PRAKTIJKGERICHT ONDERZOEK IN DE ZORG:
VERBEELDING OF REALITEIT?
Joan Verhoef, Hoofddocent Evidence-based Care
Karin Neijenhuis, Lector Zorg voor Communicatie
Kenniscentrum Zorginnovatie/ Instituut voor Gezondheidszorg
Doel workshop
Deelnemers zijn zich bewust van hun wensen ten
aanzien van praktijkgericht onderzoek in hun opleiding
en van de realiteit en haalbaarheid;
en hebben praktische handvatten voor uitvoering van
praktijkgericht onderzoek binnen hgzo-onderwijs.
Inhoud workshop
▸ Praktijkgericht onderzoek in hgzo
▸ Onze verbeelding en de realiteit
▸ Zorgbasics Praktijkgericht onderzoek
▸ Uitwisseling aan de hand van opdrachten
▸ Afronding
Inleiding
▸ In hedendaagse zorg gaan veranderingen snel, neemt complexiteit
van zorgvragen toe, neemt diversiteit in patiëntenpopulaties toe en
vraagt besluitvorming over (geschikte, effectieve) zorg
verantwoording
▸Om in deze veranderende zorg goede kwaliteit van zorg te kunnen
(blijven) bieden, moeten zorgprofessionals van de toekomst
onderzoeksresultaten in de praktijk gebruiken maar zelf ook
praktijkgericht onderzoek uit kunnen voeren.
Inleiding
▸ Het is belangrijk dat hgzo-studenten leren hoe praktijkgericht
onderzoek wordt uitgevoerd zodat zij in de toekomst een bijdrage
kunnen leveren aan verbeteren en vernieuwen van zorg.
▸ Het vereiste niveau in praktijkgericht onderzoek wordt bepaald
door de eisen die beroepspraktijk daaraan stelt (Andriessen, 2017).
Onderzoekend vermogen in hgzo
Eisen aan onderzoek in hbo-opleidingen toegenomen.
Onderzoekend vermogen wordt onderscheiden in:
▸ Onderzoekende houding (veranderingsbereid)
Toont een nieuwsgierige, opmerkzame, kritische en reflectieve houding
gericht op verdere ontwikkeling van het beroep; (kritisch willen zijn; willen begrijpen; willen bereiken; willen delen; willen vernieuwen; willen weten)
▸ Onderzoek (van anderen) toepassen
Werkt evidence-based: kan systematisch onderzoek zoeken en
beoordelen en - in overleg met cliënt – toepassen;
▸ (Praktijkgericht) Onderzoek doen
Bachelor: brengt met begeleiding op basis van methodologische kennis
een praktijkgericht onderzoek tot een goed einde (Nederlands kwalificatieraamwerk
(NLQF)).
Onderzoek toepassen: EBP
Evidence-based practice (EBP) is het
zorgvuldig, expliciet en oordeelkundig gebruik
van het huidige beste bewijs
om beslissingen te nemen met cliënten
over goede of gewenste zorg of behandeling.
Sinds circa 2000 onderdeel van hgzo onderwijs.
Context
Praktijkgericht onderzoek
▸ Praktijkgericht onderzoek is onderzoek dat zich richt op,
en voortkomt uit, vragen uit de dagelijkse beroepspraktijk.
▸ Het onderzoek levert kennis, inzichten en producten op
die bijdragen aan het oplossen van vragen of problemen
in de beroepspraktijk en/of aan de ontwikkeling van deze
beroepspraktijk.
Afstudeeronderzoek bachelor
Belangrijk bij praktijkgericht onderzoek in hgzo:
• Gericht op antwoorden op vragen die in uitoefening beroep naar voren
komen en ondersteunend (verdiepend) zijn aan beroepsuitoefening
• Relevant voor situatie/context/opdrachtgever
• Gericht op verbetering van de praktijk/kwaliteit van zorg in organisatie
• Het antwoord of de oplossing wordt onderbouwd met actuele
theoretische inzichten, zoals beroepskennis (modellen en
instrumenten), onderzoeksresultaten
Praktijkgericht onderzoek is belangrijk
om het geambieerde eindniveau van het
bachelor-onderwijs te realiseren.
De verbinding tussen onderwijs en
praktijkgericht onderzoek krijgt vorm in
de samenwerking tussen opleidingen,
kenniscentra en werkveld.
Het doel: verbeteren en vernieuwen van
de beroepspraktijk en het onderwijs.
Verbinding onderwijs- onderzoek
De verbeelding (2011)
▸ Studenten doen individueel praktijkgericht onderzoek in, en
samen met, de (authentieke) beroepspraktijk
▸ Zij beantwoorden een vraag uit de beroepspraktijk, met als
doel kwaliteit van zorg verbeteren en handelen onderbouwen
▸ Onderzoek is leuk en leidt tot verdieping
▸ Praktijkgericht onderzoek vindt plaats in samenwerking tussen
opleiding, beroepspraktijk en kenniscentrum
Realiteit (2019)
Vorm en inhoud van het verbeteren van onderwijs en praktijk
door onderzoek bij ergotherapie en logopedie via 3 pijlers:
• Afstudeeronderzoek (start 2011)
Praktijkgericht onderzoek door studenten in de
beroepspraktijk
• Onderzoeks- of kennisagenda (start 2015)
Onderzoeks(expert)groepen van docenten,
in toekomst in samenwerking met werkveld
• Onderzoeks ’learning communities’
Hoofdocent, lector en organisaties/ afdelingen in
beroepspraktijk (in ontwikkeling)
Van verbeelding naar realiteit
▸ Studenten: Afstudeeronderzoek in beroepspraktijk (jr 4)
▸Methode: praktijkgericht onderzoek (sinds 2011)
▸ Betrekken en professionaliseren beroepspraktijk door
organiseren stagebegeleiderscursus afstudeeronderzoek
▸ Jaarlijks aangeboden (periode feb-juli) aan opdrachtgevers
▸ 3 bijeenkomsten
▸Geaccrediteerd sinds 2013 (punten kwaliteitsregister).
▸ ‘ZorgBasics Praktijkgericht onderzoek’ (2015) geschreven en gebruikt.
Verbeelding naar realiteit (2)
Onderzoeksagenda met docenten, met als doelstellingen:
▸ Professionalisering van docenten
▸ Verbetering van het onderwijs
Opzet en vorm:
▸ Zes thema’s bepaald met docententeam, in relatie tot ontwikkelingen in
beroepspraktijk en maatschappij en lectoraten Kenniscentrum Zorginnovatie
▸ Elke docent neemt deel aan expertgroep/kennisteam van zijn keuze
▸ Gestart met 2 thema’s/groepen, andere groepen volgen later
▸ Groepen ontwikkelen kennis over thema door toepassing van onderzoek
▸ Resultaat moet bijdragen aan onderwijsvernieuwing of –verbetering
▸ Groepen presenteren na ½ jaar onderzoeksvoorstel aan docententeam.
ZorgBasics Praktijkgericht onderzoek
Wie is bekend met de Zorgbasics Praktijkgericht onderzoek?
Zorgbasics Praktijkgericht onderzoek
Geschreven om studenten, docenten en beroepspraktijk te
ondersteunen bij (leren) doen van praktijkgericht onderzoek, vanuit
eigen behoefte aan geschikt boek, m.n. in afstudeerfase.
▸ Ontstaan vanuit (hgzo-)onderwijspraktijk
(ergotherapie, logopedie, verpleegkunde)
▸ Bedoeld voor hgzo-onderwijs en beroepspraktijk
▸ Wij zijn zowel schrijvers als gebruikers van het boek
▸ Bijstelling in 2019 op basis van eigen ervaringen als
docent, feedback van collega-docenten en studenten.
Veranderingen in 2e druk
▸ Meer aandacht voor kwalitatief onderzoek; gegevens verzamelen
(beeldmateriaal, fotovoice) en analyse (coderen) uitgebreid;
▸ Naast kwalitatief en kwantitatief onderzoek aandacht voor:
beschrijvend, ontwerpgericht en participatief actie-onderzoek,
uitgewerkt bij gegevens verzamelen, gegevens verwerken;
▸ Meer aandacht voor case-studie (n=1) onderzoek;
▸ Onderscheid tussen theorie (H2) en praktijk (H3) van praktijkgericht
onderzoek aangescherpt
• Bv: in H2 bij paragrafen toegevoegd: eisen aan … (vraagstelling; methode, e.d.)
▸ Update en herordening van enkele paragrafen.
Inhoud Zorgbasics
1 Praktijkgericht onderzoek in de zorg
2 Theorie van praktijkgericht onderzoek
3 Praktijkgericht onderzoek in de praktijk
4 Het schrijven van een onderzoeksverslag of artikel
5 Tips
Inhoud Zorgbasics
1 Praktijkgericht onderzoek in de zorg1.1 Onderzoek in de zorg
1.2 Praktijkgericht onderzoek
1.3 De onderzoekscyclus
1.4 Een onderzoekende houding
1.5 De relatie tussen EBP en praktijkgericht onderzoek
1.6 Onderzoeken, veranderen en innoveren
1.7 Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit
1.8 Samenwerken met een opdrachtgever
1.9 Het begeleiden van praktijkgericht onderzoek
1.10 Factoren die praktijkgericht onderzoek kunnen belemmeren
1.11 Succesfactoren in praktijkgericht onderzoek
2 Theorie van praktijkgericht onderzoek
3 Praktijkgericht onderzoek in de praktijk
4 Het schrijven van een onderzoeksverslag of artikel
5 Tips
Inhoud Zorgbasics
1 Praktijkgericht onderzoek in de zorg
2 Theorie van praktijkgericht onderzoek2.1 Aanleiding, onderwerp, doel- en vraagstelling
2.2 Literatuuronderzoek
2.3 Methoden van praktijkgericht onderzoek
2.4 Dataverzameling
2.5 Data-analyse
2.6 Interpreteren van de resultaten
2.7 Rapporteren van de resultaten
2.8 Toepassen en implementeren van onderzoeksresultaten
2.9 Kwaliteit van het onderzoek
3 Praktijkgericht onderzoek in de praktijk
4 Het schrijven van een onderzoeksverslag of artikel
5 Tips
Inhoud Zorgbasics
1 Praktijkgericht onderzoek in de zorg
2 Theorie van praktijkgericht onderzoek
3 Praktijkgericht onderzoek in de praktijk3.1 Het formuleren van doelstelling en onderzoeksvraag
3.2 Het uitvoeren van een literatuuronderzoek
3.3 Onderzoeksopzet en onderzoeksvoorstel
3.4 Verzamelen van gegevens
3.5 Analyseren van gegevens
3.6 Beschrijven van de onderzoeksresultaten
3.7 Presenteren van de resultaten
3.8 Publiceren
3.9 Implementeren van onderzoeksresultaten in de praktijk
4 Het schrijven van een onderzoeksverslag of artikel
5 Tips
Inhoud Zorgbasics
1 Praktijkgericht onderzoek in de zorg
2 Theorie van praktijkgericht onderzoek
3 Praktijkgericht onderzoek in de praktijk
4 Het schrijven van een onderzoeksverslag of artikel4.1 De structuur van een onderzoeksverslag
4.2 De titelpagina, het voorwoord en de inhoudsopgave
4.3 Samenvatting
4.4 Inleiding
4.5 Methode
4.6 Resultaten
4.7 Discussie, conclusie en aanbevelingen
4.8 Bronnen
4.9 Tabellen, figuren en bijlagen
4.10 Schrijfstijl en tekstkwaliteit
4.11 Vormgeving en lay-out
4.12 Het schrijven van een artikel voor een vaktijdschrift
5 Tips
Methode Praktijkgericht onderzoek
1. Bestaande gegevens: Literatuuronderzoek: Wat is al bekend?
Vaak onderdeel analyse en vraagverheldering
2. Nieuwe gegevens verzamelen: Praktijkonderzoek
Aanvulling op wat al bekend is, gericht op eigen vraag/context
Methode verzamelen nieuwe gegevens
Verzamelen nieuwe gegevens. Keuze methode:
• Kwantitatief onderzoek
• Kwalitatief onderzoek
Nieuwe editie tevens: beschrijvend, ontwerpgericht, actie-onderzoek
Meest geschikte methode wordt bepaald door:
1. De vraagstelling
2. Type en soort gewenste gegevens
3. Kaders en eisen (m.n. beschikbare tijd)
Verzamelen nieuwe gegevens
Meest gebruikte methoden:
• Interview
• Observatie
• Beeldmateriaal (fotovoice)
• Focusgroep
• Vragenlijst
• Test
• Dossier
Kwaliteit van zorg
Doel EBP en praktijkgericht onderzoek: verbeteren kwaliteit van zorg.
Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz):
Goede zorg: Zorgaanbieders moeten goede zorg bieden
• Keuze-informatie: de zorgaanbieder verstrekt de cliënt op diens
verzoek (aanvullende) informatie over de aangeboden zorg
(tarieven, kwaliteit, cliëntervaringen, en bewezen werkzaamheid)
(www.rijksoverheid.nl)
Opdracht 1 Verbeelding
In groepen van circa 6 personen (verschillende opleidingen).
Verbeelding: wat zijn je wensen voor afstudeeronderzoek, en
welke stappen kun je het komende jaar zetten om dit realiteit te
laten worden?
▸ Wat voor opdrachten zou je wensen (onderwerpen, type, …)?
▸ Welk niveau wens je?
▸ Hoe wil je samenwerking met praktijk vormgeven?
▸ Hoe wil je de opzet, eisen, ….. vormgeven?
▸ ………….?
Bespreken Opdracht 1 Verbeelding
Verbeelding:
▸ Wat zijn je wensen voor afstudeeronderzoek?
▸ Welke stappen kun je het komende jaar zetten om dit realiteit te
laten worden?
Opdracht 2 Realiteit
In groepen van circa 6 personen (verschillende opleidingen)
Realiteit: Wat is haalbaar t.a.v. praktijkgericht onderzoek in hbo, en
welke omvang en niveau zijn realistisch?
▸ Wat is haalbaar w.b. niveau voor afstudeeronderzoek hgzo?
▸ Wat is realistische omvang van een literatuuronderzoek (in
combinatie met nieuwe gegevens verzamelen)?
▸ Wat is realistische omvang van praktijkonderzoek?
▸ Wat zijn geschikte (realistische) methoden voor praktijkonderzoek?
▸ Hoe kun je de zorgbasics gebruiken bij het vormgeven van het
afstudeeronderzoek en de begeleiding van studenten?
Bespreken Opdracht 2 Realiteit
Realiteit: Wat is haalbaar t.a.v. praktijkgericht onderzoek in hbo, en
welke omvang en niveau zijn realistisch?
▸ Hoe bepaal je of een opdracht geschikt is voor afstudeeronderzoek
hgzo (wat zijn aspecten, kaders, criteria, e.d.)?
▸ Wat is realistische omvang van een literatuuronderzoek (in
combinatie met nieuwe gegevens verzamelen)?
▸ Wat is realistische omvang van praktijkonderzoek?
▸ Wat zijn geschikte (realistische) methoden voor praktijkonderzoek?
▸ Hoe kun je de zorgbasics gebruiken bij het vormgeven van het
afstudeeronderzoek en de begeleiding van studenten?
Opdracht 3
Wat is geschikt onderwerp voor afstudeeronderzoek?/
Aan welke eisen/criteria moet opdracht voldoen om
geschikt te zijn voor afstudeeronderzoek?
Bepaal gezamenlijk 4 criteria.
Afstudeeronderzoek
Bespreking opdracht 3
Criteria voor onderwerp voor afstudeeronderzoek:
• Welke criteria zijn bepaald?
• Waren jullie het er snel over eens?
• Wanneer wel/niet?
Criteria afstudeeropdracht
Ter vergelijking: criteria die wij hebben beschreven voor afstudeeropdracht:
Relevant: De opdracht is relevant voor beroep en voor de kwaliteit van zorg in de organisatie Complex: De praktijkvraag of opdracht vraagt (a) analyse van het probleem of de vraag en (b) toepassing van (nieuwe) beroepskennis en inzicht om tot een oplossing te komenInnovatief: leidt tot concrete bijdrage aan beroepspraktijk in de zin van verbetering, verandering of vernieuwing van zorg in organisatieGeschikt voor onderzoek
Studenten dienen ook een oriënterende literatuursearch in te leveren
-> Methode EBP bruikbaar (1e 2 stappen).
Criteria afstudeeropdracht
Samenwerking met werkveld
▸ Afstudeeronderzoek onderdeel van stage, in opdracht stageorganisatie
▸ Cursus ‘afstudeeronderzoek begeleiden’ voor opdrachtgevers/
stagebegeleiders, m.b.v. Zorgbasics. Aan bod komt:
▸ Formuleren van een opdracht voor afstudeeronderzoek
▸ Praktijkgericht onderzoek, onderzoeksvaardigheden
▸ Tijdens cursus werken studenten samen met opdrachtgever en
begeleidend docent (1-1,5 uur)
▸ Beroepsvereniging kent scriptieprijs toe – motiveert werkveld.
Voorbeelden onderwerpen
▸ Invoeren (implementeren) van een richtlijn op de afdeling
▸ Ontwikkelen voorlichtingsbijeenkomst(en) of cursus voor naasten,
ouders, mantelzorgers
▸ Onderbouwen en/of opzetten van een groepsprogramma
▸ Evalueren van de toepassing van een interventie, richtlijn of protocol
▸ Aanbevelingen voor geschikte meetinstrumenten voor diagnostiek
(van … bij patiënten met …)
▸ casestudy waarbij vanuit verschillende perspectieven naar een
(zorg)situatie of toepassing van een nieuwe interventie wordt gekeken
Kijk in HBO-kennisbank naar voorbeelden onderzoeksverslagen
Voorbeelden vraagstellingen
• Wat is volgens de literatuur, de ergotherapeuten, andere zorgverleners en cliënten/
cliëntsystemen een kwalitatief goede, efficiënte en cliëntgerichte manier om een
ergotherapeutische intake bij oudere CVA-cliënten (> 65 jaar) vorm te geven?
• Welke ergotherapeutische interventies zijn bruikbaar in revalidatiecentrum Z voor
het verbeteren van de balans in belasting en belastbaarheid bij volwassenen met
MS-gerelateerde vermoeidheid om dagelijks handelen en participatie te vergroten?
• Op welke wijze kan mantelzorgondersteuning bij CVA of MS gerichter worden
toegepast binnen de eerstelijns ergotherapiepraktijk Y om (over)belasting bij
mantelzorgers te voorkomen?
• Hoe kan ergotherapie bijdragen aan de therapietrouw van COPD cliënten bij
heropname in …, zodat cliënten zo zelfstandig mogelijk naar huis kunnen gaan?
• Welke interventies zijn bruikbaar in praktijk X voor het verbeteren van de
schrijfvaardigheid bij kinderen van 6 tot 9 jaar met schrijfproblemen?
• Hoe kunnen ouders van kinderen (4 t/m 18 jaar) op mytylschool … op een
positieve manier actief betrokken worden bij de behandeling van hun
kind, waardoor krachten vanuit beide perspectieven worden gebundeld
en de zorg voor het kind wordt verbeterd?
Conclusie
Praktijkgericht onderzoek door
studenten, in samenwerking met
werkveld en docenten, draagt bij
aan onderbouwing en verbetering
kwaliteit van zorg,
en aan verbetering en vernieuwing
onderwijs in de zorg.
Bronnen
Verhoef, J., Kuiper, C., Neijenhuis, K., Dekker-van Doorn, C., Rosendal, H. (2019). Zorgbasics Praktijkgericht onderzoek (2e druk). Amsterdam: Boom uitgevers.
Verhoef, J., Kuiper, C., Neijenhuis, K., Dekker-van Doorn, C., Rosendal, H. (2015). Zorgbasics Praktijkgericht onderzoek. Amsterdam: Boom Lemma uitgevers.
Andriessen, D., Sluismans, D., Snel, M., Jacobs, A. (2017). Protocol Verbeteren en Verantwoorden van Afstuderen in het hbo 2.0. Vereniging Hogescholen.
https://www.boomhogeronderwijs.nl/product/100-3935_ZorgBasics-Praktijkgericht-onderzoek
Joan Verhoef: [email protected]
Karin Neijenhuis: [email protected]