T.C.SAĞLIK BAKANLIĞI
TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKİYEKALP VE DAMAR HASTALIKLARINIÖNLEME VE KONTROL PROGRAMI
Birincil, İkincil ve Üçüncül Korumaya Yönelik Stratejik Plan ve Eylem Planı
(2010-2014)
ANKARA - 2010
© Bu yayının tüm hakları
Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne aittir.
Kaynak gösterilmeksizin alıntı yapılamaz.
Alıntı yapıldığında kaynak gösterimi “T.C. Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara, yayın no ve tarihi” şeklinde olmalıdır.
5846 sayılı yasa gereği Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün onayı olmaksızın tamamen veya kısmen çoğaltılamaz.
ISBN : 978-975-590-341-5
Sağlık Bakanlığı Yayın No : 812
Ayrıntılı bilgi için:
T.C. Sağlık Bakanlığı, Mithatpaşa Caddesi No: 3, Sıhhiye 06430, Ankara, Türkiye
Tel: 0 312 585 10 00 (50 Hat);
e-posta : [email protected] , [email protected]
web : saglik.gov.tr
Anıl Matbaası. Özveren Sok.13/A Kızılay/ANKARA Tel:(312)2293741/42 Faks:( 312) 2293742Web:www.anilmatbaasi.com
III
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
TÜRKİYE KALP VE DAMAR HASTALIKLARINI ÖNLEME VE KONTROL PROGRAMI
EDİTÖRLER
Prof. Dr. Nihat TOSUN Sağlık Bakanlığı, Müsteşar Dr. Yasin ERKOÇ Sağlık Bakanlığı, Müsteşar YardımcısıDoç. Dr. Turan BUZGAN Sağlık Bakanlığı, Müsteşar YardımcısıUzm. Dr. Bekir KESKİNKILIÇ S.B. TSHGM, Genel Müdür YardımcısıDoç. Dr. Dursun ARAS Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araş.Sağ.İşl.Uzm. Dr. Nazan YARDIM S.B. TSHGM, Daire BaşkanıUzm. Dr. Sibel GÖGEN Ankara Sağlık Müdürlüğü Aile HekimliğiUz. Tıb. Tek. Gülay SARIOĞLU S.B. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Dr. Dyt. Meltem SOYLU S.B. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
TEKNİK ÇALIŞMA GRUBU
Uzm. Dr. Bekir KESKİNKILIÇ S.B. TSHGM, Genel Müdür Yardımcısı Uzm. Dr. Nazan YARDIM S.B. TSHGM, Daire BaşkanıUzm. Dr. Sibel GÖGEN Ankara Sağlık Müdürlüğü Aile HekimliğiDyt. Ceyhan VARDAR S.B. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Uz. Tıb. Tek. Gülay SARIOĞLU S.B. Temel Sağlık Hizmetleri Genel MüdürlüğüDr. Dyt. Meltem SOYLU S.B. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYIN KOMİSYONU
Uzm. Dr. Bekir KESKİNKILIÇ S.B. TSHGM, Genel Müdür Yardımcısı Dr. Kağan KARAKAYA S.B. TSHGM, Daire Başkanı Şefik KUTLU S.B. TSHGM, Daire BaşkanıHakime ZAL S.B. TSHGM, Şube Müdürü
IV
BİRİNCİL, İKİNCİL VE ÜÇÜNCÜL KORUMAYA YÖNELİK STRATEJİK
PLAN VE EYLEM PLANI (2010-2014)
KATKI SAĞLAYAN KAMU KURUM VE KURULUŞLAR
Sağlık Bakanlığı
Milli Eğitim Bakanlığı
Maliye Bakanlığı
Sosyal Güvenlik Kurumu
Türkiye İstatistik Kurumu
Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü
Diyanet İşleri Başkanlığı
Türk Standartları Enstitüsü
Radyo Televizyon Üst Kurulu
Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu
Yüksek Öğrenim Kurumu
Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu
Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı
Dünya Sağlık Örgütü Türkiye İrtibat Bürosu
KATKI SAĞLAYAN ÜNİVERSİTELER
Ankara Üniversitesi
Dokuz Eylül Üniversitesi
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi
Gülhane Askeri Tıp Akademisi
Hacettepe Üniversitesi
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
V
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
KATKI SAĞLAYAN SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI(Alfabetik sıralama yapılmıştır.)
Acil Tıp Uzmanları Derneği
Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanları Derneği
Araştırmacı İlaç Firmaları Derneği
Ateroskleroz Derneği
Halk Sağlığı Uzmanları Derneği
İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası
Metabolik Sendrom Derneği
Özel Hastaneler ve Sağlık Kuruluşları Derneği
Resüsitasyon Derneği
Tıbbi Cihaz Üretici ve Tedarikçi Dernekleri Federasyonu
Tıbbi Malzeme ve Cihaz Üreticileri Derneği
Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği
Türkiye Diyabet Vakfı
Türkiye Diyetisyenler Derneği
Türk Eczacılar Birliği
Türk Farmakoloji Derneği
Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Uzman Hekimleri Derneği
Türkiye Fizyoterapistler Derneği
Türk Hemşireler Derneği
Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği
Türk İç Hastalıkları Uzmanlık Derneği
Türkiye İlaç Sanayi Derneği
Türk Kalp Damar Cerrahisi Derneği
Türk Kardiyoloji Derneği
Türk Milli Pediatri Derneği
Türk Nöroloji Derneği
Türk Nöroşirürji Derneği
Türk Pediatrik Kardiyoloji Derneği
Türkiye Romatizma Araştırma ve Savaş Derneği
Türkiye Sağlık Endüstrisi İşverenler Sendikası
Türk Tabipleri Birliği
Türk Yoğun Bakım Hemşireleri Derneği
VI
Doç. Dr.Serap Aykut AKA
Doç. Dr. Rüçhan AKAR
Prof. Dr. Vakur AKAYA
Ş.İsmail AKKAŞ
Dr. Muzaffer AKKAYA
Prof. Dr.Atilla ARAL
Doç. Dr. Dursun ARAS
Prof.Dr. Nurcan ARAT
Prof. Dr. Hülya ARIKAN
Prof. Dr. Yeşim Kurtaiş AYTÜR
Gülden BAYRAKTAR
Uzm. Dr. Nihal Akar BAYRAM
Dr. Gürcan BEBİTOĞLU
Ecz. Emrah BİLGENER
Prof.Dr. Bülent BOYACI
Doç. Dr. Turan BUZGAN
Prof. Dr. Ünase BÜYÜKKOÇAK
Prof. Dr.Ufuk CAN
Doç. Dr. Başar CANDER
Dr.Biriz ÇAKIR
Doç. Dr.Sevilay Şenol ÇELİK
Sağ. Eğt.Erdal ÇENESİZ
Prof. Dr. Atiye ÇENGEL
Dr. Zekiye ÇİPİL
Dr. Seraceddin ÇOM
Hem.Nazmiye Şeker ÇORBACIOĞLU
Mustafa DAŞÇI
Prof. Dr. Nesrin DEMİRSOY
Uzm. Ecz.Zeynep Füsun DENLİ
Emeti DOĞAN
İlknur DOLU
Uzm. Mine EGE
Yrd. Doç. Dr. Gökhan EMİNSOY
Yrd. Doç. Dr. Nüket Paksoy ERBAYDAR
Yrd.Doç.Dr.Yasemin Akbal ERGÜN
Cemal ERİKEL
Prof. Dr. Çetin EROL
Dr.Süreyya ERŞAHİN
Dr. Deniz ERTAN
Uzm. Dr. Sibel GÖGEN
Dr. Yıldız Turhan GÖRGÜN
Dr. Betigül GÜLİTER
Tıb.Tek.Ayşe GÜNDOĞAN
Uzm. Denetçi Salih GÜNEY
Ali GÜNGÜT
Prof. Dr. Nesrin HASIRCI
Uzm. Dyt. Şeniz ILGAZ
Prof. Dr. Erdoğan İLKAY
Dr. Hüseyin İLTER
Uzm. Dr. A. Refik İMAMECİOĞLU
Sertan İPEK
Dr. Erkan İRİZ
Doç.Dr. Sibel KALAÇA
Prof. Dr. Nilgün KARAAĞAOĞLU
Prof. Dr. Selmin KARADEMİR
Uzm. Dr. Demet KARADENİZLİ
Prof. Dr.Ayşe KARADUMAN
Doç. Dr. Heves KARAGÖZ
Prof. Dr.Oğuz KAYAALP
Dr. Bora KAYSER
Doç. Dr. Dilek KESKİN
Uzm. Dr. Bekir KESKİNKILIÇ
Doç.Dr.Harun KILIÇ
Prof. Dr. Ömer KOZAN
Yrd. Dr. Eda KÖKSAL
Doç.Dr.Nezire KÖSE
Doç. Dr. Serdar KULA
Uzm. Dr. M.Mahir KUNT
Op. Dr.Ayşegül KUNT
Prof. Dr. Ali KUTSAL
Aziz KÜÇÜK
Prof. Dr. Mustafa Koray LENK
KATKI SAĞLAYAN KİŞİLER(Soyadına göre alfabetik sıralama yapılmıştır)
VII
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Prof. Dr. Mehmet MELLİ
Dr.Selçuk METİNER
Prof. Dr. Deniz OĞUZ
Prof. Dr. Rana OLGUNTÜRK
Gülçin ONBAŞIOĞLU
Doç. Dr. Burhan ÖCAL
Prof. Dr.Mehmet Zülküf ÖNAL
Doç.Tbp.Alb.Bilgehan Savaş ÖZ
Dr.Osman ÖZCAN
Prof. Dr. Osman ÖZDEMİR
Doç. Dr.Zeynep Canlı ÖZER
Doç. Dr. Şerefnur ÖZTÜRK
Uzm. Dr. Filiz ÖZYİĞİT
Dr.Sertaç POLAT
Halil POLAT
Dr. Fatih SALMAN
Uzm. Tıb.Tek. Gülay SARIOĞLU
Prof. Dr. Sema SAVCI
Doç Dr. İhsan SOLAROĞLU
Doç. Dr. Serap Tomruk SÜTBEYAZ
Prof. Dr.Erol ŞENER
Uzm. Meltem TAN
Adnan TAŞDEMİR
Yrd. Doç. Dr. Selda TEKİNER
Kadir TEMİR
Hüseyin TOKGÖZ
Prof. Dr. Nihat TOSUN
Ar. Gör. Zahide TUNA
Dilara TUNCA
Rıfat TURGUT
Doç. Dr.Tufan TÜKEK
Op. Dr.Mahmut Mustafa ULAŞ
Uzm. Dr. Koray ULUDAĞ
Doç.Dr Mehmet UZUNLULU
Prof. Dr. Belgin ÜNAL
Uzm. Dr. S.Ersin ÜNLÜ
Dyt. Ceyhan VARDAR
Murat YAKUT
Uzm. Dr. Nazan YARDIM
Prof. Dr. Ersin YARIŞ
Doç.Dr.Sibel Aksu YILDIRIM
Doç. Dr. H. Hakan YILMAZ
Doç. Dr. Ayşegül YILMAZ
Dr. Alev YÜCEL
Doç. Dr. Yusuf YÜRÜMEZ
Hüseyin ZIRH
Dr.Hüseyin ZORA
Banu ZORLUTUNA
Doç.Dr.Yaman ZORLUTUNA
IX
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
ÖNSÖZ
20. yüzyıl, tüm dünya için bulaşıcı hastalıklara karşı geliştirilen yoğun bir sağlık savaşına sahne olmuştur. Yaşadığımız yüzyılda ise beklenen yaşam süresinin uzaması sonucu tüm dünyada ve ülkemizde kronik hastalıkların en önemli mortalite ve morbidite sebebi olması nedeniyle, sağlık alanında yeni yaklaşımlar geliştirilmesi gündeme gelmiştir. Kronik hastalıklara sebep olan risk faktörleri ile mücadele ancak ulusal politikalar ve uzun vadeli stratejiler yoluyla başarıya ulaşabilir. Sağlıklı beslenme, fiziksel hareketliliğin özendirilmesi, tütün kullanımının azaltılması gibi uygulamalar tüm sektörlerin katılımını gerektirmektedir.
Ülkemizde ana-çocuk sağlığı, aşılama faaliyetleri, bulaşıcı hastalıklarla mücadele gibi konularda çok önemli mesafeler kaydedilmiş, dünyayla paralel olarak kronik hastalıkların önemi artmıştır. Sağlık Bakanlığı Stratejik Eylem Planı’nda sağlıklı bir hayatın sürdürülmesi, daha iyi bir hayat için sağlığın geliştirilmesi ve bulaşıcı olmayan kronik hastalıkların önlenmesi faaliyetlerine yer verilmiştir. Bu kapsamda Bakanlığımız Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Kronik Durumlar Daire Başkanlığı kurulmuştur.
Kronik hastalıklar içerisinde, kalp ve damar hastalıkları tüm ölüm nedenleri arasında ilk sırada yer almakta, özellikle iskemik kalp hastalıkları ve serebrovasküler hastalıklar ilk iki ölüm nedenini oluşturmaktadır. Kalp ve damar hastalıklarıyla daha etkili mücadele edebilmek için Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından üç temel risk faktörüne (tütün, obezite ve fiziksel hareketsizlik) yönelik olarak hazırlanan ve entegre toplum tabanlı bir program olan “Türkiye Kalp ve Damar Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı; Risk Faktörlerine Yönelik Stratejik Plan ve Eylem Planı” 25 Aralık 2007 Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesi imza töreninde açıklanmış ve uygulamaya konulmuştur. Bu eylem planının devamı niteliğinde olan kalp ve damar hastalıklarının önlenmesi, tedavisi ve rehabilitasyonu ile bu alanda kontrolün sağlanmasını amaçlayan kalp ve damar hastalıklarına yönelik yüksek risk stratejilerini içeren “Kalp ve Damar Hastalıklarında İkincil ve Üçüncül Korumaya Yönelik Stratejik Plan ve Eylem Planı” hazırlanarak, her iki çalışma “Türkiye Kalp ve Damar Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı 2010-2014” olarak bir arada sunulmaktadır.
Herkese eşit, adil, kaliteli, çağdaş ve sürdürülebilir sağlık hizmeti ilkesi ile yürütülecek sağlık politikaları ve stratejilerine katkı sağlayacak bu değerli çalışmada emeği geçen herkese teşekkür eder, insanımızın daha sağlıklı ve daha kaliteli bir hayata kavuşması yolundaki başarılı çalışmalarının devamını dilerim.
Prof. Dr. Recep AKDAĞ Sağlık Bakanı
XI
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
TEŞEKKÜR
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı’nın hazırlanmasında her türlü desteği sağlayan, başta Sayın Bakanımız Prof. Dr. Recep Akdağ olmak üzere, Türkiye Büyük Millet Meclisi Sağlık Komisyonu Başkanı Prof. Dr. Cevdet Erdöl, Türkiye Büyük Millet Meclisi 23. Dönem Adana Milletvekili ve Sağlık Bakanlığı önceki Müsteşarı Prof. Dr. Necdet Ünüvar, Sağlık Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Nihat Tosun, Müsteşar Yardımcısı Uzm. Dr. Turan Buzgan, Müsteşar Yardımcısı Dr. Yasin Erkoç, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürü Dr. Seraceddin Çom’a,
Ulusal Kalp Sağlığı Politikası dökümanının hazırlanarak Bakanlığımız görüşüne sunulması ve Türkiye Kalp ve Damar Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı’nın hazırlanma sürecindeki tüm çalışmalardaki katkı ve desteklerinden dolayı Türk Kardiyoloji Derneği önceki Başkanlarından Prof. Dr. Çetin Erol’a, Prof. Dr. Oktay Ergene’ye, Yönetim Kurulu Üyelerine ve Türk Kardiyoloji Derneği’ne,
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programının şekillenmesinde değerli katkılarından dolayı Sağlık Bakanlığının ilgili genel müdürlük ve daire başkanlıklarına, tüm kurum ve kuruluşlarımıza, üniversitelerimize ve katkıları ile programımızı zenginleştiren sivil toplum kuruluşları temsilcilerine, değerli katkılarından dolayı Doç. Dr. H. Hakan Yılmaz ve Dr. Volkan Erkan’a, programın hazırlanması, yayınlanması ve uygulanması aşamalarında yoğun olarak çalışan Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Kronik Durumlar Daire Başkanlığı çalışanlarına içtenlikle teşekkürlerimizi sunarız.
Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
XIII
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ....................................................................................................................................... IX
TEŞEKKÜR ................................................................................................................................XI
TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................................ XV
ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................................XVII
KISALTMALAR .................................................................................................................. XVIII
1.GİRİŞ ......................................................................................................................................... 1
2. STRATEJİK PLAN VE EYLEM PLANIN AMACI KAPSAMI VE HEDEFİ ...................... 4
2.1 Amaç ............................................................................................................................. 4
2.2 Kapsam ......................................................................................................................... 4
2.3 Hedefler ........................................................................................................................ 4
3.DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE KALP VE DAMAR HASTALIKLARI PROFİLİ VE MEVCUT DURUM ................................................................................................................... 4
3.1 Dünyada Kalp ve Damar Hastalıkları Profili ................................................................ 4
3.2 Türkiye’de Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Kalp ve Damar Hastalıkları Profili ...... 8
3.3 Kalp ve Damar Hastalıklarında Risk Faktörleri ve Korunma .................................... 13
3.4 Kalp ve Damar Hastalıklarında Örgütlenme, İnsan Gücü Planlama ve Eğitim ......... 30
3.5 Kalp Hastalıklarında Acil Tedavi Hizmetleri ve Kardiyopulmoner Resusitasyon .... 49
3.6 Kardiyovasküler Hastalıklarda Cihaz Yönetimi ......................................................... 49
3.7 Kardiyovasküler Hastalıklarda İlaç Yönetimi ............................................................ 50
3.8 Çocuklarda Kalp ve Damar Hastalıkları ..................................................................... 51
3.9 Kardiyovasküler Cerrahi ............................................................................................. 54
3.10 Serebravasküler Hastalıklar ve İnme ........................................................................ 56
3.11 Kalp ve Damar Hastalıklarında Rehabilitasyon, Palyatif Tedavi ve Evde Bakım Hizmetleri ................................................................................................................. 59
3.12 Kalp ve Damar Hastalıklarında Geleceğe Yönelik Uygulamalar ............................. 60
3.13 Kalp ve Damar Hastalıklarında Kurumlar ve Sektörler Arası İşbirliği .................... 66
4.UYGULAMA .......................................................................................................................... 67
5.İZLEME VE DEĞERLENDİRME .......................................................................................... 67
6. KAYNAKLAR ....................................................................................................................... 68
XIV
7.STRATEJİK PLAN VE EYLEM PLANLARI .......................................................................... 71
7.1 Risk Faktörlerine (Birincil Koruma) Yönelik Güncellenmiş Hedefler ve Stratejiler ... 72
7.2 Risk Faktörlerine (Birincil Koruma) Yönelik Güncellenmiş Eylem Planı ................... 83
7.3 İkincil ve Üçüncül Kotumaya Yönelik Hedefler ve Stratejiler ................................... 124
7.4 İkincil Ve Üçüncül Korumaya Yönelik Stratejik Plan ve Eylem Planı ...................... 129
8. EKLER .................................................................................................................................... 212
8.1 Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesi ................................................................................. 212
8.2 Lüksemburg Deklarasyonu ......................................................................................... 218
XV
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1: Küresel ölüm nedenleri........................................................................................................ 6
Tablo 2 : Türkiye’de kalp ve damar hastalıklarının insidans ve prevelans hızları ............................. 9
Tablo 3: Türkiye’de bir hekim tarafından angina pektoris ya da göğüs ağrısı tanısı konma durumunu yerleşim yeri, cinsiyet ve yaş gruplarına göre dağılımı (18 yaş ve üstü cevaplayıcılarda) ........................................................................................................ 10
Tablo 4: Seçilmiş risk faktörlerinin önlenmesi ile cinsiyete göre Türkiye genelinde önlenebilecek ölüm ve DALY sayıları............................................................................... 14Tablo 5: Sigara kullanma durumuna atfedilebilir hastalık yükü ve ölüm sayılarının hastalıklara göre dağılımı ...................................................................................................................... 17
Tablo 6: Yüksek beden kitle indeksine atfedilebilir hastalık yükünün ve ölüm sayılarının nedenlere göre dağılımı ..................................................................................................... 19
Tablo 7: Fiziksel hareketsizliğe atfedilebilir hastalık yükü ve ölüm sayılarının nedenlere
göre dağılımı ...................................................................................................................... 20
Tablo 8: Türkiye’de hipertansiyon sıklığı........................................................................................ 21
Tablo 9: Türkiye’de hipertansiyona atfedilebilir hastalık yükü ve ölüm sayılarının nedenlere göre dağılımı ...................................................................................................................... 22
Tablo 10: Türkiye’de hipertansiyona atfedilebilir hastalık yükü ve ölüm sayılarının cinsiyete göre dağılımı ...................................................................................................................... 22
Tablo 11: Son iki hafta içinde hekim tarafından reçete edilmiş hipertansiyon ilacı kullananların yerleşim yeri ve cinsiyete göre dağılımı ...................................................... 24
Tablo 12: Yüksek kan kolestrolüne atfedilebilir hastalık yükü ve ölüm sayılarının nedenlere göre dağılımı ...................................................................................................................... 25
Tablo 13: Türkiye’de ulusal düzeyde diabetes mellitus hastalık yükü (DALY) dağılımı ................. 27
Tablo 14: Türkiye’de yerleşim yeri ve cinsiyete göre metabolik sendrom prevelansları .................. 28
Tablo 15: Sağlık Bakanlığı’na bağlı bazı sağlık kuruluşlarının sayısı .............................................. 34
Tablo 16: Türkiye’de hastanelerin dağılımı ....................................................................................... 36
Tablo 17: Türkiye’deki hastane yataklarının servislere göre dağılımı .............................................. 37
Tablo 18: Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerde görev yapan uzman hekimlerin dallara ve hastanelere göre dağılımı .............................................................................................. 42Tablo 19: Türkiye’de Sağlık Bakanlığı, üniversite ve özel sağlık kuruluşlarında aktif çalışan sağlık personeli dağılımı.................................................................................................... 43
XVI
Tablo 20: Sağlık insangücü yetiştiren eğitim kurumları eğitim düzeyleri ......................................... 44
Tablo 21: Sağlık alanında yüksek öğrenim düzeyinde öğrenim gören hekim dışı personel sayısının yıllara göre değişimi ........................................................................................... 45
Tablo 22: 2002–2010 yılları arasında yoğun bakım hemşireliği kurslarına katılanların sayısı ........ 46
Tablo 23: 2003–2010 yılları arasında acil bakım hemşireliği kurslarına katılanların sayısı ............. 47
Tablo 24: 2007–2010 yılları arasında enfeksiyon kontrol hemşireliği kurslarına katılanların sayısı 47
Tablo 25: Türkiye’de 0-14 yaş grubunda ölüme neden olan ilk yirmi hastalığın cinsiyete göre dağılımı ............................................................................................................................. 52
Tablo 26: Türkiye’de 0-4 yaş grubunda cinsiyet ve nedene göre ölüm nedenlerinin dağılımı ........ 53
Tablo 27: Türkiye’de pediatri alanında aktif çalışan uzman hekim sayısı ........................................ 54
Tablo 28: Türkiye’ de kardiyovasküler cerrahi merkezleri ve koordinatör hastane ve kardiyovasküler cerrahi uzman sayıları ............................................................................ 55
Tablo 29: Son 12 ay ıçinde bir hekim tarafından inme/felç tanısı konulanların yerleşim yeri, cinsiyet ve yaş gruplarına göre dağılımı ............................................................................ 57
Tablo 30: Son 12 ay ıçinde bir hekim tarafından inme/felç tanısı konulanların nedenlerinin yerleşim yerine göre dağılımı ............................................................................................ 57
Tablo 31: Son 12 ay ıçinde bir hekim tarafından inme/felç tanısı konulanların nedenlerinin cinsiyete göre dağılımı ...................................................................................................... 58
Tablo 32: Hasta populasyonunda cinsiyete göre inme olasılığı dağılımı (%) ................................... 58
Tablo 33: Sağlık Bakanlığı’na bağlı fizik tedavi ve rehabilitasyon hastaneleri ve yatak sayıları ..... 59
Tablo 34: Türkiye’de 2007 yılındaki teletıp uygulaması kapsamındaki gönderici ve alıcı hastaneler .............................................................................................................. 65
XVII
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
XVIII
KISALTMALAR
AB Avrupa Birliği AÇSAP Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması ASM Aile Sağlığı Merkezi BKİ Beden Kitle İndeksi BOH Bulaşıcı Olmayan (Kronik) HastalıklarÇKYS Çekirdek Kaynak Yönetim SistemiCDC Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrol Merkezi DPT Devlet Planlama TeşkilatıDSÖ Dünya Sağlık ÖrgütüDALY Sakatlığa Bağlı Kayıp Yaşam Yılı (Disability Adjusted Life Year) GATA Gülhane Askeri Tıp AkademisiHTS Hasta Takip SistemiKİK Kamu İhale KurumuMYK Mesleki Yeterlik KurumuOECD Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma TeşkilatıRTÜK Radyo ve Televizyon Üst KuruluSGK Sosyal Güvenlik KurumuSHÇEK Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu STK Sivil Toplum KuruluşuSSUK Sigara ve Sağlık Ulusal KomitesiTTB Türk Tabipleri BirliğiTUİK Türkiye İstatistik KurumuTSK Türk Silahlı KuvvetleriTSM Toplum Sağlığı MerkeziTSHGM Temel Sağlık Hizmetleri Genel MüdürlüğüTAPDK Türkiye Odalar ve Borsalar BirliğiTÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma KurumuTRT Türkiye Radyo Televizyon KurumuUNICEF Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu-United Nations Children’s FundYLL Kaybedilen Yaşam Yılı (Years of Life Lost)YLD Sakatlıkla Kaybedilen Yaşam Yılı (Years Lost with Disability)YÖK Yüksek Öğretim Kurulu
1
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
1. GİRİŞ
Yirminci yüzyılda dünyada eğitim ve gelir düzeyindeki yükselme, beslenme alışkanlıklarının değişmesi, bulaşıcı hastalıkların kontrolü gibi etkenler beklenen yaşam süresinin artmasına neden olmuştur. Yaşam süresinin uzaması istenen bir şey olmakla birlikte, paralelinde bulaşıcı olmayan kronik hastalıkların görülme sıklığında artış meydana gelmiştir. Yaşlı nüfusun çocuk nüfusa oranla artış içinde olması, toplumdaki sağlık sorunlarının çocukluk çağı hastalıklarından yaşlı nüfusta görülen bulaşıcı olmayan kronik hastalıklara doğru kaymasına yol açmıştır.
Yapılan çalışmalar, ülkelerin gelişmişlik düzeylerine ve sosyal sınıfların yapısına bakılmaksızın kronik hastalıkların günden güne arttığı konusunda alarm vermektedir. Bulaşıcı olmayan hastalıklar (kalp-damar hastalıkları, diyabet, kanserler, kronik solunum yolu hastalıkları başta olmak üzere) küresel ölümlerin %60’ını oluşturmaktadır. Bu da dünyadaki 58,7 milyon ölümün 35 milyonuna denk gelmekte ve bunların büyük kısmı (28,1 milyon) orta ve düşük gelirli ülkelerde meydana gelmektedir. Yalnızca gelişmekte olan ülkelerde her yıl bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı olarak gerçekleşen 60 yaş altında görülen sekiz milyon erken ölüm “önlenebilir” ölümlerdir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı ölümlerin 2006-2015 yılları arasında %17 oranında artacağını bildirmekte ve bu artışın Afrika Bölgesi’nde %24, Orta Doğu Bölgesi’nde ise %23 ile en fazla olacağını tahmin etmektedir. Bulaşıcı olmayan hastalıklar düşük ve orta gelir düzeyli ülkelerde daha ağır bir yük oluşturmakta ve sağlık hizmeti, bakım ve tedavi masrafları kişileri hızla fakirlik sınırının altına düşürebilmektedir. Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülke ekonomilerinde bulaşıcı olmayan hastalıklar büyük finansal ve ekonomik risk oluşturmakta, sağlık hizmeti sunum sistemlerinin sürdürülebilirliğini tehdit etmekte ve oluşturdukları üretim kaybı meydana getirdikleri doğrudan sağlık maliyetinden dört kat daha yüksektir.
Günümüzde önlenebilir bulaşıcı olmayan hastalıklardan erken ölümlerin engellenmesi için tütün ve sigara kullanımının, sağlıksız beslenmenin, fiziksel hareketsizliğin ve alkol kullanımının önlenmesine yönelik kanıtlanmış çözümler mevcuttur. Ayrıca halkın sağlık ihtiyaçlarına daha etkili cevap verebilmek için sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi yaklaşımı da bu yönde önemli rol oynamaktadır. Bu amaçla; DSÖ Küresel Bulaşıcı Olmayan Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Stratejisi 2008-2013 Eylem Planını hazırlamış ve altı ana hedef belirlemiştir.
Bu hedefler:
Küresel ve ulusal düzeyde bulaşıcı olmayan hastalıklarla I. mücadelede önceliğin arttırılması,
Ulusal düzeyde politika ve planların oluşturulması,II.
Temel ortak risk faktörlerine yönelik müdahalelerin geliştirilmesi,III.
Bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesi ve kontrolünde IV. araştırmaların teşviki,
Bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesi ve kontrolünde V. işbirliğinin teşviki,
Tüm düzeylerde izleme ve değerlendirmedir.VI.
2
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Kalp ve damar hastalıkları, küresel ölçekte başta gelen ölüm sebebi olup, uzun bir süre daha bir numaralı ölüm sebebi olmaya devam edeceği tahmin edilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre 2005 yılında 17,5 milyon insanın kalp ve damar hastalıkları sebebiyle öldüğü ve bu rakamın küresel ölümlerin %30’unu teşkil ettiği tahmin edilmektedir. Bu ölümlerin 7,6 milyonu kalp krizlerine, 5,7 milyonu ise inmelere bağlıdır. Ölümlerin %80’i düşük ve orta gelirli ülkelerde meydana gelmiştir. Eğer uygun önlemler alınmazsa 2015 yılına kadar her yıl yaklaşık 20 milyon insan daha kalp ve damar hastalıklarından, özellikle de kalp krizleri ve inmelerden hayatını kaybedecektir.
Kalp ve damar hastalıklarından ölümler gelişmiş batılı ülkelerde azalma eğilimi gösterirken gelişmekte olan ülkelerde artmaktadır. Ancak toplumların yaşlanması ve beklenen yaşam süresinde görülen uzama ile gelişmiş ülkelerde kalp ve damar hastalığı sayısı artmakta ve bunlara bağlı yük ise azalmamaktadır.
Bulaşıcı olmayan hastalıkların oluşturduğu hastalık yükünde önemli bir payı olan kalp ve damar hastalıkları açısından olumlu olan husus büyük ölçüde “önlenebilir” olmalarıdır. Dünya Sağlık Örgütü kan basıncı, obezite, kolesterol ve sigara içiminin kontrolü ile kalp ve damar hastalığı görülme sıklığının yarıya indirilebileceğini bildirmektedir.
Ülkemizin nüfus yapısı halen genç nüfus ağırlıklı olup, gelişmekte olan ülkelerdekine benzemektedir. Ülkemizde son yıllarda ana-çocuk sağlığı, aşılama ve bulaşıcı hastalıklar alanında önemli başarılar meydana gelmiştir. Artık ölüm sebepleri bakımından gelişmiş toplumlardakine benzer biçimde ülkemizde de kronik hastalıklar öne çıkmaktadır. Bu gidiş kontrol altına alınmadığı takdirde, 10 yıl sonra nüfusumuzda yaşlıların oranı arttığında bulaşıcı olmayan hastalıklar ve buna bağlı ölüm ve iş görmezlik oranları hayli yüksek seyredecektir.
Bulaşıcı olmayan hastalıkların sağlık sistemine olumsuz etkileri de sürekli bir şekilde artmakta ve sosyo-ekonomik gelişmeyi tehdit etmektedir. Bu hastalıklar ülkemizin sağlık kaynaklarının önemli bir kısmını tüketmektedir.
Avrupa Birliği ve DSÖ, Avrupa Bölgesi’ndeki kalp damar hastalıkları yükünü önemli ölçüde azaltmak ve hastalık yüklerinde ülke içinde ve ülkeler arasında bulunan hakkaniyetsizlik ve eşitliksizlikleri azaltmak amacıyla “Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesi” ni imzaya açmıştır. Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesi’nin ulusal imza töreni Ankara’da 25 Aralık 2007 tarihinde yapılmış ve sözleşme T.C. Sağlık Bakanı ve dokuz uzmanlık derneği başkanlarınca imzalanmıştır.
Bu çerçevede yapılması gereken; hasta olanlar için tedavi imkânları sağlamanın yanısıra, “önlenebilir” nitelikteki kalp ve damar hastalıklarından korunma stratejilerini geliştirmek, birey ve toplum için planlar yapmaktır. Ayrıca; kapsamlı bir kalp ve damar hastalıklarını önleme ve kontrol programının ikincil ve üçüncül korumaya yönelik insangücü planlaması, teknoloji, tıbbi cihaz yönetimi, ilaç yönetimi, rehabilitasyon, palyatif tedavi ve evde bakım hizmetleri, acil tedavi hizmetleri, cerrahi, sürveyans ve araştırmalar, finansman ve sektörlerarası işbirliği ve geleceğe yönelik uygulamalar da dahil, yüksek risk stratejisi yaklaşımları içermesi gerekmektedir.
3
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Bu kapsamda, Dünya Sağlık Örgütü’nün kalp ve damar hastalıkları yükünün azaltılması tavsiyeleri arasında değindiği bazı noktalar şunlardır:
Kalp ve damar hastalıklarını tedavi etmek üzere etkili ve ucuz ilaçlar mevcuttur.•
Bir kalp krizi veya inme sonrasında tekrar etme veya ölüm riski, bazı ilaçların • kullanılması yoluyla önemli ölçüde azaltılabilmektedir .
Kalp ve damar hastalıklarını tedavi etmek için kalp pilleri, prostetik kapaklar vb. gibi • etkili tıbbi cihazlar ve çözümler geliştirilmiş durumdadır.
Kalp ve damar hastalıklarını tedavi etmek için, koroner arter bypass, balon anjiyoplas• ti, kapak onarımı ve replasmanı, kalp transplantasyonu ve suni kalp operasyonları uygulanmaktadır.
Kalp ve damar hastalıkları ile birlikte diğer kronik hastalıkları önleme ve kontrol • altına alma amaçlı ulusal programlar yoluyla bu alandaki yatırımlar artırılmalıdır.
Kronik hastalık risk faktörleriyle mücadele ve kronik hastalıklar konusunda ülke düzeyindeki durumun araştırılması, bu hastalıklar ve risk faktörlerine dair halkın bilinç ve farkındalık düzeyinin yükseltilmesi, bu hastalıklara yol açan risk faktörleriyle etkin mücadele ve halk sağlığına yönelik tehditleri azaltma ve sağlığın geliştirilmesi ve teşviki amaçları ile 18.01.2008 tarihli ve 708 sayılı Makam Olur’u emriyle T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde “Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Kronik Durumlar Daire Başkanlığı” kurulmuş ve faaliyetlerine başlamış bulunmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Plan ve Eylem Planı’nda da kronik hastalıkların önlenmesine geniş yer verilmiş olup, bu planda yer alan “Bulaşıcı olmayan hastalıkların gelişimine neden olan risk faktörlerini azaltarak bu hastalıkların görülme sıklığını ve bu hastalıklardan kaynaklanan ölümleri 2014 yılına kadar %25 azaltma” hedefini ve bu hedefe paralel olarak da; 65 yaş altında kardiyovasküler hastalıklara bağlı mortalite oranını %25 azaltmayı; 65 yaş altında serebrovasküler hastalıklara bağlı mortalite oranını da %25 azaltmayı; hedef olarak belirlenmiştir.
Bu kapsamda, Türkiye Kalp ve Damar Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı 2010- 2014 hazırlanırken; Türk Kardiyoloji Derneği Ulusal Kalp Sağlığı Politikası, DSÖ 2008-2013 Küresel Bulaşıcı Olmayan Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Stratejileri Eylem Planı (WHO 2008-2013 Action Plan for the Global Strategy for the Prevention and Control of Noncommunicable Diseases), T.C. Sağlık Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Plan ve Eylem Planı, Ulusal Tütün Kontrol Programı Eylem Planı, Obezite ile Mücadele Ulusal Eylem Planı 2010-2014; Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı İlerleme Raporu 2008, Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesi (European Heart Health Charter), DSÖ Avrupa Bölgesi, Avrupa İnme Stratejilerine Yönelik Helsinborg Deklarasyonu 2006 (Helsinborg Declaration 2006 on European Stroke Strategies, WHO Europe), DSÖ Herkes İçin Sağlık 21 Hedefleri, Kardiyovasküler Risk Platformu Ortak Bildirisi, DSÖ’nün Kronik Hastalıkların Önlenmesine ilişkin politika dökumanları, Avrupa Birliği Müktesebatı ve Beyaz Kitap, Sağlık İçin
4
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Hep Birlikte: Avrupa Birliği Stratejik Yaklaşımı (White Paper, Together For Health: A Strategic Approach for the EU), T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu 2006 göz önünde bulundurulmuş ve ilgili dökümanlarla uyumlu olmasına özen gösterilmiştir.
2. STRATEJİK PLAN VE EYLEM PLANIN AMACI KAPSAMI VE HEDEFİ
2.1 Amaç
Bu planın amacı daha sağlıklı bir Türkiye için, kalp ve damar hastalıklarının önlenmesi, tedavisi ve rehabilitasyonu ile bu alanda kontrolün sağlanmasıdır.
2.2 Kapsam
Plan, kalp ve damar hastalıklarının önlenmesi ve kontrolüne yönelik olarak risk faktörleri ve korunma, örgütlenme, insangücü planlaması ve eğitim, acil tedavi hizmetleri, cihaz yönetimi, ilaç yönetimi, rehabilitasyon, palyatif tedavi ve evde bakım hizmetleri, kardiyovasküler cerrahi, çocukluk çağı kalp ve damar hastalıkları, sürveyans ve araştırmalar, finansman ve sektörlerarası işbirliği ile geleceğe yönelik uygulama yaklaşımlarını içermektedir.
2.3 Hedefler
Planın hedefi, kalp ve damar hastalıkları konusunda toplumu bilgilendirmek, toplumsal farkındalığı arttırmak, risk faktörleri konusunda olumlu ve kalıcı davranış değişiklikleri oluşturmaktır. İkincil ve üçüncül korumaya yönelik (insangücü planlaması, eğitim, cihaz yönetimi, ilaç yönetimi, rehabilitasyon, palyatif tedavi ve evde bakım hizmetleri, acil tedavi hizmetleri, kardiyovasküler cerrahi, çocukluk çağı kalp ve damar hastalıkları, sürveyans ve araştırmalar, finansman, sektörlerarası işbirliği ve geleceğe yönelik uygulamalar dahil olmak üzere) yüksek risk stratejilerinin uygulanarak, ülkemizde kalp ve damar hastalıklarına bağlı mortalite ve morbiditenin azaltılması, halkımızın kalp ve damar sağlığı açısından kalitesi yüksek bir hayat sürdürmelerini sağlamaktır.
3. DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE KALP VE DAMAR HASTALIKLARI PROFİLİ VE MEVCUT DURUM
3.1. Dünyada Kalp ve Damar Hastalıkları Profili
Düşük ve orta gelirli ülkelerde kronik hastalıkların etkisi yıldan yıla giderek artmaktadır. Kronik hastalıkların insan sağlığına etkilerinin öngörülmesi, anlaşılması ve acilen müdahale edilmesi hayati önem taşır. Kronik hastalıkların önlenmesi ve kontrolünde yeni bir yaklaşıma ihtiyaç duyulmaktadır. Sağlık çalışanlarından başlayarak toplumun tüm katmanlarına en doğru ve güncel bilgi ile haberlerin iletilmesi, sağlık okur-yazarlığının yükseltilmesi ve sağlıklı yaşamanın teşvik edilmesi (health promotion) faaliyetleri ön planda olmalıdır.
5
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Kronik Hastalıklarla ilgili olarak şu hususlar ortaya konmuştur:
Hemen bütün ülkelerde en önemli ölüm sebeplerindendirler.•
En yoksul ülkeler en çok etkilenirler.•
Risk faktörlerinden etkilenme çok yaygındır.•
Oluşturdukları tehdit giderek büyümektedir.•
Mevcut küresel tepki ve toplumların konuyu algılayışı yetersizdir.•
Kalp ve damar hastalıkları; koroner kalp hastalıkları, serebrovasküler hastalıklar, hipertansiyon, periferal arter hastalığı, romatizmal kalp hastalıkları, konjenital kalp hastalıkları, kalp yetmezliği ve kardiyomiyopatileri kapsar. Kalp ve damar hastalıklarının başlıca sebepleri; tütün kullanımı, fiziksel hareketsizlik ve obeziteye yol açabilen sağlıksız beslenme tarzıdır.
Kalp ve damar hastalıkları küresel ölçekte bir numaralı ölüm sebebidir. 2005 yılında tahminen 17,5 milyon insan kalp ve damar hastalıkları sebebiyle ölmüştür ve bu küresel ölümlerin %30’unu oluşturmaktadır (Şekil 1). Bu ölümlerin 7,6 milyonu kalp krizlerine, 5,7 milyonu ise inmelere bağlıdır. Ölümlerin %80’i düşük ve orta gelirli ülkelerde meydana gelmiştir. Eğer uygun önlemler alınmazsa 2015 yılına kadar tahminen her yıl 20 milyon insan daha kalp ve damar hastalıklarından özellikle de kalp krizleri ve inmelerden hayatını kaybedecektir.
Şekil 1: Küresel ölüm nedenleri dağılımı
Kaynak:Dünya Sağlık Örgütü, 2006 yılı raporu
6
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre iskemik kalp hastalıkları ve inme tüm dünyada başta gelen ilk iki ölüm nedenidir (Tablo 1).
Tablo 1: Küresel ölüm nedenleri
DünyaÖlüm sayıları (milyon kişi)
%
Koroner Kalp Hastalıkları 7,60 12,2
İnme ve diğer kardiyovasküler hastalıklar 5,71 9,7
Alt solunum yolu enfeksiyonları 4,18 7,1
KOAH 3,02 5,1
Ishalle seyreden hastalıklar 2,16 3,7
HIV/AIDS 2,04 3,5
Tüberküloz 1,46 2,5
Trakea, bronş ve akciğer kanserleri 1,32 2,3
Trafik Kazaları 1,27 2,2
Prematurite ve düşük doğum ağırlığı 1,18 2,0
Kaynak: Dünya Sağlık Örgütü, 2008
Dünya nüfusunun yaklaşık %80’i düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamaktadır. Genel ola-rak kalp ve damar hastalıklarının mortalite oranı %23 olup, bulaşıcı hastalıklara bağlı mortalitenin yaklaşık yarısı kadardır. Bölgeler ve ülkeler arasında belirgin farklar olmakla birlikte, bazı ülkeler halen bulaşıcı hastalıklardan bulaşıcı olmayan hastalıklara epidemiyolojik geçişin ilk evresindeyken, diğerleri epidemiyolojik geçişin ikinci ve üçüncü evresindedirler. Bunun muhtemel nedenleri; farklı bölgelerdeki ekonomik, sosyal geçişlerin farklı safhalarda olması, yaşam şekli ve alışkanlıklara bağlı risk faktörlerinde değişiklikler olması ile ırksal ve etnik farklılıkların kalp ve damar hastalıklarına yatkınlığı değiştirmesidir.
Kalp ve damar hastalıkları bölgelere göre değişkenlik göstermektedir. Dünya nüfusunun 1/5’inin yaşadığı Çin’de 1950’den bu yana ortalama yaşam beklentisi iki katına çıkarken, kalp ve da-mar hastalıklara bağlı ölümler %12’den %36’ya çıkarak üç kat artmıştır. Çin’de inme ön planda olup, hemorajik inmeler daha sık görülmektedir. İnme oranları özellikle kadınlarda daha yüksektir. Dünya nüfusunun 1/6’sına sahip Hindistan’da kalp ve damar hastalıkları ölümlerin %24’ünden sorumludur ve koroner arter hastalıkları kalp ve damar hastalıkları içinde ilk sırada yer almaktadır. Hintlilerde ileri derecede insulin duyarsızlığı olması ve yağlı yiyecekleri çok tüketmelerinin bunda önemli payı olduğu düşünülmektedir. Bulaşıcı hastalık oranları yüksek olan Hindistan epidemiyolojik geçişin ikinci evresinde olup Çin ve Hindistan’da romatizmal kalp hastalıkları da önemli bir morbidite ve mortalite nedeni olmaya devam etmektedir.
Afrika’nın bazı bölgeleri, halen ölümlerin %40’ından fazlasının enfeksiyöz ve paraziter has-talıklara bağlı olması nedeniyle, epidemiyolojik geçişin birinci evresindedir. Bu bölgelerde kalp ve
7
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
damar hastalıkları ölümlerin yaklaşık %10’undan sorumlu olmakla birlikte, en sık ölüm nedeni in-medir. Hipertansiyon önemli bir halk sağlığı sorunu haline gelmeye başlamıştır. Romatizmal kalp hastalıkları, kardiyomyopatiler, viral ve parazitik hastalıklar da önemli mortalite nedenleridir. Dün-yadaki HIV pozitif bireylerin %75’inin yaşadığı Afrika’da AIDS’e sekonder kalp ve damar tutulumu (kalp yetersizliği, perikardiyal effüzyon, infektif endokardit, miyokardiyal Kaposi sarkomu, miyo-kardiyal B hücreli immunoblastik lenfoma ve aritmiler) sık olarak gözlenmektedir.
Latin Amerika, kalp ve damar hastalıkları mortalitesinin yaklaşık %31 oranında olması ve koroner arter hastalığının inmeden fazla olması ile epidemiyolojik geçişin üçüncü evresinde görünmektedir.
Orta Doğu bölgesinde, ekonomik gelirin ve sanayileşmenin artması, batı tipi beslenmenin benimsenmesi sonucunda kalp ve damar hastalıkları mortalitenin en önemli nedeni olmuştur. Kalp ve damar hastalıkları tüm ölümlerin %25-45’inden sorumludur. En sık görülen kalp ve damar hastalığı olan koroner arter hastalığının oranı inmeye göre belirgin olarak fazla (3:1 oranında) olmakla birlikte, oranları azalmasına rağmen, romatizmal kalp hastalıkları da halen önemli morbidite ve mortalite nedenidir.
Ekonomik dönüşüm, kentleşme, endüstrileşme ve küreselleşme, kalp hastalıklarını arttıran yaşam tarzı değişikliklerini de beraberinde getirmektedir. Bu risk faktörleri arasında tütün kullanımı, fiziksel hareketsizlik ve sağlıksız beslenme tarzı yer almaktadır.
3.1.1 Kalp ve Damar Hastalıklarının Sosyal ve Ekonomik Sonuçları
Kalp ve damar hastalıklarının klinik tedavisi uzun süreli ve yüksek maliyetlidir. Kalp ve damar hastalıkları, bireyleri genellikle orta yaş döneminde etkilemekte, onlara bağlı olan ailelerinin geleceğini altüst etmekte, böylece ülkelerin gelişimine, en verimli yıllarında bulunan insan kaynaklarından yoksun bırakarak zarar vermektedir. Gelişmiş ülkelerde, daha alt sosyoekonomik grupların risk faktörleri prevalansı, hastalık insidansı ve mortalitesi daha yüksektir. Gelişmekte olan ülkelerde de kalp ve damar hastalıkları epidemisi olgunlaştıkça yük, daha düşük sosyoekonomik gruplara doğru kaymaktadır.
3.1.2 Dünya Sağlık Örgütü’nün Kalp ve Damar Hastalıklarına Yaklaşımı
DSÖ’nün kalp ve damar hastalıkları konusundaki çalışmaları, Kronik Hastalıklar ve Sağlığın Teşvik Edilmesi Departmanı’nın görev tanımı içerisinde ele alınmaktadır.
Bu departmanın stratejik amaçları: Küresel kronik hastalıklar epidemisi hakkında farkındalığı arttırmak,• Özellikle yoksul ve dezavantajlı topluluklar başta olmak üzere, toplum için sağlıklı •
çevreler oluşturmak,Sağlıksız diyet ve fiziksel hareketsizlik gibi kronik hastalıklar için •
ortak risk faktörlerindeki eğilimleri yavaşlatmak ve tersine çevirmek,Önde gelen kronik hastalıklara bağlı• erken ölümleri ve önlenebilir
engelliliği önlemektir.
8
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
3.2 Türkiye’de Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Kalp ve Damar Hastalıkları Profili
3.2.1 Türkiye’de Bulaşıcı Olmayan Hastalıkların Profili
Kronik hastalıklar ülkemiz açısından da büyük önem taşımaktadır. Türkiye’de kronik hastalıklar ve ölüm nedenlerine ilişkin en geniş çalışma Sağlık Bakanlığınca yapılan Ulusal Hastalık Yükü-Maliyet Etkililik çalışmasıdır. Bu çalışmaya göre Türkiye’de 2000 yılı için hesaplanan toplam 430.459 ölümün 305.467’si (%71) kronik hastalıklar nedeniyledir.
Türkiye’de Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan Hastalıkların yüzde dağılımı, Avrupa Birliği, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında;
Türkiye’de birinci grup hastalıklar (Bulaşıcı Hastalıklar, Maternal ve Perinatal Nedenler ve Beslenme Yetersizliğine Bağlı Hastalıklar) AB ve gelişmiş ülkelerden yüksektir. Ancak kronik hastalıkların yer aldığı ikinci grup (Bulaşıcı olmayan hastalıklar, Kalp Damar Sistemi Hastalıkları, Solunum Sistemi Hastalıkları, Sindirim Sistemi Hastalıkları, Endokrin, Nutrisyonel Hastalıklar, Duyu Organ Bozuklukları, Genitoüriner Sistem Hastalıkları, Malign Neoplazmalar, Kas, İskelet Sistemi ve Nörolojik Bozukluklar, Nöropsikiatrik Bozukluklar ve Ağız ve Diş Sağlığı bozuklukları) açısından bakıldığında tablo gelişmekte olan ülkelere benzemektedir ki, bu durum yaşlı nüfusun artması ile kronik hastalıkların yükselmekte olduğunu ifade etmektedir (Şekil 2).
Şekil 2: Türkiye’de ölüme neden olan hastalıkların yüzde dağılımının Avrupa Birliği, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere göre karşılaştırılması
Grup I: Bulaşıcı hastalıklar, maternal ve perinatal nedenler ve beslenme yetersizliğine bağlı ortaya çıkan hastalıklar.Grup II: Bulaşıcı olmayan hastalıklar, Kalp Damar Sistemi Hastalıkları, Solunum Sistemi Hastalıkları, Sindirim Sistemi Hastalıkları, Endokrin, Nutrisyonel Hastalıklar, Duyu Organ Bozuklukları, Genitoüriner Sistem Hastalıkları, Malign Neoplazmalar, Kas, İskelet Sistemi ve Nörolojik Bozukluklar, Nöropsikiyatrik Bozukluklar ve Ağız ve Diş Sağlığı bozuklukları.Grup III: İstemli/İstemsiz Kaza ve Yaralanmalar.
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
9
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Son yıllarda başta aşılama olmak üzere, bulaşıcı hastalıklarla mücadelede elde edilen başarı ile bulaşıcı hastalıklarla ilgili ölümlerin tüm ölümler içindeki payı azalma eğilimindedir. Dolayısıyla ülkemizde de bulaşıcı olmayan ve kronik durumlara bağlı ölümler başlıca ölüm sebebi durumundadır
3.2.2. Türkiye’de Kalp ve Damar Hastalıklarının Profili
Türkiye ulusal düzeyde ölüm nedenleri arasında ilk sırayı 205.457 ölümle kardiyovasküler hastalıklar (tüm ölüm nedenlerinin %47,73’ü) almaktadır. Kardiyovasküler hastalıklar grubunda iskemik kalp hastalıkları, serebrovasküler hastalıklar, romatizmal kalp hastalıkları, inflamatuar ve hipertansif kalp hastalıkları yer almaktadır. Kardiyovasküler hastalıklara bağlı olarak 102.386 erkek (tüm ölüm nedenlerinin %43,89’u), 103.071 kadın (tüm ölüm nedenlerinin %52,27’si) kaybedilmiştir.
Türkiye ulusal düzeyde toplam hastalık yükünün (10.802.494 DALY) birincil nedenini %19.32 ile (2.086.527 DALY) kardiyovasküler hastalıklar oluşturmaktadır. Türkiye ulusal düzeyde kardiyovasküler hastalıkların hastalık yükü (DALY) dağılımında; Toplam hastalık yükünün erkeklerde %20,5’ini, kadınlarda ise %18’ini kardiyovasküler hastalıklar oluşturmaktadır.
Türkiye’de kalp ve damar hastalıkları önde gelen mortalite ve morbidite nedenidir. Tablo 2’de kalp ve damar hastalıklarına ilişkin insidans ve prevelans hızları sunulmaktadır.
Tablo 2 : Türkiye’de kalp ve damar hastalıklarının insidans ve prevelans hızları
Kaynak: UYH-ME Çalışması, Türkiye, 2004
3.2.3 İskemik Kalp Hastalıkları
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de iskemik kalp hastalıkları ve İnme ilk iki ölüm nedenidir. İskemik kalp hastalıkları %21,7 ve serebrovasküler hastalıklar %15,0 oranları ile ilk iki ölüm nedenini oluşturmaktadır Türkiye’de ulusal düzeyde %21,7 ve tüm yaş gruplarında kadınlarda % 22,9 ve erkeklerde % 20,7 ile birinci ölüm nedeni iskemik kalp hastalığıdır. İskemik kalp hastalıkları kentsel,
10
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
kırsal ve bölgesel dağılımda toplamda ve her iki cinsiyette birincil ölüm nedenidir. Bölgesel olarak yaş gruplarının toplam ve cinsiyet dağılımında da ilk sırada bulunmakta, sadece doğu bölgesinde 15-59 yaş grup kadınlarda ikinci sırada yer almaktadır.
İskemik kalp hastalıkları %8,0 ve serebrovasküler hastalıklar %5,9 ulusal düzeyde en yüksek DALY’e neden olan perinatal nedenlerden sonra sırasıyla ikinci ve üçüncü hastalık yükü nedenidir. Ana çocuk sağlığı konusunda elde edilen olumlu ilerlemeler dikkate alındığında (5 yaş altı ölüm hızı binde 23,9 TNSA 2008) iskemik kalp hastalıkları ve serebrovasküler hastalık yükünün perinatal nedenlerin önüne geçeceği tahmin edilmektedir.
Türkiye 2003 hane halkı araştırmasında; 18 yaş ve üstü cevaplayıcıların %6,57’sinin bir hekim tarafından angina pektoris ya da göğüs ağrısı tanısı aldığı bulunmuştur (Tablo 3).
Tablo 3: Türkiye’de bir hekim tarafından angina pektoris ya da göğüs ağrısı tanısı konma durumunu yerleşim yeri, cinsiyet ve yaş gruplarına göre dağılımı (18 yaş ve üstü cevaplayıcılarda)
Yerle im Yeri
Hekim Taraf ndan Angina Pektoris ya da Gö üs A r s Tan s Evet Tan Konuldu
Hay r Tan Konulmad
Bilmiyor Toplam
Say % Say % Say % Say %Kent 420 6,43 6102 93,36 14 0,21 6536 100K r 315 6,78 4325 93,07 7 0,15 4647 100Toplam 735 6,57 10427 93,24 21 0,19 11183 100Cinsiyet Erkek 340 7,09 4443 92,70 10 0,21 4793 100Kad n 395 6,18 5984 93,65 11 0,17 6390 100Toplam 735 6,57 10427 93,24 21 0,19 11183 100Ya Gruplar 18-24 14 0,91 1520 99,09 0 0 1534 10025-34 47 1,70 2708 98,04 7 0,25 2762 10035-44 94 3,62 2497 96,26 3 0,12 2594 10045-54 140 8,01 1603 91,70 5 0,29 1748 10055-64 174 14,48 1028 85,52 0 0 1202 10065+ 266 19,81 1071 79,75 6 0,45 1343 100Toplam 735 6,57 10427 93,24 21 0,19 11183 100n=11204 Bilinmeyen=21
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Hane Halkı Araştırması, Türkiye, 2004
3.2.4 Projeksiyonlar
Ulusal Hastalık Yükü-Maliyet Etkilik Çalışması kapsamında 2000, 2010, 2020 ve 2030 yılları için belirlenen toplam ölüm sayıları ve kalp-damar hastalıkları ile diabetes mellitusa bağlı erkek ve kadınlar da beklenen ölüm sayıları aşağıda sunulmaktadır.
11
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Şekil 3: Türkiye’de yaş gruplarına göre erkeklerde ölüm sayılarının 2010, 2020 ve 2030 yılı beklenen ölüm sayıları ile karşılaştırılması
0.000
100.000
200.000
300.000
400.000
500.000
600.000
Ölü
mle
r
2000
2010
2020
2030
2000 30.218 5.039 15.134 17.157 34.843 46.353 84.539 233.283
2010 19.706 4.118 14.349 20.559 49.990 53.904 116.828 279.453
2020 12.216 3.130 13.111 22.610 65.711 86.031 150.751 353.560
2030 8.348 2.323 11.754 22.096 80.840 123.067 234.585 483.012
0-4 5� 14 15-29 30-44 45-59 60-69 70+ Toplam
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
2000 yılında erkeklerde Türkiye genelinde saptanan toplam ölüm sayısı 233.283’tür. Yaş, cinsiyet ve nedene özel ölüm sayılarının projeksiyonunda kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hâsıla, zaman, teknolojik ilerlemeler, okullaşma oranı gibi insan kaynağı faktörleri dikkate alınarak regresyon modelleri uygulanmıştır. Bu uygulamalar sonrası erkeklerde beklenen ölüm sayısı 2010 yılında 279.453, 2020 yılında 353.560 ve 2030 yılında ise 483.012’dir. Buna göre 2030 yılına kadar erkeklerde ölüm sayılarında 2000 yılına göre 2,07 kat artış beklenmektedir.
Yıllar içerisindeki ölüm sayılarının yaş gruplarına göre değerlendirilmesinde ise; 0-4 yaş grubunda 2000 yılında toplam 30.218 ölüm saptandığı görülmektedir. Projeksiyonlar sonucu 2010 yılında bu yaş grubunda beklenen ölüm sayısının 19.706’ya, 2020 yılında 12.216’ya, 2030 yılında ise 8.348’e düşeceği belirlenmiştir. Aynı azalma eğilimi 5-14 ve 15-29 yaş gruplarında da gözlenirken yaşın ilerlemesiyle ortaya çıkan kronik hastalıklardaki artışa paralel olarak 30-44 yaş grubundan sonra ölüm sayılarında artış gözlenmektedir. 30–44 yaş grubunda 2000 yılında 17.157 olarak saptanan ölüm sayısı, 2010 yılında 20.559, 2020 yılında 22.610, 2030 yılında ise 22.096 olarak hesaplanmıştır. 45-59 yaş grubunda 2000 yılında saptanan ölüm sayısı 34.843’dür. Bu sayının 2010 yılında 49.990’ a, 2020 yılında 65.711’e ve 2030 yılında ise 80.840’a ulaşacağı hesaplanmaktadır. Yıllar içerisinde 60–69 yaş grubundaki ölüm sayılarındaki 2000 yılında 46.353 iken, 2010 yılında 53.904’e, 2020 yılında 86.031’e ve 2030 yılında 123.067’ye ulaşcağı tahmin edilmektedir. 70 ve üzeri yaş grubunda 2000 yılında saptanan ölüm sayısı 84.539 iken bu sayının 2010 yılında 116.828’e, 2020 yılında 150.751’e ve 2030 yılında ise 234.585’e ulaşacağı tahmin edilmektedir (Şekil 3).
12
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Şekil 4: Türkiye’de yaş gruplarına göre kadınlarda ölüm sayılarının 2010, 2020 ve 2030 yılı beklenen ölüm sayıları ile karşılaştırılması
0
50
100
150
200
250
300
350
Ölümle r
Yaş
Gru
plar
ı
2000201020202030
2000 27.147 3.368 6.892 10.972 21.642 32.111 95.044 197.177
2010 17.323 2.727 5.688 11.908 25.162 31.337 126.708 220.854
2020 10.536 2.101 4.779 11.986 27.448 38.982 155.968 251.800
2030 7.084 1.619 4.119 11.017 26.914 43.982 216.064 310.799
0-4 5� 14 15-29 30-44 45-59 60-69 70+ Toplam
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
Şekil 4’te görüldüğü gibi 2000 yılında kadınlarda Türkiye genelinde saptanan toplam ölüm sayısı 197.177’dir. Projeksiyonlar sonrası beklenen ölüm sayısı 2010 yılında 220.854, 2020 yılında 251.800, 2030 yılında ise 310.799 öngörülmektedir. 2030 yılına kadar kadınlarda ölüm sayılarında 2000 yılındaki ölüm sayısına göre 1,58 kat artış beklenmektedir. Yıllar içerisindeki ölüm sayılarının yaş gruplarına göre değerlendirilmesinde ise; 0-4 yaş grubunda 2000 yılında toplam 27.147 ölüm saptandığı görülmektedir. 2010 yılında beklenen ölüm sayısının 17.323’e, 2020 yılında 10.536’ya, 2030 yılında ise 7.084’e düşeceği hesaplanmıştır. Ölüm sayılarındaki azalma eğilimi, aynen erkeklerde olduğu gibi, 5-14 ve 15-29 yaş gruplarında da gözlenirken 30-44 yaş grubundan sonra ölüm sayılarında artış beklenmektedir.
Şekil 5: Türkiye genelinde 2000 yılında erkeklerde kalp ve damar hastalıklarına bağlı ölüm sayılarının 2010, 2020 ve 2030 yılında beklenen ölüm sayıları ile karşılaştırılması
E rke kle rde K ardiov as küle r Has talık lar
0
50000
100000
150000
200000
250000
Ölümle r
Yaş
Gru
plar
ı
2000
2010
2020
2030
2000 579 956 2145 6781 19697 24171 48057 102386
2010 879 836 1912 7886 29235 29619 64333 134700
2020 734 598 1499 8418 39931 47070 77414 175663
2030 626 410 1136 8058 49152 66473 109713 235567
0-4 5� 14 15-29 30-44 45-59 60-69 70+ Toplam
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
13
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Erkeklerde 2000 yılında kalp-damar hastalıklarına bağlı nedenlerle gerçekleşen ölüm sayısı toplam 102.386’dır. Bu sayının 2010 yılında 134.700’e, 2020 yılında 175.663’e, 2030 yılında ise 235.567’ye ulaşacağı beklenmektedir. 30 yıllık sürede erkeklerde kalp-damar hastalıklarına bağlı nedenlerle oluşacak ölüm sayılarının 2,3 kat artış göstereceği hesaplanmaktadır (Şekil 5).
Şekil 6: Türkiye genelinde 2000 yılında kadınlarda kalp ve damar hastalıklarına bağlı ölüm sayılarınn 2010, 2020 ve 2030 yılında beklenen ölüm sayıları ile karşılaştırılması
K adınlarda K ardiyov as küler Has talıklar
02000040000
6000080000
100000120000140000
160000180000200000
Ölümle r
Yaş
Gru
plar
ı
2000201020202030
2000 406 426 987 4049 11569 18934 66701 103071
2010 518 327 628 4220 12820 17888 87010 123411
2020 393 210 425 3987 13031 20963 105289 144297
2030 314 128 277 3345 11396 21832 143237 180530
0-4 5� 14 15-29 30-44 45-59 60-69 70+ Toplam
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
2000 yılında Türkiye’de kadınlarda kalp-damar hastalıklarına bağlı olarak gerçekleşen ölüm sayısının 103.071 olduğu görülmekte, bu sayının 2010 yılında 123.411, 2020 yılında 144.297 ve 2030 yılında 180.530’a çıkacağı hesaplanmaktadır. 30 yıllık sürede kadınlarda kalp-damar hastalıklarına bağlı ölümlerin 1,8 kat artış göstereceği tahmin edilmektedir (Şekil 6).
3.3 Kalp ve Damar Hastalıklarında Risk Faktörleri ve Korunma
Kalp ve damar hastalıklarının gelişiminde temel risk faktörlerinden olan; tütün kullanımı, obezite ve fiziksel hareketsizliğin önlenmesi toplum tabanlı stratejileri içeren yaklaşımlardır. Tansiyon yüksekliği, sigara kullanımı, kolesterol yüksekliği, obezite gibi olumsuz faktörlerin önlenmesi, fiziksel hareketliliğin bir alışkanlık haline getirilmesi ile iskemik kalp hastalığına bağlı olan: 860.083 DALY yükünün 772,814’ ünün önlenebileceği ve 300.000’ den fazla ölümün engellenebileceği hesaplanmaktadır.
14
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 4: Seçilmiş risk faktörlerinin önlenmesi ile cinsiyete göre Türkiye genelinde önlenebilecek ölüm ve DALY sayıları
Önlenen Ölümler
Risk faktörleri Erkek Kadın Erkek+Kadın
Obezite (>30, Vücut Kitle İndeksi) 26.006 31.136 57.143
Sigara içme 52.905 1.794 54.699
Fiziksel aktivitenin yetersiz olma durumu 22.515 22.605 45.120
Düşük düzeyde meyve ve sebze tüketimi 21.668 17.066 38.734
Önlenen DALY’ler
Risk faktörleri Erkek Kadın Erkek+Kadın
Obezite (>30, Vücut Kitle İndeksi) 379.980 407.203 787.183
Sigara içme 870.603 61.306 787.183
Fiziksel aktivitenin yetersiz olma durumu 254.555 210.072 464.627
Düşük düzeyde meyve ve sebze tüketimi 250.660 166.216 416.876
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
Tablo 4’de değerlendirildiğinde, obezitenin önlenmesi ile 57.143, sigara içmenin önlenmesi ile 54.699 ölümün önlenebileceği görülmektedir. Fiziksel hareketliliğin artırılması ile 45.120, meyve ve sebze tüketiminin artırılması ile ise 38.734 ölümün önlenebileceği tahmin edilmektedir. Obezitenin önlenmesi ile 787.183, sigara içmenin önlenmesi ile 787.183 DALY kazanılacağı hesaplanmaktadır. Fiziksel hareketliliğin artırılması ile 464.627, meyve ve sebze tüketiminin artırılması ile ise 416.876 DALY kazanılacağı hesaplanmaktadır.
3.3.1.Toplam Kardiyovasküler Risk Yaklaşımı
Kalp ve Damar hastalıklarıyla mücadelede büyük önem taşıyan toplam kardiyovasküler riskin belirlenmesi ve kalp ve damar hastalıklarına yönelik risklere bütünüyle müdahale edilmesi yaklaşımı önem taşımaktadır. Kardiyovasküler risk faktörleri; yaş ve cinsiyet, birinci derece akrabalarda erken yaşta kardiyovasküler hastalık öyküsü, sigara kullanımı, hareketsiz yaşam, aşırı kilo, hipertansiyon, dislipidemi ve diyabettir. Bu risk faktörleri içinde, aile öyküsü varlığı, yaş ve cinsiyet müdahale alanı içinde yer almamaktadır. Toplam kardiyovasküler riskin değerlendirilmesi ve azaltılması kalp sağlığının korumanın temel unsurudur. Değiştirilebilir risk faktörlerinin kontrol altına alınması ile koroner kalp hastalıkları, inme ve Tip 2 diyabetin %80 oranında önlenebileceği gösterilmiştir. Risk altındaki bireyler tanımlanabilirse, bu kişilerin ve toplumun kardiyovasküler hastalık riski azaltılabilmektedir. Kardiyovasküler hastalıklardan korunmada yaklaşım tarzı, tek bir risk faktörüne değil, genel riskin düşürülmesine yönelik, çoğul risk faktörleri gözetilerek multidisipliner olmalıdır.
15
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Hastaların toplam risk düzeyinin belirlenmesi ve değiştirilebilir risk faktörlerine bütünüyle müdahale edilmesi gerekmektedir. Kardiyovasküler korumanın amacı, ölümcül olan ve olmayan aterosklerotik kardiyovasküler olayların, komplikasyonların ve perkütan ya da cerrahi revaskülarizasyon ihtiyacının azaltılması, yaşam kalitesinin artırılması ve süresinin uzatılmasıdır. Bu hedefe erişmek için toplam kardiyovasküler risk değerlendirmesi ve buna yönelik bir tedavi stratejisinin oluşturulması esastır. Bu amaçla yapılan çalışmalardan biri olan “Kalbinizi koruyun, içinde sevdikleriniz var” projesi Kardiyovasküler Risk Platformu tarafından yürütülmektedir (http://www.kalbinizikoruyun.org).
3.3.2. Sigara ve Tütün
Sigara kullanımı, halk sağlığı bakımından ciddi sonuçları olan küresel bir sorundur. Bütün dünyada sigara ve diğer tütün ürünlerinin üretimi ve tüketimindeki artış, hanehalkı ve ulusal sağlık sistemleri üzerine ciddi yükler getirmektedir. Sigara tüketiminin ve sigara dumanına maruz kalmanın ölüme, hastalıklara ve sakatlıklara neden olduğu, yüksek düzeyde bağımlılık yapan tütün ürünlerinin farmakolojik olarak aktif, zehirli ve kanserojen oldukları bilimsel gerçektir.
Ülkemizde de sigara içme alışkanlığı yaygın olup, önemli bir halk sağlığı sorunudur. Türkiye, Avrupa ülkeleri arasında sigara tüketiminde üçüncü sırada, dünya ülkeleri arasında ise yedinci sıradadır.
Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştaki bireylerin % 31,3’ü sigara kullanmaktadır. Erkeklerde sigara kullanım oranı % 47,9 iken, kadınlarda % 15,2 dir (Şekil 7).
Okul çağı çocuklarda 2009 yılında yapılan 2. Küresel Gençlik Tütün Araştırması sonuçlarına göre öğrencilerin % 8,4’ü (erkeklerde %10,2 kızlarda %5,3) halen sigara içmektedir. 2003 yılında yapılan Küresel Gençlik Tütün Araştırması sonuçlarına göre bu yaş grubu öğrencilerin sigara içme oranı %6,9 (erkeklerde %9,4 kızlarda %3,5) olduğu düşünüldüğünde sigara içmenin arttığı görülmektedir. Hiç sigara içmemiş olanların %10,2’si ise (2003 yılında %7) önümüzdeki yıl içmeye başlayabileceğini belirtmiştir. 13-15 yaş grubundaki öğrencilerin %29,6’sı (2003 yılında %26,3 ) sigara içmeyi en az bir kez denediğini belirtmiştir.
16
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Şekil 7: Türkiye’de 15 ve üzeri yaş nüfusta sigara kullanım prevalansı
50
60
10
20
30
40
0
10
1993 2004 2006 2008Kadın 13,5 19,45 16,6 15,2Erkek 57,8 52,9 50,6 47,9Toplam 33,6 33,79 33,4 31,3
Kaynaklar: - 1993 Sağlık Bakanlığı Araştırması, - 2004 Sağlık Bakanlığı Ulusal Hastalık Yükü Çalışması, - 2006 Aile Araştırma Kurumu ve TÜİK Aile Yapısı Araştırması, - 2008 Küresel Yetişkin Tütün Araştırması (SB, TÜİK, DSÖ, CDC)
Şekil 8: Türkiye’de yıllara göre sigara tüketimi (bin ton)
65,9 64,8 65,0 64,0 64,3 64,867,8 69,6
72,5 74,076,6 78,0
80,684,0
91,095,0 96,0
101,0
109,0
114,4111,7111,8110,1
108,2108,9106,7107,9
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
120,0
140,0
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
2005 Eurobarometer çalışmasına göre, Türk halkının %80’i sigara dumanından pasif olarak etkilenmektedir ve bunların %50’si maruz kaldığı sigara dumanı kaynaklı zararlarının farkındadır.
Ulusal Hanehalkı Araştırması 2003’e göre 18 yaş üzeri kişilerde sigara ve diğer tütün ürünlerini kullanmaya başlama yaşı 19,2 bir günde içilen sigara adedi 17’dir. Yanında başkaları tarafından sigara içilmesi nedeniyle, sigara dumanına maruz kalma oranı %54,5 sık bulunulan ortamlarda sigara dumanına maruz kalma oranı ise %55,6’ tür.
17
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Sigara kullanma durumuna atfedilebilen hastalık yükü ve ölüm sayılarının hastalıklara göre dağılımı, Tablo 5’te sunulmuştur.
Tablo 5: Sigara kullanma durumuna atfedilebilir hastalık yükü ve ölüm sayılarını hastalıklara göre dağılımı
HastalıkAtfedilebilir
ÖlümlerAtfedilebilir
YLLAtfedilebilir
DALY
Toplam DALY İçindeki
Atfedilebilir DALY Oranı
Trakea, bronş ve akciğer kanserleri 10.510 107.075 112.634 1,0
Üst solunum-sindirim yolu kanserleri 1.340 15.593 16.469 0,2
Diğer kanserler 3.341 43.163 45.833 0,4
Kronik obstrüktif akciğer hastalığı 12.902 72.689 150.406 1,4
Diğer solunum hastalıkları 2.105 33.387 58.377 0,5
Kardiyovasküler hastalıklar 21.317 274.770 321.237 3,0
Seçilmiş diğer tıbbi nedenler 3.185 50.006 226.953 2,1
Tüm nedenler 54.699 596.684 931.909 8,6
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
Görüldüğü gibi sigara kullanımı, ilişkili olan hastalıklara bağlı hastalık yükünün %8,6’ sı gibi büyük bir kısma sebep olabilmektedir. Sigara kullanımı ile ilişkili hastalıklardan kalp ve damar hastalıkları toplam DALY’nin %3 ’ünden sorumludur.
Sigara kullanımının önlenmesi ile kalp-damar hastalıkları kaynaklı önlenebilir ölüm sayısının 21.317 olacağı hesaplanmaktadır ki, bu da tüm ölümlerin %5’idir
Dünyada tütün kontrolüne yönelik ilk uluslararası anlaşma olan “Tütün Kontrol Çerçeve Sözleşmesi-WHO-FCTC Framework Convention on Tobacco Control”, 21 Mayıs 2003 tarihinde, Cenevre’de Dünya Sağlık Örgütü’nün 56. Dünya Sağlık Asamblesi’nde kabul edilmiştir. Bu sözleşme 25 Kasım 2004 tarihinde TBMM’ce kabul edilerek 30 Kasım 2004 tarih ve 25656 sayılı Resmi Gazetede 5261 kanun numarası ile yayımlanarak Türkiye’de de yürürlüğe girmiştir. Sağlık Bakanlığı’nca 2006-2010 yıllarını kapsayacak şekilde hazırlanan “Ulusal Tütün Kontrol Programı” 7 Ekim 2006 da 26312 Nolu Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Ulusal Tütün Kontrol Programı’nın oluşturulmasını takiben, 5727 sayılı “Tütün Mamüllerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanunda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” 03.01.2008 tarihinde TBMM’de kabul edilerek 19 Ocak 2008 tarihli ve 26761 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. 19 Mayıs 2008 tarihinde “4207 Sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun”un bir kısım hükümleri yürürlüğe girmiştir. 19 Temmuz 2009 tarihinde ise bahsi geçen kanunun tüm hükümleri yürürlüğe girerek tüm kapalı ortamlarda tütün kullanımı yasaklanmış kalp ve damar hastalıklarıyla mücadelede en önemli risk faktörlerinden olan sigara ve tütün kullanımının kontrolü konusunda önemli bir adım atılmıştır.
18
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Bu eylem planında Kalp ve Damar Hastalıkları’nın önlenmesi ile ilgili olan; Halkı Bilgilendir-me, Bilinçlendirme ve Eğitim, Sigarayı Bırakma, Sigara Dumanından Pasif Etkilenimin Önlenmesi ve Gençlerin Tütün Mamüllerine Ulaşabilirliğinin Engellenmesi ile ilgili kısımlarına yer verilmiştir. Ulusal Tütün Kontrol Programı Eylem Planı’nın ana başlıkları aşağıda sıralanmıştır:
Ulusal Tütün Kontrol Programı Eylem Planı (2008 - 2012)
Tütün Ürünlerine Olan Talebin Azaltılmasına Yönelik ÖnlemlerA. Halkı Bilgilendirme, Bilinçlendirme ve Eğitim 1. Sigarayı Bırakma2. Fiyat ve Vergilendirme3. Sigara Dumanından Pasif Etkilenimin Önlenmesi4. Reklâm, Promosyon ve Sponsorluk 5. Ürün Ko6. ntrolü ve Tüketicinin Bilgilendirilmesi
Tütün Ürünlerine Olan Arzın Azaltılmasına Yönelik ÖnlemlerB. Yasadışı Ticaret5.
Gençlerin Ulaşabilirliği 6. Tütün Üretimi ve Alternatif Politikalar 7.
Tütün Kullanımı ve Ulusal Tütün Kontrol Programının İzlenmesi, Değerlendirmesi ve C. Raporlanması
1. Tütün Kullanımı ve Ulusal Tütün Kontrol Programı’nın İzlenmesi, Değerlendirmesi ve Raporlanması
3.3.3. Obezite
Her yıl dünyada en az 2,6 milyon kişi aşırı kilo veya şişmanlık sonucunda hayatını kaybetmektedir (Avrupa ülkelerinde yaklaşık 400 milyon yetişkinin fazla kilolu olduğu, bunların 130 milyonunun ise obez oldukları bildirilmektedir. Şişmanlık dünya genelinde epidemik hızlara ulaşmış durumdadır.
Gittikçe ilerleyen bu küresel tehdide karşı DSÖ Avrupa Bölgesi tarafından üye ülkelerin en üst düzeyde önlemler almasını hedefleyen bir “Bakanlar Konferansı” tertip edilmiştir. Konferans Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı ev sahipliği ile 15-17 Kasım 2006 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanı Profesör Dr. Recep AKDAĞ ve DSÖ Avrupa Bölgesi Direktörü Dr. Marc DANZON tarafından obezite ile mücadele konulu Avrupa Şartı imzalanmıştır.
Bu alanda türünün ilk örneği olan Avrupa Obeziteye Karşı Koyma Beratı, 20 Şubat 2007 günü Kopenhag’da başlatılmıştır.
Avrupa Obeziteye Karşı Koyma Beratı’nın amacı net bir şekilde belirlenmiştir: “Ülkelerin büyük çoğunluğunda önümüzdeki 4-5 yıl içerisinde, özellikle çocuk ve adolesanlarla ilgili olmak
19
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
üzere, gözle görülebilir bir ilerleme başarılabilir olmalıdır. En geç 2015’e kadar bu eğilimin tersine çevrilmesi mümkün olmalıdır.” Bu amaca ulaşmak, birçok sektörde spesifik ve hedeflenmiş eylemi gerektirmektedir. Berat’ın başlatılması, gelecek adımlar üzerinde odaklanmak üzere organize edilmiştir. Berat şu önemli faaliyet alanlarını tanımlamaktadır: özellikle de çocuklara yönelik olan, pazarlama baskısını azaltmak; anne sütü ile beslemeyi özendirmek; işlem görmüş ürünlerdeki özel olarak eklenmiş serbest şekerleri, yağ ve tuzu azaltmak; gıdaların besin etiketlemesinin yeterliliği; daha iyi kent tasarımı ve ulaşım politikaları ile bisiklet sürme ve yürümenin teşvik edilmesi.
2007-2012 yılları arası İkinci Avrupa Gıda ve Beslenme Politikası Eylem Planı DSÖ Avrupa Bölgesi 57. Bölgesel Komite toplantısında kabul edilmiştir.
Ülkemizde şişmanlık prevelansı 1990 yılından bu yana hızlı bir artış göstermektedir. 1990 yılı taramalarında şişman kişi sayısı erkeklerde 1,5 milyon, kadınlarda 4 milyon civarında iken, bugün yaklaşık 2,63 milyon erkek ve 5,46 milyon kadının şişman olduğu tahmin edilmektedir. Bu da şişman kişi sayısında, kadınlarda %36, erkeklerde %75 oranında bir artışı göstermektedir.Çeşitli çalışmalarda obesitenin artışı görülmekte olup obesitenin önlenmesine yönelik faaliyetlere hız vermek, belirlenen hedeflere ulaşmak, ihtiyaçlar doğrultusunda yeni hedef ve stratejiler belirlemek ve faaliyetlerin belirli bir çerçevede yürütülmesini sağlamak amacıyla ulusal bir programın hazırlanması ve eylem planına ihtiyac duyulmuş ve “Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat (Türkiye Obezite ile Mücadele ve Kontrol) Programı 2010-2014 hazırlanmıştır. Tablo 6: Yüksek beden kitle indeksine atfedilebilir hastalık yükünün ve ölüm sayılarının nedenlere göre dağılımı
NedenAtfedilebilir
ÖlümAtfedilebilir
YLLAtfedilebilir
YLDAtfedilebilir
DALY
Toplam DALY İçindeki
Atfedilebilir DALY Oranı
İskemik kalp hastalıkları 29.581 317.790 28.504 346.294 3,2Hipertansif kalp hastalıkları 7.174 57.723 4.073 61.796 0,6İskemik inme 11.109 93.794 53.136 146.930 1,4Diabetes Mellitus 7.674 73.921 78.319 152.240 1,4Osteoartritler 0 0 61.035 61.035 0,6Meme kanseri 724 7.141 1.718 8.859 0,1Kolon ve rektum kanserleri 646 6.583 717 7.300 0,1Korpus uteri kanseri 235 2.079 651 2.730 0,0Toplam 57.143 559.032 228.151 787.183 7,3
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
Tablo 6’da görüldüğü gibi, şişmanlığın önlenmesi ile iskemik kalp hastalığından 29.581 ölüm önlenebilecektir. Önlenebileceği hesaplanan toplam 57.143 ölüm, tüm ölümlerin %13,3’ ünü oluşturmaktadır. Obezitenin önlenmesi ile önleneceği hesaplanan DALY sayıları iskemik kalp hastalığında 346.294 olarak görülmektedir. Tümü için önlenen DALY sayısı toplam DALY’nin %7,3’ ünü oluşturmaktadır.
20
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
DSÖ günlük beş ve üzeri sebze-meyve porsiyonu tüketimini yeterli sebze ve meyve tüketimi olarak bildirmektedir. Türkiye’de ise ortalama günde 1,64 porsiyon meyve tüketimi, 1,57 porsiyon sebze tüketimi tespit edilmiştir. Türkiye’de toplumun %7,92’ si tuzsuz, %9,29’u çok tuzlu yemektedir.
Türkiye’de 35–64 yaşlar arasında ortalama “total kolesterol” düzeyi erkeklerde 185 mg/dl, kadınlarda 192 mg/dl’ dir. Otuzlu yaş dilimlerine kadar düşük seyreden kolesterol düzeyi 40 yaş ve üstü erkeklerde 188 mg/dl, kadınlarda 204 mg/dl olmakta ve eski değerlerine kıyasla yaklaşık %25 oranında artmaktadır. Türkiye’de ortalama total kolesterol düzeyi Kuzey Avrupa Ülkeleri ve hatta Akdeniz Ülkeleri ortalama kolesterol düzeyinin 40–50 mg/dl altındadır.
3.3.4. Fiziksel Hareketsizlik
Obeziteye neden olduğu bilinen çok sayıda faktör içinde, aşırı ve yanlış beslenme ve fiziksel aktivite yetersizliği en önemli nedenler olarak kabul edilmektedir. Düzenli fiziksel aktivite , sadece enerji dengesinin düzenlenmesinde değil, obezite ile gelişen sağlık risklerinin ve bu risklere bağlı ölüm hızının azaltılmasında da önemli bir role sahiptir.
Bakanlığımız tarafından 7 coğrafik bölgeden seçilen 7 ilde 30 yaş üstü 15.468 bireyde yapılan “Sağlıklı Beslenelim, Kalbimizi Koruyalım (SBKK)” çalışmasında bireylerin fiziksel aktivite alışkanlığı da sorgulanmış ve bireylerin sadece %3,5’i düzenli (haftada en az 3 gün, 30 dakika orta şiddette) fiziksel aktivite yaptıklarını beyan etmişlerdir.
UHY Hanehalkı Araştırması (2003) sonuçlarına göre, Türkiye’de nüfusun %20,3’ sinin hareketsiz (sedanter) yaşadığı, %15,9’ unun yetersiz düzeyde fiziksel aktivitede bulunduğu görülmektedir. 18 yaş ve yukarısında fiziksel hareketliliği haftada 150 dakika ve üzerinde olan birey oranı %63,6’ dur
Tablo 7: Fiziksel hareketsizliğe atfedilebilir hastalık yükü ve ölüm sayılarının nedenlere göre dağılımı
NedenAtfedilebilir
ÖlümAtfedilebilir
YLLAtfedilebilir
YLDAtfedilebilir
DALY
Toplam DALY İçindeki
Atfedilebilir DALY Oranı
İskemik kalp hastalıkları 31.519 277.445 23.405 300.850 2,8İskemik inme 10.269 70.003 31.575 101.578 0,9Diabetes Mellitus 1.663 17.194 20.262 37.456 0,3Meme kanseri 821 10.793 3.606 14.399 0,1Kolon ve rektum kanserleri 848 9.389 954 10.343 0,1Total 45.120 384.823 79.804 464.627 4,3
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
Fiziksel hareket alışkanlığının yeterli olması durumunda iskemik kalp hastalığına bağlı 31.519 ölümün önlenebileceği hesaplanmaktadır. Önlenebilen hastalık yüküne bakıldığında ise fiziksel hareketliliğin yeterli olması halinde iskemik kalp hastalığına bağlı 300.850 DALY önlenebilmektedir. Toplamda 464.627 DALY önlenebilmekte, bu da tüm hastalık yükünün % 4,3’ üne denk gelmektedir (Tablo 7).
21
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
3.3.5.Hipertansiyon
Hipertansiyon kalp ve damar hastalıkları risk faktörleri arasında en önde gelen ve yaygın olanıdır. Hipertansiyon, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de oldukça yaygın bir halk sağlığı sorunudur. Hipertansiyonun en sık görülen komplikasyonları ise koroner kalp hastalığı ve inmedir.
Dünya genelinde yüksek kan basıncının toplam ölümlerin %13’ünün (7.1 milyon ölüm) ve 64.3 milyon DALY’nin (toplam DALY’lerin %4.4’ü) nedeni olduğu tahmin edilmektedir. Ülkemizde Hipertansiyon sıklığına ilişkin yapılmış bazı çalışmalar Tablo 8’de yer almaktadır.
Tablo 8: Türkiye’de hipertansiyon sıklığı
Hipertansiyon Sıklığı %
Kadın Erkek Toplam
Türk Hipertansiyon Prevelans Çalışması 36,1 27,5 31,8
Türkiye O bezite ve Hipertansiyon Taraması (/1000) 38,5 39,0 37,8
TEKHARF 2003/2004 49,1 36,3 -
Hane Halkı Araştırması 2003 (18 yaş üzeri beyana dayalı) 18,25 7,57 13,67
Sonuçlar arasındaki farklılığın nedeni çalışmaların yöntemlerinin farklı olmasıdır.
Türkiye’de Hipertansiyon Prevelans Çalışması’nın sonuçlarına göre ulusal düzeyde • ve cinsiyete göre hipertansiyon prevelansı toplamda %31,8 erkeklerde %27,5 iken kadınlarda % 36,1’dir.
Türkiye Obezite ve Hipertansiyon Taraması (TOHTA) çalışmasında, hipertansiyon • prevelansı toplamda binde 37,8 erkeklerde binde 39.0 ve kadınlarda binde 38.5 olarak bulunmuştur.
TEKHARF 2003/2004 kohortunda ise hipertansiyon sıklığı erişkin erkeklerde %36,3 • kadınlarda %49,1 olarak tespit edilmiştir.
2003 Hane Halkı araştırmasında, beyana dayalı olarak 18 yaş üstü cevaplayıcıların • toplamda %13,67’sinin (erkekler %7,57 kadınlar %18,25) hekim tarafından hipertansiyon tanısı aldığı belirlenmiştir.
Tablo 9’da hipertansiyona atfedilebilir hastalık yükü ve ölümlerin nedenlerine göre dağılımları, Tablo 10’da ise hipertansiyona atfedilebilir hastalık yükü ve ölüm sayılarının cinsiyete göre dağılımı görülmektedir.
22
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 9: Türkiye’de hipertansiyona atfedilebilir hastalık yükü ve ölüm sayılarının nedenlere göre dağılımı
Neden Atfedilebilir Ölüm
Atfedilebilir YLL
Atfedilebilir YLD
Atfedilebilir DALY
Toplam DALY İçindeki
Atfedilebilir DALY Oranı
İskemik kalp hastalıkları 50717 399783 32421 432204 4,0
Serebrovasküler hastalıklar 39731 279541 81368 360909 3,3
Hipertansif kalp hastalıkları 11503 80829 6053 86882 0,8
Diğer kardiovas. hastalıklar 6518 38199 10757 48956 0,5
Toplam 108468 798353 130597 928950 8,6
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
Tablo 10: Türkiye’de hipertansiyona atfedilebilir hastalık yükü ve ölüm sayılarının cinsiyete göre dağılımı
Erkek Kadın Toplam
Sayı % Sayı % Sayı %
Ölüm 47643 20,4 60825 30,8 108468 25,2
YLL 384659 11,4 413694 16,2 798353 13,4
YLD 59129 2,6 71468 2,8 130597 2,7
DALY 443788 7,8 485162 9,4 928950 8,6
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
Tablo 10’da görüldüğü üzere, yüksek tansiyonun kontrol altına alınması ile erkeklerde ölümlerin %20,4’ü, kadınlarda ise %30,8’i önlenebilmektedir. Önlenen YLL değerlerine bakıldığında erkeklerde toplam YLL’nin %11,4’ü, kadınların ise %16,2’si yüksek tansiyonun kontrol altına alınması ile önlenebilmektedir. Yüksek tansiyon erkeklerde 443.788 DALY, kadınlarda 485.162 DALY hastalık yükü oluşturmakta olup bu tüm hastalık yükünün erkeklerde %7,8’ini, kadınlarda da %9,4’ünü oluşturmaktadır. Yani kan basıncının normal seviyelerde tutulması ile toplam hastalık yükünün %8,6’sı önlenebilmektedir.
23
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Şekil 9: Türkiye’de hipertansiyona atfedilebilir hastalık yükünün yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımı
Kaynak: Türkiye Hastalık Yükü Çalışması, Türkiye, 2004
Hipertansiyona atfedilen hastalık yükünün yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımı Şekil 9’da verilmektedir. Buna göre hipertansiyona bağlı hastalık yükü kadınlarda en fazla 60-69 yaş grubunda görülmekte ve yaş ilerledikçe azalmaktadır. Erkeklerde de 60-69 yaş grubu kadınlarla hemen hemen aynı değerlere sahip olsa da erkeklerde yüksek tansiyona bağlı hastalık yükü en fazla 45-59 yaş grubunda görülmektedir. Erkeklerde de yaş ilerledikçe yükte azalma görülse de kadınlarda 70-79 ve 80+ yaş grupları daha yüksek değerlere sahip olduğu görülmektedir.
Gerek dünyada ve gerekse ülkemizde hipertansiyon farkındalık ve kan basıncı kontrol oranları istenilen düzeylerde değildir. Amerika Birleşik Devletlerinde %32, Batı Avrupa ülkelerinde %15-25 civarında olan kontrol oranları, Doğu Avrupa ülkelerinde daha düşüktür.
Ülkemizde ise; Türk Hipertansiyon Prevalans Çalışması sonuçlarına göre, erişkin nüfusta yaklaşık 15 milyon hipertansif birey mevcut olup, bunların yalnız %40’ının kan basıncı yüksekliğinin farkında olduğu ve yalnız %31’inin antihipertansif tedavi aldığı bilinmektedir. Kan basıncı kontrolü ise tüm hipertansiflerde %8, kan basıncı yüksekliğinin farkında olan ve tedavi alanlarda ise %20
24
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
olarak bulunmuştur. Türkiye Metabolik Sendrom Sıklığı Araştırması - METSAR Çalışmasında da yetişkinlerde hipertansiyon prevalansı %41,7 iken, hasta grubunda tedavi ile kan basıncı kontrolü oranı sadece %6 bulunmuştur.
Hane Halkı Araştırması 2003 sonuçlarına göre 18 yaş ve üstü son iki hafta içinde hekim tarafından reçete edilmiş hipertansiyon ilacı kullanan cevaplayıcıların yerleşim yeri ve cinsiyete göre dağılımı Tablo 11’de görülmektedir.
Tablo 11: Son iki hafta içinde hekim tarafından reçete edilmiş hipertansiyon ilacı kullananların yerleşim yeri ve cinsiyete göre dağılımı
Yerleşim Yeri
Son İki Haftada Hekim Tarafından Verilmiş Hipertansiyon İlacı Kullanma
Evet Kullanıyor Hayır Kullanmıyor Toplam
Sayı % Sayı % Sayı %
Kent 680 10,48 5806 89,52 6486 100
Kır 483 10,47 4126 89,53 4609 100
Toplam 1163 10,48 9932 89,52 11095 100
Cinsiyet
Erkek 340 7,17 4407 92,84 4747 100
Kadın 823 12,96 5525 87,04 6348 100
Toplam 1163 10,48 9932 89,52 11095 100
n=11204 Bilinmeyen=109
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Hane Halkı Araştırması, Türkiye, 2004
Birçok çalışma inmenin hipertansiyonun en sık komplikasyonu olduğunu göstermektedir. Türk Kardiyoloji Derneği tarafından yürütülmüş olan THİNK Çalışması’nın sonuçlarına göre de Türkiye`de hipertansiyon hastalarında 10 yıllık inme geçirme riski ortalaması %17 bulunmuştur. Çalışmada hastaların büyük bölümü (%86) antihipertansif tedavi altında olmasına karşın, yaklaşık %70’inde hem ESC hem de JNC 7 sınıflamasına göre kan basıncı düzeyleri yüksektir. Bu durum, ülkemizde hipertansif hastaların tedavisinin yeterli etkinlikte yapılmadığını ve bu nedenle hastaların yüksek inme riski taşıdıklarını düşündürmüştür. Türk toplumunda hipertansiyon hastalarının büyük bölümü antihipertansif tedavi altında olmasına rağmen yüksek inme riski taşımaktadır.
Hipertansiyon ve inme ilişkisine ilişkin daha geniş bilgi serebrovasküler hastalıklar ve inme bölümünde ele alınmıştır.
Hane halkı araştırması verilerine göre, bir başka önemli risk faktörü olan yüksek kan kolesterolüne atfedilebilir ölüm sayılarının nedenlere göre dağılımı Tablo 12’ de görülmektedir.
25
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 12 : Yüksek kan kolestrolüne atfedilebilir hastalık yükü ve ölüm sayılarının nedenlere göre dağılımı
NedenAtfedilebilir
ÖlümAtfedilebilir
YLLAtfedilebilir
YLDAtfedilebilir
DALY
Toplam DALY İçindeki
Atfedilebilir DALY Oranı
İskemik kalp hastalıkları 41226 425726 36397 462123 4,3
İskemik İnme 7802 66715 37843 104558 1
Toplam 49029 492441 74240 566681 5,2
Kaynak: UHY-ME Çalışması,Hane Halkı Araştırması, Türkiye, 2004
3.3.6. Diabetes Mellitus
Diyabetik hastalar diyabeti olmayanlara göre iki ile altı kat daha fazla kalp ve damar hastalıklarına yakalanmaktadır. Tip 2 diyabetli hastalarda, kalp ve damar hastalıkları önde gelen komplikasyon ve ölüm sebebidir. En sık görülenler; koroner arter hastalığı, serebrovasküler hastalıklar ve periferik damar hastalıklarıdır.
Tüm dünyada 2010 yılı için tahmin edilen diyabetli sayısı ikiyüzseksenbeş milyona yükselmiş olup bu rakam bize dünya nüfusunun %6,6’sının diyabetli olduğunu ifade etmektedir. Dahası, bu sayının 2030 yılına kadar 438 milyona yükselmesi beklenmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü diyabetin her yıl küresel ölçekte gerçekleşen tüm ölümlerin %5’inin nedeni olduğunu, diyabeti olan insanların %80’inin düşük veya orta gelirli ülkelerde yaşıyor olduklarını ve bunların büyük çoğunluğunun yaşlı (65+) değil, orta yaşlı (45-64) olduğunu bildirmektedir. DSÖ tahminlerine göre, acil olarak faaliyete geçilmezse gelecek 10 yılda diyabet kaynaklı ölümlerin %50 artması beklenmektedir.
Birleşmiş Milletler, 20 Aralık 2006 günü genel kurulunda kabul ettiği bir kararla (RES/61/225), tarihinde ilk kez bulaşıcı olmayan bir hastalığı, diyabeti, küresel bir tehdit olarak kabul etmiş ve tüm ülkelerin sağlık otoritelerine diyabetle mücadele çağrısı yapmıştır.
Türkiye Diyabet Epidemiyoloji Araştırma Projesi (TURDEP 1998) verilerine göre, ülkemizin erişkin toplumunda diyabet %7,2 (kadınlarda %8, erkeklerde %6,2) bozulmuş glukoz toleransı ise %6,7 hipertansiyon %30 ve obezite ise %22 sıklıkta görülmektedir. TURDEP II 2010 verilerine göre ise ülkemizde 20 yaş üzeri erişkin toplumunda diyabet sıklığının %13.7’ye ulaştığı görülmüştür.
TEKHARF çalışmasının 1997/98 taramasından 2004/05 yıllarına kadar izlenen kohortuna dair 2009’da yayınlanan verilerine göre, Türkiye’de otuzbeş yaş üstü nüfusta diyabet prevalansı %11, 3 olarak tahmin edilmiş ve bunun 3,3 milyon kişiye karşılık geldiği hesaplanmıştır. Cinsiyetler arasında anlamlı bir prevalans farkı olmadığı görülmüştür (p=0,9). En yüksek prevalans %22 ile 65-74 yaş grubunda bulunmuştur. Diyabet sıklığının coğrafi dağılımı incelendiğinde ise diyabetin
26
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
%6,1 ile Doğu Anadolu’da ve %6,6 ile Marmara’da en düşük, %10 ile Karadeniz’de ve %17 ile Güneydoğu’da en yüksek oranlarda görüldüğü bulunmuştur. Aynı çalışma ülkemizde 4,1 milyon prediyabetli (bozulmuş açlık glukozu ve/veya glukoz intoleransı) olduğunu öne sürmektedir.
TEKHARF çalışması 2009’a göre ülkemizde diyabetin artış hızı %6,7 olup bu, diyabetli popülasyonun 10-11 yılda ikiye katlanması anlamına gelmektedir. Bu da yılda üçyüzellibin yeni diyabetli olarak hesaplanmaktadır. Bozulmuş açlık glukozu (BAG) insidansı erkek için binde 8, kadın için 11,9; yılda 340 bin kişi olarak hesaplanmıştır. Diyabetin ilk gelişme ortalama yaşı olarak ise 52,8 ±11 yıl bulunmuştur.
TEKHARF kohortunda glukoz metabolizması başlangıçta normal olup metabolik sendromu bulunanlarda sonradan yeni DM/BAG gelişme oranı erkekler için %9, kadınlar için %15,5 olarak bulunmuştur. 2003/04 kohortunda kadın diyabetlilerin %98’inin metabolik sendromlu olduğu, erkeklerde ise bu oranın %58 olduğu hesaplanmıştır.
Yeni diyabet gelişiminde anlamlı etken olarak tespit edilen risk faktörleri her iki cins için abdominal obezite ve yaş olmuştur. Sadece erkekler için hipertansiyon ve HDL-kolesterol düşüklüğü de anlamlı bulunmuştur. Bel çevresinde 6 cm’lik bir genişlemenin diyabet gelişme riskini erkekte %43 oranında yükselttiği saptanmıştır. Diyabetin gelecekte koroner kalp hastalığı gelişimini, bağımsız olarak, %81 yükselttiği hesaplanmıştır.
2003 Hane Halkı Araştırması sonuçlarına göre 18 yaş ve üzeri kişilerde beyana dayalı olarak diyabet sıklığı %4,75 (kadınlarda %5,75; erkeklerde %3,42) olarak bulunmuştur. Aynı araştırma ile Türkiye için diyabet insidansı toplamda yüzbinde 3820, erkeklerde 3210,2 ve kadınlarda 4280,1 bulunmuştur. Diyabet prevalansı ise binde toplamda 55,8; erkeklerde 46,5 ve kadınlarda 62,8’dir.
Diyabet, Türkiye’de ulusal düzeyde ölüme neden olan ilk 10 hastalık arasında %2,2 ile 8. sırada yer almaktadır. Cinsiyetlere göre bakıldığında ise erkeklerde 11., kadınlarda ise 7. sıradadır. Yaş gruplarına göre bakıldığında, 15-59 yaş grubunda 6., 60 yaş ve üzerinde ise 8. sırada yer alan ölüm nedenidir. Diyabet, kentsel alandaki toplam ölüm nedenleri arasında %2,1; kırsal alandaki toplam ölüm nedenleri arasında ise %2,3’ü teşkil etmektedir. Ölüm nedenlerine bölgesel dağılıma göre bakıldığında diyabetin, batı bölgesinde %2,3; doğu bölgesinde ise %1,8’lik bir paya sahip olduğu görülmektedir.
27
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 13: Türkiye’de ulusal düzeyde diabetes mellitus hastalık yükü (DALY) dağılımı
Toplam (DALY) % Kadın (DALY) % Erkek (DALY) %
Türkiye 203.027 1,88 109.869 2,14 93.158 1,64Kent 114.674 1,79 59.149 1,99 55.525 1,61Kır 87.807 2,00 49.183 2,28 38.624 1,74Batı 72.251 2,09 39.724 2,43 32.527 1,79Güney 27.240 1,93 14.435 2,17 12.805 1,72Orta 48.097 2,02 25.949 2,29 22.148 1,77Kuzey 21.789 2,27 12.094 2,60 9.694 1,97Doğu 33.672 1,29 17.682 1,42 15.989 1,18
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
Tablo 13’de görüldüğü üzere diyabet, tüm yaş gruplarında %1,9 ile ulusal düzeyde en fazla hastalık yüküne (DALY) neden olan 12. hastalıktır (erkeklerde %1,6; kadınlarda %2,1). Kentsel alanda 12. (%1,8), kırsal alanda ise 11. (%2) sırada yer aldığı görülmektedir.
Diyabet, 15-59 yaş grubu için ulusal düzeyde hastalık yüküne (DALY) neden olan ilk 10 hastalık arasında yer almaz iken, 60 yaş ve üzerinde %4,9 ile 4. en yüksek hastalık yükünü oluşturan hastalık olarak öne çıkmaktadır. Ayrıca 60 yaş ve üzeri nüfus için ulusal düzeyde DALY’e neden olan ilk 10 hastalık arasında erkeklerde %3,9; kadınlarda ise %5,8’lik bir orana sahip bulunmaktadır.
Aynı araştırma kapsamında erkekler ve kadınlar için diyabet kaynaklı ölümlerin 2010, 2020 ve 2030 yılları tahminleri de hesaplanmıştır. Diyabet kaynaklı ölümler erkeklerde 2010 yılı için 3982, 2020 yılı için 4366, 2030 yılı için ise 4868 olarak tahmin edilmiştir. Kadınlar içinse diyabet kaynaklı ölümler 2010 yılı için 6174, 2020 yılı için 6902, 2030 yılı için ise 8175 olarak tahmin edilmiştir (Şekil 10).
Şekil 10: 2010, 2020 ve 2030 yılları için erkeklerde ve kadınlarda diyabet kaynaklı beklenen ölüm sayıları
D YABET
3.982 4.366 4.8686.174
6.9028.175
0
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
2010 2020 2030
Y llar
Ölü
m S
ayla
r
ErkekKadın
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
28
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Metabolik Sendrom
Türkiye Metabolik Sendrom Araştırması’na (METSAR) göre Türkiye için yerleşim yeri ve cinsiyete göre metabolik sendrom prevalansları Tablo 14’te görülmektedir. Ülkemizde 20 yaş üstü nüfusun 1/3’ üne yakını metabolik sendromludur. Kadın nüfusumuz erkek nüfusa oranla daha fazla risk altında olup Türkiye genelinde metabolik sendroma yakalanma sıklığı oranı erkekler için % 28,8; kadınlar içinse %41,1’dir. Aynı araştırmanın sonuçlarına göre abdominal obezite sıklığı ise erkeklerde %17,2; kadınlarda %54,8 olup toplamda %36,2’dir.
Tablo 14: Türkiye’de yerleşim yeri ve cinsiyete göre metabolik sendrom prevelansları
Erkek % Kadın % Toplam %
Kırsal 26,9 41,1 33,9
Kentsel 28,6 38,8 33,8Genel 28,0 39,6 33,9
Kaynak: Türkiye Metabolik Sendrom Araştırması,2004
Ülkemizde bölgelere göre metabolik sendrom sıklığı Şekil 11’de görülmektedir.
Şekil 11: Türkiye’de bölgelere göre metabolik sendrom sıklığı
90,78 90,6490,73
88,6
91,1891,42 91,37
Kaynak: Türkiye Metabolik Sendrom Araştırması, 2004
Sağlık Bakanlığı Diyabet Kontrolü Çalışmaları
Sağlık Bakanlığı Türkiye için önemli bir hastalık yükü sebebi olan diyabete yönelik mücadele çalışmaları kapsamında çeşitli çalışmalar yürütmektedir. Politika geliştirme ve karar alma süreçlerinde yol gösterici olan diyabet sürveyansı verilerinin edinilmesi konusunda iyileştirme ve geliştirme çalışmalarına özel önem vermektedir. Sahadan veri toplamak için kullanılan basılı formlar içerisinde bulaşıcı olmayan hastalıklara/diyabete ve risk faktörlerine yönelik düzenlenmiş özel bir form bulunmamaktadır. Sadece il sağlık müdürlüğüne her ay gönderilmesi gereken hastalık istatistik formu (Form 018/A) ile yaş grupları ve cinsiyete göre sağlık kuruluşlarımızın kayıtlarında yer alan
29
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
vaka ve ölüm sayılarının bildirilmesi istenmektedir. İlaveten, mevcut diyabet polikliniklerinden/merkezlerinden (Mayıs 2010 itibarı ile birinci basamakta 8, ikinci basamakta 55 ve üçüncü basamakta 29 adet) her ay gönderilmesi beklenen Diyabet Bilgi Formu (Form DBF 01) mevcut olup diyabet konusunda sağlanan hizmete dair bilgi sağlamaktadır. Ancak bu formlardan morbidite ve mortalite verilerinin hesaplanması mümkün olmamaktadır.
“Sağlıkta Dönüşüm Programı” kapsamında yürütülen “Sağlıkta Dönüşüm Projesi” nin (2004-2009) bileşenlerinden biri karar süreçlerinde etkili bilgiye erişim sağlama amacı ile sağlık bilgi sisteminin geliştirilmesi olmuştur. Halen devam etmekte olan Sağlıkta Dönüşüm Projesi II. Fazı olan Sağlıkta Dönüşüm ve Sosyal Güvenlik Reformu Projesi (2009-2013) kapsamında Bakanlığımız İdari ve Mali İşler Daire Başkanlığı Bilişim Teknoloji Koordinatörlüğü Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi Projesi bünyesinde Sağlık Net veritabanını geliştirme çalışmasını devam ettirmektedir. Halen aktif halde bulunan Hastane Bilgi Sistemi (HBS) ve Aile Hekimliği Bilgi Sistemi (AHBS) kullanılarak ilgili Minimum Sağlık Veri Seti (MSVS) içeriğinde yer verilen değişkenler sağlanabilmektedir. Karar Destek Sistemlerinin (KDS) geliştirilmesi ile bu veriler kullanılarak istenen göstergeler hesaplanabilmekte ve elektronik ortamda güncel surveyans verisi sağlanması mümkün olmaktadır.
Diyabet Minimum Sağlık Veri Seti, tüm diyabet hastaları için uygulanan tespitler ve izlem işlemleri üzerine olup içeriğinde; kurum, ilk tanı tarihi, boy, ağırlık, bel çevresi, egzersiz (yok, hafif, orta, ağır), tıbbi beslenme tedavisine uyum (var, yok), sistolik ve diyastolik kan basınıcı, tiroid muayenesi (tiroid ele gelmiyor, nodüler ele geliyor, diffüz ele geliyor) ve birlikte sık görülen ek hastalıklar (hipertansiyon, obezite, hiperlipidemi, koroner arter hastalığı, periferik arter hastalığı) yer almaktadır. Diyabetin tedavisi, bakımı ve izlem kalitesi üzerine göstergelerin (başta HbA1c değeri) sağlanmasına yönelik iyileştirme çalışmaları devam etmektedir.
Bakanlığımız ayrıca, güvenilirliği yüksek surveyans çalışmaları için işbirliği sağlamaktadır. Türkiye Diyabet, Hipertansiyon, Obezite ve Endokrinolojik Hastalıklar Epidemiyoloji Çalışması (TURDEP II) İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi ile birlikte arasında yürütülmektek (2010-2012) olup ilgili saha araştırması Bakanlığımız personeli tarafından gerçekleştirilmiştir. Yine, İleriye Dönük Kentsel ve Kırsal Epidemiyolojik Çalışma (Prospective Urban and Rural Epidemiological Study, PURE Çalışması) Türkiye Ayağı Bakanlığımız onayı ile yürütülmektedir.
Ulusal İnsulin Eğitim Programı
Sağlık Bakanlığı’nın desteği ile Diyabet Hemşireleri Derneği’nin Uluslararası Diyabet Federasyonu (IDF) ile işbirliği içinde planladığı “Türkiye’de İnsülin Tedavi Uygulamalarının İyileştirilmesi” isimli eğitim projesi ile, Türkiye genelinde yaklaşık dokuzbin hemşire insulin tedavi ve uygulamaları konusunda eğitilerek diyabetlilere verilen bakımın kalitesinin arttırılması amaçlanmıştır.
30
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Türkiye Diyabet Kontrol Programı
Bakanlığımız bünyesinde, önceki yıllarda da, diyabetle programlı bir şekilde mücadele etme yaklaşımı paralelinde çalışmalar geliştirilmiş ve yürütülmüştür. Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Ofisi ve Uluslararası Diyabet Federasyonunun girişimi ile geliştirilen ve 1989 yılında ilan edilen “St.Vincent Bildirisi” bölgemiz için bir diyabet stratejisi belirlemiş ve bu bildiri ülkemiz adına 1992 yılında imzalanmıştır. 1994 yılında Bakanlığımız önderliğinde “Ulusal Diyabet Programı” adı ile geliştirilen program uygulamaya konmuş, bu kapsamda diyabet poliklinikleri/merkezleri oluşturulup yaygınlaştırılmıştır. St.Vincent Bildirisinin 10. yıldönümüne denk düşen Beşinci Toplantısı 1999 yılında Bakanlığımız evsahipliğinde İstanbul’da düzenlenmiş ve neticesinde “İstanbul Bildirisi” yayınlanmıştır. Bu süreç 2003 yılında revize edilmiş ve “Ulusal Diyabet-Obezite-Hipertansiyon Kontrol Programı” olarak düzenlenmiştir.
Sağlık Bakanlığı, 2009 yılı başından itibaren, diyabete yönelik mücadele ve diyabet hastalığının yönetimi politikalarını, DSÖ’nün ilgili strateji ve eylem planlarına paralel ve günümüzün mücadele tekniklerine uygun olarak yeniden düzenleme çalışması başlatmış bulunmaktadır. “Türkiye Diyabet Kontrol Programı” adı altında geliştirilmekte olan ülkemizin resmi diyabet stratejisi beraberinde, ilgili eylem planları hazırlanmaktadır.
Avrupa Birliği projesi olarak “Diyabetik Ayak Tanısı Alan Vakaların Evde Takip Tedavi ve İzlenmesi Projesi – DIAFOOT” geliştirilmiş ve yürütülmüştür.
Diyabet konusunda çalışan sivil toplum kuruluşları tarafından geliştirilen bazı stratejik yaklaşım geliştirme (Diyabet 2020: Vizyon ve Hedefler Projesi), sağlığın geliştirilmesi (14 Kasım Dünya Diyabet Günü), halkın sağlık eğitimi, hizmetiçi eğitim ve tarama faaliyetlerine (Türkiye Diyabet Kontrol Projesi, Diyabet ve Obezite Kursu, Diyabet Sohbetleri Projesi) Sağlık Bakanlığı tarafından himaye ve destek sağlamaktadır.
3.4 Kalp ve Damar Hastalıklarında Örgütlenme, İnsan Gücü Planlama ve Eğitim
3.4.1 Türkiye’ de Sağlık Sektörü
Türk sağlık sektöründeki aktörlerden bazıları kamu, yarı-kamu ve özel kurumlar ile dernek-vakıfların açtığı kurumlardır. Türkiye’deki sağlık sisteminde; hizmet sunucusu olarak, Sağlık Bakanlığı, üniversiteler, özel sektör başlıcalarıdır. Finansman kurumu bazında en önemli kilit unsur, Sosyal Güvenlik Kurumu’dur. Sağlık politiklarının oluşturulmasında Sağlık Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı, sağlık yöneticileri, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları önemli rol oynamaktadır.
Sağlık Bakanlığı’nın merkezi örgütlenme yapısı; bir bakan, bir müsteşar, altı müsteşar yardımcısı ve bunlara bağlı idari birimlerden oluşmaktadır. (Şekil 12). İdari bilimler; Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü; Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü, Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü, Personel
31
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Genel Müdürlüğü ve Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü ile Avrupa Birliği Koordinasyon Daire Başkanlığı, Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği, Bilgi İşlem Daire Başkanlığı, Bütçe Dairesi Başkanlığı, Dış İlişkiler Daire Başkanlığı, Halka İlişkiler Koordinatörlüğü, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, Hukuk Müşavirliği, İdari ve Mali İşler Daire Başkanlığı, İzleme ve Değerlendirme Birimi, Kanserle Savaş Dairesi Başkanlığı, Proje Yönetimi Destek Birimi, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Savunma Sekreterliği, Sıtma Savaş Daire Başkanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Teftiş Kurulu Başkanlığı ve Verem Savaş Daire Başkanlığından oluşmaktadır.
Bu birimler, ilgili mevzuat çerçevesinde bakanlık işlerinin yürütülmesi, politika uygulamalarında ve sağlıkta dönüşümün gerçekleşmesi için planlanan faaliyetlerin yürütülmesi ile uluslar arası kuruluşlar ile bağlantılar ve konu ile ilgili personelin yurt dışı görevlendirmeleri ile de çalışırlar. Bakanlıktaki örgütlenme, sorumluluğun aşağıdan yukarıya yöneldiği dikey bir yapıdadır ve il düzeyinde müdürlükler, bir ölçüye kadar da sağlık ocakları ve evleri düzeyinde işlevlerine göre ayrılmış bölümler yer almaktadır.
Türkiye’de aile hekimliği’ne yönelik çalışmalar 2003 yılının ilk aylarında başlamış olup 2011 yılında ülke geneline yaygınlaştırılmış olacaktır.
Sağlık Bakanlığı tarafından sağlanan hizmetlerin il düzeyinde idaresinden il sağlık müdürlükleri sorumludur. İl Sağlık Müdürlükleri, idari konularla ilgili ilin en yüksek mülki amiri olan Vali’ye, teknik konularla ilgili ise Sağlık Bakanlığı’na karşı sorumludur. Sağlık Bakanlığı hastanelerinde görev yapan yöneticiler Tedavi Hizmetleri Genel Müdürü’ne, sağlık ocaklarında görev yapan yöneticiler ise Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürü’ne karşı sorumludur (Şekil 13).
Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Daire Başkanlığı (2007), Tütün ve Bağımlılık Yapıcı Maddeler Daire Başkanlığı (2007) Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Kronik Durumlar Daire Başkanlığı (2008) ve Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Daire Başkanlığı (2008) kurulmuştur.
Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Kronik Durumlar Daire Başkanlığı bünyesinde altı şube bulunmaktadır:
Kalp ve Damar Hastalıkları Şube Müdürlüğü• Metabolik Hastalıklar Şube Müdürlüğü• Solunum Sistemi Hastalıkları Şube Müdürlüğü• Yaşlı Sağlığı Şube Müdürlüğü• Özürlüler Sağlığı Şube Müdürlüğü• Diğer Kronik Hastalıklar Şube Müdürlüğü•
32
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programıek
il 12
:T.C
. Sa
lk B
akan
l m
erke
z te
kila
t ya
ps
Kay
nak:
http
://w
ww
.sagl
ik.g
ov.tr
33
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Şeki
l 13:
Sağ
lık B
akan
lığı t
aşra
teşk
ilatı
orga
niza
syon
şem
ası
34
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Sağlık Bakanlığı, devletin sağlık sektöründe politika belirlenmesinden, programlar aracılığıyla ulusal sağlık stratejilerinin uygulanmasından ve sağlık hizmetlerinin doğrudan sunumundan sorumlu temel organıdır. Sağlık Bakanlığı birinci ve ikinci basamak sağlık hizmeti ile, anne sağlığı, çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetlerinin ana tedarikçisidir. Birinci basamak, ikinci basamak, uzmanlaşmış yataklı ve ayakta tedavi hizmeti veren tüm yurda yayılmış sağlık merkezleri (Sağlık Ocakları, Aile Sağlığı Merkezleri, Toplum Sağlığı Merkezleri, Sağlık Evleri, hastaneler) ile ülkedeki koruyucu sağlık hizmetlerinin tek tedarikçisi de Sağlık Bakanlığı’dır. 19.02.2005 tarihinde 5283 sayılı yasa ile yapılan düzenleme sonucu diğer tüm kurum hastaneleri, dispanserler ve diğer sağlık tesisleri Sağlık Bakanlığı’na devredilmiştir. Bu kapsamda Sosyal Sigortalar Kurumu, hastanelerini Sağlık Bakanlığına devretmiş olup halen Sağlık Bakanlığı’na bağlı 834 hastane mevcuttur. Sağlık Bakanlığı’na bağlı bazı sağlık kurumlarının sayısı Tablo 15’de sunulmaktadır.
Tablo 15: Sağlık Bakanlığı’na bağlı bazı sağlık kuruluşlarının sayısı (Temmuz 2010)
Sağlık Bakanlığı Kuruluşları Sayısı
Hastane 834Sağlık Ocağı 2752Köy Sağlık Evi 5516Aile Sağlığı Merkezleri 3276Aile Hekimi Birimi 10430Toplum Sağlığı Merkezleri 638
Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı, 2010
3.4.2 Sağlık Hizmetleri Sunumu
Türkiye’deki sağlık hizmetleri kamu ve özel hizmet sunucular tarafından sağlanır. En büyük kamu hizmet sunucusu Sağlık Bakanlığı olup Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) hastanelerinin de devredilmesiyle birlikte etkisi daha da artmıştır. Daha önce diğer devlet bakanlıkları (Milli Savunma, Milli Eğitim ve Ulaştırma), bazı kamu kuruluşları ve belediyelerin de sundukları sağlık hizmeti de Sağlık Bakanlığı’na devredilmiştir. Üniversite hastaneleri diğer önemli hizmet sunucusudur.
Anne-çocuk sağlığı ile koruyucu hizmetlerle ilgili olarak da bir dizi dikey program gerçekleştirmiştir. Bu programların uygulanmasına yardım amacıyla, özellikle kentsel alanlarda, bir dizi uzmanlaşmış merkez ve dispanser faaliyet göstermektedir. Bu dispanserler, uzman kadrosu ile, koruyucu ve tedavi edici hizmetler ile diğer birinci basamak tedavi birimlerinin sağlık personeline de eğitimler vermektedir.
3.4.2.1 Birinci Basamak ve Koruyucu Sağlık Hizmetleri ve Aile Hekimliği Uygulaması
Sağlık Bakanlığı Sağlıkta Dönüşüm Programı kapsamında Aile Hekimliği uygulamasına 2010 yılı sonunda tamamen geçmiş olacaktır. Aile Hekimi; ailenin henüz doğmamış çocuğundan en yaşlı üyesine kadar, ailenin tüm bireylerinin hekimi olarak tanımlanır. Bu kapsamda, bireysel koruyucu
35
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
sağlık önlemleri ile ayakta tedavi ve evde bakım hizmetleri de aile hekimliği kapsamına girer. Bu türden hizmetlerin bir arada ve birbiriyle uyumlu şekilde verildiği bir kaç yöntem içinde en basit ve en modern olanı Aile Hekimliği Sistemi’dir. Birinci basamak sağlık hizmetini aşan sorunlar için diğer uzman hekimler, diş hekimi, diyetisyen gibi kişilere hastayı yönlendirerek, koordinatör görevini üstlenir. Dolayısıyla kendisine kayıtlı kişilerin aynı zamanda sağlık danışmanı, bu konuda onlara yol gösteren ve onların haklarını savunan kişi konumundadır.
Aile hekimi, ailenin bütün bireylerinin sağlık durumlarını, yaşama koşullarını, dolayısıyla koruyucu sağlık uygulamalarının ve sağlık eğitiminin bu bireylere nasıl uygulanabileceğini en iyi bilen kişidir. Bu doktorlar, kendi sorumluluğu altındaki bireyleri bir hastalık çerçevesinde değil, bütüncül bir yaklaşımla riskler, sağlık koşulları, psikososyal çevre ve mevcut diğer akut veya kronik sağlık sorunları ile birlikte bir bütün olarak değerlendirir.
Aile hekimliği kayıtları sağlıkla ilgili araştırmalarda çok değerli bir veri kaynağıdır. Sevk zincirinin işletilmesinde yardımcıdır. Hastalıkların uygun basamaklarda ele alınmasını ve tedavisini mümkün hale getirir. Sevk gerektiğinde, kişinin sağlık bilgileriyle birlikte doğru uzmanlık dalına ve doğru merkeze gitmesini sağlayarak, yüksek maliyetli ikinci basamak sağlık hizmetlerinin daha etkili ve ekonomik biçimde kullanımını sağlar.
Birinci basamak sağlık hizmetlerinde tedavi edici ve kişiye yönelik koruyucu hizmetler dışında kalan halk sağlığı hizmetleri ise Toplum Sağlığı Merkezleri tarafından verilmektedir.
36
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
3.4.2.2 İkinci ve Üçüncü Basamak Sağlık Hizmetleri Sunumu
Tablo 16’da Türkiye genelinde hastanelerin dağılımı, Tablo 17’de ise hastane yataklarının servislere göre dağılımı yer almaktadır.
Tablo 16: Türkiye’de hastanelerin dağılımıBRANŞ GENEL
Genel Dal Hastaneleri 724
Kadın Doğum ve Çocuk Has. Hastaneleri 48
Göğüs Hastalıkları Hastanesi 16
Fizik Ted. ve Rehabilitasyon Hastanesi 10
Çocuk Hastalıkları Hastanesi 5
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi 9
Göğüs Kalp ve Damar Cerrahi Merkezi 8
Acil Yardım ve Travmatoloji Hastanesi 1
Kemik Hastalıkları Hastanesi 3
Göz Hastalıkları Hastanesi 2
Onkoloji Hastalıkları Hastanesi 3
Diş Hastanesi 2
Meslek Hastalıkları Hastanesi 2
Zührevi Hastalıklar Hastanesi 1
Sağlık Bakanlığı Hastaneleri Toplamı 834
Üniversite Hastaneleri 60
Belediye Hastaneleri 3
Kamu Vakfı Hastaneleri 1
Milli Savunma Bakanlığı Hastaneleri 42
Özel Hastaneler 466
Genel Toplam 1406
Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ağustos, 2010
37
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 17: Türkiye’deki hastane yataklarının servislere göre dağılımı
Servisler Sağlık Bakanlığı Diğer Yatak sayısı Dağılımı %
İç Hastalıkları 13.172 5.855 19.026 10,1
Kadın Hastalıkları ve Doğum 13.691 4.464 18.154 9,7
Beyin ve Sinir Cerrahisi 3.176 1.629 4.804 2,6Kulak Burun Boğaz Hastalıkları 3.496 2.099 5.595 3,0
Deri ve Zührevi Hastalıkları 1.209 951 2.160 1,1
Nöroloji 3.824 1.705 5.529 2,9
Enfeksiyon Hastalıkları 2.169 740 2.909 1,5
Radyasyon Onkolojisi 860 1.193 2.053 1,1
Çocuk Cerrahisi 1.377 927 2.305 1,2
Kalp Damar Cerrahi 1.629 2.269 3.898 2,1
Göğüs Hastalıkları 7.468 1.680 9.148 4,9
Genel Cerrahi 11.587 4.923 16.510 8,8
Çocuk Hastalıkları 12.838 4.271 17.109 9,1
Göz Hastalıkları 2.921 1.863 4.783 2,5
Ortopedi ve Travmatoloji 6.652 2.706 9.358 5,0
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon 4.796 1.813 6.609 3,5
Üroloji 4.534 1.840 6.373 3,4
Ruh Sağlığı 4.051 1.295 5.345 2,8
Göğüs Cerrahisi 1.031 515 1.546 0,8
Kardiyoloji 3.054 2.897 5.951 3,2
Plastik Cerrahi 1.029 877 1.906 1,0
Diğer 14.749 22.244 36.993 19,7
TOPLAM 119.310 68.755 188.065 100,0
NOT: MSB’na ait 15900 yatak servis dağılımları”DİĞER” bölümünde verilmiş olup ayrıca diğer kuruluşlara ait hastanelerin listede yer almayan servis yataklarıda bu bölümde sayılmıştır.
Kaynak: T.C.Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2010
38
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Şekil 14’te Sağlık Bakanlığı, Üniversiteler ve Özel Hastanelerdeki yoğun bakım yatak sayıları yer almaktadır.
Şekil 14: Sağlık Bakanlığı, üniversiteler ve özel hastanelerdeki yoğun bakım yatak sayıları
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
1718
423
2141
1251
1761
693371 208
8836 851
16993
5210
7351
3422
518
2793
3
1
83
3486
SA
ÖZ
ÜN
LIK BAKANL
ZEL HASTANE
N VERS TE HAS
I I
STANES
Kaynak: T.C.Sağlık Bakanlığı, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2009
3.4.3. Türkiye Geneli Sağlık Bakanlığı, Üniversite ve Özel Sağlık Kuruluşlarında Aktif Çalışan Personel Dağılımı
Ülkemizde hekim ve hemşire sayısı yetersizdir. Türkiye’ de 1000 kişiye düşen hekim sayısı 1,4 olup, hekim başına düşen nüfus açısından Türkiye üyesi bulunduğu DSÖ Avrupa Bölgesi’ndeki 53 ülke arasında 52. sırada yer almaktadır (Şekil 15) .
39
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Şekil 15: Avrupa’da ve Türkiye’de 100.000 kişiye düşen hekim sayısı
Hekim Yetersizliğinin Boyutu
Ülkemizdeki hekim sayısıyetersizdir. Hekim başına düşen nüfus sayısı açısından Türkiye, Dünya Sağlık Örgütü AvrupaBölgesinde yer alan 52 ülke içerisinde 50. sıradadır.
Kaynak: http://apps.who.int/ghodata/#
Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2008
Ülkemizde hemşire sayısı yetersiz olup Şekil 16’da Avrupa’da ve Türkiye’de 100.000 kişiye düşen hemşire sayısı yer almaktadır.
40
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Şekil 16: Avrupa’da ve Türkiye’de 100.000 kişiye düşen hemşire ve ebe sayısı
Hemşire Yetersizliğinin BoyutuÜlkemizdeki hemşire ve ebe sayısıyetersizdir. Hemşire ve ebe başına düşen nüfus sayısı açısından Türkiye,Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesinde yer alan52 ülke içerisinde 50.sıradadır.
Kaynak: http://apps.who.int/ghodata/# Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2008
Şekil 17’de Türkiye’de illere göre uzman hekim başına düşen nüfusun 2002 ve 2009 tarihleri arasındaki dağılımı, Şekil 18’te ise Türkiye’de Pratisyen Hekim Başına Düşen Nüfusun 2002 ve 2009 tarihleri arasındaki dağılımı görülmektedir.
41
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Şekil 17: Türkiye’de illere göre uzman hekim başına düşen nüfus (2002-2009)Uzman T abip B aş ına Düş en Nüfus 2002 / 2009
1.381
4.375
0
2.500
5.000
7.500
10.000
12.500
15.000
17.500
20.000
22.500
25.000
27.500
30.000
AnkaraKarabükIspartaSam
sunKırıkkaleM
uğlaSinopBurdurBalıkesirUşakAydınKırklareliBartınM
anisaİzm
irÇanakkalBoluİstanbulYalovaAntalyaEskişehirZonguldaBursaTrabzonKırşehirAm
asyaNevşehirEdirneM
ersinTÜRKİYERizeErzincanAdanaDenizliÇorumKütahyaSakaryaElazığDüzceGiresunBilecikKastam
onArtvinNiğdeOrduKaram
anHatayKocaeliAfyonTokatM
alatyaKayseriKonyaAksarayÇankırıSivasTekirdağGaziantepK.M
araşKilisErzurumOsm
aniyeAdıyam
anGüm
üşhaYozgatIğdırBayburtBingölArdahanKarsDiyarbakırTunceliM
ardinVanSiirtBatm
anBitlisŞanlıurfaM
uşŞırnakHakkariAğrı
Aralık 2002 Aralık 2009Ü İ
En İyi Durumdaki İl
En Kötü Durumdaki İl Oran
Aralık 2002 1.973 26.609 1 /13,5Aralık 2009 1.381 4.375 1 /3,2
Uzman Hekim Başına Düşen Nüfus
Kaynak: T.C.Sağlık Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğü, 2010
Şekil 18: Türkiye’de pratisyen hekim başına düşen nüfus (2002 - 2009) P ratis yen T abip B aş ına Düş en Nüfus 2002 / 2009
1639
4168
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
4.000
4.500
5.000
5.500
6.000
6.500
7.000
7.500
8.000
8.500
9.000
TunceliKırıkkaleKırşehirGüm
üşhaKarabükBurdurArtvinUşakAksaraySinopBartınNevşehirOsm
aniyeKaram
anArdahanBayburtErzincanM
alatyaNiğdeElazığKilisYozgatAm
asyaM
uğlaTrabzonYalovaBilecikİzm
irAydınSam
sunSivasBoluAntalyaBalıkesirM
anisaDenizliEskişehirÇorumBingölÇanakkaleTokatKastam
onAfyonKütahyaGiresunAdanaM
ersinErzurumKonyaEdirneRizeKırklareliOrduDüzceSakaryaTÜRKİYEIspartaIğdırAnkaraÇankırıAdıyam
anKayseriZonguldakBursaK.M
araşTekirdağHatayKocaeliKarsBitlisSiirtDiyarbakırGaziantepM
uşBatm
anŞanlıurfaM
ardinHakkariVanİstanbulŞırnakAğrı
Aralık 2002 Aralık 2009S i 8
En İyi Durumdaki İl
En Kötü Durumdaki İl Oran
Aralık 2002 1.029 8.315 1 /8,1Aralık 2009 1.639 4.168 1 /2,5
Pratisyen Hekim Başına Düşen Nüfus
Kaynak: Sağlık Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğü, 2010Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerde görev yapan uzman hekimlerin branşlara ve hastanelere
göre dağılımı Tablo 18’de Türkiye genelinde Sağlık Bakanlığı, üniversite ve özel sağlık kuruluşlarında aktif çalışan personel dağılımı ise Tablo 19’da sunulmaktadır.
42
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 18: Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerde görev yapan uzman hekimlerin dallara ve hastanelere göre dağılımı
Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü,2009
43
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 19: Türkiye’de Sağlık Bakanlığı, üniversite ve özel sağlık kuruluşlarında aktif çalışan sağlık personeli dağılımı
Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğü, 2009
3.4.4 Eğitim
3.4.4.1 Mezuniyet öncesi eğitim
Türkiye’de lise, ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde sağlık insangücü yetiştiren eğitim kurumları bulunmakta olup Tablo 20’de, Türkiye’de sağlık insangücü yetiştiren eğitim kurumları ile bu kurumların sayıları ve eğitim verdikleri düzey yer almaktadır. Tablo 21’de ise sağlık alanında yüksek öğrenim Düzeyinde Öğrenim Gören hekim Dışı Personelle İlgili Mezunlardaki Gelişme sayıları yer almaktadır.
44
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 20: Sağlık insangücü yetiştiren eğitim kurumları ve eğitim verilen düzeyleri
E itim Kurumu Ad
E itim Verilen Düzey
Durumu
E itim Veren
Faal Olmayan
Toplam
1 T p Fakülteleri (GATA, Vak f T p Fakültesi dahil)
T p Doktorlu u / Y. Lisans / Doktora
61 13 74
2 T p Fakülteleri (GATA dahil) ve Adli T p Kurumu, stanbul Kardiyoloji Enstitüsü, stanbul Çocuk Sa l Enstitüsü
T pta Uzmanl k 53 - 53
3 Sa l k Bakanl E itim ve Ara t rma Hastaneleri
T pta Uzmanl k 61 7 68
4 Di Hekimli i Fakülteleri Di Hekimli i / Y. Lisans/ Doktora
22 9 31
5 Eczac l k Fakülteleri Eczac l k / Y. Lisans / Doktora
12 7 19
6 Sa l k Bilimleri Fakülteleri Lisans / Y. Lisans / Doktora
16 7 23
7
Dört Y ll k Yüksekokullar
7.1 Sa l k Yüksek Okullar (SYO) Lisans 62 16 78
7.2 Hem irelik Yüksekokullar (GATA Dahil)
Lisans 10 6 16
7.3 Sa l k daresi Yüksekokullar (S YO) Lisans - 2 2
7.4 Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokullar (FTRYO)
Lisans 6 3 3
7.5 Sa l k Bilimleri Yüksekokulu(SBYO) Lisans 4 1 5
7.6 Sa l k daresi ve letmesi Yüksekokulu
Lisans 1 1
7.7 Sa l k Teknolojisi Yüksekokulu (STYO)
Lisans 2 2
7.8 Sa l k Hizmetleri Yüksekokulu (SHYO)
Lisans - 2 2
8
ki Y ll k Meslek Yüksekokullar
8.1 Sa l k Hizmetleri Meslek Yüksekokullar
Ön Lisans 79 36 115
8.2 Sa l k Bilimleri Meslek Yüksekokulu
Ön lisans 1 - 1
9 Sa l k Meslek Liseleri (SML) Lise 283 - 283
Kaynak: Sağlık Bakanlığı, Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü, Ocak 2010
45
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 21: Sağlık alanında yüksek öğrenim düzeyinde öğrenim gören hekim dışı personel sayısının yıllara göre değişimi
Kaynak: Yükseköğretim istatistikleri (2000-2009), ÖSYM
Önceki yıllarda lise düzeyinde yardımcı sağlık personelinin yetiştirilmesi Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülürken Resmi Gazetede 03.02.2006 tarihinde 26069 karar no ile yayınlanan 5450 sayılı “Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Bağlı Okulların Milli Eğitim Bakanlığına Devredilmesi ile Bazı Kanunlarda ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile yardımcı sağlık personelinin eğitim-öğretimi Milli Eğitim Bakanlığı’na devredilmiştir.
46
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
3.4.4.2 Mezuniyet Sonrası Eğitim ve Sertifikasyon:
T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde bulunan Hizmet İçi Eğitim Şubesi tarafından sağlık çalışanlarına yönelik olarak düzenlenmekte olan mezuniyet sonrası eğitim programlarından bazıları şunlardır;
Yoğun Bakım Hemşireliği Kursu
Günümüzde, hem dünyada hem de ülkemizde yoğun bakımın öneminin anlaşılması ve gereksiniminde hızla artmış olması nedeniyle artan iş yükü bu konudaki eğitim ihtiyacını da vazgeçilmez kılmıştır. Teknolojideki baş döndürücü hız da yeniliklerin yoğun bakımda kullanımını beraberinde getirmiştir.
Hemşire, ebe (hemşirelik yetkisi almış) ve sağlık memurlarının (toplum sağlığı bölümü) hizmetle ilgili tıbbi teknolojik yeniliklere adaptasyonunun sağlanması ve bu ünitelerde sunulan bakım hizmetlerinde verimlilik ve güvenirliliğin artırılması amacıyla “Yoğun Bakım Hemşireliği Eğitim Programı Uygulama Yönergesi” hazırlanmıştır. Tablo 22’de 2002-2010 yılları arasında yoğun bakım hemşireliği kurslarına katılanların sayısı görülmektedir.
Tablo 22: 2002–2010 yılları arasında yoğun bakım hemşireliği kurslarına katılanların sayısı
Yıl Katılan Personel Sayısı2003 2632004 1852005 2592006 2642007 2692008 14012009 5022010 (İlk altı ay) 1544TOPLAM 4855
Kaynak: T.C.Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2010
Acil Bakım Hemşireliği Kursu
Acil sağlık hizmetleri sağlık hizmetinin olmazsa olmaz bir parçasıdır. Pek çok hastalıkta hastanın acil servise hızla ulaşması, hızla tanı konulması ve tedavinin başlaması yaşam kurtarıcı ve sakatlıkları önleyici olabilir. Acil serviste hayatı tehdit eden ve hemen çözüm bekleyen sağlık sorunlarına çözüm aranmasının yanı sıra, hastaların taşıdıkları riskler göz önünde bulundurularak sorunlarına ilişkin birimlere yönlendirilmesi sağlanır. Tüm bu nedenlerle acil serviste görev yapan sağlık personelinin eğitimi önem kazanmaktadır.
Bakanlığımıza bağlı yataklı tedavi kurumları erişkin ve çocuk acil servislerinde çalışan hemşire, sağlık memurları (toplum sağlığı bölümü) ve hazırlanan Yönergenin yürürlüğe girdiği tarihten önce bu birimlerde görev yapmaya başlamış ve hali hazırda çalışan ebelere (hemşirelik yetkisi almış) yönelik Acil Bakım Hemşireliği Eğitim Programı Uygulama Yönergesi hazırlanmıştır. Tablo 23’te 2003-2010 yılları arasında Acil Bakım Hemşireliği kurslarına katılanların sayısı görülmektedir.
47
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 23: 2003–2010 yılları arasında acil bakım hemşireliği kurslarına katılanların sayısıYıl Katılan Personel Sayısı2003 27 (pilot uygulama)2004 - (hazırlık, mevzuat)2005 - (hazırlık, mevzuat)2006 2572007 5622008 5882009 10182010 (ilk 6 ay) 298
TOPLAM 2750
Kaynak: T.C Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2010
Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Kursu
Yataklı tedavi kurumlarında, sağlık hizmetleri ile ilişkili olarak olarak gelişen enfeksiyon hastalıklarının önlenmesi ve kontrol altına alınması amacıyla yürütlen hastane enfeksiyonlarının kontrolü çalışmalarının temelini hemşireler oluşturmaktadır.
“Enfeksiyon Kontrol Yönetmeliği”nde hastane enfeksiyonları ile mücadelede en büyük görev enfeksiyon kontrol hemşirelerine verilmiştir. Bundan hareketle enfeksiyon kontrol hemşirelerinin eğitimi önem taşımaktadır.
Enfeksiyon Kontrol Hemşirelerinin Eğitimine ve Sertifikalandırılmasına Dair Tebliğ’in geçici maddesinde belirtilen şartları haiz personele yönelik düzenlenen genel sınav sonucunda toplam 911 kişi sertifika almaya hak kazanmıştır (Tablo 24).
Tablo 24: 2007–2010 yılları arasında enfeksiyon kontrol hemşireliği kurslarına katılanların sayısı
Yıl Katılan PersonelSayısı
2007 392008 4072009 3352010 (ilk altı ay) 130TOPLAM 911
Kaynak: T.C Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2010
Acil Serviste, Ambulans ve Yoğun Bakımlarda Çalışan Pratisyen Hekimlerin Kardiyovasküler Hastalıklarla İlgili Mezuniyet Sonrası Eğitimi
Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde Acil ve Afetlerde Sağlık Hizmetleri Dairesi Başkanlığı tarafından “Acil Hekimliği Sertifika Uygulama Programı Yönergesi” kapsamında “Acil Hekimliği Sertifika Programı” uygulanmaktadır. Bu yönergenin amacı; acil sağlık hizmetleri
48
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
ile ilgili sağlık kurum ve kuruluşlarında çalışan veya çalışacak pratisyen hekimlerin eğitilerek, acil sağlık hizmetlerinin ülke sathında eşit, kaliteli ve etkin olarak sunulmasını sağlamaktır.Yönergedeki madde 2’ye göre 112 Acil Sağlık Hizmetleri, hastane acil servisleri, birinci basamak acil sağlık hizmeti veren tüm kurum ve kuruluşlarda çalışan veya çalışacak olan pratisyen hekimleri kapsamaktadır.
3.4.5 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Halen Sosyal Güvenlik Kurumu özerk bir kurum olarak, Emekli Sandığı, SSK ve Bağ-Kur’un (2008 yılından itibaren yeşil kart bütçe olarak bu kapsama alınmıştır) bu kurum çatısı altında birleştirilmiştir.
Genel Sağlık Sigortası
Sosyal devlet olmanın bilinciyle hükümet yasalarla belirlenmiş çerçeveler dahilinde kamunun tüm kesimlerine sağlık hizmetleri ulaştırılmasından sorumludur. Bu konudaki tartışmalar onbeş yıl öncesine dayanmaktadır. Gerçekçi ve ciddi adımlar ise ancak son bir kaç yıldan bu yana atılabilmektedir.
Planlanan sistemin birkaç önemli noktası vardır.
Birinci Basmak Sağlık Hizmetlerinde;
Aile Hekimliği sisteminde birinci basamak hizmetleri bireylerin koruyucu hizmet alabileceği 1. ve sağlık durumlarının kayıt altında tutulacağı bir şekilde verilecektir.
Bu model halkın ücretsiz olarak hizmet alabileceği ve ayrıntılı tanı işlemlerinin yapılacağı 2. tanı merkezlerini (laboratuvarlar vs.) destekleyecektir.
Acil vakalar dışında tüm bireylerin ilk başvuru noktası birinci basamak sağlık hizmetlerinin 3. olması katkı payı farklılıkları ile teşvik edilmeye çalışılmıştır.
İkinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde
Şu andaki uygulamanın yanı sıra, kurumların sözleşmeler yaparak ve idari/mali anlamda 4. özerkliklerini kazanarak gelirleri ve harcamaları arasında denge sağlayacağı bir finans modeli oluşturulacaktır.
Genel Sağlık Sigortası Sisteminin Hedefleri
Tüm nüfusa yönelik aynı kalitede sağlık sigortası sunulması hedeflenmektedir.1.
Katılımın zorunlu olacağı, primlerin gelire göre hesaplanacağı ve hizmetlerin gerçek 2. ihtiyaçlara göre sunulacağı bir sağlık sistemi.
Nüfusun yoksul kesimi için primlerin toplumsal yardımlara ayrılan devlet 3. kaynaklarından ödenmesi.
Her türlü koruyucu hekimlik uygulamasının sağlık politikasının temelini oluşturması.4.
Kamu kaynaklarının verimli kullanılmasını sağlamak için modern bir kontrol ve izleme 5. sisteminin oluşturulması.
49
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
3.5 Kalp Hastalıklarında Acil Tedavi Hizmetleri ve Kardiyopulmoner Resusitasyon
112 Acil Sağlık Hizmetleri ve Komuta Kontrol Merkezleri
Acil sağlık hizmetleri, 11 Mayıs 2000 tarihli ve 24046 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği” ile düzenlenmiştir. Ambulans hizmetleri, 7 Aralık 2006 tarihli ve 26369 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları İle Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği” ile düzenlenmiştir.
112 Acil Sağlık Hizmetlerinin özellikle Akut MI, Akut Koroner Sendromlar ve inmelere zamanında ve yeterli müdahalesini sağlayacak şekilde yapılanması önemlidir.
Ülkemizde sağlıkta dönüşüm programı kapsamında, Sağlık Bakanlığı bünyesinde 112 Acil sağlık hizmetlerinin ülke genelinde bütün illerde Komuta Kontrol Merkezleri mevcuttur. Halen tam donanımlı 2235 ambulans ve 1317 istasyon bulunmaktadır ve vatandaşlarımızdan ambulans hizmetleri için ücret alınmamaktadır.
Tüm acil vakalara ulaşmak için kara ambulanslarının yanında kar paletli ambulanslar, deniz ambulansları ve hava ambulansları uygulamaya konulmuştur.
3.6 Kardiyovasküler Hastalıklarda Cihaz Yönetimi
1/95 Sayılı Ortaklık Konsey Kararı’nın 2. kısmında “malların serbest dolaşımı” hükmü yer almaktadır. Bu kapsamda ürünlerin piyasaya arzı, uygunluk değerlendirmesi, piyasa gözetimi ve denetimi ile bunlarla ilgili olarak yapılacak bildirimlere ilişkin usul ve esasları belirlemek amacıyla, “4703 Sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun”, 11.02.2002 tarih ve 24459 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu kanuna göre, piyasaya arz edilen bütün ürünlerin ilgili mevzuata uygun olması, mevzuatı bulunmayan ürünlerin dahi temel gerekleri (insan sağlığı ve güvenliği gibi) karşılama zorunluluğu bulunmaktadır. Temel gerekler, müktesebat çerçevesinde Bakanlığımızca uyumlaştırılan tıbbi cihazlarla ilgili yönetmelikler ile tespit edilmiştir. Ayrıca, söz konusu yönetmelikler kapsamında bir tıbbi cihazın piyasaya arzından önce klinik araştırma yapılması da bir zorunluluk olarak yer almaktadır. Müktesebat çerçevesinde Tıbbi Cihaz Yönetmeliği kapsamında piyasaya arz edilecek bir tıbbi cihazın uygunluk değerlendirme işlemi neticesinde belgelendirilmesi gerekmektedir. Anılan mevzuat gereğince piyasaya arz edilecek bir tıbbi cihazın EC Sertifikası ve/veya Uygunluk Beyanı belgesine sahip olması gerekmektedir. Bu mevzuatın yürütülmesi (Tıbbi Cihaz Yönetmeliği, Vücuda Yerleştirilebilir Aktif Tıbbi Cihazlar Yönetmeliği, Vücut Dışında Kullanılan (In Vitro) Tıbbi Tanı Cihazları Yönetmeliği) Bakanlığımız adına İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğünce yapılmaktadır. Yönetmelikler kapsamına girip de piyasaya arz edilen ürünlerin, temel gerekleri sağlayıp sağlamadığı, uygun belgelendirilme yapılıp yapılmadığı piyasa gözetimi ve denetimi çerçevesinde belirlenmektedir. Tıbbi cihazların piyasa gözetimi ve denetimi ise İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğünce yürütülmektedir.
Bu bağlamda hastaların, uygulayıcıların, kullanıcıların ve üçüncü kişilerin sağlık ve güvenliğini sağlamak amacıyla teşhis ve tedavi hizmetinde kullanılan tıbbi cihaz ve aksesuarlarının anılan mevzuat gereklerini sağlaması gerekmektedir.
50
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Öte yandan sağlık tesislerinde kullanılacak tıbbi cihazların satın alınmasına ilişkin esasları belirlemek ve bu hususta yatırım izni kararlaştırmak amacıyla, Başbakanlık makamının 05.10.1993 tarih ve 5107 sayılı onayı ile “Tıbbi Cihaz Daimi Özel İhtisas Komisyonu” (TCDÖİK) Bakanlığımız koordinatörlüğünde Sağlık Bakanlığı Hastaneleri, Milli Savunma Bakanlığı, YÖK Başkanlığının Tıp ve Fen/Mühendislik Fakülteleri ve Devlet Planlama Teşkilatı temsilcilerinin katılımıyla 05.10.1994 tarihinden itibaren onbeş günlük periyotlar halinde toplanarak çalışmalarını sürdürmektedir. Komisyon, her biri ileri teknoloji ürünü ve pahalı olan tıbbi cihazların satın alınması hususunda kuruluş taleplerini değerlendirmeye tabi tutarak ve tesisin altyapısı, uzman personel durumu gibi değişkenleri de göz önünde bulundurmak suretiyle gerekli değerlendirmeleri yaparak tavsiye kararları oluşturmaktadır. Tıbbi cihaz daimi özel ihtisas komisyonu başvurularında aranılan kriterler makam oluru ile yeniden belirlenmiş ve 2005/129 sayılı Genelge 22.08.2005 tarih ve 16383 sayılı yazımız ile ilgili kurumlara bildirilmiştir.
Ayrıca 01.05.2008 tarih ve 15318 sayılı yazımız ile 2008/35 Sayılı Genelge gereği hizmet alımı ile tedarik edilecek ileri teknoloji ürünü tıbbi cihazlar (PET/PET-CT, MRI, Bilgisayarlı Tomografi, Nükleer Tıp Görüntüleme, Anjiyografi ve Radyoterapi Tedavi Cihazlarından Lineer Hızlandırıcı, Co60 Teleterapi ve Stereotaksik Radyocerrahi Cihazları) için İlaç Eczacılık Genel Müdürlüğünün uygun görüşü alındıktan sonra hizmet alımı yapılabilmektedir.
3.7 Kardiyovasküler Hastalıklarda İlaç Yönetimi
Kardiyovasküler hastalıklarda ilaç yönetimi “Sağlık Uygulama Tebliği” kapsamında yapılmaktadır. Kardiyovasküler hastalıklarda ilaç yönetimi konusunda, mevzuat, yönetmelikler, tebliğler v.b ile ilgili özel bir düzenleme bulunmamaktadır.
Fiyatlandırmada jenerik uygulaması sürdürülmektedir. Acil yoğun bakım ünitelerinde kullanılması gereken (adenosin gibi) ilaçların ruhsatlandırılmasına Bakanlığımızca özel önem verilmektedir.
Akılcı İlaç Kullanımı
İlaç Kullanımında akılcılık deney ve gözleme dayalı bilgi birikimiyle oluşturulmuş bir deneyimlilik durumunu ve bunun sonraki tıbbi tanı ve tedavi edici hekimlik süreçlerinde verimli ve etkili kullanımını tanımlamaktadır.
Akılcı ilaç kullanımı dört temel ögeyi içermektedir. Doğru tanı, doğru ilaç seçimi, hasta uyumunun sağlanması ve maliyet etkinlik oranının belirlenmesidir. Akılcı olmayan ilaç kullanımı koşullarında toplumsal açıdan pek çok sorunun ortaya çıkması kaçınılmazdır. Bu etkiler arasında ilaç tedavi kalitesinin düşmesi sonucu morbidite ve mortalite de artış olması, parasal kaynakların yanlış tüketilmesiyle sonuçta temel ilaçlara bile ulaşabilirliğin azalması ve tedavi maliyetlerinin daha da yükselmesi acil ve temel ilaçlara karşı gelişebilecek dirence dayalı olarak tedavinin ekonomik ve sosyal maliyetinin artması ve ilaçların yan etki riskinin artması sayılabilir. Sorunların giderilmesinde ise mezuniyet öncesi, hizmet içi ve topluma yönelik eğitim stratejilerinin geliştirilmesi ve izlenmesi bunların yönetsel ve mevzuat düzenlemelerini içeren çalışmalarla desteklenmesi akılcı ilaç kullanımı yönündeki engellerin aşılmasında etkin olacaktır.
51
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
3.8 Çocuklarda Kalp ve Damar Hastalıkları
Konjenital kalp hastalıkları yaklaşık bin canlı doğumda dokuz oranında görülmekte olup, ölü doğumlarda %3-4, abortuslarda %10-25, prematürlerde ise yaklaşık %2 oranında görülmektedir. En sık görülen kardiyolojik defekt 10000 canlı doğumda 15,5 sıklıkla görülen Ventriküler Septal Defekt-VSD’dir. Diğerleri sıklığına göre Pulmoner atrezi (5,8), pulmoner stenoz (3,8), triküspit atrezisi (3,6), atriyoventriküler septal defekt (3,3), büyük damar tarnspozisyonu (2,6), Fallot Tetralojisi (2,6), ASD (2,3), hipoplastik sol kalp (1,8), aort koarktasyonudur (1,4). Down sendromlu çocuklarda atriyoventiküler kanal defektleri sık görülmektedir.
Konjenital Anomalilere bağlı ölümler ülkemizde tüm yaş gruplarında %1,6 ile tüm ölüm sebepleri arasında 11. sırada yer almakta olup, erkeklerde %1,6 ile 10 ölüm sebebi, kadınlarda ise %1,5 ile 11. sırada yer alan ölüm sebebidir. 0-14 yaş grubunda ise Konjenital Anomalilere bağlı ölümler, perinatal nedenlere ve alt solunum yolu enfeksiyonlarına bağlı ölümlerin ardından üçüncü sırada yer almaktadır.
Tablo 25’te, Türkiye’ de ulusal düzeyde ölüme neden olan ilk 20 hastalığın 0-14 yaş grubunda cinsiyete göre % dağılımı görülmektedir. Her iki cinsiyette ve toplam da perinatal nedenler birinci sırada bulunmaktadır (toplamda %37.6, erkeklerde %37.2, kadınlarda %38.1). İkinci sırada toplamda %14, erkek ve kadınlarda sırasıyla %13.7, %14.4 ile alt solunum yolu hastalıkları yer almaktadır. Üçüncü ölüm nedeni ise her iki cinsiyette ve toplamda konjenital anomaliler (toplamda %10.3, erkeklerde %10.7, kadınlarda %10.0), dördüncü sırada ishalle seyreden hastalıklar bulunmaktadır. Beşinci sırada toplamda menenjitler %2.7’lik, erkeklerde trafik kazaları %2.7’lik ve kadınlarda menenjitler %2.7’lik yüzde ile yer almaktadır.
52
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 25: Türkiye’de 0-14 yaş grubunda ölüme neden olan ilk yirmi hastalığın cinsiyete göre dağılımı (%)
Toplam % Erkekler % Kad nlar %
1 Perinatal nedenler 37,6 Perinatal nedenler 37,2 Perinatal nedenler 38,1
2 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonlar 14,0 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonlar 13,7 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonlar 14,4
3 Konjenital Anomaliler 10,3 Konjenital Anomaliler 10,7 Konjenital Anomaliler 10,0
4 shalle Seyreden Hastal klar 8,4 shalle Seyreden Hastal klar 8,3 shalle Seyreden Hastal klar 8,6
5 Menenjitler 2,7 Trafik Kazalar 2,7 Menenjitler 2,7
6 Trafik Kazalar 2,5 Menenjitler 2,7 K zam k 2,5
7 K zam k 2,2 K zam k 1,9 Trafik Kazalar 2,2
8 Tüberküloz 1,4 Tüberküloz 1,5 Üst Solunum Yolu Enfeksiyonlar 1,4
9 Üst Solunum Yolu Enfeksiyonlar 1,2 Lösemi 1,3 Protein Enerji Malnütrisyonu 1,3
10 Protein Enerji Malnütrisyonu 1,2 Üst Solunum Yolu Enfeksiyonlar 1,1 Tüberküloz 1,2
11 Lösemi 1,2 Protein Enerji Malnütrisyonu 1,1 Lösemi 1,1
12 Serebrovasküler Hastal klar 0,9 Serebrovasküler Hastal klar 1,0 Ki inin kendini yaralamas 1,0
13 Ki inin kendini yaralamas 0,7 Lenfomalar ve Multiple Myeloma 0,6 Serebrovasküler Hastal klar 0,8
14 Lenfomalar ve Multiple Myeloma 0,5 Ki inin kendini yaralamas 0,5 Lenfomalar ve Multiple Myeloma 0,5
15 Demir Eksikli i Anemisi 0,4 Bo ulmalar 0,4 Yan klar 0,3
16 Hepatit B 0,3 Demir Eksikli i Anemisi 0,4 Hepatit B 0,3
17 Bo ulmalar 0,3 Dü meler 0,3 Zehirlenmeler 0,3
18 Dü meler 0,3 Hepatit B 0,3 Demir Eksikli i Anemisi 0,3
19 Yan klar 0,3 Yan klar 0,2 Epilepsi 0,3
20 Zehirlenmeler 0,2 Ast m 0,2 Dü meler 0,3
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
Türkiye ulusal düzeyde yaş, cinsiyet ve nedene göre ölüm sebepleri dağılımında, 0-4 yaş arası konjenital anomalilere bağlı ölümlerde en sık görülen sebep konjenital kalp hastalıklarıdır. Tablo 26’te Türkiye ulusal düzey yaş, cinsiyet ve nedene göre ölüm nedenlerinin ve 0-4 yaş grubu dağılımı görülmektedir.
53
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 26: Türkiye’de 0-4 yaş grubunda cinsiyet ve nedene göre ölüm nedenlerinin dağılımı
Türkiye nüfusunun cinsiyete ve yaş gruplarına göre dağılımı
Toplam(67.803.927)
0-4 yaş grubuErkek
(3.397.961)
0-4 yaş grubuKız
(3.189.169)
Konjenital AnomalilerKarın Zarı NoksanlığıAnensefaliAnorektal AtreziYarık DudakYarık DamakÖzefagus AtrezisiRenal AgenesisDown SendromuKonjenital Kalp AnomalileriSpina BifidaDiğer Konjenital Anomaliler
682100000000
380225
2994
375600000000
22199
1528
304900000000
156717
1465
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Türkiye, 2004
Ülkemizde pediatri alanında aktif çalışan uzman hekim, yüzbin kişiye düşen pediatri alanında aktif çalışan uzman hekim ve pediatrik kardiyolog sayıları Tablo 27’de sunulmaktadır.
54
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 27: Türkiye’de pediatri alanında aktif çalışan uzman hekim sayısı y p y
Bran
Aktif Çal an Uzman Say lar Yüzbin Ki iye Dü en Aktif
Çal an
Sa l k Bakanl Üniversite Özel Toplam
Çocuk Cerrahisi 290 152 72 514 0,73 Çocuk Ruh Sa l 62 91 34 187 0,26 Çocuk Sa l ve Hastal klar 1.549 511 1.879 3.939 5,58 Çocuk Nörolojisi 17 44 5 66 0,09 Çocuk Endok. ve Met. Hast. 15 44 2 61 0,09 Çocuk Kardiyolojisi 31 54 15 100 0,14 Çocuk Hematolojisi 21 51 3 75 0,11 Çocuk Nefrolojisi 20 59 2 81 0,11 Çocuk Allerjisi 18 45 5 68 0,10 Çocuk Onkolojisi 14 37 2 53 0,08 Çocuk Gastroenterolojisi 12 37 2 51 0,07 Çocuk Enfeksiyon Hastal klar 5 20 0 25 0,04 Neonatoloji 42 41 6 89 0,13 Çocuk mmunolojisi 4 16 0 20 0,03
Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü, Aralık, 2009
3.9. Kardiyovasküler Cerrahi
Kardiyoloji ve KVC hizmetlerinin geliştirilmesi ve nitelikli hizmet verilmesi amacıyla, 23 ilde bölgesel olarak kurulması planlanan kardiyoloji ve kalp damar cerrahisi merkezleri çalışmalarının koordinatör hastaneler tarafından desteklenerek kurulması ve personelin eğitiminin tamamlanması amacıyla alınan 28.09.2007 tarih ve 8936 sayılı makam onayı ile belirlenen yedi hastane koordinatörlüğünde yirmialtı hastane bünyesinde KVC Merkezinin kurulması planlanmıştır (Tablo 28).
Söz konusu koordinatör hastanelerin ve KVC merkezlerine ilişkin hastanelerin faaliyetleri ile ilgili gerekli koordinasyon ve çalışmalar koordinatör hastaneler ve Bakanlığımız desteğinde devam etmektedir.
55
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 28: Türkiye’ de kardiyovasküler cerrahi merkezleri, koordinatör hastane ve kardiyovasküler cerrahi uzman sayıları
y y
li Koordinatör Hastane KVC Merkezi AÇIKLAMALAR
ANKARA
Türkiye Yüksek htisas E itim ve
Ara t rma Hastanesi
Denizli Devlet Hastanesi Bypass yap l yor Erzurum Bölge EAH Hastanesi (15.12.2009 tarih ve 47763 say l Makam Onay ile koordinasyon çal mas ndan ç kar ld .)
Bypass yap l yor
Gaziantep Cengiz Gökçek Devlet Hastanesi Bypass yap l yor Malatya Devlet Hastanesi Bypass ba lamad Diyarbak r Devlet Hastanesi Bypass yap l yor Rize E itim ve Ara t rma Hastanesi Bypass yap l yor
Ankara Atatürk E itim ve Ara t rma Hastanesi
Kayseri E itim ve Ara t rma hastanesi Bypass yap l yor K r kkale Yüksek htisas Hastanesi Bypass yap l yor Zonguldak Atatürk Devlet Hastanesi Bypass ba lamad
BURSA Bursa Yüksek htisas Hastanesi
Bal kesir Devlet Hastanesi Bypass yap l yor Eski ehir Yunus Emre Devlet Hastanesi (02/04/2010 tarih ve 13977 say l Makam Onay ile koordinasyon çal mas ndan ç kar ld .)
Bypas yap l yor
STANBUL
Kartal Ko uyolu Yüksek htisas E itim ve Ara t rma Hastanesi
Antalya Devlet Hastanesi Bypass yap l yor Mersin Devlet Hastanesi Bypass yap l yor Kocaeli Derince E itim ve Ara t rma Hastanesi Bypass ba lamad Van Yüksek htisas E itim ve Ara t rma Hastanesi Bypass yap l yor Samsun Mehmet Ayd n E itim ve Ara t rma Hastanesi Bypass yap l yor
Elaz E itim ve Ara t rma Hastanesi Bypass yap l yor Sivas Numune Hastanesi Bypass yap l yor Adana Numune E itim ve Ara t rma Hastanesi (15.12.2009 tarih ve 47763 say l Makam Onay ile koordinasyon çal mas ndan ç kar ld .)
Bypass yap l yor
Kahramanmara Devlet Hastanesi Bypass yap l yor anl urfa E itim ve Ara t rma Hastanesi Bypass yap l yor
Trabzon Ahi Evran Gö üsKalp ve Damar Cerahi EAH(15.12.2009 tarih ve 47763 say l Makam Onay ile koordinasyon çal mas ndan ç kar ld .)
Bypass yap l yor
ZM R zmir Atatürk E itim
ve Ara t rma Hastanesi
Ayd n Devlet Hastanesi Bypass ba lamad Kütahya Evliya Çelebi Devlet Hastanesi Bypass yap l yor Manisa Devlet Hastanesi Bypass ba lamad
KONYA Selçuk Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi
Konya E itim ve Ara t rma Hastanesi Bypass yap l yor
Kaynak: T.C Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2010
56
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
3.10. Serebrovasküler Hastalıklar ve İnme
Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre her yıl dünyada onbeş milyon kişide inme görülmekte olup, bunlardan beş milyonu ölmekte, beş milyonu kalıcı olarak sakatlanmakta, ülke, toplum ve aile ekonomilerine yük oluşturmaktadır. İnme gelişiminde başlıca risk faktörleri tıpkı koroner arter hastalıklarında olduğu gibi; yüksek kan basıncı, tütün kullanımı, atriyal fibrilasyon, kalp yetmezliği ve kalp krizleridir.
Gelişmiş ülkelerde kalp hastalığı ve inme yetişkin erkek ve kadın nüfusta birincil ölüm nedenidir. İnme Avrupa’da önde gelen morbidite ve mortalite nedenlerindendir. Avrupa toplumunun giderek yaşlanması, inme yükünü arttıracaktır.
Son yıllarda gelişmekte olan bazı ülkelerde de inme ölüm nedenleri arasında ilk sıralara yükselmiştir. 22-24 Mart 2006 yılında DSÖ Avrupa Bölgesi tarafından yayınlanan Avrupa İnme Stratejilerine Yönelik Helsinborg Deklarasyonu’nda inme ile mücadelede kullanılacak hedef ve stratejiler belirlenmiş olup, inme yönetiminin beş ana alanı; İnme hizmetlerinin organizasyonu, akut inmelerin yönetimi, koruma, inme sonrası rehabilitasyon, izleme ve kalite değerlendirmedir.
Ülkemizde de ulusal düzeyde tüm yaş gruplarında görülen ilk 10 ölüm nedeni arasında serebrovaküler hastalıklar %15.0 ile ikinci sırada yer almaktadır (kadınlarda %15.7, erkeklerde %14.5) Yaş gruplarına göre dağılımda ise serebrovasküler hastalıklar 0-14 yaş grubunda toplamda %0.9 ile on ikinci, 15-59 yaş grubunda %10.2 ve 60 yaş ve üzerinde %20.7 oranı ile ikinci ölüm nedenidir.
Türkiye ulusal düzeyde DALY’e neden olan ilk 10 hastalığın % dağılımı verilmektedir. İskemik kalp hastalıkları %8.0 ve serebrovasküler hastalıklar %5.9 ulusal düzeyde en yüksek DALY’e neden olan perinatal nedenlerden sonra sırasıyla ikinci ve üçüncü hastalık yükü nedenidir
Altmış yaş ve üzerinde ise toplamda ve her iki cinsiyette hastalık yüküne neden olan ikinci hastalıktır. Kentsel alanda 15-59 yaş grubunda %3.4 ile altıncı sırada yer alan serebrovasküler hastalıklar kırsal alanda %5.5 ile üçüncü sırada bulunmaktadır. Bölgesel dağılıma bakıldığında batı bölgesinde toplamda ikinci sırada yer alırken doğu bölgesinde dördüncü sıradadır. Ancak doğu bölgesinde diğer bölgelerden farklı olarak kadınlarda serebrovasküler hastalıklar %16.2 ile ilk hastalık yükü nedenidir.
2004 yılında tamamlanan UHY-ME çalışmasında serebrovasküler hastalık insidansı toplamda yüzbinde 69.6, erkeklerde yüzbinde 67.1 ve kadınlarda yüzbinde 72.1’dir. Prevelanslar ise toplamda ve her iki cinsiyette binde 3.19’dur.
2003 yılında yapılan ulusal hane halkı çalışmasında beyana dayalı 18 yaş ve üst cevaplayıcılarda son 12 ay içinde inme felç geçirme durumunun yerleşim yeri ve cinsiyete göre dağılımları sırasıyla Tablo 29’da sunulmaktadır.
57
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 29: Son 12 ay ıçinde bir hekim tarafından inme/felç tanısı konulanların yerleşim yeri, cinsiyet ve yaş gruplarına göre dağılımı
n
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Hane Halkı Araştırması, Türkiye, 2004
Ulusal hane halkı Araştırması sonuçlarına göre, 18 yaş ve üstü cevaplayıcılarda son 12 ay ıçinde bir hekim tarafından inme felç tanısı konulanların nedenlerinin yerleşim yerine göre dağılımı Tablo 30’da sunulmaktadır.
Tablo 30: Son 12 ay ıçinde bir hekim tarafından inme/felç tanısı konulanların nedenlerinin yerleşim yerine göre dağılımı
Yerle im Yeri
Serebrovasküler (kaza/trafik
kazas )
skemik Atak (Geçici)
eker Hastal , Enfaktüs Geçirme,
Hipertansiyon Gibi Bir Hastal k
Nörolojik Bozukluk Di er Toplam
Say % Say % Say % Say % Say % Say %
Kent 3 2,4 15 12 41 32,9 14 11,2 52 41,6 125 100
K r 4 5,5 7 9,6 18 24,7 9 12,3 35 47,9 73 100
Toplam 7 3,5 22 11,1 59 29,9 23 11,6 87 43,9 198 100
Bilinmeyen = 21
Kaynak: UHY-ME Çalışması, Hane Halkı Araştırması, Türkiye, 2004
58
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Ulusal hane halkı çalışması sonuçlarına göre, 18 yaş ve üstü cevaplayıcılarda son 12 ay içinde bir hekim tarafından inme/felç tanısı konulanların nedenlerinin cinsiyete göre dağılımı Tablo 31’de sunulmaktadır. Buna göre şeker hastalığı, enfaktüs geçirme ve hipertansiyon gibi bir hastalığa bağlı felç geçirme oranı %29,8 iken geçici iskemik atak %11,1, nörolojik bozukluk %11,6 dır.
Tablo 31: Son 12 ay ıçinde bir hekim tarafından inme/felç tanısı konulanların nedenlerinin cinsiyete göre dağılımı g
Cinsiyet
Serebrovasküler (kaza/trafik
kazas )
skemik Atak (Geçici)
eker Hastal , Enfaktüs Geçirme,
Hipertansiyon Gibi Bir Hastal k
Nörolojik Bozukluk Di er Toplam
Say % Say % Say % Say % Say % Say %
Erkek 6 8,3 7 9,7 17 23,6 8 11,1 34 47,2 72 100
Kad n 1 0,8 15 11,9 42 33,3 15 11,9 53 42,1 126 100
Toplam 7 3,5 22 11,1 59 29,8 23 11,6 87 43,9 198 100
Bilinmeyen = 21 Kaynak: UHY-ME Çalışması, Hane Halkı Araştırması, Türkiye, 2004
Türk Kardiyoloji Derneği tarafından yürütülen THINK Çalışması; Türk hipertansif hastalarda inme riskini belirlemeyi amaçlamıştır. Risk faktörlerine göre inme olasılığı: hipertansif hasta populasyonunun inme olasılığı gruplarına göre dağılımına bakıldığında %5 ve daha az risk taşıyan hastalar populasyonun %17 sini oluşturmaktadır. İnme olasılığı %6-10 arasında olanlar %22, 11-20 arasında olanlar %33, olasılığı %21-30 arasında olanlar %13 sıklıkla yer almaktadır. Hipertansiyon hastalarının%83’ü, ilk 10 yıllık süreç için %5’ten fazla inme riski taşımaktadır. On yıllık inme olasılığı gruplarının dağılımı cinsiyete göre incelendiğinde, kadınların %50’sinin inme olasılığının %10’dan daha yüksek olduğu görülmektedir; erkeklerde bu oran %76 dır (Tablo 32)
Tablo 32: Hasta populasyonunda cinsiyete göre inme olasılığı dağılımı (%)
Kaynak: THINK Çalışması 2006, Türk Kardiyoloji Derneği
Türkiye’de hipertansif hastalarda inme riski ve inme riski açısından bölgesel farklılıklar Şekil 19’ta sunulmaktadır.
59
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Şekil 19: Türkiye’de hipertansif hastalarda inme riski ve inme riski açısından bölgesel farklılıklar
Kaynak: THINK Çalışması 2006, Türk Kardiyoloji Derneği
3.11 Kalp ve Damar Hastalıklarında Rehabilitasyon, Palyatif Tedavi ve Evde Bakım Hizmetleri
Evde bakım hizmetleri ile ilgili olarak 10.03.2005 tarih ve 25751 sayılı Resmi Gazetede “Evde Bakım Hizmeti Sunumu Hakkında Yönetmelik” ve 01 Şubat tarih ve 3895 sayılı makam onayı ile Sağlık Bakanlığınca sunulan Evde Sağlık Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönerge yayınlanmıştır.
Tablo 33’te Sağlık Bakanlığı’na bağlı fizik tedavi ve rehabilitasyon hastaneleri ve yatak sayıları verilmektedir.
Tablo 33: Sağlık Bakanlığı’na bağlı fizik tedavi ve rehabilitasyon hastaneleri ve yatak sayıları
İli Kurum Adı Yatak Sayısı
1 Ankara Ankara Fizik Ted. ve Reh. Eğit. Araş. Hastanesi 270
2 Bolu Bolu Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi 250
3 Bursa Bursa Dr. Ayten Bozkaya Spastik Çocuk Hastanesi ve Rehabilitasyon Merkezi 54
4 Giresun Giresun Fizik Tedavi ve Reh. Merkezi 35
5 İstanbul İstanbul Fizik Tedavi Reh.Eğitim ve Araş Hastanesi 140
6 İstanbul İstanbul Erenköy Fizik Tedavi Reh. Hastanesi 867 Kastamonu Kastomonu Fizik Tedavi ve Reh. Merkezi 205
8 Kütahya Kütahya Yoncalı Hidroterapi ve Fizik Ted. Hastanesi 202
9 K.Maraş Kahramanmaraş Türkoğlu Dr. K.Beyazıt Fizik Tedavi ve Reh. Merkezi 50
10 Samsun Samsun Fiziksel Tıp ve Reh. Hastalıkları Hastanesi 99 TOPLAM 1391
Kaynak: T.C Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2010
60
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
3.12 Kalp ve Damar Hastalıklarında Geleceğe Yönelik Uygulamalar
Gelecekte sağlık teknolojisi ile ilgili ülkelerin üzerinde çalışma yaptığı konuların başlıklarına ve açıklamalarına baktığımızda;
3.12.1 Farmakogenomik
İnsan genetiği ile farmasötikler arasındaki ilişkileri inceleyen, araştıran bilim dalıdır. Kişiye özel tedavi yöntemi gelişimi sağlanacaktır. DNA yapılarına göre tedavi geliştirmeyi içermektedir. Kullanılan ilaçların vücudumuzdaki metabolizma hızlarına ve diğer faktörler göz önünde tutularak etkin tedavi yöntemlerini geliştirmek mümkün olacaktır.
3.12.2 Gen Tedavisi ile İlgili Araştırmalar
Gen ve ürünlerinin yapısı aydınlatılarak, işlevini tam olarak yerine getirmeyen genin yol açtığı hastalığı tespit edip organizmanın diğer normal genli hücrelerinden yararlanarak tedavi etme imkânlarını anlamaya ve buna dayanarak tedavi yöntemleri geliştirmeye yönelik araştırmaları içermektedir .
3.12.3 Genetik Tanı ile İlgili Araştırmalar
Bireylerin kalıtsal yapıları aydınlatılarak; konjenital ve kalıtsal hastalıkların varlığının belirlenmesi ve önceden kestirilebilmesi, ayrıca, bu tür hastalıklara çare bulunmasına yönelik tanı tekniklerinin bulunması ve geliştirilmesi için yapılan araştırmaları kapsamaktadır .
3.12.4 Kök Hücre Araştırmaları / Hücre Tedavisi İle İlgili Araştırmalar
Kök hücre araştırmaları her geçen gün hızla ilerleyen bilim dalı olmasına rağmen etik uygunluğu açısından şüpheler vardır. Embriyodan kök hücre izolasyonu konusunda etik açıdan duyulan şüpheler giderilebilirse, bu tedavi yöntemleri, tıp açısından çok büyük bir potansiyel imkân oluşturacaktır. Kök hücrelerden yararlanılarak laboratuar ortamında organ yapılması gibi çalışmalar yapılmaktadır. Yetişkin hücrelerin de , aynı amaçla kullanılabileceğine ilişkin bulgular ortaya çıkmış olmasına karşın, görülen odur ki, ulusal düzeyde olsun, uluslar arası düzeyde olsun, dikkatler, embriyonik kök hücre araştırmaları üzerinde toplanmıştır.
Kalp ve damar hastalıklarında kök hücre tedavisi Türk Ceza Kanunu’nun 90.maddesinde yer alan “İnsan üzerinde deney”kapsamında değerlendirilmektedir. Bu konudaki ulusal ve uluslar arası gelişmeler “Kök Hücre Nakilleri Bilimsel Danışma Kurulu” üyeleri tarafından takip edilmektedir.
3.12.5 Minimal İnvaziv Cerrahi Araştırmaları
Özellikle cerrahi alanda kullanılan tekniklerin ve malzemelerin hastalar üzerinde daha az travma yaratacak yönde değiştirilebilmesini ve aynı amaca hizmet edecek yeni teknikler geliştirilmesini konu alır. Bunun içinde yeni malzemelerin üretimi söz konusudur. Özellikle de nanoteknolojideki gelişmeler bu alanın gelişmesini de etkilemektedir.
61
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
3.12.6 Biyoteknoloji ve Gen Teknolojileri
Moleküler biyoloji, hücre biyolojisi, genombilim alanlarındaki bilimsel ilerlemeler hızlı bir şekilde olmaktadır. Bunun sonucu, dünyada, özellikle, sağlık ve tarım alanlarındaki biyoteknolojik uygulamalarda bir patlama yaşanmaktadır. Sağlıklı ve kaliteli yaşam için çalışmalar devam etmektedir.
Gelişmiş ülkeler bu fırsatları hızla ekonomik faydaya dönüştürmeyi başarmış ve biyoteknoloji sektörü ekonomilerinin itici güçlerinden biri haline gelmiştir. Bugün benzer gelişmeler özellikle Asya ülkelerinde görülmektedir.
3.12.7 Mekatronik
Yapılan yeni teknolojilerin yazılımlarla desteklenmesi Mekatronik gelişmeler içerisinde yer almaktadır. Dünyadaki gelişmeler bugünün insan etkileşimli, bilgisayar gömülü mekatronik sistemlerinin de giderek ‘insanla bütünleşmiş’ biyorobotik ve biyootomasyon gibi ürün ve süreçlere doğru bir dönüşüm geçireceğini göstermektedir. İnsan yaşamını ve işlevlerini kolaylaştırmak, daha etkin ve ekonomik hale getirmek amacıyla, mekatronik sistemlerin biyoteknoloji ile bütünleşmesi sonucu gelişecek bu sistemler ‘biyomekatronik sistemler’dir .
3.12.8 Nanoteknolojinin Sağlıkta Kullanımı
Nanoteknoloji ile biyoteknolojinin birlikte gelişme göstermesi ile birlikte moleküler biyoloji alanında her geçen gün bilgi birikimi artmaktadır. Kanserlere, enfeksiyonlara ve alerjiklere karşı tedavi yöntemleri geliştirilmek için yöntemler geliştirilmektedir. Hücrelerimizdeki bir DNA molekülünün çapının 2 nm, kanda dolaşan antikor proteinlerinin tiplerine göre 15 ile 50 nm boyutlarında olduğunu düşünürsek, nanobiyoteknolojinin, nanobilim ve tıp alanına yakın gelecekteki getireceği yenilik ve açılımlar da kolayca anlaşılabilir.
Nano implantlardan akıllı ilaç salım sistemlerine, nanobiyomakinalardan, biyoinformatik ve genomik uygulamalar için DNA çiplerinin nanofabrikasyonuna, mezenkimal kök hücre bazlı organ mühendisliği uygulamalarından, monoklonal antikorlar ve DNA kökenli ligantların nanogörüntüleme amaçlı kuantum noktacıklarıyla birlikte kullanımlarını da kapsayan geniş bir yelpazede kullanılması ile ilgili çalışmalar devam etmektedir .
Türkiye’de Nanoteknoloji Araştırması Yapan Merkezlerden Bazıları:
Anadolu Üniversitesi İleri Teknolojiler Araştırma Birimi1.
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Nanoteknoloji ve Nanobiyoteknoloji Araştırma 2. Merkezi
Bilkent Üniversitesi Bilkent Ulusal Nanoteknoloji Merkezi3.
Gebze Yü4. ksek Teknoloji Enstitüsü Nanoteknoloji Merkezi
62
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
3.12.9 E-Sağlık, Telebakım ve Tele-Tıp
e-Sağlık: Genel olarak, sağlık sektöründe telekomünikasyon (elektronik ortamda uzaktan iletişim) ve enformasyon teknolojilerinin birlikte kullanılmasını anlatır. e-Sağlık bileşeni içerisine Tele-bakım ve Tele-tıp girmektedir.
Türkiye’de e-Sağlık Çalışmaları
Türkiye’de e-Sağlık çalışmaları, 2003 yılında başlatılan Sağlıkta Dönüşüm Programı ile başladı ve Aile Hekimliği Bilgi Sistemi’nin 2004 yılı Ağustosunda devreye alınmasıyla ilk somut adım atılmış oldu.
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin tüm fonksiyonlarının, vatandaşların, hastaların sağlığını iyileştirmesinde sağlık hizmetlerine ulaşabilirliğini arttırmak ve sağlık sektöründe yer alan tüm paydaşlara kaliteli,verimli ve etkin hizmetlerin sunumu için kullanılmasıdır. Tele-bakım ve tele-tıp e-sağlığın bileşenleri (komponentleri) dir. e-Sağlık kliniksel, eğitsel ve yönetimsel amaçlarla, elektronik ortamda iletilen, depolanan, işlenen ve yeniden üretilen dijital verilerden yararlanır.
Sektörler arası işbirliği ile sağlık bilgi sistemi alt yapısını oluşturmak üzere kamu kuruluşları, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve özel sektörden temsilcilerin katılımı ile 30 Ocak 2003 tarihinde bir çalışma başlatılmıştır. Çalışmaları yürütmek amacıyla ilgili kuruluşların koordinatörlüğünü üstlendiği 10 çalışma grubu oluşturulmuştur.
e-Sağlık eylemlerinin oluşturulmasında aşağıda yer alan Türkiye Bilgi Sistemi çalışma gruplarından yararlanılmıştır.
Eylem Planı Çalışma Grubu, Koordinatör Kuruluş: Sağlık Bakanlığı1.
Veri Sözlüğü ve Standartlar, Koordinatör Kuruluş: Tıp Bilişimi Derneği2.
Numaraya Dayanan Kişisel Sağlık Tanımlayıcısı, Koordinatör 3. Kuruluş: Sağlık Bakanlığı
Sağlık Veri Modeli ve Minimum Sağlık Veri Setleri, Koordinatör 4. Kuruluş: Hacettepe Üniversitesi
Kayıtların Gizliliği ve Güvenliğinin Sağlanması, Koordinatör 5. Kuruluş: Türk Tabipleri Birliği
Erken Uyarı Sistemleri, Koordinatör Kuruluş: Sağlık Bakanlığı6.
Sağlık Özel Ağı, Koordinatör Kuruluş: Türk Telekom A.Ş.7.
Tele-tıp, Koordinatör Kuruluş: Tübitak8.
Eğitim, Koordinatör Kuruluş: Hacettepe Üniversitesi, ODTÜ9.
Genel İzleme ve Koordinasyon, Koordinatör Kuruluş: DPT10.
63
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Oluşturulan bu çalışma gruplarının çalışmaları ile: Sağlık hizmeti sunan kurumlarda verilen sağlık hizmeti ile ilgili kayıtlar güvenlik ve mahremiyet ilkeleri gözetilerek elektronik kayıt altına alınacak, hasta sevk zinciri süreçleri ve sağlıkla ilgili olayları izlemede, verilecek yetkiler dahilinde vatandaşlar ve sağlık profesyonellerine sunulabilecektir.
Ulusal Sağlık Bilgi Sisteminin sektörler arası işbirliği ile oluşturulması sayesinde sağlıkla ilgili toplanan veriler hızlı bir biçimde bilgiye dönüştürülebilecek ve karar vericilere sağlık hizmet sunumu planlamalarında önemli bir kaynak sağlayacaktır.
Sağlık otomasyon projelerinin gerçekleşmesi oranında elde edilecek veriler (standartları belirlenmiş); sağlık hizmeti sunumu planlamaları, değerlendirme ve denetim faaliyetleri için Yönetim Karar Destek sürecinde büyük ölçüde yol gösterici olacaktır.
Toplumun sağlığı ile ilgili veriler güncel ve kolay erişilebilir olacağı için koruyucu sağlık hizmetleri sunumunda etkinlik artacaktır.
Vatandaşların sağlık hizmetlerinde etkin ve kesintisiz bir şekilde yararlanmaları desteklenecektir. Ulusal ve uluslararası düzeyde sağlık tehditlerine karşı hızlı bir biçimde önlem alınabilecektir. Dünya Sağlık Örgütü, Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ve Avrupa Birliği ülkeleri ile karşılaştırılabilir düzeyde sağlık verileri elde edilebilecek ve uluslararası kuruluşlarla zamanında ve güncel sağlık veri değişimi mümkün olabilecektir. Sağlık hizmeti sunumu, finansmanı ve tedarikinde yer alan kurumların ulusal bilgi sistemine entegrasyonu sayesinde önemli ölçüde kaynak tasarrufu sağlanacaktır. e-Sağlık uygulamalarına yönelik proje konsorsiyumlarının oluşturulması ve gelişecek uluslararası işbirliği sayesinde ülke düzeyinde bilgi birikimi oluşturulabilecek ve gelecekte ülkemizin uluslararası programlarda lider konumunda yer alabilmesi mümkün olabilecektir.
Sağlık Bakanlığı Çalışmaları
Bakanlığımızın sağlıkta dönüşüm programı dahilinde gerçekleştirilmiş ve/veya üzerinde çalışmakta olduğu Türkiye Sağlık Bilgi Sistemi/e-Sağlık, Çekirdek Kaynak Yönetimi Sistemi (ÇKYS), Temel Sağlık İstatistikleri Modülü (TSİM), Hasta Takip Sistemi (HTS) ve Tek Düzen Muhasebe Sistemi (TDMS) projeleri mevcuttur. Sağlık bilgi teknolojilerini geliştirmeye yönelik araştırmalara destek sağlayan bu projeler, sağlık kurumları arasında birlikte çalışılabilirlik ve bilgi alışverişi, ortak elektronik hasta kayıtlarının oluşturulması ve mobil teknolojilerin sağlıkta kullanılmasıyla hizmete erişimin artırılması gibi konulardaki çalışmaları teşvik etmektedir. Yeni teknolojilere dayalı bilgi sistemlerinin etkin kullanımı daha güvenli ve kaliteli hizmetlerin daha düşük maliyetlerle verilmesini sağlayacaktır.
Sağlık Bakanlığı Teletıp Projesi
Acil Eylem Planı çerçevesinde Devlet Planlama Teşkilatı koordinasyonunda başlatılan e-Dönüşüm Türkiye Projesi” kapsamında e-Sağlık çalışma grubunun koordinasyonunu Sağlık Bakanlığı üstlenmiştir. 11/07/2006 tarihli ve 2006/38 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı’yla onaylanan Bilgi Toplumu Stratejisi ve Ek’i Eylem Planı 28/07/2006 tarihli ve 26242 sayılı Resmi
64
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Eylem Planında e-Sağlıkla ilgili dört eylem yer almıştır. Bu eylemlerden birisi de “Teletıp sistemlerinin” hayata geçirilmesidir.
Teletıp projesinin amacı:
Teletıp, tıbbi görüntüleme alanındaki sağlık bakım hizmetinin, bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılmasıyla uzaktan verilmesidir. Teletıp projesiyle iki amaç hedeflenmiştir;
1- Teletıp hizmetlerinin sağlanması,
2- Dijital Hastane kavramının oluşturulması.
Teletıp hizmetinin sağlanmasındaki amaç;
Tıbbi görüntüleme alanında uzman sıkıntısının hafifletilmesi (1. Görüş raporlama),•
Kompleks vakalarda konsültasyon hizmetinin alınabilmesi, (2. Görüş raporlama)•
Hekimler arasında bilgi ve tecrübe paylaşımının sağlanmasıdır.•
Örnek dijital hastane kavramının oluşturulmasındaki amaç;
Hastanedeki işlemlerin dijital ortamda yapılmasının sağlanması, (filmsiz ve kâğıtsız hastane • oluşturulması)
Teşhiste hızlılık sağlanması,•
Değerlendirmede kalite ve kesinliğin sağlanması,•
Hastane maliyetlerinin azaltılması ve verimliliğin arttırılması,•
Hasta memnuniyetin arttırılmasıdır.•
Proje kapsamı:
Teletıp projesi %98 yoğunlukla radyoloji, %2 yoğunlukla patoloji alanında hizmet vermektedir. Bahçesaray Devlet Hastanesine ise Tele-EKG ve Tele-Biyokimya alanında hizmet almak için kurulum yapılmıştır.
İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı Bilişim Teknolojileri yürütmekte olduğu pilot Teletıp Projesi ile 2007 yılında 11 Gönderici (hizmet alan) ve 7 Alıcı (hizmet veren) hastane arasında tele-radyoloji ve tele-patoloji hizmetleri verilmesi hedeflenmiştir (Tablo 34). 2008 yılında da 50 gönderici 3 alıcı kuruluş daha kapsama alınmıştır. 50 gönderici kuruluş arasında 3 aile hekimi de yer almaktadır.
65
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Tablo 34: Türkiye’de 2007 yılında teletıp uygulaması kapsamındaki gönderici ve alıcı hastaneler
NO HASTANE ADI GÖNDERİCİ HASTANELER
1 Amasya Sabuncuoğlu Şerefettin Devlet Hastanesi2 Elaziğ Devlet Hastanesi3 Hatay Antakya Devlet Hastanesi4 Kayseri Eğitim ve Araştirma Hastanesi5 Kırklareli Devlet Hastanesi
6 Konya Numune Hastanesi
7 Rize Devlet Hastanesi8 Siirt Devlet Hastanesi
9 Tunceli Devlet Hastanesi
10 Darende Hulusi Efendi Devlet Hastanesi
11 Bahçesaray Devlet Hastanesi
ALICI HASTANELER1 Ankara Dr. Sami Ulus Çocuk Sağ. Eğitim ve Araştirma Hastanesi
2 Ankara Atatürk Eğitim ve Araştirma Hastanesi
3 Ankara Dişkapi Eğitim ve Araştirma Hastanesi
4 Ankara Numune Eğitim ve Araştirma Hastanesi
5 Ankara Eğitim ve Araştirma Hastanesi
6 Malatya Devlet Hast.7 Van Devlet Hastanesi
Kaynak: T.C Sağlık Bakanlığı İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı Bilişim Teknolojileri Koordinatörlüğü
Teletıp projesinin arttırımı kapsamına 18 adet Afyon ilinin devlet hastaneleri ve Erzurum Bölge Eğitim araştırma Hastanesi ilave edilmiştir. Afyon ili hastaneleri için sadece PACS ve RBS yazılımlarının lisansları temin edilmiş olup Afyon İl Sağlık Müdürlüğü il dijital görüntüleme projesi kapsamında kurulumlarını yapmaktadır.
Proje ile görüntüleme alanında uzman sıkıntısının hafifletilmesi, hasta memnuniyetinin arttırılması, maliyetlerde azalma olması, zaman ve iş gücü kayıplarının en aza indirilmesi, doğru teşhis ve tedavi işlemlerinin uygulanması ve hekimler arasında bilgi paylaşımının sağlanması hedeflenmiş olup bu hedefler büyük oranda gerçekleştirilmiştir.
Bu proje ile aynı zamanda görüntüleme hizmetlerinin hem bulunduğu yerde hem de uzaktan verilebilmesi yolunda önemli bir adım atmamıza sebep olmuş olup gerektiğinde diğer ülkeler ile Teletıp uygulamaları gerçekleştirilebilecek düzeydedir.
Proje, bilgi ve iletişim teknolojilerinin hastanelerimizde etkili ve verimli kullanılmasına yol açmakta, dijital hastane konseptinin oluşturulmasına zemin hazırlamış olup sağlık hizmeti sunumunda büyük faydalar elde edilmesini sağlamıştır. Aynı zamanda Bakanlığımız ülkemizde dijital hastane oluşturulmasına önderlik etmiş ve söz konusu pilot hastaneler örnek olarak gösterilmektedir.
66
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Kurulmuş olan Teletıp sistemi yoğunlukla birinci görüş olarak kullanılmaktadır. Gönderilen görüntü sayısı Aralık 2008 tarihi itibarıyla 1.635 dır. PACS ve RBS kurulan hastaneler ise büyük ölçüde filmsiz hastaneye geçmiş olup hem sağlık hizmet kalitesi artmış hem de maliyetlerde azalma olmuştur.
Raporlamayı yapan uzmanlar oluşturdukları rapor sayısınca performans puanlarına etki yapmaktadır.
Teletıp projesi ülkemizde radyoloji alanında uzman sıkıntısını hafifletme konusunda büyük yarar sağlayacaktır. Birçok hastanemizde uzman sayısının PDC’ye oranı düşüktür. Buna rağmen radyoloji uzmanlarımızın çoğunluğu zamanlarını ultrason tetkiklerinde harcamaktadır. Bu durumda radyoloji görüntülerinin raporlanmasında gecikmeye yol açmakta ve hasta memnuniyetsizliğini ortaya çıkarmaktadır. Bu sorunların çözümünde teletıp projesinin daha fazla hastaneye yaygınlaştırılması önemli bir rol oynayacaktır.
3.13 Kalp ve Damar Hastalıklarında Kurumlar ve Sektörler Arası İşbirliği
Sağlıkla ilgili tüm alanlarda olduğu gibi, kalp ve damar hastalıklarıyla mücadelede de kurumlar ve sektörlerarası işbirliği, çoğulculuğun geliştirilmesi, Sivil Toplum Örgütlerinin (STK) kapasitesinin güçlendirilmesi ve toplum sağlığı sorunlarına toplum tarafından kabul edilebilir çözümlerin bulunmasında sosyo-kültürel, kurumsal ve ekonomik açıdan uygunluğa dayanan yenilikçi, toplum merkezli ve kanıta dayalı sağlık müdahalelerinin uygulanması büyük önem taşımaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü, 21 Yüzyılda Herkes İçin Sağlık hedeflerinde “2020 yılına kadar, bütün sektörler sağlık için sorumluluklarını fark etmiş ve kabullenmiş olmalıdırlar” hedefine yer vererek; Bütün sektörlerdeki politika yapıcıların kendi alanları ve yükselen politika ve hareketlerinde sağlık için yatırım yapma ile kazanılacak yararları göz önüne almalarını, üye ülkelerin sağlık etkileri değerlendirme mekanizmaları oluşturmaları gerekliliğini ve bütün sektörlerin politika ve hareketlerinin sağlık üzerindeki etkisinden sorumlu tutulmasının sağlanması gerekliliğine değinmektedir.
Ülkemizde Devlet Planlama Teşkilatı tarafından her beş yılda bir hazırlanan Kalkınma Planları, sağlık alanında ilgili tüm sektörleri bir araya getiren ve ortak stratejiler geliştirilmesini sağlayan çalışmalardan biridir. Dokuzuncu Kalkınma Planı, Bakanlar Kurulu’nca benimsenen strateji esas alınarak tüm kamu kurum ve kuruluşlarının katkılarıyla hazırlanmıştır.
Dünya Sağlık Örgütü sağlık için tarafların harekete geçirilmesi konusunda da; “2010 yılına kadar, herkes için sağlık politikalarının uygulamasında, kamu ve özel sektör boyunca ve sivil toplum, sağlık için birlik ve ortaklıkları, bireyleri, grupları ve organizasyonları işin içine alınmalıdır.” hedefini benimsemiş ve bu hedefe ulaşmak için ise; Sağlığın geliştirilmesinin sağlanmasını, çoklu sektörel aktivitelere katılımını sağlanmasını, hedef ve kaynakların paylaşımını, tüm paydaşların ve sektörlerin uyumlu bir işbirliği için uluslararası, ülke, bölgesel ve yerel seviyelerde yapılar ve süreçlerin mevcut olması gerekliliğini belirtmektedir.
Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB)’ ne tam üyelik müzakere sürecinde de halen “Tüketicinin Korunması ve Sağlık” faslındaki müzakereler halen devam etmektedir.
67
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
4. UYGULAMA
Görev Organizasyonu
Bu Planın yürütülmesinden Bakan adına Sağlık Bakanlığı Müsteşarı sorumludur. Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Personel Genel Müdürlüğü, İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü, Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü başta olmak üzere Sağlık Bakanlığının diğer ilgili birimleri yükümlüdür.
5. İZLEME VE DEĞERLENDİRME
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı; Risk Faktörlerine Yönelik Stratejik Plan ve Eylem Planı ve İkincil Üçüncül Korumaya Yönelik Stratejik Plan ve Eylem Planı 2010-2014’ ün İzleme ve Değerlendirmesi, söz konusu planda belirtilen izleme ve değerlendirme kriterlerine göre T.C. Sağlık Bakanlığı bünyesindeki ilgili birimler tarafından işbirliği içinde yürütülecektir.
68
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
6. KAYNAKLAR (Alfabetik Sırayla)
2008-21. 013 Action Plan for The Global Stategy for the Prevention and Control of Non-communicable Diseases, WHO 2008, http://whqlibdoc.who.int/publications/2009/9789241597418_eng.pdf (erişim tarihi 08.04.2010)
21 Hedefte Türkiye: Sağlıkta Gelecek, T.C. Sağlık Bakanlığı, 2007 Ankara, 2. http://www.hm.saglik.gov.tr/pdf/kitaplar/200801212206080.hedef.pdf
Aile Yapısı Araştırması, T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu ve T.C. Başbakanlık Aile 3. ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, 2006.
Akdağ R., Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı İlerleme Raporu, Ağustos 2008, Ankara 4. http://www.hm.saglik.gov.tr/pdf/kitaplar/turkiyeSDP.pdf
Arıcı M., Altun B. ve ark.,5. Türk Hipertansiyon Prevelans Çalışması http://www.turkhipertansiyon.org/pdf/Turk_Hipertansiyon_Prevalans_Calismasi_Ozeti-1.pdf (Erişim tarihi: 08.04.2010)
Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesi - European Heart Health Charter, 6. http://www.heartcharter.org/ (Erişim tarihi: 08.04.2010)
Cardiovascular Diseases, WHO Fact Sheet N°317, February 2007; 7. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs317/en/print.html (erişim tarihi 08.04.2010)CINDI Highlights, WHO 2006, 8. http://www.euro.who.int/document/E89308. pdf (erişim tarihi 08.04.2010)Gaining Health, Analysis of Policy development in European countries for tackling 9. noncommunicable diseases, WHO 2009. http://www.euro.who.int/Document/E92828.pdf (Erişim tarihi: 08.04.2010)
Hatemi H. ve ark.,Türkiye Obezite ve Hipertansiyon Taraması (TOHTA) Sonuçlarının Yorumu 10. (II) Endokrinoloji Forumu , Cilt 1, Yıl 2004.Helsinborg Declaration 2006 on European Stroke Strategies, WHO Europe 11. http://www.euro.who.int/document/E89242.pdf (Erişim tarihi: 08.04.2010)
Kabakçı G., Abacı A., Ertaş F S.,Özerkan F., Erol Ç., Oto A.,THINK Çalışması, Türk Kardiyol 12. Dern Arş. - Arch Turk Soc Cardiol 2006;34(7):395-405, http://www.tkd-online.org/dergi/TKDA_34_7_395_405.pdf (Erişim tarihi: 08.04.2010)
Kardiyovasküler Risk Platformu Ortak Risk Bildirisi, 2009 13. www.kalbinizikoruyun.org (Erişim tarihi: 08.04.2010)
Küresel Gençlik Tütün Araştırması, T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel 14. Müdürlüğü 2003. http://www.havanikoru.org.tr/Docs_Arastirmalar/Kuresel_Genclik_Tutun_Arastirmasi.pdf (erişim tarihi 08.04.2010).Küresel Yetişkin Tütün Araştırması Türkiye istatistik Kurumu, 200815. http://www.tuik.gov.tr/Kitap.do?metod=KitapDetay&KT_ID=1&KITAP_ID=215(erişim tarihi 16. 10.08.2010).
69
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Mollahaliloğlu S., Yardım N.; “Obesite ile Mücadele Konulu Dünya Sağlık Örgütü Avrupa 17. Bakanlar Konferansı”; Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi; Aralık-Ocak- Şubat, 2006–2007.
NCDnet First Global Forum, 24 February 2010, World Health Organization, Geneva, Switzerland, 18. 24 February 2010. http://www.who.int/ncdnet/events/global_forum/en/index.html (erişim tarihi 08.04.2010)
Onat A. ve ark., TEKHARF: Türk Erişkinlerinde Kalp Sağlığı Halkımıza İlişkin Temel Veri 19. Üretiminden Evrensel Tıbba Katkıya 2005.Onat A. ve ark., TEKHARF: Türk Halkının Kusurlu Kalp Sağlığı Sırrına Işık, Tıbba Önemli 20. Katkıya, 2009.Onat A., Keleş İ., Sansoy V. and et al.; Rising Obesity Indices in 10-year Follow-up of Turkish 21. Men and Women: Body Mass Index Independent Predictor of Coronary Events Among Men; Türk Kardiyoloji Derneği Arşivi 2001; 29 :430-Position Statement - Diabetes and CVD, International Diabetes Federation, 2009, 22. http://www.idf.org/Position_statementsdiabetes_cvd Preventing Chronic Diseases: A Vital Investment, WHO, 2005. 23. http://www.who.int/chp/chronic_disease_report/full_report.pdf (erişim tarihi 08.04.2010)Prevention and Control of Noncommunicable Diseases: İmplementation of The Global Strategy, 24. The Sixtieth World Health Assembly, WHO. http://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/WHA60/A60_R23-en.pdf (erişim tarihi 08.04.2010)Sağlıklı Beslenelim, Kalbimizi Koruyalım Projesi, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri 25. Genel Müdürlüğü, 2004. http://www.saglik.gov.tr/extras/dokuman/sa%C4%9Elikli%20beslenel%C4%B0m.pdf (erişim tarihi 08.04.2010)Sat26. man İ, Yılmaz T, Şengül A, Salman S, Salman F, Uygur S, Baştar İ, Tütüncü Y, Sargın M, Dinççağ N, Karşıdağ K, Kalaça S, Özcan C, King H, and the TURDEP Group: Population-based study of diabetes and risk characteristics in Turkey: results of the Turkish Diabetes Epidemiology Study (TURDEP). Diabetes Care 25: 1551-1556, 2002).
T.C.Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık İşleri Daire Başkanlığı, 201027.
T.C. Sağlık Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı ve Eylem Planı, Strateji Geliştirme Daire 28. Başkanlığı, 2010, Ankara. T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Obezite (Şişmanlık) İle Mücadele ve Kontrol Programı (2010-29. 2014) T.C. Sağlık Bakanlığı, Ulusal Tütün Kontrol Programı ve Eylem Planı 2008-2012, Ankars30. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Çalışması, Ek 1-6, Ankara, 31. 2003)T.C. Sağlık Bakanlığı,Ulusal Hastalık Yükü Maliyet Etkilik Raporu, 2003, Ankara 32. http://www.tusak.saglik.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=33:ulusal-hastalve-maliyet-etkililik-projesi-raporlar&catid=14:arama-raporlar&Itemid=28
70
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
The challenge of obesity in the WHO European Region, Fact sheet EURO/13/05, WHO 2005. 33. http://www.euro.who.int/document/mediacentre/fs1305e.pdf (erişim tarihi 08.04.2010)The International Diabetes Federation Diabetes Atlas, Fourth edition, 2009, 34. http://www.diabetesatlas.org/ (Erişim tarihi: 08.04.2010)The Top Ten Causes of Death, World Health Organization, Fact sheet No 310 / November 2008, 35. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs310_2008.pdf (erişim tarihi 08.04.2010)The World Health Report 2002, Reducing Risks, Promoting Healthy Life,World Health 36. Organization, Geneva, 2002Türkiye Hastalık Yükü Çalışması, T.C. Sağlık Bakanlığı 2004, Ankara.37. Türkiye Kalp ve Damara Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı:Risk Faktörlerine Yönelik 38. Stratejik Plan ve Eylem Planı, T.C. Sağlık Bakanlığı, Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2008, Ankara.Türkiye Metabolik Sendrom Araştırması – METSAR, 21. Ulusal Kardiyoloji Kongresi; 2005 39. 16-20 Kasım: Antalya, Türkiye. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, 2008 40. Ankara. http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2008/analiz.shtml (Erişim tarihi: 08.04.2010)Türkiye’de Sağlığa Bakış, T.C. Sağlık Bakanlığı, 2007 Ankara. 41. http://www.hm.saglik.gov.tr/pdf/kitaplar/200708281545440.TurkiyedeSagligaBakisKitabi2007web.pdf Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Çalışması, Hane Halkı Araştırması Ara Raporu, 2003, 42. Ankara. http://www.tusak.saglik.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=33:ulusal-hastalve-maliyet-etkililik-projesi-raporlar&catid=14:arama-raporlar&Itemid=28 Ulusal Kalp Sağlığı Politikası; Türk Kardiyoloji Derneği, 43. http://www.tkd.org.tr/pages.asp?pg=276 (erişim tarihi:08.04.2010) White Paper, Together For Health: A Strategic Approach for the European Union, Comission 44. of the European Communities, Brussels, 22.10.2007 http://ec.europa.eu/health/ph_overview/Documents/strategy_working_document_en.pdf (erişim tarihi 08.04.2010)WHO CINDI Programme - Countrywide Integrated Noncommunicable Diseases Intervention 45. programme, http://www.healthpromotionagency.org.uk/AboutHPA/cindi.htm (erişim tarihi 08.04.2010)
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7. STRATEJİK PLAN VE EYLEM PLANLARI
72
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.1 RİSK FAKTÖRLERİNE (BİRİNCİL KORUMA) YÖNELİK GÜNCELLENMİŞ HEDEFLER VE STRATEJİLER
Ulusal Tütün Kontrol Programına 1. Yönelik Hedef ve Stratejiler
Sağlıklı Beslenmeye2. Yönelik Hedef ve Stratejiler
Fiziksel Hareketliliğe3. Yönelik Hedef ve Stratejiler
7.1.1. TÜTÜN ÜRÜNLERİNE OLAN TALEBİN AZALTILMASINA YÖNELİK ÖNLEMLER
7.1.1.1. Halkı Bilgilendirme, Bilinçlendirme ve Eğitim
Hedef (ler):
2012 yılına kadar toplumun %90’ında sigara karşıtı bir tutum oluşturmak
Stratejiler :
T1. ütün ve tütün mamulleri ile mücadele konusunda eğitim politikalarının geliştirilmesi ve uygulanması
Tütün mamulleri kullanımının itibar düşürücü olumsuz bir davranış olduğu mesajının top-2. luma verilmesi, tütün mamulleri ile ilgili tüm alanlarda çarpıcı görsel temalar kullanılma-sının yaygınlaştırılması
Tütün endüstrisinin geçmişten günümüze uygulamaları ile ilgili bilgilerin toplumun payla-3. şımına açılması
Başta toplumda rol model veya önemli etkisi olduğu bilinen meslek grupları olmak üzere 4. tüm hedef gruplara yönelik geniş tabanlı eğitim materyalleri (web sitesi, kitap, film vs.) ge-liştirerek bilgilendirme ve bilinç düzeylerinin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılması
Kurum yöneticileri ve yetkilileri ile işyeri sorumlularının, tütün mamullerinin zararları ve 5. kapalı mekânlarda tütün mamullerinin içilmemesi konusunda bilinçlenmesinin sağlanması
Medyanın, bilinçlendirme çalışmalarına aktif olarak katılımının sağlanmsı, bu çalışmalara 6. toplumu etkileyen rol modellerin katılımının sağlanması
Belediyeler ve sivil toplum örgütleri tarafından yetişkinlere yönelik yapılan her türlü eğitim 7. faaliyetine ek olarak konu ile ilgili bilinçlendirmeyapılması
İlgili kamu kurumlarının ve STK’ların tamamının tütün mücadelesi konusundaki rolleri ile 8. ilgili olarak bilinçlendirilmesi
Belirlenen eğitim politikalarını uygulamak üzere kurum ve kuruluşlar ile işbirliği içinde 9. ortak eğitim çalışmalarının yürütülmesi
Sürdürülen bilgilendirme/bilinç lendirme, eğitim kampanyalarının etkinliğinin düzenli 10. olarak izlenmesi
73
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.1.1.2. SİGARAYI BIRAKMA
Hedef (ler):
2008 Küresel Erişkin Tütün Araştırmasıyla saptanmış olan ulusal bırakma oranını (%33) • ve bunun yaşa ve cinsiyete göre değişimini en çok beş yıl aralarla düzenli olarak izlemek.
Tespit edilecek yaşa ve cinsiyete göre standardize ulusal bırakma oranını, 2012 sonuna • kadar %40’ın üzerine çıkarmak.
Bırakma oranlarının özel gruplarda (Sağlık profesyonelleri, öğretmenler, din adamları, • hamileler gibi) da saptanmasını ve izlenmesini sağlayacak araştırmaya dayalı bir izleme sisteminin 2012 sonuna kadar kurulması,
2012 sonuna kadar sağlık profesyonellerinde, yöneticilerde, öğretmenlerde, din adamlarında • bırakma oranlarını %50’nin üzerine çıkarmak.
2012 sonuna kadar hamilerdeki bırakma oranlarını %90’nın üzerine çıkarmak.•
Stratejiler :
Bırakma oranlarının mevcut durumunun saptanması ve düzenli aralıklarla 1. izlenmesinin sağlanması
Sağlık profesyonellerinin (doktor, hemşire, ebe) mezuniyet öncesi ve sonrası eğitiminde 2. “Tütün bağımlılığının nörobiyolojisi ve tedavisi konusunda bırakma desteği için gerekli bilgi, tutum ve hünerleri kazandırıcı standart eğitimin yer almasının sağlanması (Bu eğitim, sağlık profesyonellerinin tütün kontrolu eğitiminin bir öğesi olmalı)
Birinci basamak dâhil tüm klinik karşılaşmalarda kısa klinisyen müdahalesinin yer 3. almasının sağlanması
Tütün bağımlılığının tedavisi için yoğun klinik müdahale uygulayacak birimlerin her ilde 4. ve her hastanede yeterli sayıda tesisi
Sigarayı bırakmak isteyenlerin telefonla veya internetle ulaşabileceği, bırakma desteği 5. sağlayabilecek, “Telefonla Bırakma- Quitline” ve İnternetle Bırakma” hizmetlerinin tesisi
Nikotin bağımlılığı tedavisinde kullanılan etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmış tedavilerin 6. kolay ulaşılabilirliğinin ve ülkemizde bulunmayanların kullanıma sunulmasının sağlanması
Okul ve işyerlerinde sigara içenlerin saptanarak bırakmaları için motivasyon ve destekleme 7. programlarının başlatılması
Düzenli aralarla, toplumun geneline ve özel gruplara (Sağlık personeli, öğretmenler, din 8. adamları vb.) yönelik kitlesel bırakma kampanyalarının düzenlenmesi
74
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Üreme sağlığı, kanser, verem savaş gibi ulusal sağlık programlarında sigara bırakma 9. uygulamalarının yer alması ve ilgili programlar arasında eşgüdümün sağlanması.
Bilimsel kanıta dayalı olmayan sigara bırakma yöntemlerinin sunumunun engellenmesi10.
Sigara bırakma uygulamalarının etkinliğinin düzenli izlenmesi ve bu uygulamaların 11. izlenmesine olanak sağlayacak birimlerin güçlendirilmesi
7.1.1.3. SİGARA DUMANINDAN PASİF ETKİLENİMİN ÖNLENMESİ
Hedef(ler);
2012 yılına kadar “pasif etkilenimin aktif içicilik kadar sağlığa zararlı” olduğu bilgisinin • toplum geneline yayılması,
2010 yılına kadar kamuya açık alanlar ve işyerlerinde tütün mamulü tüketiminin tamamen • engellenmesi,
2012 yılına kadar gebe ve çocukların-ergenlerin ve diğer risk gruplarının pasif etkilenimlerini • anlamlı ölçüde azaltılması
Stratejiler:
Eğitim ve sağlık kurumları başta olmak üzere tüm kurumlarda kademeli olarak pasif 1. içicilikle ilgili hizmet içi eğitimlerin yapılması
Pasif etkilenimin sağlık riskleri konusunda halkın eğitimler yolu ile düzenli bilgilendirilerek 2. bilinçlendirilmesi
Birinci basamak sağlık kuruluşlarına herhangi bir nedenle başvuran kişilere pasif etkilenimin 3. de sorulması ve tüm başvuranlara pasif içiciliğin zararlarının anlatılması
Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuran gebelere ve ebeveynlere; bebek ve çocukların 4. pasif etkilenimin riskleri ile ilgili bilgi verilerek zararların anlatılması
İş yerlerinde, eğitim-öğretim kurumlarında, sağlık kuruluşlarında, toplu taşıma araçları ve 5. bekleme salonlarında, kültür ve sanat hizmeti veren yerler, lokanta, bar, kuaför, alışveriş merkezleri, spor salonları ile okul ve sağlık kuruluşlarının bahçelerinde pasif etkilenimin tümüyle engellenmesi için yasal düzenlemelerin uygulanması
Pasif etkilenim konusunda verilerin saptanması ve düzenli olarak izlenmesi için ulusal 6. ölçekli araştırmalar yapılması.
7.1.1.4. GENÇLERİN ULAŞABİLİRLİĞİ
Hedef(ler):
2012 yılına kadar 15 yaş altı gençler arasında sigara içme oranının sıfıra, 15-24 yaş grubunda • mevcut durumun yarısına indirmek
75
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stratejiler:
18 yaşından küçüklere tütün ve tütün mamullerinin satış ve dağıtımını yasaklayan mevcut 1. yasal düzenlemeye uyumun denetlenmesi ve uymayanlara caydırıcı nitelikte cezai müeyyideler uygulanması
Tütün mamulleri satıcılarının ürünü alacak gençlerden, 18 yaş üstünde olduklarını 2. belgelemelerini istemesinin sağlanması
Toplumda 18 yaş altındakilere tütün satışının yasak olduğu bilincinin oluşturulması3.
Tütün mamullerinin sigara satış makineleri, self servis satış, postayla sipariş ve elektronik 4. satışlarının, market rafları ve kasaları gibi doğrudan ulaşılabilir yerlerde satılmasını yasaklayan mevzuata uyulmasının sağlanması
Tütün mamullerinin logo, renk ve şekillerinin, şeker, çerez, oyuncak, tişört, çanta vb. 5. nesnelerde bulunmasını, bunların dağıtımını ve satışını yasaklayan mevzuata uyulmasının sağlanması
Gençlerin bir arada bulundukları kafe, internet kafe, kantin, yurt vb. yerlerde tütün ve 6. tütün mamullerinin (sigara, nargile, vb) satılmasını ve içilmesini yasaklayan mevzuata uyulmasının sağlanması
Yerel yönetimler, sivil toplum örgütleri, kurum ve kuruluşlarca çocuk ve gençlerin spor 7. yapacakları, kültürel etkinliklerde bulunabilecekleri sigara dumanına maruz kalmayacakları ortamların sağlanması
Tütün Ürünlerine Olan Talebin Azaltılmasına Yönelik Program Sürecinde Gerçekleştirilen Çalışmalar Aşağıda Verilmektedir
Halkı Bilgilendirme, Bilinçlendirme ve Eğitim
Strateji 1. Tütün ve tütün mamulleri ile mücadele konusunda eğitim politikalarının geliştirilmesi ve uygulanması kapsamında;
• İl Milli Eğitim Müdür Yardımcıları ile Sağlık Meslek Liseleri meslek dersleri öğretmenlerinin katıldığı çeşitli seminerler yapılmaktadır .
Değişik eğitim düzeylerine ve kurumlarına yönelik müfredat hazırlanmasında orta öğretim • kurumlarında okutulmakta olan Sağlık Bilgisi Dersi öğretim programında yapılan revize çalışmalarında konuyla ilgili bilgilere yer verilerek taslak program Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığına sunulmuştur. Sağlık Bilgisi kitabı içine konulması için çalışmalar sürmektedir.
4207 sayılı Yasanın daha etkin uygulanması ve her düzeydeki okulda, sigarasız okul • normunun güçlendirilmesi için MEB genelge yayınlamıştır.
76
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Okullarda tütünle mücadele Yeşilay eğitsel grup çalışmaları içerisinde yapılmaktadır.•
Okullarda sigaranın zararları ile ilgili (resim, afiş, kompozisyon gibi) yarışmalar yeterli • sayıda yapılmaktadır. 2009 yılında Yeşilay’ın organize ettiği bir yarışmanın ödülleri TAPDK tarafından karşılanmıştır.
Tıp fakültesi ve diğer sağlık bilimleri eğitimi veren fakültelerin müfredatlarına sigarayla • mücadele konusunda bilgi, tutum ve davranış değişikliği oluşturacak müfredatın konulması, uygulamaların izlenebilirliğine ilişkin yöntemlerin belirlenmesi Sağlık Bakanlığı tarafından YÖK’e resmi yazı ile bildirilmiştir.Bazı üniversiteler tarafından müfredata alınmıştır.
Konferanslar düzenlenmesi ile ilgili çok sayıda konferans yapılmıştır. Tütün Kontrol • Çerçeve Sözleşmesi 12. maddesi kapsamında oluşturulan Uluslararası Çalışma Grubu toplantısı İstanbul’da yapılmıştır.
Bilgilendirici afiş, broşür hazırlanıp dağıtılması kapsamında Dumansız Hava Sahası • kampanyası kapsamında sporcu ve sanatçıların yer aldığı spot ve afişler hazırlanmıştır.
Toplumda rol model olan ünlü kişilerin (sporcu, sanatçı vs.) sigaranın zararları ile ilgili • etkinliklere katılımlarının sağlanması çok sayıda yapılmıştır. Örneğin, Türk Telekom basket takımı TAPDK ile yapılan protokol uyarınca “Sigara Dumanı Soluma-HAVANI KORU” ifadesini taşıyan forma ile sahaya çıkmaktadır.
Strateji 2. Tütün mamulleri kullanımının itibar düşürücü olumsuz bir davranış olduğu mesajının topluma verilmesi, tütün mamulleri ile ilgili tüm alanlarda çarpıcı görsel temalar kullanılmasının yaygınlaştırılması kapsamında;
Sigara kullanımının sağlık ve sosyal açıdan olumsuzlukları konusunda eğitim yapılması ile • ilgili çok sayıda eğitim yapılmıştır.
Filmler başta olmak üzere diğer TV programlarının da içinde olduğu bütün medya • programlarında sigara kullananlara yönelik olumsuz tutum ve davranışlar sergilenmesi ile ilgili buzlama (sigara içme görüntülerin karartılması) yapılmıştr. Sağlık Bakanı film ve dizi yapımcılarıyla görüşmüş ve dizi ve filimlerde sigarayı özendirme konusunda daha dikkatli olunmasnı istemiştir.
Konu ile ilgili olumlu görüntü ve mesajların tanıtılması ile ilgili olumlu örnekler tanıtılmakta • ve desteklenmektedir.
Tanınmış sanatçı, sporcu, siyasi kişiler vb. rol modellerin sigara karşıtı mesajlar vermelerinin • sağlanması yapılmaktadır.
Sigara içilebilen alanların azaltılması ve sigara bıraktırma etkinliklerinin artırılması • suretiyle toplumda sigara içiminin kabullenilebilir bir olgu olmadığı mesajının verilmesi yapılmaktadır. Öğretmenlerin bu yönde ciddi şekilde etkilendikleri tesbit edilmiştir.
77
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Strateji 3. Tütün endüstrisinin geçmişten günümüze uygulamaları ile ilgili bilgilerin toplumun paylaşımına açılması kapsamında;
Kanıta dayalı verilerle açıklanmış, ulaşılabilen bilgilerin kamuoyuna açıklanması ile ilgili • çeşitli toplantılarda bilgilendirme yapılmaktadır.
Medya kuruluşları ile işbirliğinin artırılması ile ilgili özellikle SSUK’un bu yönde etkinliği • fazladır. TAPDK, reklam ve tanıtım mevzuatına ilişkin bilgilendirme yapmıştır. Örnek medya kuruluşlarının ödüllendirilmesi önerilmiştir.
Medya mensuplarının bilgilendirilmesi yapılmaktadır.•
Konu ile ilgili TAPDK birikim ve uygulamalarının kamuoyuna açıklanması ile ilgili • TAPDK’nın web sayfasında “tütün kontrolü” linki açılmıştır.
Strateji 4. Başta toplumda rol model veya önemli etkisi olduğu bilinen meslek grupları olmak üzere tüm hedef gruplara yönelik geniş tabanlı eğitim materyalleri (web sitesi, kitap, film vs.) geliştirerek bilgilendirme ve bilinç düzeylerinin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
Strateji 5. Medyanın, bilinçlendirme çalışmalarına aktif olarak katılımının sağlanması, bu çalışmalara toplumu etkileyen rol modellerin katılımının sağlanması kapsamında;
Gazeteciler Cemiyeti ile görüşülmesi ile ilgili bazı medya mensupları ve örgütleri ile • görüşülmüştür.
İllerde yerel TV-radyo kuruluşları ve yerel medya ile toplantı yapılması ile ilgili tek tek • gazetecilerle görüşmeler yapılmakta, ancak toplu bilgilendirme toplantılarının artırılması yönünde Sigara Sağlık Ulusal Komitesinin etkin çalışmaları mevcuttur.
Konuya ilgili/duyarlı rol modeli kimliklerin bulunması, olumlu örneklerin topluma • tanıtılacağı ortak etkinliklerin planlanması ve düzenli olarak uygulanması, medyanın kullanması için materyal hazırlanması ile ilgili Bloomberg projeleri kapsamında Sağlık Bakanlığı, SSUK’un çalışmaları sürmektedir.
Strateji 6. Belediyeler ve sivil toplum örgütleri tarafından yetişkinlere yönelik yapılan her türlü eğitim faaliyetine ek olarak konu ile ilgili bilinçlendirme yapılması kapsamında;
Bölgesel olarak belediye başkanları ve belediye sağlık müdürleri ile toplantılar yapılmıştır. • Belediyeler tarafından sağlıklı kent kavramı içinde sigarasız il ve ilçe örneklerinin oluşturulması için uygulamalar yapılmıştır. Belediyeler Birliği ve Sağlıklı Kentler Programı ile işbirliği içinde artırılacaktır.
Belediye zabıtalarının konuya ilgilerinin artırılması amacı ile eğitim yapılması (özellikle • okul çevrelerinde ve tek sigara satışının önlenmesi konusunda) ile ilgili denetim ekipleri
78
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
eğitimi kapsamında yapılmıştır. Belediyeler diğer görevlilerini eğitmektedir.Belediyeler Birliği ile ilişkiler geliştirilecektir. Çoğunlukla Belediye Encümen’in kararlarında gecikmeler ve yetersizlikler mevcuttur.
Bölgesel olarak STK’larla toplantılar yapılmış ve devam edecektir.•
Strateji 7. İlgili kamu kurumlarının ve STK’ların tamamının tütün mücadelesi konusundaki rolleri ile ilgili olarak bilinçlendirilmesi kapsamında;
İlgili Bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcileri ile toplantılar • yapılması il ilgili ilgili Bakanlıklarla görüşülmüş, yasanın uygulanması konusunda titizlik gösterilmesi istenmiş ve birçok Bakanlık tarafından genelgeler yayınlanmıştır.
STK temsilcileri ile toplantılar yapılmaktadır. (SSUK, ikram sektörü başta olmak üzere • STK’larla görüşmeler yapılmaktadır).
Strateji 8. Belirlenen eğitim politikalarını uygulamak üzere kurum ve kuruluşlar ile işbirliği içinde ortak eğitim çalışmalarının yürütülmesi kapsamında kurum ve kuruluşlarla sürekli işbirliği yapılmaktadır.
Strateji 9.Sürdürülen bilgilendirme/bilinçlendirme, eğitim kampanyalarının etkinliğinin düzenli olarak izlenmesi yapılmaktadır.
Sigarayı Bırakma
Strateji 1. Bırakma oranlarının tespiti ve izlenmesi
“Küresel Yetişkin Tütün Araştırması-GATS”, “Küresel Gençlik Tütün Araştırması-GYTS” • ve “Lot Kalite Araştırması” yöneticileri ile, yaşa ve cinsiyete özgü bırakma oranlarını sağlayıcı görüşme ve çalışmaları yapılmıştır.
Strateji 2. Sağlık profesyonellerinin (doktor, hemşire, ebe) mezuniyet öncesi ve sonrası eğitiminde “Tütün bağımlılığının nörobiyolojisi ve tedavisi konusunda bırakma desteği için gerekli bilgi, tutum ve hünerleri kazandırıcı standart eğitimin yer almasının sağlanması kapsamında Yüksek Öğretim Kuruluna ve Üniversite Rektörlüklerine bildirilmiştir.
Strateji 3. Birinci basamak dahil tüm klinik karşılaşmalarda kısa klinisyen müdahalesinin uygulanması konusunda bir klinik rehber hazırlanmıştır
Strateji 4. Tütün bağımlılığının tedavisi için yoğun klinik müdahale uygulayacak birimlerin her ilde ve her hastanede yeterli sayıda tesisi kapsamında;
Yoğun tedavinin hekimlerin performans sistemine alınması rehberi tamamlanmıştır.•
Strateji 5. Sigarayı bırakmak isteyenlerin telefonla veya internetle ulaşabileceği, bırakma desteği sağlayabilecek, “Telefonla Bırakma- Quitline” ve İnternetle Bırakma” hizmetlerinin
79
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
tesisi stratejisinde Sağlık Bakanlığının Sistemi organize etme çalışmaları tamamlanmış olup hizmete başlamıştır.
Strateji 6. Tütün bağımlılığı tedavisinde kullanılan ilaçların ulaşılabilirliğinin artırılması ile ilgili Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından çalışmalar sürmekte olup ayrıca Sağlık Bakanlığı da bazı risk gruplarında ilaçları ücretsiz dağıtmaktadır.
Strateji 7. Okul, hastane ve diğer işyerlerinde veya özel gruplara (sağlık personeli, öğretmenler, din adamları) farmakoterapi destekli bırakma kampanyaları düzenlenmesi projeleri hazırlanmaktadır.
7.1.2. SAĞLIKLI BESLENME
7.1.2.1.SAĞLIKLI BESLENMENİN SAĞLANMASI VE OBEZİTENİN ÖNLENMESİ
Hedef (ler):
Toplumun sağlıklı beslenme konusunda bilinçlendirilmesi, besinlerin yeterli ve dengeli tüketiminin sağlanması ve beslenme bozukluklarına bağlı hastalıkların önlenmesi
Stratejiler:
1. Toplumda yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığının kazandırılması
2. Kronik hastalıklar için risk oluşturan beslenme ile ilişkili temel risk faktörlerinin azaltılması
3. Toplumda besin güvencesinin sağlanması
7.1.2.2. TÜRKİYE SAĞLIKLI BESLENME VE HAREKETLİ HAYAT (TÜRKİYE OBEZİTE İLE MÜCADELE VE KONTROL) PROGRAMININ UYGULANMASI
Hedef (ler):
Toplumun beslenme ve sağlık düzeyini geliştirecek programların hazırlanması ve uygulanması
Stratejiler:
1. Mevcut durumun saptanarak, ulusal programların geliştirilmesi ve uygulanması
2. Toplumun beslenme konusunda bilinçlendirilmesi
3. Sağlık personelinin sağlıklı beslenme ve obezite konusundaki bilgi düzeyinin artırılması
Hedef (ler):
Çocuk ve ergenlerde sağlıklı beslenmenin geliştirilmesi
Stratejiler:
1. Çocuk bakımından sorumlu kişilerin beslenme konusunda bilgilendirilmesi
80
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
2.Okul çağı çocukların sağlıklı beslenme konusunda duyarlılıklarının artırılması
3.Okul çağı çocuklarının sağlıklı besinleri tüketmeleri konusunda teşvik edilmesi
Hedef (ler):
Yetişkinlerde sağlıklı beslenme bilincinin geliştirilmesi ve iletişim araçlarının kullanımı
Stratejiler:
1.Toplumun beslenme konusunda bilinçlendirilmesinde yazılı ve görsel basından yararlanılması
2.İlgili kurum ve kuruluşlarla işbirliğinin yapılması
7.1.3. TOPLUMDA FİZİKSEL HAREKETLİLİĞİN SAĞLIĞA OLUMLU KATKILARI KONUSUNDA FARKINDALIK OLUŞTURMAK
Hedef (ler):
Çocuklar ve ergenlerde fiziksel hareketlilik bilincinin oluşturulması
Stratejiler:
1. Çocukların düzenli fiziksel aktivite yapma alışkanlığı sağlayacak fiziki koşulların oluşturulması
2. Okul çağı çocuklarda düzenli fiziksel aktivite yapılmasının teşvik edilmesi
Hedef(ler):
Yetişkinlerde fiziksel hareketlilik bilincinin oluşturulması
Stratejiler:
Toplumda düzenli fiziksel aktivite yapma alışkanlığı sağlayacak fiziki 1. koşulların oluşturulması
Yetişkinlerde düzenli fiziksel aktivite yapılması konusunda farkındalığın oluşturulması 2.
SAĞLIKLI BESLENME VE HAREKETLİ HAYAT PROGRAMSÜRECİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR
81 ilde toplumun beslenme konusunda bilinçlendirilmesi amacıyla İl Eğitim Şube • Müdürlükleri koordinesinde eğitim ekipleri oluşturulmuştur. 2004 yılından itibaren sağlık personeli ve halka yönelik çeşitli bilgilendirme ve eğitim çalışmaları devam etmektedir.
Toplumun beslenme konusunda doğru bilgilere ulaşabilmesi amacı hazırlanan 85 kitapçıktan • oluşan Beslenme, Obezite, Fiziksel Aktivite ve Tütün Bilgi Serisi ile 24 broşürden oluşan set çoğaltılmış ve bir bölümü İngilizceye çevrilmiştir. Ayrıca çeşitli iletişim materyalleri de (afiş,broşür magnet, ayıraç vb) hazırlanmıştır.
81
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Toplumun beslenme konusunda bilinçlendirilmesi konusunda bilişim teknolojilerinden de • yararlanılmış ve bir web sayfası düzenlenmiştir. www.beslenme.saglik.gov.tr paylaşıma açılan sayfada beslenme, obezite ve fiziksel aktivite konularına yer verilmiştir.
Ülkemize yönelik beslenme önerilerinin yer aldığı “Türkiye’ ye Özgü Beslenme Rehberi” • güncellenerek çoğaltılmış ve ilgili kurum ve kuruluşlara gönderilmiştir.
Obezitenin Önlenmesi
Ulusal boyutta politik kararlılığı artırmak ve yönetimi güçlendirmek için merkez • teşkilatında “Obezite İle Mücadele Danışma ve Yürütme Kurulu”, illerde ise katılım ve koordinasyonu geliştirmek üzere “Yeterli ve Dengeli Beslenme ve Hareketli Yaşam Kurulları” oluşturulmaya ve işlerlik kazandırılmaya başlanmıştır.
Sağlık kuruluşlarına herhangi bir nedenle başvuran fazla kilolu ve obez olarak saptanan • hastaların obezite merkezlerine yönlendirilmesi, bu hastaların izlenmesi için sürveyans sisteminin oluşturulmasına yönelik hazırlık çalışmalar devam etmektedir.
Programın etkin bir şekilde uygulanması ve eylem planında yer alan görevlerin yerine • getirilmesi konusunda tüm kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarınca gereken destek ve yardımın sağlanması amacıyla Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı Başbakanlık Genelgesi olarak imzalanmış ve 29.09.2010 tarihli ve 27714 sayılı Resmî Gazete de, 2010/22 sayı ile yayımlanmıştır.
Okul Çağı Çocuklarının Beslenme ve Sağlık Durumlarının Geliştirilmesi
Okul çağı çocuklarının yeterli ve dengeli beslenme konusunda bilgilendirilmesi amacıyla 2004 yılında 81 ilimizde “İlköğretim Okullarında Beslenme Eğitimi” Programı başlatılmıştır. Ayrıca;
Okul çağında bulunan ve 6-9 yaş grubundaki çocuklarda malnütrisyon (zayıflık), fazla • kiloluluk ve obezite (şişmanlık) görülme sıklığının ortaya konulması amacıyla NUTS-2 istatistik bölgesinde seçilen 26 ilde 12861 öğrenci üzerinde bir araştırma yürütülmüş ve öğrencilerin boy uzunluğu ve vücut ağırlıkları ölçülmüş, öğrencilere ve velilere uygulanan anketler ile öğrencilerin beslenme durumları ve fiziksel aktivite düzeyleri ve okul çevresi ile ilgili bilgiler elde edilmiştir.
Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği içerisinde Beyaz Bayrak ve Beslenme Dostu Okul • projeleri yürütülmekte okul kantinlerinde yetersiz ve dengesiz beslenmeye neden olabilecek gıda maddelerinin (kızartmalar, gazlı içecekler, kolalı içecekler vb.) satışının yasaklanması süt, ayran, yoğurt vb. içecekler ve taze sıkılmış meyve ve sebze suyu, tane ile meyve ve sebze satışının özendirilmesi çalışmaları devam etmektedir.
82
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Yarım gün eğitim veren okullar için haftalık beslenme programı düzenlenmiş ve bu program • MEB’na gönderilerek tüm okullara ulaşması sağlanmıştır. Tam gün eğitim veren okullar ile okul öncesi çocukların enerji ve besin öğeleri ihtiyaçlarını karşılayacak örnek yemek listeleri de hazırlanmış olup ilgili kurum ve kuruluşlara dağıtımı yapılmıştır.
Öğrencilere sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazandırılması amacıyla öğrenci, öğretmen • ve velilere yönelik sağlıklı yaşam ve beslenme önerilerini içeren mektuplar ile “Nasrettin Hoca” temalı sağlıklı beslenme afişi hazırlamış, Bakanlığımız internet sayfasında paylaşıma açılmıştır. İl Sağlık Müdürlükleri aracılığıyla söz konusu mektupların tüm öğrenci, öğretmen ve velilere dağıtımının yapılması planlanmaktadır.
Bakanlığımız tarafından hazırlanan web sitesinde çocuklara özel bir bölüm oluşturulmuş • bu bölümde beslenme ve fiziksel aktivite konularında çocukların ilgisini çekebilecek ve katılımlarını sağlayacak etkinlik ve oyunlara yer verilmiştir. Bu bölümde öğretmenlere ve ailelere de yönelik bilgiler yer almaktadır. Ayrıca çeşitli eğitim materyalleri (kitap, afiş, velilere ve öğretmenlere yönelik mektuplar, kitap ayraçları) hazırlanarak dağıtımı sağlanmış, çocuklara yönelik eğitici filmler ile bir animasyon çizgi film hazırlanmıştır.
Fiziksel Aktivitenin Özendirilmesi
Okul çağı çocuklarının fiziksel aktivite ve spor yapmaya yönelik fiziksel imkânların geliştirilmesi amacı ile MEB ile işbirliği çalışmaları sürmekte olup, şehir merkezlerinde yeşil alanların artırılması, yayalara göre tasarlanmış şehir içi alanların oluşturulması ve toplumun fiziksel aktivite konusunda bilinçlendirilmesi çalışmaları kapsamında yerel yönetimlerle işbirliği çalışmaları sürmektedir. Bu kapsamda Bakanlığımızca çeşitli iletişim ve eğitim materyalleri hazırlanmış ve dağıtımı yapılmıştır.
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.2 RİSK FAKTÖRLERİNE (BİRİNCİL KORUMA) YÖNELİK GÜNCELLENMİŞ EYLEM PLANI
84
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıA
-Tüt
ün Ü
rünl
erin
e O
lan
Tal
ebin
Aza
ltlm
asna
Yön
elik
Önl
emle
r H
alk
Bilg
ilend
irm
e, B
ilinç
lend
irm
e ve
Eiti
m
Am
aç: U
lusa
l Tüt
ün K
ontro
l Pro
gram
nn
kabu
lünü
ve
uygu
lanm
asn
her
düz
eyde
kol
ayla
trm
ak iç
in tü
tün
ve tü
tün
ürün
lerin
in sa
lk, e
kono
mik
ve
sosy
al a
çda
n za
rarla
r ko
nusu
nda
halk
n bi
lgile
ndiri
lmes
i, e
itilm
esi v
e bi
linçl
endi
rilm
esi
Hed
ef :
2012
yln
a ka
dar t
oplu
mun
%90
’nda
siga
ra k
art
bir t
utum
olu
turm
ak
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
Tam
am-
lanm
a T
arih
i
Ola
s
Eng
elle
r
lerl
eme
Gös
terg
eler
i
zlem
e ve
Kon
trol
çi
n Sa
lana
cak
Ver
i St
rate
ji 1
Tütü
n ve
tütü
n m
amul
leri
ile
müc
adel
e ko
nusu
nda
eiti
m
polit
ikal
arn
n ge
litir
ilmes
i ve
uy
gula
nmas
1.1.
Kon
uyla
ilgi
li tü
m ta
rafla
rn (ü
st
düze
y yö
netic
iler)
kat
laca
bir
çal
tay
düze
nlen
mes
i (42
07 sa
yl
yasa
da d
ei
iklik
yap
an K
anun
un v
e ey
lem
pla
nn
n uy
gula
mal
arn
n de
erle
ndiri
lmes
i am
ac il
e)
Salk
B
akan
l,
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
çile
ri B
akan
l
YÖ
K
Aile
den
ve S
pord
an
Soru
mlu
Dev
let
Bak
anlk
lar,
D
SÖ,
Med
ya,
STK
TA
PDK
2010
- 20
11
1.Y
önet
icile
rin
konu
ya il
gisi
nin
yete
rsiz
lii
2. T
ütün
en
düst
risi
Çal
tay
n d ü
zenl
enm
esi
2009
yl
1. M
evcu
t du
rum
an
aliz
i ank
eti
2. l
erle
me
anal
izi
anke
ti
1.2.
De
iik
eiti
m d
üzey
lerin
e ve
ku
rum
larn
a yö
nelik
müf
reda
t ha
zrla
nmas
1.
2.a.
420
7 sa
yl
Yas
ann
daha
etk
in
uygu
lanm
as v
e he
r düz
eyde
ki
okul
da, s
igar
asz
okul
nor
mun
un
güçl
endi
rilm
esi i
çin
gene
lge
yay
nlan
mas
ve
izle
nmes
i,
1.2.
b. O
kulla
rda
tütü
nle
müc
adel
e ko
llarn
n ku
rulm
as,
1.2.
c. O
kulla
rda
siga
ran
n za
rarla
r ile
ilg
ili (r
esim
, afi
, kom
pozi
syon
gib
i) ya
rm
alar
n sa
yla
rnn
artr
lmas
1.
2.d.
MEB
’nn
web
sayf
asnd
a du
yuru
yap
lmas
1.
2.e.
Bilg
isay
ar d
onan
m o
lan
okul
lard
a bi
lgis
ayar
taba
nl
eiti
mle
rin b
ala
tlm
as v
e sü
rdür
ülm
esi
Salk
B
akan
l,
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
çile
ri B
akan
l,
YÖ
K,
Aile
den
ve S
pord
an
Soru
mlu
Dev
let
Bak
anlk
lar,
D
SÖ,
Oku
l Aile
Birl
ikle
ri,
Oku
l Öre
nci M
eclis
i B
aka
nlar
, M
edya
, ST
K
2010
- 20
11
1.Y
önet
icile
rin
konu
ya il
gisi
nin
yete
rsiz
lii
2. S
igar
a iç
en
öre
tmen
ve
idar
ecile
r 3.
Tüt
ün
endü
stris
i 4.
Yet
erli
uzm
anlk
ve
bilg
i düz
eyin
e sa
hip
olm
ayan
lar
tara
fnda
n m
üfre
dat
geli
tirilm
esi
Çe
itli g
rupl
arda
ve
duru
mla
rda
siga
ra
içm
e da
vran
larn
da
azal
ma
olm
as
a.Ö
retm
enle
r ar
asnd
a si
gara
iç
me
oran
lar,
b.
Öre
nci ö
nünd
e si
gara
içen
ö
retm
en o
ranl
ar,
c. Ö
renc
iler
aras
nda
siga
ra
içm
e or
anla
r
1. M
evcu
t du
rum
an
aliz
i ank
eti
2. l
erle
me
anal
izi
anke
ti
85
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
1.3.
Tp
fakü
ltesi
ve
dier
salk
bi
limle
ri e
itim
i ver
en fa
külte
lerin
m
üfre
datla
rna
siga
rayl
a m
ücad
ele
konu
sund
a bi
lgi,
tutu
m v
e da
vran
de
iik
lii o
lutu
raca
k m
üfre
datn
ko
nulm
as, u
ygul
amal
arn
izle
nebi
lirli
ine
iliki
n yö
ntem
lerin
be
lirle
nmes
i
Salk
B
akan
l
YÖ
K
DSÖ
ST
K20
10
1.Y
önet
icile
rin
konu
ya il
gisi
nin
yete
rsiz
lii
2. S
igar
a iç
en
öre
tim
göre
vlile
ri ve
id
arec
iler
3.Tü
tün
endü
stris
i 4.
Yet
erli
uzm
anlk
ve
bilg
i düz
eyin
e sa
hip
olm
ayan
lar
tara
fnda
n m
üfre
dat
geli
tirilm
esi
1. M
üfre
datn
ol
utu
rulm
as
2. S
alk
la il
gili
okul
lard
a ö
renc
iler
aras
nda
siga
ra
içm
e s
klnd
a az
alm
a
1. M
evcu
t dur
um
anal
izi a
nket
i
2. l
erle
me
anal
izi
anke
ti.
1.4.
a.K
onfe
rans
lar d
üzen
lenm
esi,
1.4
.b. B
ilgile
ndiri
ci a
fi, b
roür
ha
zrla
np
datl
mas
, 1
.4.c
. Top
lum
da ro
l mod
el o
lan
ünlü
ki
ilerin
(spo
rcu,
sana
tç v
s.)
siga
ran
n za
rarla
r ile
ilgi
li et
kinl
ikle
re k
atlm
larn
n sa
lanm
as
Salk
B
akan
l
TAPD
K
çile
ri B
akan
l
Mill
i Eiti
m B
akan
l
Aile
den
ve S
pord
an
Soru
mlu
Dev
let
Bak
anlk
lar
DSÖ
M
edya
ST
K
YÖ
K
süre
kli
1.Y
önet
icile
rin
konu
ya il
gisi
nin
yete
rsiz
lii
2.Tü
tün
endü
stris
i
Topl
umda
ve
rol
mod
eli g
rupl
arda
si
gara
içm
e ile
ilgi
li bi
lgi,
tutu
m v
e da
vran
de
iik
lii
olu
turu
lmas
1. M
evcu
t dur
um
anal
izi a
nket
i
2. l
erle
me
duru
mu
anke
ti.
2010
-20
11
86
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
E
ngel
ler
le
rlem
e G
öste
rgel
eri
zlem
e ve
K
ontr
ol ç
in
Sala
naca
k V
eri
Stra
teji
2
Tütü
n m
amul
leri
kulla
nm
nn
itiba
r dü
ürüc
ü ol
umsu
z bi
r dav
ran
old
uu
mes
ajn
n to
plum
a ve
rilm
esi,
tütü
n m
amul
leri
ile
ilgili
tüm
ala
nlar
da
çarp
c g
örse
l te
mal
ar
kulla
nlm
asn
n ya
ygnl
atr
lmas
2.1.
Sig
ara
kulla
nm
nn
salk
ve
sosy
al a
çda
n ol
umsu
zluk
lar
konu
sund
a e
itim
yap
lmas
2.
2.Fi
lmle
r ba
ta o
lmak
üze
re
dier
TV
pro
gram
larn
n da
için
de
oldu
u bü
tün
med
ya
prog
ram
larn
da si
gara
kul
lana
nlar
a yö
nelik
olu
msu
z tu
tum
ve
davr
anla
r ser
gile
nmes
i 2.
3. K
onu
ile il
gili
olum
lu g
örün
tü
ve m
esaj
larn
tan
tlm
as
2.4.
Tan
nm sa
natç
, spo
rcu,
si
yasi
ki
iler v
b. ro
l mod
elle
rin
siga
ra k
art
mes
ajla
r ver
mel
erin
in
sala
nmas
2.
5. S
igar
a iç
ilebi
len
alan
larn
az
altl
mas
ve
siga
ra b
rakt
rma
etki
nlik
lerin
in a
rtrl
mas
sure
tiyle
to
plum
da si
gara
içim
inin
ka
bulle
nile
bilir
bir
olgu
olm
ad
mes
ajn
n ve
rilm
esi
Salk
B
akan
l
RTÜ
K
MEB
A
ilede
n ve
Spo
rdan
So
rum
lu D
evle
t B
akan
lkla
r D
SÖ
CD
C
TAPD
K
Film
yap
mc
lar
Di
er m
edya
m
ensu
plar
ST
K
Süre
kli
1. T
iryak
iler,
2. Ö
zelli
kle
med
ya
men
supl
ar
aras
nda
siga
ra
kulla
nm
nn
yayg
n ol
mas
3.
Tüt
ün
endü
stris
i
1. T
oplu
mda
si
gara
kul
lan
m
ile il
gili
alg
lam
ann
dei
imi
2. S
igar
a ku
llan
mna
ka
r tu
tum
da
dei
me
Tekr
arla
nan
ara
trm
alar
87
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
Eng
elle
r
lerl
eme
Gös
terg
eler
i zl
eme
ve K
ontr
ol ç
in
Sala
naca
k V
eri
Stra
teji
3
Tütü
n en
düst
risin
in
geçm
ite
n gü
nüm
üze
uygu
lam
alar
ile
ilgili
bilg
ilerin
to
plum
un
payl
am
na a
çlm
as
3.1.
Kan
ta d
ayal
ver
ilerle
aç
klan
m, u
lala
bile
n bi
lgile
rin k
amuo
yuna
aç
klan
mas
3.
2.M
edya
kur
ulu
lar
ile
ibi
rliin
in a
rtrl
mas
3.
3. M
edya
men
supl
arn
n bi
lgile
ndiri
lmes
i 3.
4. K
onu
ile il
gili
TAPD
K
birik
im v
e uy
gula
mal
arn
n ka
muo
yuna
aç
klan
mas
Salk
B
akan
l
TAPD
K
Mill
i Eiti
m B
akan
l
TAPD
K
TEK
EL
Mal
iye
Bak
anl
çi
leri
Bak
anl
G
ümrü
k M
üste
arl
Sa
nayi
ve
Tica
ret
Bak
anl
M
edya
R
TÜK
D
SÖ
lgili
ulu
slar
aras
or
gani
zasy
onla
r ST
K
Süre
kli
1. T
ütün
en
düst
risi
2. M
edya
nn
ilgis
izli
i 3.
Top
lum
un
konu
ya il
gi
göst
erm
emes
i
Topl
umun
kon
u ile
ilgi
li bi
lgi
düze
yind
e ar
t
sala
nmas
Topl
umun
bilg
i dü
zeyi
ni ö
lçen
ar
atr
mal
ar
Stra
teji
4
Ba
ta to
plum
da ro
l m
odel
vey
a ön
emli
etki
si o
ldu
u bi
linen
m
esle
k gr
upla
r ol
mak
üze
re tü
m
hede
f gru
plar
a yö
nelik
gen
i ta
banl
e
itim
mat
erya
lleri
(web
site
si,k
itap,
film
vs
.) ge
litir
erek
bi
lgile
ndirm
e ve
bi
linç
düze
yler
inin
ar
trlm
asna
yön
elik
ça
lm
alar
yap
lmas
4.1.
Kon
uyla
ilgi
li tü
m
tara
flarn
kat
laca
bir
çal
tay
düze
nlen
mes
i 4.
2. H
edef
gru
plar
a yö
nelik
e
itim
mat
erya
li ge
litir
ilmes
i ve
geli
tirile
n m
ater
yalin
ilgi
li gr
upla
ra
datm
nn
sala
nmas
Salk
B
akan
l
TAPD
K
Mill
i Eiti
m B
akan
l
STK
20
10
1. T
ütün
En
düst
risi
2. S
igar
a iç
en
sana
tç v
e sp
orcu
lar,
siya
sile
r, do
ktor
lar v
b.
1. Ç
alta
yn
yap
lmas
2.
Mat
erya
lin
haz
rlanm
as v
e ilg
ili k
ii v
e ku
rum
lara
da
tld
na
iliki
n ka
ytla
r 3.
Top
lum
un ro
l m
odel
lerin
in
bilg
i dü
zeyl
erin
de
art
Topl
umun
de
iik
ke
sim
lerin
in b
ilgi
düze
yini
ölç
en
ara
trm
alar
2010
-20
11
88
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
Eng
elle
r
lerl
eme
Gös
terg
eler
i
zlem
e ve
Kon
trol
çi
n Sa
lana
cak
Ver
i St
rate
ji 5
Kur
um y
önet
icile
ri ve
yet
kilil
eri i
le
iye
ri so
rum
lula
rnn,
tü
tün
mam
ulle
rinin
za
rarla
r ve
kap
al
mek
ânla
rda
tütü
n m
amul
lerin
in
içilm
emes
i ko
nusu
nda
bilin
çlen
mes
inin
sa
lanm
as
5.1.
l v
e ilç
e yö
netic
ilerin
in
4207
say
l K
anun
, K
abah
atle
r K
anun
u ve
di
er
ilgili
mev
zuat
ko
nusu
nda
bilg
ilend
irilm
esi
amac
ile
topl
antl
ar
düze
nlen
mes
i
5.2.
“Si
gara
sz
iye
rleri”
ka
mpa
nyas
ba
latl
mas
am
ac
ile i
çi, i
vere
n ve
m
emur
send
ikal
ar
ile to
plan
tlar
ya
plm
as
5.3.
Olu
mlu
ör
nekl
erin
to
plum
a ta
ntl
mas
Salk
Bak
anl
Ç
alm
a ve
So
syal
Güv
enlik
B
akan
l
çile
ri B
akan
l
çi v
e iv
eren
se
ndik
alar
M
emur
send
ikal
ar
Med
ya
2011
1.
Val
i ve
kaym
akam
larn
ko
nuya
ilg
isiz
lii
2.
Sen
dika
larn
ko
nuya
ilg
isiz
lii
3.
Med
yan
n ilg
isiz
lii
1. “
siga
ras
z i
yeri”
say
lar
2.
Kab
ahat
ler
Kan
unu’
nun
ilgili
m
adde
sini
n uy
gula
nma
say
s
3.
Olu
mlu
ör
nekl
erle
ilg
ili y
ayn
süre
si
1. K
abah
atle
r K
anun
unun
ilgi
li m
adde
sini
n uy
gula
nma
say
s
2. S
igar
asz
iye
ri sa
yla
rn o
rtaya
ko
yan
deer
lend
irmel
er
89
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
Eng
elle
r
lerl
eme
Gös
terg
eler
i zl
eme
ve K
ontr
ol ç
in
Sala
naca
k V
eri
Stra
teji
6
Med
yan
n,
bilin
çlen
dirm
e ça
lm
alar
na a
ktif
olar
ak k
atlm
nn
sala
nmas
, bu
çal
mal
ara
topl
umu
etki
leye
n ro
l m
odel
lerin
ka
tlm
nn
sala
nmas
6.1.
RTÜ
K il
e to
plan
t ya
plm
as
6.2.
Gaz
etec
iler
Cem
iyet
i ile
gö
rüül
mes
i 6.
3. l
lerd
e ye
rel T
V-
rady
o ku
rulu
lar
ve
yere
l med
ya il
e to
plan
t ya
plm
as
6.4.
Kon
uya
ilgili
/duy
arl
rol
mod
eli k
imlik
lerin
bu
lunm
as
6.5.
Olu
mlu
örn
ekle
rin
topl
uma
tan
tlac
a
orta
k et
kinl
ikle
rin
plan
lanm
as v
e dü
zenl
i ol
arak
uyg
ulan
mas
6.
6. M
edy a
nn
kulla
nmas
için
m
ater
yal h
azrla
nmas
Salk
B
akan
l
RTÜ
K
Dev
let B
akan
l
çile
ri B
akan
l
TAPD
K
Yay
n ku
rulu
lar
Duy
arl
sana
tç v
e sp
orcu
lar
Süre
kli
1.M
edya
nn
ilgis
izli
i 2.
Tüt
ün
endü
stris
i 3.
Sig
ara
içen
rol
mod
elle
r 4.
Kab
ahat
ler
Kan
unu’
nun
ilgili
m
adde
lerin
in
yete
rince
uy
gula
nmam
as
1. M
edya
da
konu
ile
ilgili
hab
er
say
s
2. T
V fi
lm
ve
dizi
lerin
de
olum
lu
görü
ntül
erin
sa
ys
Kon
u ile
ilgi
li te
krar
lana
n ar
atr
mal
ar
90
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
Tam
amla
nma
Tar
ihi
Ola
s E
ngel
ler
le
rlem
e G
öste
rgel
eri
zlem
e ve
Kon
trol
çin
Sa
lana
cak
Ver
i
Stra
teji
7
Bel
ediy
eler
ve
sivi
l to
plum
örg
ütle
ri ta
rafn
dan
yeti
kinl
ere
yöne
lik
yap
lan
her t
ürlü
e
itim
faal
iyet
ine
ek
olar
ak k
onu
ile il
gili
bilin
çlen
dirm
e ya
plm
as
7.1.
Böl
gese
l ola
rak
bele
diye
ba
kanl
ar v
e be
ledi
ye sa
lk
müd
ürle
ri ile
topl
antl
ar
yap
lmas
7.
2. B
eled
iyel
er ta
rafn
dan
salk
l ke
nt k
avra
m iç
inde
si
gara
sz
il ve
ilçe
örn
ekle
rinin
ol
utu
rulm
as iç
in
uygu
lam
alar
n ya
plm
as
7.3.
Bel
ediy
e za
bta
larn
n ko
nuya
ilgi
lerin
in a
rtrl
mas
am
ac il
e e
itim
yap
lmas
(ö
zelli
kle
okul
çev
rele
rinde
ve
tek
siga
ra sa
tn
n ön
lenm
esi
konu
sund
a)
7.4.
Böl
gese
l ola
rak
STK
’larla
to
plan
tla r
yap
lmas
çile
ri B
akan
l
Bel
ediy
eler
ST
K
Hal
k e
itim
m
üdür
lükl
eri
DSÖ
2010
1.
Bel
ediy
e ba
kanl
arn
n ko
nuya
ilgi
sizl
ii
2. S
TK
tem
silc
ilerin
in
konu
ya il
gisi
zli
i 3.
Zab
tala
rn
konu
ya il
gisi
zli
i
1.Si
gara
sz
kent
po
litik
asn
be
nim
seye
n il-
ilçe
ve b
elde
sa
ys
2.
Kon
u ile
ilgi
li ha
lk e
itim
i sa
ys
1. S
igar
asz
il ve
ilçe
sa
yla
rn d
eer
lend
iren
çal
mal
ar
2. B
eled
iye
baka
nlkl
arnd
an k
onu
ile il
gili
düze
nli a
lnan
br
ifing
3.
Tek
rarla
nan
ara
trm
alar
Stra
teji
8
lgili
kam
u ku
rum
larn
n ve
ST
K’la
rn
tam
amn
n tü
tün
müc
adel
esi
konu
sund
aki r
olle
ri ile
ilgi
li ol
arak
bi
linçl
endi
rilm
esi
8.1.
lgi
li B
akan
lkla
r ve
dier
ka
mu
kuru
m v
e ku
rulu
larn
n te
msi
lcile
ri ile
topl
antl
ar
yap
lmas
8.
2. S
TK te
msi
lcile
ri ile
to
plan
t ya
plm
as
Salk
B
akan
l
çile
ri B
akan
l
Mal
iye
Bak
anl
Sa
nayi
ve
Tica
ret
Bak
anl
M
EB
Haz
ine
Müs
tear
l
D T
icar
et
Müs
tear
l
Güm
rük
Müs
tear
l
STK
D
SÖ
TAPD
K
Süre
kli
1. T
araf
larn
ko
nuya
ilgi
sizl
ii
2. T
ütün
en
düst
risi
1. S
igar
a iç
ilmey
en k
apal
or
tam
say
s
2. C
ezai
uy
gula
ma
say
s
lgili
tara
flarn
kat
lm
ile y
apla
n de
erle
ndirm
e to
plan
tlar
tuta
nakl
ar
2010
-20
11
91
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
E
ngel
ler
le
rlem
e G
öste
rgel
eri
zlem
e ve
Kon
trol
çin
Sa
lana
cak
Ver
i
Stra
teji
9
Bel
irlen
en e
itim
po
litik
alar
n
uygu
lam
ak ü
zere
ku
rum
ve
kuru
lula
r ile
ibi
rlii i
çind
e or
tak
eiti
m
çal
mal
arn
n yü
rütü
lmes
i
9.1.
lgi
li B
akan
lkla
r ve
dier
kam
u ku
rum
ve
kuru
lula
rnn
tem
silc
ileri
ile to
plan
tlar
yap
lmas
9.
2. S
TK te
msi
lcile
ri ile
to
plan
t ya
plm
as
9.3.
Çal
mal
arn
süre
klili
inin
sala
nmas
iç
in b
ir ko
ordi
nasy
on
kuru
lunu
n ol
utu
rulm
as,
faal
iyet
lerin
yll
k ol
arak
pl
anla
nmas
ve
deer
lend
irilm
esi
Salk
B
akan
l
çile
ri B
akan
l
Mal
iye
Bak
anl
Sa
nayi
ve
Tica
ret
Bak
anl
M
EB
Haz
ine
Müs
tear
l
D T
icar
et
Müs
tear
l
Güm
rük
müs
tear
l
STK
D
SÖ
Med
ya
TAPD
K
2012
1.
Tar
afla
rn
konu
ya
ilgis
izli
i 2.
Tüt
ün
endü
stris
i
1. Y
apla
n to
plan
t sa
ys
2.
Aln
an
kara
rlarn
uy
gula
may
a gi
rme
duru
mu
3.K
oord
inas
yon
kuru
lunu
n ol
um
as
Faal
iyet
pla
nlar
ve
rapo
rlar
Stra
teji
10
Sürd
ürül
en
bilg
ilend
irme/
bilin
ç le
ndirm
e, e
itim
ka
mpa
nyal
arn
n et
kinl
iin
in d
üzen
li ol
arak
izle
nmes
i
10.1
. lg
ili B
akan
lkla
r, di
er k
amu
kuru
m v
e ku
rulu
larn
n te
msi
lcile
ri ile
topl
antl
ar y
aplm
as
10.2
. ST
K te
msi
lcile
ri ile
to
plan
tlar
yap
lmas
Salk
B
akan
l
çile
ri B
akan
l
Mal
iye
Bak
anl
Sa
nayi
ve
Tica
ret
Bak
anl
M
EB
TAPD
K
Haz
ine
Müs
tear
l
D T
icar
et
Müs
tear
l
Güm
rük
müs
tear
l
STK
TÜ
K
Süre
kli
1. T
araf
larn
ko
nuya
ilg
isiz
lii
2. T
ütün
en
düst
risi
1. Ç
eitl
i gr
upla
ra y
önel
ik
yap
lan
kam
pany
a sa
ys
2.
Top
lum
un
bilg
i düz
eyin
in
artm
as
3.To
plum
da
siga
ra
kulla
nm
na k
ar
tutu
m d
ei
ikli
i
1. S
igar
a ku
llan
m
oran
larn
n iz
lenm
esi
için
yap
lan
ara
trm
alar
2.
Pas
if et
kile
nim
or
anla
rnn
izle
nmes
i iç
in y
apla
n ar
atr
mal
ar
92
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıSi
gara
y B
rakm
a
Am
aç: S
igar
ay b
rakm
ann
yayg
nla
trlm
as, t
ütün
ba
mll
nn
teda
visi
nde
ve te
krar
ba
lam
ann
önle
nmes
inde
ba
ar o
ran
nn
yüks
eltil
mes
i
Hed
efle
r: 2
008
Kür
esel
Eri
kin
Tütü
n A
ratr
mas
yla
sapt
anm
ola
n ul
usal
bra
kma
oran
n (%
33) v
e bu
nun
yaa
ve c
insi
yete
gör
e de
iim
ini e
n ço
k be
yl a
rala
rla
düze
nli o
lara
k iz
lem
ek.
-T
espi
t edi
lece
k ya
a ve
cin
siye
te g
öre
stan
dard
ize
ulus
al b
rakm
a or
ann
, 201
2 so
nuna
kad
ar %
40’
n üz
erin
e ç
karm
ak.
-B
rakm
a or
anla
rnn
özel
gru
plar
da (S
alk
pro
fesy
onel
leri,
öre
tmen
ler,
din
adam
lar,
ham
ilele
r gib
i) da
sapt
anm
asn
ve
izle
nmes
ini
s
ala
yaca
k ar
atr
may
a da
yal
bir i
zlem
e si
stem
inin
201
2 so
nuna
kad
ar k
urul
mas
,
-201
2 so
nuna
kad
ar sa
lk p
rofe
syon
elle
rinde
, yön
etic
ilerd
e, ö
retm
enle
rde,
din
ada
mla
rnda
bra
kma
oran
larn
%50
’nin
üze
rine
çka
rmak
,
-201
2 so
nuna
kad
ar h
amile
rdek
i bra
kma
oran
larn
%90
’nn
üzer
ine
çka
rmak
.
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
E
ngel
ler
le
rlem
e G
öste
rgel
eri
zlem
e ve
Kon
trol
çi
n Sa
lana
cak
Ver
i St
rate
ji 1
Bra
kma
oran
larn
n m
evcu
t du
rum
unun
sa
ptan
mas
ve
düze
nli a
ralk
larla
iz
lenm
esin
in
sala
nmas
1.1.
-“K
üres
el T
ütün
K
ulla
nm
A
ratr
mas
-GA
TS”
ve “
Lot K
alite
A
ratr
mas
”
yöne
ticile
ri ile
, ya
a ve
cin
siye
te ö
zgü
bra
kma
oran
larn
sa
lay
c g
örü
me
ve
çal
mal
arn
yap
lmas
. 1.
2. Y
aa
ve c
insi
yete
öz
gü u
lusa
l bra
kma
oran
larn
sala
yaca
k ar
atr
mal
arn
periy
odik
ola
rak
yap
lmas
nn
güve
ncey
e al
nmas
n
sala
yaca
k ku
rum
lar
aras
bir
prot
okol
un
imza
lanm
as
Salk
Bak
anl
TUK
H
fzss
hha
Mek
tebi
TÜ
BTA
K
DPT
Ü
nive
rsite
ler
Nüf
us E
tütle
ri En
stitü
sü
DSÖ
C
DC
2010
---
Ara
trm
alar
n ya
plm
as
Ara
trm
a so
nuçl
arn
n iz
lenm
esi
2010
-20
11
93
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lan-
ma
Tar
ihi
Ola
s
Eng
elle
r
lerl
eme
Gös
terg
eler
i
zlem
e ve
K
ontr
ol ç
in
Sala
naca
k V
eri
Stra
teji
2
Salk
pro
fesy
onel
lerin
in
(dok
tor,
hem
ire, e
be)
mez
uniy
et ö
nces
i ve
so
nras
eiti
min
de
“Tüt
ün b
am
lln
n nö
robi
yolo
jisi v
e te
davi
si
konu
sund
a
bra
kma
dest
ei i
çin
gere
kli b
ilgi,
tutu
m v
e hü
nerle
ri ka
zand
rc
stan
dart
eiti
min
yer
al
mas
nn
sala
nmas
(B
u e
itim
, sa
lk
prof
esyo
nelle
rinin
tütü
n ko
ntro
lu e
itim
inin
bir
öes
i olm
al)
2.1.
Sa
lk B
akan
ln
n bu
ko
nuda
ki b
ekle
ntis
inin
ve
tale
bini
n a-
Üni
vers
itele
r ara
s k
urul
a,
b-Y
ükse
k ö
retim
Kur
ulun
a
c- l
gili
Eiti
m K
onse
yler
ine
d-Ü
nive
rsite
Rek
törlü
kler
ine
bild
irilm
esi
Salk
B
akan
l
MEB
Ü
nive
rsite
ler A
ras
K
urul
, Yük
sek
Öre
ti m
Kur
umu,
lgi
li e
itim
K
onse
yler
i, Ü
nive
rsite
R
ektö
rlükl
eri,
SB
Salk
Eiti
mi G
enel
M
üdür
lüü,
2012
--
--
Müf
reda
tta b
u ko
nula
rn y
er
alm
as
Müf
reda
t de
iik
liin
in
izle
nmes
i
Stra
teji
3 B
irinc
i bas
amak
dâh
il tü
m
klin
ik k
arla
mal
arda
k
sa k
linis
yen
müd
ahal
esin
in y
er
alm
asn
n sa
lanm
as
3.1.
Ksa
klin
ik m
üdah
ale
konu
sund
a bi
r klin
ik re
hber
ha
zrla
nmas
3.
2. S
B’n
n, tü
m k
linik
hiz
met
sa
lay
cla
rnda
n re
hber
le
uyum
lu k
sa k
linik
müd
ahal
enin
uy
gula
nmas
n y
az il
e is
tem
esi
3.
3 K
sa k
linik
mua
yene
nin
yap
lp y
aplm
adn
n ka
lite
kont
rol
göst
erge
leri
aras
nda
yer a
lmas
nn
sala
nmas
ko
nusu
nu in
cele
mek
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r TT
B
Uzm
an H
ekim
lik
Der
nekl
eri
laç
endü
stris
i
2011
----
1.
Tan
ve
teda
vi
kla
vuzu
2.
Ver
ilen
mez
uniy
et
sonr
as e
itim
pr
ogra
mla
r
3.Et
iket
uy
gula
mas
so
nuçl
ar
Hek
im v
e sa
lk
kuru
lula
rnn
ksa
müd
ahal
e yö
nünd
en
izle
nmes
inin
so
nuçl
arn
n de
erle
ndiri
lmes
i
94
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
Tam
am-
lanm
a T
arih
i
Ola
s E
ngel
ler
le
rlem
e G
öste
rgel
eri
zlem
e ve
K
ontr
ol ç
in
Sala
naca
k V
eri
Stra
teji
4 Tü
tün
bam
lln
n te
davi
si iç
in y
oun
klin
ik
müd
ahal
e uy
gula
yaca
k bi
rimle
rin
her i
lde
ve h
er
hast
aned
e y
eter
li sa
yda
te
sisi
4.1.
Her
has
tane
de b
ir si
gara
b
rakm
a te
davi
biri
mi
kuru
lmas
, 4.
2. H
asta
nele
re u
lam
n zo
r ol
duu
yerle
rde
birin
ci b
asam
ak
salk
kur
ulu
larn
da d
a bu
bi
rimle
rin te
sisi
4.
3. Y
oun
teda
vini
n he
kim
lerin
pe
rfor
man
s sis
tem
ine
alnm
as
4.4.
Sig
ara
bra
ktrm
a te
davi
si
birim
leri
yöne
tmel
iin
in
çka
rlm
as.
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r TT
B
Uzm
an H
ekim
lik
Der
nekl
eri
SGK
l
aç e
ndüs
trisi
2011
----
1.Y
önet
mel
iin
ya
ynl
anm
as
2.Si
gara
Bra
kma
Polik
lini
i say
s
Salk
ku
rulu
larn
n yo
un m
üdah
ale
yönü
nden
iz
lenm
esin
in
sonu
çlar
nn
deer
lend
irilm
esi
Stra
teji
5 Si
gara
y b
rakm
ak
iste
yenl
erin
tele
fonl
a ve
ya
inte
rnet
le u
laab
ilece
i, b
rakm
a de
ste
i sa
laya
bile
cek,
“T
elef
onla
Bra
kma-
Q
uitli
ne”
ve n
tern
etle
B
rakm
a” h
izm
etle
rinin
te
sisi
5.1.
Bra
kma
hatt
(qui
t lin
e)
kuru
lmas
için
önc
elik
le b
ir in
cele
me
ve a
ratr
ma
ekib
inin
ku
rulm
as
5.2.
Bra
kma
hatt
kur
ulm
as
Salk
B
akan
l
STK
Te
leko
m v
e G
SM
Ope
ratö
rleri
Uzm
anlk
Der
nekl
eri
201
0-
201
1
Bra
kma
hatt
pi
lot
uygu
lam
asn
n ba
lam
as v
e
deer
lend
irme
rapo
rlar
Bra
kma
hatt
ku
llan
m b
ilgile
ri
95
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
E
ngel
ler
le
rlem
e G
öste
rgel
eri
zlem
e ve
K
ontr
ol ç
in
Sala
naca
k V
eri
Stra
teji
6 N
ikot
in b
am
ll
teda
visi
nde
kulla
nla
n et
kinl
ii b
ilim
sel o
lara
k ka
ntla
nm te
davi
lerin
ko
lay
ula
labi
lirli
inin
ve
ülke
miz
de
bulu
nmay
anla
rn
kulla
nm
a su
nulm
asn
n sa
lanm
as
6.1.
Bu
alan
da d
ünya
da v
ar o
lan
ilaçl
arn
ruhs
atla
ndrl
mas
6.
2. N
ikot
in b
am
ll te
davi
ila
çlar
nn
sigo
rta k
apsa
mna
al
nmas
kon
usun
da il
gili
tara
flarla
gör
üm
e ya
plm
as
Salk
B
akan
l
Mal
iye
Bak
anl
Ö
deyi
ci
kuru
mla
r Tü
rk E
czac
lar B
irli
i la
ç En
düst
risi
TTB
U
zman
l k d
erne
kler
i
2010
- 20
11
--
1.R
uhsa
tland
rlm
ilaç
larn
lis
tesi
2.
Teda
vi
ilaçl
arn
n si
gorta
ka
psam
na
alnm
as iç
in
alna
n ka
rar
1.R
uhsa
tland
rm
a a
amas
nn
izle
mi
2.Si
gorta
ka
psam
na
alnm
as iç
in
yap
lan
ile
mle
r
Stra
teji
7 O
kul v
e i
yerle
rinde
si
gara
içen
lerin
sa
ptan
arak
bra
kmal
ar
için
mot
ivas
yon
ve
dest
ekle
me
prog
ram
larn
n ba
latl
mas
7.1.
Kur
umla
rda
bra
kma
prog
ram
lar
konu
sund
a bi
lgile
ndirm
e ya
plm
as,
ula
labi
lirli
in sa
lanm
as
Salk
B
akan
l
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
Ç
alm
a ve
So
syal
G
üven
lik
Bak
anl
Üni
vers
itele
r çi
leri
Bak
anl
2010
- 20
11
K
urum
lard
a b
rakm
a pr
ogra
mla
r ba
latl
mas
1.B
rakm
a pr
ogra
mna
dâ
hil o
lan
kuru
m
say
sn
n iz
lenm
esi
2. P
rogr
amla
ra
dâhi
l ola
n ki
i sa
ys
nn
izle
nmes
i
96
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
E
ngel
ler
le
rlem
e G
öste
rgel
eri
zlem
e ve
K
ontr
ol ç
in
Sala
naca
k V
eri
Stra
teji
8 D
üzen
li ar
alar
la, t
oplu
mun
ge
nelin
e ve
öze
l gru
plar
a (S
alk
per
sone
li,
öre
tmen
ler,
din
adam
lar
vb.)
yöne
lik k
itles
el b
rakm
a ka
mpa
nyal
arn
n dü
zenl
enm
esi
8.1.
ki
yld
a bi
r ulu
sal
Bra
k K
azan
K
ampa
nyas
na d
evam
ed
ilmes
i ve
ara
ylla
rda
özel
gru
plar
a yö
nelik
bra
k ka
zan
kam
pany
alar
dü
zenl
enm
esi
Salk
B
akan
l
DSÖ
M
EB
Çal
ma
ve S
osya
l G
üven
lik B
akan
l
Türk
Tor
aks D
erne
i çi
, ve
ren
ve M
emur
K
urul
ula
r D
iyan
et
leri
Ba
kanl
M
edya
Süre
kli
1.
Yap
lan
kam
pany
a sa
ys
2.
Kam
pany
alar
a ka
tlm
say
s
Kam
pany
a et
kinl
ikle
rinin
iz
lenm
esi
Stra
teji
9 Ü
rem
e sa
l, k
anse
r, ve
rem
sa
va g
ibi u
lusa
l sa
lk
prog
ram
larn
da si
gara
b
rakm
a uy
gula
mal
arn
n ye
r al
mas
ve
ilgili
pro
gram
lar
aras
nda
egü
düm
ün
sala
nmas
.
9.1.
lgi
li ku
rulu
lar i
le
görü
mel
er y
aplm
as
9.2.
Pro
gram
larn
uy
gula
may
a gi
rmes
i
Salk
B
akan
l
lgili
Pro
gram
Y
önet
icile
ri U
zman
lk D
erne
kler
i
Süre
kli
---
Di
er
prog
ram
lard
a si
gara
bra
kma
ile il
gili
bilg
ilerin
yer
al
mas
Siga
ra b
rakm
a ile
ilgi
li bi
lgile
rin
prog
ram
lard
a ye
r alm
asn
n iz
lenm
esi
Stra
teji
10
Bili
mse
l kan
ta d
ayal
ol
may
an si
gara
bra
kma
yönt
emle
rinin
sunu
mun
un
enge
llenm
esi
10.1
. Mev
cut d
urum
ve
alna
cak
önle
mle
rle il
gili
bir r
apor
haz
rlanm
as
10.2
. Yas
al d
ayan
an
sala
nmas
için
mev
zuat
ha
zrla
nmas
Salk
B
akan
l
Uzm
anlk
Der
nekl
eri
Üni
vers
itele
r TE
B
Ada
let B
akan
l
Sana
yi v
e Ti
care
t B
akan
l
Güm
rük
Müs
tear
l
TAPD
K
Süre
kli
--
1.
Enge
llene
n bi
limse
l kan
ta
daya
l ol
may
an
siga
ra b
rakm
a yö
ntem
say
s
2.M
evzu
at
haz
rlanm
as
Enge
llene
n yö
ntem
sa
ys
nn
izle
nmes
i
Stra
teji
11
Siga
ra b
rakm
a uy
gula
mal
arn
n et
kinl
iin
in
düze
nli i
zlen
mes
i ve
bu
uygu
lam
alar
n iz
lenm
esin
e ol
anak
sala
yaca
k bi
rimle
rin
güçl
endi
rilm
esi
11.1
. zl
eme
kom
itesi
nin
olu
turu
lmas
Sa
lk
Bak
anl
Üni
vers
itele
r D
SÖ
Süre
kli
--
zlem
e ko
mite
si
rapo
rlar
Rap
orla
rn
izle
nmes
i
97
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıSi
gara
Dum
annd
an P
asif
Etk
ileni
min
Önl
enm
esi
Am
aç:S
igar
a du
man
ndan
pas
if et
kile
nim
in k
anse
r etk
eni o
lara
k ka
bul e
dile
rek
tütü
n ve
tütü
n m
amul
leri
kulla
nmad
hal
de p
asif
etki
leni
m n
eden
iyle
risk
alt
nda
olan
ki
i ve
topl
umun
sal
nn
koru
ma
altn
a al
nmas
Hed
efle
r :
1. 2
012
yln
a ka
dar “
pasi
f etk
ileni
min
akt
if iç
icili
k ka
dar s
al
a za
rarl
” ol
duu
bilg
isin
in to
plum
gen
elin
e ya
ylm
as,
2. 2
010
yln
a ka
dar k
amuy
a aç
k al
anla
r ve
iye
rlerin
de tü
tün
mam
ulü
tüke
timin
in ta
mam
en e
ngel
lenm
esi,
3.20
12 y
lna
kada
r geb
e ve
çoc
ukla
rn-e
rgen
lerin
ve
dier
risk
gru
plar
nn
pasi
f etk
ileni
mle
rini a
nlam
l öl
çüde
aza
ltlm
as
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
Eng
elle
r
lerl
eme
Gös
terg
eler
i
zlem
e ve
K
ontr
ol ç
in
Sala
naca
k V
eri
Star
teji
1
Eiti
m v
e sa
lk
kuru
mla
r ba
ta o
lmak
üz
ere
tüm
kur
umla
rda
kade
mel
i ola
rak
pasi
f iç
icili
k ile
ilgi
li hi
zmet
iç
i eiti
mle
rin
yap
lmas
1.1.
Hiz
met
içi e
itim
içer
ikle
rinin
ol
utu
rulm
as
1.2.
Eiti
mle
rin, s
alk
ve
eiti
m
kuru
mla
r ba
ta o
lmak
üze
re b
ütün
ku
rum
ve
kuru
lula
rda
bala
tlm
asna
yön
elik
pla
nlam
a ya
plm
as v
e uy
gula
mal
arn
bala
tlm
as
Salk
B
akan
l
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
çile
ri B
akan
l
DSÖ
lgili
büt
ün d
ier
ku
rum
ve
kuru
lula
r
2012
1.
Hed
ef g
rubu
n bü
yük
ve y
ayg
n ol
mas
2.
Kur
um
yöne
ticile
rinin
tu
tum
lar
1. H
izm
et iç
i e
itim
m
ater
yali
2.
Hiz
met
içi
eiti
m sa
ys
Eiti
m y
apla
n ku
rum
say
lar
ile
ilgili
de
erle
ndirm
eler
98
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
So
rum
lu K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lan
ma
Tar
ihi
Ola
s
Eng
elle
r
lerl
eme
Gös
terg
eler
i
zlem
e ve
K
ontr
ol ç
in
Sala
naca
k V
eri
Stra
teji
2
Pasi
f etk
ileni
min
sa
lk ri
skle
ri ko
nusu
nda
halk
n e
itim
ler y
olu
ile
düze
nli
bilg
ilend
irile
rek
bilin
çlen
diril
mes
i
2.1.
Öze
l gün
lerd
e (Y
eila
y ha
ftas
, 8 M
art
Kad
nlar
Gün
ü, 2
3 N
isan
, 31
May
s, 20
Kas
m
vb.)
pasi
f etk
ileni
m v
e sa
lk e
tkile
ri üz
erin
de
özel
pro
gram
larn
pla
nlan
mas
2.2.
Pas
if et
kile
nim
kon
usun
da u
lusa
l ve
yere
l m
edya
org
anla
rna
yöne
lik p
rogr
amla
rn v
e ka
mpa
nyal
arn
haz
rlanm
as v
e bu
haz
rlkl
arda
D
uman
sz
Hav
a Sa
has
yak
lam
ile
para
lel
tem
alar
n ku
llan
lmas
2.3.
Hal
kn
fark
ndal
nn
artr
lmas
na y
önel
ik
olar
ak te
levi
zyon
ve
dier
yay
n or
ganl
arnd
a ko
nuyl
a ilg
ili y
asal
düz
enle
men
in a
ralk
l du
yuru
larn
yap
lmas
.
2.4.
Gör
sel m
edya
da k
sa m
etra
jl ç
arp
c
bilin
çlen
dirm
e m
esaj
larn
n ar
alkl
ola
rak
yay
nlan
mas
2.5.
Diy
anet
le
ri B
aka
nl il
e i
birli
i iç
eris
inde
Cum
a hu
tbel
erin
de b
ilim
sel v
erile
re
daya
nara
k ha
zrla
nan
ksa
sunu
mla
r yap
lmas
2.6.
Kur
umsa
l tel
efon
hat
larn
dan
kuru
m
men
supl
arna
pas
if iç
icili
k ve
etk
ileri
konu
sund
a m
esaj
yol
lam
a uy
gula
mal
arn
bala
tlm
as
2.7.
Kon
uyla
ilgi
li te
lefo
n ha
tt k
urul
mas
ça
lm
alar
nn
yap
lmas
2.8.
Pas
if et
kile
nim
in a
çk
alan
lard
aki z
arar
lar
konu
sund
a da
duy
arll
k ça
lm
alar
nn
yap
lmas
Salk
Bak
anl
M
illi E
itim
B
akan
l
TRT
RTÜ
K
TAPD
K
Diy
anet
le
ri B
aka
nl
Türk
Tel
ekom
Ü
nive
rsite
ler
Med
ya
DSÖ
ST
K
2012
1. K
urum
yö
netic
ilerin
in tu
tum
u
2. Y
asan
n uy
gula
nmas
ndak
i ak
sakl
klar
Etki
nlik
lerin
sa
ys
Ö
neril
en
etki
nlik
lerin
uy
gula
nmas
99
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
Eng
elle
r
lerl
eme
Gös
terg
eler
i
zlem
e ve
K
ontr
ol ç
in
Sala
naca
k V
eri
Stra
teji
3
Biri
nci b
asam
ak
salk
kur
ulu
larn
a he
rhan
gi b
ir ne
denl
e ba
vura
n ki
ilere
pa
sif e
tkile
nim
in d
e so
rulm
as v
e tü
m
bavu
ranl
ara
pasi
f iç
icili
in z
arar
larn
n an
latl
mas
3.1.
Sig
ara
dum
annd
an p
asif
etki
leni
m k
onus
unda
hek
im tu
tum
ve
dav
ran
larn
a yö
nelik
eiti
m
prog
ram
larn
n ve
dok
uman
larn
n ha
zrla
nmas
3.2.
Tp
fakü
ltesi
müf
reda
tna
tütü
n ko
ntro
lünd
e he
kim
tutu
mun
a yö
nelik
ekl
eme
ve d
ei
iklik
lerin
ya
plm
as
3.3.
Pas
if et
kile
nim
ve
ilgili
ka
vram
larn
tan
mla
nd d
okum
an
olu
turu
lmas
Salk
B
akan
l
YÖ
K
Üni
vers
itele
r U
zman
lk d
erne
kler
i
2010
1.
Sig
ara
içen
sa
lk ç
alan
lar
ve d
ier
ça
lan
larn
du
yarl
lk v
e/ve
ya
tutu
mla
rnda
ye
ters
izlik
2.
Yön
etic
ilerin
ilg
isiz
tutu
mu
1. H
ekim
lerin
si
gara
du
man
ndan
pa
sif
etki
leni
mle
ilg
ili
bavu
ranl
ara
yöne
lik
tutu
mla
r
2.
Dok
uman
n ta
mam
lanm
as
Mev
cut d
urum
ve
akt
ivite
ler
sonr
as d
urum
k
yasl
ama
çal
mal
ar
Stra
teji
4
Biri
nci b
asam
ak
salk
kur
ulu
larn
a ba
vura
n ge
bele
re v
e eb
evey
nler
e; b
ebek
ve
çoc
ukla
rn p
asif
etki
leni
min
risk
leri
ile il
gili
bilg
i ve
riler
ek z
arar
larn
an
latl
mas
4.1.
Geb
eler
in v
e ço
cukl
arn
pasi
f et
kile
nim
risk
leri
konu
sund
a fa
rknd
aln
n ar
trlm
asna
yön
elik
va
r ola
n ya
zl
ve g
örse
l m
ater
yalle
rin g
eli
tirilm
esi
Salk
B
akan
l
RTÜ
K
STK
DSÖ
2011
Sa
lk
çal
anla
rnn
iyü
künü
n çe
itlili
i
Mat
erya
llerin
ha
zrla
nmas
ve
da
tmn
n ya
plm
as
Mev
cut
duru
mu
ve
ilerle
mey
i or
taya
koy
acak
ça
lm
alar
2010
- 20
11
100
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii
Yap
laca
k
Kur
um/K
urul
u(la
r)
Tam
amla
nm
a T
arih
i O
las
E
ngel
ler
le
rlem
e G
öste
rgel
eri
zlem
e ve
K
ontr
ol ç
in
Sala
naca
k V
eri
Star
teji
5
y
erle
rinde
, eiti
m-
öre
tim k
urum
larn
da,
salk
kur
ulu
larn
da,
topl
u ta
ma
araç
lar
ve
bekl
eme
salo
nlar
nda,
kü
ltür v
e sa
nat h
izm
eti
vere
n ye
rler,
loka
nta,
ba
r, ku
aför
, al
veri
m
erke
zler
i, sp
or
salo
nlar
ile
okul
ve
salk
kur
ulu
larn
n ba
hçel
erin
de p
asif
etki
leni
min
tüm
üyle
en
gelle
nmes
i içi
n ya
sal
düze
nlem
eler
in
uygu
lanm
as
5.1.
Kap
al a
lan
tan
mnd
aki k
arkl
n gi
deril
mes
i ve
bu k
onud
a m
evzu
at il
e ilg
ili g
erek
li dü
zenl
emel
erin
yap
lmas
5.2.
Yas
ann
uygu
lanm
asnd
a bi
rinci
l so
rum
lulu
u bu
luna
n l T
ütün
Kon
trol
Kur
ulu
Den
etim
Eki
pler
inin
rutin
de
netle
mel
erin
in sü
rekl
iliin
in
sala
nmas
için
kay
nak
(insa
n, m
ali,
vb)
olu
turu
lmas
5.3.
Den
etim
sonu
cu k
esile
n ce
zai
müe
yyid
eler
inin
uyg
ulan
mas
nn
sala
nmas
5.4.
Yas
a ih
lalle
rine
iliki
n ik
ayet
lerin
ta
kip
edilm
esi i
çin
mek
aniz
ma
kuru
lmas
(tel
efon
hat
t, in
tern
et si
tesi
, vb
) ve
topl
umun
bu
mek
aniz
mal
ar
kulla
nmas
nn
sala
nmas
5.5.
Yas
a dü
zenl
emel
erin
ve
uygu
lam
alar
n (k
abah
atle
r kan
unu,
42
07 sa
yl
ysa,
vb)
topl
um ta
rafn
dan
bilin
mes
i içi
n ta
ntm
çal
mal
arn
n ya
plm
as
Salk
B
akan
l
çile
ri B
akan
l
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
Y
erel
Y
önet
imle
r
TAPD
K
Kül
tür v
e Tu
rizm
B
akan
l
lgili
Mes
lek
Örg
ütle
ri
2012
1.
Kur
umla
rn k
onuy
a ilg
isiz
lii
2. T
ütün
en
düst
risi
1.M
evzu
at
düze
nlem
eler
inin
ya
plm
as
2.
Cez
ai y
aptr
mla
rn
say
lar
3.Y
asay
a uy
um
düze
yind
e ar
t
4.D
enet
im sa
ys
nda
artm
a
5.
hlal
say
snd
a az
alm
a
6.
ikay
et sa
ys
nda
dei
im
7.W
eb si
tesi
nin
kuru
lmas
8.
ikay
et h
attn
n ku
rulm
as
Mev
cut
duru
mu
ve
ilerle
mey
i or
taya
koy
acak
ça
lm
alar
101
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii Y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
Eng
elle
r
lerl
eme
Gös
terg
eler
i
zlem
e ve
K
ontr
ol ç
in
Sala
naca
k V
eri
Stra
teji
6
Pas
if et
kile
nim
ko
nusu
nda
veril
erin
sa
ptan
mas
ve
düze
nli
olar
ak iz
lenm
esi i
çin
ulus
al ö
lçek
li ar
atr
mal
ar y
aplm
as.
6.1.
Ara
trm
a Y
aplm
as
a. T
ürki
ye’d
e pa
sif i
çici
liin
de
erle
ndiri
lmes
ine
yöne
lik,
stan
dart
ve u
ygul
anm
as k
olay
bir
form
gel
itir
ilmes
i
b. B
u fo
rmun
geç
erlik
ve
güve
nilir
lik a
naliz
inin
yap
lmas
c. B
u fo
rmun
kul
lan
lmas
ile
Türk
iye’
de p
asif
etki
leni
m
prev
alan
s v
e ris
k fa
ktör
lerin
e yö
nelik
saha
ara
trm
as
plan
lanm
as v
e uy
gula
nmas
6.2.
Pas
if et
kile
nim
i ölç
mey
e yö
nelik
ulu
sal,
akre
dite
bir
refe
rans
ölç
üm la
bora
tuar
ko
nusu
nda
ara
trm
a ya
plm
as,
vars
a fa
aliy
etle
rin d
este
klen
mes
i, yo
ksa
kuru
lma
çal
mal
arn
n ya
plm
as
Salk
B
akan
l
(Ref
ik S
ayda
m
Hfz
sshh
a M
ekte
bi)
Çal
ma
ve S
osya
l G
üven
lik B
akan
l-
SGÜ
M
D
PT
D
SÖ
C
DC
Ü
nive
rsite
ler
ST
K
TÜK
2012
Kay
nak
soru
nlar
(p
ara,
igü
cü, v
b)
Ara
trm
a so
nuçl
ar
Yap
lan
ara
trm
a so
nuçl
arn
n iz
lem
i ve
yeni
ar
atr
ma
konu
larn
n be
lirle
nmes
i
102
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıB
- Tüt
ün Ü
rünl
erin
e O
lan
Arz
n A
zalt
lmas
na Y
önel
ik Ö
nlem
ler
B-2
Gen
çler
in U
lala
bilir
lii
Am
aç: 1
8 ya
alt
ndak
i bire
yler
in s
at v
e da
tm y
oluy
la tü
tün
mam
ulle
rine
ula
mas
nn
enge
llenm
esi
Hed
ef: 2
012
yln
a ka
dar 1
5 ya
alt
gen
çler
ara
snda
siga
ra iç
me
oran
n s
fra,
15-
24 y
a g
rubu
nda
mev
cut d
urum
un y
ars
na in
dirm
ek
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
So
rum
lu K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii y
apla
cak
ku
rum
/kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
Eng
elle
r le
rlem
e G
öste
rgel
eri
zlem
e ve
ko
ntro
l içi
n sa
lana
cak
veri
St
arte
ji 1
18
yand
an
küçü
kler
e tü
tün
ve
tütü
n m
amul
lerin
in
sat
ve
datm
n
yasa
klay
an m
evcu
t ya
sal d
üzen
lem
eye
uyum
un
dene
tlenm
esi v
e uy
may
anla
ra
cayd
rc n
itelik
te
ceza
i müe
yyid
eler
uy
gula
nmas
1.1.
420
7 sa
yl
Yas
ann,
tü
m se
ktör
ler t
araf
ndan
uy
gula
mas
nn
sala
nmas
1.
2. Y
asa
ile il
gili
Siga
ra
Salk
Ulu
sal K
omite
si
tara
fnda
n sa
vunu
culu
k ya
plm
as
1.3.
l T
ütün
Kon
trol
Kur
ulla
r ta
rafn
dan
4207
sa
yl
Kan
un g
ere
i 18
yand
an k
üçük
lere
siga
ra
sat
n ö
nlem
ek a
mac
yla
okul
önl
eri v
e çe
vres
inde
Em
niye
t Müd
ürlü
ü’nd
en
de a
ktif
katl
m sa
lana
cak
ekild
e pe
riyod
ik d
enet
im
prog
ram
haz
rlana
rak
uygu
lanm
as,
çi
leri
Bak
anl
TA
PDK
l T
ütün
Kon
trol
Kur
ulla
r
l Tüt
ün K
ontro
l
K
urul
lar
l Öze
l da
rele
ri B
eled
iyel
er
Med
ya
SSU
K
Süre
kli
1. l
yön
etic
ilerin
in
tutu
mla
r 2.
Med
yan
n ilg
isiz
lii
3. n
san
gücü
, ara
ç ve
yak
t ha
rcam
alar
nn
kar
lanm
asnd
aki
güçl
ükle
r.
1. B
elirl
enen
sü
rede
mev
cut
sat
yer
lerin
de
dene
tim y
üzde
si
2. B
elirl
enen
sü
rede
mev
cut
sat
yer
lerin
de
uygu
lana
n ad
li ce
za y
üzde
si
1. T
APD
K
Onl
ine
Sat
B
elge
si
Sist
emi
2. Y
apla
n de
netim
say
s
3. U
ygul
anan
ce
za sa
ys
.
103
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii
yap
laca
k
kuru
m/k
urul
u(la
r)
Tam
amla
nma
Tar
ihi
Ola
s E
ngel
ler
lerl
eme
Gös
terg
eler
i
zlem
e ve
kon
trol
iç
in sa
lana
cak
veri
Stra
teji
2
Tütü
n m
amul
leri
satc
larn
n ür
ünü
alac
ak g
ençl
erde
n,
18 y
a ü
stün
de
oldu
klar
n
belg
elem
eler
ini
iste
mes
inin
sa
lanm
as
2.1.
Tütü
n m
amul
leri
satc
larn
n si
gara
sat
sra
snd
a ge
reke
n du
rum
da y
a il
e ilg
ili b
elge
iste
mes
i
2.2.
Yuk
arda
ki b
elge
nin
iste
nilm
e du
rum
unun
izle
nmes
i içi
n gö
nüllü
ge
nç g
rubu
olu
turu
lmas
2.3.
Med
ya ta
rafn
dan
bu y
asa
n ta
ntl
mas
2.4.
Olu
mlu
örn
ekle
rin to
plum
a ta
ntl
mas
çile
ri B
akan
l
TAPD
K
l T
ütün
Kur
ulu
Bel
ediy
eler
ST
K
SS
UK
Med
ya
Gön
üllü
gen
çler
gr
ubu
Süre
kli
Tara
flarn
ko
nuya
ilg
isiz
lii
1. K
onu
ile il
gili
ara
trm
a so
nuçl
ar
2. O
lum
lu
örne
kler
in sa
ys
3.
Gön
üllü
gen
çler
ta
rafn
dan
tesp
it ed
ilen
ihla
l say
s
4.G
önül
lüle
r ta
rafn
dan
tesp
it ed
ilen
ihla
l yü
zdes
i
1.A
ratr
ma
veril
erin
in iz
lem
i 2.
Gön
üllü
ge
nçle
rin sa
ys
ve
tesp
itler
inin
iz
lenm
esi
Stra
teji
3
Top
lum
da 1
8 ya
al
tnda
kile
re tü
tün
sat
nn
yasa
k ol
duu
bilin
cini
n ol
utu
rulm
as
3.1.
Med
ya ta
rafn
dan
18 y
and
an
küçü
kler
e si
gara
satl
mam
as
konu
sund
aki m
esaj
larn
ver
ilmes
i
3.2.
Tütü
n ve
Alk
ol P
iyas
as
Düz
enle
me
Kur
umu
tara
fnda
n be
lirle
nen
yasa
l uya
rlar
n uy
gula
nmas
nn
sala
nmas
3.3.
Mill
i Eiti
m B
akan
l y
ayg
n ve
ör
gün
eiti
m p
rogr
amla
rna
ente
gre
edilm
esi
Salk
Bak
anl
TA
PDK
SS
UK
l Tüt
ün K
ontro
l K
urul
u
TAPD
K
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
çile
ri B
akan
l
R
TÜK
Med
ya
M
EB
Üni
vers
itele
r
STK
(T
elev
izyo
n Y
aync
lar
De r
nei v
s)
SS
UK
Süre
kli
Med
yan
n ilg
isiz
lii
(Tar
afla
rn
ilgis
izli
i
1.K
onu
ile il
gili
ara
trm
a so
nuçl
arnd
an e
lde
edile
n yü
zde
2.D
enet
imle
rde
sapt
anan
ihla
l yü
zdes
i 3.
MEB
m
üfre
datn
da y
er
alm
as
4.M
edya
m
esaj
larn
da y
er
alm
as
1.A
ratr
ma
veril
erin
in
izle
nmes
i 2.
Den
etle
me
say
s
ve ih
lal s
ays
3.
MEB
m
üfre
dat
ve iz
lenm
esi
4.M
edya
m
esaj
larn
n iç
eri
i
104
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii y
apla
cak
ku
rum
/kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
E
ngel
ler
le
rlem
e G
öste
rgel
eri
zlem
e ve
ko
ntro
l içi
n sa
lana
cak
veri
St
rate
ji 4
Tüt
ün
mam
ulle
rinin
si
gara
sat
m
akin
eler
i, se
lf se
rvis
sat
, po
stay
la si
pari
ve
elek
troni
k sa
tla
rnn,
mar
ket
rafla
r ve
kas
alar
gi
bi d
oru
dan
ula
labi
lir y
erle
rde
satl
mas
n
yasa
klay
an
mev
zuat
a uy
ulm
asn
n sa
lanm
as
4.1.
Sat
nok
tala
rnda
ge
rekl
i düz
enle
mel
erin
ya
plm
asn
n sa
lanm
as
4.2.
l tüt
ün k
ontro
l ku
rulu
tara
fnda
n be
lirli
bir p
rogr
am il
e de
netim
lerin
ya
plm
asn
n sa
lanm
as
TAPD
K
l Tüt
ün
Kon
trol
Kur
ulu
çile
ri B
akan
l
Sana
yi v
e Ti
care
t B
akan
l
STK
Süre
kli
Tütü
n en
düst
risi
1. B
elirl
enen
pr
ogra
m
dâhi
linde
m
evcu
t sat
ye
rlerin
de
dene
tim y
üzde
si
2.B
elirl
enen
pr
ogra
m
dâhi
linde
m
evcu
t sa
t
yerle
rinde
uy
gula
na
idar
i pa
ra
ceza
s
yüzd
esi
1.D
enet
im
say
s
ve
ihla
l say
s
2.da
ri pa
ra
ceza
say
s
105
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii y
apla
cak
K
urum
/Kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
E
ngel
ler
le
rlem
e G
öste
rgel
eri
zlem
e ve
ko
ntro
l içi
n sa
lana
cak
veri
St
rate
ji 5
Tütü
n m
amul
lerin
in
logo
, ren
k ve
ek
iller
inin
, ek
er, ç
erez
, oy
unca
k, ti
ört,
çant
a vb
. ne
snel
erde
bu
lunm
asn
, bu
nlar
n da
tmn
ve
sat
n
yasa
klay
an
mev
zuat
a uy
ulm
asn
n sa
lanm
as
5.1.
Kon
u ile
ilgi
li de
netim
lerin
ya
plm
as,
5.2.
Kon
uyla
ilgi
li to
plum
du
yarl
ln
n ol
utu
rula
rak
ihba
r ed
ilmes
inin
ce
sare
tlend
irilm
esi
5.3.
Alo
ihba
r hat
t ol
utu
rulm
as
Sana
yi v
e Ti
care
t B
akan
l
çile
ri B
akan
l
TAPD
K
Sana
yi v
e Ti
care
t O
dala
r
ST
K
çile
ri B
a kan
l
Med
ya
Ta
rm v
e K
öy
leri
Bak
anl
Salk
Bak
anl
Sa
nayi
ve
Tica
ret
Oda
lar
ST
K
Süre
kli
Tütü
n en
düst
risi
1.D
enet
im
yüzd
esi
2.To
plum
ta
rafn
dan
yap
lan
ihba
rlarn
iç
inde
yüz
desi
3.
Alo
ihba
r ha
ttna
gel
en
ihba
rlarn
iç
inde
yüz
desi
1.D
enet
im
say
s
2.To
plum
ta
rafn
dan
yap
lan
topl
am
ihba
r say
s v
e bu
kon
u ile
ilg
ili ih
bar
say
s
3.A
lo ih
bar
hatt
na g
elen
ih
bar s
ayla
r
106
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
K
urum
/ K
urul
u(la
r)
birl
ii y
apla
cak
ku
rum
/kur
ulu
(lar)
T
amam
lanm
a T
arih
i O
las
E
ngel
ler
le
rlem
e G
öste
rgel
eri
zlem
e ve
kon
trol
için
sa
lana
cak
veri
Stra
teji
6 G
ençl
erin
bir
arad
a bu
lund
ukla
r ka
fe,
inte
rnet
kaf
e,
kant
in, y
urt v
b.
yerle
rde
tütü
n ve
tü
tün
mam
ulle
rinin
(s
igar
a, n
argi
le,
vb) s
atlm
asn
ve
içilm
esin
i ya
sakl
ayan
m
evzu
ata
uyul
mas
nn
sala
nmas
6.1.
Orta
k al
anla
rda
siga
ra
içim
inin
en
gelle
nmes
i ve
yasa
nn
uygu
lanm
as
6.2.
Topl
um
tara
fnda
n bu
ko
nunu
n ih
bar
edilm
esin
in
cesa
retle
ndiri
lmes
i 6.
3.l T
ütün
K
ontro
l Kur
ulu
tara
fnda
n de
netim
lerin
ya
ptrl
mas
nn
sala
nmas
çile
ri B
akan
l
Bel
ediy
eler
TA
PDK
TOB
B
ST
K
Yer
el M
edya
B
eled
iye
Mes
lek
odal
ar
Med
ya
Süre
kli
Tütü
n en
düst
risi
1.D
enet
im
yüzd
esi
2.To
plum
ta
rafn
dan
yap
lan
topl
am
ihba
r iç
inde
yü
zdes
i
1.D
enet
im sa
ys
ve
ihla
l say
s
2.To
plum
da ih
bar
say
s v
e ih
lal s
ays
Stra
teji
7 Y
erel
yön
etim
ler,
sivi
l top
lum
ör
gütle
ri, k
urum
ve
kur
ulu
larc
a ço
cuk
ve
genç
lerin
spor
ya
paca
klar
, kü
ltüre
l et
kinl
ikle
rde
bulu
nabi
lece
kler
i si
gara
dum
anna
m
aruz
ka
lmay
acak
lar
orta
mla
rn
sala
nmas
7.1.
Sig
aras
z ku
lüpl
erin
tevi
k ed
ilmes
i (si
gara
sz
kulü
p ka
mpa
nyas
) 7.
2. A
ntre
nörle
rin
eiti
lmes
i 7.
3. S
por y
a da
e
itim
ça
lm
alar
na k
onu
ile il
gili
bilg
inin
ye
rletir
ilmes
i
Gen
çlik
ve
Spor
Gen
el
Müd
ürlü
ü
Spor
kul
üple
ri,
Fede
rasy
onla
r B
eled
iyel
er
YÖ
K
Med
ya
çile
ri B
akan
l
Öze
l sek
tör
Kul
üple
r ST
K
2012
Ta
rafla
rn
ilgis
izli
i 1.
Ant
renö
rlerin
bi
lgi d
üzey
i ve
tutu
mla
r 2.
Spo
rcul
arn
bilg
i düz
eyi v
e tu
tum
lar
3.Si
gara
sz
kulü
p
say
s
4 . M
üfre
dat
dei
ikli
i 5.
Kul
üp
kam
pany
alar
sa
ys
1. K
onu
ile il
gili
ara
trm
alar
2.
Spo
r kul
üple
rinde
n dü
zenl
i bilg
i ak
3.
Kam
pany
alar
a ka
tlan
kul
üp sa
ys
107
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıSA
LIK
LI B
ESL
EN
ME
S
alk
l B
esle
nmen
in S
ala
nmas
ve
Obe
zite
nin
Önl
enm
esi
Hed
ef: T
oplu
mun
salk
l be
slen
me
konu
sund
a bi
linçl
endi
rilm
esi,
besi
nler
in y
eter
li v
e de
ngel
i tük
etim
inin
sala
nmas
ve
besl
enm
e bo
zukl
ukla
rna
ba
l ha
stal
klar
n ön
lenm
esi
Stra
tejil
er
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
B
irim
Pa
yda
lar
Perf
orm
ans
Kri
terl
eri
zlem
e ve
D
eer
lend
irm
e
Zam
anla
ma
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
Stra
teji
1
Topl
umda
yet
erli
ve d
enge
li be
slen
me
alka
nln
n ka
zand
rlm
as
1.1
Topl
umun
Tür
kiye
’ye
Özg
ü B
esle
nme
rehb
erin
de
belir
tilen
yet
erli
ve d
enge
li be
slen
me
için
dör
t tem
el
besi
n gr
ubun
da y
er a
lan
besi
nler
in ö
neril
en
mik
tarla
rda
tüke
tilm
esi
konu
sund
a bi
lgile
ndiri
lmes
i
Salk
B
akan
l
TSH
GM
, Ü
nive
rsite
ler
Il M
illi E
itim
M
üdür
lükl
eri,
l Sa
lk
Müd
ürlü
kler
i, B
eled
iyel
er, M
üftü
lükl
er
STK
, Gda
Der
nekl
eri
Fede
rasy
onu,
Tar
m v
e K
öyi
leri
Bak
anl
M
edya
,Üni
vers
itele
r, TÜ
K
Salk
Bak
anl
M
illi E
itim
B
akan
l,
RTÜ
K, T
arm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Diy
anet
le
ri B
aka
nl
Bu
alan
da y
apla
n ar
atr
mal
ar,
Bu
alan
da y
apla
n fa
aliy
et sa
ys
Yll
k ra
por
ve/v
eya
5-10
yll
k ra
por
2010
- 20
14
1.2
Gün
lük
sebz
e ve
m
eyve
tüke
timin
in e
n az
5
pors
iyon
olm
asn
n te
vik
edilm
esi
Salk
B
akan
l
TSH
GM
, Ü
nive
rsite
ler
Il M
illi E
itim
M
üdür
lükl
eri,
l Sa
lk M
üdür
lükl
eri
Bel
ediy
eler
,Müf
tülü
kler
, ST
K,G
da D
erne
kler
i Fe
dera
syon
u,Ta
rm v
e K
öyi
leri
Bak
anl
,Mal
iye
Bak
anl
, Med
ya,
TÜK
, Üni
vers
itele
r
Salk
Bak
anl
M
illi E
itim
B
akan
l,
RTÜ
K, T
arm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Mal
iye
Bak
anl
D
iyan
et i
leri
Ba
kanl
, TÜ
K
Üni
vers
itele
r
Bu
alan
da y
apla
n fa
aliy
et sa
ys
, Sa
ha
ara
trm
alar
nn
yap
lmas
, K
ii b
ana
dü
en
günl
ük v
e y
llk
sebz
e-m
eyve
m
ikta
rlar
Yll
k ra
por
ve/v
eya
5-10
yll
k ra
por
2010
- 20
14
1.3
Ya
l et
ler y
erin
e ya
sz
krm
z e
t, de
risiz
bey
az e
t (ta
vuk,
hin
di) v
e ba
lk
tüke
timin
in a
rtrl
mas
, ku
ruba
klag
iller
ile
tam
tah
l ür
ünle
rinin
(ekm
ek
yap
mda
dah
il)
kulla
nm
nn
yayg
nla
trlm
as
Salk
B
akan
l
TSH
GM
, Ü
nive
rsite
ler
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l,
Il M
illi E
itim
M
üdür
lükl
eri,
l Sa
lk M
üdür
lükl
eri,
Bel
ediy
eler
, M
üftü
lükl
er,
STK
, G
da D
erne
kler
i Fe
dera
syon
u,
Sana
yi B
akan
l,
Med
ya
Salk
Bak
anl
M
illi E
itim
B
akan
l
RTÜ
K
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Diy
anet
Ile
ri B
aka
nl
Saha
ar
atr
mal
ar,
Ki
i ba
na
tüke
tilen
krm
z
et, b
eyaz
et v
e ba
klag
il m
ikta
r
Yll
k ra
por
ve/v
eya
5-10
y
llk
rapo
r
2010
- 20
14
108
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
teji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
B
irim
Payd
ala
r Pe
rfor
man
s K
rite
rler
i zl
eme
ve
De
erle
ndir
me
Zam
anla
ma
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
1.
4 G
ünde
en
az 2
po
rsiy
on sü
t ve
süt
ürün
leri
tüke
timin
in
yayg
nla
trlm
as
(ya
sz
veya
ya
az
altl
m sü
t, yo
urt,
az
tuzl
u pe
ynir
vb)
Salk
B
akan
l
TSH
GM
, Ü
nive
rsite
ler
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l,
Il M
illi E
itim
M
üdür
lükl
eri,
l Sa
lk M
üdür
lükl
eri,
Bel
ediy
eler
, M
üftü
lükl
er, S
TK,
Gda
Der
nekl
eri
Fede
rasy
nu,
Sana
yi B
akan
l,
Med
ya
Salk
Bak
anl
, M
illi E
itim
B
akan
l,
RTÜ
K,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l,
Diy
anet
Ile
ri B
aka
nl
Saha
ara
trm
alar
, K
ii b
ana
tü
ketil
en sü
t ve
süt
ürün
leri
mik
tar,
Sü
t ve
süt
ürün
lerin
in sa
t
mik
tarla
r
Yll
k ra
por
ve/v
eya
5-10
y
llk
rapo
r
2010
- 20
14
1.5
Gda
larn
hijy
enik
or
tam
da h
azrla
nmas
ile
buha
rda
piirm
e,
hala
ma,
frn
da p
iirm
e gi
bi sa
lkl
yönt
emle
rin
terc
ih e
dilm
esin
in
sala
nmas
Salk
B
akan
l
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
TSH
GM
, Ü
nive
rsite
ler,
TAPD
K
Med
ya,
Haz
r Gda
Üre
ticile
ri,
Bel
ediy
eler
, ST
K
Med
ya,
Haz
r Gda
Ü
retic
ileri,
ST
K, B
eled
iyel
er
Hijy
enik
orta
mda
ha
zrla
nan
gda
m
ikta
r,
Den
etim
ler
yap
lmas
Yll
k ra
por
2010
- 20
14
Stra
teji
2 K
roni
k ha
stal
klar
iç
in ri
sk o
lutu
ran
besl
enm
e ile
ili
kili
tem
el ri
sk
fakt
örle
rinin
az
altl
mas
2.1
Gün
lük
besl
enm
ede
yala
rn e
nerji
nin
%30
’unu
geç
mey
ecek
ek
ilde
tüke
tilm
esi
ve
doym
u y
a a
sidi
iç
eren
kat
ve
hayv
ansa
l ka
ynak
l ya
lar y
erin
e do
ymam
ya
asi
tleri
içer
en b
itkis
el k
ayna
kl
yala
rn te
rcih
ed
ilmes
inin
sala
nmas
Salk
B
akan
l
TSH
GM
, Ü
nive
rsite
ler
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l,
Il M
illi E
itim
M
üdür
lükl
eri,
l Sa
lk M
üdür
lükl
eri
Bel
ediy
eler
, M
üftü
lükl
er,
STK
, Gda
Der
nekl
eri
Fede
rasy
onu,
Sa
nayi
Bak
anl
, M
edya
Salk
Bak
anl
, M
illi E
itim
B
akan
l,
RTÜ
K,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l,
Diy
anet
le
ri B
aka
nl
Bu
alan
da y
apla
n fa
aliy
et sa
ys
, Y
apla
n sa
ha
ara
trm
alar
, Y
a sa
t
mik
tarla
r,
Gün
lük
kii b
ana
tü
ketil
en
doym
u/d
oym
am
ya m
ikta
rlar
Yll
k ra
por
ve/v
eya
5-10
y
llk
rapo
r
2010
- 20
14
109
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
teji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
B
irim
Payd
ala
r Pe
rfor
man
s K
rite
rler
i zl
eme
ve
De
erle
ndir
me
Zam
anla
ma
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
2.
2 G
ünlü
k be
slen
med
e ek
er tü
ketim
inin
az
altl
mas
Salk
B
akan
l
TSH
GM
, Ü
nive
rsite
Ta
rm v
e K
öyi
leri
Bak
anl
, Il
Mill
i Eiti
m M
üdür
lükl
eri,
l Sa
lk M
üdür
lükl
eri,
Bel
ediy
eler
,Müf
tülü
kler
ST
K,G
da D
erne
kler
i, Fe
dera
syon
u,Sa
nayi
Bak
anl
, M
edya
Salk
Bak
anl
, M
illi E
itim
B
akan
l,R
TÜK
, Ta
rm v
e K
öyi
leri
Bak
anl
, D
iyan
et
leri,
B
aka
nl
Saha
ar
atr
mal
ar, G
ünde
ki
i ba
na
tüke
tilen
ek
er
mik
tar,
M
eru
bat
ve
tatl
sat
lar
Yll
k r a
por
ve/v
eya
5-10
y
llk
rapo
r
2010
- 20
14
2.3
Tuz
tüke
timin
in
azal
tlm
as, g
ünlü
k or
tala
ma
tuz
tüke
timin
in
<10
0 m
mol
/L’y
i (gü
nde
<6 g
N
aCl v
eya
< 2.
4 g
Na)
Na’
ya
düür
ülm
esin
in
sala
nmas
Salk
B
akan
l,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Salk
B
akan
l,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
STK
, Gda
Der
nekl
eri
Fede
rasy
onu,
Sa
nayi
Bak
anl
, G
da Ü
retic
ileri,
Sa
nayi
ve
Tica
ret B
akan
l,
Med
ya
RTÜ
K,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l,
STK
Ki
i ba
na
tüke
tilen
gü
nlük
tuz
mik
tar,
Sa
ha
ara
trm
alar
Yll
k ra
por
ve/v
eya
5-10
y
llk
r apo
r
2010
-201
4
2.4.
Haz
r gda
lard
aki
tuz
oran
larn
n az
altl
mas
na y
önel
ik
düze
nlen
mel
erin
ya
plm
as
Salk
B
akan
l,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Salk
B
akan
l,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
STK
, Gda
Der
nekl
eri
Fede
rasy
onu,
G
da Ü
retic
ileri
/ Firm
alar
Sa
nayi
ve
Tica
ret B
akan
l,
Med
ya
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l,
Sana
yi v
e Ti
care
t B
akan
l,
STK
, Ü
retic
i Firm
alar
lgili
yas
al
düze
nlem
ele
rin y
aplm
as
Ger
ekli
düze
nlem
eler
in
taki
p ed
ilmes
i
2010
-201
4
110
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
teji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
B
irim
Payd
ala
r Pe
rfor
man
s K
rite
rler
i zl
eme
ve
De
erle
ndir
me
Zam
anla
ma
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
Stra
teji
3 To
plum
da
besi
n gü
venc
esin
in
sala
nmas
3.1
Sal
olu
msu
z et
kile
yen
besi
nler
e ek
ver
gi k
onul
mas
, to
plum
un sa
lkl
besl
enm
esi i
çin
gere
kli o
lan
tem
el
besi
nler
in k
atm
a de
er v
ergi
sini
n az
altl
mas
Mal
iye
Bak
anl
, B
aba
kanl
k
Mal
iye
Bak
anl
, Ta
rm v
e K
öyi
leri
Bak
anl
, Sa
lk
Bak
anl
TSH
GM
, Ü
nive
rsite
ler,
Gda
Der
nekl
eri,
Feda
rasy
onu,
STK
Mal
iye
Bak
anl
M
aliy
e B
akan
l
Ek v
ergi
kon
ulan
ve
kat
ma
deer
ve
rgis
i dü
ürül
en
ürün
list
esi
Yll
k R
apor
20
11
3.2
Yok
sul v
e de
zava
ntaj
l gr
upla
r ba
ta o
lmak
üze
re
salk
l g
da te
min
i ve
ula
labi
lirli
inin
sa
lanm
as iç
in
gere
kli t
edbi
rlerin
al
nmas
Bel
ediy
eler
, M
aliy
e B
akan
l,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Mal
iye
Bak
anl
, B
eled
iyel
er
Ba
baka
nlk,
D
PT,
Aile
den
Soru
mlu
D
evle
t B
akan
l,
l Mill
i Eiti
m
Müd
ürlü
kler
i, O
kulla
r, B
eled
iyel
er,
STK
Mal
iye
Bak
anl
, B
eled
iyel
er,
STK
Bu
konu
yla
ilgili
ya
pla
n
düze
nlem
eler
, Y
apla
n ak
tivite
ler
Yll
k R
apor
20
10-
2014
111
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıB
- Tür
kiye
Sa
lkl
Bes
lenm
e ve
Har
eket
li H
ayat
(Tür
kiye
Obe
zite
ile
Müc
adel
e ve
Kon
trol
)
Prog
ram
nn
Uyg
ulan
mas
Hed
ef: T
oplu
mun
bes
lenm
e ve
salk
düz
eyin
i gel
itir
ecek
pro
gram
larn
haz
rlanm
as v
e uy
gula
nmas
St
rate
ji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
B
irim
Pa
yda
lar
Perf
orm
ans
Kri
terl
eri
zlem
e ve
D
eer
lend
irm
e Za
man
lam
a
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
Stra
teji
1 M
evcu
t du
rum
un
sapt
anar
ak,
ulus
al
prog
ram
larn
ge
litir
ilmes
i ve
uygu
lanm
as
1.1
Türk
iye
Bes
lenm
e ve
Sa
lk A
ratr
mas
’ n
n so
nuçl
arn
n de
erle
ndiri
lem
esi v
e iz
lenm
esi
Salk
B
akan
l
TSH
GM
Üni
vers
itele
r, Ta
rm v
e K
öyi
leri
Bak
anl
, TÜ
K,
STK
TSH
GM
, Ü
nive
rsite
ler,
STK
Ara
trm
ann
5 ve
/vey
a 10
y
lda
bir
yap
lmas
5-ve
/vey
a 10
Y
llk
Rap
or
2010
-201
2
1.2
Ülk
emiz
de, ç
ocuk
lar
ve er
genl
er ö
ncel
ikle
ol
mak
üze
re, t
üm y
a
grup
larn
da b
esle
nme
davr
anla
rnn
sapt
anm
asna
yön
elik
be
lirli
aral
klar
la
tekr
arla
nan
ulus
al
ara
trm
alar
n y
aplm
as
Salk
B
akan
l
Salk
Bak
anl
Üni
vers
itele
r, Ta
rm v
e K
öyi
leri
Bak
anl
, TÜ
K,
STK
Salk
B
akan
l,
TÜK
, Ü
nive
rsite
ler,
STK
Ara
trm
alar
n ya
plm
as
5-10
yld
a bi
r ya
pla
n ar
atr
ma
rapo
rlar
2010
-201
4
112
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıSt
rate
ji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
B
irim
Pa
yda
lar
Perf
orm
ans
Kri
terl
eri
zlem
e ve
D
eer
lend
irm
e Za
man
lam
a
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
1.
3 Tü
rkiy
e Sa
lkl
Bes
lenm
e ve
Har
eket
li H
ayat
Pro
gram
nn
uygu
lanm
as
Salk
B
akan
l
TSH
GM
D
PT, B
aba
kanl
k G
SGM
, Tar
m v
e K
öyi
leri
Bak
anl
, M
illi E
itim
B
akan
l,
çile
ri B
akan
l, S
anay
i ve
Tica
ret B
akan
l,
Üni
vers
itele
r, TÜ
K,
Mes
lek
Örg
ütle
ri,
STK
DPT
, Ba
baka
nlk
Gen
çlik
ve
Spor
G
enel
Müd
ürlü
ü,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l, M
illi
Eiti
m B
akan
l,
çile
ri B
akan
l,
Sana
yi v
e Ti
care
t B
akan
l,
Üni
vers
itele
r, TÜ
K,
Mes
lek
Örg
ütle
ri,
STK
Salk
Bak
anl
Ta
rm v
e K
öyi
leri
Bak
anl
, ST
K
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, Sa
nayi
ve
Tica
ret
Bak
anl
Plan
n uy
gula
nmas
U
ygul
ama
süre
cini
n ta
kibi
20
10- 2
014
1.4
Di
er u
lusa
l sa
lk
stra
tejil
eri v
e po
litik
alar
ara
snd
a be
slen
me
ve
obez
ite
ile m
ücad
ele
konu
larn
n ye
r al
mas
nn
sala
nmas
Salk
B
akan
l
TSH
GM
D
PT, B
aba
kanl
k G
SGM
, Tar
m v
e K
öyi
leri
Bak
anl
, M
illi E
itim
B
akan
l,
çile
ri B
akan
l, S
anay
i ve
Tica
ret B
akan
l,
Üni
vers
itele
r, TÜ
K,
Mes
lek
Örg
ütle
ri,
STK
DPT
, Ba
baka
nlk
Gen
çlik
ve
Spor
G
enel
Müd
ürlü
ü,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l, M
illi
Eiti
m B
akan
l,
çile
ri B
akan
l,
Sana
yi v
e Ti
care
t B
akan
l,
Üni
vers
itele
r, TÜ
K,
Mes
lek
Örg
ütle
ri,
STK
Salk
Bak
anl
Ta
rm v
e K
öyi
leri
Bak
anl
, ST
K
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, Sa
nayi
ve
Tica
ret
Bak
anl
Bes
lenm
e ko
nula
rnn
yer a
ld
ulus
al
stra
teji
ve
polit
ikal
ar
Haz
rlana
n st
rate
ji dö
küm
anla
r
2010
-201
4
113
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
teji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
Bi
rim
Payd
ala
r Pe
rfor
man
s K
rite
rler
i zl
eme
ve
De
erle
ndir
me
Zam
anla
ma
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
Stra
teji
2 To
plum
un
besl
enm
e ko
nusu
nda
bilin
çlen
diri
lmes
i
2.1
“Tür
kiye
’ye
Özg
ü B
esle
nme
Reh
beri”
nin
riskl
i gru
plar
ve
ya g
rupl
ar d
a di
kkat
e al
nara
k gü
ncel
lenm
esi v
e ya
ygn
kulla
nm
nn
sala
nmas
Salk
B
akan
l
TSH
GM
Üni
vers
itele
r, l S
alik
M
üdür
lükl
eri,
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, B
eled
iyel
er, S
TK
TSH
GM
, M
illi E
itim
B
akan
l,
Bel
ediy
eler
, ST
K
Eiti
m sa
ys
/ e
itile
n ki
i sa
ys
Mer
kez
ve il
e
itim
rapo
rlar
2010
-201
4
2.2
Salk
l be
slen
me
için
güv
enli
besi
n se
çim
i, ha
zrla
ma,
sakl
ama,
pii
rme
yö
ntem
leri
ile o
bezi
teni
n ön
lenm
esi v
e fiz
ikse
l ak
tivite
kon
ular
nda
tüke
tici e
itim
pr
ogra
mla
rnn
geli
tirilm
esi
Salk
B
akan
l
TSH
GM
Üni
vers
itele
r M
edya
ST
K
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Salk
B
akan
l
Tüke
tici
eiti
m
prog
ram
sa
ys
Yll
k ra
por
2010
-201
4
2.3
Gda
ürü
nler
inin
salk
l tü
ketim
ini
dest
ekle
mek
için
ürü
n et
iket
lerin
de tü
ketic
iyi
bilg
ilend
irece
k an
lalr
, bes
in ö
eler
i ta
blos
unun
yer
alm
as,
besl
enm
e be
yanl
ar il
e ilg
ili il
ave
düze
nlem
eler
in y
aplm
as
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Salk
Bak
anl
Ü
nive
rsite
ler
Tica
ret O
dala
r ST
K
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Yas
al
düze
nlem
enin
ya
plm
as v
e uy
gula
nmas
Yll
k ra
por
2010
-201
4
Stra
teji
3 Sa
lk
pers
onel
inin
sa
lkl
besl
enm
e ve
ob
ezite
ko
nusu
ndak
i bi
lgi
düze
yini
n ar
trlm
as
3.1
Tp
ve sa
lk m
esle
k yü
ksek
oku
llar
müf
edat
nda
yer a
lan
obez
ite v
e sa
lkl
besl
enm
e ko
nula
rnn
vurg
ulan
mas
, yok
sa y
er
alm
asn
n sa
lanm
as
YÖ
K
Üni
vers
itele
rY
ÖK
,Sa
lk
Bak
anl
, M
illi E
itim
B
akan
l
Üni
vers
itele
r Ü
nive
rsite
ler,
YÖ
K
Müf
reda
tta y
er
alan
salk
l be
slen
me
ko
nula
r
Yll
k ra
por
2010
-201
4
3.2
Topl
u be
slen
me
hizm
etle
rinin
(sa
lk
kuru
lula
r, h
uzur
evle
ri, o
kulla
r, kr
ele
r, lo
kant
alar
, kam
u ku
rum
ve
kuru
lula
r vb
.) sa
lkl
besl
enm
e ku
ralla
rna
uygu
n yü
rütü
lmes
i içi
n ça
lm
alar
yap
lmas
, se
ktör
de ç
alan
lara
yön
elik
serti
fikas
yon
prog
ram
larn
n ge
litir
ilmes
i
Salk
B
akan
l
TSH
GM
TSH
GM
, MEB
Ta
rm v
e K
öyi
leri
Bak
anl
, San
ayi v
e Ti
care
t Bak
anl
, Ü
nive
rsite
ler,
Bel
ediy
eler
, TSE
, ST
K
Salk
B
akan
l,
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
Çal
ma
tuta
nakl
ar,
Serti
fikas
yon
prog
ram
larn
n sa
ys
Yll
k ra
por
2010
-201
4
3.3
Kor
uyuc
u sa
lk h
izm
etle
ri çe
rçev
esin
de
topl
um sa
l m
erke
zler
inde
bes
lenm
e ko
nula
rnda
, öze
llikl
e ris
k gr
upla
rna
yöne
lik,
diye
tisye
nlik
hiz
met
lerin
in g
eli
tirilm
esi
Salk
B
akan
l
TSH
GM
Üni
vers
itele
r TS
HG
M
Ö
n ça
lm
a tu
tana
klar
Y
llk
rapo
r 20
11
114
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı H
edef
: Çoc
uk v
e er
genl
erde
sa
lkl
bes
lenm
enin
gel
itiri
lmes
i
Stra
teji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
B
irim
Pa
yda
lar
Perf
orm
ans
Kri
terl
eri
zlem
e ve
D
eer
lend
irm
e Z
aman
lam
a
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
Stra
teji
1 Ço
cuk
bak
mnd
an
soru
mlu
kii
lerin
be
slenm
e kon
usun
da
bilg
ilend
irilm
esi
1.1
Ba
ta a
nnel
er o
lmak
üze
re
ebev
eynl
ere
bebe
kler
in
doum
dan
itiba
ren
ilk a
lt a
y sa
dece
ann
e sü
tü il
e be
slen
mes
i, 6
ayda
n iti
bare
n an
ne sü
tü il
e bi
rlikt
e uy
gun
ek
besi
nler
e ba
lanm
as v
e ik
i ya
na k
adar
ann
e sü
tü il
e be
slen
mes
inin
tevi
k ed
ilmes
i ve
öze
ndiri
lmes
i içi
n bi
lgile
ndirm
e ça
lm
alar
nn
yap
lmas
bun
un iç
in y
azl
ve g
örse
l med
yada
n ya
rarla
nlm
as
Salk
B
akan
l
AÇ
SAP
Gn.
Md.
lüü
81 il
Sa
lk
Müd
ürlü
ü,
Bel
ediy
eler
, M
edya
, ST
K, R
TÜK
, D
SÖ,
UN
ICEF
Salk
B
akan
l,
STK
, R
TÜK
Bu
konu
da
med
yada
yer
al
an y
ayn
say
s
Yll
k ra
por
Süre
kli
Stra
teji
2 O
kul ç
a ço
cukl
arn
salk
l be
slenm
e ko
nusu
nda
duya
rllk
larn
n ar
trlm
as
2.1
Oku
llard
a be
slen
me
ile
ilgili
müf
reda
tn
günc
elle
nmes
i ilk
ve
orta
ö
retim
de sa
lkl
besl
enm
e te
mel
ilke
lerin
in
öre
tilm
esiv
e en
az
iki s
aat
art
yap
lmas
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
Sa
lk
Bak
anl
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
TS
HG
M
Mill
i Eiti
m
Müd
ürlü
kler
i/ O
kulla
r, Ü
nive
rsite
ler,
STK
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
Bes
lenm
e de
rsle
rinin
iç
eri
i ve
saat
i
Yll
k ra
por
2011
2.2
Oku
llard
a sa
lkl
besl
enm
e ile
ilgi
li et
kinl
ikle
rin
yayg
nla
trlm
as
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
M
illi E
itim
B
akan
l
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, B
eled
iyel
er,
STK
, D
SÖ,
UN
ICEF
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
Y
apla
n et
kinl
ik
say
s
Yll
k ra
por
2010
-201
4
115
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
teji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
B
irim
Payd
ala
r Pe
rfor
man
s K
rite
rler
i zl
eme
ve
De
erle
ndir
me
Zam
anla
ma
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
Stra
teji
3 O
kul ç
a ço
cukl
arn
n sa
lkl
besin
leri
tüke
tmele
ri ko
nusu
nda
tevi
k ed
ilmes
i
3.1
Çocu
kluk
ve e
rgen
lik
döne
min
de s
kça t
üket
ilen
ve
iman
lk aç
snda
n ris
k ta
yan
yiye
cek
ve iç
ecek
lerin
tü
ketim
inin
sn
rland
rlm
as
Salk
B
akan
l,
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
Salk
B
akan
l,
Mill
i E
itim
B
akan
l
l Mill
i Eiti
m
Müd
ürlü
kler
i/ok
ul a
ile b
irlik
leri,
A
ilede
n So
rum
lu D
evle
t B
akan
l,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l,
Med
ya, S
TK,
Gda
Üre
ticile
ri
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, TS
HG
M,
AÇ
SAP,
R
TÜK
, ST
K
Haz
rlana
n pl
ân,
uygu
lam
aya
geçi
rilen
pr
ogra
m
say
s
Yll
k ra
por
2011
-201
4
3.2
Çocu
k ve
erge
nler
in to
plu
bulu
ndu
u ok
ul, d
ersh
ane v
e sin
ema g
ibi m
ekân
lard
a sa
lkl
gda
larn
sat
nn
özen
diril
mes
i, öz
ellik
le so
syo-
ekon
omik
düz
eyi d
üük
bö
lgel
erde
ücr
etsiz
taze
sebz
e, m
eyve
ve s
üt d
atm
nn
yap
lmas
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, Ta
rm v
e K
öyi
leri
Bak
anl
Salk
B
akan
l,
Mill
i E
itim
B
akan
l
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
Tar
m
ve K
öyi
leri
Bak
anl
, B
eled
iyel
er,
Sana
yi v
e Ti
care
t B
akan
l,
çile
ri B
akan
l, S
TK,
Med
ya,
Gda
Üre
ticile
ri
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, B
eled
iyel
er,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Salk
l ür
ünle
rin
satl
d y
er
say
s
Yll
k ra
por
2011
-201
4
3.3
Aya
küst
ü (f
ast f
ood)
re
stor
anla
rda
çocu
kluk
ça
nda
ilgi ç
eken
ürü
nler
in
rekl
âm v
e öz
endi
rme
amac
yla
kulla
nlm
asn
n en
gelle
nmes
i
Salk
B
akan
l,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Salk
B
akan
l,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l,
Sana
yi v
e Ti
care
t B
akan
l,
Üni
vers
itele
r, ST
K,
Üre
tici F
irmal
ar
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l,
Sana
yi v
e Ti
care
t B
akan
l
Prom
osyo
n ür
ünü
verm
eyen
ay
aküs
tü
rest
oran
sa
ys
Yll
k ra
por
2011
-201
4
116
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıSt
rate
ji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
B
irim
Pa
yda
lar
Perf
orm
ans
Kri
terl
eri
zlem
e ve
D
eer
lend
irm
e Za
man
lam
a Pl
anla
ma
Uyg
ulam
a Y
ürüt
me
3.
4 O
kul k
antin
leri
ve
kafe
tery
alar
da o
bezi
teye
yo
l aça
bile
cek
ener
jisi
yüks
ek, b
esle
yici
de
eri
düük
gda
larn
sat
nn
snrla
ndrl
mas
, hed
ef
kitle
yi b
u tü
r bes
inle
ri tü
ketm
ekte
n ca
ydrm
ak
için
tedb
irler
alnm
as,
çocu
klar
a yö
nelik
gda
ür
ünle
rinin
tan
tmna
dü
zenl
eme
getir
ilmes
i
Mill
i E
itim
B
akan
l,
Salk
B
akan
l
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, Sa
lk B
akan
l
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, RTÜ
K,
Sivi
l Top
lum
K
urul
ula
r,
Gda
Üre
ticile
ri,
Bel
ediy
eler
, Ta
rm v
e K
öyi
leri
Bak
anl
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, R
TÜK
, Siv
il To
plum
K
urul
ula
r,
Gda
Üre
ticile
ri
Salk
l be
slen
me
krite
rlerin
e uy
gun
sat
ya
pan
kant
in
ve k
afet
erya
sa
ys
Den
etim
ra
porla
r 20
10-2
014
3.5
Oku
l önc
esi
kuru
mla
r, ilk
öre
tim v
e or
taö
retim
kur
umla
r ve
ün
iver
sitel
erde
sunu
lan
men
üler
in y
eter
li ve
de
ngel
i bes
lenm
e ilk
eler
ine u
ygun
luun
un
konu
sund
a uzm
an
kiile
rce d
enet
lenm
esi v
e Sa
lk B
akan
l
öner
ileri
doru
ltusu
nda
geli
tirile
n m
enül
erin
uy
gula
nmas
Mill
i E
itim
B
akan
l,
Salk
B
akan
l,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, Sa
lk B
akan
l,
Tarm
ve
Köy
ile
ri B
akan
l
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, Ü
nive
rsite
ler,
Y
ÖK
,Tar
m v
e K
öyi
leri
Bak
anl
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, Ü
nive
rsite
ler,
Y
ÖK
,Tar
m v
e K
öyi
leri
Bak
anl
Öne
rilen
m
enül
erin
uy
gula
nd
okul
say
s
Den
etim
ra
porla
r 20
10-2
014
117
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
: Yet
ikin
lerd
e sa
lkl
bes
lenm
e bi
linci
nin
gel
itiri
lmes
i ve i
leti
im a
raçl
arn
n ku
llan
m
Stra
teji
A
ktiv
itele
r (F
aaliy
etle
r)
Soru
mlu
Bir
im
Payd
ala
r Pe
rfor
man
s K
rite
rler
i zl
eme
ve
De
erle
ndir
me
Zam
anla
ma
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
Stra
teji
1 To
plum
un
besle
nme
konu
sund
a bi
linçl
endi
rilm
esi
nde
yaz
l ve
gö
rsel
bas
ndan
ya
rarla
nlm
as
1.1
Gör
sel v
e ya
zl
bas
nda
yer
alan
bes
lenm
e ile
ilgi
li pr
ogra
m v
e be
yanl
arn
topl
um sa
ln
ko
ruyu
cu v
e ge
litir
ici,
ulus
al
besle
nme
polit
ikal
arna
uyg
un v
e bi
limse
l nite
likte
olm
asn
n sa
lanm
as
Salk
Bak
anl
, R
TÜK
, B
asnY
ayn
Kur
ulu
lar
TSH
GM
R
TÜK
, Ü
nive
rsite
ler
TSH
GM
, R
TÜK
B
asn
Yay
n K
urul
ula
r,
STK
, G
da
Üre
ticile
ri
TSH
GM
R
TÜK
B
asn
Yay
n K
urul
ula
r ST
K
Ulu
sal
besl
enm
e po
litik
alar
na
uygu
n pr
ogra
m sa
ys
Yll
k ra
por
2010
-201
4
1.2
Kitl
e ile
tiim
ara
çlar
nda
ya,u
n,tu
z ve
eke
r vb.
nin
ar
tüke
timi i
le y
eter
siz v
e de
nges
iz
besle
nmen
in k
roni
k ha
stalk
larn
ol
um
asnd
a ris
k fa
ktör
ü ol
duun
un
vurg
ulan
mas
.
Salk
Bak
anl
Sa
lk
Bak
anl
, U
nive
rsite
ler,
RTÜ
K
Med
ya
Uni
vers
itele
r ST
K
Bas
nYay
n K
urul
ula
r R
TÜK
Yay
nlan
an
prog
ram
say
s
Yll
k ra
por
2010
-201
4
1.3 Ö
zellik
le ka
dn pr
ogram
larnd
a yer
alan y
emek
hazr
lama v
e pii
rmey
e ili
kin bö
lümler
in di
yetis
yen e
liind
e ya
plm
as, b
ilimse
l ve y
eterli
ve de
ngeli
be
slenm
e ilke
lerine
uygu
n , ek
onom
ik se
çene
klerd
en ol
utur
ulmas
ve d
oru
m
esajl
ar iç
ermes
inin s
alan
mas
Salk
Bak
anl
Sa
lk
Bak
anl
, R
TÜK
Salk
B
akan
l,
Med
ya
STK
R
TÜK
Bas
nYay
n K
urul
ula
r R
TÜK
Bu
konu
da
gere
kli y
asal
dü
zenl
emen
in
yap
lmas
,
Yll
k iz
lem
e ve
de
netim
ra
porla
r
2010
-201
4
1.4 Sa
la o
lumsu
z etki
si ola
n bes
lenm
e ür
ünler
inin r
eklam
larna
kst
lama
getir
ilmes
i
Salk
Bak
anl
, Sa
nayi
ve
Tica
ret
Bak
anl
, Tar
m
ve K
öyi
leri
Bak
anl
Salk
B
akan
l,
RTÜ
K
Salk
B
akan
l,
Med
ya,
STK
Bas
n Y
ayn
kuru
lula
r,
RTÜ
K
Rek
lam
na
ks
tlam
a ge
tirile
n ür
ün
say
s
Yll
k ra
por
2010
-201
4
118
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
teji
2 lg
ili k
urum
ve
kuru
lula
rla
ibirl
iin
in
yap
lmas
2.1
TSK
bün
yesi
ndek
i er
lere
yön
elik
salk
l be
slen
men
in y
arar
lar
ve
im
anlk
kon
ulu
bilg
ilend
irici
topl
antl
ar
düze
nlen
mes
i
Mill
i Sav
unm
a B
akan
l,
TSK
Mill
i Sa
vunm
a B
akan
l,
Salk
B
akan
l,
Gen
el
Kur
may
B
aka
nl,
GA
TA
Mill
i Sav
unm
a B
akan
l, S
alk
B
akan
l, G
enel
K
urm
ay
Ba
kanl
,GA
TA
Mill
i Sa
vunm
a B
akan
l,
Salk
B
akan
l,
Gen
el
Kur
may
B
aka
nl,
GA
TA
Salk
l be
slen
me
eiti
mi a
lan
aske
r sa
ys
Yll
k ra
por
2010
-201
4
2.2
Salk
l be
slen
me
konu
sunu
n hu
tbe
ve
vaaz
lard
a il
enm
esi
Diy
anet
le
ri B
aka
nl
Salk
B
akan
l,
Diy
anet
le
ri B
aka
nl
Müf
tülü
kler
ST
K
Diy
anet
le
ri B
aka
nl
Salk
l be
slen
me
konu
sund
a ve
rilen
hu
tbe
ve v
aaz
say
s
Yll
k ra
por
2010
-201
4
2.3
Yer
el y
önet
imle
rin,
ilgili
uzm
anla
rn k
atlm
ile
salk
l be
slenm
e ko
nulu
etki
nlik
ler
düze
nlem
esi
Salk
Bak
anl
Sa
lk
Bak
anl
, Ü
nive
rsite
ler
çile
ri B
akan
l
Yer
el Y
önet
imle
r ST
K
çile
ri ba
kanl
B
eled
iyel
er
Düz
enle
nen
etki
nlik
say
s
Yll
k ra
por
2010
-201
4
2.4
lgili
tüm
kam
u ku
rum
ve
kuru
lula
r,
özel
sekt
ör, s
ivil
topl
um
örgü
tleri,
üni
vers
itele
r ve
ulu
slar
aras
kur
ulu
lar
ile e
tkin
ibi
rliin
i sa
laya
cak
faal
iyet
lerin
dü
zenl
enm
esi
Salk
Bak
anl
TSH
GM
B
aba
kanl
k, l
gili
Ulu
sal v
e U
lusl
arar
as
Kur
um v
e K
urul
ula
r, ST
K,
Gda
Sek
törü
TSH
GM
Ç
ok sa
yda
ku
rulu
un
katl
myl
a dü
zenl
enen
to
plan
t ve
fa
aliy
et sa
ys
Yll
k ra
por
2010
-201
4
Stra
teji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
Bir
im
Payd
ala
r Pe
rfor
man
s K
rite
rler
i zl
eme
ve
De
erle
ndir
me
Zam
anla
ma
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
119
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıF
ZK
SEL
HA
RE
KE
TL
LK
T
oplu
mda
Fiz
ikse
l Har
eket
lili
in S
al
a O
lum
lu K
atk
lar
Kon
usun
da F
ark
ndal
k O
lutu
rmak
H
edef
: Çoc
ukla
r ve
erge
nler
de fi
ziks
el h
arek
etlil
ik b
ilinc
inin
olu
turu
lmas
.
Stra
teji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
B
irim
Pa
yda
lar
Perf
orm
ans
Kri
terl
eri
zlem
e ve
D
eer
lend
irm
e Z
aman
lam
a Pl
anla
ma
Uyg
ulam
a Y
ürüt
me
Stra
teji
1 Ço
cukl
arn
düze
nli f
izik
sel
aktiv
ite y
apm
a al
kanl
sa
laya
cak
fizik
i ko
ulla
rn
olu
turu
lmas
1.1
Kol
ay u
lala
bilir
m
esaf
ede
yete
rli v
e gü
venl
i oyu
n ve
spor
al
anla
rnn
ol
utu
rulm
as
çile
ri B
akan
l
Salk
Bak
anl
, çi
leri
Bak
anl
, Y
erel
Yön
etim
ler,
Mill
i Em
lak
Gen
el
Müd
ürlü
ü
çile
ri B
akan
l,
Yer
el Y
önet
imle
r, M
illi E
mla
k G
enel
M
üdür
lüü
çile
ri B
akan
l,
Yer
el
Yön
etim
ler,
Mill
i Em
lak
Gen
el
Müd
ürlü
ü
Hiz
met
e gi
ren
oyun
ve
spor
al
anla
r
Yll
k R
apor
20
10-2
014
1.2
Kam
u ku
rum
/kur
ulu
lar
ve
okul
larn
spor
te
sisle
rinin
tatil
gü
nler
inde
topl
umun
ku
llan
mna
aç
lmas
Gen
çlik
ve
Spor
Gen
el
Müd
ürlü
ü
Bak
anlk
lar,
Mill
i E
itim
Bak
anl
, G
ençl
ik v
e Sp
or
Gen
el M
üdür
lüü
Bak
anlk
lar,
M
illi E
itim
B
akan
l,
Gen
çlik
ve
Spor
G
enel
Müd
ürlü
ü
Gen
çlik
ve
Spor
Gen
el
Müd
ürlü
ü,
Val
ilikl
er
Tatil
gü
nler
inde
ka
muy
a aç
lan
spor
te
sisi
say
s
Yll
k R
apor
20
10-2
014
1.3
Bisik
let v
e yü
rüyü
yol
larn
n m
evcu
t yer
leim
al
anla
rnda
ya
ygnl
atr
lmas
, ye
ni a
çla
cak
yerle
im
yerle
rinde
zoru
nlu
hale
ge
tirilm
esi
çile
ri B
akan
l
çile
ri B
akan
l,
Bay
ndrl
k B
akan
l, Y
erel
Y
önet
imle
r, M
illi
Emla
k G
enel
M
üdür
lüü
çile
ri B
akan
l,
Yer
el Y
önet
imle
r, M
illi E
mla
k G
enel
M
üdür
lüü
çile
ri B
akan
l,
Yer
el
Yön
etim
ler,
Mill
i Em
lak
Gen
el
Müd
ürlü
ü
Hiz
met
e aç
lan
bisi
klet
ve
yaya
yol
u /u
zunl
uu
Yll
k R
apor
2010
-201
4
120
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
teji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
B
irim
Payd
ala
r Pe
rfor
man
s
Kri
terl
eri
zlem
e ve
D
eer
lend
irm
e Z
aman
lam
a Pl
anla
ma
Uyg
ulam
a Y
ürüt
me
Stra
teji
2 O
kul ç
a
çocu
klar
da
düze
nli f
izik
sel
aktiv
ite
yap
lmas
nn
tevi
k ed
ilmes
i
2.1
Oku
llard
aki
fizik
sel h
arek
etlil
ik
ders
ve
etki
nlik
lerin
in, k
ulüp
ça
lm
alar
nn
süre
ve
say
ca a
rttrl
mas
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
M
illi E
itim
Bak
anl
Sa
lk B
akan
l
81 il
Mill
i E
itim
Müd
., Sa
lk
Bak
anl
, STK
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
H
afta
lk
bede
n e
itim
i der
si
say
s
Yll
k R
apor
20
10-2
014
2.2
Çocu
klar
n so
syal
ve
fizik
sel
geli
imin
e ka
tk
sala
yaca
k iz
cilik
gi
bi e
tkin
likle
rin
geli
tirilm
esi
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
M
illi E
itim
Bak
anl
Sa
lk B
akan
l,
Gen
çlik
ve
Spor
GM
81 il
Mill
i E
itim
Müd
., Sa
lk
Bak
anl
, G
ençl
ik v
e Sp
or
Gen
el
Müd
ürlü
ü
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
Gen
çlik
ve
Spor
l
Müd
ürlü
kler
i
zcili
k kl
übü
ve e
tkin
lik
say
s
Yll
k R
apor
20
10-2
014
2.3
Yaz
kam
plar
sa
ysn
n he
r ild
e en
az
bir
adet
ola
cak
ekild
e ya
plm
as v
e bu
kam
plar
dan
yara
rlana
n ö
renc
i sa
ysn
n ar
ttrl
mas
Gen
çlik
ve
Spor
Gen
el
Müd
ürlü
ü,
Bel
ediy
eler
Gen
çlik
ve
Spor
Gen
el
Müd
ürlü
ü G
ençl
ik v
e Sp
or
Gen
el
Müd
ürlü
ü B
eled
iyel
er,
STK
Ö
zel K
ulüp
ler
Gen
çlik
ve
Spor
l
Müd
ürlü
kler
i
Yaz
ka
mp
ndan
ya
rarla
nan
öre
nci
say
s
Yll
k R
apor
20
10-2
014
121
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Stra
teji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
B
irim
Payd
ala
r Pe
rfor
man
s K
rite
rler
i zl
eme
ve
De
erle
ndir
me
Zam
anla
ma
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
2.
4 Ç
ocuk
ve
erge
nler
de fi
ziks
el
hare
kets
izli
e se
bep
olan
tele
vizy
on
seyr
etm
e, b
ilgis
ayar
oy
unla
r oy
nam
a gi
bi e
tkin
likle
rin en
al
t düz
eye
indi
rilm
esin
in
sala
nmas
Salk
B
akan
l,
Aile
den
Soru
mlu
D
evle
t B
akan
l
Salk
Bak
anl
, A
ilede
n So
rum
lu
Dev
let B
akan
l,
Üni
vers
itele
r
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, K
ültü
r ve
Turiz
m
Bak
anl
, G
ençl
ik v
e Sp
or
Gen
el M
üdür
lüü
Med
ya,
STK
, Ü
nive
rsite
ler,
RTÜ
K
lgili
Bak
anlk
ve
ilgi
li
Kur
umla
rn l
te
kila
tlar
Çoc
ukla
rn
TV v
e bi
lgis
ayar
ba
nda
geçi
rdik
leri
süre
lere
ili
kin
ara
trm
alar
Ara
trm
a so
nuçl
ar
2010
-201
4
2.5
lgili
tüm
se
ktör
lerle
(kam
u,
bele
diye
ler,
öze
l, ST
K) e
tkin
ib
irli
inin
sa
lanm
as
Salk
B
akan
l
TSH
GM
B
aba
kanl
k,
lgili
Tüm
Kur
um
ve K
urul
ula
r, ST
K
TSH
GM
Ç
ok sa
yda
ku
rulu
un
katl
myl
a dü
zenl
enen
to
plan
t ve
fa
aliy
et sa
ys
Yll
k R
apor
20
10-2
014
122
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Hed
ef: Y
eti
kinl
erde
fiz
ikse
l ha
reke
tlilik
bili
ncin
in o
lutu
rulm
as
Stra
teji
Akt
ivite
ler
(Faa
liyet
ler)
Soru
mlu
Bir
im
Payd
ala
r
Perf
orm
ans
Kri
terl
eri
zlem
e ve
D
eer
lend
irm
e Z
aman
lam
a
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e
Stra
teji
1 To
plum
da d
üzen
li fiz
ikse
l akt
ivite
ya
pma
alka
nl
sala
yaca
k fiz
iki
koul
larn
ol
utu
rulm
as
1.1
Çal
anla
rn
öle
ar
alar
nda
fizik
sel
hare
ketli
lie
özen
diril
mes
i ve
bunu
n iç
in u
ygun
ko
ulla
rn
sala
nmas
Salk
Bak
anl
, Ç
alm
a ve
Sos
yal
Güv
enlik
B
akan
l
Salk
Bak
anl
Ç
alm
a ve
Sos
yal
Güv
enlik
B
akan
l
Üni
vers
itele
r lg
ili T
üm
Kam
u ve
Öze
l K
urul
ula
r ST
K,
Bel
ediy
eler
Val
ilikl
er, Y
erel
Y
önet
imle
r Sp
or sa
lonu
aç
an i
yeri
say
s
Yll
k R
apor
20
10-2
014
1.2
Ya
am a
lanl
arnd
a ya
ya y
olla
rnn
tüm
ya
gr
upla
r iç
in g
üven
li ve
ra
hat y
ürün
ebili
r hle
ge
tirilm
esi
çile
ri B
akan
l
Salk
Bak
anl
, çi
leri
Bak
anl
, Y
erel
Yön
etim
ler,
Mill
i Em
lak
Gen
el M
üdür
lüü
çile
ri B
akan
l,
Yer
el
Yön
etim
ler,
Mill
i Em
lak
Gen
el
Müd
ürlü
ü
çile
ri B
akan
l,
Yer
el
Yön
etim
ler,
Mill
i Em
lak
Gen
el M
üdür
lüü
Güv
enli
ve
raha
t yü
rüne
bilir
ha
le g
etiri
len
yol u
zunl
uu
Yll
k R
apor
20
10-2
014
1.3
Çev
rese
l ya
am
alan
larn
n ta
tlara
de
il,
önce
likle
yay
alar
a ai
t ol
mas
ger
ekti
i hu
susu
nda
yere
l yö
netim
lerin
bi
linçl
endi
rilm
esi
çile
ri B
akan
l
Salk
Bak
anl
, çi
leri
Bak
anl
, Y
erel
Yön
etim
ler,
Mill
i Em
lak
Gen
el M
üdür
lüü
çile
ri B
akan
l,
Yer
el
Yön
etim
ler,
Mill
i Em
lak
Gen
el
Müd
ürlü
ü
çile
ri B
akan
l,
Yer
el
Yön
etim
ler,
Mill
i Em
lak
Gen
el
Müd
ürlü
ü,
Bas
n Y
ayn
Kur
ulu
lar
Yap
lan
etki
nlik
say
s
Yll
k R
apor
20
10-2
014
1.4
Fizi
ksel
akt
ivite
fa
aliy
etle
rine
ula
labi
lirli
inin
fizi
k ve
m
ali k
oul
lar
bak
mnd
an
kola
yla
trlm
as
Öze
l sek
tör,
Bel
ediy
eler
Bel
ediy
eler
ST
K
lgili
Tüm
K
urum
ve
Kur
ulu
lar,
STK
B
eled
iyel
er
Öze
l sek
tör
lgili
Tüm
Kur
um
ve K
urul
ula
r, ST
K
Bel
ediy
eler
Bu
alan
da
yap
lan
düze
nlem
eler
Yll
k R
apor
20
10-2
014
123
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıSt
rate
ji
Akt
ivite
ler
(
Faal
iyet
ler)
Soru
mlu
Bir
im
Payd
ala
r
Perf
orm
ans
Kri
terl
eri
zlem
e ve
D
eer
lend
irm
e Z
aman
lam
a
Plan
lam
a U
ygul
ama
Yür
ütm
e St
rate
ji 2
Yet
ikin
lerd
e dü
zenl
i fiz
ikse
l ak
tivite
yap
lmas
ko
nusu
nda
fark
ndal
n ol
utu
rulm
as
2.1
leri
ya
grub
unda
ki
kiile
re y
a v
e sa
lk k
oul
larn
a uy
gun
egze
rsiz
al
kanl
ka
zand
rmay
a yö
nelik
tele
vizy
on
prog
ram
larn
n ya
plm
as
Salk
Bak
anl
Sa
lk B
akan
l,
Üni
vers
itele
r, B
eled
iyel
er,
RTÜ
K
Med
ya,
Bel
ediy
eler
, Ü
nive
rsite
ler,
STK
Bel
ediy
eler
ST
K’la
r, B
asn
Yay
n K
urul
ula
r
Yay
nlan
an
prog
ram
sa
ys
Yll
k R
apor
20
10-2
014
2.2
Biri
nci
Bas
amak
Sa
lk
Kur
ulu
larn
da
yeti
kinl
ere
yöne
lik, B
eden
K
itle
ndek
si
(BK
)’ n
in ta
kip
edilm
esi,
bel
çevr
esi t
akib
i, bu
ko
nuda
salk
pe
rson
elin
e ge
rekl
i e
itim
lerin
ve
rilm
esi;
obez
ite
sapt
anan
ki
ilerin
ilg
ili sa
lk
kuru
lula
rna
yönl
endi
rilm
esi
Salk
Bak
anl
, Te
mel
Sa
lk H
izm
etle
ri G
enel
Müd
ürlü
ü
Salk
Bak
anl
Te
mel
Sa
lk
Hiz
met
leri
Gen
el
Müd
ürlü
ü,
AÇ
SAP
Gen
el
Müd
ürlü
ü
81 il
Sa
lk
Müd
ürlü
ü Sa
lk
Bak
anl
Te
mel
Sa
lk
Hi z
met
leri
Gen
el
Müd
ürlü
ü,
AÇ
SAP
Gen
el
Müd
ürlü
ü
BK
I K
aytla
r,
Salk
pe
rson
elin
e ve
rilen
e
itim
say
s
Yll
k R
apor
20
10-2
014
2.3
lgili
tüm
se
ktör
lerle
(kam
u,
bele
diye
ler,
öze
l, ST
K) i
birli
inin
sa
lanm
as
Salk
Bak
anl
Salk
Bak
anl
Te
mel
Sa
lk
Hiz
met
leri
Gen
el
Müd
ürlü
ü
Ba
baka
nlk,
lg
ili T
üm
Kur
um v
e K
urul
ula
r, ST
K,
TSH
GM
Ç
ok sa
yda
ku
rulu
un
katl
myl
a dü
zenl
enen
to
plan
t ve
fa
aliy
et
say
s
Yll
k R
apor
20
10-2
014
SH
GM
124
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.3 İKİNCİL VE ÜÇÜNCÜL KORUMAYA YÖNELİK HEDEFLER VE STRATEJİLER
Risk Faktörleri Koruma ve Önlemeye Yönelik Hedef ve Stratejiler1. Örgütlenme ve İnsangücü Planlaması ve Eğitime 2. Yönelik Hedef ve Stratejiler Acil Tedavi ve Kardiyopulmoner Resusitasyon’a (CPR) 3. Yönelik Hedef ve Stratejiler Cihaz Yönetimine4. Yönelik Hedef ve Stratejiler İlaç Yönetimine5. Yönelik Hedef ve StratejilerÇocuk Kalp ve Damar Hastalıklarına 6. Yönelik Hedef ve StratejilerKardiyovasküler Cerrahiye7. Yönelik Hedef ve StratejilerSerebrovasküler Hastalıklara (İnme)8. Yönelik Hedef ve StratejilerRehabilitasyon, Palyatif Tedavi ve Evde Bakım Hizmetlerine9. Yönelik Hedef ve StratejilerSürveyans, Araştırmalar10. ve Geleceğe Yönelik Uygulamalara Yönelik Hedef ve Stratejiler Kurumlar ve Sektörler Arası İşbirliğine 11. Yönelik Hedef ve Stratejiler
125
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.3.1.Risk Faktörleri Koruma ve Önlemeye Yönelik Hedefler
Hedef 1: Toplumda toplam kardiyovasküler riskin azatılması
Hedef 2: Toplumda herkesin haftada en az 4 gün 30-60 dakika fiziksel aktivite yapabilmesi için gerekli olanakların sağlanması, kardiyovasküler hastalık riski (şişman, hipertansif, diyabetik hastalar, sigara içenler, hareketsiz yaşam sürenler) ve hastalığı olan bireylerde ise bireye özgü rehabilitasyon hizmetlerini almasının sağlanması
Hedef 3: Topluma kronik hastalıklardan koruyucu ve kardiyovasküler hastalığı olan bireylere hastalık risklerini azaltıcı bir beslenme alışkanlığının kazandırılması
Hedef 4: Ruh sağlığı ve fiziksel hastalıklar arasındaki ilişkinin önemi konusunda eğitimlerin düzenlenmesi
7.3.2. Örgütlenme, İnsangücü Planlaması ve Eğitime Yönelik Hedef ve Stratejiler
7.3.2.1. Örgütlenme ve İnsangücü Planlamasına Yönelik Hedef ve Stratejiler
Hedef 1: 2014 yılına kadar sağlık sisteminin tüm basamaklarındaki sağlık personelinin kalp damar hastalıklarını önleme ve kontrol açısından uygun ve yeterli hale getirilmesi
Hedef 2: Erişkin/pediatrik kardiyoloji ve kardiyovasküler cerrahi hizmetleri veren merkezlerin etkin çalışmasının sağlanması
Hedef 3: Sağlık Bakanlığı taşra teşkilatının bulaşıcı olmayan hastalıklara yönelik örgüt yapısının kurulması ve işler hale getirilmesi
7.3.2.2. Eğitime Yönelik Hedef ve Stratejiler
Hedef 1: Sağlık eğitimi veren tüm eğitim kurumlarında/ programlarda standardizasyonu sağlanması
Hedef 2: Eğitiminin sürekliliğinin sağlanması
Hedef 3: Kişilerin aldıkları eğitim ve diplomalara uygun şekilde istihdamın sağlanması
Hedef 4: Üniversitelerle Sağlık Bakanlığına bağlı eğitim veren kurumlar arasında işbirliğinin sağlanması
7.3.3. Acil Tedavi ve Kardiyopulmoner Resusitasyon’a (CPR) Yönelik Hedef ve Stratejiler
Hedef 1 : Halkın ilkyardım konusunda bilincini arttırılması
Hedef 2: Temel Yaşam Desteği bilgisini arttırılması
Hedef 3: İleri kardiyak yaşam desteği bilgisini arttırılması
126
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Hedef 4: Koroner Arter Hastalığına bağlı hastaneye gelen hastaların ölüm ve sakatlanma oranlarının azaltılması
7.3.4. İlaç Yönetimine Yönelik Hedef ve Stratejiler
Hedef 1: SGK tarafından KVS hastalıklarına ait ilaçların seçiminde rasyonel kararların alınması
Hedef 2: Akılcı ilaç uygulamaları ile en sorunsuz ve en başarılı biçimde tedavi gerçekleştirilmesinin sağlanması
Hedef 3: KVS hastalıkların tedavisinde kullanılan hayati önemi olan veya daha ucuz tedavi imkânı sağlayan ilaçların erişilebilir olmasının sağlanması
Hedef 4: KVS hastalıklarında ikinci ve üçüncü basamak tanı ve tedavi kılavuzlarının oluşturulması ve var olan klavuzların güncellenmesi
Hedef 5: Kalp ve damar hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaçların daha fazla hastaya ulaşması için ulusal sağlık politikasının belirlenmesi
7.3.5. Cihaz Yönetimine Yönelik Hedef ve Stratejiler
Hedef1 : Fayda – maliyet açısından en uygun cihazın sağlanması
Hedef 2: Tıbbi cihazların optimum kullanımını sağlamak, eksiklik veya bozulmaların yarattığı olumsuz sonuçları en aza indirilmesi
Hedef 3: Piyasa Gözetimi ve Denetimi ile Uyarı Sisteminin Türkiye genelinde etkin olarak uygulanması
7.3.6. Çocuklarda Kalp ve Damar Hastalıklarına Yönelik Hedef ve Stratejiler
Hedef 1: Erişkin yaşa gelmiş doğumsal kalp hastalarının kaliteli sağlık hizmeti alması
Hedef 2: Doğumsal kalp hastalıklarının prevelans, morbidite ve mortalitesinin azaltılması
Hedef 3: Romatizmal ateş ve romatizmal kalp hastalıklarının eradikasyonun sağlanması
7.3.7. Kardiyovasküler Cerrahiye Yönelik Hedef ve Stratejiler
Hedef 1: Kalp cerrahisi merkezlerinin fiziksel ve fonksiyonel açıdan standart hale getirilmesi
Hedef 2: Kalp cerrahisi merkezleri için yeterli sayıda ve uygun nitelikte sağlık personeli temin edilmesi
Hedef 3: Ulusal veri tabanı oluşturulması
Hedef 4: Doku ve organ greft bankaları oluşturulması
Hedef 5: Pediatrik kalp cerrahisinin yeterli düzeyde yapılandırılması
127
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.3.8. Serebrovasküler Hastalıklara (İnme) Yönelik Hedef ve Stratejiler
Hedef 1: Risk faktörlerinin azaltılması
Hedef 2: İlk 3 saatte trombolitik tedavi alan hasta sayısını tüm iskemik inmelerin %5’i
düzeyine ulaştırılması
Hedef 3: İnmeli hastalarda hastane ve hastane sonrasında mortalite ve morbiditeyi azaltılması
7.3.9. Rehabilitasyon, Palyatif Tedavi ve Evde Bakım Hizmetlerine Yönelik Hedef ve Stratejiler
Hedef 1: 2014 yılına kadar kalp ve damar hastalıklarıyla ilgilenen sağlık personelinin %75’inde kardiyak rehabilitasyon konusunda farkındalığın oluşturulması
Hedef 2: 2014 yılına kadar kalp ve damar hastalığı gelişen kişilerin ve yakınlarının en az %30’unda kardiyak rehabilitasyon konusunda farkındalığın oluşturulması
Hedef 3: 2014 yılına kadar Türkiye ‘de kardiyak rehabilitasyon alanında istihdam edilecek kardiyak rehabilitasyon ekip üyelerinin eğitimi ve yetiştirilmesi
Hedef 4:Rehabilitasyon ve palyatif tedavi uygulamasına yönelik olarak eğitim materyalleri (kitap, doküman, broşür, film vb.) 2012 yılına kadar hazırlanması (özellikle evde bakım süre-cinde)
Hedef 5: Nörolojik rehabilitasyon alanında yüksek lisans ve doktora programları oluşturulması, kardiyak rehabilitasyon alanındaki program sayısını artırılması
Hedef 6: Sağlık Bakanlığı hastanelerinin rehabilitasyona özelleşmiş birimlerini kardiyak ve nörolojik rehabilitasyon uygulamalarına yönelik olarak reorganizasyonu ve özel hastanelerin rehabilitasyon alanına teşvik edilmesi
Hedef 7: Evde bakım mevzuatının; kardiyak ve nörolojik bakım gerektiren hastaların, il sağlık müdürlükleri bünyesinde takip ve kaydedilecek şekilde düzenlenmesi ve hastaların ihtiyaçlarına yönelik olarak evde bakım hizmeti veren özel ve kamu kurumlarına yönlendirilmesine olanak verecek şekilde düzenlenmesi
Hedef8:Sağlık Bakanlığı bünyesinde rehabilitasyon ve evde bakım hizmetlerinin organizasyonundan sorumlu bir daire başkanlığının oluşturulması
128
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.3.10. Sürveyans, Araştırmalar ve Geleceğe Yönelik Uygulamaların Hedef ve Stratejileri
Hedef 1: Kardiyovasküler hastalıklar (KVH) ve risk faktörlerinin (RF) izlenmesine yönelik ulusal ölçekte bir veri tabanı oluşturulması
Hedef 2: Ulusal ve bölgesel düzeyde periyodik saha araştırmalarının yapılması
Hedef 3: AR-GE faaliyetlerinin güçlendirilmesi
7.3.11. Kurumlar ve Sektörler Arası İşbirliğine Yönelik Hedef ve Stratejiler
Hedef 1: Sağlık ile ilgili tanıtım programlarının plan döneminde % 20 oranında artırılması ve standart bir denetimden geçirilerek yayınlanması
Hedef 2: Kalp ve damar hastalıkları konusunda kurumlar arası koordinasyon ve işbirliğinin güçlendirilmesi
Hedef 3: Mevzuat düzenlemeleri ve Avrupa Birliği müktesebatına uyum sağlanması
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4 İKİNCİL VE ÜÇÜNCÜL KORUMAYA YÖNELİK STRATEJİK PLAN VE EYLEM PLANI
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4.1. RİSK FAKTÖRLERİ KORUMA VE ÖNLEME
131
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
1: T
oplu
mda
topl
am k
ardi
yova
skül
er r
iski
n az
altl
mas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Ulu
sal K
alp
Sal
Pl
atfo
rmu
lgili
di
er
mes
lek
dern
ekle
ri
Kar
diyo
vask
üler
ris
kin
belir
lenm
esin
e yö
nelik
ar
atr
man
n
(bas
elin
e su
rvey
) ya
plm
as
Stra
teji
1 G
ünce
l ul
usal
ve
ulus
lara
ras
k
lavu
zlar
do
rultu
sund
a e
za
man
l ço
k yö
nlü
risk
fakt
ör
mod
ifika
syon
u ya
pmak
Stra
teji
2 H
ekim
lerin
vey
a re
habi
litas
yon
prog
ram
larn
n si
gara
y
bra
ktrm
asn
n ya
n s
ra sa
lk
polit
ikas
ola
rak
da
topl
umun
siga
ran
n za
rarla
r ko
nusu
nda
bilin
çlen
diril
mes
i e
itilm
esi v
e b
rak
lmas
ko
nusu
nda
tevi
k ed
ilmes
i
Faal
iyet
1 M
edya
da k
ardi
yova
skül
er
hast
alk
risk
fakt
örle
ri ko
nusu
nda
bilg
ilend
irici
rek
lam
film
leri
haz
rlanm
as v
e ya
ygn
(sin
ema,
kon
ser,
maç
) ola
rak
göst
erim
inin
sala
nmas
1
yl
Salk
B
akan
l
TKD
, M
edya
ku
rulu
lar,
ilg
ili d
ier
m
esle
k de
rnek
leri
Üni
vers
itele
r
1.Fi
lm sa
ys
2.
Gös
teril
me
s
kl
Faal
iyet
2 S
alk
per
sone
linin
(öze
llikl
e bi
rinci
bas
amak
ta g
örev
ala
n do
ktor
, di
yetis
yen,
ebe
, hem
ire, s
alk
mem
uru,
çe
vre
sal
tekn
isye
ni v
b) e
itim
i, i
man
, hip
erta
nsif,
diy
abet
ik h
asta
lar,
siga
ra iç
enle
r, ha
reke
tsiz
ya
am sü
renl
er
gibi
yük
sek
risk
grup
larn
n e
itim
i, ge
nel n
üfus
un b
ilgile
ndiri
lmes
i am
acyl
a da
de
iik
eiti
m s
mat
erya
llerin
in
haz
rlanm
as (b
roür
, der
gi, r
ekla
m v
b)
Süre
kli
Salk
B
akan
l
lgili
de
rnek
ler
(Ulu
sal K
alp
Sal
pl
atfo
rmu)
, Ü
nive
rsite
ler,
Eiti
min
et
kinl
iin
in
ölçü
lmes
ine
yöne
lik a
nket
ya
plm
as
Faal
iyet
3 S
igar
a b
rakt
rma
ünite
lerin
in
sürd
ürül
ebili
rliin
in sa
lanm
as
5 y
l Sa
lk
Bak
anl
Ü
nive
rsite
ler,
dern
ekle
r 1.
Üni
te sa
ys
, 2.
Ba
vura
n ki
i say
s
Faal
iyet
4 S
igar
a b
rakt
rma
eiti
min
in
tp fa
külte
lerin
de m
ezun
iyet
önc
esi
eiti
m p
rogr
amla
r ka
psam
na a
lnm
as
5 y
l Sa
lk
Bak
anl
, Y
ÖK
Üni
vers
itele
r Pr
ogra
ma
alan
ün
iver
site
sa
ys
132
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Ulu
sal K
alp
Sal
Pl
atfo
rmu
lgili
di
er
mes
lek
dern
ekle
ri
Kar
diyo
vask
üler
ris
kin
belir
lenm
esin
e yö
nelik
ar
atr
man
n
(bas
elin
e su
rvey
) ya
plm
as
Stra
teji
3 Sa
lk
pers
onel
inin
ve
topl
umun
ya
am
ekli
dei
iklik
leri
hakk
nda
bilg
ilend
irilm
esi
Faal
iyet
5 S
igar
a b
rakt
rma
eiti
min
in
mez
uniy
et so
nras
hiz
met
içi e
itim
pr
ogra
mla
rna
dahi
l edi
lmes
i 2
yl
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, ilg
ili u
zman
lk
dern
ekle
ri
1.D
üzen
lene
n e
itim
pr
ogra
m
say
s,
2.E
itim
ala
n ki
i say
s
Faal
iyet
6 T
oplu
mda
ki k
iile
rin k
an
bas
ncn
, ek
erin
i, ka
n ya
larn
bilm
e e
ilim
inin
yer
lem
esi i
çin
ülke
gen
elin
de
tara
ma
prog
ram
larn
n ya
plm
as
5 y
l
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, ilg
ili u
zman
lk
dern
ekle
ri,
TÜK
Gün
celle
nmi
is
tatis
tikse
l ve
riler
Faal
iyet
7 T
oplu
mun
obe
zite
, met
abol
ik
send
rom
siga
ra k
ulla
nm
ve
hare
kets
izli
in z
arar
lar
konu
sund
a e
itim
ler d
üzen
lenm
esi
Süre
kli
(5 y
l)
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, Sa
lk
kuru
lula
r,
ilgili
uzm
anlk
de
rnek
leri
Eiti
m sa
ys
, e
itim
e ka
tlan
bire
y sa
ys
Faal
iyet
8 B
ütün
bas
amak
lard
a gö
rev
alan
hek
imle
rin k
ulla
nm
için
ha
stal
arna
bire
yler
in sa
ln
n ko
runm
as v
e ge
litir
ilmes
ini t
evi
k ba
znd
a ve
risk
li bi
reyl
eri t
espi
t ba
lam
nda
hast
alk
öykü
lerin
de
min
imum
soru
lmas
ger
eken
stan
dart
form
lar g
eli
tirilm
esi
2 y
l
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, ilg
ili u
zman
lk
dern
ekle
ri,
TÜK
Faal
iyet
9 S
alk
hab
erle
rinin
do
rulu
una,
gün
celli
ine
ve e
tik a
çda
n de
netim
ine
yöne
lik b
ir m
ekan
izm
ann
olu
turu
lmas
5 y
l
Salk
B
akan
l,
RTÜ
K
Ulu
sal K
alp
Sal
Pl
atfo
rmu,
Ü
nive
rsite
ler
133
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Ulu
sal K
alp
Sal
Pl
atfo
rmu
lgili
di
er
mes
lek
dern
ekle
ri
Kar
diyo
vask
üler
ris
kin
belir
lenm
esin
e yö
nelik
ar
atr
man
n
(bas
elin
e su
rvey
) ya
plm
as
Stra
teji
3 Sa
lk
pers
onel
inin
ve
topl
umun
ya
am
ekli
dei
iklik
leri
hakk
nda
bilg
ilend
irilm
esi
Faal
iyet
10
Si
gara
ku
llan
mn
n ol
may
anla
rn
prim
lerin
e de
stek
ol
arak
in
dirim
yap
lmas
2
yl
Salk
B
akan
l
Faal
iyet
11
Örg
ün e
itim
kur
umla
rna
deva
m
eden
ö
renc
ilere
, ve
liler
e ve
ö
retm
enle
re
yöne
lik
olar
ak
eiti
m
mat
erya
llerin
in h
azrla
nmas
(Oyu
n, C
D,
Afi
, br
oür
, fil
m v
b) v
e ço
altl
arak
bü
tün
eiti
m k
urum
larn
a ul
atr
lmas
3 y
l
Salk
B
akan
l,
MEB
Üni
vers
itele
r
Faal
iyet
12
Kal
p-da
mar
has
talk
larn
dan
koru
nma
ilkel
erin
in
ilkö
retim
de
ders
ko
nula
rna
dahi
l edi
lmes
i 3
yl
Salk
B
akan
l,
MEB
Üni
vers
itele
r
Faal
iyet
13
Gen
ç sp
orcu
ani
ölü
mle
rinin
ön
lenm
esi
açs
ndan
öze
llikl
e ok
ulla
rda
spor
cula
rn li
sans
mua
yene
leri
esna
snd
a m
utla
ka fi
zik
mua
yene
nin
yan
sra
EK
G
ve e
koka
rdiy
ogra
finin
de
yap
lmas
Salk
B
akan
l,
Gen
çlik
ve
Spor
Gen
el
Müd
ürlü
ü
Üni
vers
itele
r
Faal
iyet
14
Diy
anet
le
ri B
aka
nl
büny
esin
deki
pe
rson
ele
yöne
lik
“kar
diyo
vask
üler
ha
stal
klar
, se
mpt
omla
r ve
ko
runm
a yo
llar”
ko
nula
rn i
çere
n pe
riyod
ik s
emin
erle
r dü
zenl
enm
esi
Süre
kli
Salk
B
akan
l,
Diy
anet
le
ri B
aka
nl
Üni
vers
itele
r
Faal
iyet
15
Öze
llikl
e m
erke
zden
uza
k bö
lgel
erde
ça
lan
di
n gö
revl
ilerin
e te
mel
ya
am d
este
i ku
rsu
veril
mes
inin
sa
lanm
as
2 y
l
Salk
B
akan
l,
Diy
anet
le
ri B
aka
nl
Üni
vers
itele
r
134
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
2. T
oplu
mda
her
kesin
haf
tada
en
az 4
gün
30–
60 d
akik
a fiz
ikse
l akt
ivite
yap
abilm
esi i
çin
gere
kli o
lana
klar
n sa
lanm
as,
ka
rdiy
ovas
küle
r ha
stal
k ri
ski (
im
an, h
iper
tans
if, d
iyab
etik
has
tala
r, si
gara
içen
ler,
har
eket
siz
yaam
süre
nler
) ve
hast
al
ol
an b
irey
lerd
e is
e bi
reye
özg
ü re
habi
litas
yon
hizm
etle
rini
alm
asn
n sa
lanm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
St
rate
ji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Ulu
sal
Kal
p Sa
l
Plat
form
u
lgili
di
er
mes
lek
dern
ekle
ri
Bire
y ba
na
orta
lam
a fiz
ikse
l ak
tivite
ye
ayrl
an
zam
an
Stra
teji
1 Fi
ziks
el
aktiv
iteni
n ar
ttrl
mas
na
yöne
lik e
ylem
pl
an
stra
tejil
erin
in
kard
iyov
askü
ler
hast
al o
lan
bire
yler
için
de
uygu
lanm
as
Faal
iyet
1 “
Her
kes
çin
Spor
Fe
dera
syon
unun
” am
aç, h
edef
ve
faal
iyet
lerin
in d
uyur
ulm
as, s
onuç
larn
tü
m m
edya
org
anla
rnda
gen
i b
ir ek
ilde
yer a
lmas
5 yl
Salk
B
akan
l
Her
kes i
çin
Spor
Fe
dera
syon
u
Yer
el
yöne
timle
r, ün
iver
site
ler
Faal
iyet
2 H
ekim
bul
undu
rma
zoru
nlul
uu
olan
iye
rlerin
de fi
ziks
el
aktiv
iteni
n ya
pla
bilm
esi i
çin
gere
kli a
lt ya
pn
n ol
utu
rulm
as
5 yl
Salk
B
akan
l,
Çal
ma
Bak
anl
Tüm
öze
l ve
kam
u ku
rulu
lar
yerle
rinde
ol
utu
rula
n sp
or
alan
say
s
Faal
iyet
3 K
ardi
yova
skül
er h
asta
lk
konu
sund
a ça
lan
salk
per
sone
linin
ve
hast
alar
n he
r yl d
üzen
li ol
arak
bi
lgile
ndiri
lmes
i 2 y
l
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, sa
lk
hizm
eti v
eren
ku
rum
lar,
ilgili
mes
lek
kuru
lula
r,
uzm
anlk
de
rnek
leri
1.G
erçe
kle
tirile
n e
itim
topl
ants
sa
ys
2.
Eiti
mle
re
katl
an p
erso
nel
say
s
135
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıK
oord
inat
ör
Kur
ulu
Pe
rfor
man
s G
öste
rgel
eri
St
rate
ji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Ulu
sal
Kal
p Sa
l
Plat
form
u
lgili
di
er
mes
lek
dern
ekle
ri
Bire
y ba
na
orta
lam
a fiz
ikse
l ak
tivite
ye
ayrl
an
zam
an
Stra
teji
1 Fi
ziks
el
aktiv
iteni
n ar
ttrl
mas
na
yöne
lik e
ylem
pl
an
stra
tejil
erin
in
kard
iyov
askü
ler
hast
al o
lan
bire
yler
için
de
uygu
lanm
as
Faal
iyet
4 Ö
zelli
kle
ikin
cil k
orum
aya
yöne
lik to
plum
sal a
lanl
arda
bire
yler
in
egze
rsiz
yap
abile
cei t
oplu
m iç
i, ka
mu
ve
özel
sekt
ör, e
itim
kur
umla
rnda
ki a
lt ya
p
olan
akla
rnn
artr
lmas
ve
geli
tirilm
esi
5 yl
Salk
B
akan
l
Yer
el
yöne
timle
r
Her
kes
çin
Salk
Fe
der a
syon
u
MEB
Kam
u ve
öz
el se
ktör
ku
rulu
lar,
e
itim
ku
rum
lar
Topl
umsa
l al
anla
rda
yeni
ol
utu
rula
n sp
or
alan
say
s
Faal
iyet
5 B
isik
let y
olla
rnn
yap
lmas
ve
bisi
klet
kul
lan
mn
n te
vik
edilm
esi
5 yl
Yer
el
yöne
timle
r
136
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
3. T
oplu
ma
kron
ik h
asta
lkla
rdan
kor
uyuc
u ve
kar
diyo
vask
üler
has
tal
ola
n bi
reyl
ere
hast
alk
risk
leri
ni a
zalt
c b
ir b
esle
nme
a
lka
nln
n ka
zand
rlm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
St
rate
ji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Türk
iye
Diy
etis
yenl
er
Der
nei
Üni
vers
itele
rin
Bes
lenm
e ve
D
iyet
etik
B
ölüm
leri
Topl
umda
sa
lkl
besl
enm
e or
an
Stra
teji
1 H
ayva
nsal
ya
lar y
erin
e bi
tkis
el
olan
larn
te
rcih
ed
ilmes
i
Stra
teji
2 Tr
ans y
a
asid
i alm
nn
azal
tlm
as
Stra
teji
3 H
azr
gda
lard
aki
tuz
oran
larn
n ye
nide
n dü
zenl
enm
esi
Faal
iyet
1 S
alk
per
sone
line
ve to
plum
a;
salk
l be
slen
me
ve h
asta
la
özgü
ko
ruyu
cu b
esle
nme
mes
ajla
rn iç
eren
e
itim
lerin
in v
erilm
esi v
e be
lirli
aral
klar
la
günc
elle
nmes
i 2
yl
Salk
B
akan
l
MEB
, Tü
rkiy
e D
iyet
isye
nler
D
erne
i Ü
nive
rsite
ler,
lgili
mes
lek
dern
ekle
ri,
yere
l yö
netim
ler ,
M
edya
Ver
ilen
e
itim
sa
ys
Eiti
m
veril
en
pers
onel
sa
ys
Faal
iyet
2 T
oplu
bes
lenm
e ya
pla
n ku
rum
lard
a (s
alk
kur
ulu
lar,
huz
urev
leri,
ok
ulla
r, kr
ele
r, lo
kant
alar
, kam
u ku
rum
ve
kuru
lula
r vb
.) st
anda
rt ye
mek
po
rsiy
onla
rnn
olu
turu
lmas
ve
besl
enm
eye
bal
kron
ik h
asta
lkla
rdan
ko
ruyu
cu sa
lkl
men
ü se
çene
kler
inin
ol
utu
rulm
as v
e bu
seçe
nekl
erin
ar
ttrl
mas
ve
diye
tisye
n is
tihda
mn
n sa
lanm
as
2 y
l
lgili
tüm
ku
rum
lar
Üni
vers
itele
r, To
plu
yem
ek
hizm
eti v
eren
ku
rulu
lar,
MEB
, Tar
m
Bak
anl
Uyg
ulam
a ya
pla
n ku
rulu
sa
ys
137
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıK
oord
inat
ör
Kur
ulu
Pe
rfor
man
s G
öste
rgel
eri
St
rate
ji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Türk
iye
Diy
etis
yenl
er
Der
nei
Üni
vers
itele
rin
Bes
lenm
e ve
D
iyet
etik
B
ölüm
leri
Topl
umda
sa
lkl
besl
enm
e or
an
Faal
iyet
3 B
esin
end
üstri
sini
n kr
onik
ha
stal
klar
a yö
nelik
ürü
n ge
litir
me
ve
paza
rlam
a ko
nusu
nda
tevi
k ed
ilmes
i ve
dene
tlenm
esi
5 y
l
Salk
B
akan
l,
Tarm
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, be
sin
endü
stris
i, ilg
ili
dern
ekle
r
Gel
itir
ilen
ürün
say
s
Faal
iyet
4 T
ürki
ye S
alk
l B
esle
nme
ve
Har
eket
li H
ayat
Pro
gram
nn
(Tür
kiye
O
bezi
te il
e M
ücad
ele
ve K
ontro
l Pro
gram
) ha
yata
geç
irilm
esi
5 y
l
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, B
akan
lkla
r, ilg
ili
dern
ekle
r, M
edya
, B
esin
en
düst
risi
Faal
iyet
5 Ü
lkem
izde
ki m
evcu
t bes
lenm
e du
rum
unun
ve
besl
enm
eye
bal
hast
alkl
arn
sapt
anm
as a
mac
yla
“Tür
kiye
B
esle
nme
ve S
alk
Ara
trm
as”n
n de
erle
ndiri
lip so
nuçl
arn
n iz
lenm
esi
2 y
l
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, TÜ
K, i
lgili
m
esle
k de
rnek
leri
Faal
iyet
6 k
inci
bas
amak
salk
ku
rulu
larn
da ç
alan
diy
etis
yen
say
sn
n ar
ttrl
mas
ve
diye
t dan
ma
mer
kezl
erin
in
kuru
lmas
5
yl
Salk
B
akan
l
Salk
ku
rum
lar,
ün
iver
site
ler,
Bak
anlk
lar
1.Ç
alan
di
yetis
yen
say
s,
2.K
urul
an
diye
t da
nm
a m
erke
zi
say
s
138
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
4. R
uh sa
l v
e fiz
ikse
l has
talk
lar
aras
ndak
i ili
kini
n ön
emi k
onus
unda
eiti
mle
rin
düze
nlen
mes
i
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
Kur
ulu
bi
rli
i çi
nde
Olm
as G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Türk
iye
Psik
iyat
ri D
erne
i
Salk
B
akan
l
Türk
Ps
ikol
oji
Der
nei
Eiti
len
kii
say
s
Stra
teji
1: R
uh
sal
ve
stre
sten
kay
nakl
ris
kin
azal
tlm
as
Faal
iyet
1 T
ürki
ye P
siki
yatri
D
erne
i ve
20 u
besi
tara
fnda
n gö
revl
endi
rilec
ek k
urum
ve
kiile
r ta
rafn
dan
yld
a 2-
4 ke
z uy
gula
naca
k ku
rsla
rla p
siki
yatri
d
heki
mle
rin e
itilm
esi
2 y
l
Türk
iye
Psik
iyat
ri D
erne
i
Türk
iye
Psik
iyat
ri D
erne
i ve
Salk
B
akan
l
Eiti
m
say
s
Faal
iyet
2 S
alk
Bak
anl
ta
rafn
dan
göre
vlen
diril
ecek
ps
ikiy
atris
t ve
psik
olog
lar
tara
fnda
n ka
mu
ve ö
zel s
ektö
rde
çal
an y
önet
ici v
e pe
rson
ele
stre
s yö
netim
i, tü
kenm
ilik
kon
ular
na
yöne
lik e
itim
sem
iner
lerin
in h
er
yl d
üzen
li ol
arak
uyg
ulan
mas
Her
y
l
Salk
Bak
anl
Tü
rkiy
e Ps
ikiy
atri
Der
nei,
Türk
Ps
ikol
oji
Der
nei v
e Sa
lk
Bak
anl
Eiti
m
say
s
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4.2. ÖRGÜTLENME İNSANGÜCÜ PLANLAMASI VE EĞİTİM
140
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4.
2.1.
Ö
rgüt
lenm
e ve
nsa
ngüc
ü H
edef
1. 2
014
yln
a ka
dar
salk
sist
emin
in tü
m b
asam
akla
rnd
aki s
alk
per
sone
linin
kal
p-da
mar
has
talk
lar
n ö
nlem
e ve
kon
trol
aç
snd
an u
ygun
ve
yete
rli h
ale
getir
ilmes
i
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i St
rate
ji Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
2014
yl
sonu
nda
kalp
-da
mar
ha
stal
klar
n
önle
me
ve
kont
rol
açs
ndan
st
anda
rtlar
a uy
gun
hale
ge
lmi
tüm
ba
sam
akla
rda
çal
an sa
lk
pers
onel
i sa
ys
Stra
teji
1 B
irinc
i ba
sam
ak sa
lk
hizm
etle
rinin
gü
çlen
diril
mes
ine
önc
elik
ve
rilm
esi
Faal
iyet
1 B
irinc
i, ik
inci
ve
üçün
cü b
asam
akta
ki sa
lk
pers
onel
inin
kal
p-da
mar
ha
stal
klar
n ö
nlem
e ve
ko
ntro
lüne
ili
kin
yapt
klar
m
evcu
t uyg
ulam
alar
n be
lirle
nmes
ine
yöne
lik p
ilot
çal
ma
yap
lmas
2011
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, M
esle
ki
örgü
tler
Ara
trm
a ra
poru
Faal
iyet
2 S
alk
per
sone
linin
i
yükü
ana
lizle
rine
uygu
n ol
arak
pe
rson
el sa
ys
nn
düze
nlen
mes
i 20
12
Salk
B
akan
l
MB
1.
Pilo
t ça
lm
a ve
riler
i 2.
SB
pers
onel
ve
riler
i Fa
aliy
et 3
Biri
nci b
asam
akta
gö
rev
alan
salk
per
sone
line
bula
c o
lmay
an h
asta
lkla
rn
önle
nmes
i ve
kont
rolü
ne y
önel
ik
uygu
lam
alar
kon
usun
da e
itim
ve
rilm
esi
2012
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, M
esle
ki
örgü
tler
Öze
l dal
de
rnek
leri
Ank
et
141
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
2. E
riki
n/pe
diat
rik
kard
iyol
oji v
e ka
rdiy
ovas
küle
r ce
rrah
i hiz
met
leri
ver
en m
erke
zler
in e
tkin
çal
mas
nn
sala
nmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i St
rate
ji Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
2014
yl
sonu
na
kada
r mer
kezl
erin
en
az
% 7
5 in
in
salk
per
sone
li ve
don
anm
aç
snd
an
belir
lenm
i o
lan
stan
dartl
ara
uygu
n ha
le
getir
ilmes
i
Stra
teji
1 N
üfus
un
youn
ve
yal
oldu
u bö
lgel
erde
ki
mer
kezl
ere
önce
lik
veril
mes
i
Faal
iyet
1 E
riki
n/pe
diat
rik
kard
iyol
oji v
e ka
rdiy
ovas
küle
r ce
rrah
i hiz
met
leri
vere
n m
erke
zler
in m
evcu
t dur
umun
un
dona
nm
ve
pers
onel
aç
snd
an
say
, nite
lik v
e st
anda
rtlar
a uy
gunl
uk d
urum
una
iliki
n ve
riler
in b
elirl
enm
esi
2011
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, M
esle
ki
örgü
tler
Öze
l dal
de
rnek
leri
SB P
erso
nel,
Tem
el S
alk
ve
Ted
avi h
izm
etle
ri G
enel
M
üdür
lüü
veri
taba
n,
SGK
ver
i tab
an
Faal
iyet
2 E
riki
n/pe
diat
rik
kard
iyol
oji v
e ka
rdiy
ovas
küle
r ce
rrah
i hiz
met
leri
vere
n m
erke
zler
in st
anda
rtlar
a uy
gun
tekn
ik d
onan
m v
e sa
lk
pers
onel
ihtiy
acn
n sa
lanm
as
2011
Salk
B
akan
l
Mal
iye
Bak
anl
, Ç
alm
a B
akan
l
Salk
Bak
anl
, Per
sone
l, Te
mel
Sa
lk v
e Te
davi
H
izm
etle
ri G
enel
M
üdür
lüü
veri
taba
n
Faal
iyet
3 E
riki
n pe
diat
rik
kard
iyol
oji v
e ka
rdiy
ovas
küle
r ce
rrah
i hiz
met
leri
vere
n m
erke
zler
in st
anda
rtlar
a uy
gunl
uun
un d
eer
lend
irilm
esi
için
uzm
anla
rdan
olu
an k
urul
ol
utu
rulm
as
2011
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, M
esle
ki
örgü
tler
Öze
l dal
de
rnek
leri
Kur
ul ra
porla
r
142
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
3. S
alk
Bak
anl
tara
teki
latn
n bu
lac
olm
ayan
has
talk
lara
yön
elik
örg
üt y
aps
nn
kuru
lmas
ve
ile
r ha
le g
etir
ilmes
i
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
2014
yl
sonu
na k
adar
tü
m il
lerd
e bu
lac
ol
may
an
hast
alkl
ar
ube
müd
ürlü
ü ku
rulm
as v
e i
ler h
ale
getir
ilmes
i
Stra
teji
1 N
üfus
un y
oun
ve
ya
l ol
duu
bölg
eler
deki
m
erke
zler
e ön
celik
ver
ilmes
i
Faal
iyet
1 T
ara
teki
lat
örgü
t yap
sn
n dü
zenl
enm
esi
ve g
erek
li m
evzu
atla
rn
haz
rlanm
as v
e ta
ra
birim
lerin
in k
urul
arak
ile
r ha
le g
etiri
lmes
i
20
14
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, M
esle
k Ö
rgüt
leri,
Ö
zel D
al
Der
nekl
eri
Salk
B
akan
l
143
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı7.
4.2.
2.E
itim
Hed
ef 1
: Sa
lk e
itim
i ver
en tü
m e
itim
kur
umla
rnd
a/pr
ogra
mla
rda
stan
dard
izas
yonu
n sa
lam
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
Stan
dart
hale
ge
tirilm
i
prog
ram
sa
ys
Stra
teji
1 N
üfus
un
youn
ve
yal
oldu
u bö
lgel
erde
ki
mer
kezl
ere
önce
lik
veril
mes
i
Faal
iyet
1 E
itim
ver
en
bütü
n ku
rum
larn
kat
lmyl
a or
tak
bir ç
ekird
ek e
itim
m
üfre
dat p
rogr
amn
n ha
zrla
nmas
2011
YÖ
K
Salk
B
akan
l
lgili
Uzm
anlk
D
erne
kler
i lg
ili Ö
zel D
al
Der
nekl
eri
Öze
l Has
tane
ler
MEB
2011
yln
da
müf
reda
t pr
ogra
mla
rnn
kont
rolü
Faal
iyet
2 H
er b
ir e
itim
ba
sam
a iç
in st
anda
rtlar
be
lirle
yece
k bi
r mev
zuat
ha
zrla
nmas
2012
YÖ
K
Salk
B
akan
l
MEB
MY
K
lgili
Uzm
anlk
D
erne
kler
i lg
ili Ö
zel D
al
Der
nekl
eri
Öze
l Has
tane
ler
Mev
zuat
n va
rl
Faal
iyet
3 l
gili
tüm
uz
man
lk d
alla
rnn
5 y
lda
bir y
eter
lilik
sna
vlar
ya
pmas
ve
bu s
navl
arda
ka
lp v
e da
mar
has
talk
larn
ön
lem
e ve
kon
trolü
ne
yöne
lik b
ilgile
rin ö
lçüm
üne
yer v
erm
esi
2014
Salk
B
akan
l
lgili
U
zman
lk
Der
nekl
eri
YÖ
K
2014
sna
v so
rula
r
144
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
Stan
dart
hale
ge
tirilm
i
prog
ram
sa
ys
Stra
teji
1 N
üfus
un
youn
ve
yal
oldu
u bö
lgel
erde
ki
mer
kezl
ere
önce
lik
veril
mes
i
Faal
iyet
4 H
ekim
d d
ier
m
esle
k ör
gütle
rinin
pe
riyod
ik o
lara
k ye
terli
lik
sna
vlar
yap
mas
ve
bu
sna
vlar
dan
alna
pua
nlar
n m
emur
iyet
e gi
rite
bir
krite
r ol
arak
aln
mas
2014
Salk
B
akan
l
lgili
Öze
l D
al
Der
nekl
eri
YÖ
K
lgili
M
esle
k G
rupl
ar
MY
K
2014
sna
v so
rula
r
145
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
2. E
itim
inin
süre
klili
inin
sala
nmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
YÖ
K
Salk
B
akan
l
MEB
Stra
teji
1 Sü
rekl
i sa
lk
eiti
min
in
özen
diril
mes
i iç
in
kred
ilend
irilm
esi,
eiti
m a
lan
kiile
rin ö
zlük
ha
klar
ve
maa
larn
a ya
nstl
mas
Stra
teji
2 U
zakt
an e
itim
yö
ntem
lerin
in
geli
tirilm
esi v
e ya
ygn
olar
ak
kulla
nlm
as
Faal
iyet
1 Y
aplm
as
plan
lana
n bö
lges
el
topl
antl
arn
vide
okon
fera
ns
sist
emiy
le d
este
klen
mes
i
2011
YÖ
K
Salk
B
akan
l
2011
yln
da
düze
nlen
en
tele
konf
eran
slar
n sa
ys
Faal
iyet
2 K
onuy
la il
gili
görs
el, i
itsel
eiti
m
araç
larn
n ha
zrla
nara
k ilg
ili
mer
kezl
ere
ula
trlm
as
2011
YÖ
K
Salk
B
akan
l
Öze
l Dal
D
erne
kler
i lg
ili
Uzm
anlk
D
erne
kler
i M
esle
k Ö
rgüt
leri
2011
eiti
m
araç
larn
n ul
atr
ld k
urum
sa
ys
Faal
iyet
3 H
er b
ölge
de
eiti
m k
omis
yonl
ar
kuru
lmas
ve
bu
kom
isyo
nlar
n pe
riyod
ik
eiti
m fa
aliy
etle
ri dü
zenl
emes
i 20
11
YÖ
K
Salk
B
akan
l
lgili
U
zman
lk
Der
nekl
eri
Val
ilikl
er
Öze
l H
asta
nele
r
2014
yln
da b
u ko
mis
yonl
arn
düze
nled
ikle
ri to
plan
tlar
146
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
3. K
iile
rin
ald
klar
eiti
m v
e di
plom
alar
a uy
gun
ekild
e is
tihda
mn
sala
nmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
201
4 y
lna
kada
r sa
lk
pers
onel
inin
%
75’n
in
ald
klar
e
itim
e uy
gun
kadr
olar
a ye
rletir
ilmes
i
Faal
iyet
1 T
üm sa
lk
çal
anla
rnn;
i v
e gö
rev
anal
izle
rinin
yap
lara
k m
esle
k ta
nm
larn
n or
taya
kon
mas
, yet
ki v
e so
rum
lulu
klar
nn
belir
lenm
esi
2013
Salk
Bak
anl
MY
K
YÖ
K
l
gili
Mes
lek
Kur
ulu
lar
MEB
2013
yln
da
mev
zuat
de
iik
lii
Faal
iyet
2 H
erke
sin
mes
lek
tan
mna
uyg
un
ile
rde
çal
abilm
esi i
çin
gere
kli d
üzen
lem
eler
in
yap
lmas
2014
Salk
Bak
anl
MY
K
YÖ
K D
evle
t Per
sone
l B
aka
nl
2014
yln
da
mev
zuat
de
iik
lii
147
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
4. Ü
nive
rsite
lerl
e Sa
lk B
akan
lna
ba
l e
itim
ver
en k
urum
lar
aras
nda
ibi
rli
inin
sala
nmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
YÖ
K
2014
yln
da
afili
ye o
lan
salk
ku
rum
sa
ys
Faal
iyet
1H
er b
ölge
de
üniv
ersi
te v
e Sa
lk B
akan
l
hast
anel
eri y
önet
icile
rinin
ön
celik
le k
alp
ve d
amar
ha
stal
klar
ala
nnd
a bi
r ara
ya
gele
rek
afili
yasy
onla
rn
plan
lam
as v
e ge
rekl
i pr
otok
olle
ri ya
pmas
2014
Salk
B
akan
l
YÖ
K
2014
yln
da
afili
ye o
lan
salk
kur
um
say
s
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4.3. ACİL TEDAVİ HİZMETLERİ VE KARDİYOPULMONER RESUSİTASYON (CPR)
149
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
1: H
alk
n ilk
yard
m k
onus
unda
bili
ncin
in a
rttr
lmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Hal
kn
ilk
yard
m
konu
sund
a bi
lgi
düze
yind
eki
art
ora
n
Stra
teji
1 N
üfus
un
youn
old
uu
yerle
re ö
ncel
ik
veril
mes
i (A
nkar
a ve
st
anbu
l)
Faal
iyet
1 l
köre
time
zoru
nlu
ilkya
rdm
der
si k
onul
mas
2 y
l
Mill
i E
itim
B
akan
l
Salk
Bak
anl
lk
öre
tim
Müf
reda
t
Faal
iyet
2 G
örse
l iits
el m
edya
yo
luyl
a ilk
yard
m k
onus
unda
bilg
i ve
rmek
1 y
l
Salk
B
akan
l
RTÜ
K
Bas
n Y
ayn
Kur
ulu
lar
Yay
n sa
ati
Faal
iyet
3 H
alk
ve fi
kir ö
nder
leriy
le
bu a
maç
için
ibi
rliin
e gi
dilm
esi
2 y
l
Aci
l Tp
Der
nei
yada
yen
i ku
rula
cak
dern
ek
Sivi
l Top
lum
Ö
rgüt
leri
Salk
Bak
anl
1.D
erne
k üy
e sa
ys
2.
Faal
iyet
te
bulu
ndu
u il
say
s
150
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
2. T
emel
Ya
am D
este
i bilg
isin
i art
trlm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Sivi
l To
plum
Ö
rgüt
leri
YTD
se
rtifik
as
alm
ki
i sa
ys
Stra
teji
1 N
üfus
un y
oun
ol
duu
yerle
re
önce
lik
veril
mes
i (A
nkar
a ve
st
anbu
l)
Faal
iyet
1 L
ise
düze
yind
e TY
D
serti
fikas
yonu
ver
ilmes
i 5
yl
Sivi
l To
plum
Ö
rgüt
leri
Salk
B
akan
l
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
Serti
fikal
lise
m
ezun
u yü
zdes
i
Fa
aliy
et 2
Ehl
iyet
, i b
avu
rusu
, ev
lenm
e gi
bi d
urum
lard
a TY
D
serti
fikas
yonu
yen
ilem
e k
sa
kurs
lar
açlm
as
5 y
l Si
vil
Topl
um
Örg
ütle
ri
Salk
Bak
anl
M
illi E
itim
B
akan
l
Serti
fika
yeni
lem
enin
lise
m
ezun
larn
a or
an
Faal
iyet
3 A
sker
, pol
is, i
tfaiy
e ve
öre
tmen
lere
, gar
diya
n,
güve
nlik
per
sone
line
ilk y
ard
m
kurs
u ve
rilm
esi
5 y
l Si
vil
Topl
um
Örg
ütle
ri
lgili
kur
umla
r Se
rtifik
al p
erso
nelin
yü
zdes
i
Faal
iyet
4 T
YD
Kur
slar
n
yayg
nla
trm
ak iç
in d
erne
k ku
rulm
as
2 y
l
Salk
B
akan
l
Der
nein
kur
ulm
as
Faal
iyet
5 O
tom
atik
eks
tern
al
defib
rilla
torle
rin h
avaa
lanl
ar,
sine
mal
ar, a
lve
ri m
erke
zler
i ve
fabr
ikal
ar, ö
renc
i yur
tlar,
ta
til k
öyle
ri, o
telle
r gib
i ka
laba
lk m
ekan
lara
ye
rletir
ilme
zoru
nlul
uu
getir
ilmes
i
5 y
l
Salk
B
akan
l
Val
ilikl
er v
e be
ledi
yele
r Ç
alan
def
ibril
lato
r sa
ys
151
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Hed
ef 3
: le
ri k
ardi
yak
yaam
des
tei b
ilgis
ini a
rttr
lmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
Serti
fika
alm
pe
rson
el
say
s
Stra
teji
1 Tü
m
dokt
orla
r, yo
un
bak
m v
e ac
il se
rvis
hem
irele
ri,
para
med
ikle
r ön
celik
li ol
acak
tr.
Faal
iyet
1 K
YD
eiti
min
i tüm
do
ktor
lar,
youn
bak
m
hem
irele
ri, a
cil s
ervi
s he
mire
leri
ve p
aram
edik
lere
sa
lanm
as, s
ertif
ikas
yon
ve
günc
elle
mel
erin
yap
lmas
5 y
l
Salk
B
akan
l
Has
tane
ba
heki
mlik
leri
Serti
fikal
pe
rson
el
yüzd
esi
152
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
4. K
oron
er A
rter
Has
tal
na b
al
hast
aney
e ge
len
hast
alar
n öl
üm v
e sa
katla
nma
oran
lar
nn
azal
tlm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Has
tane
B
ahe
kim
lii
1. M
iyok
art
nfak
tüsü
, Se
rebr
o V
askü
ler
Ola
y
mor
bidi
te v
e m
orta
lite
ista
tistik
leri
2. Y
atan
ha
stal
ar iç
in
resu
sita
syon
ba
ar
oran
lar
Stra
teji
1 K
YD
e
itim
inin
do
ktor
lar,
para
med
ikle
r, yo
un b
akm
ve
aci
l he
mire
lerin
e ve
rilm
esi
Faal
iyet
1 A
cil s
ervi
sler
in
teda
vi v
e ek
ipm
an a
çs
ndan
st
anda
rdiz
asyo
nu
5 y
l
Salk
B
akan
l
Salk
M
üdür
lükl
eri
Bel
ediy
eler
Stan
dartl
ara
uyan
ha
stan
eler
in
tüm
ha
stan
eler
e or
an
Faal
iyet
2 Y
oun
bak
m
hizm
etle
rinin
artt
rlm
as
5 y
l
Salk
B
akan
l
Has
tane
ba
heki
mlik
leri
Tüm
ya
takl
ara
youn
ba
km
ya
ta
oran
lar
Faal
iyet
3 H
asta
ne
inte
gras
yon
sist
emin
in z
orun
lu
hale
gel
mes
i 2
yl
Salk
B
akan
l
Salk
M
üdür
lükl
eri
nteg
rasy
ona
katl
an
hast
ane
yüzd
esi
Faal
iyet
4 R
esüs
itasy
on
tak
mla
rnn
kuru
lmas
ve
mal
zem
eler
inin
tam
amla
nmas
2 y
l
Has
tane
ba
heki
mlik
leri
lgili
biri
m
efle
ri ve
an
abili
m d
al
baka
nlkl
ar
Has
tane
deki
K
YD
se
rtifik
as
olan
hek
im
say
s
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4.4. İLAÇ YÖNETİMİ
154
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
1. S
GK
tara
fnda
n K
VS
hast
alkl
arna
ait
ilaçl
arn
seçi
min
de r
asyo
nel k
arar
lar
n al
nmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
SGK
K
VS
Has
talk
larn
da y
aam
ka
lites
inin
ar
t y
aam
sü
resi
Faal
iyet
1 R
asyo
nel
kara
rlar a
lmay
a yö
nelik
bi
limse
l kat
k o
lutu
raca
k ka
tlm
c b
ir pl
atfo
rm
olu
turu
lmas
20
11
SGK
Salk
Bak
anl
Ü
nive
rsite
, Eiti
m
Ara
trm
a H
asta
nele
ri,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i En
düst
ri Te
msi
lci
Kur
ulu
lar,
M
esle
k Ö
rgüt
leri
Ulu
slar
aras
refe
rans
al
naca
k sa
ygn
kuru
lula
rn
çal
mal
ar, u
ygul
amal
ar il
e ka
rla
trlm
as
Faal
iyet
2 G
eri ö
dem
eye
tabi
ola
cak
ilaçl
arn
belir
lenm
esin
e yö
nelik
ko
mis
yonl
arn
etki
nli
inin
ar
trlm
as v
e ko
mis
yonl
arda
uzm
anlk
de
rnek
lerin
in d
ahil
edilm
esi.
2011
SG
K
Salk
Bak
anl
Ü
nive
rsite
, Eiti
m
Ara
trm
a H
asta
nele
ri,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i En
düst
ri Te
msi
lci
Kur
ulu
lar,
M
esle
k Ö
rgüt
leri
Ulu
slar
aras
refe
rans
al
naca
k sa
ygn
kuru
lula
rn
çal
mal
ar, u
ygul
amal
ar il
e ka
rla
trlm
as
155
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
2. A
klc
ilaç
uyg
ulam
alar
ile
en so
runs
uz v
e en
ba
arl
biçi
mde
teda
vi g
erçe
kle
tirilm
esin
in sa
lanm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
Kur
ulu
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Teda
vi e
dile
n ha
sta
bana
ku
llan
lan
ilaç
(ilaç
tuta
r)
E-re
çete
üz
erin
den
heki
mle
rin a
klc
ila
ç ko
nusu
ndak
i da
vran
ve
tutu
mla
rnn
deer
lend
irilm
esi
Stra
teji
2 Te
davi
nin
soru
nsuz
ve
baar
l ge
rçek
lem
esi
Faal
iyet
1 A
klc
ilaç
e
itim
inin
Tp
Fakü
ltele
ri ve
Ec
zac
lk ö
renc
ilerin
e yö
nelik
ver
ilmes
i
Uzm
anlk
eiti
mi s
ürec
inde
bu
eiti
min
ver
ilmes
i
2012
YÖ
K/Ü
nive
rsite
ler
Uzm
anlk
de
rnek
leri
Öre
ncile
rin
sna
v pe
rfor
man
s ile
iz
lenm
esi
Faal
iyet
2 A
klc
ilaç
ko
nusu
nda,
biri
nci,
ikin
ci v
e üç
üncü
bas
amak
ta ç
alan
he
kim
lere
yön
elik
eiti
m
çal
mal
ar u
ygul
anm
as
2014
Salk
Bak
anl
/ ST
K
Salk
B
akan
l
Üni
vers
ite,
Eiti
m
Ara
trm
a H
asta
nele
ri U
zman
lk
Der
nekl
eri
Endü
stri
Tem
silc
i ku
rulu
lar
Mes
lek
Örg
ütle
ri
Eiti
m
önce
si v
e e
itim
so
nras
ka
tlm
cla
ra
uygu
lana
n an
ketle
r
156
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
3.K
alp
ve D
amar
has
talk
lar
nn
teda
visi
nde
kulla
nla
n ha
yati
önem
i ola
n ve
ya d
aha
ucuz
teda
vi im
kân
sala
yan
ilaçl
arn
eri
ilebi
lir o
lmas
nn
sala
nmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Ucu
z ila
çlar
a er
iim
deki
ar
t o
ran
Teda
vi e
den
ve te
davi
ed
ilen
grub
un
mem
nuni
yet
krite
rlerin
in
artm
as
Stra
teji
1 lg
ili
ilaç
liste
lerin
in
olu
turu
lup,
lgi
li ila
çlar
n Sa
lk
Bak
anl
ta
rafn
dan
belir
lene
cek
yönt
em il
e pi
yasa
da
bulu
ndur
ulm
as
Faal
iyet
1 S
alk
Bak
anl
’nn
mev
cut o
lmay
an il
açla
rn te
min
ed
ilmes
inin
sala
nmas
20
11
yl
için
de
Salk
B
akan
l
Salk
B
akan
l
laç
Endü
stris
i Ec
zac
lar ,
ST
Ö
1.Sü
rekl
ilik
açs
ndan
iz
lem
e.
2.Pi
yasa
ko
ntro
lü,
DSÖ
ve
çeitl
i re
hber
lerd
e ye
r alm
as
Çal
ma
Bak
anl
Ü
cret
siz
alna
n ila
ç sa
ys
Stra
teji
2 SG
K
tara
fnda
n öd
eme
kaps
amnd
a ye
r al
mas
Faal
iyet
2 O
lutu
rula
n ila
ç lis
tele
rinin
öde
me
kaps
amnd
a ye
r alm
asn
n sa
lanm
as
2012
Çal
ma
Bak
anl
/ Sa
lk
Bak
anl
Salk
B
akan
l,
Der
nekl
er
laç
Endü
stris
i
1.Pi
yasa
K
ontro
lü
2.lg
ili
Yön
etm
elik
ler
157
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
4. K
VS
hast
alkl
arnd
a ik
inci
ve
üçün
cü b
asam
aa
yöne
lik u
lusa
l tan
ve
teda
vi k
lavu
zlar
nn
olu
turu
lmas
*ve
var
olan
k
lavu
zlar
n gü
ncel
llenm
esi
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
Has
ta
grup
larn
da
kla
vuza
uy
gun
biçi
mde
te
davi
ed
ilenl
erin
or
an
Stra
teji
1 H
asta
lkla
rn
sn
fland
rlm
as;
Tan
al
gorit
mas
nn
olu
turu
lmas
; Te
davi
pr
otok
olle
rinin
ol
utu
rulm
as
Stra
teji
2 U
zman
lk
dern
ein
in b
u ko
nu il
e ilg
ili
yay
nlam
ol
duu
kla
vuzl
arda
n fa
ydal
anlm
as.
Faal
iyet
1 U
lusa
l tan
ve
teda
vi k
lavu
zlar
eks
iklik
lerin
gü
ncel
lenm
esi v
e ta
mam
lanm
as
2012
Salk
B
akan
l
Üni
vers
ite,
Eiti
m A
ratr
ma
Has
tane
leri
Uzm
anlk
D
erne
kler
i M
esle
k Ö
rgüt
leri
Olu
an
yay
nlar
n ka
nta
day
al t
p ka
psam
nda
günc
elle
nmes
i
Faal
iyet
2 K
onu
ile il
gili
süre
kli e
itim
in sa
lanm
as
2011
–20
14
Salk
B
akan
l
Üni
vers
ite,
Eiti
m A
ratr
ma
Has
tane
leri
Uzm
anlk
D
erne
kler
i M
esle
k Ö
rgüt
leri
laç
Endü
stris
i
1.O
luan
ya
ynl
arn
kan
ta d
ayal
tp
kaps
amnd
a gü
ncel
lenm
esi
2.K
redi
lend
irme
158
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
5. K
alp
ve d
amar
has
talk
lar
nn
teda
visi
nde
kulla
nla
n ila
çlar
n da
ha fa
zla
hast
aya
ula
mas
için
ulu
sal s
alk
pol
itika
sn
n
b
elir
lenm
esi
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Faal
iyet
ler
Süre
Fa
aliy
ette
n So
rum
lu
Kur
ulu
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
Elde
ki
kayn
akla
en
yük
sek
oran
da
hast
a te
davi
sini
n sa
lanm
as
Stra
teji
1 H
asta
lk
prev
alan
sn
n be
lirle
nmes
i; Te
davi
he
defle
rinin
be
lirle
nmes
i; Te
davi
nin
hast
aya
en
uygu
n sa
lk
kuru
luu
tara
fnda
n sa
lanm
as
Faal
iyet
1
Farm
akoe
pide
mik
ve
farm
akoe
kono
mik
ça
lm
alar
n ya
plm
as
2011
-201
4
Salk
B
akan
l
Üni
vers
ite,
Eiti
m
Ara
trm
a H
asta
nele
ri U
zman
lk
Der
nekl
eri
Mes
lek
Örg
ütle
r
Ulu
sal g
üven
ilir v
eri
taba
nlar
nn
olu
turu
lmas
Faal
iyet
2 k
inci
ve
üçün
cü b
asam
akta
çal
an
heki
mle
re b
iyoy
arar
lan
m
ve b
iyoe
deer
lik
farm
asöt
ik fo
rmla
r ile
ilg
ili g
ünce
l bilg
ilerin
ha
trla
tlm
as
2011
Salk
B
akan
l
Üni
vers
ite,
Eiti
m
Ara
trm
a H
asta
nele
ri U
zman
lk
Der
nekl
eri
Mes
lek
Örg
ütle
ri
Yay
gnl
aan
mes
leki
bilg
i ye
nile
me
sna
vlar
ile
izle
nmes
i ve
bu tü
r s
navl
arn
özen
diril
mes
i
Faal
iyet
3 l
açla
rn d
aha
fazl
a ha
stay
a ul
am
asna
yö
nelik
pol
itika
met
nini
n ha
zrla
nara
k Tü
rkiy
e K
alp
ve D
amar
H
asta
lkla
rn Ö
nlem
e ve
K
ontro
l Pro
gram
’ na
da
hil e
dilm
esi
2011
Salk
B
akan
l
Üni
vers
ite,
Eiti
m
Ara
trm
a H
asta
nele
ri U
zman
lk
Der
nekl
eri
Mes
lek
Örg
ütle
ri
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4.5. CİHAZ YÖNETİMİ
160
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
1. F
ayda
– m
aliy
et a
çs
ndan
en
uygu
n ci
haz
n sa
lanm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
1. h
ale
süre
çler
inin
k
salm
as
2.ha
leye
iti
razl
arn
azal
mas
3.pt
al e
dile
n ih
ale
say
sn
n az
alm
as
4.C
ihaz
larn
ba
km
-arz
a m
aliy
etle
rinin
az
alm
as
5.Te
his-
teda
vi
hizm
etle
rinde
ci
hazd
an
kayn
akla
nan
geci
kme
süre
lerin
in
azal
mas
Stra
teji
1 K
ardi
yova
skül
er
tbbi
cih
az
plan
lam
asnd
a nü
fus,
co
rafi
konu
m, h
asta
pr
ofili
, has
tane
tü
rü, s
osyo
-kü
ltüre
l yap
ve
benz
eri h
usus
lar
göz
önün
de
bulu
ndur
ular
ak
ciha
z se
çim
inin
ya
plm
as
Stra
teji
2 C
ihaz
al
mla
rnda
kal
iteli
ve s
tand
artla
ra
uygu
n ci
hazl
arn
alna
bilm
esi i
çin
ilgili
kam
u ku
rum
ve
kur
ulu
larla
(T
ürk
Stan
dartl
ar
Enst
itüsü
, TU
RK
AK
, vb)
i
birli
i içe
risin
de
olm
ak
Faal
iyet
1 T
ekni
k ar
tnam
e H
azrla
ma
Kla
vuzu
nun
haz
rlana
bilm
esi i
çin
kam
u,
özel
, üni
vers
ite, s
ivil
topl
um, K
K (K
amu
hale
Kur
umu)
ve
TSE
tem
silc
ilerin
den
olu
an k
omis
yon
olu
turu
lmas
2011
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, Si
vil T
oplu
m
Örg
ütle
ri,
KK
ve
TSE
Faal
iyet
2 T
ekni
k ar
tnam
e H
azrla
ma
Kla
vuzu
nun
ilgili
kur
ulu
larn
gör
üle
ri çe
rçev
esin
de h
azrla
nmas
ve
tbbi
cih
az
alm
larn
da k
ulla
nlm
asn
n sa
lanm
as
2011
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r, Si
vil T
oplu
m
Örg
ütle
ri,
KK
, TSE
, Sa
lk
dare
leri
Faal
iyet
3 T
bbi c
ihaz
pla
nlan
mas
nda
hizm
et a
lmn
n m
, KV
Mer
kezi
nin
kuru
lmas
nn
m, d
aha
etki
n ol
aca
na d
air
fizib
ilite
çal
mas
nn
yap
lmas
2011
Salk
B
akan
l
Salk
da
rele
ri
Faal
iyet
4 C
ihaz
alm
lar
sra
snd
a m
al
num
unes
i mua
yene
kom
isyo
nunu
n ön
görd
üü
ürün
leri
Türk
Sta
ndar
tlar
Enst
itüsü
’ne
ait k
alite
kon
trol
labo
ratu
arla
rna
gönd
erer
ek ü
rünl
erin
st
anda
rtlar
a uy
gunl
uun
a da
ir te
st ra
poru
is
tem
esi k
onus
unda
bilg
ilend
irilm
esi
2011
Salk
B
akan
l
Salk
da
rele
ri
Faal
iyet
5 T
ürk
laç
ve T
bbi C
ihaz
K
urum
unun
kur
ulm
as y
olu
ile id
ari
kapa
site
nin
güçl
endi
rilm
esi
2013
Salk
B
akan
l
161
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
2. T
bbi c
ihaz
lar
n op
timum
kul
lan
mn
sala
mak
, eks
iklik
vey
a bo
zulm
alar
n ya
ratt
olu
msu
z so
nuçl
ar e
n az
a in
dirg
enm
esi
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
1.K
alib
rasy
on
ve b
akm
ya
plm
am
ciha
z bu
lunm
amas
2.K
alib
rasy
on,
ciha
z al
m,
bak
m o
narm
iç
in v
erile
n m
aliy
etin
az
alm
as
Stra
teji
1 Y
eni
alna
n ci
hazl
arda
sa
tc fi
rma
tara
fnda
n ku
llan
cla
ra y
eter
li e
itim
in
veril
mes
inin
sa
lanm
asn
n ya
nnd
a, t
bbi c
ihaz
ku
llan
cla
rnn
eiti
mle
ri,
tekn
oloj
ik
geli
mel
ere
para
lel
olar
ak, p
lanl
, pr
ogra
ml
ve b
elli
periy
otla
rla
Bak
anlk
ta
rafn
dan
orga
nize
ed
il mes
i
Faal
iyet
1 K
ulla
nc
ve
oper
atör
ler
için
ve
daha
önc
e bu
cih
az
kulla
nmay
an p
erso
nel i
çin
ciha
zlar
a da
ir or
yant
asyo
n ve
cih
az k
ulla
nma
ile k
alib
rasy
on, b
akm
ve
doru
lam
a i
lem
lerin
in e
tkin
ola
rak
sürd
ürül
ebilm
esi i
çin
eiti
mle
rin
veril
mes
i ve
bunl
arn
kay
t alt
na
alnm
as
2012
Salk
B
akan
l
Salk
da
rele
ri
Faal
iyet
2 T
bbi C
ihaz
Sic
il K
artla
rnn
düze
nli o
lara
k tu
tulm
as
2012
Salk
B
akan
l
Salk
da
rele
ri
162
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
3.Te
his-
teda
vi
hizm
etle
rinde
ci
hazd
an
kayn
akla
nan
geci
kme
süre
lerin
in
azal
mas
4. E
itim
A
lan
kii
say
s
5.K
ulla
nc
ve
hast
a ik
âyet
lerin
in
azal
mas
Stra
teji
2 Y
urt
çap
nda
hast
anel
erde
ci
hazl
ara
iliki
n ka
libra
syon
, bak
m
ve o
narm
fa
aliy
etle
rinin
or
gani
ze e
dilm
esi
Faal
iyet
3 H
asta
nele
rde
Bak
m-
Ona
rm B
irim
leri
olu
turm
ak,
Bak
m-O
narm
-Kal
ibra
syon
O
tom
asyo
n Pr
ogra
m il
e ha
stan
eler
deki
bak
m g
erek
tiren
ci
hazl
ar b
elirl
emek
2011
Salk
B
akan
l
Salk
da
rele
ri
163
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı H
edef
3. P
iyas
a G
özet
imi v
e D
enet
imi i
le U
yar
Sis
tem
inin
Tür
kiye
gen
elin
de e
tkin
ola
rak
uygu
lanm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
KK
, Siv
il To
plum
Ö
rgüt
leri
(SE
S,
TÜM
DEF
, TÜ
DER
, vb
.)
1.Sa
lk
dare
lerin
in
tbbi
cih
az
mal
iyet
lerin
in
düm
esi
2.T
bbi c
ihaz
te
darik
inin
sa
lkl
hale
dö
nüm
esi
nede
niyl
e ha
stan
enin
su
ndu
u po
liklin
ik v
e te
davi
hi
zmet
lerin
in
artm
as
Stra
teji
1 Y
önet
icile
r ve
ilgili
per
sone
lin P
iyas
a G
özet
imi v
e D
enet
imi
ile U
yar
Siste
mi
husu
sund
a Y
önet
mel
ik
gere
kler
ini e
tkin
ola
rak
uygu
lam
asn
sala
mak
Stra
teji
2 Pi
yasa
G
özet
imi v
e D
enet
imi
ile U
yar
Siste
mi
husu
sund
a ilg
ili k
urum
ve
kur
ulu
larla
(Tür
k St
anda
rtlar
Ens
titüs
ü,
Sana
yi B
akan
l,
Güm
rük
Müs
tear
l,
Rek
abet
Kur
umu,
Siv
il To
plum
Örg
ütle
ri,
TÜR
KA
K)
ibi
rlii
içer
isin
de o
rtak
eiti
m
çal
mal
arn
n ve
bi
lgile
ndirm
e to
plan
tlar
nn
düze
nlen
mes
i
Faal
iyet
1 P
iyas
a G
özet
imi v
e D
enet
imi i
le U
yar
Sist
emin
in e
tkin
i
leye
bilm
esi i
çin
Türk
Sta
ndar
tlar
Enst
itüsü
, San
ayi B
akan
l, G
ümrü
k M
üste
arl
, R
ekab
et K
urum
u, S
ivil
Topl
um Ö
rgüt
leri,
TÜ
RK
AK
ile
ibi
rlii k
onus
unda
gör
üm
eler
de
bulu
nulm
as, p
iyas
aya
arz
edile
n tü
m
tbbi
cih
azla
rn U
lusa
l Bilg
i B
anka
s’n
a ka
yt e
dilm
eler
inin
sa
lanm
as
2012
Sa
lk
Bak
anl
Türk
St
anda
rtlar
En
stitü
sü,
Sana
yi
Bak
anl
, G
ümrü
k M
üste
arl
, R
ekab
et
Kur
umu,
Si
vil
Topl
um
Örg
ütle
ri,
TÜR
KA
K
Faal
iyet
2 S
alk
Bak
anl
ta
rafn
dan
Türk
iye
çap
nda
tbbi
ci
haz
kulla
nc
larn
a T
bbi C
ihaz
Y
önet
mel
ikle
rine
göre
Piy
asa
Göz
etim
i ve
Den
etim
i ile
Uya
r Si
stem
inin
uyg
ulam
as il
e ilg
ili,
piya
sa g
özet
imi y
apac
ak p
erso
nele
is
e Tü
rk S
tand
artla
r En
stitü
sü il
e i
birli
i yap
lara
k,”
TS E
N IS
O
1348
5 T
bbi C
ihaz
lar
çin
Kal
ite
Yön
etim
Sis
tem
i’ne”
dai
r eiti
m
veril
mes
i
2012
Sa
lk
Bak
anl
Sa
lk
dare
leri
164
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
KK
, Siv
il To
plum
Ö
rgüt
leri
(SE
S,
TÜM
DEF
, TÜ
DER
, vb
.)
Faal
iyet
3 B
iyom
edik
al M
ühen
disl
ik
Hiz
met
leri
Dai
re B
aka
nl’n
n e
itim
li pe
rson
el ih
tiyac
nn
gide
rilm
esi
2011
Sa
lk
Bak
anl
Faal
iyet
4 H
asta
nele
r tar
afnd
an
Has
tane
Bilg
i Sis
tem
i dah
ilind
e ha
stal
arda
kul
lan
lan
impl
ante
edi
len
ciha
zlar
la il
gili
olar
ak, T
bbi C
ihaz
Y
önet
mel
ikle
ri çe
rçev
esin
de, g
erek
li iz
lene
bilir
liin
sala
nabi
lmes
i içi
n,
ciha
zn
tan
m, c
ihaz
ad
, tic
ari a
d,
üret
ici/i
thal
atç
firm
a ad
ve
adre
si,
ciha
za a
it se
ri/lo
t/par
ti nu
mar
as,
hast
aya
ait k
imlik
ve
adre
s bilg
ileri,
vb
. bilg
ilerin
yer
ald
oto
mas
yon
sist
emin
in o
lutu
rulm
as.
2012
Sa
lk
Bak
anl
Sa
lk
dare
leri
Faal
iyet
5 S
alk
Bak
anl
’nn,
ha
stan
eler
den,
impl
ante
edi
len
ciha
zlar
a da
ir bi
lgile
ri to
play
arak
, ve
ri ba
nkas
olu
turm
as
2012
Sa
lk
Bak
anl
Sa
lk
dare
leri
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4.6. PEDİATRİK KARDİYOLOJİ
166
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
1. E
riki
n ya
a ge
lmi
do
umsa
l kal
p ha
stal
arn
n ka
litel
i sa
lk h
izm
eti a
lmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Faal
iyet
ler
Süre
Fa
aliy
ette
n So
rum
lu
Kur
ulu
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Türk
Pe
diat
rik
Kar
diyo
loji
Der
nei
Türk
K
ardi
yolo
ji D
erne
i
YÖ
K
Salk
B
akan
l
1. 2
010–
2014
ylla
r ar
asnd
a nü
fusu
n yo
un
oldu
u 3
büyü
k eh
irde
en
az 6
Er
iki
n D
oum
sal
Kal
p H
asta
lkla
r (G
UC
H)
tan
ve
teda
vi
mer
kezi
nin
kuru
lmas
Stra
teji
1 18
ya
ndan
bü
yük
doum
sal k
alp
hast
alar
nn
pedi
atrik
ka
rdiy
olog
ta
rafn
dan
mua
yene
ve
teda
vi
edile
bilm
esi
için
ger
ekli
yasa
l dü
zenl
emel
eri
n ya
plm
as
Faal
iyet
1 E
riki
n ya
a ul
am
do
u msa
l kal
p ha
stas
bul
unan
m
erke
zler
den
mev
cut h
asta
larn
kim
lik
bilg
ileri
ve il
eti
im b
ilgile
ri ed
inile
rek
hast
alar
a te
lefo
n ya
da
post
a yo
luyl
a ul
alp
eri
ilebi
lece
k ha
sta
say
sn
n be
lirle
nmes
i; V
arsa
izle
nen
hast
a sa
yla
rnn
sapt
anm
as
2011
-201
2
Salk
B
akan
l v
e Ü
nive
rsite
ler
Türk
Ped
iatri
k K
ardi
yolo
ji D
erne
i ve
Türk
K
ardi
yolo
ji D
erne
i
-
Faal
iyet
2 T
am te
ekkü
llü p
edia
trik
kard
iyol
oji,
eri
kin
kard
iyol
oji v
e ko
njen
ital k
alp
dam
ar c
erra
hisi
biri
mle
ri ol
an k
urum
larn
GU
CH
mer
kezi
olm
aya
aday
ola
rak
belir
lenm
esi
2011
-201
2
Salk
B
akan
l v
e Ü
nive
rsite
ler
Türk
Ped
iatri
k K
ardi
yolo
ji D
erne
i ve
Türk
K
ardi
yolo
ji D
erne
i
-
Faal
iyet
3 G
UC
H m
erke
zler
inde
ça
lm
as p
lanl
anan
ped
iatri
k ka
rdiy
olog
ve
eri
kin
kard
iyol
ogla
rn b
u ko
nu il
e ilg
ili b
ilgi v
e te
crüb
eler
ini a
rtrm
ak iç
in
periy
odik
eiti
mle
rin p
lanl
anm
as
2011
–201
4
Salk
B
akan
l v
e Ü
nive
rsite
ler
Türk
Ped
iatri
k K
ardi
yolo
ji D
erne
i ve
Türk
K
ardi
yolo
ji D
erne
i
167
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Faal
iyet
ler
Süre
Fa
aliy
ette
n So
rum
lu
Kur
ulu
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
2. 2
010–
2011
ylla
r ar
asnd
a m
evcu
t er
iki
n ya
a ge
lmi
do
umsa
l ka
lp
hast
alar
nn
%50
’sin
e ul
alm
as
ve b
unla
rn
taki
p al
tna
alnm
as
Stra
teji
2 G
UC
H ‘u
n bi
r üs
t iht
isas
dal
ol
arak
pl
anla
nmas
ve
eiti
m
prog
ram
larn
n ol
utu
rulm
as
ve b
u sü
reni
n 2
yld
an a
z ol
mam
as
Faal
iyet
4 U
lala
may
an h
asta
larn
en
yak
n sa
lk k
urul
ula
r ar
acl
yla
GU
CH
mer
kezl
erin
e yö
nlen
diril
mes
i içi
n ul
usal
med
yan
n ku
llan
lmas
2011
–201
3
Salk
B
akan
l,
RTÜ
K
Türk
Ped
iatri
k K
ardi
yolo
ji D
erne
i ve
Türk
K
ardi
yolo
ji D
erne
i
168
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
2. D
oum
sal k
alp
hast
alkl
arn
n pr
evel
ans,
mor
bidi
te v
e m
orta
lites
inin
aza
ltlm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Türk
Pe
diat
rik
Kar
diyo
loji
Der
nei
Türk
K
ardi
yolo
ji D
erne
i
YÖ
K
Salk
B
akan
l
1. 2
014
yln
a ka
dar a
krab
a ev
lili
i or
anla
rnn
özel
likle
G
üney
dou
Ana
dolu
, Do
u K
arad
eniz
, K
uzey
dou
Ana
dolu
, O
rtado
u A
nado
lu
bölg
esin
de
Türk
iye
orta
lam
as o
lan
%20
ora
nna
çe
kilm
esi
2. P
rena
tal t
an
mer
kezl
erin
in h
er
doum
evi
ne
kuru
lmas
3. D
oum
sal k
alp
hast
alkl
arn
n m
orbi
dite
ve
mor
talit
esin
de
azal
ma
Stra
teji
1
Akr
aba
evlil
ii
oran
larn
n öz
ellik
le
Gün
eydo
u A
nado
lu, D
ou
Kar
aden
iz,
Kuz
eydo
u A
nado
lu,
Orta
dou
Ana
dolu
bö
lges
inde
az
altl
mas
Stra
teji
2
Pren
atal
tan
m
erke
zler
inin
sa
ys
nn
artt
rlm
as
Faal
iyet
1 Ö
zelli
kle
youn
gör
üldü
ü bö
lgel
erde
Akr
aba
evlil
iin
in sa
knc
alar
ile
ilgi
li bi
lgile
ndiri
ci h
alk
eiti
m
topl
antl
ar v
e m
edya
ara
cl
yla
eiti
m
kam
pany
alar
yap
lmas
2011
–20
14
Salk
B
akan
l
Salk
B
akan
l
Rap
or
Faal
iyet
2 P
rena
tal t
an m
erke
zler
inin
m
evcu
t ola
nlar
nn
eksi
klik
lerin
in
gide
rilm
esi (
pers
onel
ve
tekn
ik d
onan
m)
2011
–20
14
Salk
B
akan
l
Salk
B
akan
l,
Üni
vers
itele
r
Rap
or
Faal
iyet
3 D
oum
sal k
alp
hast
al
düün
ülen
çoc
ukla
rn e
n k
sa sü
rede
tam
te
ekkü
llü b
ir m
erke
ze u
latr
lmas
için
sa
lk ç
alan
larn
n ge
rekl
i eiti
m v
e te
knik
alt
yap
sn
n sa
lanm
as
2011
–20
14
Salk
B
akan
l
Salk
B
akan
l
Rap
or
Faal
iyet
4 A
na Ç
ocuk
Sa
l B
irim
inin
et
kinl
ikle
rinde
geb
elik
bili
nci v
e ge
be
sal
n d
aha
ön p
lana
çka
rmas
(ö
zelli
kle
ilk 3
ayd
aki t
erat
ojen
ik e
tken
ler
yönü
nden
)
2011
–20
14
Salk
B
akan
l
Salk
B
akan
l
Rap
or
Faal
iyet
5 D
oum
sal k
alp
hast
alkl
ar il
e ilg
ili y
azl,
sözl
ü ve
gör
üntü
lü m
edya
ile
topl
um b
ilinc
ini a
rtrc
pro
gram
larn
ya
plm
as
2011
–20
14
Türk
Pe
diat
rik
Kar
diyo
loji
Der
nei v
e Tü
rk
Kar
diyo
loji
Der
nei
Salk
B
akan
l,
RTÜ
K,
YÖ
K
Rap
or
169
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Faal
iyet
6 P
edia
trik
kalp
cer
rahi
si
mer
kezi
ve
cerr
ah sa
ys
ile
kalit
esin
in
artr
lmas
2011
–20
14
Kal
p da
mar
C
erra
hi
Der
nei
Salk
B
akan
l
YÖ
K
Rap
or
Faal
iyet
7 H
asta
lk g
eri b
ildiri
m
sist
emle
rinin
dah
a et
kin
yöne
tilm
esi v
e el
de e
dile
n gü
veni
lir sa
lk v
erile
rinin
ilg
ili b
irim
lerle
düz
enli
olar
ak
payl
alm
as
Faal
iyet
8 S
alk
hiz
met
i bas
amak
lar
aras
ndak
i ger
i bild
irim
site
min
in
etki
nle
tirilm
esi (
sevk
zin
ciri
için
de)
170
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Hed
ef 3
. Rom
atiz
mal
ate
ve
rom
atiz
mal
kal
p ha
stal
klar
nn
erad
ikas
yonu
n sa
lanm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
1.R
omat
izm
al
kalp
has
tal
s
kln
n %
0,3’
ün a
ltna
in
diril
mes
i
2. R
omat
izm
al
kalp
has
tal
na
bal
pros
tetik
ka
pak
repl
asm
an
say
sn
n m
evcu
t say
nn
%50
’sin
e in
mes
i
3. S
ekon
der
prof
ilaks
inin
%
100’
e ul
am
asn
n sa
lanm
as
Stra
teji
1 H
asta
lk g
eri
bild
irim
si
stem
lerin
in
etki
nle
tirilm
esi
Stra
teji
2 B
ildiri
mi z
orun
lu
hast
alkl
ar
liste
sine
aln
mas
ön
celik
li ta
kibi
Stra
teji
3 U
ygun
ta
n te
davi
sini
n re
hber
ler
doru
ltusu
nda
yap
lmas
Stra
teji
4 Tü
m
salk
hiz
met
su
num
ba
sam
akla
rnda
st
rate
ji 1,
2,3
ün
yayg
nla
trlm
as
Faal
iyet
1 B
ula
c h
asta
lkla
r tan
te
davi
rehb
erle
rinde
lgi
li ha
stal
n ön
celik
li ol
arak
izle
nmes
i
20
11–2
012
Türk
Pe
diat
rik
Kar
diyo
loji
Der
nei v
e Tü
rk
Kar
diyo
loji
Der
nei
Salk
B
akan
l v
e Ü
nive
rsite
ler
Rap
or
Faal
iyet
2 R
isk
grub
una
gire
n ço
cukl
arn
ate
li üs
t sol
unum
yol
u ha
stal
klar
nda
boaz
kül
türü
ya
plm
as
2011
–201
4
Türk
Pe
diat
rik
Kar
diyo
loji
Der
nei
Salk
B
akan
l v
e Ü
nive
rsite
ler
Rap
or
Faal
iyet
3 R
omat
izm
al k
alp
hast
alkl
ar il
e ilg
ili y
azl,
sözl
ü ve
gö
rünt
ülü
med
ya il
e to
plum
bili
ncin
i ar
trc
pro
gram
larn
yap
lmas
20
11-2
014
Türk
Pe
diat
rik
Kar
diyo
loji
Der
nei v
e Tü
rk
Kar
diyo
loji
Der
nei
Salk
B
akan
l,
RTÜ
K
Rap
or
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4.7. KARDİYOVASKÜLER CERRAHİ
172
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
1. H
er b
ir k
alp
cerr
ahis
i mer
kezl
eri f
izik
sel v
e fo
nksi
yone
l aç
dan
stan
dart
hal
e ge
tirilm
esi
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
1.M
evcu
t m
evzu
atn
revi
zyon
u
2.D
enet
im
sonu
çlar
3.U
lusa
l ver
i ta
ban
ndak
i ve
riler
in
olum
lu y
önde
de
im
esi v
e ol
umlu
de
iim
gö
ster
enle
rin
say
s
4. S
tand
art
hale
gel
mi
m
erke
z or
an
Stra
teji
1 St
anda
rda
uym
ayan
m
erke
zler
in 6
ay
süre
zar
fnda
uy
um sa
lam
as
Stra
teji
2 B
u sü
re z
arfn
da
uyum
sa
laya
may
an
mer
kezl
erin
ka
patl
mas
Stra
teji
3 Ü
lken
in
ihtiy
acna
yön
elik
sa
ptam
alar
la a
lt ya
ps
ve
eiti
m
artla
r da
göz
Faal
iyet
1 A
mel
iyat
hane
ler e
n az
45
m2 v
e en
az
ndan
hep
a fil
treli
olac
aktr
. 6
ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
2 H
er a
mel
iyat
oda
s iç
in 1
ade
t ka
lp-a
kci
er p
ompa
s b
ulun
acak
tr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
3 H
er b
ir K
VC
mer
kezi
için
en
az
2 am
eliy
atha
ne o
laca
ktr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
4 M
onitö
rizas
yon
sist
emi
kuru
laca
ktr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
5 H
er b
ir K
VC
mer
kezi
için
en
az
2 A
BP
olac
aktr
. 6
ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
173
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
4. S
tand
art
hale
gel
mi
m
erke
z or
an
Faal
iyet
6 T
KD
’nin
Ulu
sal K
alp
Sal
Po
litik
as T
asla
’nda
yer
ala
n ya
zl
kopy
asnd
a 19
3-19
4. sa
yfal
arnd
a be
lirtil
en
3.5.
2. s
ra n
umar
al m
adde
de y
azl
olan
lar
tüm
üyle
geç
erli
olac
aktr
.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
7 H
er m
erke
z iç
in b
ir ta
ne k
an
ista
syon
u ku
rula
cakt
r. 6
ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
8 D
iyal
iz iç
in b
ir yo
un b
akm
ya
ta b
ulun
duru
laca
ktr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
9 K
VC
yo
un b
akm
da;
hepa
filtre
li kl
imat
izas
yon
sist
emi
kuru
laca
k, h
asta
lar i
çin
güve
nli a
çlm
ayan
pe
ncer
eler
ve
gün
ndan
mak
sim
um
fayd
alan
ma
sala
naca
ktr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
10
KV
C y
oun
bak
m ö
zel b
ir al
anda
ve
dier
bra
n h
asta
larn
dan
ayr
tutu
laca
k ve
has
ta m
ahre
miy
etin
i sa
laya
cak
uygu
n dü
zenl
emel
er o
laca
ktr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
174
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Faal
iyet
11
KV
C a
mel
iyat
hane
si il
e yo
un
bak
m a
yn k
atta
bul
unac
ak, b
u ge
rçek
letir
ilem
iyor
sa ik
i ala
n ar
asnd
a ha
sta
trans
portu
nu sa
laya
n, b
aka
bir
amaç
la k
ulla
nlm
ayan
has
ta a
sans
örü
tesi
s ed
ilece
ktir.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
12
Enfe
kte
ve u
zun
süre
yat
acak
kr
onik
has
tala
r içi
n ne
gatif
bas
nçl
ayr
bir
youn
bak
m ü
nite
si o
laca
ktr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
13
KV
C y
oun
bak
mda
por
tabl
TE
E bu
lund
urul
acak
tr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
14
Yo
un b
akm
ger
eksi
nim
i ol
may
an a
ncak
serv
iste
izle
nmes
i de
riskl
i ol
an h
asta
lar i
çin
ara
youn
bak
m
kuru
laca
ktr (
200
amel
iyat
/yl
üstü
nde
amel
iyat
yap
an m
erke
zler
için
en
az b
ir ar
a yo
un b
akm
yat
a)
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
15
Her
KV
C m
erke
zi iç
in
perf
orm
ans v
erile
rini k
ontro
l ede
n ka
lite
sist
emi k
urul
acak
tr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
175
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Faal
iyet
16
Org
an n
akli
yapa
n m
erke
zler
e ul
am
ve
pers
onel
des
tei s
ala
naca
ktr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
17
Dam
ar c
erra
hisi
has
tala
r iç
in
enfe
kte
hast
a pr
ofili
de
göz
önün
e al
nara
k ha
sta
serv
is y
ata
bul
undu
rula
cakt
r. 6
ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
18
Dam
ar c
erra
hisi
has
tala
r iç
in
polik
linik
oda
s d
onan
ml
olac
aktr
(v
askü
ler d
ople
r, in
term
itant
pnö
mot
ik
bas
nç u
ygul
ama
ciha
z)
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
19
Öze
llikl
e bü
yük
dam
arla
ra
yöne
lik e
ndov
askü
ler u
ygul
amal
arda
ol
uab
ilece
k ko
mpl
ikas
yonl
arda
aç
k ka
lp
cerr
ahis
inin
ger
eklil
ii n
eden
iyle
; En
dova
skül
er p
rote
z uy
gula
yaca
k K
VC
m
erke
zler
inde
am
eliy
atha
ne a
lan
için
de
hibr
id u
ygul
amal
ar iç
in d
onan
ml
(anj
iyo
ciha
z d
a bu
luna
n) b
ir am
eliy
at o
das
ol
acak
tr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
20
Ülk
enin
ihtiy
acna
yön
elik
sa
ptam
alar
la a
lt ya
ps
ve
eiti
m a
rtlar
da
göz
önün
e al
nara
k tra
nspl
anta
syon
ruhs
at
veril
ecek
tir.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
Cer
rahi
si
Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
176
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
2. K
alp
cerr
ahis
i mer
kezl
eri i
çin
yete
rli s
ayda
ve
uygu
n ni
telik
te sa
lk p
erso
neli
tem
in e
dilm
esi
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
Has
ta b
ana
dü
en u
ygun
ni
telik
li sa
lk
pers
onel
i
1.M
evcu
t m
evzu
atn
revi
zyon
u
2.D
enet
im
sonu
çlar
3.Sa
lk
Bak
anl
ka
ytla
r
4.H
asta
ne
kay
tlar
5.St
anda
rtlar
a uy
may
an
mer
kezl
erin
fa
aliy
ette
n m
en
edilm
esi
Stra
teji
1 St
anda
rda
uym
ayan
m
erke
zler
in 6
ay
süre
zar
fnda
uyu
m
sala
mas
Stra
teji
2 B
u sü
re
zarf
nda
uyum
sa
laya
may
an
mer
kezl
erin
ka
patl
mas
Stra
teji
3 B
elirl
enen
eiti
m
polit
ikal
arn
uy
gula
mak
üze
re
kuru
m v
e ku
rulu
lar i
le
ibi
rlii i
çind
e or
tak
eit i
m
çal
mal
arn
n yü
rütü
lmes
i
Faal
iyet
1 B
ir K
VC
mer
kezi
nde
biri
soru
mlu
(a
mel
iyat
lar
gerç
ekle
tiren
cer
rah)
olm
ak
üzer
e en
az
3 K
VC
uzm
an (s
orum
lu c
erra
ha
yard
mc
ola
cak
2 ce
rrah
la b
irlik
te) t
am g
ün
çal
mas
sala
naca
ktr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
C
erra
hisi
D
erne
i
Yll
k de
netle
me
ve ra
porla
r
Faal
iyet
2 H
er a
mel
iyat
hane
için
bir
sirk
üle
ve b
ir sc
rub
olm
ak ü
zere
2 a
det h
emire
bu
luna
cakt
r. 6
ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
C
erra
hisi
D
erne
i
Yll
k de
netle
me
ve ra
porla
r
Faal
iyet
3 K
VC
yo
un b
akm
da p
osto
pera
tif
1. G
ün iç
in h
er y
ata
a 1,
pos
tope
ratif
2. G
ün
için
2 y
ata
a 1
hem
ire b
ulun
duru
laca
ktr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
C
erra
hisi
D
erne
i
Yll
k de
netle
me
ve ra
porla
r
Faal
iyet
4 H
er b
ir ka
lp-a
kci
er p
ompa
s iç
in
serti
fikal
iki p
erfü
zyon
ist i
stih
dam
ed
ilece
ktir.
6
ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
C
erra
hisi
D
erne
i
Yll
k de
netle
me
ve ra
porla
r
Faal
iyet
5 E
er h
asta
ne b
ünye
sind
e m
evcu
t de
ilse
dest
ek g
erek
tiren
bra
nla
rda
( nör
oloj
i, ps
ikiy
atri,
nef
rolo
ji, e
ndok
rinol
oji,
göüs
has
talk
lar
ve g
enel
cer
rahi
vb.
br
anla
r) k
onsü
ltan
heki
m is
tihda
mn
n sa
lana
cakt
r.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
C
erra
hisi
D
erne
i
Yll
k de
netle
me
ve ra
porla
r
177
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
3. U
lusa
l ver
i tab
an o
lutu
rulm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i St
rate
ji
Faal
iyet
ler
Süre
Fa
aliy
ette
n So
rum
lu
Kur
ulu
birl
ii
çind
e O
lmas
zl
eme
Salk
B
akan
l,
Türk
Kal
p D
amar
C
erra
hisi
D
erne
i
1.V
eri t
aban
n
olu
turu
lmas
2.V
eri t
aban
gi
rmey
en
mer
kezl
ere
ceza
i yap
trm
3.H
er b
ölge
ye
ve ü
lke
gene
line
ait 6
ayl
k so
nuçl
arn
yay
nlan
mas
4.O
lum
suz
tesp
it ed
ilen
mer
kezl
ere
mes
leki
des
tek
sala
nmas
Stra
teji
1 Sa
lk B
akan
l v
e Tü
rk K
alp
Dam
ar C
erra
hisi
Der
nei o
rtak
bir v
eri
taba
n o
lutu
rmas
Stra
teji
2 V
eri d
eer
lend
irmek
için
Sa
lk B
akan
l v
e Tü
rk K
alp
Dam
ar
Cer
rahi
si D
erne
i ulu
sal v
eri t
aban
n
izle
yece
k or
tak
bir k
omis
yon
kurm
as
Stra
teji
3 V
erile
rin 6
ayl
k pe
riyot
larla
to
plan
p so
nuçl
arn
n d e
erle
ndiri
lmes
i
Stra
teji
4 V
eri a
kn
n sa
lana
bilm
esi
için
yap
trm
larn
uyg
ulan
mas
(Örn
: ve
ri ak
sala
may
an m
erke
zler
için
SG
K ö
dem
esin
in y
aplm
amas
gib
i)
Stra
teji
5 Ü
lke
orta
lam
asnd
an o
lum
suz
yönd
e sa
pma
göst
eren
mer
kezl
ere
bilim
sel v
e m
esle
ki d
este
k sa
lanm
as
Stra
teji
6 D
este
e ra
men
olu
mlu
yön
de
geli
me
sala
yam
ayan
mer
kezl
erin
ru
hsat
larn
n as
kya
aln
mas
Faal
iyet
1
KV
C m
erke
zler
in
perf
orm
ans
n a
yrnt
l bi
r ek
ilde
mon
itöriz
e ed
ebilm
ek
için
ulu
sal b
ir ve
ri ta
ban
ol
utu
rula
cakt
r. B
u ve
ri ta
ban
için
de h
asta
larn
de
mog
rafik
yap
s, o
lgul
arn
risk
fakt
örle
ri, e
ndik
asyo
n s
nrla
r, h
asta
nede
kal
ma
süre
si, m
orbi
dite
ve
mor
talit
e bu
luna
cakt
r. 6
ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
C
erra
hisi
D
erne
i
Yll
k de
netle
me
ve ra
porla
r
178
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
4. D
oku
ve o
rgan
gre
ft b
anka
lar
olu
turu
lmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l,
Org
an N
akli
Bili
m
Kur
ulu,
Tü
rkiy
e O
rgan
Nak
li D
erne
i, Tü
rkiy
e Y
apay
O
rgan
lar
Der
nei
1. M
evcu
t du
rum
ve
aktiv
itele
r so
nras
du
rum
k
yasl
ama
ve
etki
an
aliz
leri
2.M
evcu
t m
evzu
atn
revi
zyon
u
3. D
oku
ve
orga
na
ula
mda
ki
art
Stra
teji
1 O
rgan
ba
nkal
arn
n tü
m
mer
kezl
erin
ku
llana
bile
cei
bir w
eb si
tesi
nin
olu
turu
lmas
ve
24 sa
atte
bir
günc
elle
nmes
i
Stra
teji
2 B
ölge
sel d
oku
bank
alar
nn
yayg
nla
trlm
as
Faal
iyet
1 M
evcu
t ba
nkal
arn
yeri,
du
rum
lar
ve
verim
lilik
leri
belir
lene
cekt
ir.
6 ay
Salk
B
akan
l
Org
an N
akli
Bili
m K
urul
u,
Türk
iye
Org
an N
akli
Der
nei,
Türk
iye
Yap
ay
Org
anla
r Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
2 M
evcu
t du
rum
göz
den
geçi
riler
ek ih
tiyaç
ola
n bö
lgel
er sa
ptan
acak
ve
bu b
ölge
lerd
e ku
rula
cakt
r.
6 ay
Salk
B
akan
l
Org
an N
akli
Bili
m K
urul
u,
Türk
iye
Org
an N
akli
Der
nei,
Türk
iye
Yap
ay
Org
anla
r Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
3
Ruh
satla
ndrl
mal
ar
ived
ilikl
e ya
pla
cakt
r. 6
ay
Salk
B
akan
l
Org
an N
akli
Bili
m K
urul
u,
Türk
iye
Org
an N
akli
Der
nei,
Türk
iye
Yap
ay
Org
anla
r Der
nei
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
4 T
üm K
VC
m
erke
zler
ine
konu
yla
ilgili
bilg
i ver
ilece
ktir.
6
ay
Sa
lk
Bak
anl
O
rgan
Nak
li B
ilim
Kur
ulu,
Tü
rkiy
e O
rgan
Nak
li D
erne
i, Tü
rkiy
e Y
apay
O
rgan
lar D
erne
i
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
179
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
5. P
edia
trik
kal
p ce
rrah
isin
in y
eter
li dü
zeyd
e ya
pla
ndr
lmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
1. U
ygun
m
evzu
atn
olu
turu
lmas
2. M
evcu
t du
rum
ve
aktiv
itele
r so
nras
dur
um
kya
slam
a ve
et
ki a
naliz
leri
3. H
izm
et
veril
en h
asta
sa
ys
Stra
teji
1 K
VC
m
erke
zler
ind
e pe
diat
rik
kalp
cer
rahi
si
için
öze
llikl
i am
eliy
at v
e yo
un b
akm
ar
tlarn
n ol
utu
rulm
as
Stra
teji
2 Pe
diat
rik
kard
iyol
ogun
m
evcu
t ol
duu
mer
kezl
erde
pe
diat
rik k
alp
cerr
ahis
inin
ya
plm
asn
n sa
lanm
as
Faal
iyet
1 M
evcu
t ped
iatri
k K
VC
m
erke
zler
i ve
kapa
site
leri
belir
lene
cekt
ir.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
ce
rrah
isi D
erne
i,
Pedi
atrik
K
ardi
yolo
ji D
erne
i
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
2 H
er il
de p
edia
trik
KV
C
mer
kezi
kur
ulm
aks
zn
sade
ce
bölg
esel
mer
kezl
er o
lutu
rula
cakt
r. 6
ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
ce
rrah
isi D
erne
i,
Pedi
atrik
K
ardi
yolo
ji D
erne
i
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
3 P
edia
trik
KV
C
mer
kezl
erin
in k
adn
doum
ve
çocu
k ha
stan
eler
iyle
koo
rdin
asyo
nu
sala
naca
ktr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
ce
rrah
isi D
erne
i,
Pedi
atrik
K
ardi
yolo
ji D
erne
i
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Faal
iyet
4 P
edia
trik
KV
C
mer
kezi
nde
pedi
atrik
kar
diyo
log,
pe
diat
rik y
oun
bak
m u
zman
, ye
nido
an u
zman
, ped
iatri
k yo
un
bak
m h
emire
sini
içer
en e
kip
olu
turu
laca
ktr.
6 ay
Salk
B
akan
l
Türk
Kal
p D
amar
ce
rrah
isi D
erne
i,
Pedi
atrik
K
ardi
yolo
ji D
erne
i
Yll
k de
netle
me
ve
rapo
rlar
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4.8. KURUMLAR SEREBROVASKÜLER HASTALIKLAR (İNME)
181
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
1.
nme
Ris
k fa
ktör
leri
nin
azal
tlm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
St
rate
ji 1.
Kal
p ve
bey
in d
amar
ha
stal
klar
risk
fakt
örle
rine
yöne
lik
yap
land
rlm
/sta
ndar
dize
ed
ilmi
prim
er se
kond
er v
eya
ters
iyer
kor
uma
prog
ram
larn
n ilg
ili d
ier
uzm
anlk
ala
nlar
ile
ibi
rlii i
çind
e bi
rinci
bas
ama
da
kap
saya
cak
ekild
e ye
rletir
ilmes
i
Stra
teji
2.Ta
ram
a pr
ogra
mla
rnn
yayg
nla
trla
rak
için
de k
alp
ve
beyi
n da
mar
has
talk
larn
a ai
t ta
ram
alar
n da
bul
unm
asn
sa
lam
ak
Stra
teji
3.To
plum
un k
alp
ve
beyi
n da
mar
has
talk
lar
risk
fakt
örle
rine
yöne
lik
ark
ndal
nn
artt
rlm
asn
sa
lam
ak
Faal
iyet
1 O
kul ö
nces
i, ilk
ve
orta
ö
retim
, yük
sek
öre
tim v
e zo
runl
u as
kerli
k hi
zmet
i sür
esin
ce k
alp
ve
beyi
n da
mar
has
talk
lar
risk
fakt
örle
ri ve
kor
unm
a ile
ilgi
li fa
rknd
alk
geli
tiric
i ve
davr
an
dei
tiric
i eiti
m v
erilm
esi
Süre
kli
Salk
B
akan
l,
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
U
zman
lk
Der
nekl
eri
(yar
-oto
rite),
TTB
Türk
Sila
hl
Kuv
vetle
ri,
Yer
el
yöne
timle
r, D
iyan
et
leri
Ba
kanl
, M
edya
ku
rulu
lar
1.Pe
riyod
ik
anke
t ça
lm
alar
, 2.
Periy
odik
to
plum
tara
ma
çal
mal
ar,
3.H
asta
ne
bazl
ver
i ta
banl
ar
Faal
iyet
2 S
ivil
topl
um k
urul
ula
r uz
man
lk d
erne
kler
i, ye
rel
yöne
timle
r ara
cl
ile
topl
uma
kalp
ve
bey
in d
amar
has
talk
lar
risk
fakt
örle
ri ve
kor
unm
a ile
ilgi
li fa
rknd
alk
geli
tiric
i ve
davr
an
dei
tiric
i eiti
m v
erilm
esi
Süre
kli
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
Der
nekl
eri
(yar
-oto
rite)
,
TTB
Yer
el
yöne
timle
r, U
zman
lk
Der
nekl
eri
(yar
-oto
rite )
1.Pe
riyod
ik
anke
t ça
lm
alar
, 2.
Periy
odik
to
plum
tara
ma
çal
mal
ar,
3.H
asta
ne
bazl
ver
i ta
banl
ar
182
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Stra
teji
4 .K
alp
ve b
eyin
dam
ar
hast
alkl
ar ri
sk fa
ktör
lerin
e yö
nelik
teda
vini
n ul
usla
r ara
s
kla
vuzl
ara
uygu
n ol
arak
biri
nci
basa
mak
hek
imle
ri ta
rafn
dan
rapo
rlam
a ve
reçe
te e
dilm
e ol
ana
nn
sala
nara
k ko
ruyu
cu
hizm
etle
rin e
tkin
liin
in
artt
rlm
as
Stra
teji
5. U
lusa
l Tüt
ün K
ntro
l Ey
lem
Pla
nn
n uy
gula
nmsa
sn
n ta
kibi
Faal
iyet
3 M
edya
nn
bilin
çlen
dirm
e ça
lm
alar
na a
ktif
olar
ak
katl
mn
n sa
lanm
as, b
u ça
lm
alar
a to
plum
u et
kile
yen
mod
el k
iile
rin k
atlm
nn
sala
nmas
Süre
kli
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e),
Med
ya,
RTÜ
K, T
TB
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e),
Med
ya, R
TÜK
1.Pe
riyod
ik
anke
t ça
lm
alar
, 2.
Periy
odik
to
plum
tara
ma
çal
mal
ar,
3.H
asta
ne
bazl
ver
i ta
banl
ar
Faal
iyet
4 Ç
evre
düz
enle
mes
i ve
iye
rlerin
in fi
ziks
el a
ktiv
iteye
uy
gun
çevr
e ta
sarm
ve
spor
al
anla
rnn
yap
land
rlm
as
Süre
kli
Yer
el
yöne
timle
r, K
amu
kuru
m
ve k
urul
ula
r,
500
içi
den
fazl
a i
çi
çal
tran
öze
l te
ebbü
sler
, i
yeri
heki
mle
ri
çi
send
ikal
ar,
Mem
ur
send
ikal
ar,
Spor
dan
soru
mlu
de
vlet
ba
kanl
, Ç
alm
a B
akan
l
yer
i he
kim
lerin
in
yll
k ge
ri bi
ldiri
mle
ri
Faal
iyet
5 K
alp
ve b
eyin
dam
ar
hast
alkl
ar ri
sk fa
ktör
lerin
e yö
nelik
ya
pla
ndrl
m/s
tand
ardi
ze e
dilm
i
prim
er se
kond
er v
eya
ters
iyer
ko
rum
a pr
ogra
mla
rnn
ilgili
di
er
uzm
anlk
ala
nlar
ile
ibi
rlii i
çind
e bi
rinci
bas
ama
da
kaps
ayac
ak
ekild
e ye
rletir
ilmes
i
Salk
B
akal
, TT
B,
Uzm
anlk
de
rnek
leri
(yar
-oto
rite)
SGK
, U
zman
lk
dern
ekle
ri (y
ar-o
torit
e)
zlem
ça
lm
alar
183
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
2.
lk 3
saat
te tr
ombo
litik
teda
vi a
lan
hast
a sa
ys
n tü
m is
kem
ik in
mel
erin
%5’
i düz
eyin
e ul
atr
lmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
lk 3
saat
te
trom
bolit
ik
teda
vi
alan
has
ta
say
sn
tü
m
iske
mik
in
mel
erin
%
5’i
düze
yine
ul
atr
mak
Stra
teji
1.nm
e be
lirtil
eri v
e ilk
3
saat
te te
davi
sini
n ön
emi h
akk
nda
topl
um
fark
ndal
nn
artt
rlm
as
Stra
teji
2.11
2 ac
il sa
lk
hizm
etle
rinin
do
ru v
e ya
ygn
kulla
nm
ha
kknd
a bi
linçl
endi
rmen
in
artt
rlm
as
Stra
teji
3. A
cil
ser v
isle
rin in
me
hast
alar
nn
acil
yöne
timin
e uy
gun
alt y
ap v
e or
gani
zasy
ona
sahi
p ol
mas
nn
sala
nmas
ve
Faal
iyet
1 O
kul ö
nces
i, ilk
ve
orta
ö
retim
, yük
sek
öre
tim v
e zo
runl
u as
kerli
k hi
zmet
i sür
esin
ce in
me
belir
tiler
i ve
ilk 3
saat
te te
davi
sini
n ön
emi i
le il
gili
fark
ndal
k ge
litir
ici v
e da
vran
de
itir
ici
eiti
m v
erilm
esi
Süre
kli
Salk
B
akan
l,
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
U
zman
lk
Der
nekl
eri
(yar
-oto
rite)
, TT
B
Türk
Sila
hl
Kuv
vetle
ri,
Yer
el
yöne
timle
r, D
iyan
et
leri
Ba
kanl
, M
edya
ku
rulu
lar
1.Pe
riyod
ik a
nket
ça
lm
alar
, 2.
Periy
odik
topl
um
tara
ma
çal
mal
ar,
3.H
asta
ne b
azl
veri
taba
nlar
Faal
iyet
2 S
ivil
topl
um k
urul
ula
r, uz
man
lk d
erne
kler
i, ye
rel
yöne
timle
r ara
cl
ile
topl
uma
inm
e be
lirtil
eri v
e ilk
3 sa
atte
te
davi
sini
n ön
emi
ile il
gili
fark
ndal
k ge
litir
ici v
e da
vran
de
itir
ici e
itim
ver
ilmes
i
Süre
kli
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e),
TTB
Yer
el
yöne
timle
r, U
zman
lk
Der
nekl
eri
(yar
-oto
rite)
1.Pe
riyod
ik a
nket
ça
lm
alar
, 2.
Periy
odik
topl
um
tara
ma
çal
mal
ar,
3.H
asta
ne b
azl
veri
taba
nlar
Faal
iyet
3 M
edya
nn
bilin
çlen
dirm
e ça
lm
alar
na a
ktif
olar
ak k
atlm
nn
sala
nmas
, bu
çal
mal
ara
topl
umu
etki
leye
n m
odel
ki
ilerin
kat
lmn
n sa
lanm
as
Süre
kli
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e),
Med
ya,
RTÜ
K, T
TB
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e),
Med
ya, R
TÜK
1.Pe
riyod
ik a
nket
ça
lm
alar
, 2.
Periy
odik
topl
um
tara
ma
çal
mal
ar,
Has
tane
baz
l ve
ri ta
banl
ar
184
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Faal
iyet
4 T
üm a
cil s
alk
hi
zmet
leri
çal
anla
rna
yöne
lik
ilgili
uzm
anlk
der
nekl
erin
den
yard
m a
lnar
ak in
me
ön ta
ns
ko
yabi
lme
ve il
k 3
saat
teki
te
davi
nin
önem
ine
yöne
lik sü
rekl
i ve
sist
emat
ik e
itim
pro
gram
lar
düze
nlem
ek
2012
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e),
TTB
, Öze
l ha
stan
eler
ve
salk
ku
rulu
lar
dern
ei
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-
otor
ite),
TTB
, Öze
l ha
stan
eler
ve
salk
ku
rulu
lar
dern
ei
Eiti
m ö
nces
i ve
sonr
as y
apla
n an
ketle
r
Faal
iyet
5 H
asta
larn
has
tane
ye
ula
m sü
resi
nin
ksa
ltla
bilm
esi
için
ger
ekli
ve k
olay
latr
c tr
afik
dü
zenl
emel
erin
in y
aplm
as
2012
çile
ri ba
kanl
, U
latr
ma
Bak
anl
, Y
erel
yö
netim
ler,
Kar
ayol
lar
Gen
el
Müd
ürlü
ü,
Emni
yet
Gen
el
Müd
ürlü
ü
Faal
iyet
6 1
12 sa
lk h
izm
etle
ri iç
in in
me
tan
ve
teda
visi
ne y
önel
ik
ulus
lara
ras
ve
ulus
al k
lavu
zlar
n ku
llan
lmas
nn
sala
nmas
20
12
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e),
TTB
1.U
ygul
ama
önce
si
ve so
nras
yap
lan
anke
tler,
2.U
ygul
ama
önce
si v
e so
nras
m
orbi
dite
ve
mor
talit
e or
anla
rnn
izle
nmes
i
185
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
lk 3
saat
te
trom
bolit
ik
teda
vi a
lan
hast
a sa
ys
n tü
m
iske
mik
in
mel
erin
%
5’i
düze
yine
ul
atr
mak
Stra
teji
1.nm
e be
lirtil
eri v
e ilk
3
saat
te te
davi
sini
n ön
emi h
akk
nda
topl
um
fark
ndal
nn
artt
rlm
as
Stra
teji
2.11
2 ac
il sa
lk
hizm
etle
rinin
do
ru v
e ya
ygn
kulla
nm
ha
kknd
a bi
linçl
endi
rmen
in
artt
rlm
as
Stra
teji
3. A
cil
serv
isle
rin in
me
hast
alar
nn
acil
yöne
timin
e uy
gun
alt y
ap v
e or
gani
zasy
ona
sahi
p ol
mas
nn
sala
nmas
ve
yayg
nla
trlm
as
Faal
iyet
7 A
cil s
ervi
sler
in in
me
hast
alar
nn
acil
yöne
timin
e uy
gun
alt y
ap v
e or
gani
zasy
ona
sahi
p ol
mas
nn
sala
nmas
ve
yayg
nla
trlm
as
2014
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e)
Yer
el
yöne
timle
r B
akan
lk a
rac
l il
e 2
yld
a bi
r yap
laca
k de
netim
ler i
le
yap
land
rma
önce
si
ve so
nras
tro
mbo
litik
teda
vi
alan
has
ta o
ranl
arn
n iz
lenm
esi
Faal
iyet
8 n
me
ünite
lerin
in
pers
onel
ve
dona
nm
krit
erle
rinin
ul
usla
r ara
s k
lavu
zlar
a gö
re
olu
turu
lmas
2014
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e)
SGK
B
akan
lk a
rac
l il
e 2
yld
a bi
r yap
laca
k de
netim
ler i
le
izle
nmes
i
186
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
3.
nmel
i has
tala
rda
hast
ane
ve h
asta
ne so
nras
nda
mor
talit
e ve
mor
bidi
teni
n az
altm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
nmel
i ha
stal
arda
ha
stan
e ve
ha
stan
e so
nras
nda
mor
talit
e ve
m
orbi
dite
or
annd
aki
azal
ma
Stra
teji
1. n
me
mer
kezi
ve
inm
e ün
itesi
kav
ram
larn
n ol
utu
rulm
as v
e bu
m
erke
zler
in d
onan
m
krite
rlerin
in
belir
lenm
esi v
e st
anda
rdiz
asyo
nu
Stra
teji
2. n
me
teda
vi v
e ta
kip
prot
okol
lerin
in
geli
tirilm
esi v
e st
anda
rdiz
asyo
nu
Stra
teji
3. H
er il
de
akut
inm
e te
davi
si
yapa
bile
cek
inm
e m
erke
zi /ü
nite
si
kuru
lmas
Stra
teji
4 B
eyin
da
mar
has
talk
larn
n ba
kanl
kça
nöro
loji
için
üst
ihtis
as o
lara
k ka
bul e
dilm
esi v
e öz
elle
mi
uzm
an
heki
m y
eti
tirilm
esi
Faal
iyet
1.
nme
mer
kezi
ve
inm
e ün
itesi
kav
ram
larn
n ol
utu
rulm
as v
e bu
mer
kezl
erin
do
nan
m k
riter
lerin
in b
elirl
enm
esi
ve st
anda
rdiz
asyo
nu
2014
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e)
Bak
anlk
ara
cl
ile
2 y
lda
bir y
apla
cak
dene
timle
r ile
iz
lenm
esi
Faal
iyet
2 .
nme
teda
vi v
e ta
kip
prot
okol
lerin
in g
elit
irilm
esi v
e st
anda
rdiz
asyo
nu
2012
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e)
Uyg
ulam
a ön
cesi
ve
sonr
as m
orbi
dite
ve
mor
talit
e or
anla
rnn
izle
nmes
i
Faal
iyet
3 H
er il
de a
kut i
nme
teda
visi
yap
abile
cek
inm
e m
erke
zi /ü
nite
si k
urul
mas
2014
Salk
B
akan
l,
Üni
vers
ite
Has
tane
leri,
Öze
l ha
stan
eler
ve
salk
ku
rulu
lar
dern
ei
nme
mer
kezi
say
s
ve n
iteli
inde
ki
dei
ikli
in
izle
nmes
i
Faal
iyet
4 B
eyin
dam
ar
hast
alkl
arn
n ba
kanl
kça
nöro
loji
için
üst
ihtis
as o
lara
k ka
bul
edilm
esi v
e öz
elle
mi
uzm
an
heki
m y
eti
tirilm
esi
2012
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e)
Yet
ien
ele
man
sa
ys
nn
izle
nmes
i
187
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
nmel
i ha
stal
arda
ha
stan
e ve
ha
stan
e so
nras
nda
mor
talit
e ve
m
orbi
dite
or
annd
aki
azal
ma
Stra
teji
5 N
örol
ojik
Y
oun
Bak
m
dona
nm
krit
erle
rinin
be
lirle
nmes
i ve
stan
dard
izas
yonu
Stra
teji
6 N
örol
ojik
yo
un b
akm
’n
Bak
anlk
ça n
örol
oji
için
üst
ihtis
as o
lara
k ka
bul e
dilm
esi v
e öz
elle
mi
uzm
an
heki
m y
eti
tirilm
esi
Stra
teji
7 Y
oun
ba
km
da in
me
teda
vi
ve ta
kip
prot
okol
lerin
in
geli
tirilm
esi v
e st
anda
rdiz
asyo
nu
Stra
teji
8 N
örol
ojik
yo
un b
akm
ün
itele
rinin
say
ca
yete
rli d
üzey
e
Faal
iyet
5 N
örol
ojik
Yo
un
Bak
m d
onan
m k
riter
lerin
in
belir
lenm
esi v
e st
anda
rdiz
asyo
nu
2014
Salk
B
akan
l,
Üni
vers
ite
Has
tane
leri,
Öze
l ha
stan
eler
ve
salk
ku
rulu
lar
dern
ei
nme
mer
kezi
say
s
ve n
iteli
inde
ki
dei
ikli
in
izle
nmes
i
Faal
iyet
6 N
örol
ojik
yo
un
bak
m’n
bak
anlk
ça n
örol
oji i
çin
üst i
htis
as o
lara
k ka
bul e
dilm
esi
ve ö
zelle
mi
uzm
an h
ekim
ye
titir
ilmes
i
2012
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e)
Yet
ien
ele
man
sa
ys
nn
izle
nmes
i
Faal
iyet
7 Y
oun
bak
mda
inm
e te
davi
ve
taki
p pr
otok
olle
rinin
ge
litir
ilmes
i ve
stan
dard
izas
yonu
20
12
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e)
Uyg
ulam
a ön
cesi
ve
sonr
as m
orbi
dite
ve
mor
talit
e or
anla
rnn
izle
nmes
i
188
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
nmel
i ha
stal
arda
ha
stan
e ve
ha
stan
e so
nras
nda
mor
talit
e ve
m
orbi
dite
or
annd
aki
azal
ma
Stra
teji
8 N
örol
ojik
yo
un b
akm
ün
itele
rinin
say
ca
yete
rli d
üzey
e ge
tirilm
esi (
en a
z he
r ild
e bi
r nör
oloj
ik
youn
bak
m ü
nite
si
olac
ak e
kild
e)
Stra
teji
9 SG
K v
e ge
ri öd
eme
polit
ikal
arn
n te
davi
pr
otok
olle
rini
uygu
lam
aya
izin
ve
rece
k ek
ilde
düze
nlen
mes
i
Stra
teji
10
Reh
abili
tasy
on
mer
kezi
say
s v
e da
lmn
n dü
zenl
enm
esi
Stra
teji
11
Teda
vini
n de
vam
ve
seko
nder
pro
flaks
i ko
nusu
nda
eiti
m
Faal
iyet
8 N
örol
ojik
yo
un
bak
m ü
nite
lerin
in sa
yca
yet
erli
düze
ye g
etiri
lmes
i (en
az
her i
lde
bir n
örol
ojik
yo
un b
akm
üni
tesi
ol
acak
eki
l de)
20
14
Salk
B
akan
l,
Üni
vers
ite
Has
tane
leri,
Öze
l H
asta
nele
r ve
Sa
lk
Kur
ulu
lar
Der
nei
nme
mer
kezi
say
s
ve n
iteli
inde
ki
dei
ikli
in
izle
nmes
i
Faal
iyet
9 S
GK
ve
geri
ödem
e po
litik
alar
nn
teda
vi
prot
okol
lerin
i uyg
ulam
aya
izin
ve
rece
k ek
ilde
düze
nlen
mes
i
2011
Sa
lk
Bak
anl
, SG
K
Faal
iyet
10
Reh
abili
tasy
on
mer
kezi
say
s v
e da
lmn
n dü
zenl
enm
esi
2014
Salk
B
akan
l,
Mal
iye
Bak
anl
, So
syal
H
izm
etle
r ve
Çoc
uk
Esirg
eme
Kur
umu,
U
zman
lk
Der
nekl
eri
Bu
mer
kezl
erin
say
ve
yet
erlil
ikle
rinin
iz
lenm
esi
189
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
nmel
i ha
stal
arda
ha
stan
e ve
ha
stan
e so
nras
nda
mor
talit
e ve
m
orbi
dite
or
annd
aki
azal
ma
Stra
teji
12 K
roni
k ba
km
mer
kezl
eri
olu
turu
lara
k SG
K
tara
fnda
n be
delin
in
kar
lanm
asn
n sa
lanm
as
Stra
teji
13 K
roni
k ba
km
has
tala
rnn
evde
bak
m
orga
niza
syon
unun
sa
lanm
as
Faal
iyet
11
Teda
vini
n de
vam
ve
seko
nder
pro
flaks
i kon
usun
da
eiti
m v
erilm
esi
Süre
kli
Salk
B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-
otor
ite),
TTB
Se
rebr
ovas
küle
r ola
y re
kürr
ens h
zn
n iz
lenm
esi
Faal
iyet
12
Kro
nik
bak
m
mer
kezl
eri o
lutu
rula
rak
SGK
ta
rafn
dan
bede
linin
ka
rla
nmas
nn
sala
nmas
20
14
Salk
B
akan
l,
SGK
, M
aliy
e B
akan
l
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-
otor
ite)
Faal
iyet
13
Kro
nik
bak
m
hast
alar
nn
evde
bak
m
orga
niza
syon
unun
sala
nmas
2014
Salk
B
akan
l,
SGK
, M
aliy
e B
akan
l,
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-o
torit
e)
Uzm
anlk
D
erne
kler
i (y
ar-
otor
ite),
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4.9. REHABİLİTASYON, PALYATİF TEDAVİVE EVDE BAKIM HİZMETLERİ
191
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı H
edef
1.
2014
Yln
a K
adar
Kal
p ve
Dam
ar H
asta
lkla
ryl
a lg
ilene
n Sa
lk P
erso
nelin
in %
75’in
de
Kar
diya
kReh
abili
tasy
on
Kon
usun
da F
ark
ndal
n O
lum
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
1. K
alp
ve
dam
ar
hast
al
konu
sund
a hi
zmet
ver
en
eiti
lmi
sa
lk
pers
onel
i sa
ys
2. B
u am
açla
dü
zenl
enen
y
llk
topl
ant
say
s
Stra
teji
1 T
p fa
külte
lerin
de
kard
iyak
re
habi
litas
yon
konu
sunu
n çe
kird
ek
müf
reda
ta a
lnm
as
Faal
iyet
1 T
p fa
külte
lerin
de
kard
iyak
reha
bilit
asyo
n ko
nusu
nun
çeki
rdek
müf
reda
ta a
lnm
as iç
in
gere
kli b
avu
rula
rn y
aplm
as
2011
-20
14
YÖ
K
Üni
vers
itele
r
Sivi
l top
lum
ör
gütle
ri B
ala
ngç
ve b
itite
ya
pla
n fa
rknd
alk
anke
tleri
Faal
iyet
2 S
alk
bili
mle
ri fa
külte
lerin
in fi
zik
teda
vi v
e re
habi
litas
yon,
bes
lenm
e ve
diy
etet
ik,
hem
irelik
, erg
oter
api b
ölüm
lerin
de
kard
iyak
reha
bilit
asyo
n ko
nusu
nun
müf
reda
ta a
lnm
as v
e ge
litir
ilmes
i ça
lm
alar
YÖ
K
Üni
vers
itele
r
Sivi
l top
lum
ör
gütle
ri B
ala
ngç
ve b
itite
ya
pla
n fa
rknd
alk
anke
tleri
192
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
3. S
alk
pe
rson
elin
e yö
nelik
ka
rdiy
ak
reha
bilit
asyo
n e
itim
m
ater
yali
say
s
Stra
teji
2 Sa
lk
bilim
leri
fakü
ltele
rinin
fizi
k te
davi
ve
reha
bilit
asyo
n,
besl
enm
e ve
di
yete
tik, h
emire
lik,
ergo
tera
pi
bölü
mle
rinde
ka
rdiy
ak
reha
bilit
asyo
n ko
nusu
nun
müf
reda
ta
alnm
as v
e ge
litir
ilmes
i
Stra
teji
3 K
alp
ve
dam
ar h
asta
lkla
r ile
ilg
ilene
n uz
man
lk
dalla
rnn
( ka
rdiy
oloj
i, ka
lp
dam
ar c
erra
hisi
v.b)
ka
rdiy
ak
reha
bilit
asyo
n ko
nusu
nda
bilin
çlen
diril
mes
i
Faal
iyet
3 K
alp
ve d
amar
has
talk
lar
ile il
gile
nen
uzm
anlk
dal
larn
n
( kar
diol
oji,
kalp
dam
ar c
erra
hisi
v.b
) ka
rdiy
ak re
habi
litas
yon
konu
sund
a bi
linçl
endi
rilm
esi i
çin
hizm
et iç
i e
itim
pro
gram
larn
n dü
zenl
enm
esi
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r Si
vil t
oplu
m
örgü
tleri
(Ör.
Türk
iye
FTR
Uzm
an
Hek
imle
ri D
erne
i, Tü
rk
Kar
diyo
loji
Der
nei)
Sivi
l top
lum
ör
gütle
ri B
ala
ngç
ve b
itite
ya
pla
n fa
rknd
alk
anke
tleri
193
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
2. 2
014
yln
a ka
dar
kalp
ve
dam
ar h
asta
l g
elie
n ki
ileri
n ve
yak
nlar
nn
en a
z %
30’u
nda
kar
diya
k re
habi
litas
yon
konu
sund
a
fark
ndal
n ol
utu
rulm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
1. E
itile
n ha
sta
ve h
asta
yak
n
say
s
2. T
opla
nt sa
ys
3. O
lutu
rula
n e
itim
mat
erya
li sa
ys
4. M
edya
da k
onu
ile il
gili
faal
iyet
sa
ys
Stra
teji
1 To
plum
un
kard
iyak
reha
bilit
asyo
n ko
nusu
nda
bilin
çlen
diril
mes
i içi
n ha
lk e
itim
topl
antl
ar
düze
nlen
mes
i
Stra
teji
2 G
örse
l, i
itsel
ve
yaz
l ba
sl
med
yada
bu
kon
uda
bilg
ilend
irme
prog
ram
larn
a ye
r ve
rilm
esi
Stra
teji
3 Y
erel
yö
netim
lerin
, ilg
ili
uzm
anla
rn k
atlm
ile
kard
iyak
reha
bilit
asyo
n ko
nulu
etk
inlik
ler
düze
nlen
mes
i
Faal
iyet
1 T
oplu
mun
kar
diya
k re
habi
litas
yon
konu
sund
a bi
linçl
endi
rilm
esi i
çin
halk
eiti
m
topl
antl
ar d
üzen
lenm
esi i
çin
halk
e
itim
i pro
gram
larn
n ge
litir
ilmes
i 20
11-
2014
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r Si
vil t
oplu
m
örgü
tleri
(Ör.
Türk
iye
FTR
U
zman
H
ekim
leri
Der
nei,
Türk
K
ardi
yolo
ji D
erne
i)
RTÜ
K,
TRT,
MEB
, ilg
ili tü
m
kuru
m
kuru
lula
r
Faal
iyet
2 G
örse
l, i
itsel
ve
yaz
l m
edya
da b
u ko
nuda
bilg
ilend
irme
prog
ram
larn
a ye
r ver
ilmes
i gi
riim
leri
Salk
B
akan
l
RTÜ
K,
TRT,
MEB
, ilg
ili tü
m
kuru
m
kuru
lula
r
Faal
iyet
3 Y
erel
yön
etim
lerin
, ilg
ili u
zman
larn
kat
lm il
e ka
rdiy
ak re
habi
litas
yon
konu
lu
etki
nlik
ler y
aplm
as
Salk
B
akan
l
Bel
ediy
eler
, il
özel
id
arel
eri
194
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
3. 2
014
yln
a ka
dar
Tür
kiye
‘de
kard
iyak
reh
abili
tasy
on a
lan
nda
istih
dam
edi
lece
k k
ardi
yak
reha
bilit
asyo
n ek
ip ü
yele
rini
n
eiti
mi v
e ye
titir
ilmes
i
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l,
Üni
vers
itele
r
1. L
isan
s dü
zeyi
nde
reha
bilit
asyo
n he
mire
liin
e yö
nelik
der
s sa
ys
2. Y
ükse
k lis
ans
düze
yind
e re
habi
litas
yon
hem
iresi
say
s
3. D
okto
ral
Reh
abili
tasy
on
hem
iresi
say
s
4. K
ardi
yak
reha
bilit
asyo
n ko
nusu
nda
eiti
m a
lan
ekip
üy
esi s
ays
Stra
teji
1 Tü
rkiy
e ‘d
e ka
rdiy
ak re
habi
litas
yon
alan
nda
istih
dam
edi
lece
k ka
rdiy
ak re
habi
litas
yon
ekip
üye
lerin
in (u
zman
he
kim
, hem
ire,
fizyo
tera
pist
, psi
kolo
g,
diye
tisye
n, e
rgot
erap
ist v
e so
syal
hiz
met
uzm
an)
hizm
et iç
i eiti
m
prog
ram
lar
ile e
itilm
esi
Stra
teji
2 Sa
lk b
ilim
leri
fakü
ltele
rinin
hem
irelik
bö
lüm
lerin
de
reha
bilit
asyo
n he
mire
lii
birim
inin
kur
ulm
as v
e e
itim
inin
ver
ilmes
i
F aal
iyet
1
Türk
iye
‘de
kard
iyak
re
habi
litas
yon
alan
nda
istih
dam
edi
lece
k ka
rdiy
ak
reha
bilit
asyo
n ek
ip
üyel
erin
in (u
zman
hek
im,
fizyo
tera
pist
, psi
kolo
g,
diye
tisye
n, e
rgot
erap
ist v
e so
syal
hiz
met
uzm
an)
hizm
et iç
i eiti
m
prog
ram
lar
ile e
itim
ça
lm
alar
na b
ala
nmas
2011
-20
14
YÖ
K
Üni
vers
itele
r
Salk
B
akan
l
Faa
liyet
2
Salk
bili
mle
ri fa
külte
lerin
in h
emire
lik
bölü
mle
rinde
reha
bilit
asyo
n he
mire
lii b
irim
inin
ku
rulm
as, l
isan
s ve
lisan
s üs
tü e
itim
inin
ver
ilmes
i
Salk
B
ilim
leri
Fakü
ltele
ri H
emire
lik
Böl
ümle
ri
1.Li
sans
dü
zeyi
nde
reha
bilit
asyo
n e
itim
i ala
n he
mire
say
s
2.R
ehab
ilita
syon
kon
usun
da
yüks
ek li
sans
e
itim
i ala
n he
mire
say
s
195
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
4. R
ehab
ilita
syon
ve
paly
atif
teda
vi u
ygul
amas
na y
önel
ik o
lara
k e
itim
mat
erya
lleri
(kita
p, d
oküm
an, b
roür
, film
vb.
)
201
2 y
lna
kada
r ha
zrl
anm
as (ö
zelli
kle
evde
bak
m sü
reci
nde)
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l v
e Ü
nive
rsite
ler
1. M
orbi
dite
ve
kom
plik
asyo
n (y
atak
yar
as,
krk
, has
tane
ye
yat
ve
bavu
ru
say
s, e
nfek
siyo
n gi
bi) g
örül
me
skl
2.U
lala
n ha
sta
say
s
3. B
asla
n ve
da
tlan
mat
erya
l sa
ys
Stra
teji
1 R
ehab
ilita
syon
süre
cini
co
rafi,
eko
nom
ik, a
lt ya
p so
runl
ar g
ibi
soru
nlar
ned
eniy
le e
vde
geçi
rmek
zor
unda
ola
n ha
stal
ar h
edef
kitl
eyi
olu
turm
akta
dr.
Stra
teji
2 Sa
lk
Bak
anl
büt
çe
dest
eiy
le,
üniv
ersi
tele
rin il
eti
im
fakü
ltesi
, sa
lk b
ilim
leri
fakü
ltesi
fizi
k te
davi
ve
reha
bilit
asyo
n bö
lüm
ü ve
ko
nser
vatu
ar i
birli
i ile
Faal
iyet
1 N
örol
ojik
ve
kard
iyak
reha
bilit
asyo
n ge
rekt
iren
hast
alkl
arda
al
gorit
may
içer
en p
alya
tif
teda
vi v
e re
habi
litas
yon
kita
p,
dokü
man
ve
bro
ürle
rin
haz
rlanm
as
Faal
iyet
2 H
asta
, aile
ve
reha
bilit
asyo
n pr
ofes
yone
llerin
in e
itim
lerin
e ka
tk sa
laya
cak
teat
ral v
ideo
ka
ytla
r
1 y
l
Salk
B
akan
l
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
, Y
ÖK
Bel
ediy
e, R
TÜK
, M
edya
Kur
ulu
lar,
lg
ili M
esle
k K
urul
ula
r ve
U
zman
lk D
erne
kler
i
Gör
evle
ndiri
len
kom
isyo
ndan
3
ayda
bir
haz
rlk
ve
süre
ce il
iki
n ra
por
196
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
5. N
örol
ojik
reh
abili
tasy
on a
lan
nda
yüks
ek li
sans
ve
dokt
ora
prog
ram
lar
olu
turu
lmas
, kar
diya
k re
habi
litas
yon
alan
ndak
i pro
gram
sa
ys
nn
artr
lmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
YÖ
K, S
alk
B
akan
l,
Üni
vers
itele
ri
1. A
çla
n pr
ogra
m
say
s
2. B
avu
ran
öre
nci s
ays
3. Y
ükse
k lis
ans v
e do
ktor
a ö
renc
i say
s
Stra
teji
1 O
lutu
rula
cak
yüks
ek li
sans
ve
dokt
ora
prog
ram
nn
eiti
m
kadr
olar
nn
mul
tidis
iplin
er
olar
ak o
lutu
rulm
as
Stra
teji
2 B
enze
r pr
ogra
mla
rla u
lusl
ar a
ras
i
birli
i olu
turu
lmas
Stra
teji
3 Y
ükse
k lis
ans v
e do
ktor
a e
itim
ini a
lan
fizyo
tera
pist
lerin
önc
elik
li ol
arak
l S
alk
M
üdür
lükl
erin
deki
nör
oloj
ik
ve k
ardi
yak
reha
bilit
asyo
n sü
reci
ne d
ahil
olm
alar
ve
reha
bilit
asyo
n or
gani
zasy
onu
süre
cind
e ol
utu
rula
cak
hast
ane
içi k
ardi
yak
ve
nöro
lojik
reha
bilit
asyo
n bi
rimle
rinde
istih
dam
ed
ilmel
eri s
ala
nabi
lir.
Faal
iyet
1 Y
ükse
k lis
ans v
e do
ktor
a pr
ogra
mn
n e
itim
kad
rola
rnn
mul
tidis
iplin
er o
lara
k ol
utu
rulm
as
2
yl
YÖ
K, S
alk
B
akan
l,
Üni
vers
itele
r
Di
er
üniv
ersi
tele
r, ilg
ili m
esle
k ku
rulu
lar
ve
uzm
anlk
de
rnek
leri
Eiti
m
vere
n ku
rum
sa
ys
,
Kur
umla
rn
özel
likle
rine
iliki
n ra
por
Faal
iyet
2 Y
ükse
k lis
ans v
e be
nzer
pr
ogra
mla
rla u
lusl
ar a
ras
ibi
rlii
olu
turu
lmas
2 y
l
YÖ
K, S
alk
B
akan
l
Üni
vers
itele
rin
d il
iki
ler
birim
leri
6 ay
lk
çal
ma
rapo
ru
Faal
iyet
3 Y
ükse
k lis
ans v
e do
ktor
a e
itim
ini a
lan
fizyo
tera
pist
lerin
ön
celik
li ol
arak
il sa
lk
müd
ürlü
kler
inde
ki n
örol
ojik
ve
kard
iyak
reha
bilit
asyo
n sü
reci
ne d
ahil
olm
alar
ve
reha
bilit
asyo
n or
gani
zasy
onu
süre
cind
e ol
utu
rula
cak
hast
ane
içi k
ardi
yak
ve n
örol
ojik
re
habi
litas
yon
birim
lerin
de is
tihda
m
edilm
eler
i sa
lana
bilir
.
3 y
l
Salk
B
akan
l
Mal
iye
Bak
anl
, ilg
ili m
esle
k ku
rulu
lar
ve
uzm
anlk
de
rnek
leri
Say
, üc
retle
ndirm
e ko
nusu
nda
çal
ma
rapo
ru
197
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
6.
Salk
Bak
anl
has
tane
leri
nin
reha
bilit
asyo
na ö
zelle
mi
bir
imle
rini
kar
diya
k ve
nör
oloj
ik r
ehab
ilita
syon
uyg
ulam
alar
na
y
önel
ik o
lara
k re
orga
niza
syon
u ve
öze
l has
tane
leri
n re
habi
litas
yon
alan
na te
vik
edilm
esi
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l,
Üni
vers
itele
ri
1.O
rgan
ize
edile
n ha
stan
e sa
ys
Stra
teji
1
400
yat
akl
ve ü
zeri
bölg
e ha
stan
eler
inde
uy
gula
man
n ba
latl
mas
Stra
teji
2 R
ehab
ilita
syon
sü
reci
ndek
i mal
iyet
in
özel
has
tane
ler i
çin
SGK
kap
sam
na
alnm
as
Stra
teji
3 Ev
de
bak
m h
izm
eti v
eren
ek
ibin
mob
il ol
mas
Faal
iyet
1 4
00 y
atak
l ve
üze
ri bö
lge
hast
anel
erin
de u
ygul
aman
n ba
latl
mas
2 yl
Salk
B
akan
l
Mal
iye
Bak
anl
, Y
ÖK
Yll
k ra
por
(has
tane
sa
ys
, has
ta
say
s v
b.)
Faal
iyet
2 R
ehab
ilita
syon
ve
evde
ba
km
n si
gorta
kap
sam
na a
lnm
as
1 yl
Salk
B
akan
l
Mal
iye
Bak
anl
Ç
alm
a ra
poru
Faal
iyet
3 E
vde
bak
m h
izm
eti v
eren
m
obil
ekip
ve
ekip
man
larn
ol
utu
rulm
as
2 yl
Salk
B
akan
l,
Üni
vers
ite
Has
tane
leri
Mal
iye
Bak
anl
Vak
f Ve
Öze
l K
urul
ula
r, Si
vil
Topl
um
Örg
ütle
ri, l
gili
Mes
lek
Kur
ulu
lar
Ve
Uzm
anlk
D
erne
kler
i
Çal
ma
rapo
ru
198
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
7. E
vde
bak
m m
evzu
atn
n;
A-
Kar
diya
k ve
nör
oloj
ik b
akm
ger
ektir
en h
asta
lar
n, il
salk
müd
ürlü
kler
i bün
yesi
nde
taki
p ve
kay
dedi
lece
k ek
ilde
dü
zenl
enm
esi
B
-Has
tala
rn
ihtiy
açla
rna
yön
elik
ola
rak
evde
bak
m h
izm
eti v
eren
öze
l ve
kam
u ku
rum
lar
na y
önle
ndir
ilmes
ine
olan
ak v
erec
ek
e
kild
e dü
zenl
enm
esi
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Salk
B
akan
l
Kay
ta
alna
n ha
sta
say
s
Stra
teji
1
l Sa
lk M
üdür
lükl
eri
büny
esin
de o
lutu
rula
n ev
de
bak
m b
irim
lerin
ce k
ardi
yak
ve
nöro
lojik
reha
bilit
asyo
n ih
tiyac
ol
an h
asta
larn
bel
irlen
mes
i ve
ihtiy
aca
yöne
lik o
lara
k bu
hi
zmet
i sa
laya
cak
hast
anel
ere
yönl
endi
rilm
esi
Faal
iyet
1
Mev
zuat
haz
rlanm
as
2 y
l
Salk
B
akan
l,
Üni
vers
ite
Has
tane
leri,
M
aliy
e B
akan
l
Bel
ediy
eler
, M
edya
K
urul
ula
r,
Vak
flar,
lgili
M
esle
k K
urul
ula
r ve
Uzm
anlk
D
erne
kler
i
Çal
ma
rapo
ru
199
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
8. S
alk
Bak
anl
bün
yesin
de r
ehab
ilita
syon
ve
evde
bak
m h
izm
etle
rini
n or
gani
zasy
onun
dan
soru
mlu
bir
dai
re b
aka
nln
n ol
utu
rulm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Yap
lanm
a iç
in
mev
zuat
n ol
utu
rulm
asna
yö
nelik
yap
lan
bilim
sel
topl
ant
say
s
Stra
teji
1 Ev
de b
akm
ve
reha
bilit
asyo
n hi
zmet
lerin
in
orga
niza
syon
unu
sala
mak
Stra
teji
2 D
aire
ba
kanl
ka
drol
arn
n m
ultid
isip
liner
ek
ilde
olu
turu
lmas
Stra
teji
3 Sa
lk v
e re
habi
litas
yon
hizm
etin
i k
smen
de
olsa
bün
yesi
nde
barn
dra
n hu
zure
vler
inin
or
gani
zasy
onu
ve
dest
ekle
nmes
i
Stra
teji
4 R
ehab
ilita
syon
ve
evd
e ba
km
hiz
met
lerin
e ili
kin
mal
iyet
çal
mas
ya
plm
as
Stra
teji
5 Sa
lk v
e tu
rizm
ba
kanl
klar
nn
ib i
rlii i
le
reha
bilit
asyo
n hi
zmet
inin
ul
usla
rara
s b
oyut
a ta
nmas
ve
özel
sekt
örün
te
vik
edilm
esi
Faal
iyet
1 M
ultid
isip
liner
bir
daire
ba
kanl
nn
kuru
lmas
1 y
l
Salk
B
akan
l,
Mal
iye
Bak
anl
Üni
vers
ite
Has
tane
leri,
lgili
Mes
lek
Kur
ulu
lar
ve U
zman
lk
Der
nekl
eri
Çal
ma
rapo
ru
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4.10. SÜRVEYANS ARAŞTIRMALAR VE GELECEĞE YÖNELİK UYGULAMALAR
201
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
1. K
ardi
yova
skül
er h
asta
lkla
r (K
VH
) ve
risk
fakt
örle
rini
n (R
F) iz
lenm
esin
e yö
nelik
ulu
sal ö
lçek
te b
ir v
eri t
aban
olu
turu
lmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Ver
i ta
ban
Stra
teji
1 Ü
lke
çap
nda
veri
taba
n
kulla
nm
nn
uygu
lam
asna
ge
çmed
en ö
nce
seçi
lece
k pi
lot
bölg
eler
de
önce
likli
uygu
lam
alar
n ya
plm
as
Faal
iyet
1 V
eri h
azrla
ma
konu
sund
a ça
lac
ak b
ir da
nm
a ku
rulu
ve
çal
ma
grup
lar
olu
turu
lmas
2011
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r U
zman
lk
dern
ekle
ri Y
erel
yö
netim
ler
TÜB
TAK
, D
PT
TÜK
, SG
K
Topl
ant
say
s
Topl
ant
rapo
rlar
202
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Fa
aliy
et 2
Kur
um v
e ku
rulu
lard
a ku
llan
lan
bild
irim
sist
emle
ri aç
snd
an (d
uplik
asyo
nlar
n ön
lenm
esi v
e ka
rla
trm
ann
yap
labi
lmes
i içi
n) k
urum
lar
aras
nda
stan
dard
izas
yon,
en
tegr
asyo
n ve
ibi
rliin
in
(kur
umla
r ara
s v
erile
rin
payl
alm
as) s
ala
nmas
2012
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r U
zman
lk
dern
ekle
ri Y
erel
yö
netim
ler
TÜB
TAK
, TÜ
K
SGK
, çi
leri
Bak
anl
Orta
k ve
ri fo
rmu
olu
turu
lmas
nn
taki
bi
Faal
iyet
3 M
evcu
t ki
i baz
l ka
yt
sist
emle
rinin
göz
den
geçi
riler
ek
KV
H’n
in m
orta
lites
i, m
orbi
dite
si
ve R
F’ye
yön
elik
ver
i sa
laya
cak
ekild
e dü
zenl
enm
esi
2012
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r U
zman
lk
dern
ekle
ri SG
K
Ger
eksi
nim
e gö
re
düze
nlen
mi
ki
i ba
zl k
ayt
form
larn
n ol
utu
rulm
as
Faal
iyet
4 U
lusa
l düz
eyde
ver
i to
plam
ak a
mac
yla
bir “
stan
dart
veri
topl
ama
form
u” h
azrla
nmas
(h
em h
asta
la
hem
de
risk
fakt
örle
rine
yöne
lik),
-Ulu
sal i
htiy
aç v
e ul
usla
r ara
s be
klen
tiler
i kar
laya
cak
uygu
n gö
ster
gele
rin b
elirl
enm
esi
-Ver
i tab
an o
lutu
rulm
as s
ras
nda
etik
ilke
ler v
e ha
sta
hakl
ar
yöne
tmel
iin
e uy
ulm
as
2012
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r U
zman
lk
dern
ekle
ri TÜ
BTA
K
TÜK
SG
K
Ulu
slar
ara
s
salk
ku
rulu
lar
1.St
anda
rt ve
ri fo
rmu
haz
rlam
a ça
lm
alar
nn
taki
bi
2.Ç
alm
a ra
porla
r
203
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
Ver
i tab
an
Stra
teji
1 Ü
lke
çap
nda
veri
taba
n
kulla
nm
nn
uygu
lam
asn
a ge
çmed
en
önce
se
çile
cek
pilo
t bö
lgel
erde
ön
celik
li uy
gula
mal
arn
yap
lmas
Faal
iyet
5 S
tand
art v
eri t
opla
ma
form
larn
n ku
llan
mna
yön
elik
pe
rson
el e
itim
i yap
lmas
20
13
Salk
B
akan
l
1.E
itile
n pe
rson
el
say
s
2.E
itim
etk
inli
i ta
kibi
(ön
test
/ son
te
st)
3.Fo
rmla
rn d
oru
do
ldur
ulm
a yü
zdel
erin
in ta
kibi
Fa
aliy
et 6
Ver
i tab
ann
n ol
utu
rulm
as
2014
Salk
B
akan
l
TÜB
TAK
Ü
nive
rsite
ler
1.Ç
alm
a ra
porla
r 2.
Gös
terg
e he
sapl
ama
Faal
iyet
7 l
ve
mer
kez
düze
yde
veri
taba
nn
kul
lana
cak
kiile
re
(ver
i giri
uzm
an v
e ku
llan
cla
ra)
gere
kli e
itim
in v
erilm
esi
2014
Salk
B
akan
l
TÜB
TAK
Ü
nive
rsite
ler
1.E
itile
n pe
rson
el
say
s
2.E
itim
etk
inli
i ta
kibi
(ön
test
son
test
)
Faal
iyet
8 P
ilot ç
alm
ann
tasa
rlana
rak
uygu
lanm
as
2013
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r Pi
lot ç
alm
ann
sonu
çlar
nn
deer
lend
irilm
esi v
e ge
rekl
i yer
lerd
e re
vizy
onun
yap
lmas
Fa
aliy
et 9
KV
H il
e ilg
ili a
yrnt
l ba
z b
ilgile
rin se
çilm
i
kuru
mla
rdan
(sen
tinal
sürv
eyan
s)
topl
anm
as
2014
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r U
zman
lk
dern
ekle
ri TU
BTA
K
lgili
gös
terg
eler
in
hesa
plan
mas
204
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
2. U
lusa
l ve
bölg
esel
düz
eyde
per
iyod
ik sa
ha a
ratr
mal
arn
n ya
plm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
St
rate
ji 1
Öze
l ris
k fa
ktör
lerin
e yö
nelik
ar
atr
mal
arn
seçi
lmi
bö
lgel
erde
ya
plm
as
Stra
teji
2 Ö
zelli
kle
birin
ci
basa
mak
taki
sa
lk
çal
anla
rnn
ara
trm
a ya
pma
kapa
site
lerin
in
güçl
endi
rilm
esi
Stra
teji
3 Et
kili
müd
ahal
e st
rate
jiler
ini k
r ve
kent
e öz
el o
lara
k be
lirle
mek
Faal
iyet
1 :K
VH
ba
ta o
lmak
üze
re, k
roni
k ha
stal
klar
a ve
risk
fakt
örle
rine
özel
pe
riyod
ik o
lara
k (5
yld
a bi
r) T
ürki
ye’y
i te
msi
l ede
n sa
ha a
ratr
mal
arn
n ya
plm
as
2011
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r TÜ
K
Ulu
slar
ara
s
kuru
lula
r
Ara
trm
a ra
porla
rnn
yay
mla
nmas
(Ba
lang
ç,
ara
ve so
n ra
por)
Faal
iyet
2: B
irinc
i bas
amak
salk
ça
lan
larn
n K
VH
ve
RF
ile il
gili
ara
trm
a ya
pmas
na y
önel
ik e
itim
pro
gram
larn
n ha
zrla
nmas
(epi
dem
iyol
oji v
e ar
atr
ma
tekn
ikle
ri e
itim
leri)
2011
-20
14
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r U
zman
lk
dern
ekle
ri
1.E
itim
say
s
2.R
apor
edi
len
ve
yay
nlan
an a
ratr
ma
say
s
Faal
iyet
3 :
l düz
eyin
de b
ilim
sel a
ratr
ma
yap
lmas
kon
usun
da il
gini
n ve
kap
asite
sini
n ar
trlm
as, a
yrca
di
er k
urum
ve
kuru
lula
rla d
este
k ve
ibi
rliin
in y
eter
li dü
zeye
get
irilm
esi a
mac
yla
topl
antl
ar,
sem
pozy
umla
r, ça
lta
ylar
düz
enle
nmes
i
2011
-20
14
Salk
M
üdür
lüü
Üni
vers
itele
r U
zman
lk
dern
ekle
ri
l ba
na y
llk
yap
lan
bilim
sel t
opla
nt sa
ys
Faal
iyet
4: B
akan
ln
kend
i kur
umla
rnda
ve
di
er k
urum
lar i
le i
birli
i içi
nde
yap
laca
k ol
an a
ratr
mal
ara
fon
ayrm
ak
üzer
e pl
anla
ma
yapm
as
2011
-
Salk
B
akan
l
1.
Mev
zuat
haz
rlam
a 2.
Büt
çe ra
porla
r 3.
Fina
nse
edile
n ar
atr
ma
say
s
4.Y
llk
faal
iyet
rapo
ru
Faal
iyet
5: K
VH
’n k
ontro
lü a
mac
yla
kültü
re/to
plum
a öz
el e
tkili
müd
ahal
e st
rate
jiler
ini s
apta
may
a yö
nelik
öze
llikl
e ni
telik
sel a
ratr
mal
ar y
aplm
as, i
yi
örne
kler
in d
eer
lend
irilm
esi
2012
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r U
zman
lk
dern
ekle
ri Y
erel
yö
netim
ler
STK
Ara
trm
a ra
porla
r
205
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
3. A
R-G
E fa
aliy
etle
rini
n gü
çlen
diri
lmes
i
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Faal
iyet
ler
Süre
Fa
aliy
ette
n So
rum
lu
Kur
ulu
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
St
rate
ji 1
A
R-G
E ile
ilgi
li dü
nya
uygu
lam
alar
ko
nusu
nda
fark
ndal
n öz
ellik
le k
arar
ve
ricile
r dü
zeyi
nde
ve
konu
çal
anla
r ar
asnd
a ar
trlm
as
Stra
teji
2 K
amu,
sa
nayi
ve
üniv
ersi
te
ibi
rliin
in
artr
lmas
Faal
iyet
1 U
lusa
l ve
ulus
lar a
ras
pl
atfo
rmda
yap
lan
tekn
oloj
ik ç
alm
alar
ta
ntc
ve
bilg
ilend
irici
topl
antl
arn
yap
lmas
Yld
a bi
r Sa
lk
Bak
anl
Ü
nive
rsite
ler
TÜB
TAK
Topl
ant
ö zet
ki
tapç
klar
Topl
ant
say
s
Kat
lmc
sa
ys
ve
prof
iller
i
Faal
iyet
2 M
ükem
mel
iyet
mer
kezl
eri,
üniv
ersi
tele
r ve
Salk
Bak
anl
ar
asnd
a or
tak
yeni
likçi
pro
jele
r yap
mak
2011
-20
14
Salk
B
akan
l
Üni
vers
itele
r
Sana
yi
kuru
lula
r Ü
retil
en
proj
e sa
ys
ve
do
küm
anla
r
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
7.4.11. SEKTÖRLER ARASI İŞBİRLİĞİ
207
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı H
edef
1. S
alk
ile
ilgili
tan
tm p
rogr
amla
rn
n pl
an d
önem
inde
% 2
0 or
annd
a ar
trlm
as v
e st
anda
rt b
ir d
enet
imde
n ge
çiri
lere
k ya
ynl
anm
as
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l,
RTÜ
K
1. Ü
retic
i ve
tüke
ticile
rin
bilg
ilend
irilm
esin
e yö
nelik
pr
ogra
mla
rn
plan
dön
emin
de
% 2
0 or
annd
a ar
trlm
as
Stra
teji
1 ns
an
sal
n
doru
dan
ilgile
ndire
n ya
nlt
c
rekl
am v
e ta
ntm
larn
en
gelle
nmes
i
Faal
iyet
1
Den
etim
zor
unlu
luun
a ili
kin
yasa
l bo
lukl
arn
gide
rilm
esi
2011
-20
13
Salk
B
akan
l
RTÜ
K
Yay
n ku
rulu
lar
birli
i
Salk
B
akan
l,
RTÜ
K
Faal
iyet
2
Den
etim
leri
yapa
cak
bilim
sel
kuru
llarn
olu
turu
lmas
2011
-20
12
Salk
B
akan
l
RTÜ
K
Yay
n ku
rulu
lar
birli
i
Salk
B
akan
l,
RTÜ
K
Faal
iyet
3
Den
etim
sonu
çlar
nn
düze
nli o
lara
k ra
porla
nmas
ve
anla
lr e
kild
e ka
muo
yunu
n bi
lgis
ine
sunu
lmas
Süre
kli
RTÜ
K
Sa
lk
Bak
anl
Salk
B
akan
l
Yay
n ku
rulu
lar
RTÜ
K
Salk
B
akan
l
208
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
2. K
alp
ve d
amar
has
talk
lar
kon
usun
da k
urum
lar
aras
koo
rdin
asyo
n ve
ibi
rli
inin
güç
lend
irilm
esi
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
1.K
urum
lar
aras
ko
ordi
nasy
onu
sala
yaca
k ko
mis
yon
olu
turu
lmas
2.O
rtak
prog
ram
larn
sa
ys
nn
% 2
0 or
annd
a ar
trlm
as
Stra
teji
1 D
oru
dan
soru
mlu
ku
rum
lar
aras
nda
önce
likle
i
birli
inin
ge
litir
ilmes
i
Stra
teji
2 R
iskl
i bö
lgel
er v
e ya
gr
upla
rna
iliki
n ku
rum
lar
aras
ibi
rlii
Faal
iyet
1 K
urum
sal k
oord
inas
yon
eksi
klik
lerin
in te
spiti
ve
gide
rilm
esi
2011
Salk
B
akan
l,
Mill
i E
itim
B
akan
l
Salk
B
akan
l
Mill
i Eiti
m
Bak
anl
Ta
rm v
e K
öy
l. B
ak.
Yer
el
Yön
etim
ler
Kur
umla
rn
faal
iyet
ra
porla
r
209
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Stra
teji
1 D
oru
dan
soru
mlu
ku
rum
lar
aras
nda
önce
likle
i
birli
inin
ge
litir
ilmes
i
Stra
teji
2 R
iskl
i bö
lgel
er v
e ya
gr
upla
rna
iliki
n ku
rum
lar
aras
ibi
rlii
Faal
iyet
2 S
alk
Bak
anl
nca;
- Sn
f öre
tmen
leri
ve re
hber
ö
retm
enle
re g
erek
li e
itim
lerin
ve
rilm
esi
- Orta
k e
itim
pro
gram
larn
n ha
zrla
nmas
ve
yürü
tülm
esi
- Sa
lk B
akan
l v
e M
EB’in
ko
ordi
nasy
onun
da k
onfe
rans
, yer
inde
e
itim
, ele
ktro
nik
eiti
m, k
itapç
k,
vide
o vb
. eiti
m a
raçl
ar il
e e
itici
lerin
e
itim
i
2 011
20
14
Mill
i E
itim
B
akan
l
Salk
Bak
anl
, Y
erel
Yön
etim
ler
Sivi
l Top
lum
ku
rulu
lar
Med
ya
Bu
konu
lara
ili
kin
düze
nli
rapo
rlarn
ç
karl
mas
:
-Top
lant
sa
yla
r
-Ula
lan
birim
ler
-Ele
ktro
nik
eiti
mde
hit
(tkl
anm
a)
say
s,
-Orta
k dü
zenl
enen
pr
ogra
m
say
s
-Da
tm
yap
lan
eiti
m
araç
lar
say
s
210
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
Ger
eken
K
urum
lar
zlem
e
Stra
teji
1 D
oru
dan
soru
mlu
ku
rum
lar
aras
nda
önce
likle
i
birli
inin
ge
litir
ilmes
i
Stra
teji
2 R
iskl
i bö
lgel
er v
e ya
gr
upla
rna
iliki
n ku
rum
lar
aras
ibi
rlii
Faal
iyet
3 Y
erel
yön
etim
lerin
Sa
lk
Bak
anl
ile
koor
dina
syon
una
ile
rlik
kaza
ndrl
arak
yer
el y
önet
imle
re a
it sa
lk h
izm
et b
irim
lerin
de ta
ram
a ve
öl
çüm
çal
mal
arn
n or
takl
aa
yürü
tülm
esi v
e ge
reke
n do
nan
m v
e te
knik
des
tein
in sa
lanm
as
2011
20
14
Salk
B
akan
l
Gen
el d
are
birim
leri
(Val
ilik-
Kay
mak
amlk
lar)
Y
erel
Yön
etim
ler
Faal
i yet
R
apor
lar:
-Orta
kla
a yü
rütü
len
prog
ram
lar
-Sa
lana
n te
knik
de
stek
ve
i bi
rliin
in
rapo
rlanm
as
-Hiz
met
ul
atr
lan
kii s
ays
ve
veril
en
hizm
et
türü
nün
rapo
rlanm
as
211
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol ProgramıH
edef
3. M
evzu
at d
üzen
lem
eler
i ve
Avr
upa
Bir
lii m
ükte
seba
tna
uyum
sala
nmas
Koo
rdin
atör
K
urul
u
Perf
orm
ans
Gös
terg
eler
i
Stra
teji
Fa
aliy
etle
r Sü
re
Faal
iyet
ten
Soru
mlu
K
urul
u
birl
ii
çind
e O
lmas
G
erek
en
Kur
umla
r
zlem
e
Salk
B
akan
l
St
rate
ji 1
Mev
zuat
dü
zenl
emel
eri
ve A
vrup
a B
irli
i m
ükte
seba
tna
uyum
latr
ma
çal
mal
ar
2011
2014
Salk
B
akan
l
212
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
8. EKLER:
8.1 Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesi
Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesi’ nin amacı Avrupa Birliği ve DSÖ Avrupa Bölgesi’ndeki kalp-damar hastalıkları yükünü önemli ölçüde azaltmak ve hastalık yüklerinde ülke içinde ve ülkeler arasında bulunan hakkaniyetsizlik ve eşitliksizlikleri azaltmaktır. Berat, insanların sağlıklı davranış tipleri benimsemelerine yardımcı olacak destek politikalar ve çevreler yaratmak için sivil toplum ve halk sağlığı örgütleri ile ortaklık içerisinde yürütülen hükümet faaliyetinin öneminin altını çizmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Bölge Direktör Yardımcısı Dr. Nata Menabde ve Avrupa Birliği Sağlık ve Tüketicinin Korunması Komisyoneri Markos Kyprianou, Brüksel’deki Avrupa Parlamentosu’nda, Avrupa Kalp Ağı (“European Heart Network”) ve Avrupa Kardiyoloji Topluluğu’nun (“European Society of Cardiology”) da katılımı ile Avrupa Kalp Sağlığı Beratı’nı açıklamışlardır. Berat, Avrupa’nın en büyük katili ile savaşmak için yürütülen bu ortak çabaya katılan 14 Avrupalı meslek ve halk sağlığı örgütü adına imzalanmıştır.
25 Aralık 2007 - “Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesi”nin ulusal imza töreni Ankara’da 25 Aralık 2007 tarihinde yapılmış ve sözleşme Sağlık Bakanı Prof. Dr. Recep Akdağ ve dokuz uzmanlık derneği başkanlarınca imzalanmıştır.
Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesi
Giriş
Mortalite ve Morbidite
Kalp ve damar hastalıkları, Avrupa’da kadın ve erkeklerde bir numaralı ölüm nedenidiri.
Avrupa’daki tüm ölümlerin neredeyse yarısından, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Avrupa Bölgesi’ne üye 52 ülkede 4,35 milyonun üzerinde ölümden ve Avrupa Birliği’nde 1,9 milyondan fazla ölümden kalp ve damar hastalıklar sorumludur
ii. Kalp ve damar hastalıkları, aynı zamanda önemli oranda
engelliliğe ve yaşam kalitesinin düşmesine de neden olmaktadır.
Ancak, kalp ve damar hastalıklarının önlenmesi mümkündür. DSÖ; kan basıncı, obezite, kolesterol ve tütün kullanımında eş zamanlı olarak popülasyon çapında hafif bir düşüş sağlanmasının kalp ve damar hastalık görülme sıklığını yarıdan fazla azaltacağını tahmin etmektedir.
Kalp ve damar hastalık mortalitesi, görülme sıklığı ve ölüm oranları; çoğu Kuzey, Güney ve Batı Avrupa ülkesinde azalmakta, ancak Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde aynı hızla azalmamakta ya da artmaktadır.
Avrupa Birliği’nde kalp ve damar hastalıklarından ölüm oranlarında azalma görülse de, kalp ve damar hastalıklarıyla yaşayan kadın ve erkek sayısı gittikçe artmaktadır
1. Bu paradoks, yaşam
süresinin uzaması ve kalp ve damar hastalığı olan bireylerde sağkalımın artması ile bağlantılıdır.
213
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Kalp ve damar hastalık yükü, tüm kanserlerin toplamının yol açtığından daha fazla ölüme yol açmaktadır (kadınlarda [tüm ölümlerin %55’i] erkeklerden [tüm ölümlerin %43’ü] bile daha yüksek bir oranla ve sosyoekonomik düzeyi düşük kadın ve erkeklerde daha yüksek bir mortalite ile).
Risk Etkenleri
Kalp ve damar hastalıkları için iyi bilinen temel risk etkenleri tütün kullanımı, kan basıncı ve kolesterol düzeyinin yüksek olması, doğrudan bireyin yaşam tarzı ile bağlantılı etkenler, fiziksel aktivite düzeyi ve yeme alışkanlıklarıdır. Kalp ve damar hastalıklarıyla ilişkili diğer etkenler aşırı kilolu olmak, obezite, diabetes mellitus, aşırı alkol tüketimi ve ruhsal gerilimdir.
Maliyetler
Kalp ve damar hastalıklarının AB ekonomisine yılda 169 milyar Avro’luk bir maliyeti olduğu tahmin edilmektedir. Bu, yıllık toplam maliyetin kişi başına 372 Avro olduğunu göstermektedir. Kişi başına düşen maliyetler üye ülkeler arasında on katın üzerinde farklılık göstermektedir (Malta’da 50 €’dan az iken Almanya’da ve İngiltere’de 600 €’ nun üzerindedir).
Çok Sektörlü İşbirliği ve Faaliyet
Üst düzey AB yayınları, özellikle kalp ve damar sağlığının iyileştirilmesi konusunda 2004’ten sonraki Konsey Kararları
4, yüksek riskli bireyleri belirleyerek hem toplum düzeyinde, hem de
bireysel düzeyde harekete geçmenin önemini vurgulamaktadır.
Avrupa Birliği Konsey Kararları, İrlanda’nın başkanlığı sırasında kabul edilmiş, kalp ve damar hastalıklarının ele alınması için gereken adımların atılmasını sağlamak üzere Avrupa Komisyonu’nun yanı sıra Üye Ülkeler’e de çağrıda bulunulmuştur. Lüksemburg Deklarasyonu
5, Lüksemburg’un
başkanlığında kabul edilmiş, Lüksemburg toplantısında hazır bulunan Ulusal Sağlık Bakanlıklarının temsilcileri, Ulusal ve Avrupa Kardiyoloji Dernekleri ve Kalp Vakıflarının temsilcileri arasında tüm Avrupa kentlerinde kapsamlı kalp ve damar hastalık önleme programlarının başlatılmasını ya da güçlendirilmesini sağlamak ve etkili önlemlerin, politikaların ve girişimlerin uygulamaya konulmasını güven altına almak için bir sözleşme imzalanmıştır. Kalp ve damar hastalıkları ve diğer bulaşıcı olmayan önemli hastalıklarla savaşmak amacıyla çeşitli DSÖ kararları ve bildirgeleri
6 kabul
edilmiştir.
Ayrıca, Avrupa toplumunda kalp ve damar hastalıklarının etkisini azaltarak sağlığın korunması ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi amacı, AB Antlaşması’nda
7, AB’nin Lizbon Gündemi’nin amaçları
arasında ve 30 Kasım 2006’da Finlandiya başkanlığında toplanan Avrupa Konseyi kararlarındaki8
sağlığın tüm politikalara dahil edilmesi hedeflerinde tam olarak kayıt altına alınmıştır.
Avrupa Komisyonu’nun desteğiyle, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Avrupa Kalp Ağı (European Heart Network) ve Avrupa Kardiyoloji Derneği, ilgili Avrupa Örgütlerini ve Uluslararası Örgütleri,
Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesini imzalamaya, •
Kalp ve damar hastalıklarına bağlı ölüm ve rahatsızlıklarla birincil önleme yöntemiyle • savaşmaya
214
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
14 Şubat 2000’de yapılan “Winning Heart” Konferansı’nın Saint Valentineçıklaması’na göre • hareket etmeye, davet etmektedir.
“Yeni binyılda doğan her çocuğun, önlenebileceği bilinen kalp ve damar hastalıkları geçirmeden en azından 65 yaşına kadar yaşama hakkı vardır.”
Bölüm I: AmaçMadde 1
Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesi’nin amacı, Avrupa Birliği ve DSÖ Avrupa Bölgesi’nde kalp ve damar hastalık yükünü önemli ölçüde azaltmak ve bu hastalık yükündeki ülke içi ve ülkeler arası eşitsizlikleri ve haksızlıkları azaltmaktır.
Bu belgede, “Kalp Sağlığı” terimi kalp hastalıklarını, inmeyi ve diğer aterosklerotik damar hastalıklarını kapsamaktadır.
Madde 2
Sözleşmede, sözleşmeyi imzalayanların önceliği yaşam tarzı girişimlerine vererek, kalp ve damar hastalık yükünü azaltmaya önemli ölçüde yardımcı olacak önlemleri teşvik etmesi ve desteklemesi önerilmektedir.
Bölüm II: İmzalayanlar şunların farkındadır:Madde 3
Kalp ve damar hastalığı, çok etkenli bir durumdur ve tüm risk etkenlerinin ve belirleyicilerinin toplumsal ve bireysel düzeylerde ele alınması gerekmektedir.
Kalp ve damar sağlığıyla ilişkili özellikler:
- Tütün kullanmama,
- Uygun fiziksel aktivite – haftada 5 kez en az 30 dakika,
- Sağlıklı beslenme alışkanlığı,
- Fazla kilolu olmama,
- Kan basıncının 140/90’ın altında olması,
- Kan kolesterolünün 5 mmol/L’nin (190 mg/dl) altında olması
- Normal glukoz metabolizması,
- Aşırı stresten kaçınma.
Madde 4
Kalp ve damar olayı riski ile ilişkili risk etkenleri üç sınıfa ayrılabilir:
215
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Biyolojik Yaşam tarzı belirleyicileri Genel belirleyiciler
Sabit Değiştirilebilir
Kan basıncının yüksek olması Tütün kullanımı Yaş Gelir
Kan şekerinin yüksek olması Sağlıksız beslenme Cinsiyet Eğitim
HDL kolesterol Aşırı alkol tüketimi Genetik Yaşam koşulları
Fazla kilolu/obez Fiziksel aktivite eksikliği Etnik köken Çalışma koşulları
Madde 5
Risk etkenleri, politikaları belirleyenlerin, vergilendirme ve pazarlama ile ilgili yasalar hazırlayarak ya da başka önlemler alarak destekleyici çevreler oluşturmasıyla; bireylerin sağlıklı beslenmeyi, dumansız ortamları tercih etmeyi ve düzenli fiziksel aktiviteyi içeren davranışlar benimsemesiyle ve sağlık uzmanlarının yüksek risk altındaki hastaları belirlemeleri, tedavi etmeleri ve savunmaları ile ele alınabilir.
Madde 6
Bu risk etkenlerine yaklaşımın çocukluk çağında başlatılarak yaşam boyu sürdürülmesi gerekir.
Madde 7
Kalp ve damar hastalık yükü, erken tanı, hastalığa uygun yaklaşım ve yapılandırılmış yaşam tarzı danışmanlığı da dahil rehabilitasyon ve önleme ile de azaltılabilir.
Madde 8
Kalp ve damar sağlığı ve hastalıklarının cinsiyete özgü özelliklerine duyarlı olmak gereklidir.
Bölüm III: İmzalayanlar şunları kabul eder:
Madde 9
Üst düzey Avrupa politik yayınlarında kabul edilen politikalar ve önlemlerin uygulamaya konulması
-Kalp Sağlığı ile İlgili Konsey Kararları (Haziran 2004)
-Kalp ve damar sağlığının özendirilmesine ilişkin Lüksemburg Deklarasyonu (Haziran 2005)
-DSÖ Avrupa Bölgesi’nde bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesi ve denetimine ilişkin kararlar
9
Uygulamalar, Avrupa düzeyinde, ulusal ve bölgesel düzeylerde gerçekleştirilecektir.
Madde 10
Kapsamlı sağlık stratejileri geliştirmenin ve uygulamanın yanı sıra, kalp ve damar sağlığını teşvik edecek ve kalp ve damar hastalıklarını önleyecek Avrupa düzeyinde, ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde politikalar geliştirilmesinin, uygulanmasının ve önlemler alınmasının savunulması ve desteklenmesi.
216
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Madde 11
Politikalar geliştirmek amacıyla, mümkün olan en güçlü siyasi desteği sağlamak ve kalp ve damar hastalık yükünü azaltmak için atılacak adımları koordine edecek, yalnızca kalp sağlığına adanmış ittifaklar kurulması ve bu ittifakların güçlendirilmesi.
Madde 12
Toplumsal seferberlik ilan ederek, geniş tabanlı bir koalisyon kurarak ve farkındalığı artırmak için gerektiğinde kitlesel medyayı kullanarak ve sosyal pazarlamayı geliştirerek toplumun ve hastaların eğitilmesine ve güçlendirilmesine yönelik faaliyetlerde bulunulması.
Madde 13
Bu sözleşmenin amacına ulaşması için, mezuniyet öncesi ve sonrası eğitim ve öğretim yoluyla sağlığı iyileştirme kapasitesinin geliştirilmesi.
Madde 14
Yüksek risk altındaki bireylerin belirlenmesi ve bu bireylere yaklaşım ve bilinen kalp ve damar hastalığı olan bireylerin bakımına ve kalp ve damar hastalıklarını önlemeye yönelik ulusal stratejiler oluşturulmasının desteklenmesi.
Madde 15
Birleşik Avrupa Görev Gücü (Joint European Task Force) tarafından hazırlanan kalp ve damar hastalıklarının önlenmesine ilişkin en güncel Avrupa Kılavuzu’nun benimsenmesinin özendirilmesi. Bu teşvik, Kılavuzun yerel dil(ler)e çevrilmesini ve yerel mortalite ve morbidite istatistiklerini, yerel uygulamaları, Kılavuzun yerel sağlık hizmeti geleneklerine uyarlanmasını içerecek şekilde ulusal özelliklere uyarlanmasını ve tüm tıp uzmanlarına ve sağlığın korunmasında görev alan diğer tüm ortaklara dağıtılmasının desteklenmesini kapsamaktadır.
Yetkililerle işbirliği içinde, sağlık sektöründe önleyici çalışmaların çok öncelikli hale gelmesinin ve bu çalışmaların yerel sağlık sigortası politikaları kapsamında mantıklı bir geri ödeme sistemi dahilinde, iyi eğitimli ve yeterli insan gücü tarafından yürütülmesinin sağlanması.
Madde 16
Sağlık tedavi harcamalarıyla ilgili yönleri de dahil, uygulanan politikaların ve koruyucu önlemlerin etkinliğiyle ilgili araştırmalara öncelik verilmesi.
Gençlere, kalp ve damar sisteminde yaşlanmanın mekanizmalarının anlaşılmasına ve kadınlardaki kalp ve damar duyarlılığına yönelik, toplum sağlığının iyileştirilmesi ve korunmasına adanmış çeşitli programların etkisini de içeren, epidemiyolojiye ve davranışsal etkenlere odaklanan araştırmalar başlatılması.
Daha fazla işbirliğini, genişlemeyi ve araştırma projelerinin koordinasyonunu özendirerek ve bunun için kaynak yaratarak, Avrupa’da kalp ve damar hastalıkları alanında yapılan araştırmaların parçalara bölünmesinin ele alınması.
217
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
Madde 17
Madde 2’de belirlenen hedeflere ulaşmak için toplumsal ve bireysel düzeyde sağlanan ilerlemeyi ölçebilmek için kalp ve damar sağlığında mevcut durumun (risk etkeni yaygınlığı dahil) belirlenmesi.
Madde 18
Ulusal planlar ve politikaların ne kadar benimsendiğinin ve uygulamaya konulduğunun düzenli olarak değerlendirilmesi.
Avrupa Komisyonu ve Dünya Sağlık Örgütü ile birlikte fikir ve deneyimlerin paylaşılacağı bir platform olan ve sağlanan veya sağlanması gereken iyileşmelerin ortaya koyulacağı Avrupa Kalp Sağlığı Sözleşmesi toplantıları düzenlenmesi.
Kaynaklar:
1 -2733rd
Employment, Social Policy, Health and Consumer Affairs Council Meeting – Luxembourg – 1 and 2 June 2006
-European Cardiovascular Disease Statistics – British Heart Foundation and European Heart Network – 2005
-Economic burden of cardiovascular diseases in the elarged European Union – European Heart Journal
4 Council of the European Union – 9507/04 – 2586
th Council Meeting – 1
and 2 June 2004 5 Luxembourg Declaration – 29 June 2005
6 EUR/RC56/R2; WHA53.17; EUR/RC52/R12; EUR/RC55/R1; EUR/RC54/
R3; EUR/RC55/R6 7 Article 152 of the EU Treaty
8 2767th Employment, Social Policy, Health and Consumer Affairs Council Meeting – Brussels
– 30 November and 1 December 2006 9 Regional Committee resolution EUR/RC56/R2 on the prevention and
control of non-communicable diseases in the WHO European Region i 2733rd Employment, Social Policy, Health and Consumer Affairs Council
Meeting – Luxembourg – 1 and 2 June 2006 ii European Cardiovascular Disease Statistics – British Heart Foundation and European Heart
Network – 2005
http://www.heartcharter.eu/download/Turkish.pdf
218
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
8.2 Lüksemburg Deklarasyonu
Toplum sağlığı, sağlığın özendirilmesi ve yüksek risk stratejilerini içeren “Kalp Sağlığının Özendirilmesi – Avrupa Uzlaşı Raporu” 24-26 Şubat 2004 tarihleri arasındaki toplantıda şekillenmiş ve bu raporun ışığında AB ülkeleri Sağlık Bakanlığı temsilcileri, ulusal kardiyoloji dernek başkanları, AB Dönem Başkanlığı ve Avrupa Komisyonu yetkililerinin katılımı ile Lüksemburg’da bir toplantı yapılmış ve “Lüksemburg Deklarasyonu” adı altında üye ülkelere duyurulması kararlaştırılmıştır.
29 Haziran 2005’te, AB Kalp Sağlığı Konferansı’na katılan AB Üyesi Devletlerin Sağlık Bakanlıkları, Avrupa Kardiyoloji Derneği, Ulusal Kardiyoloji Dernekleri, Avrupa Kalp Ağı, Ulusal Kalp Vakıfları ve UEMS Kardiyoloji Bölümü’nden gelen temsilciler Lüksemburg’da Dönem Başkanı olan Lüksemburg Sağlık Bakanının başkanlığında Lüksemburg Deklarasyonu’nu imzalamışlardır.
LÜKSEMBURG DEKLARASYONU
“Avrupa Birliği’ nde (AB) erkek ve kadın ölümlerine yol açan en büyük etken, kalp-damar hastalıklarıdır. Kalp-damar hastalıklarından ölen kadınların sayısı, tüm kanser türlerinden ölen kadınların toplam sayısından daha çoktur. Üstelik Üye Devletlerin her birinde ve birbirleriyle aralarında kalp-damar hastalıkları konusunda büyük farklılık ve eşitsizlikler bulunmaktadır. Bazı AB ülkelerinde kalp ve damar hastalıklarından ölüm oranları azalmaktadır. Ancak kalp ve damar hastalıklarıyla yaşayan kadın ve erkek sayısı sürekli artmakta olup, bunların çoğu önlenebilir niteliktedir.
Bugün, 29 Haziran 2005’ te, AB Kalp Sağlığı Konferansı’ na katılan bizler (AB Üyesi Devletlerin Sağlık Bakanlıkları, Avrupa Kardiyoloji Derneği, Ulusal Kardiyoloji Dernekleri, Avrupa Kalp Ağı, Ulusal Kalp Vakıfları ve UEMS Kardiyoloji Bölümü’nden gelen temsilciler) şu konularda görüş birliğine vardık:
Kalp Sağlığı konusunda Avrupa Konseyi Kararları’nın önemini ve bu kararları uygulamaya koyma zorunluluğunu tekrar vurguluyoruz.
Kalp ve damar hastalıklarının yükünü azaltmak için, yaşam tarzını değiştirmeye yönelik girişimlere öncelik vermek üzere, gerekli önlemler her Üye Devlet tarafından ele alınmalıdır.
Kronik akciğer hastalığı, diyabet, osteoporoz ve kanser gibi bulaşıcı olmayan diğer hastalıklar üzerinde de olumlu etkileri bulunan aşağıdaki önlemlerin alınması için birlikte çalışmaya karar verdik:
1. Avrupa toplumlarının, kalp ve damar sağlığı ile ilgili şu konulardaki farkındalığını yükseltmek:
• Tütün kullanımını bırakmak (0),
• Yeterince egzersiz yapmak (günde en az 30 dakika, haftada en az 5 gün),
• Sağlıklı besinleri tercih etmek,
• Fazla kilolardan sakınmak,
• Kan basıncını 140/90’ın altında tutmak,,
• Kan kolesterolünü 200 mg/dl’nin altında tutmak.
219
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
2. Her Avrupalının bu konularda başarılı olmasına yardım edecek stratejiler geliştirip uygulamak.
3. Bu konularda doğru davranışlara, yaşamın olabildiğince erken dönemlerinde başlamanın önemini kavramak.
4. Yukarıda belirtilen konuları (tütün, kan basıncı vb.), daha ileri koruma ve bakımı hedefleyen ulusal programların başarı göstergesi olarak kullanmak.
5. Bugün itibariyle, etkili bir uygulama süreci oluşturabilmek için aşağıdaki etkenlerin zorunlu olduğunu saptadık. Bu etkenler, bugün paylaştığımız ve tartıştığımız deneyimlerimize dayanarak belirlenmiştir.
6. Sağlık bakım profesyonelleri, sivil toplum örgütleri, hükümetler ve kamu sağlığından sorumlu yetkililer arasında birleşik, güçlü ve kararlı bir ortaklık kurulması şarttır. Şu kesimlerin tümünü sürece katmak ve harekete geçirmek şarttır:
• Dünya Sağlık Örgütü (WHO),• Aynı hedefleri paylaşan ortak tıbbi örgütler,• Tarım, ulaşım, çevre, sosyal politikalar, eğitim ve benzeri konularda politika üreten
kurumlar,• Hasta örgütleri, • Genel nüfusun bilinçlendirilmesi için çalışan örgütler, • Avrupa Kalp Ağı gibi konuyla ilgili vakıflar,• Basın ve yayın kuruluşları,• İlgili sanayi sektörleri (tarım, besin, ilaç vb),• Üniversiteler,• Yerel yönetimler.
7. Bireylerin ve toplumların kalp ve damar sağlığı risk düzeylerini düşürmek için, her bir ülkenin özel koşullarına uyarlanmış, olgulara dayalı araçların daha da geliştirilmesi şarttır.
8. Tüm Avrupa’ da kalp ve damar hastalıklarından korunma ve bakımının geliştirilmesini istediğimiz konusunda birleştik ve bu nedenle, bu konferansı her ülkede geniş kapsamlı bir eylem planı hazırlanmasını sağlayacak önemli bir yeni adım olarak görüyoruz. Bugün gerçekleştirilen temaslar, ulusal görev ekiplerinin oluşturulmasını ya da böyle bir planın daha da geliştirilmesini kolaylaştırmalıdır.
9. Sağlam kalpli bir Avrupa genel çerçevesi içinde Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve Konseyi’ nin onayladığı etkinliklerin sürdürülmesinin gerekliliğini tekrar vurguluyoruz.
10. 2006’ da hep birlikte bu alanda gelişme sağlamayı ve bir Avrupa Kalp Sağlığı Belgesi oluşturmak için çalışmayı amaçlıyoruz.
Avrupa BirliğiSağlık ve Tüketicinin Korunması Genel MüdürlüğüAvrupa Birliği Konseyi Lüksemburg BaşkanlığıAvrupa Kardiyoloji Derneği”
220
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
221
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı
222
Türkiye Kalp ve Damar Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı