re em os q ue a gra da ble in co he re nc ia e n s u p ro gra ma ci6 n".
S ie n do r ef le jo in te rm it en te d e lo s p rin c ip a le s m o vim i en lo s a rt is tic o s y c re a liv os d e l m om e nt a,
c ele br 6 e n 1989 s u e xp os ic i6 n n um sro c ie n. D ad o s u ta la nte ir6 nic o, A m at s era a m en ud o
la v oz c rflic a d el d is en o. in de pe nd ie nte d e c ua lq uie r c om p ro m is o in Slitu cio na l, d is pu es lo a
co labora r y con tribu ir a la m ejora de l d ise fio espanoi, pe rc s iem pre am pa rado en la
c om o did a d d e s u t er rit or io .
LA MU ER TE DE FRANCO Y LA CRIS IS
E I2 0 d e n ov ie mb re d e 1975, ju sto u na s em an a d ss pu es d e q ue u n ju ra do c om pu es lo p or
H a n s H o ll ein , A le s sa n dr o M e n di ni y C r is tia n C ir ic i o to rg as e n lo s d u od e ci rn o s p rem io s D e lla ,
e l ge ne ra l F ra nc is co F ra nc o m oria p la cid am en te e n la c am a, c on ve nc id o d e p erp stu ar s u
a na cr6 nic o go bie rn o tra s c as i c ua re nta a rie s d e d ic ta du ra . C om en za ba a si la a ta pa d e la
Ir an sic i6 n, q ue s e v ed a m e zc la da c an u na fu er te c ris is e co no rn ca in te rn ac io na l p ro vo ca da
p or e l a lz a d el p re clo d el p etr 61 e o e n 1973, y q ue d e n u ev o lIe ga r( a c on r etr as o a n ue str o p ais .
L as p rim e ra s e le cc io ne s d sr no cr atlc as e n E sp an a s a re tr as ar ia n te rn bie n h as ta 1977.
C om o h a s e n ala co la p ro le so ra d e d is en o Is ab el C a mp i, "la e ulo ria q ue p re sid i6 1 a d se ao a
de los sesen ta se hundiria pocos a rios despues , m ostrando la Iragilidad de la base
in st itu cio na l d e n ue stro d is erio ... ;- m u c)1 as e ro pre sa s a ba nd on aro n a l c on ta cto c an lo s
d ls sn ad or es , v olv ie nd o a u na p ro du cc i6 n m a s c on se rv ad or a, y muo ha s o tr as cerrarorr'{"]
S a in ic ia ba a st u na e ta pa gris de l d ise no e sp an ol, qu e a fe cta ria p rin cip al m en te a la s
empresas y ta rn bie n a la c ap ac id ad o rg an iz ativ a d e la s in stilu cio ne s, e ntr e e lia s e l B C D, q ue
s in em ba rgo aun pudo organ iza r la p rim era expos ic ion de D ise rio E spanol que sa lla a le xtra nje ro , c on cre ta me nle e n a l C en tro d e D is en o d e S tu ttga rt. T an Io B CD c om o A DI F AD
S9 vu elca ndu ra nte e stos a lios e n u na m te nsa v ida asociat iva y de r e la c io n i ns tj lu c io n a l
in terna .
E n c on cre to e l A D I, p re sid id o p ar M igu el M ila , o rga niz a u na s erie d e c on fe re nc ia s a la s
32 (:)P ~ r~ c o~ o;~ ~ ~~ t~ ~ ~~ ~ ~e nle III ge n es ls d el B C D , v er los te xto s d e Mar ius C ar ol: " 8 C D 19n19 8 8 " y " Cla n a ~ os d a d ls er i 0 in du slr ia l e n C lita lu ~ a ·, la p r ime r a ap rox lmac i6 n h is l6 r i ca
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 45/94
q ue s on in vita do s G re go tti, Z an us o, A u le nt i, C a stig lio ni, B ra nz i y B e llin i.
En 1976 F ede ric o C orre a e s e le gido p res ide nte de l A DI, y ese ano se ins tauran los
p re m io s "M ed alla A DI" p ar a e stu dia nte s d el u ltim o c urs e d e d ls en o. T arn bia n s an a a la c alle
e l p rim e r lib ro d e g ra n d iv ulg ac io n score el dissfio in du str ia l, e sc rilo p or J ord i M an a p ara la
colecc ion G randes Tem as de S alva t, A I ana sigu ien te se inaugura la sxpcsic lcn G audiD is en ad or p ara c on me mo ra r e l 50 a niv ers ario d e la d es ap aric io n d el g en ia l a rq uite cto "c on
ob je to de im pu lsa r la s te oria s de l ra cion alism o y e llu ncion alis mo a plica dos a la ob ra de
G a ud i", h as ta la f ec ha p oc o e stu dia da s.
P ero e l 77 fu e ta rn bie n e l a no de lo s "d is ue fio s" (v ea se c ap itu lo D is en o E xp erim en ta l),
te rm ino con e l que se denom in6 la rnuesira pa ra le la a los ortodcxos P rem ios D elta . S in
e mb arg o la c on vo ca to ria "D is ue iio " ta n s 61 0 p erd ura ria d ura nte tre s a no s, h as ta 1979.
En 1978 y a p ro ve c ha n do la rs cie n es trenada Ley de Asoc iac iones , un grupo de
d is eiia do re s d ec id e c re ar u na A so cia oe n d e D is efia do re s P ro fe sio na le s ( AD P), d e a mb ito
e sta ta l, q ue a gr up as e s ale ctiv am e nte a d is en ad ore s in du stria le s y g ra fio 05. E n re alid ad s us
impulsores in ten taban a la v ez un de sm arqu e de la p olitica e min en te me nte cu ltu ra lis ta de l
A DI F AD Y d el su pu esto in tru sism o de los arquitectcs d srn ro d e la p ro te sic n. E n p ala bra s d eJ oa n A nto ni B la nc , u no d e s us im pu ls or es y p r es id en te d e sd e 1986 a 1989: · EI o bje tiv o d e
A DP fue y sigue siendo e l de reun ir a todos los prolesiona les de l dise fJo con dedi c ac i on
exclusiva y con un a lto n ive l de cali dad en su obra rea lizada , com o m ejor ga ranU a ante la
s oc ie da d, la s in stitu cio ne s y la s em pr es as q ue r eq uie re n s us s er vic ic s p ro fe sio na le s, y an te
e l in tru sis mo y la friv olid ad d e lo s qu e in te nta n in m is cu irs e e n u n te rre no p ro fe sio na l q ue n o
le s p erte ne ce ". E se m ism o a no se fu nda la re vista O n, qu e se ra du ra nte v arie s a fios ca n u n
e slu erzo y c on sta ncla e je mp la r e l (m ic a a na vcz e n te ma s de dis efio.
M ien tras tan to M adrid se iria apagando poco a poco pa ra perder de fin itivam ente su
p ro ta go nis m o e n 8 1 dise fio, qu e ta n solo h oy e n dia p are ce re cu pe rarse . E I p ion ero b rote de
los 50 y su re nova do e mp uje de p rin cip ios de los 7 0 s a ria p re dic a a n u n de sie rto de in com -
p ra ns ln n e mp re sa ria l a l re sp ec to . L a m ay oria d e m ilita nte s d el d is erio m ad rlla no s o oin cid e
e n c alific ar d e p ob re , in clu so in ex is te nte , la s en sib ilid ad p ro du ctiv a d e la z on a e on r es pe ctoa i d is sn o. E I a rq uile cto A n to nio F er na nd ez A lb a r ec us rd a c 6m o "a l p r'n clp io M a dr id a po rta ba
u n in te ns o d eb ate te o r ic o s ob re e l d is sn o, m ie ntr as q ue e n B arc elo na d om in ab a u na a ctitu d
m as p ra gm atica , a poya da p or u na b urgu esla cu lta a l !re nte de u na in du stria con solida da .
P ero en M adrid por desgrac ia s lempre hem os ten ido una burguesfa m arcan til de una
med io c ri da d imp res io na n te , y e so n o h a ca rnb la do m uch o con al tie mp o."
ELAUGE DE LOS 80
L a d ~c ad a d e lo s 8 0 p ue da c on sid sra rs s la "d ec ad a d el boom d el d is eiio e sp af io l" . E n e lla
s e s uc ed en , a iio tra s a no , s ig nific ativ os a co nte cim ie nto s q ue o ulm in an , m ed ia da la d sc ad a,
e n u n gra n e oo de los m edios de com un ica ci6 n qu e da a ba sto soc ia l a l te n6 me no.
En 1981 Ma ris ca l p ar tic ip a e n l a p nmer a c ole cc i6 n d el mitieo g ru po M em p his e n M ila n.U n a na a nte s'h ab la s id os ele cc io na do p er E tto re S otts as s.q uie n d ss pu es de v er s u c .o le cc i6 n ,
de "M ueb les A mora les ' en la Sa la V in«On de Ba roe lona , hab la quedado fuertem ente
im pre sio na do c on s us c re ac io ne s. M ar is ca l, e n c ola bo ra clo n c on P ep e C orte s, p re se nta d os
p lazas e n M iI{m , la 'C offe e ta ble C olon " y e l c arrito 'H ilton ", a mb as e n p le na sinton ia ca n a l
e sp ir it u i conoc la s ta y ru piu ris ta d e la c on vo ca to rla . A I a n o s ig uie nte , a p es ar d e s er in vita do ,
M aris ca l n o p artic ip a e n la s eg un da m ue slra d e M e mp his , p ero la b om ba s ob re lo s c im ie nto s
d el d is en o o rto do xo e sta ba y a c olo ca da , y e n e lla h ab ra c ola bo ra do u n d es co no cid o d ib uja nte
de com ic s espano] , En r ea li da d , M a r is c al fu e un posmode rno 0 u n memph ia n o avant- la- leUre,
a s! 1 0d em u es tr an s us disefios d e m ob ilia rio y d e e sla m pa dos a nte rio re s a 1980, ana p re ci sa -
m en te e n q ue d is eii6 1 3 1 ta bu re te D up le x, p en sa do p ara u n b ar va le ncia n o con ese nombre ,
d is e na d o e n c ol ab o ra c i6 n c on s u am ig .o , e l i nt er io ri st a y to re ro F er na nd o S a la s. E s te ta bu re te
reune n um erosa s virtu de s que 1 0 con vie rte n e n sim bolo de la irru pci6n de l dis en o sspar io l
centro d el p roc as o d e ru ptu ra in te rn ac io na l q ue s uire 1 ad is cip lin a e n e sa dscada, E I D u p le x
n o e s u n a f ri vo li da d 0u n e xa bn up to fo rm alis ta , e s u n d is sn o m uc ho m as ra cio na l y lo gic o d e
1 0q ue a pa re nt a, y a dem as d e s u g ra n c ar ga p oe tic a, r es ult a u n p ro du cto a I ta m e n te c om e rc ia !.
P ero e l m ov im ie nto M em p his -ypor ta nto M arisca l- su lre n in nu mera ble s a ta qu es de sc e
s ec to re s m as c on se rv ad ors s q ue r ec la ma n la v ue lta d el s en tid o c om u n a nte ta l d es va rto . E n
n ue stro p ais e s R ic ard , u na v ez m as , q uie n re fle xio no a l re sp ec to : "S i p re va le cie ra s ia mp re
EL DISENO
T r o l e o disei iado o r B e th G al i e n 1 9 7 6 p a r a l o s p r e m i o >
M e d u l l a s A 0 1 , d e s t i n a d o > a est i u l o r a l o s e , lu d io n le > d e d i s e i i 0i n d u s t r i o l .
l a r ev is la O n ( e le b r o e n 1 9 8 9 su
deci a 0 n i v e r w i o c o n e l l a n u m e r e
1 0 0 e sp e c ia l , I"€copilalorioe I m lD S 1 )
lobor.
E n 1 9 8 7 el e s p a i i o l Javier M a r is ca l f ue e le g id o , i u n 1 0 a o t m s i m p o r 1 o n t e s d i s e ii a d o r e s
d e t o do e l m u n d o , p a r a m a s t r o r l o s v n n gu o r d ia s d e f in d e s i g l o e n e l Centre e o r g e s
P D m p i d o u .
33
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 46/94
Desarrollo y boom de los 80
E I n D c i m i e n l a , d e s m r o l l a y ~ n d e I e h e l e r a d a x a
revislo e D i s e l io (oinCidioa n l o d e s o r d e n o d o e d o s i 6 n
d e l d i s e fi o e s p o l io l II m e d i o d o s d e l o s o c h e n l o .
D e s d e 1 9 8 4 e l S I D ! h o r e u n i d o 0 n u m e r O S 0 5 e m p r e s o s d e d i s e f i o d e l p o i s p o r o c y u d o r o s i
en s u p r o y e c c i o n n a r i o n o l e i n l e r n a d o n o l . E n 1 0 I o t a , p r e s e n l a t i o n d e l S I D I e n e l U d o d e
Mil l inen 198 t
la s en sa ts z s ob re la p ap an ate ria , e ste Ie no rn en o S9 lim ila ria a s er 1 0 qu e s s, u n c lv er flr nie nt o
m as , c irc un sc rilo e n u n c irc ulo m uy lo ca liz ad o. s in Ila ga r a !ra sc en de r m as a lia e n a l c on te xte
socia l globa l", y acababa prsquntandose : ";,S on sus prom otores conscien tes de 1 0 que
p o te n ci alm e n ta e n ci er ra 1 0 q ue e sta n g es ta nd o? ... ;,S era s ste u n re cu rs o a nte u na c are nc ia
de autentca c re ativ id ad ? ; ,0la s util e stra te gia d e u n establ ishment in d us tr ia l p a ra in c en tiv a r
u na s v en ta s e n c ris is ?"
Tarnb isn en 1 98 0 se estrena e l nacim ien to de l dise i'1 o de producto industria l de a lia
te cnologla e n E spa na. E I acon te cim ien to p ue de situ arse coin cidie ndo ca n e l dise no de la
panta l la acustlca om nldlrecciona l B -1 0.0 00 producida por V ieta y c lsenada por R am on
B enedito, con la ayuda del laboratorio de elec t ro-acus tca de la e mp re sa . E sle p rod uc to
ob tuvo e l m axim o ga l a rdon en l a s s cc lo n de dlssfio industrial del prem io otorgado por e l
M i nis te ri o d e I nd us tr ia y Energla . y e n c ie rta m ed id a re pre se nta e l i nic io de la s en sib ilid ad de
la adrnlnls trac ion p ar e l d ise no. L a la bor de B en edito en e l c am po ta cn ico sa su ma a l a d e otros
dis eria dore s y o om ple ta a sf e l a ba nic o de ssctorss p re se nt es e n e l d i se no nac lonal , h as ta la
le ch a re slrin gid o a ~m ob ilia rio y a lo s o bje to s d om as tlc os .
E n 1 98 3 sucede otro ep isodio con gran sign ificado: Osca r Tusque ts es invitado por
A lessandro M endin i a pa rtic ipa r en fa m uestra "Tea & C offe e P ia zza " ju nto con M icha el
G ra ve s, H an s H olle in , C ha rle s J en ck s, R ic ha rd M eie r, P ao lo P ortog he si, A ld o R os si, S ta nle y
T ig er ma n, R ob er t V en tu ri, K a zum as a Y a ma sh ita y e l p ro pio M e nd in i, c ar l e l fin d e d es ar ro lla ru n j ue go de te p ara la e mp resa ita lia na A lessi. D e n ue vo u n de scon ocldo esp ario l de 42 a fios
es sslecclonado e ntre once de los m ejore s arquitectos de l m undo, para partic ipar en una
; s ingu la r convocatcr ia que ha m arcado la decada y ha sido o op ia d a c omo mode le promocionat
pa r num arosas em presas de t odo a l m undo. E I t raba jo de Tusquets no solo as brillan te e
in g en io so , s in o acemas fu nc io na l. T an s 61 0 s u ju eg o c om ple to y a lg un as plszas de Rossi y
V en tu ri se pu sieron posleriorm en le e n proouccon y ven ta . .
Ese r ni sr n o an o se cre aba e l gru po Tra nsatla ntic , qu e sup onfa u n nove doso re fre sco
e xp erim en ta l ju sta e n u na . eta pa d e c on vu ls ion d el d is efio n ac io na l. S u prssentaclcn ofioiosa
lue la colscctcn de 'M ob ilia rio S ensua l" de la que destacaba un osado tabu re te de bar con
ciaras con notacione s e r6tica s. e l prim er dise no de va ngu ardia esp anol con e xito, tra s los
r ne rlto rio s e ns ay os d e R ia rt.U n ano m as ta rde , e n 1 98 4, un a e mpre sa e spa nola vin cula da estrech am en te a t diseno,
F orm ica, decide poner en m archa un proyecto -s im ila r a l de A lessi- bas ado en sxpsr isn-
c ia s de otras fW a le s d e la m ultin ac ion al a la qu e p erte ne ce . M igu el F lo re s, dire cto r de dis en o
de Form ica, con la ayuda de A DI organ iza la m uestra "8 dise iiadores en C oloreore" para la
q ue div ers os c re ativ os . a rq uite cto s. p in to re s y disefiadoras d e t od a l a g eo gr af la e sp a no la
rea l izan un m ue ble con e l c ita de m ale ria l. E I resu lta do fua un va riop inta aban ie c can las
p ostura s cre ativa s del m om enta, de sde la posn ca de V illa lla 0 S ie rra , a l o lic io de R ia rt 0 el
in g en io d e T u sq ue ts .
D e to do e lla da ba c ue nta d e fo rm a d es ord en ada la re cie n n ac id a rs vls ta D e D is en o, h ija
p erio dfs lic a d e la re vis ta E I C r oq uis , a vida de e noo ntra r te ma s n ac io na le s s ob re d is eiia p ara
lIe na r s us p ag in as , d on de s e r ns zc la ba d is eiio in du str ia l. g ra fis m o. in te rio ris m o, a rte y moda .
FERIAS: DESIGN IS BUSINESS
S im u ltf in ea m en le a la a ct iv id ad d es ar ro lla da p or p ro fe sio na le s y em pr es as , la s d iv er sa s
c on voc ato ria s fe ria le s qu e c om ie nz an a s uc eda rs e p ar to co e l e sta do dan c ue nta d e u n c le rt o
a uge de l s ec to r. E n 1 98 3 n ae e la fe ria b ie na l de a rq uite ctu ra in te rior In te ra rk ; e n 1 98 4 s e c re a
la fe ria M oga r en M adrid, dedicada a l m obilia rio de hoga r; y en Za ragoza se inaugura la
mues tr a I n te r io r ismo . Tamb ien es e ano se convoca la prim era m uestra de l S ID I, S alon
In te rn ac ion al p ara a l E qu ip am ie nto d el H ab ita t. org an iz ad o p ar la re vis ta On. que agrupa a
d ife re nle s em pr es as d e m o bilia rio y com plem en tos e n un a rnanrestac ion a uton orna qu e se
p re sa nta b ajo e l d en em in ad or c orn un de l d ls erio c om o e le me nto id en tific ad or d e la s d iv ers as
empresas . Desde la p la ta fo rm a d el S IDI, p re se nte e n d iv ers as fe ria s in te rn ac ion ala s, a b ie n
p ar in ic ia tiv a in div id ua l, m uc ha s e mp re sa s e sp artola s c om ie nz an a p la nte ars e s eria me nle e l
prob lem a de la com petencia y la im portancia de la e xp orta cic n. E s e n e sto s a rie s c ua nd o,
ap oyada s p ar la ota de p rop aga nda sobre e l d isefio e sp ario l, m uch as e mp resa s com ien za n
a c re ar s u re d d e v an ta in te rn ac ion al, a m en ud o re sp aida da s p or e llC EX , consc ien tes de u na
c ie rta s atu ra cio n de l m erc ad o in te rio r de l m ue ble d e d is en o.
34
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 47/94
EL DISENO
A to d o s sto , la fe ria v ete ra na d el m u eb le e n E sp an a, la F eria d e V ale nc ia , craada en 1963
y c on c ar ac te r in te m ac io na l d ss de 1975, r ea liz a u na s er ie d e a m plia cio ne s y m ejo ra s q ue
fe ste ja e n 198 8 con m otivo de su 25 a nive rsa rio. P ero dos gra nde s riva le s p are ce n
am enaza rla : por un lado, la F eria de M adrid con su nuevis im o com ple jo fe ria l, am plio y
moderno ; y p or o tro , B ar ce lo na , c ap ita l in dis cu tib le d el d is ei'io d on de la F er ia y la re vis !a O n
d ec id en o rg an iz er e n 1990 un novsdoso c er ta m en , e l M ID , M o st ra In te rn ac io na l d e D is se ny ,
donde sa agrupan toda ctass de ob la tes -no solo m ob ilia rio-, con e l un ico requ is ito de su
a lto n iv ef d e d is srto . C om o re sp ue sta V ale nc ia o rg an iz a e l D IE (D is en o E sp an ol E uro pe o) a
lin de m an te ne r y ssp ecia liza r s u con voca loria e n e l se ctor de l m ob ilia rio de disa fio y corn -
plamentos.
E l 800M EN lOS M EDIOS
M edia da la dscada , e l dise no p are cia c ob ra r u n a uge in usita do. L a n ue va p role si6 n
e nc on tr ab a u n c aJ do d e c ultiv o p ro pic io p ar a s u v er tig in os o d es ar ro llo , a u r iq ue e sta f ue se m a s
r uid os o q ue r ea l: la n ov ed ad d e la d is cip lin a, s u v in cu la ci6 n a l m un do d el a rte y a la vez de
la te cn ic a, s u a pa re nte b rU lo s oc ia l. .. p e ro ta mb le n s u n ec es id ad u rg en te d e in co rp ora ci6 n e nla in du st ria , fu er on a lg un as d e la s r az on es d el b o om . E s d ec ir , r az on es d e t ip o c oy un lu ra l p er o
t am b le n in fr ae st ru ct ur ale s c oin cid ie ro n ~ D om o s uc ed e s ie m pr e- -- - p ar a p ro vo ca r s u e clo si6 n.
N o ob sta nte los a ute nticos re sp on sa ble s de p on er de m oda e l d is eiio fu eron la p ub lic ida d y
lo s m e dio s d e comonicac ion. A v id os d e n ot ic ia s fr es ca s, e nc on tr ar on un n ue vo m a te ria l in ·
form ativo qu e de form a e qu fvoca fu eron e stira ndo h as ta a molda rlo a cu alqu ie r acsvioaoc re au va L a c on fu si6 n y e l a bu so lu ero n la s c ara cte ris lic as p rin cip ale s d e e sa in fo rm a cio n.
E I disef io de m oda s e con fu ndfa con e l dise iio in du str ia l, y e l g rflf ic o c on e l in te rio ris m o,
C u a lq u ie ra p o di a d is e ii ar , y to do e ra s us ce ptib le d e s er d ls efia do -d ls efio g as tra n6 mic o, d e
rotu los, gene tico ...- , La pa labra diseno, que habra dorm ido duran te anos en e l ca jon
lin gO is lic o, a so rn ab a d e p ro nt o e n c ua lq uie r t itu la r d e to da r ev is ta 0 d ia rio q ue s e p re cia se :
a s! lo s p e lu qu er os s e c o nv er na n e n d is en ad or es d el p ein ad o, lo s e sc en og ra fo s e n d is eiia do re se s ce n io os , y s u rg ie ro n r oc ambo le s ca s p ro ie s io n es : d is e fi ad or amb ie n la l, d is a fia d or c ro rn a tc o,
e tc . H a sta lo s p ol1 tic os a ca ba ro n "d is eiia rld o s us e st ru ct ur as e co nom ic as " 0" di se n an d o s u s
n ue vo s p la ne s fis ca le s". E n la b ib lio gra lia d e e ste s a no s e xis le n v erd ad era s a be rra cio ne s a l
respecto, 1 0 qu e p rov oc6 se gu ida me nte u na rsa ccron c on tra 9 1 a bu so de l t s r r n l n o , co n
pos tu r a s c r it ic a s y e n la m ay oria d e lo s c as es ir 6n ic as . R ev is ta s d e h um or d ed ic aro n n um e ro s
e nt er os a b ur la rs e d el d is eiio . 0 me jo r d ic h o, a m ofa rs e d e su h in ch ad a im ag en ; a uto re s d e
c 6m ic s y artic ulis la s d en un cia ro n e l te no rn en o, e in clu so c irc ula ro n in ge nio so s c his te s y
Ira se s h ec ha s a l re sp ec to , P ero to do e sto lu e u n p ro ce so n atu ra l y p re vis ib le , la l v ez p os itiv e,
qu e p are cs ir de clin an do e n 1 0 qu e va d e n ue va d sc ac a.
L A A PU ES TA D E L A ADM IN IS TR AC IO N
L a in gu ie tu d c an raspecto al diseno se hacta p ate nte e n e f p ais a p rin cip ios de los 8 0 y
l as d iv e r if J l; s · i n st it u ci ones p ro fe s iena le s y c U ltu ra le s 'c orn en za ba n a c on sid era r u rg eiite la '
in te rvend6n de la adm in istrac i6n -cen tra l y au tonern ica+ en e l asun to. Los see tores
s oc ia le s p a re c ia n s e ns ib fe s , p e ro d e sd e l os d iv e rs os p o de re s , a u n e n te n di en d o la p ro b lema ac a ,
n o disp on ia n de los ca uc es n ec esa rios p ara im pla nta r u na p olftica de dise rio. S ab ia n qu e
hab ia que ocupa rse en serio de l diseno, que era un lac tor m oderno de com petencia y que
e n u na socie da d com o ta e sp an ola , s in apsnas re cu rs os n atu ra le s y c on e l t rsn tecnol6gico
p erdido, e l d ise no, la cre ativ ida d, p odia c on ve rtirs e e n la ctor sa lva dor de 1 a e mp re sa , e n
c ua lq uie ra d e s us c lmsns iones, ta nto e n la gra n in du str ia c om o e n la s p equ efta s prcduc-
c lon es , p ara e l m erca do in te rn o 0 e l e xte rio r. A lg un os e je mp lo s re cie nte s d e e co no mla s
e Xlra nje ra s e ra n c la rific ad ore s a l re sp ec to , y lo s analisis de todos los s xp er to s ta rn ble n. E I
elemenlo d lt sr a nc la l a p o rt a do p or e l d ise iio p odia re su lla r de te rm in an te e n e l p rogre so den ue stra e co no mia . C on sc ie nte d e e ste re to , e l n u ev og ob ie rn o s oc ia lis ta s urg id o d e la s u rn as
en 1982 . m e dia nte e 1 M in is te rio d e In du stria y E ne rg ia , c om ie nz a a p re oc up ars e d el asunto
d es de u n g ra n d es co no cim ie nlo de l m is mo , y co n g ra n re ce lo a lo s c on se jo s p ro ve nie nte s d el
p ro pio s ec to r. D e esta form a se crsa u na s ilu ac i6 n d e te ns a c ola bo ra ci6 n in stitu cio na l p era
n o u n c on ta eto re al e ntre e l m u nd e d el d is en o y la a dm in is tra ci6 n, q ue ta n s olo a ho ra p ar ec s
inic iarse.
E n 1 98 2 se re aiiz a la e xp os ic i6 n "D is eiio -D i$ en o", s ufra ga da por e l M in iste rio de
Pag inoe l l e b e o M o r to d el o d e Edit ionesr ( o n u no s o rr o st ic o hiltorietod e V a z qu ez
aedicQda l o s d i s ef i o d o re s ,
S us M a j e st o d e s l o s R e y es r e sp a l d on do ( a n s u p re se nd o 1 0 inauguroci i lne 1 0
exposic iona b r e Diseno s p a n a l o r g o n i z o d o p o r 0 1 B C D e n e l D e s i g n ( en te r d e S I U H g O r !
en1977.
35
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 48/94
Desarrollo y boom de los 80
l fr s io n d e 1 0 exposidon u r o p a l i o , D i l e n o E s p a n a , q u e luvo l u g o r e n B r u s e l a s e n 1 98 5 .P u e c e ( o ll li d er o ls 8 l O rn a 1 0 p r im e r a l o rn a d e c o m i e n d o oridals a b r e 1 0 i m p o r l o n c i o d e ld i s e n o . .
Industria 'I Energia y o rga niz ad a p or 1 318 CD , q ue s up on e la p rim era e xh ib ic io n itin era nte
s ob re la im po rta nc ia e co no rn ic a d el d ls en o d ir ig id a a l a mp re sa ria do 'I a l gra n p ub lico . L a
e lo cu en cia d el t flu lo n o d eja d ud as a l r e sp e clo d e la c on tu nd an le a un qu e r es lr in gid a in te nc i6 n
d e la m ue stra . P ara le la me nte , la D lrs cc lo n G en era l d e m no va elo n In du str ia l 'I Tecnol6gica
d el m is mo M in is te rio , a t r aves d el C DT I, la nz ab a lo s le ma s: "V am os a b rilla r oon luz propia"
y "C re em os e n la c re ativ id ad ", a nu nc ia nd o la F un da clo n P ro dis er io , d e a mb ito n ac io na l, c on
e l o b je ti vo d e p r omoci on a r 1 3 1 d is en o. P ero e n e ne ro d e 1 98 3, la lu z d e P ro dis efio s e a pa ga ba
a nte s d e Ile ga r a te ne r p ars on alid ad ju rfd ic a.
L a G e na ra lit at C a ta la n a, p or s u p ar te , p ra se nt ab a s u "L ib ro 8 1 an oo d el D is en o In du st ria l" ,
c oo rd in ad o p or Jo rd i M on ta na , e n 1 31 u e s e a na liz ab a Ia im po rta no ia d el s ec to r e n C ata lu ria
y s a d ia gn os tic ab a la s a ctu ao io ne s n ec es aria s p ar a s u d es pe gu e. O tro ta nto h ac ia la G en e-
ra lita t V ale nc ia na e n 1 98 5 c on s u "'n fo rm e C er o" c on sc ie nte d e la im po rta nc ia d el d is etio e n
la inaplazable r enovacon c om p etit iv a d e s us s ec to re s d e m ob ilia rio , ju gu et e 'Ic a lz a do , d o nde
de se ub re qu e e l 42% d e lo s e mp re sa rio s c on sid era n d e o rim era im po rta nc ia e l d is efio p ar a
s u d es ar ro llo . A p artir d a s sta c on cie nc ia , e ll M PIV A o rga niz ara e n 1 98 5 1 3 1 "P rime r Encue ll tr o
In te rn ac io na l d e A lic an te ', s in d ud a e l m ay or e nc ue ntro o rga niz ad o e n e l p ais h as ta la te ch a,
'I qu e sirvio de m oto r p ara a l a rra n q u e de l d is eiio va ie ncia no . P ero V ale nc ia co nta ba ya COil
u na ric a Ir ad io io n e ll a l s e cto r d el m ue ble . L a e mp rs sa T ho ne t h ab la p ro du cid o e n e sta r egio n
s us p ate nte s, a ! e ne on tra r u na m an o de ob ra a lta me nte cu alifica da , p roc ede nte de eurva-dores de m adera para los tona le s y b arrica s d e s ala zon de la s flota s ls va ntln as y medi -
te rra nsa s. M as a de la nte , tra s la G ue rra C ivil, se ra de n ue vo la e mp re sa fa milia r M artin ez
M ad illa q uie n m an ta ng a d ur an te m uc ho s a rio s e llid er az go e ll c ua nto a m ob ilia rio d e d is erio
s e re lie re , c on u n e stre ch o con ta clo c on la s gra nde s firm as ita lla na s, R ac ie nle me nte , u n
s in gu la r p er so na je , L u is A de la nla do , in te rio ris ta y d is eria do r, h a e je rc id o u n c ie rto m ec s-
n az go d es de s u c om erc io , p ro mo vie nd o in le re sa nte s e xp erie nc ia s d e d is erio 'I a rte qu e h an
s ar vid o p a ra r ea ct iv ar 9 1 am b ie nt e c ult ur al d e la z on a . M ie nlr as , e ll M a dr id , lo s d is et ia do re s,
u n ta nto sa tu ra dos de la de pe nde ne ia de C ata lu na , s e a gru pa ba n e ll tom e a la A soc ia oi6 n
E sp an ola d e D is eiia do re s P ro fe sio na la s ( AE DP ), p ra sid id a s uo ss iv am en te p or L uis Ign ac io
M ac ua , A lb erto corazo» y R ob erto T ure ga no, don de e ola bora n a ctiv am en te L uis L op ez
Taltavul l y Juan O rd ax e n tr e o tros , A lgo m as ta rde se precede a la n mda cton de l C ED IM A,o C en tro de D ise no In du stria l de M adrid , con stltu ido e n re gim en d e fu nda ci6 n e n 1 98 7 b ajo
l os a u sp io io s d e l.I MADE y la C am ara de C om eroio e In du stria de M adrid, 'I dolado de un
ce ntro de C AD -C AM . Las res tan tes autonom ias del pa is ta rcaran aun a lgunos anos en
p re sta r a te nc lo n a l te ma .:
E ll t98 5 e l R ey Ju an C arlos Ioto rga a l A D ! F AD la M eda lla a l M e rito e n la s 8 ella s A rte s,
e vid en cia nd o u na g ra n c on fu sio n a n tr e a rte 'Id iseno , p er o m a nit es ta nd o a la v ez u na v olu nt ad
d e o cu pa rs e d el d is efio . E se m is mo a na s e c ele br a en 8 ru se la s e l e a rt am e n E ur op alia , d on de
co rre sp on de a E sp an a m os tra r s u re ali.da d soc ia l 'I c ultu ra l. E n 91 a rn plio p rogra ma de
e xp os ic io ne sy a ct iv id ad es , lo s o rg an iz ad or es d es ca rt an e l d i ss no , p ue s c on sid er an q ue e st e
n o a lc an za e l n iv el s ufic ie nte e n n ue stro p ais . R ap id am en te a lgu na s v oc es a lz an s u pro tes ta
'I la s p rin elp ale s in s!itu cion es d e dise iio de l p ais a ctU an con lu nta ms nte p ara orga nlza r lam ue stra titu la da "D is en o-E sp an a". E I c om is ario d e la e xp os ic i6 n e s a l l ilo so lo X av ie r A ub er t
d e V en t6 s 'I,e ll la s d iv ers as c om is io ne s d e la m ue str a par t i cpan to da s la s fu erz as v iv as d el
p an ora ma n ac io na l. L a se le cci6 n d e los 4 t o bje to s s xp ue sto s, c or re sp on die nt es a l p er io do
1 960 - 1 98 5 , r e su lt a un col lage i rr eg ul ar d e p lszas , c on g ra v es d e li cie n ci as , y sobre todo , co n
i nc ompr en s ib le s a u se rc la s y r ae un da nc ia s. L a s an a lm en cle n d e c on sa ns ua r la e xp os io i6 n
e n su u ltim o de ta lle p ara e vita r e nta dos 'I lo gr ar la p a rt io ip a cio n d e to da s la s t en de n cia s y
sectores, provoc6 un descan so del n ive l de la se lecc ion, com o suceds en u n prom edio
e sc ola r d e p un tu ac io ne s. E I c ata lc qo n o tu e mas ag rao iado , 'I a un c on ln ta rs sa n te s a rtlc ulo s
de in ve stiga cion s ob re los a nte oe de nte s de lo s p rodu cto s e sp aiiole s -n o a oe rc a de l n ue vo
dise no e sp an ol- , e vid en oi6 la la lta d e tirm as 'I d e p ers pe ctiv a p ara t ra ta re l d is eiio d el
m om en to . E n c ua lq uia r c as o, E ur op alia supuso u na gra n a gita eion e ll e l m un do de l dlsefio
y puede se r oon sid era da com o e l d esp erta r de dlv erso s cole ctivo s de n aclo na dda dss de l
E sta do , c on ta cta do s p ara la o ca si6 n, q ue c om en za ria n a a ctiv ar s u v id a a so cia tiv a. T am oie n
d em ue stra u n in te re s re al d es de fa a or nln ls tra cio n, q ue q ue da p er so nln ca do e ll la figu ra d e
M igu el Angel Feilo, a qu ien m ucho deb e el dlss fio espa fioi, e n aquel m em ento D irector
G ~ ne ra l d e In du str ia s Q u im ic as y Te xtile s. E I tftu lo de l c argo de l p or e nton ce s m ax im o'
36
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 49/94
re sp on sa ble e n m ate ria d ed is eiio d el M in is te rio e vid en cia la o bs ole ta e stru ctu ra o fic ia l c on
resp ecto a la sn uac icn de esta discip lin a, que quedaba a m enudo e n un va cfo de pode res
preocupanle.
U n a n o a n te s, la P rim e ra M in is tr a b rit an lc a M a rg ar et T h at ch e r s olu cio na b a ta xa liv am e nte
el a sun to con la nom maclon de un Secrs ta rio de Estado para el D iseno. Aqui las cosasIr an sc urr ia n m a s d es pa cio , p erc e l p o r e nlo ne es m in is tr o Jo an M ajo ya a pu nta ba q ue "d en lro
de l p roc es o d e e am bio s ocia l, la a etu aci6 n de sc e e l M in is le rio de In du stria y E ne rgfa tom a
h oy e n d ia u n p ap el a ctivo , p ole ncia ndo, p or u na p arte , la c re aci6 n y a dq uis ic i6 n de n ue va s
te cn olo gfa s, y p or otra , to rn en ta nd o a qu ello s v alo rs s p ro pio s q ue , a l igu al q ue e l d ls en o, h an
e sta do qu iz as o lvida dos , s i n o re prim id os y q ue so n lu en te de c re ativ ida d, im agin aci6 n,
i nn o va c i6 n e i nt eg ra c i6 n ",
A lgo mas dura era la postura de R ica rd, quien en un articu lo en el d ia rio E I Pa is y
re lirie nd os e a la a ctiv id ad d e la A dm in is tr ac i6 n c on re sp ec to a l d is a fi o s sc rb ta : 'P a re c e qu e
n a da h u bie ra e xis tid o a n te s d e q ue e lla d es cu br ie ra la im p or ta n cia d e e st a a ctiv id ad c re a tiv e.
M e re lie ro a la ign ora ncia qu e v a d em os tra ndo c on re sp ec to a la s in icia tiv as y re alid ade s
s xls te nt es d es de h a ce c sc ad as e n e st e am bit o. P a re ce c om o s l l a A dm in is lr ae i6 n s 61 0 lu vie rac on oe im ie nto d e 1 0 qu e e lla p atro cin a. L o c sr na s n o e xis ts ."
L a v olu nta d gu be rn am en ta l e n la p ro rn oc io n d el d is el'io s e h ab ia c on cr eta do e n 1 98 4 e n
un polsm icc P lan de P rom oe icn de D iseno y Moda, re lerido a l sec tor tex t iI , y que tuvo
p ar ale la me nte u na a m plia d ilu si6 n e n p re ns a y te le vis i6 n. E n d ic ie m bre d e 1 98 7, ta Comis i6n
delegada del G obierno pa ra asuntos econ6m icos ap robaba el "P lan de P rom oci6n del
D iseno, Cal idad y Moda para la pequsna y m edia na e mp re sa m an ufa ctu re ra ",. de l qu e e l
C en tro de D isefio y M oda se e ncargarfa de las in dustrias de l ves tu ario , p ie l, b isuteria y -;~ll~~~~·&:~~~~rjoyeria, y e llMP I de los sec tores de l m ueble, ce ram ica y jugue te . En 1989 e llMP I aprob6 ~ .
cu are nta y u no de los seten ta y e ch o p ro ye eto s d e s ua ve nc ic n d ire cta re cib id os , 1 0 qua '
s up on ia u n de se mb ols o de 500 m illo ne s e n a yu da .
L A E R A E M E R G E N T EE I pe riodo 8 5--90 es sin duda la lase de crec im iento y norm auzac lon de l d ise lio en
E sp an a. V a p as ad o, a un qu e la te nte , e l c on tu so boom de p rin cip io s de lo s 8 0, co mia nz an a
s urgir, m odific arse y c on solida rs e m ultitu d de in ioia liv as . L as e mp re sa s re con side ra n s u
e stra te gia d e c re cim ie nlo, lo s d ise na dore s re estru clu ra n su s e stu dios p rote siorte le s' y
e mp ie za n a lo rm arse gru pos de d is en o, la s in stitu cion es s e a pre su ra n a tom ar p osio ion es y
los cornercios ernpiezan a 'veneer diseno ', y se suceden m ultitud de even tos (vease
o ro no lo gla e n A ne xo s). T am bia n s e d es arr olla u na n ue va p ro fe si6 n: N orb erta C ha ve s y O rio l
P iberna t crean de sde el veterano G rlIP O B ere ngu er u n servic io de a se soria en disetio,
im agen y com unicaci6n para "tende r un puente" en la no s iem pre Jacil re lac i6n en tre
d is en ad ore s, e m pre sa s a in stitu cio ne s. S us trabajos constituyen u na de las po c as a pcr-
ta cio ne s te 6r ic as c on q ue c ue nta a ctu alm e nta e l s ec to r.E I A D I, e ntid ad p io ne ra d el d is en o, tra s. u n p erio do u nta nto g ris , c ale bra e n 1986 su 25
a niv ers ario r ec ord an do s u glo rio so p as ad 6'y a lia nz an do s u lu tu ro . L as in slitu cio ne s c ata la -
n as d el d is sn o, e n u n in te nto d e le gitim a r s u p od erio e n e l s e cto r, p ro po ne n c re ar u n C on se jo
S up er io r d e D is efio d e a mb ito n ac io na l, p er o a l Ira ca sa r la te nta tiv a, d ec id en c ra arlo e ntre
e lia s. D e l.a .1o rm a q ue A DI F AD , A DG F AD , B CD y A DP s e o on stitu ye n c om o C on se l! S up er io r
de D iss en y, n om bre a lgo p re su ntu oso , p erc qu e s in e mb argo logra re un ir a la gra n m ayo ria
d e d is en ad or es c ua lif ic ad os d el p a ls ,
Tarnbie n com ienza a pa rc ib irse un e sp ectacula r in ta re s in te rna ciona l p ar Espa na
a po ya do e n la n ove dos a s itu ac ion p on tic a. C om o si se h ub ie se le va nta do la v eda s ob re u na
re se rv a n atu ra l a l s u ro es te d e E uro pa , u na gra n c an tid ad d e p erio dis ta s c om ie nz an a in da ga r
so bre u n p ais olv ida do d el qu e ta n s6 10 c on ocia n s us h ab rto s folk l6 ric os . P ero a l e xa min arm as a fo nd o, d es cu br en c an s orp re sa q ue lo s a no s y la d ur a s ltu ae io n d e a is la mie nto h ab ia n
h ec ho p ro life ra r u na s in gu la r r az a d e c re a do re s. T od as la s d is cip lin a s c re a tiv as f ue ro n r ed es -
cu bierta s p or europsos, a mericanos y japon eses, pe ro en concre to e l d lssnc a lcan z6
r ap id ar ne n te u n lu ga r m e rilo rio y d es ta ca do , ta l v ez in clu so e xa ge ra do , p ue s lIe g6 a d is cu tir se
la e vid en te c ap ila lid ad m ila ne sa e n b en efic ia de B arc elo na , Y o tra s e xa ge ra cion es p or e l
e slilo . P ero , lP or q ue n o a pr ov ec ha r la c oy un lu ra ? D is elia do re s e sp afio le s fu ero n lIa ma do s
a tra ba Ja r p ara im p orta nte s e m pre sa s d e to do e l m un do , s e m ultip lic aro n la s e xp os ic io ne s
E L D I S E N O
N D h u b D r e v is l o d e d ~ e f i o Q u e a
f i n a l e s d e l o s 8 0 n o d e d ic o S € u n
n u m e r D e s p e c i o l 0 1 nuevo i s e n 0
e s p a n a ! . P o r lO d 0 5 d e l o s r e v i s lo !
ing les1lsesign e e k , D e s ig n y
1 0 ! t o l l a n o Abilore.
37
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 50/94
Desarro l lo y boom de los 8 0
F a ch ea a d e l as n ue va s i ns la la c i o ne s d e l a & w el a E li s av a , l a p rim e r a e sc ue lo d e d i s e i i o
q ue l u v a e l p e i s , y e x c e le n le ( o nl e ro d e p r o le s io n a le s .
( o n e s l a I r o b a j a , r e f e r e n l a 0 un n u e v o d is e n o d e d i n e r o , 1 0 e sw e lc M a s se n o c o n s i g u i o
g e n o r 1 0 ! l a l i e ' s (u p e n 1 9 8 6 .
E o 1 9 8 4 D u r a n loriga ( e n 1 0 l a t o l c re o la p r im a r e e sc ue lo d e d is ef io u bi ce d e e n M a d r id
c on c o r ad e r e x p e r im e n l o l. A 1 0 o e r ec ha , u n p lo y ed a o 9 1 o r r o l l a d o e n 1 0 e s w e l o .
s ob re d is el'io e sp a fio l e n e l e xt ra n je ro y t od as la s r ev is ta s d ed ie ar on s u n u rn a ro m o no gr af ie o
a l n ue vo dis efio de l p ais d e G au di, P ica ss o y Mir6.
L A E NS EN AN ZA , A SIG NA TU RA P EN DIE NT E
En 1987 , ta e se ue la E in a e on me mor6 c on div ers os a ctos y e xp osic ion es su 20 aniversa-
rio (0), ba jo la direcc i6 n de M iguel E spin el responsab le de n eva r adelan te un p royecto de
renovaci6n y c am bio d e u bic ac i6 n de la e se ue la , m as a co rde c on los tie mp os q ue corre n. S ine mb argo d es de 1975, ana en que tue c an ce la da la e sp ec ia lid ad d e d is en o .in du stria l, la
e scu ela n o s e h a oc up ado de e Sla m ate ria sa lv o e n cu rso s e sp ec ia le s d e rn ob illa rto.
M ayo r c on tin uid ad tu vo la e sc ue la E lisa va q ue tra s re com pon er s u s strv ctu ra d oc en te
tra s la e sc islon de Ein a y pa rtiendo de la m ism a ba se conceptua l pe dag6giea , iu e orian -
ta nc os e e n u na lin ea m as ta en ie a y p ra gm atic a, "a plic an do u na e ns er ia nz a s in te tiz ad a d e la s
d ite re nte s a etitu de s d el a n te d el d is er io , c an aliz an do la lu erz a c re ativ a y e sp ec ula tiv a e n e l
te rre ne d e la p re fe sio na lld ad ", b ajo la d ir ee ci6 n d e J ord i P er ic ot y la c ola bc ra oo n d e g en ie ,.
c om o M ig ue l Mila, E nric B ric all, J ord i B errio , R am 6n B en ed ito , E nrie F ra nc h, Jo rd i R ou re 'o
Joan N iub6 . A partir de 19 85 la e se ue la s ufre u n ve rtigin os o e re cim ie nto p asa ndo d e 35
a lu mn os e n la e sp ec ia lid ad d e d is erio in du str ia l a 200 en 1990, am plia s us in st ala cio ne s, c re a
un Cu r se B asic o de a cce so, A ula s de D iv ulga c.ion , T ae nica y E xp erim en ta ci6 n, la nz a u na
n ue va p ub lic ac i6 n te 6rica , T em es de D iss en y, y cre a e l p rim er C en tro de D ocu me nta cio n de
D is er io d el p a is , c on vir tie n do se d e e st a m a ne ra e n e l p r in cip a l c en tr ot or ma tiv od e d is er ia do re s.
Asi 1 0 d em ue stra la tra ye cto ria d e m uc ho s p ro fe sio na le s c ita do s e n e ste lib ro q ue h an pasado
p or la s a ula s de la e scu ela .
Ta rnb ien la escue la M assana ha da do signos de rev ita ltzac ien. E n 19 8 6 , la a sc ue la
c on sig ui6 e l p rem io l tal la's C up e n com pe tic i6 n c on o tras e sc ue la s e uro pe as d e dlssfio, de -
m os tra nd o u n a lto n iv el e re ativ o y a dq uirie nd o u n p re stigio q ue in te nta re va lid ar a t r aves de
u n re no va do p la n d e e stu dio s. E ntre s us p ro fe so re s c ue nta c on la la bo r d e Is ab el C am p i, L lu is
F orte za , Jo se p M aria V id al, S an ti G iro , Joa n S un yol, Je su s M artin ez C la ra , . ..
En 1984 su ce de o tro im porta nte e pis odio de la e nse fia nza d el disefio. la cre ac i6 n de la
E sc ue la E xp er im e nta l d e D is er io e n M a drid , p ro ye pto la rg am en te a ca ric ia do p or su promotor
y dire ctor, M igue l D uran L6riga em peria do desde s iem pre e n el deb ate te 6rico sobre ta
p ed ago g fa d el d is en o. L a s sc ua la n ac ia c om o r es pu es ta p io ne ra a l p ro ye eto d e r en ov ac i.6 n
de la s E sc ue la s de A rte s A plica da s y la p rop ue sta p erso na l de D ura n L 6riga a l m in is tr o d e
E duca ci6n , a fin de logra r u na escu ela es ta ta l de dlsefio i nd u st ri al " qu e se p la n te a h ac er
d is ef ia do re s y s 61 0 d is er ia do re s, c on sid er an do q ue ta l p ro fe si6 n tle n e y a la s ut ic ie n te sn t ldad
p ara n o s e r n i la ra ma de otra ca rre ra n i u n a e sp ec ia liza ci6 n de p os tgra du ad os ". L a e sc ue la
h a v iv id o u n a in te n sa a ct Md ad h as ta la le ch a , e st ru ct ur ad a e n t re s a re a s: in fo rm a ci6 n ,.d is ef io
pracnco y com unicac i6n, y se apoya e n el singula r ca rism a de su direc tor, que b ata lla pa r
organiza r la ansena nza supe rior no univers ita ria del olse no: "Ev iden te mente se ssta
de fin ie nd o u na p rota slon c on ca me t de ide ntida d y de nive l su perior, de cua tro arios de
su dorss y don de n o ca be n n i los s sp cn ta ne os n i los tra nc otira do re s n i la s p ira i'la s.'
T ra s la e xp erie nc ia de M ad rid, o tra s m uch as e sc ue la s de A rte s A plica da s co me nz arona e stru ctu ra r la r am a d e d is erio in du stria l e n s us e sp ec ia lid ad es . E ntre e lia s d es ta ca n la de
P alm a d e M allo rc a, in sta ur ad a e n e l e u rs o 1986 -87 , y la d e V ale nc ia p or la qu e h an d es fila do
lo s d is eria do re s v aJ en cia no s m as c on oc id os , a mb as c on u n a lto n iv el d e e xp er ie nc ia .
Tarnbie n las Fa eultade s de B ella s A rtes de M adrid , Ba rce lona , V alenc ia y Bilbao
c on te mp la n la e sp ecia lid ad de dis ei'io de sde 1985 , con un program a elaborado por los
disefiadores P edro G arcia R am os y Lu is Ignac io M acu a. Se da la parado ja de qu e e stos
e st ud ia n te s, o on p re pa ra ci6 n b a slc ar ne nt e a rt fs tic a, s on lo s u nic os q ue h as ta la fe ch a p ue de n
c alific ar se c om o d is eria do re s c an titu la ci6 n s up er io r. A un qu e e sta c oy un tu ra p are ce le nd ra
prox ima s olu ci6 n s egu n u n de cre to m in is te ria l d e 1990 , donde sa c on tem pla q ue 't en dr an
oons iderac i6n de estudios supe riores la s ensena nzas de diserio qu e oportuna mente se
im p la n te n. A I t e rm in o d e d ic ho s e st ud io s s e o lo rg ar 8. e l D ip lom a d e D is en o e n la e sp e cia lid adc or re sp on dia nte q ue s era e qu iv ale nte a l t ftu lo d e d ip lo ma do u niv er sita rio ", p ra pa ra nd os e d e
es ta fo rm a a l re to c om un ita rio d e 1992 d on de la s t i tu lae lones q ue da rs n h om olo ga da s e n toda~~ .
38 (0) En e l c a t a to g o c o nmemo ra tl vo e x is t e u n a d e ta ll ad a c ro n ol og ia c e ia e s c ue l s, e s cr it a p a r s u c a ri sma t iOQ lu n d ad o r y ex - d ir ec to r R i l lo l s Casamanda .
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 51/94
LOS PREMIOS NACIONALES DE DISENO
Y a h em os c om e nta do q ue la a dm in is tr ac io n s oc ia lis ta s in ti6 u na e sp ec ia l p re oc up ac lc n
p or e l t em a de l dis en o. P ero e sta n o se tra slu cla a n h sc hos con cre tos . E I p rop io m in is lro de
In du str ia y E ne rg ia , L uis C arlo s C ro .is sie r, e sc rib ia e n 1987 q ue "n ue stro s in du str ia le s y laA dm in is lra cio n e sp an ola h an d ed ic ad o p oc a a ta nc i6 n, h as ta fe ch as re cie nte s, a e sta fa ce ta
d e la p ro du cc i6 n in du stria l q ue o fre ce s in lu ga r a d ud as g ra nd es p os ib ilid ad es ".
Pa ra lncentlvar e l d is en o, e l M IN E R Y e l B C D c on vo ca ro n e se m is mo arc a l P r im e r P rem io
N ac io na l d e D ls er io , g ala rd on q ue e n p rin cip io te nia p re vis to o to rg ar e n s olita rio e l B C D. E n
su prim era edic ion a l P ram io con to con un ju rado com pues lo por P ere A gu irre , A lberto
c ora zo n, F ed er ic o C orre a, M ig ue l A ng el F eilo , P ac o S an to nja y d es in vita do s e xtra nje ro s d e
c la ra a ds crip cio n o rto do xa : e l ita lia no R od ollo B on ello y e l a le m an D ie te r R am s. E I l alla d el
ju ra do lu e de ju stic ia h ls tor ic a oon los dos gra nde s p adre s de l dis en o ss pa no': M igu el M ila
y A ndre R ica rd que rec ib ie ron un m erec ido prem io ex-aequo , m ie ntra s qu e la e mp re sa
re co no cid a fu e s in e m ba rg o la jo ve n C as as ~ M ob ilp la st h as ta 1983-, u na d e la s e m pre sa s
ss pa nota s m as com prom etida s c on e l dis en o de a utor, p rodu ctora de sde 19 81 d e la s illaV arius de 6sca r Tusqu ets con la que ha a lcanzando la extraordina ria c ilra de ven tas de
30.000 un idades a l ano. .
L os c rite rio s a do pta do s p ara ta n s ole mn e re co no cim ie nto e ra n: la n ay ec to rla n ls to ric a,
e l t!lx ito de los productos en los m ercados naciona les e in te rnac iona le s, la im agen y los
e le me nto s cu ltu ra le s de los p rodu ctos , su s va lore s de u so y ca mb io, los n iv ele s de c alida d
conceptua l y tsc nlc a, y la m nova clon e n e l dise no.
E n su segu nda convoca toria , en 1988, los prem ia dos fueron O sca r Tusque ts com o
d is sfia do r in du st ria l, E n ric S a tu a c om o d is en ad or g r{ lfic o y la e m pre sa d e p erfu m es A nto nio
P uig . L a te rc era e dic io n d e 19 89 galardono a S a ntia go M ir an da c om o d is en ad or in du str ia l,
a A lb erto C ora z6 n com o dise ria dor gra fico y a la e mp re sa B.D. E dic ion es de D ise no. E n la
c on vo ca to ria d e 1990 fu eron p re mia dos Jos ep L lu sca com o dis en ador in du stria l, R ica rd
G ir ait M ir ac le c om o g ra fis ta y la em pr es a D is fo rm , p ro du cto ra d e m o bilia rio y c om p le m en lo s.
T od os e llo s p re m io s ju sto s y m e re cid os p ero s in u na c oh sre nc ia o orn un e n s u v ato ra cio n,
Y t al vs z a xc es iv os , "c om o c an u na clsr ta p ris a p os lr an qu is ta p or g ala rd on ar a m u ch a g en te ',
como ha d ic h o T u s q ue ts a l r es p ec to , 1 0 qu e ta l ve z su pon ga e n un fu tu ro a l d e s ce ns o d el n iv el
d e c alid ad d e lo s p re mia do s. E n c ua lq uie r c as o, lo s P re m io s N ac io na le s, o to rg ad os p ers o-
n alm en la p or s us M aje sta de s los R eye s, con stitu ye n e l m ax im o c om prom iso p ub lioo de la
A dm in is lra cio n e sp an ola e n fa vo r d el d is sn c.
EL RETO DE LOS NOVENTA
E n e ste s p r6 xim os a nos se vis lu mb ra ra s i e l d isa no e sp an ol e s u na rs alida d le rtil a ta n
s 61 0 u n boom p as aje ro in du cid o p or la m od a y e l v olu nta ris mo . D iv ers os a co nte cim ie nto s
rn an tsn dra n a l p ais e n e l ca nds ls rn in te rn acion al h asta 1992: la E xp osic i6 n U niv ersa l deS ev illa , lo s J ue go s O lim pic os d e B arc elo na y la d es ig na ci6 n d e M a drid c om o ~ a pjta l C ultu ra lEuropea . ;;."
P ero a l a no s ig uie nte , e n 1993 , corn sn za ra e l M erca do U nico E urop eo y p or ta nto e l r eto
d e la c om p ete nc ia in du stria l d on de e l d is en o d eb er a ju ga r u na b az a im p orta nte . E I e s lu erz o
d e la A dm in is tr ac io n d eb e b as ar se a n la c cn cle n cla clo n y e n la a yu da a l e rn pra sa rio p ara la
in co rp ora cio n d el d is en o. E n e l c as o c on tra rio p ue de p ro du cir se la p ara do ja d e q ue a l d is erio
s sp an ol tr iu nfe ... p ero p ro du cid o e n e l e xtr arq sro , y de qu e c om pre mos a lu era p rodu cto s
firm ados p ar ge nte de a qu !.
O lro con te ncioso de u ige nte re solu elon e s la p eda gogia de l dlse rio , qu e re qu ie re u na
r ec on ve rs ie n p ro fu nd a a da pta da a la n ue va re alid ad , c on u no s e stu dio s s up erio re s, ta l ve z
n o u niv ers ita rio s p erc e n to do c as e rig uro so s y m od em os . D e n os s er a sl, q ua da ra tru nc ad ala c on tin uid ad d e la p ro te sio n, r ele ga da d e n ue vo a la a te ne lo n s sp or ad ic a d e o tr os c re at iv os .
Y ta l v ez e l u ltim o re te -de sp ue s de l e con om tco . a dm in is tra tivo y de l p eda g6 gico- s ea
e l c ultu ra l. lo Su rg ira u na s en sib ilid ad h ac ia e l d ls en o c om o d is cip lin a a rtis tic a? lo Se c on si-
ce ra ra su im porta nte re pe rc usi6 n h um an a y socia l? "A pa recera una deba te teorico y
c rit ic o? . .
S i a s! su ce de , los n ove nla se ra n e l e sce na rio de l d es pe gu e de l dise no e sp an ol, s i n o, ta l
vez e l lo lc to de su psriooo d e disoluci6n . •
EL DISENO
A d o p r o l0 C D I o ri o d ~ 1 0 e n t r eg o d e l o s P re m io ! N a do na l o s d e D ~ e ~ o e n 1 9 8 9 . (o n
in lervencione ! m i n i st r o d e Industr ia E n e r g f D O a ud io A r an zo d i, y bo jo 1 0presidenuo
d e S us M a je s l a de s 1 0$ R ey e s d e Espana .
. .
l C l S l r 8 ' i l o g o t i p o s d e lo s g r e n d e l a c o n t e c i m i e n l C 1 S d el p o i s e n 1 9 9 2 .l o e x p o d e S e v i l l o ,
d i se i i o d e ( a rl o s R o l a n d l l ; 1 0 O li m p i o da d e B o r ce lo no , dlseiiod e J o s e p M I T ri a s
[ Q U O D )y M a d r i d { o p il o l C u lt ur a l E u r o p S l l , d i ss ii o d e R o b e r l o T u r e g o n D .
F o l o g r a m o d e 1 0 p e l i c u l o B a t m o n ( 1 9 9 0 ) . l rm J a d r . N i c h o l s o n , e l s i l l o n ( o so b la n c a, u no
d e 1 0 5 v o ri os d is e i io s d e l ou m e T re s se rr a q ue o p o r e c e n e n l o s d e m o d o ! d e l f i l m .
39
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 52/94
Cien anos de diseno industrial
en Cataluna
, .~'.f)
- . . . . ~ -
Marins Carol
EI P Ia Cerda, aprobado en 1859, supuso para Barcelona la definicion
de un estructura urbana reticular, sabre la que iban a aplicarse
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 53/94
oE,~
fa.::o'u
'". ..
44
Fabrica Myrurgia,
de Antoni Puig
Gairalt. 1928-1930.
experiencias constructivas de muy distinlo signo. En la fase inicial, el
tejido urbano se conjuqo en torno al eclecticismo y el historicismo, y
son ejemplos de ellos la Universidad de Barcelona, el Palau de Justicia
y numerosas iglesias. En este contexto, ° mejor dicho, influidos por este
contexto marco, aparecieron los grandes arquitectos modernistas y
esteticistas, que todavia levantaron edificios de gran singularidad comoel Hospital de San! Pau, la Sagrada Familia 0 el Palau de la Musica. La
siguiente generacion de arquitectos, aquellos que obtuvieron el titulo en
la segunda cecaca del siglo xx, tuvieron que Ilevar a cabo
construcciones no monumentales,lo que oblig6 a una reflexi6n tecnica
mas profunda, Resulta significativo que en estos aries aparezcan
publicaciones que abordan los problemas de la vivienda en la ciudad
Estos arquitectos, si bien tendieron a simplificar -formas,todavia lenian
una importante carga acumulada de tradicion, sin que pueda decirseque cuestionaran los modelos anteriores. Habrfa que esperar a la
generac,ion posterior, la de finales de los aries veinte y principios de los
treinta, para que estos profesionales se plantearan un trabajo distinto,
para que pudiera hablarse de la modernidad 0, si se quiere, de la
europeizaci6n de la arquitectura, y tarnbien del diseno, que demandaba
=
tanto la vivienda como la industria catalana.
Das persanalidades destacan en estos arios Por un lado, Fernando
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 54/94
Garcia Mercadal, un madrilefio que estuva becado en Roma y pudo
viajar por Europa y trabar amistad con Le Corbusier, Mies van der
Rohe, Walter Adolf Georg Gropius y atros arquitectas de vanguardia. A
su vuelta a Madrid, en' 1925, impulse debates, revistas, cursas e incluso
trajo a sus amigos europeos a un cicio de conferencias en la
Universidad de Madrid. Por otro lado, es abligada la eita de Josep
Liuls Sert, alga mas joven que Garcia Mercadal, que asimismo trabaj6
junto a Le Corbusier y trajo su mensaje a Cataluria. EI arquitecta suizo,
que en realidad se lIamaba Edouard Jeanneret, nacio en 1887, cerca
de Neuchatel y , adernas de la arquitectura, oultivo tarnb ien la pintura y
el ensaya. Tres de sus obras escritas son fundamentales para conocer
la prapuesta racianalista: Ve r s u ne a r ch it ec tu r e (1925), U ne m ais on , un
paia is (1930) y L a v ille r ad ie us e (1935). Fue invitada par Sert para que,
tras su conferencia en Madrid, acudiera a Barcelona e improvisara atracharla con estudiantes de arquitectura. Esta relacion Ie sirvi6 para, una
vez terminada la carrera, poder trabajar mas activamente junto a su
maestro.
Josep Lluis Sert naci6 en Barcelona en 1902, se titulo en 1928 y tan
pronto acab6 la carrera fundo con atros compafieros el Gr up d 'A rt is te s 4
Hispano SuiVi de
1933.
Duplicator de Ray-
mond Loewy para
Gestetner. 1929.
i T ecn ics C a ta la ns p el P ro gre s d e l'A rq uite ctu ra C o nte mp ora nia . F ue , s in
duda , e i p r in c ip al a glu tm ador e n C ala luna de l m ov im ien to ra ciona lis la
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 55/94
d e ra lc es « ba uh au sia na s- y - l eco rbus ie r i anes» y e l p rom oto r de la
n ue va e sc ullu ra arquitectonica O rio l B oh iga s esc rib io de e l « La s o bra s
y p royec to s de aque llos a nos se s itu a n da ram en te en la va ngua rd ia
eu rope a e in troducen e lem en tos re in te rp re ta tiv os de la tra dic i6 n
med i t s r ranea y de la s fo rm as cons tru c tiv a s ca ta la na s, que pe rm anecen
fija da s com o rep erto r io lin gO isb co de l raconausrno- D es ta ca n la ca sade la ca lle de M un ta ne r 324,la C as a B lo c, la s v iv ie nda s de se gun da
re s iden c ia de E I G arra f ju n to con Josep Torre s C la ve , y e l D is p en s a rio
C en tra l A ntitu be rc uios o, c an e l c .ita do T orre s C la ve y J oa n B a ptis ta
S ub ira na . T odo e llo , en la deca da de los tre in ta . Iambien pe rte necen a
es te penodo cos p royec tos u rba nfs ticos fundam en ta le s , reda c ta dos p a r
e l equ ip o de l G A TCPAC : e l P ia M ac ia y la C iu ta t d e Repos i Vacan ces .
E n 1 937, en co la b ora ci6n con La ca sa , cons tru vo e l P ab e l1 6n E sp ano l
pa ra la E xp os ic io n fn te rn a cio n al d e P a rfs , que cause u n gra n im pa cto ,ta n to p or ,Ia c a lida d de la ob ra com o po r los tra ba jos que se expon ia n
en de fe nsa de 1 8 Repub l i ca y qu e in clu la n e le me ntos ta n im po rta nte s
c omo EI Page s de Joan M iro , e l Guemica de P ab lo P ica sso , la Fuen te
d e Me rc ur io , de A le xa nde r C alde r, y Montse r ra t , de Ju li G on za Je z.46
E I Ar t D eco v iv la toda vla m om en tos de esp lendor e n C ata lu r ia
co in c id ie ndo can e l in te re s de los jovenes a rqu ile c los ca ta la ne s p a r
M ie s V an de r R ohe , que en 1 929 cons tru yo e l P abe l1 6n de A lem a n ia , Ypor L e C a rbus ie r, que habra es ta do poco an te s en B a rce lona . E n 1 929,
a dem as de la E xp os ic i6 n ln te rna c iona l de B a rce lona , se lIe v6 a ca bo
o tra exh ib ic i6 n m as m odes ta , p e ro qu e iba a e je rce r una g ra n
in flu enc ia , pue s a glu tin a ba a queU os j6 ven es le one s racional is las, S e
fra ta b a de la e xpos ic i6 n que se ce ieb ro en la va ngua rd is ta G ale rla
D a'im au de B a rce lon a , p rop ie dad de l m archa n te y p in to r Josep D a lm au .
L a ga le ria se ca ra c te r iz a b a p or su a pue s ta de m ode rn ida d y e n e lla
habra pod ido m os tra r M om pou su ob ra de suep oca de d ibu ja n te ;
tam bien e xp us ie ron los p rirn e ros cuo ls ta s , e n 1 91 2 ; Joa n M ir6 , en 1 91 8 ;
la va ngua rd ia fra n cesa , en 1 92 :Q ; P ic a b ia , en 1 922 ; D aH , en 1 925. E n
1 929 Ie to co e l lu rno a Josep L lu fs S ert, S ix t l:IIe s ca s , G erm an
R odr iguez A ria s , R ic a rdo C hu rru ca , F ra ncese F ab rega s Y o tros , qu e
pud ie ron p re se n ta r a H f su s p royec tos de fin de c a n c r a : in ic ia im e n te s e
denom ina ron Gr up Ca ta /a d 'A rq uite cte s i A rt is te s p e r a la S o/u cio d e ls
P r o bleme s d e l'A rq uite ctu ra Co n tempor an ia (GCATSPAC ) .
U n an a m as ta rde , en sep te rnb re de 1 930 , se ce leb re e n S a nS eba s tia n una e xpos ic i6 n de a rte y a rqu ite c tu ra m ode rn os , qu e sup uso
e l in te rca mb io de e xpe ris n c ia s en tre los p ro fe s iona le s a d ic tos a l
ra clon alis mo. S ign if ica tiv am en te , la re un ion tu vo lu ga r p oc as se ma na s
desp ues de que se firm a ra en la ca p ita l va s ca e l pa c ta p o litic o en tre
la s fue rza s a n tim ona rqu ic a s de la oposc ion , qu e p uso la s ba ses de l
fu tu ro reg im en rep ub lic a no . A p a rtir de aqu e lla m ue s tra se dsc id io
a rtic u la r, s egun e l m ode le de los a rqu ite c tos y d is sfia do re s c a ta la n es ,
los grupos que e l m ov im ien lo gen e ra en toda E spana . D e es te m odo ,e n oc tub re de 1 930 ,. n a c i6 e l G rup o de A rtis ta s y A r qu ile c to s E s p a rio le s
para el Progreso de la Arquitectura Conternporanea (GATEPAC). En
funclon de esta venebracion. los oatalanes adoptaron finalmente el
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 56/94
nombre de G ru p d 'A rtis te s A rq uite cte s iIe cn ice C ata lan s pe l Picatesd e l'A rq uite ctu ra C omem oo re n ie (GATCPAC).
Asi pues, los hombres del GATCPAC se pueden considerar los
introductores del movimiento racionalista en Cataluna, y Sert el mas
genuino representante de los arquitectos que rechazaban la moda
pequerio burguesa del A rt D eco . Sert coneicuio incluso que Le
Corbusier participara en un proyecto de urbanizaci6n del Eixample de
Barcelona, aunque a ultima hora no 1 0 pudo lIevar a cabo. EI
GATCPAC, por media de su organa de cornuntcaclon, la revista AC.
D ocu me ntos d e Activ id ad C on te mpo ren ee , introdujo el sentido social de
la arquitectura y la importancia del disefio en la vivienda. Los creadores
que se agrupaban en tarno al GATCPAC reehazaban las refereneias a
los estilos pasados y formulaban claramente una apuesta de futuro yde modernidad. El aproveehamiento del espacio, la economia de los
recursos, la primacia de la funcionalidad, la earencia de
ornamentaciones y la producclon industrial de los componentes
caracterizan la obra de estos creadores. Las obras de Sert, Torres
Clave, Rodriguez Arias e Ilieseas en Barcelona, aun sin ser muy
cE"
Mueble tocador
con espejo circulary silla gintoria, de
Santiago Marco.1933.
numerosas, permiten descubrir los trazos significatlvos de los
racionalistas, que aprovecharon las ofertas de equipamiento industrial en
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 57/94
48
Se incorpora el ace-
1'0 en lafabricacion
de muebles, susti-tuyendo a Ia made-
ra. 1934_
serie que era capaz de ofrecer la industria local.
Como advierte Isabel Campi, «a traves del GATCPACse da entrada al
Movlmiento Moderno y S8 introduce can el el diseno en su dimension
mas teorico-hurnamstica, en la medida que el diseFiador-arquitecto se
erigia como princ.ipal ordenador del medio, proponiendo concepcionesglobales del habitat que correspondian a determinados modelos
soc ia les».
EI GATCPAC, por su peso especffico, tue adernas la punta de lanza del
GATEPAC. EI propio orqano de expresion del colectivo, la citada AC,
se editaba en castellano, perc era realizada y publicada en Barcelona,
a partir de un antiguo proyecto del grupo catalan: aparecieron
veinticinco numeros, con periodicidad trimestral, entre los aries 1931y 1937. Los ejemplares destilaban la estenca racionalista que defendia.
En el primer numero la portada no podia ser mas significativa,
pues se contraponia la imagen de un edificio «bauhas i ano - a algunas
otras representativas del eciecticismo del Modernismo catalan. EI texto
introductorio era as! de claro: "La arquitectura responde a una utilidad,
a un fin Debe satisfacer a la razon. Partir de elementos, programas,
materiales, espacio, luz... desarrollandose racionalmente del interior
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 58/94
(funcian) al exterior (fachada) de una manera simple y constructiva,
buscando la belleza en la proporcion, en el orden, en el equilibrio.
Suprimir la decoraci6n superflua superpuesta Luchar contra
el falso empleo de rnateriales, arquitectura de imitaciones. Llevar
la arquitectura a su medio natural, es decir, al tecnico, social y
cconornico, del que esta actualmente separada, es el programa
(aceptado por muchos, pero que pocos tratan de realizar) que
el grupo GATEPACse propone Ilevar a la practica, coordinando
esluerzos y trabajando colectivamente».
La revista AC estaba abierta a las diversas artes, desde la fotograffa al
Cine, pasando por la pintura 0 la escultura. Era una revista polernica y
provocativa en defensa del ideal racionalista, aunque a medida de que
avanzan los numeros se comprueba que va convrtiendose en unapublicaci6n mas teorlca. En cualquier caso, se trataba de una revista
de vanguardia, en la que predominaba la informacion sobre las
iniciativas de los propios miembros. Hubo incluso algunos monoqraticos
de gran interes, como 81dedicado al interiorismo, y s610el inicio de la
Guerra Civil oesvirtoo un tanto su lInea, hasta el extrema que el ultimo
cE
~< tC
.f
45
Stand del GATCPACpara el I SaM dj4J-
tistes Decoredors,
en el que se inclu-y6 una pintura deJoan Mjr6. 1936.
Otravista del stand
del GATCPACde1936 en el que se
expuso una colec-cion de mobiliariode hagar.
n urn ero a pa re cio e n ca ste lla no , ca ta la n y fra nce s y ca n u n ton om itin e ro , e n d ete ns a d e la s u to pia s re vo lu cio na ria s d e a qu e lla
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 59/94
50
Portada de la revis-
ta AC . publicacion
del GATEPAC.
"t'
'"
q e ne ra c io n d e a rq u ite c to s.
C o m o s en a la D a nie l G ira lt-M ira cle , e l G A T CP AC, a glu tin ad o e n to rn o aS ert, tu nc ion o c om o u n c ole ctiv o. E n e l p la no orga niz ativ o s e e stru ctu r6e n s oc io s d ire cto re s, n um era rio s, e stu dia nte s e in du stria le s. C a n e l
a poy o de la s firm a s c om e rc ia le s, q ue e la bo ra ba n s us p rod uc tos s equ nla s d ire ctr ice s de l g ru po , fu e p os ib le a brir u n loca l e n e l P asse ig deG ra cia , que e fa a l m ism o tiem po loca l soc ia l y cen tro de d ifu sion deM u eb le s y D ecora ci6 n p ara la V iv ie nda A ctu al (M ID VA ). E n e l M ID VA sere a liz aro n a lg un os d is en os , c en tra do s s ie m p re e n e l m o bilia rio . e n tre lo squ e des ta ca la m esa de tub a de h ie rro , cub ie rta de lin 61 eo ,que tu ep roy ec ta da e n e qu ip o; p ero ta m bie n d ie ron a c on oc er c re ac ion es dea rtis ta s e xtra n je ro s c om o la s la m oa ra s B ra nd t, la s s illa s B re u er a lo s
m u eb le s d e m a de ra e stra tific ad a de A a lto y S aa rin en .
L a p rcc ta rn acoo de la R ep ub lica y la in sta ura ci6 n de la G en era lita tfu ero n u n e sp ald ara zo p ara e l G A TCP A C, qu e c ola bor6 e n e l de sa rro llode p la ne s u rb an is tic os , tra za ndo la s lin ea s m a es tra s d e la fu tu rare vo lu ci6 n u rb an a d e B arc elon a, q ue y a s up era ba la p re vis ion de l
AC
propio Cerda. Asf , el ya mencionado P ia Ma c ia , en recuerdo del primer
presidente de la Generalitat de Catalunya, en el que Le Corbusier actu6
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 60/94
como supervisor, recogia las propuestas de la celebre C arta d e A ten as ,
acta final deun congreso celebrado en la ciudad griega, pero cuyas
sesiones preparatorias se desarrollaron en Barcelona, y en donde se
recogfan los presupuestos de un urbanismo racional y a escala
humana. Otro proyecto del GATCPAC, la C iu ta t d e Re p6s i Vacances ,
debra ser una gran area de solaz para las clases populates,
aprovechando las playas del sur de Barcelona y las grandes pinedas
que las delimitaban. Los arquitectos del GATCPAC igualmente
proyectaron hospitales y viviendas sociales, a partir de la ca sa b loc 0
casa bloque.
(
t,,,(,,,
EI citado Giralt-Miracie senala que «el verdadero exito del GATCPAC
consiste en no haber quedado como un movimiento reivindicativo, sino
al contrario, en haber pasado al primer plano de la actualidad y enhaber Ilevado a cabo una actuaci6n que incidi6 directamente sobre la
sociedad». Y anade: «Como movimiento de vanguardia sintoniz6 con los
principales nucleos europeos, actuando en perfecta consonancia con
elios, y dentro de Catalona contribuy6 a difundir el vanguardismo en
otros terrenos de la creaci6n artlstica. Particularmente significativas son
Decoraci6n de Va-
leri Corbero para el
I Sal6 d'Artistes De-
coradors. Barcelo-na, 1936.
I.
<e
~<
I.
ii
5
. ' I "I
'l: : t
. - ,. .
"II ,.'" "\" ~.' ' I I I tj • ~ ~
'.u • ~ ;I l :'
t ii . it h ~ .I .j
't '
la s re la cione s en tre e l G ATC PA C y la soc ieda d Am ics de l'A rt N ou , en
cuya d irec tiva ta rn bien figu ra ba S ert y de cu yas a ctiv ida des tam b ie r: se
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 61/94
52
Pabellon para IaExposid6n Interna-
donal de Pans de1937, obra de los
arquitectcs Lacasay Sert.
' .
Sala de exposlcron,de Santiago Marcoen lagaleria Privee
de MademoisellePipyn. 1938.Expo-
sid6n para el con-clerto de Margarita
Caballe.
hac ia e co la rev is ta AG,.
O rio l B oh iga s va in c lu so m as a lia a l es ta b lece r que e t g rupo ca ta ia n
tu vo a su a lcan ce la pos ib ilida d de fo rza r u n a u te n tco de sa rro llo en
p ro fu nd ida d d el id ea rio ra cio na lis ta y de bu sca r con e l un a d ire c ta
in flu e n c ia soc ia l. E I a rte y la po lit ic a se con ve rtia n a s i e n dos m undosin te rcone x ion a dos pa ra la m ejora de la ca lida d de v ida de la pob la c ion ,
y e n pa rticu la r de la s c la se s popu la re s .
E I de sen la ce de la G ue rra C iv il su puso e l fin de la s a c tiv ida de s de l
G ATE P AC yde l G ATC PAC , y su ob ra tes tim on io de la con tienda fu ee l
P a be ll6 n E spano l de la F er ia d e P ar fs de 1 937. Los m iem bros
supe rv iv ien te s de l grupo adop ta ra n a ctitu de s d ife re n te s , sequn los
ca sos ; u nos se ex ilia ra n y con sequ ira n e n e lex tra nje ro un ex itoe spe c ta cu la r, com o se rta e l ca so de S ert e n E stados U n idos ; o lros
em orende rao un ex ilio in te rio r, p e ra im ou tsa ra n [a s in qu ie tude s de la s
p rim e ra s ge ne ra cion es re nova do ra s de posque rra ; y u n os te rc er os
in te n ta ra n a da p ta rse a la nue va s itu a c ion c re ada po r e l re g im en de
F ra n co. L a G ue rra C iv il a h og6 cas i e n su m ism o na c im ie n to una ide a
surgida en el sene del Comte Revolucionario de la Escuela de
Arquitectura: el intento de organizar, en agosto de 1936, una Escuela
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 62/94
Nueva Unificada, inspirada en los r n s t o d o s de 1 . 3 .Bauhaus (escuela
creadora racionalista radical fundada por Gropius en Weimar, 17 afios
antes, disuelta por Hitler cuando lIeg6 al poder, siendo Mies director).
Entre los impulsores de la Escuela Nueva Unificada se hallaban Ernest
Corominas, Oriol Folch, Josep Santjoan, Marti Roger, Josep Torres
Clave, Pere Pi Calleja y Alexandre Cirici Se IIeg6 a publicar su
estructura y planes de estudio, pero el signo final de la contienda
impidi6 que lIegara a funcionar.
EI FAD, que a principios de los treinta parecia sentir tascinacion por el
Art Deco , empez6 a seguir a las gentes del GATCPAC. EI impacto de
los racionalistas era evidente y, coincidiendo casi can la inauguraci6n
de las dependencias del FAD en la Cupula del Coliseum, se celebr6 un
Sa l6 d ' Ar tis t es Oe co r ad o r s , que inaugur6 el Presidente de la Generalitat,Lluis Companys, accrnpanado par el Conseller de Cultura, Ventura
Gassol, y par el Alcalde de la ciudad, Carles Pi i Sunyer. Cada una de
las Ires plantas del edificio, recien estrenadas, habfan side reconvertidas
en escaparates, en los que se ofrecfa 1 0 mejor en mobiliario y
complementos para el hogar de la epoca.
Dispensario Antitu-
berculoso, del ar-quitecto Sen.
Exposici6n Interne-donal de Paris de1937. Pabe1l6n deEspana que incluia
el Guernica de Pi-casso y la fuente demercuric de Calder.
En el Sal6n nabla un comedor en sicomoro teriido, presentado por
Valeri Corbero, donde destacaba un platen de Antoni Clave; una sala
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 63/94
54
Donnltorio raclo-
nallsta, obra del
GATCPAC.
Comedo! raclona-
Iista, obra del
GATCPAC.
biblioteca en 'fresno sicomoro gris, disefiada por Josep Mir .en
colaboracion con Evaristo Mora; una sala de estar para segunda
residencia, presentada por Ramon Rigol; un boudo i r inspirado en
mobilia rio frances del XVIII y resuelto con el gusto del momento por
Jaume Llongueres; una sala de bridge y bar, obra de Bartomeu
Llongueres, perfilada en IIneas rectas y afinadas, pero decorada porFrancese Gall; bario y boudo i r , muy refinados, con luz indirecta y
armarios empotrados, realizados por Santiago Marco: terraza can
muebles de serie MIOVA, presentada por el GATCPAC, alegrada con
una pintura de Joan Mira. Cada uno de estos stands ofrecia en su
diversidad un detalle unitario: presencia de chimeneas, elementos en
desuso durante casi dos decenios, pues habian side desmontadas
invarlablemente las que en origen figuraban en las viviendas del
Eixample barcelones. Can otra forma, volvlan entances a dar prestanciaa las salas de estar. Tarnbien estaban presentes desde el ceramista
Llorens Artigas hasta el editor Gustau Gill, desde encuadernadares
como Emili Brugalla hasta decoradores y mueblistas como Antoni
Badrina y Ramon Aulina.
Josep Mainar y Josep Corredor-Matheos advierten que de la instalaci6n
general y de la mayor parte de los stands se desprendla la idea de
que habian asimilado a Le Corbusier de L'Art Decoratif d'aujourd'hui y
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 64/94
de Una cess, un palacio. 1 0 que suponia el absoluto destierro de las
formas Art Deco
La colaboraei6n entre FAD y GACTPAC fue estrechandose. Y ambos
colectivos estudiaron las invitaeiones de la VI Trienal de Milan de julio
de 1936, la Exposicior: Internacional de Paris de 1937 y una invitaci6n
para exponer en Buenos Aires. La colaboracion todavla pudo hacerse
efeetiva en la Trienal, adonde acudieron 38 creadores. la mitad de los
cuales fueron premiados por el jurado. Los galardones recayeron en los
ceramistas Josep Llorens Artigas, Antoni Cumella y Francese Elias; los
orfebres Jacint Roca, Jaume Mercade, Alfons Serrahima y Ramon
Sunyer; el editor Gustau Gili; el encuadernador Emili Brugalla; y en las
espeeialidades de cartelista, tapicero, grabador de vidrio y mueblista,
Evarist Mora, Tomas Aymat. Jaume Muntasell y Joaquim Campanya,respectivamente.
La Guerra Civil iba a frustrar tambien el futuro de una empresa, la
Hispano Suiza, cuyos vehiculos gozaban de gran prestigio en Europa.
La empresa habra sido fundada inicialmente por el capitan de artillerra
Emilio La Cuadra, junto con el tecnico suizo Marc Birkigt. Despues de
un rosario de problemas finaneieros, la Hispano Suiza sae6 su primer
auto en 1903 y su exito hizo neeesario establecer una fabriea en laperiferia de Paris. Durante la I Guerra Mundial inauguro una nueva
tabrica en Barcelona para la corstruccion de motores de avian, Ello dio
un buen empuje econornico a la sociedad, que conoci6 momentos de
esplendor en los anos treinta, con la Iabricacion de vehlculos de
apreciado diseno Despu8s de la guerra, en 1946, serla absorbida por
el INI y dio origen a la Empresa Nacional de Camiones, Enasa.
5
EI ADIFAD, tras ser aceptado como miembro de pleno derecho en el
ICSID, inicio una destacada presencia internacional. Participo en la
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 65/94
Triturador, Gabriel
Lluelles, Delte deOroADI FAD.1961.Pitner, 5.3..
Exposic i6n de Oi seno de la Fundaci6n CINI y organiz6 en el Salon del
Tinell de Barcelona una exhibici6n de diseFioaleman, a la que sigui6
otra de los productos de Braun, en el marco del Colegio de Arquitectos
de Barcelona.
Las exposiciones catalanas sobre diseFio aleman no fueron fruto del
azar Interesaba ver 10que hacian los continuadores del racionalismo
-bauhausiano», que tanto habra calado en Catalufia. EI diseno
germanico desarrollaba el concepto de la «buena forma» (g ute F o rm en
aleman) y naci6 en buena medida como reaccion al sty l ing
norteamericano. Supuso un intento de disenadores e industriales de
introducir nuevamente en el disefio los valores socioculturales que habra
tenido en el pasado, en contra de la politica meramente consumista.
Beblan de las fuentes del Bauhaus, y su director, Max Bill, definiaaquellos diserios como «torrnas vinculadas a la calidad y a la funci6n
del objeto, formas honestas, no invenciones para incrementar las ventas
de los productos, de caracter estable y no sometidas a la rnoda», Bill,
escu'tor tue sustituido por un argentino, Tomas Maldonado. Cirici dice
que se tenia noticia de 131a traves de Enric Miret que, cuando estuvo
en Argentina, tuvo contacto con su obra, brillante en 1 0 formal y
comprometida en 1 0 social, 1 0 que Ie cornporto problemas con el
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 66/94
peronismo.
Las investigaciones tecncas de aquel dlseno se realizaban en la
Escuela de Ulm, y entre las empresas que apostaron por el destaca la
firma Braun, que lIeg6 a definir un estilo propio, coherente y sobrio,
que no afectaba s610al producto, sino a su envase, publicidad y
exposiciones. En Italia, Olivetti consigui6 algo parecido, siguiendo
similares criterios. En Alemania, despues de que Hitler proscribiera el
disefio moderno, cerrara la Bauhaus y apostara por el Neoclasicismo,
el diselio pracficarnente dosaparecio hasta el nacimiento de la Escuela
de Ulm. Antes s610cabrfa destacar el proyecto del «escaraba]» de
Ferdinand Porsche para Volkswagen, perc se trata de un caso aislada,
que no fue producido masivamente hasta despues del triunfa aliado.
Desde sus inicios, el ADIFAD tuvo como una de sus actividades
basicas la concesion de los D e ltas d e O ro , D e lta s d e Plata y Se/eee i6n
AD /FAD . Andre Ricard recuerda sabre aquellos dias: «Habiamos de
hacer alga noticiable, aunque solo fuera una vez al ar io , De ahi surgi6
la idea de los Premios Delta . Nos constaba que la c~ncesion de
Vinagreras, Rafael
Marquina. Delta deOro 1961.
premios era siempre noticia para la prensa. lnspirandonos en el
C om pa ss o d 'O ro que se cancedfa en Italia y en el 5ign e d 'O r de
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 67/94
Belgica, instituimas, ya en 1961, estos premias anuales de diseno». EI
trituradar de Pimer sa, de Gabriel Lluelles; la lavadora de Andre
Ricard, producida par Jalitan; la estilagrafica de M. Portus, para Super
T; la larnpara de techo de Bestform, de Ferran Freixa; las vinagreras de
Rafael Marquina, praducidas par Oedior; el juego de ts en plata de
Maria Rosa ventos, para Gres; la silla de Casas, para Industrias Efe; .Ia
lampara de sobremesa Miniviel /e, de Aparicio-Barba; las jarras de
R.Raich, realizadas par Bra; el sillon ARM, de Ramon Marinel.lo; la
mesa carrito de Gil, hecha por Dirma; la silla para Mobilform, de
Moragas·Marquina; la lampara de pie de Miquel Mila, para Polinax; el
aparato estereoronico de Ious -Fa rqas , para Vieta; y el juega de t8 en
porcelana, de Cavestany y producido por Sedy, fueron los
galardanados en la primera edicion de los premios.
Los premios Del ta fueron concedidos en noviembre de 1961,
aprovechando la celebracion de la primera edici6n de Hogaro te l , donde
el AOIFAO tue invitada a participar con un stand en el que se
expusieron objetos seleccionados por su buen diseno Los autores del
stand fueron Miquel Mila yRafael Marquina. La presencia del ADIFAD
Larnpara de techo,
Ferran Preixa, Del-
ta de Oro 1961.
Bestfonn.
Umpara T MC. M i-
q ue l M il1 i.. Delta de
Oro 1961. Premio
de la Crtt ica 1962.Delta de los 25
anos,
en Hogaro te f se h izo h ab itu al y hubo firm as , com o Form ica E spa no la ,
que b ic ie ron una p ropues ta c rea tiva . com o la ra c ione 'iza c ion de la
-coc ina in tegra l» , c a n e l concu rso de los j6 venes d isenadore s . O rio l
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 68/94
B oh iga s, A nton i B on et, R afa el M a rqu in a y A n ton i de M oraga s tue ron los
ponen te s en una m esa redonda duran te e l ce rtam en , que re su lt6
a n im adam en te pole rn ica . La firm a Form ica a p rovecho e l e x ito de es te
p rim er eon ta cta pa ra in c rem en ta r su co la bora ei6n ca n e l in c ip ien te
m undo de l d is e fio y, a tra ves de m esa s redonda s y s em in ar ios e nHogaro te f , expus ie ron sus idea s nom bres ta n d ispa re s com o
B ona musa , M arqu ina , C asa bla ncas , G all, V ila nova , C arre ra s, M ila ,
A gu llo , W a rn er, C iric i, C ua dre ny , Pornss , F erre r, B aq ue s, D om e ne ch
I a rnbien en 1961 S8 fu nd6 en e l sene de l FAD la Agrupac i6 d e
D ire cto rs d 'A rt, D is se ny ad ors G ra fics it r t ueueao re (ADG FAD ) que iba a
tene r una gra n a c tiv idad , co inc id iendo con e l in te re s c re c ien te por e l
c is e rio q ra tic o.
E n e l m ism o ana fue fund ada la E scue la E lis a va , que fo rm aba pa rte de l
C IC , in stitu cion p riva da qu e im pa rtra e stu dios d ive rsos , de sde
sec re ta r ia do ha s ta id iom as . Los depa rtam en tos que com pon ia n la
escue la e ra n e l d iseno gra fic o , 9 . 1 d iseno indus tria l, e l d is eno de
inter iores y los cu rsos rnonoqra flcos . La ca rre ra ten ia una du ra c i6n de
Aparato estereofo-nico, Tous-Pargas.Delta de Oro 1961-
Viera, Audio-
electr6nica.
SiU6n.R. Mari-
nel-Io y Rivera.Delta de Oro 1962.
A.R.M.
tre s a rie s y pa ra a ccede r a e lla h ab ia que len e r a p robado 8 1 cu rso
p reun ive rs ita rio . La e scue la no ha recoido n un ca s ub ve nc io n y se ha
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 69/94
caliz. Antonio de
Moragas. Del ta deOro 1962. R. Serra-hima,
m an ten ido con los in gre sos de la s m atr icu la s de los a lum nos . La Esco la
M assana in trodu jo e s te m ism o a no 1 a se cc ion de d iseno gra tico , y en
1 96 5 la s de d ise rio indu str ia l y d ise fio de in te rio res . P ocos m ese s
de spues na c io E ina , com o esc is ion de E lisa va , d ir ig ida p a r A lbe rt
R a fo ls C asam ada , que se tin a nco con la a po rta c ion e conom ics de los
p ro fesa res y la a yuda de em pre sa s y pa rlicu la re s . E n re a lida d, se
tra ta ba de una coope ra tiva de se rv ic ios , in te gra da pa r sus p ro fe sore s .
E n e l m ism o 1 966 se lu ndo la E sco la de D isseny Te x til, in ic ia tiva
su rg ida pa r e l im pu lso de R am on Fo lch y cons titu ida p or un a sa cieda d
fo rm ada pa r d ife re ntes sec tore s tex tile s.
E n 1 962 , e l AD IF AD pa troc in o la reun ion de l Study Grup d el c om ite
d irec tivo de l IC SID . A I ano s igu ie n te , e n e l m es de sep tiem bre , se
ce le oro e l te rce r congre so -a sam ble a de l IC SID , a l qu e as isno unaoe leqa c ion de l AD IF AD , e n e l que A nd re R ica rd tu e nom bra do
v ic e p re s id e n t e.
Jus tam en te en 1 962, R ica rd d ise i'i6 uno de los p rim eros ob je tos de
consum o m as ivo en E spa na , con la in ten c i6 n em presa ria l de pene tra r
en e l m erca do in te rn a c ion a l, y e spe c ia lm en te en E sta dos U n idos .
. . . . . .
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 70/94
Limpara de techo.
Jose Antonio Co-
derch, Delta de Oro1962.
Lampara Cesta. . Mi-
quel M i la . . 1962.Polinax.
Se Irataba del nuevo envase del Agua Lavanda Puig. producto
que ya existla en el mercado desde 1940 y que consigui6 una gran
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 71/94
Chimenea CapiJla.
Jose Antonio Co-
derch, D. M. Valls,Federico Correa, .
Alfonso Mila. Delta
de Oro 1964. Po-
Iinax.
difusi6n. Antonio Puig s.a. ha side desde su nacimiento una
de las empresas de este pais que de forma mas decidida ha apostado
por el disenc EI propio producto original de esta lavanda, que
recuerda vagamente las populares garrafas perc con una Ifnea
sofisticada, es un buen antecedente de 1 0 que representara el diseriode productos para Puig, que tendra en Ricard e Yves Zimmermann
a su tandem mas fiel.
En el Pavilion de Marsan del Louvre de Paris se presentaron los Del ta
d e Oro; en este mismo ano hubo ya un jurado internacional para la
concesi6n de los Del tas , en el que figuraban Enrico Peresutti, IImari
Tapiovaara y Oriol Bohigas. En 1964 fue el citado Max Bill uno de los
miembros de! jurado. En este mismo ano la junta directiva del ADIFAD
la integra un colectivo de destacados profesionales que iba a lIevar lasriendas de la entidad, con algunos pequerios cambios de nombres,
hasta finales de los sesenta. EI presidente era Antoni de Moragas; el
vicepresidente, Andre Ricard; el secretario, Juli Schmid; el
vicesecretario, August Ferrer; el tesorero, Hermenegild Passola y los
vocales, Rafael Marquina, Maria Rosa ventos, Ramon Marinel.lo, Albert
Vajilla Compact.
Andre Ricard. Del-
ta de Oro 1962.
Luso Espanola de
Pore elan as.
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 72/94
Sillon Bsrcelonete.1965. Correa-Mila,Gres, s.a,
Ratols Casamada, Miquel Mila, Leopold Mila, Jordi Gali, Oriol Bohigas,
EsteveAgull.6 y Enric Taus,
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 73/94
11\
,84
Aplique. Oriol Bo-
higas, Jose M~Martorell, DavidMackay. Delta de
Oro 1966. Polinax,s.a,
EI ADIFAD, donde el papel de los arquitectos result6 crucial, rnpulso la
creaci6n en 1965 de un centro informativo y una exposicion
permanente de disefio que, ubicada en los bajos del Colegio de
Arquitectos de Cata'una y Baleares, tenia como mision fundamental
divulgar los buenos disefios e informar de los recursos institucionales y
humanos que el pais tenia en este campo. Aunque la vida de este
centro no fue dilatada, tuvo una evidente importancia como escenario
divulgador ya que consiquio ampliar el numero de personas
concienciadas de que el disefio industrial constituia un elemento
modernizadar de la produccion
A la sombra del ADIFAD se deslacaron durante el periodo de 1960 a
1968 muchos disenadores catalanes. Alexandre Cirici cita los nombresde Miquel Mila, Andre Ricard, Antoni de Moragas, Rafael Marquina,
Ramon Marinel.lo, Jordi Gali, Ricard Giralt-Miracle, Leopold Mila, Josep
Antoni Coderch, Federico Correa, Alfons Mila, Esteve Aguila, Joan
Antoni Blanc, Yves Zimmermann, Beth Gali, Antoni Bonamusa, los
equipos formados par Josep Maria Martorell-Oriol Bohigas-David
MacKa y , L lu f s C l ote t -O s c a r T u s q uet s y Pep Bone t -C r is t ia n C i ric i-M i re i aR ie ra ,P a ra e l h is to r ia dor c ata la n, « en p rin cip le s e e on so lida ba c on e lio s u na
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 74/94
nu eva line a de concep to qu e se sep ara ba de la a sce tica ge om etr ie a deUlm p ara a pro xim a rs e a u n e m pir is m o y a u na se rn io tic a de l p la ce rita lia n iz an te s; s in em b arg o, d es pu e s d e 1 96 8 , y a l a va nza r los a noss ete n ta , e l d ls en o c ata la n h a e xp e rim e n ta do u n a e vo lu cio n io eo lo qic a
impo r t ame - .
EI rn es de e ne ro de 1 96 7 fu e a sm is mo re le va nte p ara e l d ise Fio ca ta la np ue s se re un i6 e n B arce lon a e l co rn ite d ire ctivo de l IC S ID , con I'a
p re se n cia d e s ir P a ul. R e illy , p re sid en te d el C o ns ejo B rlta n ic o d el D is erioIn du str ia l; m a da m e J os in e D e s C re ss on ie re s, s ec re ta ria g en e ra l d elIC S ID ; T om a s M a ld on a do (R F A ); J ac qu e s G u illo n (C a n ad a) y And reR ic ard (E sp an a). D ura nte e l m es de s ep tie mb re se ce le bre e n M on tre al
e l q uin to C o ng re so -A s am 'b le a d el IC S ID , a l q ue a sis tio u n a d ele ga ci.6 nde l A DIF AD . E n e l tra nscu rso de e sta s se sion es , la a sa m ble a de l IC S ,IDp ropu so la c iu da d de B arce lona com o se de de l congre so de 1 971 y lac a n did a tu ra tu e p ro vis io n alm e n te a c ep ta d a. A s ir nis rn o , d u ra n te e s te a n os e in ic i6 la c ola b or ac i6 n e n tr e d is e Fia d or es c a ta la n e s y v a le n c ia n os , ara lz de u na s s es ion es qu e s ob re d ise rio in du stda l s e c ele bra ron e n e l
Cafetera. Rogelio
Raich. Delta de Pla-
ta 1965. Bra,S.a.
Cenicero Cop'enha-
guen. Andre Ri-
card. Delta de Plata1966. Delta de los.~~ MOS. Flamagas.
Colegio de Arquitectos de Valencia. Antoni de Moragas destac6 la
importancia economica del diserio, el papel que debra jugar la
Adrninistracion en su impulso y las posibilidades de relanzar la industria
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 75/94
Litera y cama. Jor-di Gall. Prernio de
la Cl1tica 1966. G-J.
a partir del diserio y las nuevas tecnologias. Las conversaciones
despertaron gran interes, ya que Valencia disponfa de una industria
manufacturadora destacada y especializada, de base artesanal, can
liderazgo en areas tan importantes y en los que el diserio es una
herramienta imprescindible, como pueden ser el sector del mueble y el
del juguete,
En 1968, el ADIFAD abandono la cupula del Coliseum y paso a tener
local propio, en la calle de Brusi 35-39.de Barcelona, Miquel Mila y Juli
Schmid se encargaron de adecuar los locales y decorarlos despachos.
La consecuci6n de una sede coincide can una cierta madurez de
aquellos pioneros del diserio catalan, que empezaron a tomar
conciencia de que se les respetaba internacionalmente. En abril de
1968, el ADIFAD participo en la J // B ie n a! d e ! D is etio d e L ub ja n a, enYugoslavia, y Blanc obtuvo una menci6n honorifica. I a rnbien estuvo en
el Co n gr es o !n te rn a cio n al d e E s tr uc tu ra Ambie n ta l de Rimini (Italia) y en
la Co n fe re n cia In tem ac io n al d e D is e n o In d u s tr ia l de Aspen (EEUU).
Durante el mes de mayo, el ADIFAD, que tenia presencia en la Feria de
Barcelona desde inicios de 1961 a traves de Hogaro te l , inicio un nue vo
certamen en colaboracion can la Camara de Camercia e I.ndustria,
la Escuela de Ingenieras Industriales y la misma Fe r ia I n tema cio n a f
d e M ue s tra s. EI salon, Fo rmas 68, se celebr6 en junio, y un jurado
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 76/94
integrado par Antoni de Maragas, Jardi Raura, Jardi Mussons,
Albert Hatols, Santiago Pey y Juli Schmid concedi6 los trofeos
de la secci6n de diseFia industrial a Citromat ic, Equipo Braun (oro);
Torn, Equipo Cumbre (plata) y Maquina copiadora, Equipo Olivetti
(bronce).
Durante la decada de los sesenta, la participacicn en los certarnenes
feriales de Mantjufc, primero en Hogarote f y despues en Fo rmas , lue
adquiriendo una evidente dimension social que hiza que un grupo de
empresas dela construcci6n y del rnobilario patrocinara estas
intervenciones, que mucho deben, especialmente, a la apuesta que
realize la firma Formica. Estos certarnenes fueron la connnoacion natural
del antiguo S af6 d e /a L Ia r M o dema y, si nos remontamos al periodoanterior a la Guerra Civil, podrfamos encontrar en P er la be l/e s a d e la
!f a r h um il, de 1923, un antecedente directo de estas muestras.
EI nuevo y coqueton local del ADIFAD, donde se iba a instalar una
exposici6n permanente de diseno industrial, marca un momenta
trascendental del disefio catalan, 1 0 que se evidencia en el cambia de
Estanterfas metali-
cas T-99. Estudi
Blanc. 1966.
Grup-T;
planteamiento de los propios galardones que cada ana iba
concediendo la entidad. Los Del tas empezaron a otorgarse a
creaciones mas tecricas y menos relacionadas con la tradici6n artistica.
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 77/94
iii;::l
U<U
oI~
v.!::)
u
VuVl
o
. . . .OJ
i:
sC .Vl
o-l
v\
Motocicleta Cota
247. Leopold M i l1 ! . .DeJta de Plata yPremio de IaCritica
1968. Delta de los
25 mos. PeTmanyerMontesa, s.a.
Asf por ejemplo, en 1968, se concedio el D elta d e P la ta a la
motocicleta Cola 247 de Leopold Mila, producida por Permanyer
Montesa; en 1969, resulto premiada con el Del ta d e Oro la rnaquina de
escribir Valent ine, producida por Hispano Olivetti y disenada por el
equipo tecnico de la firma y EUore Sottsas jr; la mencion de honor la
recibi6 el amplificador AT-240, de Vieta, realizado por Beth Gali,
Gemma Bernal y Ramon Isern; y en 1970,se lIevaron D elta s d e Oro
dos objetos igualmente tecniccs como la maquina de escribir L e tte ra 3 6,
de Hispano Olivetti, realizada por el equipo tecnico Olivetti y Sottsass,
y el Cit romat ic I n s tan t MPZ-2 , para Braun, de Dieter Rams y Braun AG.
Tarnoien en estos anas aparecieron objetos que parecian escapar de la
realidad, muchas veces fruto de la fantasia desbordada del creador y
que no siempre podian tener una traslacion al mundo de laproduccion. Es 1 0 que Federico Correa definio como -disuenos», de
sentido posmoderno, y que tenian alga de provocacion para el
racionalismo del diseno rnediterraneo catalan.
Mencion especial merece el esfuerzo de Nacional Motor s.a, Derbi, que
en los aries sesenta consiouio un buen exito de ventas con la De rb i
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 78/94
Sillon Thman. Pep
Bonet. Mendon y
Premio Crftica ADI
FAD1969. Levesta.s.a.
A n torcha , gama de motocicletas a a la que se incorporara un chasis
monocasco de onginal diseno. Pero fue justo en 1969 cuando se
disparan espectacularmente las ventas con la consecuci6n. del
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 79/94
Maquina de escri-
bir Valentine. Bqui-
po Tecnico Olivetti
y E. Sottsass Jr.,Delta de Oro 1969.
Hispano Olivetti.
seleccton de los
Deltas de t969. Vis-
ta general.
Campeonato del Mundo de 50 centimetros cobicos, que permiti6 una
mayor difusi6n de la marca, sabre todo entre las clases populares, y
una maxima depuraci6n tecnica. Investigaci6n y disefio serian a partir
de entonces los dos pivotes en los que se basana la estrategia de
Derbi, acompafiados par un rosario de mulos mundiales en las dos
decadas siguientes.
En aquellos momentos estaban puestas las bases para que el diserio
catalan diera el gran salto, sabre todo despues de que el ADIFAD
volcara toda su capacidad organizativa en la celebraci6n en Ibiza del
Congreso del ICSID de 1971,que convirti6 a nuestro pais en el centro
de atencion mundial del diserio al menos durante toda una semana.
Fernando Benedito y Carlos Ferrater explicaron en un articulo en LaVanguard ia como se gest6 todo:
«En el mes de febrero de 1971, y en el transcurso de una reuni6n de
trabajo en un estudio de arquitectura, nos planteamos la posibilidad de
una arucutacior . con ADIFAD, la elaboraci6n de un manifiesto yla
incidencia en el Congreso Industrial ICSIO 1971 de Ibiza, que debia
celebrarse a mediados del mes de octubre».
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 80/94
«Se trataba, en principio, de hacer posible una experiencia colectiva en
la que el trabajo y la informacion fueran los urucos canales de
expresion en los que materializar una ciudad efimera que patentizara
las contradicciones en las que se mueve la panorarnica del diseno
industrial. En el mes de abril celebramos unas reuniones con elAOIF.II,O,y posteriormente con miembros del ICSID en Ibiza,
comprcrnefiendonos a facilitar un alojamiento a los estudiantes de
clseno que quisieran asistir al conqreso».
«Elaboramos un manifiesto informativo y un cartel, que difundimos en
circulos relacionados con et oiseno industrial de todo el mundo»
«En posteriores sesiones de trabajo se ejecut6 un minimo planordenador y se verificaron estudios con diferentes tipos de materiales:
lonas, plasticos, panees .. A partir de ellos, y vista la inviabilidad del
usa de diferentes materiales, se eligi6 un material unico: film de PVC y ,
un unico sistema constructivo: el hinchable,»9
Stand FAD. F6nni-ca, 1968. Hogarotel
8.
«Nos pusimos en contacta can Jose Prada, experto en arquitectura
nsumatica, el cual elaooro un lenguaje minima que permitirfa a
cualquier persona construirse una cobertura en un tiempo reducido con
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 81/94
< 0
au< 0
o,= 'C1 JV
: a
92
un instrumental minima. La energia neumanca que mantendrfa en pie la
ciudad serla cornun a todas las celulas.. .»
-Es tab lec i rnos cornunicacion con las firmas comerciales que podfan
suministrarnosPVC, ventiladores, grapas...Y par fin, a finales del mes de
agosto, un grupo muy reducido construimos en Cerdanyala el primer
prototipo hinchable y , a principios de septiembre, salia hacia Ibiza el
primer grupa de trabajo formado por voluntarios Ilegados de todo el
mundo para realizar durante un mes la infraestructura necesaria y las
zonas comunes.»
«EI desaffo estaba planteado entre el concepto de ciudad instantanea,
que es un terrrsno ideoloqico en que, par un lado, se plantea elrechazo a la ciudad que va c tser iando y trazando el cornportarruento
de sus habitantes y, par otro lado, el despertar de una nueva
conciencia que reclama el ocio como producto de la tecnologia actual
para convertirlo en el trabajo especifico de la naturaleza humana, que
es la creaci6n ...»
Amplificador AT-
240. Bquipo Diserio
Basico (Beth Gali-Gemma Bernal-
Ramon Isern).
Mencicn ADIFAD
1969. Vieta Audio-electronica, s.a,
Merecido descanso
tras la visita a Ho-
garotel, an te las si-
glas de las asocia-ciones del FAD.
« D ura nte e l c on gre so , la c iu da d in sta nta ne a s e c on vrtio e n p la ta fo rm apub lic ita r ia , m i le s d e f oto g ra ff as y k ilo m e tro s d e p e lfc ula , e l e sp a cio
c on s tr uid o a d qu ie re u n s ig n ific a do e s cu tu ra lm e o te to rr na l..»
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 82/94
« La c iu da d in sta nta ne e e s la p rim era e xp erie nc ia n ac ion al e n la qu e seh ain te nta do p la nte ar la c ors uu cc ion c om o e xp erie nc ia e xp re siv a d e la sr e la c io n e s huma na s ...»
E I cong reso de lb iza , H evada a cab o los d la s 1 4, 1 5 y 1 6 de oc tub re de1971, .marco 8 .1 r ec on o cim i en to in te rn a c io n al d e l A D IF AD y , a la vez ,s up u so u n e stfm u lo p ara s us p ro fe sio na le s y s u o bra . EI tra b aja d eIb iz a c om p orto , p a ra lo s d ire ctiv es d e la e n tid ad c ata la n a, u ne sfu e rz oqu e d io su s fru tos . P ara a lgu nos a uto re s m a rca la culrninacion de lin te re s p or e l d is en o y, a l m is m o tie m p o, s u p ro pio c ue stio na m ie n to .F ue , s in du da , u na re fl.e xi6 ne n v oz a lta , a lta m en te e nriq ue ce dora , d e la
p ro pia p ro te sio n. qu e a se nt6 la s b as es de u n tra ba ja te oric o, muyesca so en E spana . U na re fle x i6 n , qu e reu n i6 a m as de un m illa r dep artic ip an te s e n la C a la de S an t M iqu el y pa ra la que se ousco unm arco que no fue ra u na c iudad cap a z de a tom iza r y d is gr eg a r e ltra ba jo de los p artic ip an te s. S e p uso e n c ris is ta nto e l lu ga r dec ele bra cion c om o e l m e tod a d e tra ba jo d e a nte rio re s c on gre so s y S8
Mow de competi-ci6n Derhi. Equipo
Derhi. NacionalMotor.5.a.
e lim i n 6 to d o 1 0 r ig id o y a cc es orio p a ra q ue p re va le cie ra n e l in te rc am b ioy la c om u n ic ac i6 n c on lo s a sis te nte s. L os p ro pio s o rg an iz ad ore s d ec fa na m odo de 'e sloqa n. « En la s m an os de todos e sta la de se stru ctu ra ci6 nde l c on gre so p ara con se gu ir u n g et to ge th er p erm a ne nte qu e Ie
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 83/94
;94
Stand del PAD de'
1970.
~~.....
p e rm i ta e s ta b le c er s u s c on ta c to s» .
L a p rop ia ide a de la re d h in ch ab le , ce dida p ar A iscon de l, la Ila ma da
c iu d ad m s ta nta n ea , m a s a lia de s u c ara cte r s im b 61 ic o se c on vir ti6 e nu no de los e je s de la re fle xi6 n. Jord i M an a, u no de los p artic ip an te s,e sc rib i6 a l te rrn ln o d e la s s es io ne s: " l,T e orfa a p ra cu ca d el diseno, 0 la sdos ca sa s a la ve z? La c iu da d in s ta n ta n ea o fr ed a am b a s a lte rn a tiv a s.It 's tim e (e s h ora ) de h ace r, de con stru ir d ise no e on la s m an os ,c ole ctiv am e nte , ta l c om o p rop on ia s u le m a. L as n ee es ida de s s ono b via s , s 6 1 0 h a e e fa lta a c ci6 n . I ts tim e , fu e la hora y la c iu dad seconstruvo». Y M an a a na dio : «Ieor fas la s h a y, y m uch as de e lia s se
in co rp ora n a la e iu da d; te oria s s oc ia le s, p olftic as , e ste tic as a u n. S ine sco la stca , s in a ca de m ia , la fo rm a n ace . L a fo rm a tra du ce su p roc esod e g es ta e io n y s u s n e c e sid a de s f un e io n a le s o rig in a le s . N ue s tr osse ntidos se h an h ab itu ado a los p rodu ctos n ae idos de u n p roe es omereant i l i s ta . La e iu da d n ac e d e u nos in te re se s n o e sp ec ula tiv os ,comuni ta r ios , y a e lia s c orre sp on de u n re su lta do fo rm a l in e dito ,
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 84/94
Panorarnica del
Congreso ICSID.
lbiza, 1971.
Vista del hinchablc
del Congreso TCSID
de Ibiza.
En las sesiones del
lCSID de Ibiza,hubo tiempo para
eJocto,
a p a sio na n te , s in v ed e tism o s, s in s ig no s e x te rn as s u pe rf lu o s. l,U n ap ro fe cia ? E x pe rie nc ia d e d is eF io d e a ctitu de s e n p rim e r te rm i na . S o m asg en era lis ta s , d ic e F eig en e n E E U U , n o e sp ec ia lis ta s. Y e l d is eF io d e
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 85/94
e sta s a ctitu de s g en era le s im p lic a n ue va s fu en te s d e ln te re s q ue la sm e r ame n te m e r c a nt ile s » .
L a p ro te s ta n o fa lt6 e n e l congreso de l IC S ID de Ib iza , p e ro no v in a ,c om o h ab itu alm e nte s uc ed fa , d e la s fu erz as m a s p rog re sis ta s a
a lte rn ativ as , s in o p a r p ar te d e lo s in te gris ta s v is ce ra le s, la m a y oria d eo rig en a n glo sa j6 n, q ue d efe nd ie ro n e l c on gre so -tra dic i6 n, c an lam e to do lo gia d e s ie m p re . P e ro e lla re su lt6 a ne cd 6tic o. C o m o d ijo D a nie lGi ra l t -Mi rac le : «...e l A D IF A D y e IICS ID , in v olu n ta r iam e n t e, h a n v iv id ou n a e x pe rie n cia re n ov a do ra tra s oe n de n ta l p a ra s u pe ra r in c ip ie n te sa n qu ilo sa m ie nto s, e n u na e xp er ie nc ia d on de e l d is eF io s oc ia l y
am b ie n ta l h a n te n id o to ta l p re te re n cia » .
P os ib le m en te in flu id a p ar e sa a la re nov ado ra , la ju nta d el A D IF ADd ec id i6 s em a n as d es pu es , e n n ov ie m bre , s up rim ir lo s p re m io s Delta ,
que h ab ia n s ido con ce didos de sde 1 96 1, c a n m otivo de l p rim e rHogarote l . F ue ron e lim in ados , a p esa r de la c on tinu ida d de lap re se nc ia e n e l c erta m e n y de que hab fa n s ide e xp ues tos e n un a
Miquel 'Mila, Santi
Roqueta, Pepe Cal-vo, Ramon Benedi-
to, Josep Llusca,
Jordi Mafia en elADIFAD.
Exprimidor Citro-matic Tipo MPZ 2.
Gabriel Lluelles encolaboracion con
Dieter Rams. Delta
de OroADI
FAD1970. Braun Espa-nola, s.a,
muestra mte rnac lona l en el Pavilion de Marsan, del Museo del Louvre,
1 0 que les supuso la entrada en los altares del diseno europeo. La junta
de la entidad adujo que ella redundarfa en una mayor creatividad, pues
de ese modo los disenadores no estarian pendientes de los estfmulos
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 86/94
, " -~
competitivoa Habra quien pensaba que la aparicion de nuevos
cisenacores empezaba a dejar sin galardones a los pioneros del
diseno, y la angustia expresada por estos ultmos acab6 por ser un
elemento decisive para la desaparicion de los premios. Sea como fuere,el jurado de aquella edici6n, compuesto por Antoni de Moragas, Jordi
Mana, Enric Tous y Jaume Lares se lmito a seleccionar 63 producios,
que fueron exhibidos en el stand del FAD de Hogarote l , realizado por
el Grupo Abierto Urquinaona, bajo la coordinacion de Joan Antoni
Blanc, En cualquier caso, el error fue subsanado en 1974 dando a los
premios una mayor dimension e incluso convocando paralelamente
unos premios de la Crltica,
En la edicion decimosegunda de Hogarote l , en 1972, fueron 72 losobjetos seleccionados por un cornite -ya no jurado- compuesto por
Ferran Freixa, Yves Zimmermann, Daniel Giralt-Miracle y Oriol Bohigas.
Sin embargo, una reprssentacion del ADIFAD particip6 en la concesion
de los premios del sector Fo rma 72, de la F e ria O fic ia l e In te rnac iona l
de Muest ras de Barce lona,
, , 9. 1
AI ana siguiente, ademas de la muestra en Hogarote l , se realize una
S efe cc i6n A D/F AD 73; que tue expuesta en los locales del FAD, EI ario1973 marca un hito en la historia del diserio industrial de Cataluria,
pues durante el mismo se cre6 el Barcelona Centro de Diserio (BCD),
bajo el patrocinio de la Camara de Comercio, Industria y Navecacion
de Barcelona.
i.'!;>
La capacidad de visualizar - Andre Ricard - - - }' 0 R 0 A L F A - - -
FOROALFAUn medio para ta reflexi6n y la
polernlca alrededor de.1dlsafio
Pagma 1de 2
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 87/94
Andre Ricard
La capacidad de visualizarLo esenc.ial de la tarea de dlsefiar reside enla
capacldad de imaginar como se comportaran las
casas antes de que existan.
Un dia, paseando por la calle, vi una piedra en la acera. Siguiendo uno de esos
gestos refl.ejo que guardamos de nuestra adolescencia, mi primerimpulso fue darle
un puntaple, Sin embargo nolo hice. Y no es que 1 0 hubiera pensaco, pero pase
de largo sin tocarla.
Este, heche.banal hubiera podido Hfll?ardesaperctoldo.ccmo.tantas otras cosas que,
nos suceden a diario, sin embargo;~n esta ocasi6n me detuve a pensar en como
se habra tornado esa declslon. Desde luego mi yo conciente no habla sido. Siel no
1 0 habia decididog.ouien 10habra hecho? ,.Lc6mo se habra forjado esa decisi6n?,
i,que conjunto de circunstancias habfa concurrido para adoptarla? En algun lugar
de rni mente se habia montado un proceso que enjuici6 el gesto compulsive que
me proponfa acometer e hizo que 1 0 detuviera.
Albergamos en alguna parte un sistema espontaneo y muy sensate, que juzga 1 0
que vamos a acometer de modo "vegetativo". Se establece un juicio muy simple,
sin maticos. Como una suerte de sernatoro binario que nos dice "adelante" 0
"detente", En esta ocasi6n consider6esegesto inadecuado y 1 0 treno. La orden
era tajante., no obstante (,que datos debi6 tener en cuenta para adoptarla? Por
muy lnstantanea que fuera, la valoraci6n se habra basado en los pros y los contras
que ese impulso podla provocar. Unos datos que tuvo que extraer en un instante al
percibir todo el contexte de 10que allfestaba ocurriendo. Ello supuso una rapida
evalua.ci6n del calibre de la piedra: tamano ... densida.d ... peso,v. esa piedra era un
proyectil de caracterfsticas dlnarnlcas 6ptimas. Tarnbien estim6 la distancia entre
rni pie y Ia piedra la velocidad a la que me iba desplazando, algo que aumentarfa
la fuerza del.g:olpe un suelo liso serla una excelente zona de despegue .. , Ia
piedra no encontrarfa obstaoulo alguno que frenara su recorrido. Todo ello daba
una idea del alcance del proyectil y de las direcciones de tiro posibles ..La fugaz
visi6n del retle]o de unos cristales y degente acercandose dentro del polfgono de
tiro. Todo eso 1 0 visualize rnl mente en un instante, como en una secuencia filmadade 1 0 que podla ocurrir. .. y no legusto.Es esta visi6n premonitoria de 1 0 que puede
http://www.foroalfa.com/A .php/La _capacidad _de~visualizar173 19/03/2007
La capacidad de visualizer - Andre Ricard - - - }' 0 R 0 A L F A - - -
FOROALFAUn medio para la reflexion y lapolernica alrededor del dlsefio
Pagma 1de 2
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 88/94
Andre Ricard
La capacidad de visualizarLo esencial de la tarea de dlseriar reside enla
capacldad de imaginar como se comportaran las
casas antes de que exlstan,
Un dia, paseando por la calle, vi una piedra en la acera. Siguiendo uno de esos
gestos reflejo que guardamos de nuestra adolescencia, mi primerimpulso tue darle
un puntaple, Sin embargo nolo hice. Y no es que 1 0 hubiera pensado, pero pase
de largo sin tocarla.
Este, heche.banal hubiera podido 8:a~ardeaaperclbido.como.tantas otras casas que.
nos suceden a diarlo, sin embargo~"Wenesta ocasion me detuve a pensar en como
se habfa tornado esa decision ..Desde luego mi yo conciente no habra side. Siel no
10 habra decidido i,quien 1 0 habla hecho?, Le6mo se habfa forjado esa decision>,
i,que conjunto de circunstanclas habra concurrido para adoptarla? En algun lugar
de mi mente se habra montado un proceso que enjuicio el gesto compulsive que
me proponfa acometer e hizo que 1 0 detuviera.
Albergamos en alguna parte un sistema espontaneo y muy sensate, que juzga 10
que vamos a acometer de modo "vegetativo". Se estableee un juioio muy simple,
sin malices. Como una suerte de sernatoro binario que nos dice "adelante" a
"detente". En esta ocasion considero esegesto inadecuado y 1 0 freno. La orden
era tajante, no obstante i,que datos debio tener en cuenta para adoptarla? Por
muy lnstantanea que tuera, la valoracion se habra basado en los pros y los contras
que ese impulso podIa provocar. Unos datos que tuvo que extraer en un instante al
percibir todo el,contexto de 1 0 que alii estaba ocurriendo. Ella supuso una rapida
evaluaoion del calibre de la piedra: tamano ... densidad ... pesov.. esa piedra era un
proyectil de caracterfstlcas dlnarnicas 6ptimas ..Tarnbien estirno la distancia entre
rni pie y Ia piedra. la velocidad a la que me iba desplazando, algo que aumentarfa
la fuerza del golpe un suelo liso serla una excelente zona de despegue ... la
piedra no encontraria obstaoulo aJguno que frenara su recorrido. Todo ello daba
una idea del alcance del proyectll y de [as direcciones de tiro posibles ..La fugaz
vision del retle]o de unos cristales y de gente acercandose dentro del polfgono de
tiro. Todo eso 1 0 vlsualizo mi mente en un instante, como en una secuencia filmadade 1 0 que podia ocurrir. ...y no Ie gusto. Es esta vision premonitoria de 1 0 que puede
http jIwww.foroalfa.com/A .php/La _ capacidad _ de .;visual izar173 19103/2007
pie paso al tado ae ta preora, como SI naca, sin tan siquiera rozarra.
Pero estas visualizaciones premonitorias solo son posibles porque disponemos de
un nutrido banco de datos, fruto de experiencias anteriores. Este bagaje de
vivencias nos ha adiestrado a valorar 10que vemos eintuir 10puede lIegar a ocurrir
segun las circunstancias. Es esa multitud de pequenos incidentes que hemos
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 89/94
vivido 0presenciado que, por extrapolacion, vamos aplicando al hacer
valoraciones. No solo las aplicamos alas impulsivas como enla anecdota que he
contado, sino tambien a las valoraciones totalmente conscientes. Ast, cuando
ereamos efectuamos operaciones similares, si bien entenees, a lainversa.
Utilizamosesta misma capacidad de visualizar in mente casas que no existen,
viendo como pudieran comportarse si realmente existieran. Partimos entonees de
los .datos objetivos de quedisponemos. a.lavez que.sabemos exaotamente que
aeclones-querernos eonsequir ..Sobre esta base vamos construyendo en nuestra
irnaqinaeion el perfil de 1 0 que ha de ser 91diseno perfecto, aquel que conseguira
1 0 que estamos persiguiendo. Visualizamos, deeste modo premonitorio objetos
virtuales a los que vamos dotando de las tormas y los materiales que han de
permitir cumplir nuestro proposito ..Son ideas incorocreas que sometemos a todaslas pruebas que habrtan de superar si fueran una realidad tangible.
Podemos as! dtseriar en nuestra mente formas y mecarusmos de modo que
esa vlsualtzeclon imaginada nos perrnita pre-ver como se comportara cuando se
materialice en un objeto concreto ..En base a esa pre-vlslon imaginaria podemos
descartar oretener alternativas, sequn demuestren tener aptitud para curnpllr las
prestaciones que perseguimos. Es extraordinario ver como, de un modo
espontaneoe inconsciente 0,. por el oontrario, muy presente,. disponemos ennuestra mente de un plato en el que podemos radar esas "peliculas" que pre-
viS'iq.[l~1]1 0 que sertan "tanto impulsos como diserios que aun no se han producido.
Siendo esto 1 0 que nos perrnite, tanto evitar errores como posibilitar aciertos ..
Publicado eI12102/2007
Este articulo debate en:
GQue es el disefio?
Los artrcuios publicados no expresanla opinion de FOROALFA stnota de sus
autores ..Los editores no asumen responsabilidad aIguna por su contenido y/o
autorfa. Se permite la reproducci.6n total 0 parcial del material, siempre que se cite
claramenteel nombre de la tuente (FOROALFA),el nombre del autor, el titulo del
artfoulo y la URL (http://www.foroalfa.com). tanto en medios impresos como en
medios digita.les. EI texto no debera llevar el signo © (Copyright).
httpz/www.forcalfa.com/A. php/La_ capacidad _de_visualizar17 3 19103/2007
.as marcas como representantes de valores _Jordi Blasi - FOR 0 A L F A _
FOROALFAUn medio para la reflexlon y la
potemica alrededor del diserio
Pagina lde 2
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 90/94
Jordi Blasi
Las marcas como representantesde valoresEI hecho de que las marcas logren apoderarse de valores
que suponlamos universales, representa un verdadero riesgopara la cultura y la sociedad. .
Actualmente, lasrnarcas tienen mucho peso e lnfluencia en la sociedad. Aunque se trata de un
hecho de publico conocimiento, no suele existir una plena conciencia del verdadero poder que las
marcas pueden ejercer. Y cuando existe, se Ie suele atribuir a la capacidad de las empresas para
ofrecer respuestas satisfactorias a los compradores, y a su gran poder decornuntcacion.
Ami entender, hay un aspecto muy importante que representa ~l.~~yor logro de las m~rcas y
probablemente el mayor peligro para una sociedad que se rerv ndica critica y culta: su capacidad
de erigirse como representantes de valores humanos. Una vez alcanzada esa capacidad -en
muchos casos lograda tras anos de trabajo, gestion y cornunicacion coherentes-, una vez que la
sociedad reconoce a determinada marca como representante de determinados valores, Ie otorqa
poder y responsabilidad.
Todos asociamos a Chanel con lujo y a Audi con calidad. V,.a falta de otros referentes, asociamos
esos valores a las propias marcas, que se convierten en representantes del lujo y de la calidad.
Cuanto mas importante es la marca y mas compromiso haya logrado con un valor, mayor sera
su credibilidad y poder para que asociemos con ella esos valores, subjetivos, variables y cada vez
mas globales. AI lograr esas asociaciones, consiguen nuestra aprobacion. Y esta aprobacion no
solo significa consumir sus productos, sino tarnbien que aceptemos su discurso como modelo del
valor que representan.
Me explicare. Asociamos a Chanel con lujo, a Audi con calidad, a Nike con deportividad, a Vitra
con dlseno (sic) 0 Women 'secret con feminidad. Una vez aceptado esto, dificilmente estaremos en
condiciones de cuestionar las acciones de estas marcas con neutralidad, es decir, sin asociarlas
con lujo, calidad, deportividad, diserio 0feminidad. De esta forma, un nuevo producto de Chanel
representara al lujo mas alia de cualquier analisls riguroso que podamos hacer de sus cualidades,
solo y fundamentalmente, porque es de Chanel. La veteranla de estas marcas, su alto nivel de
implantacion, y un largo trabajo para posicionarse como slnontmos de esos valores, hoy les
permite adueriarselos. .
Asi pues, lIega un momento en el que, tras anos de insistencia, la marca logra posicionarse
tttp:llwww.foroalfa.comlA.phplLas_marcas_como_representantes_de_ valores/61 28/11/2006
~ Lasmarcas como representantes oe valores ~JOldi rllasi ~- ~F 01'. VA L 1" A - - - Pagina L. Cit:: L
consiguiendo que, si queremos ser modernos, alternativos, exquisitos 0 refinados, nos
convirtamos en consumidores de determinadas marcas que representan esos valores y que son la
forma mas eficaz de apoderarnos de los valores deseados. Si queremos ser buenos deportistas
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 91/94
compraremos productos Nike, si buscamos la exclusividad, optaremos por Bang & Olufsen y si
somos j6venes modernos y alternatives, gozaremos con los nuevos gadgets de Apple.
Llegada esta fase, L.Hasta que punto seremos capaces de entender determinados valores sin
contar con e[ peso de las marcas? L.Que nos puede parecer lujoso, deportivo, moderno 0
femenino, sin redimir a los valores distintivos a los que asociamos a las marcas?
Un exito pues, para aquellas marcas que han side capaces de posicionarse de forma clara y han
conseguido la fidelizaci6n del usuario, no s610en la adquisici6n de sus productos, sino enla
percepci6n de sus valores. No siempre pensaremos en hacer deporte, pero cuando lIegue el
momento, L.nos sera mas facil identificar deporte con Nike que con esfuerzo?
Y un fracaso colectivo, cuando consideremos moderno, alternativo, femenino 0 juvenil a
determinados productos porque asociemos esos valores a la marca y no a un anal isis
independiente del producto que nos ofrece.
EI poder de las marcas por controlar el funcionamiento de las sociedades ha empezado y va a
mas. Nuestra capacidad de resistencia es limitada y todo apunta a que los nuevos ideoloqos del
siglo XXI lIeven nombre de calzado deportivo, comida rapida y gadgets inforrnaticos.
Publicado el 30/10/2006
Los artrculos publicados n~expresan la opinion de FOROALFA sino la de sus autores. Los editores no asumen
responsabilidad alguna por su contenido y/o autoria. Se permite la.reproduccion total a parcial del material, siempreque se cite claramente el nombre de la fuente (FOROALFA), el nombre del autor, el tftulo del articulo y la URL( h t m . :llwww.foroalfa.cam) , tanto en medics impresas como en medias digitales. EI texta no debera lIevar el signa ©(Copyright).
M.;;._r!5:~tit'lgCursos de Marketing y ventas - con
Certificaci6n Universitaria
Anuncjos Google
R.e.galQ.!;;_PJ:Q01_Q~i_Q-""j!l.e~para Carnpaftas de Pub llcidad iCompare
Preclos[
Anunclarse en este sjtlo
http://www.foroalfa.com/A.phplLas_marcas_como_representantes_de_ valores/61 28/11/200E
,tS artes plasticas y el disefio -Andres Muglia - - -FOR 0 A L F A - - - Pagina 1de 3
Un medio para la reflexi6n y la
polernica alrededor del disefio
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 92/94
Andres Muglia
Las artes plasticas y el disefioEste articulo intenta poner en evidencia la profunda falsedao
que se esconde detras de la pretensi6n de separar al diserio
de las artes plasticas.
Es reiterativa la negaci6n a aceptar la relaci6n entre plastica y disetio en el discurso de muchos
disefi.adores. Esta relaci6n, obvia en el nacimiento de la disciplina, se reitera hoy con gran enfaais
en el diseno conternporaneo y posmoderno, opuesto al ideal de la modernidad, cuyos preceptos
aun hoy se manifiestan solapadamente en esa resistencia.
La obstinacion C0nque se intentaseparar al arte ·del.dlserio, es directamente. proporcional a la
magnitud de un error en el que recurrerrrnuchos disenadores, queintentan disocfi3r artificialmente
ambos conceptos. Para ello intentan esbozar las definiciones de arte y diseno, para compararlas y
senalar las diferencias. EI error sin embargo no surge, como podria pensarse, de una mala
definici6n del concepto de diseno sino, por el contrario, de una definicion incorrecta del concepto
de arte. Cuando algunos dlsenadores intentan establecer la diferencia entre el arte y el diseno,
mencionan las diferentes condiciones de partida de cada uno. El disefio, dicen, parte de un
encargo, de un cliente que pide la resolucion a un problema, el dlsenador sera poco mas que una
herramienta para solucionar este problema de comunicaci6n. EI arte, en cambio, esta para ellos
motivado por la necesidad de auto-expresion del artista. Algunos incluso IIegan a negar la
influencia del mercado sabre la obra de arte, como sl la obra artfstica fuera una entelequia
evanescente y sin vida formal. Esto es, por supuesto, falso.
La obra artistica esta sometida a un mercado y a un trafico particularmente impuesto. No escapa a
esta 16gica,a pesar del contenido espiritual que, en el mejor de los casos, y no siernpre, la
fundamenta. Por otro lado, es ridicule limitar la mirada de la obra artistica al concepto post-
rornantico, que propone la libre expresion del autor por sobre los encargos de un hipotetico cliente.
Ni la historia del arte comienza en el siglo XIX, ni el perfil del artista fue siempre et estereotipo que
se eriqio en esa epoca: rebelde y maldito, alejado de la realidad y del mercado. Durante miles de
ancs el artista vivio de los encargos de los mas diverses clientes, desde la Iglesia a la corona,
desde la aristocracia a Is burguesia. Limitar la definicion del arte a 10ocurrido en los ultirnos cien
anos es un gran error. Las obras que IIenan Iglesias y museos fueron encarges de mecenas
muchas veces mas intransigentes e incomprensivos que el peer de los clientes actuales; seria
interesante poder preguntarle a Miguel Angel los detalles de par que pinto la Capilla Sixtina.
rttp.z/www.foroalfa.corn/A. php/Las _artes _plasticas _y_el_diseno/29 28/1112006
~Las artes plasticas y el diseho - Andres ivlugha - - - r' LJ K () A L1-A - - -
En efecto, el artista tarnbien tiene que tratar con un cliente, yen la actualidad continua haciendoto.
Sigue prestando atenci6n al mercado, y sigue estando condicionado por el. Sin embargo, el
mundo del arte no hace una religion del "trato con el cliente", como ocurre en el dlseno. Todo
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 93/94
quien neve a cabo un trabajo sin relacion de dependencia 0aut6nomo, tendra que eventualmente
enfrentarse con un cliente. Pero esto Ie ocurre tanto a los pintores, los arquitectos, los ingenieros 0
los ferreteros; y ninguna de estas profesiones u oficios hacen de este problema un concepto
central de su disciplina.. EI dlseno, aunque parezca ins6lito, silo hace. Y esta centralidad de ladiscusi6n sobre conceptos que tienen su valia, pero que han de ser tornados por la 16gicade su
propio peso como secundarios, dejan de lade cuestiones esenciales para el diserto, como la
creatividad, que sl debe ria ser central.
Efectivamente, la rnecanica de trabajo del dlseriador tiene puntos de contacto con la del artista
plastico, las cuales son tacilmente reconocibles para quien haya frecuentado ambas disciplinas. Y
es que la elaboraci6n de una pieza grafica 0visual, con las diferencias especlficas que cada tipo
de pieza supone, posee una instancia de creaci6n similar ~ la de, par ejemplo, una pintura. Estaatirmacion, que algunos pueden Ilegar a considerar en extremo aventurada, es evidente cuando
analizamos el proceso del diseno (el proceso del oiseno en sl, no su produccion),
Tanto en el proceso artistico como en el del dtserio, existen una serie de decisiones que apelan a
la subjetividaddel individuo, sin que este, pese a las recomendaciones de objetividad de
numerosos profesionales en el caso del dlseno, pueda sustraerse a afrontar tales
responsabilidades. Estas decisiones enfrentan al diseriador con la posibilidad y la obligaci6n de
transitar un campo donde las certezas son lamentablemente inexistentes.
Tomemos como ejemplo el color. Un trabajo de diseno, puede sugerir por sus caracterlsticas, las
del cliente, 0 las del producto, una paleta de color de clave alta, media 0 baja, si se busca un
efecto formal, clasico 0, por el contrario, dinarnico y moderno. Esta sugerencia sera, en general,
bastante pobre, cuando se trata de un producto sin un sistema qrafico completo que 1 0 anteceda y
1 0 apoye. Por tanto a la hora de la elaboracion de la paleta de colores, para cornpletar este
faltante, el disefiador debera forzosamente tomar decisiones de indole y gusto personal. Lo mismo
ocurre con otros recursos que completan la estructura de un diseno y que tal vez puedan pensarse
secundarios, como filetes, fondos, etc., pero que tienen que ver con el gusto del disef'iador y, en el
peor de los casos, con la moda 0tendencia del momento.
Negar la importancia de este margen de decision personal es negar el sello que cada disefiador Ie
pone a 1 0 que hace, a pesar de que muchos renieguen de ello. Por mas que se intente mediante
los empujones de la racionalidad, cornprirnir y minimizar ese margen de subjetividad, este existira
siempre. Tal arnbicion de obJetividad es por tanto inconsistente.
EI diseno racionalista propone sustraerse a st mismo en el lance, hasta amordazar la subjetividad,
pensar solamente en el interprete. Si eso fuera posible, y existiese una "buena forma" para cada
clase de mensaje visual, una forma objetiva, contariamos con un repertorio limitado y reglado de
formas "perfectas" de comunicaci6n segura. Este repertorio de ideales plat6nicos -como la
pintura japonesa que es un sistema de signos reglados con una forma especifica de pintar un
barnbu, una forma de pintar una montana, etc.- seria como una biblioteca a la cual acudir al
momento del encargo de un trabajo, y un disefiador seria poco menos que un tipo con buena
memoria. Afortunadamente este absurdo, que es el resultado al cual se Ilega si se lIevan al
extremo las pretensiones racionalistas, es impracticable.
http://www.foroalfa.com/A. php/Las _artes_plastic as_ _ y _ el_diseno/29 28/11/200(
.as artes plasticas y el disefio - Andr6s Muglia - - - FOR 0 A L F A - - - Pagina j de 3
En la actualidad, los supuestos racionalistas han sido devaluados merced al embate de filosoffas 0
post-fi.losofias, la prevalencia de la legibilidad se ha desdibujado en pas de una relativtzacion de
los hallazgos -siempre dudosos- de las teorias perceptivas, Y la prollferacton de antojos y
5/11/2018 Teoria i Hist ria del Disseny 3 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/teoria-i-historia-del-disseny-3 94/94
caprichos de autor son en el diseiio parte del horizonte establecido. Por tanto, la diferencia
comunicacional entre la plastica y el diseiio se torna completamente difusa al contemplar los
resultados del diseiio conternporaneo.
Si bien las diferencias entre las dos disciplinas son bien marcadas cuando consideramos la
funcion de cada una -Ia supuesta obliqacion del diseiio de "intentar", por todos los medios a su
alcance, comunicar una idea de forma tal de evitar en 10posible la libre interpretacion, fenorneno
opuesto y deseable en la plastica- cuando contemplamos muchas de las aplicaciones del diseiio
actual, advertimos una abundancia de juegos formales muy diferentes a las ideas que, a priori,
podemos tener acerca de una cornunlcacion "clara", que nos remiten allibre vuelo de una
creatividad de raiz puramente artistica. Quien compara una de estas piezas de disefio con un
producto artistico, encuentra tras el parentesis historico de la modernidad, una riqueza formal quelas emparenta.
Hoy, el divorcio del arte y diserio es inadecuado y contraproducente. Por el contrario su contacto
deberia profundizarse. AI traer los significantes desde el campo del arte, el diseiio olvido tambien
apropiarse de sus significados, de las teorfas que los sustentaban. EI diseno extraiia en la
actualidad una teoria y muchos autores coinciden en este punto: la teoria del disefio es endeble.
Resignarse a perder la del arte, negando su influencia, es un precio demasiado alto que el diserio
debe pagar por una independencia injustificada. Sin embargo, tampoco bastara con que el diseriose apropie solamente de las teorias surgidas del arte. Debera interesar otros campos, la
sociglpgia, la pSicologia, la filosoffa y la lingClfstica, entre otros ~algunos ya fueron transitados, a
veces no con demasiada suerte 0buenas intenciones. Es perentorio que el diserio elabore su
propia teeria. Aceptar su herencia y su faceta artisticas, serla un buen comienzo.
Publicado el 27/03/2006
Debate en: EI diseno i. . es arte?
Los artlculos publicados no expresan la opini6n de FOROALFA sino la de sus autores Los editores no asumenresponsabilidad alguna por su contenido y/o autorla. Se permite la reproducci6n total a parcial del material, siempreque se cite claramente el nombre de la fuente (FOROALFA). el nombre del autor, el titulo del articulo y la URL(http://www.foroalfa.com). tanto en medias impresos como en medias digitales. EI texto no debera lIevar el signo ©(Copyrig ht).
g.seM_~_rAfi£Q..:..J);:ngr.,tm
Oisefio y desarrollo de sistemas deIdentiflcacion visual para empresas
\nunclos Google
.Q.~QJ"_Y_Br.9_g~tCurso online experto web, 3S horas Diplomaac redltatlvo. iInf6rmate!
Auunelarse en este sjtjo