7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 1/193
R E A L A C A D E M I A E S P A Ñ O L A
^ B I B L I O T E C A ^ S E L E C T A D E C L ÁS IC O S E S PA Ñ O L ES
P O E S I A S
D E
F R A Y L U I S D E L E Ó N
CON
A N O T A C I O N E S I N É D I T A S
D E
MA R C E L I N O ME N É N D E Z Y P E L A YO
M A D R I D
T i p o g r a f í a de A r c h i v o s . O l ó z a g a , i .
1928
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 2/193
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 3/193
POES Í S
D E F R A Y L U I S D E L E Ó N
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 4/193
R E A L A C A D E M I A E S P A Ñ O L A
BI BLI OTEC A SELEC TA DE C LÁSI C OS ESPAÑOLES
P O E S Í A S
D E
F R A Y L U I S D E L E Ó N
CON
A N O T A C I O N E S I N E D I T A S '
DE
D. MARCELINO MENÉNDEZ Y PELAYO
Biblioteca Universitaria
M A D R I D
T i p o g r a f í a d e A r c h i v o s . O l ó z a g a , I .
1928
I Ü 3 R E R A J
F R A N C E S A
1
I 8 BUBU
ENTRO
1
I B A R C E L O N A ]
4 3 5 0 4
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 5/193
P ^ I O
• L 3 '
v ' . l
FON DO E?-. ETER 1 0
V A L V E R DE Y TELLEZ
"*•. * i
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 6/193
»J fc iu
Una página del e jemplar de Menéndez y Pelayo.
S 7 ju r J d v ^t- - **^ W f f fÁnta Ju y
E
0M
( i ) del ciaxo tronco generoso,
¿ ¿ ^ ^ J c rec iend o te l evanta ^ I
á estad© el mas dichoso, ~W
'. Hy/hA *. * de quantos dió ya el cielo venturoso. v . € ' ^ I
O D A V I I.
y A ^ i t ó de la Torre y Mota,
D E
^
A V A E I C S A
^ Í Í
Í ^ Í ^ ^ P ' r í / ' E n v an o e l m ar f at ig a ¡A .
- . ' la vela portuguesa, que ni el seno V {' ^ ¡
d e Pe rs ia , ni l a amiga ^ ; V t í í
Maluca dá árbol bueno, , V j "
. que pueda hacer un animo sereno.
rfjtlitA i No dá répow -
«/' ' / , Felipe , ni la mina, (2 ) ni la rara
j esmeralda provec ho;
v
— ' f '
I
que mas tuerze la cara
• * quanto
capitan romano
' -e
J t j V x ^ •p
1
"^
7
/ ' . ¡ quanto posée* mas el alma av a» J
- ' 3- Al capitan romano ' /
L
la vida , y no la sed quitó el bebido ,
tesoro persiano;
y Tantalo metido
en medio de las aguas afli gido s ^
De sgd está: (3 ) y mas dura
la suerte es del mezquino, que sin tasa
%}
7
^ M M r
ri „
1
c 0 (r) Imo. dulce gozo de tronco.
1
/ ^ f V (2 ) Im p./ Ww
ADVERTENCIA PRELIMINAR
En el año de 1890 comenzó a publicar Mmén-
dez y Pelayo, en la B i b l i o t e c a C l á s i c a , un a A n t o -
l o g í a de P o e t as l í r i co s cas t e l l an o s de s de l a fo r -
m a c i ó n d e l i d i o m a h a s t a n u e s t r o s d í a s . En trece
tomos insertó lo más selecto de la poesía caste-
llana desde los orígenes hasta Boscán, y, sobre
todo, y este es el valor principal de la Antología,
escribió para ella prólogos extensos, con los cua-
les se ha formado la preciosa H i s t o r i a d e l a p o e -
s í a c a s t e l l a n a e n l a E d a d M e d i a en la edición
de sus O b r a s c o m p l e t a s . Después del estudio so-
bre Boscán, que forma el volumen XIII de la
Antología, pensaba publicar don Marcelino el
siguiente, dedicado a Garcilaso, y ocupado an-
daba en el acopio de los materiales y en las con-
sultas previas cuan do le sorprendió la muerte.
El tomo XV hubiera correspondido segura-
mente a fray Luis de León. Sabemos que era
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 7/193
éste, para Menéndes y Pelayo, el poeta castella-
no por excelencia; pensemos qué prólogo, qué
libro nos arrebató la I m p l a c a b l e con impedir que
llegase la hora, tan deseada sin duda por don
Marcelino, de comenzar a redactarlo. Porque el
libro ya estaba pensado y compuesto i n m e n t e ,
recogidos y presentes en la memoria, o en libros
a la mano, todos los elementos necesarios; en
tres de sus libros: en el H o r a c i o e n E s p a ñ a , en el
D i s c u r s o d e e n t r a d a e n l a R e a l A c a d e m i a E s p a -
ñ o l a y en la Hi s t o r i a de l as i de as e s t é t i cas e n
E s p a ñ a , había tratado ya con alguna extensión
de l altísimo poeta; los versos los sabía de coro;
había leído y releído los documentos exhumados
en los últimos años; faltaba sólo que llegase el
momento de dejar correr libre la pluma por los
amplios folios del papel.
Amigas y discípulos, que veían desmoronarse
poco a poco aquella robusta naturaleza, agotada
por el trabajo, y que le veían tan lleno de ocupa-
ciones y preocupaciones literarias, no esperaban
ya que llegase ni a comenzar esta tarea. Nos lo
contaba no hace mucho, en un artículo publica-
do en L a C i e n c i a T o m i s t a , uno de los escrito-
res que más se han ocupado de fray Luis de
León, el padre Getino: "Allá por los años
de ipio nos encargó, do n Ramón Menéndes Pi-
dal la edición crítica de las poesías de fray Luis
de León en una forma secreta y oficiosa: "Hay
qu e llevar ese trabajo en silencio —nos dijo—,
porque el encargado oficialmente de él es el se-
ñor Menéndes y Pelayo; pero todos sabemos que
él no lo hará, porque sus actividades (las que le
queden en su vida, ya amenazada seriamente) no
le llevan por ahí. Pero el trabajo urge, y si bien
es de delicadeza natural ocultar al señor Me-
néndes y Pelayo lo poco que esperamos de su
quebrantada salud, es también un deber no des-
cuidar la edición crítica de obras tan importan-
tes."
Y, sin embargo, la preparación del tomo de
fray Luis era para Menéndes y Pelayo un tra-
bajo continuo desde hacía mucho tiempo: me-
jor sería decir un ocio gratísimo, un regalado
descanso de otros trabajos. Junto a la mesa del
despacho de su Biblioteca de Santander, en un
estante pequeño, estaba, y está, un tomo bas-
tante deteriorado de las poesías de fray Luis de
León, en la edición del padre Merino. Unas ve-
ces, antes de comenzar la tarea de seis largas ho-
ras de trabajo, para vencer los primeros momen-
tos de indecisión y de pereza fisiológica; otras,
en intervalos de descanso, para recrear el áni-
mo fatigado y orearle con brisas frescas que le
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 8/193
traían olor de juventud, alargaría la mano a l
volumen del H o r a c i o c r i s t i a n o . En su deleite no
olvidaba nunca el trabajo que sobre fray Luis te-
nía que escribir, y en cada nueva lectura de una
oda o en el paralelo de una traducción de Virgi-
lio u Horacio, con su original, al revolver en su
prodigiosa memoria las lecturas de los clásicos
latinos, no interrumpidas desde los años de la
niñez, los márgenes del ejemplar de las poe-
sías de fray Luis iban llenándose de versos la-
tinos; tal vez corregía u na errata evidente;
otro día aventuraba, en pocas palabras, un jui-
cio sobre la autenticidad de ciertas composicio-
nes que el padre Merino atribuía al poeta. Poco
a poco el libro se fué convirtiendo en archivo de
fuentes, de notas críticas, de comparaciones de
fidelidad y acierto en el traductor; varios capí-
tulos del volumen no escrito de fray Luis están
condensados en aquella profusión de anotacio-
nes, difíciles de leer y más difíciles, a veces, de
referir con exactitud a los pasajes del texto im-
preso.
De j o y a i n a p r e c i a b l e , por su valor real lite-
rario, y por su valor sugerente, calificó este
volumen don Antonio Maura la primera vez
que lo tuvo en sus manos. La segunda lo co-
gió para ponerlo en las de Su Majestad don
Alfonso XIII, encareciéndole, como él sabía ha-
cerlo, la significación de tan peregrino ejemplar.
Se acercaba la fecha del centenario de fray
Luis de León, se esperaban grandes novedades
de estudios, de ediciones, de comentarios; ha
ido pasando el tiempo y forzoso -es confesar
que a las esperanzas no han correspondido los
sucesos; se han publicado m uchos artículos, se
han pronunciado m uchísimos discursos; pero
no hemos visto ni la edición crítica esperada, ni
estudios fundam entales y básicos sobre la vida
y la obra del Maestro León.
Claro es que los trabajos lentos y fatigantes
de la erudición no se pueden improvisar, y es
difícil hacerlos marchar de acuerdo con el cua-
drante de una fecha y de unos festejos. Ven-
drán sin duda las ediciones y los estudios de
fuentes y los comentarios críticos; pero cuando
estén maduros, a su tiempo.
Mientras tanto, la j o y a de Menéndez y Pe-
layo ¿había d e quedar siempre en el estuche
de su despacho, para ponerla de cuando en cuan-
do delante de los ojos de algunos visitantes dis-
tinguidos ?
Don Emilio Cotarelo, cuya autoridad y com-
petencia en materias literarias no hay para qué
encarecer, ha creído llegada la hora de que el
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 9/193
libro de fray Luis, con las notas de Menéndez
y Pelayo, con todas las notas de Menéndez
y ' Pelayo, se publique. A propuesta de su Se-
cretario perpetuo, la Real Academia Españo-
la decidió, complacida, tomar a su cargo esta
empresa. Cree el señor Cotarelo que con esta
publicación han de conseguirse varios fines, to-
dos muy importantes. Se pondrá, en manos del
público, al reproducirla, la edición más comple-
ta de las obras del poeta, edición que muy raras
veces sale ya al mercado.
Verán la luz las fuentes e imitaciones que
Menéndez y Pelayo había ido anotando en su
ejemplar, con más las observaciones críticas de
todo género que abundan en estas apostillas
manuscritas. La difusión, el conocimiento de
estos materiales podrán servir de ayuda y esti-
mulo a cuantos se ocupan del poeta y de sus
versos, para activar sus trabajos, para comple-
tar lo que falta y dar cima a la edición crítica
que tanto se desea.
La Real Academia tributa con esto su ho-
menaje a fray Luis, homenaje muy en armonía
con la tradición de la Casa, y Menéndez y Pe-
layo sigue así, colaborando, aun después de
muerto, en las tareas de la Acadeinia, la cual,
al honrarse con esta aportación postuma, da
una prueba más de la veneración que siente por
el autor de la A n t o l o g í a d e p o e t a s l í r i c o s , reco-
giendo, con respeto sagrado, hasta sus breves
anotaciones marginales, escritas al correr de la
pluma y al vuelo de los recuerdos.
Queda indicado que la presente, es la edición
del padre Merino reproducida fielmente, en-
mendados los yerros que el editor anotó en la
f e d e e r r a t a s y corregidas otras que advirtió y
enmendó, en su ejemplar, M enéndez y Pelayo.
Se podrán discutir, se discuten con aguda
crítica los desaciertos del padre Merino, cuan-
do prefiere, en algunos versos, la lectura d e los
manuscritos y no sigue la versión de Quevedo.
Pero es injusto a todas luces querer rebajar
el mérito de esta edición, el esf uerzo grande que
representa para llegar al conocimiento del ver-
dadero texto de las poesías de fray Luis. Que-
vedo vio un manuscrito y lo publicó con todo el
primor crítico que se quiera reconocer en al-
gunas de sus enmiendas; llamemos erratas a los
yerros que se leen en su edición; censuremos
las equivocaciones que tuvo el padre Merino al
aceptar ciertas variantes; no reconozcamos en
él erratas sino equivocaciones, y a pesar de todo,
aun colocándonos frente a su labor como fisca-
les implacab les, ahí está el texto que, con las
U N I V E f i S
:
r ü L E N
MMWeca V:;verde y T e l l e i
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 10/193
notas puestas al pie, nos da además de la edi-
ción de Quevedo corregida,en evidentes yerros,
gran número de variantes sacadas de diez ma-
nuscritos de las poesías d e fray Luis; sin con-
tar con que esta edición del padre agustino en-
riqueció el caudal poético del autor de la N o c h e
s e r e n a con gran número de composiciones des-
conocidas y dejó entregadas a las disputas de
los críticos muchas que se tienen como dudosas.
Era preciso escribir estas líneas porque pa-
rece que se quiere ahora reprochar a Menéndez
y Pelayo los elogios que hiciera de la edición
del padre Merino, elogios justos; pero que d is-
tan mucho de declarar que la tal edición sea
inmejorable. Sabía muy bien Menéndez y Pe-
layo que el texto se podía m ejorar y aclarar a
la luz de nuevos manuscritos y aun de algunos
utilizados muy a la ligera por el padre Merino.
En su Biblioteca guardaba y se guarda uno muy
interesante, ya descrito y analizado por el pa-
dre Villada, del cual no se podrá prescindir en
adelante cuando se trate de depurar críticamen-
te el texto de estas poesías. Y tan no pensaba
en la perfección absoluta del trabajo del pa-
dre Merino, que en la guarda de su ejemplar
tiene escritas estas palabras: "Edición muy es-
casa y la única que contiene todas las poesías
de fray Luis o a él atribuidas, la única que pre-
senta un texto correcto. Puede perfeccionarse
mucho, sin embargo".
El rigor crítico de las ediciones no había lle-
gado, en los días del padre Merino, a la meti-
culosidad y esmero que afortunadamente alcan-
za en los nuestros.
Repasen los censores ediciones d e clásicos
castellanos contemp oráneas a la de fray Lilis
que tan mala les parece, y aun posteriores, las
de Quintana, las mismas de la B i b l i o t e c a d e A u -
t o r e s e s p a ñ o l e s d e R i v a d e n e y r a , y vean si otros
editores se tomaban el trabajo de anotar, aun-
que sea de un modo poco preciso e incompleto,
las variantes de la edición príncipe y de diez ma-
nuscritos.
Por lo demás, como uno de los principales
objetos de la presente publicación es el sacar a
luz las notas marginales de Menéndez y Pela-
yo y éstas están hechas sobre el texto del padre
Merino, era absolutamente necesario reprodu-
cir su edición hasta con las variantes, pues a.
a ellas hacen referencia algunas de las aposti-
llas manuscritas.
Si alguien se decide a publicar u na edición crí-
tica de las poesías de fray de León, ésta de la-
Academia ha de ahorrarle, sin duda, muchas fa-
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 11/193
tiga
s, y le servirá de guia y de norma en algu-
no s puntos d ifíciles d e su labor.
Ha parecido oportuno poner cil frente delas
toesías fragmen tos de dos traba,os de Me
n Z y P la yo g u e s e r ef ie re n al poeta, y gue
£ £ L r P r ^ o s ^ r n o c o n e l H
de l tadre Merino y la Noticia de los Códices.
Se copiado con toda exactitud las notas
marginales, se han cotejado las gue son copras
7 e "to con los de buenas ediciones impresas
Ve han fijado puntualmente las atas y llama-
las y col la lectura comparada del texto cas-
Z'aZo y de las apostillas ^
precisado el pasaje, las frases y las palabras
cue las anotaciones se refieren.
Para mayor comodidad de los lectores se ha
„
eíd
o conveniente insertar a continuación d
Z Z poesía las notas g ue con ella se relación^
con llamadas a los versos de la composiaon pre-
viamente numerados.
No estará demás advertir gue nadie debe con
siderar estas notos como trabajo definitivo y
omito Son simplemente esto, algunas notas
escritas en los márgenes de un libro impreso, en
Z nales ni está agotado el estibo e fuen
Vi Siguiera apuntadas mu chas cuestiones este-
ticas y criticas. Son algunos trazos de un esbozo
Desgraciadamente, ya su autor no pintará el
cuadro; gu ardemos, pues, con respeto estos ras-
gos, perpetuándolos por la Imprenta para en -
señanza de todos y con el fin d e libertarlos de
una posible e irreparable pérdida.
M I G U E L A R T I G A S .
Biblioteca de Menéndez y Pelayo. Diciem-
bre, 1928.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 12/193
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 13/193
E x c u s a d o s e r í a d e t e n e r m e e n e n c a r e c i m i e n t o s
y a l ab an z as a l as po e s í as o r i g i n al e s de n ue s t r o
pr i m e r l í r i co , pue s n i q ui e r o r e pe t i r l o s ab i do ,
n i h al l o pal ab r as d i g n as de s u g l o r i a , n i e s e s t e
l u g a r o p o r t u n o c o m o n o s e a p a r a r e p e t i r u n a
v e z m á s
"Onorate l 'al t iss imo poeta. . ."
B as t e de ci r , po r l o q ue a m i pr o pó s i t o s e r e -
f i e r e , q u e f r a y L u i s d e L e ó n e n c a r n ó s u v i g o -
r o s o p e n s a m i e n t o e n l a s f o r m a s d e l a p o e s í a
an t i g ua, y e n e s pe ci a l e n l as de Ho r aci o , ver-
tiendo en las antiguas tinajas vino nuevo, o
trabajando con manos cristianas el mármol gen-
tilicio, p a r a v a l e m o s d e u n a f r a s e e x a c t a y f e -
l i z . P e r o n o de s us o das propias, s i n o de l as
traducidas, v o y a t r a t a r , a p u n t a n d o an t e t o d o
a l g u n a s n o t i c i a s b i b l i o g r á f i c a s c o n v e n i e n t e s y
aun n e ce s ar i as .
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 14/193
L a s p o e s í a s d e l m a e s t r o L e ó n s e d i v i d e n e n
t r e s l i b r o s , de l o s cual e s ab r az a e l pr i m e r o l as
o r i g i n al e s , e l s e g un do l as t r aducci o n e s de po e t as
pr o fan o s y e l t e r ce r o l as de a l g un o s s a l m o s ,
capí t u l o s de J o b y o t r as po e s í as b í b l i cas . E x i s -
t e n di fe r e n t e s e di c i o n e s , q ue r e g i s t r ar é po r s u
o r de n .
E n 1 5 7 4 , h a l l á n d o s e f r a y L u i s e n l a s c á r -
c e l e s d e l S a n t o O f i c i o , p u b l i c ó e l B r ó c e n s e s u s
an o t aci o n e s a Gar ci l as o , i n s e r t an do e n e l l as l as
t r a d u c c i o n e s d e l a s o d a s x x n d e l l i b r o I , x d e l I I ,
L X I I I
d e l I V y
11
d e l Epodon, d e H o r a c i o , p o -
n i e n d o e n l a p r i m e r a l a a d v e r t e n c i a s i g u i e n -
t e : " Y p o r q u e u n d o c t o d e es t o s r e i n o s l a t r a -
duj o b i e n , y h ay po cas co s as de e s t as e n n ue s t r a
l e n g u a , l a p o n d r é a q u í t o d a , y a s í e n t i e n d o h a -
ce r e n el d i s cu r s o de e s t as an o t aci o n e s . " C a l l ó ,
s i n duda, e l n o m b r e de l i n t é r pr e t e , po r n o at i -
z ar e l o di o de s us pe r s e g ui do r e s .
C u a r e n t a a ñ o s d e s p u é s d e l a m u e r t e d e f r a y
L u i s d e L e ó n , d e s e o s o d o n F r a n c i s c o d e Q u e -
ve do de o po n e r un di q ue a l t o r r e n t e de l cu l t e -
r an i s m o , h i z o co r r e r de m o l de l as r i m as de l
s a b i o a g u s t i n o , v a l i é n d o s e d e u n m a n u s c r i t o
m e n d o s o e i n c o m p l e t o q u e l e f a c i l i t ó e l m a g i s -
t r a l d e S e v i l l a d o n M a n u e l S a r m i e n t o d e M e n -
d o z a , a m i g o d e J u s t o L i p s i o y d o c t o i l u s t r a d o r
d e M a r c i a l . H e a q u í l a n o t a b i b l i o g r á f i c a d e l
t o m o e s t a m p a d o p o r O u e v e d o :
"Obras p ropias y traducciones Latinas, Grie-
gas y Italianas. Con la paràfrasi de algunos
Psalmos y capítulos de Job. Autor el doctísimo
y reverendísimo padre Fr. Luis de León, de la
gloriosa orden del grande doctor y patriarca
San Agustín. Sacadas de la librería de D. Ma-
nuel Sarmiento de Mendoga, canónigo de la
magistral de la Santa Iglesia de Sevilla. Dalas
a la impresión D. Francisco de Quevedo Vi-
llegas, caballero de la orden de Santiago. Ilús-
tralas con el nombre y la protección del Conde-
Duque, gran Canciller, m i señor. Con privile-
gio.—En Madrid.—En la Imprenta del Reino.
—Año de MDCXXX I.—A costa de Domingo
Gongalez, mercader de libros. ió.° 228 f s . "
L l e v a a p r o b a c i o n e s d e V a l d i v i e l s o y V á n d e r -
H a m m e n , y s e e n c a b e z a c o n d o s n o t a b l e s d i s c u r -
s o s d e Q u e v e d o , e n c a b e z a d o s e l u n o a S a r m i e n t o
y a l C o n d e - D u q u e e l o t r o .
R e i m p r i m i é r o n s e e s t a s p o e s í a s e l m i s m o a ñ o
e n M i l á n , p o r F e l i p e G u i s o l f i , d e d i c a d a s a l d u -
q u e d e F e r i a , d o n G ó m e z S u á r e z d e F i g u e r o a
y C ó r d o b a .
A k n b a s i m p r e s i o n e s s a l i e r o n a f e a d a s c o n g r a -
ve s e r r at as , y un a y o t r a car e ce n de g r an n ú-
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 15/193
m e r o d e p o e s í a s a u t é n t i c a s , a l p a s o q u e e n c i e -
r r a n o t r a s c o n e r r o r a t r i b u i d a s a l m a e s t r o L e ó n .
D u r a n t e e l s i g l o x v n n o t o r n a r o n a r e p r o d u -
c i r s e , y s ó l o e n el s e g u n d o t e r c i o d e l x v i n e l
e r u d i t o v a l e n c i a n o d o n G r e g o r i o M a y a n s y S i s -
c a r d i ó l a s d e n u e v o a l a e s t a m p a ( V a l e n c i a ,
1 7 6 1 , p o r J o s e p h T o m á s L u c a s ) , a c r e c e n t a d a s
c o n l a g l o s a d é l Miserere ( 1 ) y l a can c i ó n a
Cristo crucificado, q u e a t r i b u y ó a f r a y L u i s ,
y e s d e M i g u e l S á n c h e z ( 2 ) . C o r r i g i é r o n s e e n
e s t a e d i c i ó n v a l e n c i a n a m u c h o s y e r r o s , q u e d a n -
do , n o o b s t an t e , a l g un o s b i e n de n o t ar , e n t r e
e l l o s l a r e pe t i c i ó n (e n l as pág i n as 7 y 70 ) de l a
o d a a l n a c i m i e n t o d e l a h i j a d e l M a r q u é s d e
A l c a ñ i c e s , r e p e t i c i ó n c o n s e r v a d a p o r e l m a y o r
n ú m e r o d e e d i t o r e s m o d e r n o s , q u e n i s i q u i e r a
h a n r e par a do e n e l l o . Y co p i as f i e íl e s de l t o m o
e s t a m p a d o p o r d i l i g e n c i a d e M a y a n s s o n l a s
e d i c i o n e s d e 1 7 8 5 , 1 7 9 0 , y o t r a s m u y c o n o c i d a s
q u e f u e r a s u p e r f l u o e n u m e r a r .
A p e s a r d e t o d o , e s t a s r e i m p r e s i o n e s , i n c o m -
pl e t as y l l e n as aún de e r r at as , n o po dí an s a-
(1) Ha y una edición anti gua y muy rara de esta
poesía (Salamanca, 1607) en pl iego suelto.
(2) Imprimióse anónim a en Madrid, 161S, y a
nombre de fray Luis en Madrid, 1727, y Valencia,
1 7 5 7 .
t i s f a c e r e l a n h e l o d e l o s e r u d i t o s y a f i c i o n a d o s
a f r a y L u i s , y h a c í a s e c a d a d í a m á s n e c e s a r i a
u n a e d i c i ó n c o m p l e t a y e s m e r a d a . C o n t a l f i n ,
e l a g u s t i n o p a d r e M é n d e z , c o m p a ñ e r o y b i ó -
g r a f o d e F l ó r e z , c o m e n z ó a r e u n i r p o e s í a s i n -
é di t as de l aut o r de l o s Nombres de Cristo, y
n o t i c i as par a s u v i da, un as y o t r as s i n g r an
m é t o d o n i c r í t i c a , h a s t a f o r m a r d o s e n o r m e s
vo l úm e n e s , l l e n o s e n g r an par t e de l as . m a l a s
c o m p a ñ í a s , q u e , s e g ú n f r a y L u i s , s e j u n t a r o n
a s us ve r s o s . E l do ct o y d i l i g e n t e aut o r de l a
Tipografía española c o m u n i c ó b u e n a p a r t e d e
s us h al l az g o s a l co l e ct o r de l Parnaso español
d o n J u a n J o s é L ó p e z S e d a ñ o ; q u i e n , s i n p a r a r -
s e e n b ar r as , i n c l uy ó e n s u co l e cc i ó n pr e ci s a-
m e n t e l as de aut e n t i c i dad m ás dudo s a. Ni co n
l o s t r a b a j o s d e M é n d e z n i c o n l a s a t r o p e l l a d a s
p u b l i c a c i o n e s d e S e d a ñ o a d e l a n t a r o n n a d a l a s
po e s í as de L e ó n . P o r f i n , e n l o s pr i m e r o s añ o s
d e l a p r e s e n t e c e n t u r i a , u n m u y d o c t o a g u s t i -
n o , s e g u n d o c o n t i n u a d o r d e La España Sa-
grada, pus o m a n o e n l a t ar e a de r e un i r y de -
p u r a r l a s p r o d u c c i o n e s d e s u i l u s t r e c o m p a ñ e r o
d e h á b i t o , p a r a l o c u a l r e c o n o c i ó g r a n n ú m e r o
de có di ce s , s e par ó co n di l i g e n ci a l as o b r as l e -
g í t i m as de l as de aut e n t i c i dad co n t r o ve r t i b l e y
di ó a l uz un a e x ce l e n t e co l e cc i ó n , h o y h ar t o o l -
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 16/193
v i d a d a , c o n s e r l a única c o m p l e t a , l a tínica q u e
h a c e f e y l a única e n q u e p o d e m o s l e e r e l
t e x t o l i b r e d e l o s a b s u r d o s d e e d i t o r e s y c o p i s -
t a s . C o n s t a d e s e i s v o l ú m e n e s e n 4 .
0
, y el ú l-
t i m o , q u e a b r a z a l a s p o e s í a s , f u é i m p r e s o e n
1 8 1 6 . P e r o c o m o s i n o e x i s t i e s e t a l e d i c i ó n n i
q u e d a s e m e m o r i a d e e l l a , l o s e d i t o r e s m á s r e -
c i e n t e s h a n p r e s c i n d i d o d e s u t e x t o , p a r a a t e -
n e r s e a l d e M a y a n s , s i e n d o i m p e r d o n a b l e e l p e -
c a d o d e l c o l e c t o r d e l t o m o X X X V I I d e l a
Biblioteca d e R i v a d e n e y r a , q u e d i ó c o m o in-
éditas v a r i a s c o m p o s i c i o n e s y a v u l g a r i z a d a s p o r
e l p a d r e M e r i n o .
C o n t i e n e n t o d a s l a s e d i c i o n e s d e f r a y L u i s l a s
o d a s s i g u i e n t e s , t r a d u c i d a s d e H o r a c i o :
D e l l i b r o p r i m e r o :
I . Maecena s atavis. ( D o s t r a d u c c i o n e s ,
u n a e n v e r s o s u e l t o y o t r a e n li -
r a s . )
I V . Solvitur acris hyems.
V . Quis multa gracilis.
X I I I . Cum tu, Lydia.
X I V . Oh navis, referent in mare ( 1 ) .
( 1 ) L a o d a 1 4 .
a
d e l p r i m e r l i b r o f u é t r a d u c i d a
e n c o m p e t e n c i a p o r d o n J u a n d e A l m e i d a , d o n A l o n -
s o d e E s p i n o s a y e l m a e s t r o S á n c h e z , l o s c u a l e s c o n -
X I X . Mater saeva cupidinum.
X X I I . Integer vitae.
v i n i e r o n e n s o m e t e r s e a l a d e c i s i ó n d e f r a y L u i s ,
d i r i g i é n d o l e e s t a c a r t a :
" P u e d e V ". P . q u e j a r s e d e h a b e r s i d o i m p o r t u n a -
d o e n t i e m p o q u e l e o b l i g u e n a g a s t a r l e e n c o s a s
q u e t a n p o c o v a l e n y e n j u z g a r e l m a l r o m a n c e q u e «
v a e n e s o s n a v i o s . D i o s l e s d é m á s v e n t u r a q u e a
s u s d u e ñ o s e n f a b r i c a r l o s y a V . P . e n j u z g a r e s -
t o s t r e s d i a b l o s , a u n q u e m á s b i e n a c o n d i c i o n a d o s
q u e l a s t r e s D i o s a s , p u e s s e d a n p o r c o n t e n t o s d e .
c u a l q u i e r s e n t e n c i a . L a o d a e s l a 1 4 .
a
del l i bro p r i -
m e r o d e H o r a c i o , c o m p u e s t a , c o m o n o v i a d e a l d e a ,
p o r t r e s m a l o s p o e t a s c o m o c i e r t o s s e r v i d o r e s d e
V . P . "
A c u y a d o n o s a e p í s t o l a r e s p o n d i ó c o n l a m i s m a
d i s c r e c i ó n e l s a b i o j u e z e n e s t o s t é r m i n o s :
" Y o t e n g o a b u e n a d i c h a c u a l q u i e r o c a s i ó n q u e
s e a c o m u n i c a r c o n t a n b u e n o s i n g e n i o s , a u n q u e e l
j u z g a r e n t r e e l l o s e s m u y d i f i c u l t o s o y e n e s t e
c a s o m á s , d o n d e c a d a c o s a e n s u m a n e r a n o s e p u e -
d e m e j o r a r . L a t e r c e r a o d a t o m ó u n p o c o d e l i b e r -
t a d , e x t e n d i é n d o s e m á s d e l o q u e p e r m i t e e s t a l e y
d e t r a d u c i r , a u n q u e e n m u c h a s p a r t e s s i g u e b i e n
l a s f i g u r a s d e H o r a c i o , y p a r e c e q u e l e h a c e c a s -
t e l l a n o . E n l a s o t r a s d o s , q u e s o n m á s a l a l e t r a ,
h a y e n c a d a u n a d e e l l a s c o s a s m u y e s c o g i d a s . A l
f i n , s e ñ o r e s , e l c a s o e s q u e y o q u i e r o s e r m a r i n e r o
c o n t a n b u e n o s p a t r o n e s y n o j u e z , y a s í t a m b i é n
e n v í o m i
nave,
y t a n m a l p a r a d a c o m o c o s a h e c h a
e n u n a n o c h e . "
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 17/193
X X I I I . Vitas hinnuleo.
X X X . Oh Venus regina.
X X X I I I . Albi, ne doleas.
D e l l i b r o s e g u n d o :
V I I I . Ulla si juris tibi pejerati.
X . Rectius vives, Licini.
X I V . Eheu fugaces.
X V I I I . Non ebur ñeque aurum.
D e l l i b r o t e r c e r o :
I V . Descende coelo.
V I I . Quid fies, Asterie. ( I m p r i m i ó s e a
n o m b r e d e l B r ó c e n s e , a l f i n d e l a s
p o e s í a s d e l b a c h il l e r F r a n c i s c o d e
l a T o r r e . )
I X . Doñee gratus eram tibi.
X . Extremum Tanaim.
X V I . Inclusam Danaem.
X X V I I . Impíos parrae.
D e l l i b r o c u a r t o .
I. Inter miss a diu.
X I I I . Audivere Di, mea Lyce.
D e l Epodon :
I I . Beatus Ule.
Hál l an s e s ó l o e n l a e di c i ó n de l padr e M e r i -
n o , q ue l as t o m ó de un m an us cr i t o de l a B i -
b l i o t e c a C o l o m b i n a , l a s q u e a c o n t i n u a c i ó n r e -
g i s t r a m o s :
D e l l i b r o p r i m e r o :
X I X . Mater saeva Cupidinum. D i s t i n t a d e
l a i m pr e s a, s upe r i o r ' a e l l a , y m uy
d i g n a d e f r a y L u i s d e L e ó n .
X X I V . Quis desiderio. E s t á n t r o c a d o s l o s
n o m b r e s d e V i r g i l i o y Q u i n t i l i o e n
Francisco (q ui z á e l B r ó ce n s e ) , y
d o n Juan, ( a c a s o de Almeida).
X X X I I I . Albi, ne doleas. D i s t i n t a d e l a im -
pr e s a .
D e l l i b r o s e g u n d o :
V I I I . Ulla si juris. D i v e r s a d e l a g e n e r a l -
m e n t e c o n o c i d a .
I X . Non semper.
X V I . Otium divos.
D e l l i b r o t e r c e r o :
I X . Doñee gratus eram. Di s t i n t a de l a
i m pr e s a.
A n o m b r e d e f r a y L u i s a p a r e c e n a s i m i s m o
e n v a r i o s c ó d i c e s l a t r a d u c c i ó n q u e h i z o e l B r o -
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 18/193
PRÓLOGO
ce n s e de l Quis multa gracilis, y l a q ue de l Ulla
si juris t r a b a j ó L u p e r c i o L e o n a r d o d e A r g e n -
s o l a .
E s i n di s put ab l e q ue l as siete v e r s i o n e s d a d a s
a c o n o c e r p o r f r a y A n t o l í n M e r i n o p e r t e n e c e n
a po e t as de l a e s cue l a s a l m an t i n a, y que s in
d e s d o r o p u e d e n a t r i b u i r s e a l m a e s t r o L e ó n ; p e r o
m e p a r e c e a s i m i s m o f u e r a d e d u d a q u e n o t o -
d a s s a l i e r o n d e s u m a n o , y q u i z á a l g u n a s s e a n
d e l B r ó c e n s e , d e l m a e s t r o T o r m é n , d e E s p i n o -
s a , d e A l m e i d a o d e a l g ú n o t r o p o e t a d e l a
m i s m a é p o c a y e s t i l o . H a s t a a h o r a n o h e h a -
l l a d o d a t o s q u e l o c o n f i r m e n ; p e r o e l h a b e r
e n e l có di ce po e s í as de e s t o s y o t r o s aut o r e s ,
i n d u c e a s o s p e c h a r q u e a l g ú n c o p i s t a t r a s t r o c ó
l as pr o duc ci o n e s de un o s y de o t r o s . Y de s -
de l ue g o da q ue pe n s ar e l ve r i n c l ui da e n t r e
e s t a s t r a d u c c i o n e s u n a q u e c o n o c i d a m e n t e e s
d e F r a n c i s c o S á n c h e z , y o t r a d e l m a y o r d e l o s
A r g e n s o l a s .
E n c u a n t o a l a s v e i n t i t r é s o v e i n t i c u a t r o , q u e
s i n g é n e r o d e d u d a p e r t e n e c e n a f r a y L u i s
d e L e ó n , h a y q u e c o n c e d e r l e s e l p r i m e r l u g a r
e n t r e l a s n u e s t r a s . ¿ Y c ó m o n o , si f r a y L u i s
e s n u e s t r o g r a n p o e t a h o r a c i a n o ? C i e r t o q u q
l o e s t o d a v í a m á s c u a n d o i m i t a q u e c u a n -
d o t r a d u c e : c i e r t o q u e e n s u s v e r s i o n e s , p r o p i a -
m e n t e d i c h a s , a b u n d a n l o s v e r s o s f l o j o s , y h a s -
t a i n a r m ó n i c o s y m a l m e d i d o s , l a s f r a s e s d e s -
m a y a d a s , y a u n l a s t o r c i d a s i n t e l i g e n c i a s d e l
s e n t i do , t a l e s a l g un as q ue pue de n i n duci r a cr e e r
q ue n o s l as h ab e r n o s co n l o s pr i m e r o s e n s ay o s
y t an t e o s de l po e t a , an t e s de adq ui r i r fue r z a
e n s us a l as par a vo l ar h as t a l as e s t r e l l as , e n l a
Noche Serena, o par a adi v i n ar y de s cr i b i r co n
l as p l um as de l o s án g e l e s l a Vida del Cielo, o
p a r a s e g u i r c o n o j o s e x t á t i c o s La Ascensión
del Señor. A ve ce s i n cur r e , aun co m o l at i n i s t a ,
e n t a l e s d i s t r acc i o n e s , q ue e n b ue n a l e y n o pue -
de n ach acar s e a l a i n cur i a de l o s i m pr e s o r e s ,
po r n o h ab e r m o do de s a l var e l t r o pi e z o , n i
c o n s t a r e n l o s m a n u s c r i t o s v a r i a n t e a l g u n a . T a l
a c o n t e c e e n l a o d a
X V I I I
d e l l i b r o I I I :
" Q u i d q u o d u s q u e p r o x i m o s
R e v e l l i s a g r i t é r m i n o s , e t u l t r a
L i m i t e s c l i e n t i u m
S a l i s a v a r u s . . . "
D o n d e t r a d u c e f r a y L u i s d e L e ó n :
" T o m a n d o v a s a t o d o s
t u s v a s a l l o s l a t i e r r a q u e h a n c o m p r a d o ,
Y p o r t o d o s l o s m o d o s
Q u e p u e d e s , e n s u s t i e r r a s t e . h a s e n t r a d o ,
Y
de sal
a v a r i e n t o ,
S o l o a r o b a r l o a j e n o e s t á s a t e n t o . "
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 19/193
I n a d v e r t e n c i a n o t a b l e f u é t o m a r l a s e g u n d a
p e r s o n a d e l v e r b o salió por é g e n i t i v o d e » t
^
P e r o
a s í y t o d o , ¡ c u á n t a s v e r s . o n e s m u y a
m i d a s y m u y p ei na da s d e e le ga nt es i —
a lo B u r g o s (q ue c on t a nt o d e sd e n s u e l e *
d e e l l a s ) p u e d e n d a r s e p o r u n o s o l o d e e s o s
r a s g u ñ o s t a n i n f o r m e s y a v e c e s t a n d e s m a n a -
d o b ie n s é, p o r e je m p lo , q u e t a t r a t a -
c i ó n d e l Mater sueva mpidmu m e s de l a s pe o
r e s h a s t a e l p u n t o d e t e n e r u n a e s t r o a c asi
in i n t e l ig i b l e ; < pe ro s é t a m b ié n q u e e l ^ ^
m
iu,n lubricus áspid n u n c a s e t r a d u c i r a m e j o r
q u e d i c i e n d o , c o m o d i j o n u e s t r o p o e t a :
" Gr a n de de s l iza de r o a q uie n l e mir a . "
N o h a y q u e j u z g a r l a s t r a d u c c i o n e s d e f r a y
L u i s
d e L e ó n c o n c r i t e r i o d e e s c u e l a o d e a c a -
d e m i a F r a y L u i s d e t ón e s u n g r a n p o e t a ,
I n t e r p r e t a a o t r o p o e t a , e n m u c h a , c o s a s
d e s u t e m p l e ( a f í n e n e l e s t r o l í r i c o a u n q u e e n
l a s f u e n t e s d e i n s p i r a c i ó n h a y a d i f e r e n c i a ) ' ^
v i e r t e e i n f u n d e s u p r o p i a a l m a e n l o m i s m o
q
u e i m i t a y t r a d u c e , d á n d o l e v i d a y c o l o r i d o
p r o p i o s . P o r e s o , c u a n d o - a c i e r t a , a c i e r t a c o m o
n a d i e e n p r e c i s i ó n y e n f u e r z a :
" N o trates más en vano,
j O h de amor dulce, cruda engendradora.
Re n dir me , que estoy cano
Y duro para amar:
vete en buen h o r a :
Revuelve allá tu llama
Sobre la gente moza que te l lama."
(Lib. IV, oda i .
a
)
¡ C u á n t a p o e s í a h a y e n c u a l q u i e r a d e s u s a u -
d a c i a s d e l e n g u a j e ¡ Q u é m a j e s t a d a n t i g u a e n
m e d i o d e s u a p a r e n t e l l a n e z a ¡ Q u é v u l g a r i s -
m o s t a n p o d e r o s o s y t a n e m p a p a d o s e n l a r e a -
l i d a d L é a s e c o n e s p e c i a l a t e n c i ó n e l Beatus
ille. P a r a q u i e n t i e n e o j o s y a l m a , c a d a p a l a -
b r a d e l t r a d u c t o r e s u n a r e v e l a c i ó n . O t r o c u e n -
t e l o s v e r s o s d u r o s y l a s r i m a s . , f a l s a s ; p o r m i
p a r t e , a s e g u r o q u e n u n c a l l e g a r e m o s l o s e s p a -
ñ o l e s a p e n e t r a r n o s d e l s a b o r d e l o a n t i g u o ,
h a s t a q u e r o m p a m o s c o n l a t r a d i c i ó n a l t i s o -
n a n t e y a c a d é m i c a d e l s i g l o p a s a d o , d e l o s Q u i n -
t a n a s y G a l l e g o s , y a p r e n d a m o s a e s t i m a r e l
t e s o r o q u e t e n e m o s e n t e r r a d o e n n u e s t r o m á s
g r a n d e y m e n o s e n t e n d i d o p o e t a . Y o b i e n s é
q u e a o í d o s a c o s t u m b r a d o s a l a trompa de Ma-
vorte y a la esposa dócil del celoso toro h a n d e
s o n a r l e s a c o s a p l e b e y a y a h u m i l d e a q u e l l a s d i -
v i n a s e s t r o f a s :
" Y a poda e l ramo inút il , y ya enxiere
E n s u ve z e l e x t r a ñ o ;
O castra
su s
colm.enas,
o si quiere,
Tresquila
su rebaño.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 20/193
¡ P u e s c u a n d o e l p a d r e O t o ñ o m u e s t r a f u e r a
L a s u f r e n t e g a l a n a ,
C o n c u á n t o g o z o c o g e l a a l t a p e r a ,
L a s u v a s , c o m o g r a n a
E l a g u a e n l a s a c e q u i a s c o r r e , y c & n t a i r
L o s p á j a r o s s i n d u e ñ o :
L a s f u e n t e s a l m u r m u l l o q u e l e v a n t a n
D e s p i e r t a n d u l c e s u e ñ o .
C u a l h a c e l a S a b i n a o C a l a b r e s a
D e a n d a r a l so l
tostada,
Y y a q u e v i e n e e l d u e ñ o , e n c i e n d e a p r i e s a
L a l e ñ a n o m o j a d a .
Y
ataja
e n t r e l o s
zar sos
l o s g a n a d o s ,
Y l o s o r d e ñ a l u e g o ,
Y p o n e m i l m a n j a r e s
no comprados,
Y el v i no como fuego..."
S i a l g u i e n 110 s i e n t e e s t a po e s í a , s u y a s e r á
c i e r t a m e n t e l a d e s g r a c i a , y d e s u s m a e s t r o s ,
aun q ue s e t uv i e s e n po r c l ás i co s , y n o c i e r t a-
m e n t e n u e s t r a . A m í m e e n a m o r a e n f r a y L u i s ,
d e L e ó n h a s t a e l d e s e n f a d o c o n q u e t r u e c a e n
c o n t e m p o r á n e a s u y a l a p o e s í a d e H o r a c i o , r e -
m o z a n d o f r a s e s y a l u s i o n e s . A s i , v . g r . , e l agna
festis caesa terminalibus s e co n v i e r t e e n "la
oveja disanto degollada". C u a n d o f r a y L u i s-
d e L e ó n t r a í a a H o r a c i o d e l a m a n o p a r a i n -
t r o d u c i r l e e n n u e s t r o P a r n a s o , n o le c o n s i d e r a -
b a co m o un po e t a an t i g uo , s i n o co m o a a l g ui e n
d e s u f a m i l i a y d e s u c a s a . L e m o d i f i c a c o n -
fo r m e a s u í n do l e ; l e da r us t i c i dad y l e q ui t a
a l i ñ o . L e í d o e n f r a y L u i s d e L e ó n , H o r a c i o
n o s p a r e c e p o e t a m á s p r i m i t i v o , m e n o s c u l t o
q ue é n s u o r i g i n al .
Nun ca l a i n s pi r ac i ó n l í r i ca e n t r e n o s o t r o s s u-
b i ó a m ás a l t o pun t o q ue e n l a e s cue l a s a l m an -
t i n a, n i co n o z co po e t a pe n i n s ul ar co m par ab l e a
f r ay L ui s de L e ó n e n e s t e g é n e r o . E l r e al i z ó
l a un i ó n de l a fo r m a c l ás i ca y de l e s p í r i t u n ue -
v o , p r e s e n t i d a m a s n o a l c a n z a d a p o r o t r o s i n -
g e n i o s d e l R e n a c i m i e n t o . S u s d o t e s g e n i a l e s
e r a n g r a n d e s ; s u g u s t o , p u r í s i m o ; s u e r udi c i ó n ,
v a r i a d a y e x t e n s a . E r a n l e f a m i l i a r e s e n s u o r i -
g i n al l o s s ag r ado s l i b r o s , s e n t í a y pe n e t r ab a b i e n
e l e s p í r i t u de l a po e s í a h e b r ai ca , y de l a g r i e g a
y l at i n a po co o n ada s e o cul t ó a s us l e ct ur as e
i m i t a c i o n e s . A p r e n d i ó d e l o s a n t i g u o s l a p u r e -
z a y s o b r i e dad de l a f r as e y aq ue l i n co m par a-
bl e ne quid nimis, t an po co f r e c ue n t e e n las l i-
t e r a t u r a s m o d e r n a s . N u t r i ó s u e s p í r i t u c o n a u -
t o r e s m í s t i co s , y de e l l o s t o m ó l a a l t e z a de l
pe n s am i e n t o , e n é l un i da a un a s e r e n i dad, l u-
c i de z y s uave ca l o r , a l a co n t i n ua do m i n an t e s
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 21/193
e n s us ve r s o s y e n s u pr o s a, n o m e n o s ar t í s t i ca
q ue e l l o s , y s e m e j an t e a l a de P l at ó n e n m uch as
A c u d i ó a t o d a s l a s f u e n t e s d e l g u s t o , y a d o r -
n ó a l a M u s a c a s t e l l a n a c o n l o s m a s p r e c i a d o s
d e s p o j o s d e l a s d i v i n i d a d e s e x t r a ñ a s . Y a n i m o
r ue g o e s t e fo n do de i m i t ac i o n e s co n un a l i e n t o
pr o pi o y v i g o r o s o , b as t an t e a s acar de l a i n -
m o v i l i d a d l o q u e p u d i e r a j u z g a r s e f o r m a m u e r -
t a e n c a r n a n d o e n e l l a s u v i g o r o s a i n d i v i d u a i -
d¡d po é t i ca , e s e e l e m e n t o pe r s o n al de l ar t i s t a ,
q ue da un i dad y car áct e r a s u o b r a.
E l d e s a r r o l l o d e l g e n i o l í r i c o d e f r a y L u i s
d e L e ó n , c o n l o s e n s a y o s y t a n t e o s p r e l i m i n a -
r e s pudi e r a s e r e s t udi ado , a l o q ue e n t i e n do ,
d i v i d i d o e n p e r ío d o s , d e l m o d o s i g ú e t e :
J o Imitación toscana.-E s pr o b ab l e q ue co -
m e n z a s e n u e s t r o a g u s t i n o p o r a q u í , d a d o e l p r e -
do m i n i o de l a e s cue l a it á l i ca e n t r e n o s o t r o s . A
e s t a é p o c a p e r t e n e c e n a l g u n a s t r a d u c c i o n e s d e l
B e m b o y d e J u a n d e l l a C a s a , u n a a d m i r a b l e c a n -
c i ó n i m i t a d a d e l P e t r a r c a , y a l g u n o s s o n e t o s ,
de l o s cual e s e l q ue co m i e n z a:
" A g o r a c o n l a a u r o r a se l e v a n t a . . . "
e s de l as co s as m ás b e l l as y de l i cadas q ue h ay
e n c a s t e ll a n o , y r i v a l i z a c o n e l d e D a n t e :
" T a n t o g e n t i l e e t a n t o o n e st a p a r e . . . "
A u n c o m o i m i t a d o r d e l o s t o s c a n o s , e s f r a y
L u i s de L e ó n e l pr i m e r o de l o s l í r i co s e s pañ o l e s .
2.
0
Traducciones de griegos y latinos.—Pe-
r í o do de i n de ci s i ó n y de l ab o r co n t i n ua. Fr ay
L ui s , n o s at i s fe ch o co n l o s m o d e l o s de I t a l i a ,
t r a d u c e s u c e s i v a m e n t e a P í n d a r o , E u r í p i d e s ,
V i r g i l i o , T i b u l o y H o r a c i o . ¡ Q u é a d m i r a b l e e s -
cue l a I n cl í n as e e s pe ci a l m e n t e a l as fo r m as l í -
r i cas , y pue s t o a r e co g e r e n t r e l a de P í n dar o y
l a d e H o r a c i o , O p t a p o r l a s e g u n d a , c o m o m á s
s o b r i a y r e co n ce n t r ada, m ás apt a a l a po e s í a
m o de r n a, y m ás e n ar m o n í a co n l a í n do l e de s u
i n g e n i o y co n l o s as un t o s q ue s e pr o po n í a t r a-
t a r . E j e r c í t a s e a l a v e z e n l a s c o m b i n a c i o n e s r í t -
m i cas , y s e de ci de po r l a lira d e G a r c i - L a s s o ,
c o m o l a m á s h o r a c i a n a q u e h a s t a e n t o n c e s p o -
s e í a n ue s t r a m é t r i ca .
3.
0
T raducciones de la poesía bíblica—-Pu-
di e r a co n s i de r ar s e i n c l ui do e n e l an t e r i o r , pe r o
co n vi e n e s e par ar l e , po r q ue e n é l s e de s ar r o l l a
o t r a fas e de l e s p í r i t u po é t i co de f r ay L ui s , do -
m i n a d o p o r e l d u a l i s m o h e b r a i c o - c l á s i c o , y a
c o n t e n d e n c i a s a l a a r m o n í a , m a n i f i e s t a e n l a
a p l i c a c i ó n d e l r i t m o i n v e n t a d o p o r G a r c i - L a s -
s o a l a i n t e r pr e t ac i ó n de a l g un o s salm®5.
4.
0
Primeros ensayos originales.— Fr ay L ui s
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 22/193
d e L e ó n i m i t a directamente a l g u n a s o d a s d e
Ho r aci o , e n t r e e l l as e l Vaticinio de Nereo, t r o -
c a d o e n Profecía del Tajo, y e l Beatus Ule e n
l a o d a ¡Qué d escansada vida L a s e g u n d a d e
e s t as i m i t ac i o n e s e s m u y s upe r i o r a l a pr i m e r a,
p o r q u e l a a n i m a . e l s e n t i m i e n t o v i v o y p e r s o n a l
d e l p o e t a . E n a m b a s e s t á m a r a v i l l o s a m e n t e t r a -
b a j a d a l a f o r m a , l o c u a l h a c o n t r i b u i d o a s u
f a m a , p e r j u d i c i a l t a l v e z a l a d e o t r a s ' c o m p o -
s i c i o n e s m á s c a r a c t e r í s t i c a s d e í p o e t a , a u n q u e
m e n o s c o r r e c t a s . P o r p r i m e r a v e z s e a p l i c a e n
la Profecía e l e s t i l o c l ás i co a as un t o s h i s t ó r i co s
n aci o n al e s . A l a o da erótica h o r a c i a n a , i n t r o d u -
c i d a p o r G a r c i - L a s s o , s u c e d e l a filosófica y
moral, n u n c a a f e a d a en f r a y L u i s c o n r a s t r o s d e
e p i c u r i s m o . U n a v e z s o l a , en e l p e r í o d o d e
educación poética a n t e s i n d i c a d o , p a g ó t r i b u t o
e l t e ó l o g o s a l m a n t i n o a l a m o r a l p a g a n a . M e
r e f i e r o a l a l i n d í s i m a Imitación de diversos, n o -
t a b l e a s i m i s m o p o r e s t a r e n u n a f o r m a m é t r i c a
pr e di l e ct a de l o s po e t as pal ac i an o s de l s i g l o x v ,
y cas i de s t e r r ada e n t r e l o s e r udi t o s de l x v i .
S o n v a r i a s l a s o d a s morales d e f r a y L u i s
q ue pe r t e n e ce n a e s t e pe r í o do de i m i t ac i ó n h o r a-
c i an a di r e ct a . S e ñ al ar é , e n t r e l as m e n o s c i -
t adas , aun q ue m uy di g n as de s e r l o , l a q ue co -
m i e n z a ;
" V i r t u d , h i j a d e l c i e l o ,
L a m á s i l u s t r e e m p r e s a de l a v i d a . . . " ,
q u e e s i m i t a c i ó n d e l h i m n o d e A r i s t ó t e l e s a
H e r m i a s ; p e r o c o n t i e n e , a d e m á s , r e m i n i s c e n c i a s
d el Justum et tenacem, v . g r . :
" T ú d e n d e l a h o g u e r a
A l c i e l o l e v a n t a s t e a l f u e r t e A l c i d e s . . . " ,
l o c u a l r e c u e r d a i n m e d i a t a m e n t e e l
" H a c a r t e P o l l u x , h a c v a g u s H e r c u l e s . . . "
I m i t a c i ó n f e l i c í s i m a d e l Nullus argento es la
.oda s o b r e la avaricia, e n d e r e z a d a a F e l i p e R u i z :
" E n v a n o el m a r f a t i g a
L a v e l a p o r t u g u e s a ; q u e n i e l s e n o
D e P e r s i a , n i l a a m i g a
M a l u c a d a á r b o l b u e n o ,
Q u e p u e d a h a c e r u n á n i m o s e r e n o . . . "
O b s é r v e s e c u á n h á b i l m e n t e s a b e r e m o z a r L e ó n
• co n r e cue r do s c o n t e m p o r á n e o s l a s m á x i m a s d e
l a sa b i d u r í a a n t i g u a . O t r a s v e c e s p o n e u n a i m a -
g e n do n de e n e l o r i g i n al h a b í a un a s e n t e n ci a ,
o se a p o d e r a de l a s e n t e n ci a , de j a l a i m ag e n e m -
pl e ada po r s u m o d e l o , y s u s t i t u y e o t r a . P o r e j e m -
pl o , e n l a o da del moderado y constante e x p u s o
l a i de a de l justum et tenacem po r m e di o de l
s í m i l de l a nudosa carrasca, en alto risco des-
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 23/193
mochada. E n e s t a s o d a s h a y m a t e r i a de i n a g o -
t ab l e e s t udi o . E l pr o ce di m i e n t o l í r i co s e apr e n -
d e , s i a p r e n d e r s e p u e d e , m e j o r q u e e n n i n g ú n
t r a t a d o d e E s t é t i c a . S i e m p r e a p a r e e n c l a r a s l a s
s e m e j a n z a s y l a s d i f e r e n c i a s e n t r e H o r a c i o y
L e ó n . T o m a e l s e g u n d o l a d e s c r i p c i ó n d e l i n -
v i e r n o e n e l Vides ut alta stet nive candidum;
l a r e pi t e co n c i r cun s t an ci as n ue vas e n l a o da a
Juan de Grial, y t e r m i n a c o n e x h o r t a c i o n e s , n o
al p l ace r , s i n o a l o s estudios nobles, y c o n u n a
- l e ve a l us i ó n a s us de s g r aci as pe r s o n al e s , l a cual
b a s t a p a r a d a r c a r á c t e r subjetivo a l a po e s í a ,
n i m á s n i m e n o s d e l o c o n v e n i e n t e .
E n e s t e p e r í o d o h a y t o d a v í a a l g o d e i n s e g u -
r o y vac i l an t e e n l o s pas o s de l po e t a , m a s s i e m -
pr e ac i e r t a a po n e r v i da pr o pi a e n l o q ue i m i t a .
L a o d a A todos los Santos, co n s e r r e m e do a
v e c e s m u y c e r c a n o d e l Quem virum aut heroa,
e s t á l l e n a de e n t us i as m o r e l i g i o s o , s i n q ue l o
s i n g u l a r d e s u e s t r u c t u r a d a ñ e n i e m p e z c a a l
e fe ct o t o t a l n i a l de l o s po r m e n o r e s .
A e s t a é po c a de b e pe r t e n e ce r t am b i é n l a o da
r
A Santiago, m á s i n c o r r e c t a , p e r o n o m e n o s i n s -
p i r a d a q u e l a Profecía del Tajo. D e b i ó s e r u n o
de l o s pr i m e r o s e n s ay o s o r i g i n al e s de l po e t a , pue s
n i l a e x pr e s i ó n e s t an co n ce n t r ada, n i e l vue l o
l í r i co t an r ápi do , n i l as r e m i n i s ce n ci as c l ás i cas
e s t án b i e n fun di das co n e l t o n o g e n e r al de l a
o b r a , h a b i e n d o a l g u n a i n c o n g r u e n c i a , c o m o l a
de i m pe l e r l as Ne r e i d as e l b a j e l q ue co n du ce e l
cue r po de l Apó s t o l . Fue r a de e s t e cas o , e s ad-
m i r ab l e e n l o s ve r s o s de f r ay L ui s de L e ó n e l
ar t e de e n t r e m e z cl ar y fun di r l o v i e j o co n l o
n ue vo , l o a j e n o co n l o pr o pi o .
Tal aco n t e ce e n l a o da A Cherinto, e n q ue
e s t á b i e n t r a d u c i d o y d i e s t r í s i m a m e n t e i n t e r c a -
l ado e l can t o de l as s i r e n as e n l a Odisea.
5.
0
Período de completo desarrollo.—Imita-
c i ó n s um am e n t e l i b r e y s ó l o de l as co n di c i o n e s
e x t e r n a s . L a p o e s í a d e f r a y L u i s d e L e ó n t o m a
u n c a r á c t e r d e l t o d o m í s t i c o ^ ^ f c q u e c o n s e r v a
l a f o r m a c l á s i c a . D e H o r a c i o ' g u a r d a s i e m p r e
l a c o n d e n s a c i ó n d e l p e n s a m i e n t o e n b r e v e s f r a -
s e s , e l ar t e e x q ui s i t o de l as t r an s i c i o n e s y e l de
e n l az ar l o s e p i s o di o s ; pe r o e l e s t r o l í r i co de l
m ae s t r o L e ó n , i l um i n ado po r l a fe y e l am o r ,
v u e l a a a l t u r a s n u n c a a l c a n z a d a s p o r e l r o m a n o .
No b as t a e l e s t r e ch o m o l de de l a o da moral p a r a
co n t e n e r l as i n s pi r ac i o n e s de l s ab i o ag us t i n o , n i
b as t a e l de l a o da heroica, n i au n e l de l a po e s í a
ascética, e n s a y a d a e n La vida religiosa, p e r t e n e -
c i e n t e , s i n duda, a l pe r í o do an t e r i o r . E n é s t e h a
l l e g ado a s u m adur e z e l i n g e n i o y n o s e de t i e n e
s i n o e n e l m i s t i c i s m o . P ar t i e n do de l s e n t i m i e n t o
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 24/193
de l a n at ur al e z a e n l a o da A Felipe Ruiz, del
s e n t i m i e n t o de l ar t e e n l a o da A Salinas ( i ) , o b -
s é r v a s e d o n d e q u i e r a l a e l e v a c i ó n d e l a l m a a D i o s ,
m a n i f i e s t a a s i m i s m o e n La noche serena, e n El
apartamiento, e n l a h e r m o s a a l e g o r í a Alma, re-
gión luciente, y e n l as a l ad as e s t r o fa s a La As-
censión. E s t a s s ei s c o m p o i c i o n e s s o n l a s m á s b e -
l l as de s u aut o r y de l a po e s í a e s pañ o l a . Nada
h a y s upe r i o r , co m o n o s e an l as can ci o n e s m í s t i -
c a s d e S a n J u a n d e l a C r u z , q u e n o p a r e c e n y a
e n t o n ada s po r h o m b r e s , s i n o po r án g e l e s (2 ) .
N a d a c i t a r é d e f r a y L u i s d e L e ó n . E l q u e n o
l e s e p a d e m e m o r i a , a p r é n d a l e y m e d í t e l e d e
c o n t i n u o , q u e c a d a d í a h a l l a r á n u e v a s o c a s i o -
n e s de de l e i t e y de as o m b r o .
" I n t e n d e r n o n l a p u ó c h i n o n la p r o v a . "
E l p r o f e s o r d e S a l a m a n c a e n t e n d i ó c o m o n a -
d i e lo q u e d e b í a s e r la p o e s í a m o d e r n a . E s p í r i -
t u c r i s t i a n o y f o r m a d e H o r a c i o , l a m á s p e r -
f e c t a d e l a s f o r m a s l í r i c a s .
U n i d a s a l a s p o e s í a s a u t é n t i c a s d e L e ó n c o -
( 1) Admi rab le p aráfras i s de la , doctr ina es tética de
Platón. ( Mi lá y F ontanals . )
( 2) Hay de í ra y Lui s de León una canci ón p eí rar-
ques ca,
A Nuestra Señora,
que es de lo más hermos o
que puede leerse. Fué compuesta durante su prisión.
r r e n o t r as m uch as , apr e ci ab l e s cas i t o das , pe r o
de o r i g e n m á s o s c u r o y c o n t r o v e r t i b l e . E l se -
p a r a r l a s y d i s c e r n i r l a s p u d i e r a d a r m o t i v o a u n
t r a b a j o c r í t i c o e s p e c i a l , t o d a v í a n o h e c h o , y que
t a l v e z e m p r e n d a m o s a l g ú n d í a . A h o r a b a s t e
d e j a r a s e n t a d o q u e , si n o s o n d e f r a y L u i s ,
pe r t e n e ce n a d i s c í pul o s e i m i t ado r e s s uy o s , e s
de ci r , a l a e s cue l a po é t i ca s a l m an t i n a. M uch as
de e s t as o das s o n horadarías, po r l o m e n o s en
l a f o r m a , y a v e c e s i m i t a n d e r e c h a m e n t e
t
las del
i l us t r e aut o r de Los nombres de Cristo. H a y ,
p o r e j e m p l o , u n a p a r á f r a s i s , d e s o b r a l a r g a y
de s l e í da, de La noche serena y d e La Vida des-
cansada, l a cual co m i e n z a as í , s e g ún e l t e x t o pu-
b l i c a d o p o r e l p a d r e M e r i n o :
" C u a n d o l a n o c h e o s c u r a
R o m p e r q u i e r e s u v e l o t e n e b r o s o
Y t r i s t e v e s t i d u r a ,
Q u e a f e a e l c i e l o h e r m o s o
Y e n v u e l v e s u b e l l e z a y s e r g r a c i o s o . . . "
E l i g n o r a d o a u t o r d e e s t a o d a c a r e c í a d e n e r -
v i o e n e l de c i r y de t o da o r i g i n al i dad e n e l pe n -
s am i e n t o , pe r o a ve ce s r e m e da b i e n e l t o n o de l
g r a n m a e s t r o . C i t a r é a l g u n a s e s t r o f a s , y a q u e
n adi e h a par ado m i e n t e s e n e l l as :
" E n u n a f r í a p e ñ a
V e r é i s u n a g r a n v e n a y a b e r t u r a ,
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 25/193
P o r d o n d e s e d e s p e ñ a
E l a g u a y a m á s p u r a ,
P a r a m o s t r a r d e l t o d o s u h e r m o s u r a .
Al s on de s u ru i do
A l r e d e d o r l a s a v e s s e e m b e b e c e n ,
D e l é y t a s e e l o í d o ,
L o s o j o s s e a d o r m e c e n ,
Q u e d e v e l a r c a n s a d o s d e s f a l l e c e n .
E l f r e s c o r d e e s t a f u e n t e
E l f u e g o d e l a s i e s t a e s t á t e m p l a n d o ,
H a s t a q u e d e l O r i e n t e
E l s o l s e v a a l e j a n d o ,
L a s s o m b r a s p a s o a p a s o a c r e c e n t a n d o .
E s f e r a s c e l e s t i a l e s ,
Q u e c o n p r i m o r d i v i n o e s t á i s l a b r a d a s ,
D e l u c e s e t e r n a l e s
E n o r d e n e s m a l t a d a s ,
Y d e d o r a d o s c l a v o s t a c h o n a d a s .
¡ O h a y r e s s o s e g a d o s ,
Y a l i b r e s d e l a s v o c e s y r u i d o s ,
A l c i e l o e n c a m i n a d o s ,
D e l c o r a z ó n s a l i d o s ,
L l e v a d c o n v u e s t r a s o n d a s m i s g e m i d o s
L l e g u e n a l a p r e s e n c i a
D e l u n o e n t r e m i l l a r e s e s c o g i d o :
L a m e n t a n d o s u a u s e n c i a ,
E n t i e r r a d e l o l v i d o
Q u e d a m i c o r a z ó n d e a m o r h e r i d o . "
De l m i s m o aut o r de b e n de s e r un as l i r as A
la Magdalena, t r o v a n d o a lo divino la Flor de
Gnido, y e n e s pe ci a l e l e p i s o d i o de An a x a r e t e .
M e p a r e c e d e s c u b r i r e l e s t i l o d e A r i a s M o n -
t an o e n o t r as l i r as A la hermosura exterior de
Nuestra Señora, q ue se l e e n a co n t i n uaci ó n de
e s as e n la e di c i ó n de l pad r e M e r i n o . P o s i b l e e s
q u e e l a n ó n i m o i m i t a d o r d e f r a y L u i s y d e
G a r c i - L a s s o s e p r o p u s i e s e r e p r o d u c i r a s i m i s m o
e l r e g al ado y s ab r o s o e s t i l o de l g r an de h e b r aí s -
t a e n s u par áfr as i s cas t e l l an a de l o s Cantares;
p e r o f u e r z a s e r í a e n t o n c e s c o n f e s a r q u e l o a l -
c a n z ó d e t a l m a n e r a , q u e n o h a y m e d i o d e d i s -
t i n g ui r l o s ve r s o s de l i m i t ado r de l o s de s u m o -
d e l o . E s t o y e l t r o p e z a r c o n a l g u n o s f i n a l e s a g u -
d o s , d e f e c t o d e A r i a s M o n t a n o y n o d e f r a y
L ui s n i de s u i m i t ado r , pudi e r an i n duci r a l a
cr e e n ci a de q ue r e al m e n t e pe r t e n e ce e s a o da a l
s o l i t a r i o d e l a P e ñ a d e A r a c e n a .
M as de l an ó n i m o e s , s i n duda, un a i m i t ac i ó n ,
o m ás b i e n rifacimiento, d el Cuan bienaventura-
do , d e G a r c i - L a s s o , a s í e n c a b e z a d a :
" ¡ O h q u á n d i c h o s o e s t a d o
Y q u á n d u l c e s r i q u e z a s
S o n l a s q u e e l l a b r a d o r r ú s t i c o t i e n e . . / '
E n o t r as po e s í as s e r e co n o ce d i ve r s a m an o ,
y cas i n un ca e s fác i l co n j e t ur a r a q ui é n de b an
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 26/193
a t r i b u i r s e . Q u i z á a l g u n a s s e a n d e f r a y B a s i l i o
P o n c e d e L e ó n , d e d o n J u a n d e A l m e i d a , d e
d o n A l o n s o d e E s p i n o s a .
(D e
Horacio en España.)
¿ Q u i é n m e d a r á p a l a b r a s p a r a e n s a l z a r a h o -
r a , c o m o y o q u i s i e r a , a f r a y L u i s d e L e ó n ? S i
y o o s d i j e s e q ue fue r a de l as can ci o n e s de S an
J u a n d é l a C r u z , q u e n o p a r e c e n y a d e h o m b r e
s i n o de án g e l , n o h ay l í r i co cas t e l l an o q ue s e
c o m p a r e c o n é l , a ú n m e p a r e c e r í a h a b e r o s d i -
c h o p o c o . P o r q u e d e s d e e l R e n a c i m i e n t o a c á ,
a l o m e n o s e n t r e l as g e n t e s l at i n as , n adi e s e l e
h a a c e r c a d o e n s o b r i e d a d y p u r e z a : nadie en e l
ar t e de l as t r an s i c i o n e s y de l as g r an de s l í n e as ,
y e n l a r api de z l í r i ca ; n a d i e h a v o l a d o t a n a l t o
n i i n f u n d i d o c o m o é l e n l a s f o r m a s c l á s i c a s e l
e s p í r i t u m o d e r n o . E l m á r m o l d e l P e n t é l i c o l a -
b r ado po r s us m an o s s e co n vi e r t e e n e s t at ua
cr i s t i an a, y s o b r e un cúm ul o de r e m i n i s ce n ci as
d e g r i e g o s , l a t i n o s e i t a l i a n o s , d e H o r a c i o , d e
P í n d a r o y d e l P e t r a r c a , d e V i r g i l i o y d e l h i m -
n o d e A r i s t ó t e l e s a H e r m i a s , c o r r e j u v e n i l a l i e n -
t o d e v i d a q u e l o t r a n s f i g u r a y l o r e m o z a
t o d o . A s í , c o n p i e d r a s d e l a s c a n t e r a s d e l A t i -
ca l ab r ó An dr é s C h é n i e r s us e l e g í as y s us i d i -
l i o s , j act án do s e de h ab e r h e ch o , s o b r e pe n s a-
m i e n t o s n u e v o s , v e r s o s d e h e r m o s u r a a n t i g u a ;
pe r o b i e n s ab é i s q ue e l pr o ce di m i e n t o t e n í a
f e c h a . E r r o r e s c r e e r q u e l a o r i g i n a l i d a d p o é -
t i ca co n s i s t a e n l as i de as . Nada pr o pi o t i e n e
Gar ci das o m ás q ue e l s e n t i m i e n t o , y po r e s o
s ó l o , v i v e y v i v i r á cuan t o dur e l a l e n g u a. Y aun -
q u e d e s c u b r a m o s l a f u e n t e d e c a d a u n o d e l o s
v e r s o s d e f r a y L u i s d e L e ó n , y d i g a m o s q u e
l a - t e m pe s t ad de l a o da a Fe l i pe R ui z s e co pi ó
de l as Geórgicas, y q ue La vida del campo y La
profecía del Tajo s o n r e l i e ve s de l a m e s a de
H o r a c i o , s i e m p r e n o s q u e d a r á u n a e s e n c i a p u -
r í s i m a, q ue s e e s capa de l an ál i s i s ; y e s q ue e l
po e t a h a vue l t o a s e n t i r y a vivir t o do l o q ue
i m i t a de s us m o de l o s , y co n s e n t i r l o l o h ace
pr o pi o , y l o an i m a co n r as g o s s uy o s ; y as í e n
l a t e m p e s t a d p o n e el carro de Dios ligero y
reluciente, y en La vida retirada n o s h ace pe -
n e t r a r e n l a g r a n j a d e s u c o n v e n t o , o r i l l a s d e l
T o r m e s , e n v e z d e l l e v a r n o s , c o m o H o r a c i o , a
l a a l q ue r í a de P ul l a o de S ab i n i a , do n de l a t o s -
t ada e s po s a e n ci e n de l a le ñ a par a e l caz a do r fa-
t i g ado . ¡P o e s í a l e g i t i m a y s i n ce r a , aun q ue s e
h a y a d e s p e r t a d o p o r i n s p i r a c i ó n r e f l e j a , a l c o n -
t a c t o d e l a s p á g i n a s d e o t r o l i b r o H a y c i e r t a
m i s t e r i o s a g e n e r a ci ó n ( i &o c sv -ú
ZC
Xw), como dijo
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 27/193
P l at ó n . E l s e n t i do de l ar t e cr e ce y s e n ut r e co n e l
e s t u d i o y r e p r o d u c c i ó n d e la s f o r m a s p e r f e c -
t a s A . C h é n i e r l o h a e x p r e s a d o c o n s í m i l f e l i-
c í s i m o : e l de l a e s po s a l ace de m o n i a q ue , ce r ca-
n a a l p a r t o , m a n d a b a c o l o c a r d e l a n t e d e s u s o j o s
l a s m á s a c a b a d a s f i g u r a s q u e a n i m ó e l a r t e d e
Z e u x i s , l o s A p o l o s , B a c o s y H e l e n a s , p a r a q u e ,
a p a c e n t á n d o s e s u s o j o s e n l a c o n t e m p l a c i ó n d e
t a n t a h e r m o s u r a , b r o t a s e d e s u s e n o , h e n c h i d o
d e a q u e l l a s n u e v a s y d i v i n a s f o r m a s , u n f r u t o
t a n n o b l e y t a n p e r f e c t o c o m o l o s a n t i g u o s
e j e m p l a r e s y d e c h a d o s . A s í s e c o m p r e n d e q u e
f r a y L u i s d e L e ó n , c o n s e r p o e t a t a n s a b i o y
c u l t o , t a n e n a m o r a d o d e l a a n t i g ü e d a d y t an
l l e n o d e e r u d i c i ó n y d o c t r i n a , s e a e n l a e x p r e -
s i ó n l o m ás s e n ci l l o , can do r o s o e i n g e n uo q ue
dar s e pue de , y e s t o n o po r e s t udi o n i po r ar -
t i f i c i o . s i n o p o r q u e j u n t a m e n t e c o n l a i d e a b r o -
t a b a d e s u a l m a la f o r m a p u r a , p e r f e c t a y s e n -
c i l l a- l a q ue n o e n t i e n de n n i s ab o r e an l o s q ue
e d u c a r o n s u s o í d o s e n e l e s t r u e n d o y t r o p e l d e
l a s o d a s q u i n t a n e s c a s . E s u n a m a n s a d u l z u r a ,
q u e p e n e t r a y e m b a r g a e l a l m a s i n e x c i t a r los
n e r v i o s , y l a t e m pl a y s e r e n a, y l e ab r e co n u n a
• s o l a pal ab r a l o s h o r i z o n t e s de l o i n f i n i t o :
"Aquí e l alma navega
Por un mar de dulzura, y f inalmente
E n é l a s í s e a n e g a ,
Q u e n i n g ú n a c c i d e n t e
E x t r a ñ o o p e r e g r i n o o y e n i s i e n t e . "
E s e e fe ct o q ue e n e l aut o r h ací a l a m ús i ca de l
c i e g o S a l i n a s , h a c e n e n n o s o t r o s s u s o d a s . L o s
g r i e g o s h u b i e r a n d i c h o d e e l l a s q u e p r o d u c í a n
l a a p e t e c i d a Sophrósyne (Sdxppá
3U
vy¡), aquel la cal-
m a y r e p o s o y t e m p l a n z a d e a f e c t o s , f i n s u p r e -
m o d e l a r t e :
" E l a i r e
se serena
Y v i s t e d e h e r m o s u r a y l u z n o u s a d a ,
S a l i n a s , c u a n d o s u e n a
L a m ú s i c a e x t r e m a d a
P o r v u e s t r a s a b i a m a n o g o b e r n a d a . "
M ú s i c a q u e r e t r a e a l p o e t a l a m e m o r i a
" D e s u o r i g e n p r i m e r a e s c l a r e c i d a " ,
y l e m ue ve a l e van t ar s e s o b r e e l o r o y l a b e -
l l e z a t e r r e n a y c u a n t o a d o r a e l v u l g o v a n o , y
t r a s p a s a r l a s e s f e r a s p a r a o í r a q u e ll a m ú s i c a n o
p e r e c e d e r a q u e l a s m u e v e y g o b i e r n a y h a c e
g i r a r a t o d a s ; m ú s i c a d e n ú m e r o s c o n c o r d e s ,
• qu e o y e r o n l o s p i t a g ó r i c o s y S a n A g u s t í n y
S a n B u e n a v e n t u r a , y q u e e s l a f ó r m u l a y l a
c i f r a de la e s t é t i c a p l at ó n i ca .
To do l l e va a Di o s e l a l m a de l po e t a , n o ¿s i -
da n un ca a l as fo r m as s e n s i b l e s , n i de l ar t e n i
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 28/193
de l a n at ur al e z a (co n s e r de t o do s l o s n ue s t r o s -
q u i e n m á s l a c o m p r e n d i ó y a m ó ) , s i n o á v i d a
d e l o i n f i n i t o , d o n d e c e n t e l le a n l a s i d e a s m a -
d r e s , c u a l á u r e o c e r c o d e l a V e r d a d s u p r e m a r-
do n de s e ve d i s t i n t o y j un t o
" L o q u e e s y l o q u e h a s i d o ,
Y s u p r i n c i p i o c i e r t o y e s c o n d i d o " ;
do n de l a paz r e i n a y v i ve e l co n t e n t o , y do n de -
s e s t e a e l b u e n P a s t o r , c e ñ i d a l a c a b e z a d e p ú r -
p u r a y d e n i e v e , a p a c e n t a n d o s u s o v e j a s c o n i n -
m o r t a l e s r o s a s , p r o d u c i d o r a s e t e r n a s d e c o n -
s ue l o ,
" C o n f l o r q u e s i e m p r e n a c e ,
Y c u a n t o m á s s e g o z a , m á s r e n a c e . "
¿Y s e r á h i pé r b o l e , s e ñ o r e s , e l de c i r q ue t a l e s -
c a n t o s t r a e n c o m o u n s a b o r a n t i c i p a d o d e l a
g l o r i a , y q ue e l po e t a q ue t a l e s co s as pe n s ó y
a c e r t ó a d e s c r i b i r h a b í a c o l u m b r a d o e n a l g u n a
v i s i ó n l a m o r a d a d e g r a n d e z a , e l t e m p l o d e c l a -
r i d a d y d e h e r m o s u r a , la vena del gozo fiel,
l o s r e pue s t o s val l e s y l o s r i q uí s i m o s m i n e r o s , ,
y l a s e s f e r a s a n g é l i c a s ,
" D e o r o y l u z l a b r a d a s ,
D e e s p í r i t u s d i c h o s o s h a b i t a d a s ? "
( Del
Discurso de entrada en la Real Academia Espa-
ñola.)
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 29/193
—
A don Pedro Portocarrero
fray Luis de León.
E n t r e l a s o c upa c io n e s de mis e s t udio s e n mi
mo c e da d, y c a s i e n mi n iñ e z , s e me c a y e r o n c o mo
d e e n t r e l a s ma n o s e s t a s o b r e c i l l a s , a l a s q ua l e s
me a p l iq ué má s po r in c l in a c ió n de mi e s t r e l l a
q ue po r ju ic io o vo l un t a d. N o po r q ue l a P o e s ía ,
m a y o r m e n t e s i s e e m p l e a e n a r g u m e n t o s d e b i d o s ,
n o s e a d ig n a de q ua l q uie r pe r s o n a y de q ua l q uie r
n o mb r e ( de l o q ua l e s a r g ume n t o q ue c o n ve n c e
h a b e r us a do D io s de e l l a e n muc h a s pa r t e s de
s us s a g r a do s l ib r o s , c o mo e s n o t o r io ) s in o po r q ue
c o n o c ía l o s ju ic io s e r r a do s de n ue s t r a s g e n t e s ,
y s u po c a in c l in a c ió n a t o do l o q ue t ie n e a l g un a
l uz de in g e n io o de va l o r ; y e n t e n día l a s a r t e s y
ma ñ a de l a a mb ic ió n y de l e s t udio de l in t e r é s
pr o pio , y de l a pr e s un c ió n ig n o r a n t e , q ue s o n p l a n -
t a s q ue n a c e n s ie mpr e y c r e c e n jun t a s , y s e e n s e -
ñ o r e a n a g o r a de n ue s t r o s t ie mpo s . Y a n s í t e n ía
po r va n ida d e x c us a da a c o s t a de mi t r a b a jo po -
n e r me po r b l a n c o a l o s g o l pe s de mi l ju ic io s de s -
va r ia do s y da r ma t e r ia de h a b l a r a l o s q ue n o
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 30/193
v i ve n de o t r a co s a. Y s e ñ al adam e n t e s i en do y o de
m i n at ur al t an af i c i o n ado a l v i v i r e n cub i e r t o , q ue
de s pué s de t an t o s añ o s co m o h a q ue v i n e a este
R e y n o , s o n t an po co s l o s q ue m e co n o ce n e n él,
q u e c o m o V m d. s ab e s e pue de n co n t ar po r l o s
de do s . P o r e s t a caus a n un ca h i ce cas o de esto
q ue co m pus e , n i g as t é e n e l l o m ás t i e m po del
q u e t o m ab a par a o l v i dar m e de o t r o s t r ab aj o s ,
ni puse en e l lo más estudio del que merecia lo
q ue n ací a par a n un ca s a l i r a l uz ; de l o q ual e l lo
m i s m o y l as fa l t as q ue e n e l l o h ay , dan s uf i -
c i e n t e t e s t i m o n i o . P e r o co m o s ue l e aco n t e ce r a
al g un o s m o z o s q ue m al t r at ado s de l o s padr e s o
a y o s s e m e t e n f r ay l e s , an s í e s t as m is m o ce dade s
t e n i é n do s e co m o po r de s e ch adas de m í , s e pu-
s i e r o n , s e g ún par e ce , e n r e l i g i ó n , y t o m ar o n n o m -
b r e y h áb i t o m uy m ás h o n r ado de l qu e el las me-
r e c í an ; y h an a n d a d o de b aj o dé l m uch o s d í as
e n l o s o j o s y e n l as m an o s de m uch as gentes ,
h aci e n do ag r av i o a un a pe r s o n a r e l i g i o s a y bien
c o n o c i d a d e V m d . a quien se al legaron, con la
q ual y o e n l o s añ o s pas ado s ' t uve e s t r e ch a am i s -
tad, y n o l a n o m b r o aq uí po r n o ag r av i ab a ( i )
m á s . L a ocasión de este error Vmd. la sabe, y
po r q ue e s par a po co s , y de ci l l a aq uí s e r í a c o m u -
n i c a b a co n m uch o s , n o l a d i g o . B as t a s ab e r que
la pe r s o n a q ue h e d i ch o , po r co n de s ce n de r co n m i
g us t o , q ue e r a v i v i r de s co n o ci do , d i s i m ul ó , h as t a
( i ) E l i mp res o,
agravialla. Mas la.
q ue fat i g ado y a co i i o t r as co s as q ue l a m al i c i a
y e n vi di a de a l g un o s h o m b r e s pus i e r o n a s us
•cuestas (de las quales Dios le descargó como
h a par e ci do ) t r at ó co n m i g o q ue s i n o m e e r a pe -
sado, le l ibrase yo también de esta carga. Si e l
reconocer mis obras , y e l publ icarme por e l las
fue r a po n e r e n co n di c i ó n l a v i da, e n un r ue g o y
de m an da t an j us t a l o h i c i e r a; y n o ave n t ur an do
en el lo cosa que importe más que es vencer un
g us t o m í o par t i cul ar , s i l o r e h us ar a n o m e t u-
v i e r a po r h o m b r e . Y an s í lo h i ce , o po r m e j o r
decir lo hago ahora . Y recogiend o a este mi hi jo
pe r di do , y apar t án do l e de m i l m al as co m pañ í as
%
que se le habían juntado, y emendándole de otros
tantos malos s iniestros que había cobrado con el
. an dar vag ue an do , l e vue l vo a m i cas a , y l e r e -
•cibo por mío. Y porque no se queje de que le
he sacado de la ig les ia adonde é l se tenía por
s e g ur o , e n v i ó l e a V m d. par a q ue l e am par e co m o
co s a s uy a, pue s y o l o s o y : que con tal trueque bien
s é q ue pe r de r á l a q ue j a y s e t e n dr á po r d i ch o s o .
Son tres partes las de este l ibro. En la una van
l as co s as q ue y o co m pus e m í as . E n l as do s po s -
t r e r as , l as q ue t r adux e de o t r as l e n g uas de aut o -
r e s as í pr o fan o s co m o s ag r ado s . L o pr o fan o va
en la segunda parte , y lo sagrado, que son algu-
nos salmos y capítulos de Job, van en la tercera.
De l o q ue y o co m pus e j uz g ar á cada un o a s u
-vo l un t ad : de lo que es traducido e l que quis iere
n i
o i
§ Í
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 31/193
s e r j ue z , pr ue b e pr i m e r o q ué co s a e s t r aduci r
poesías e legantes de una lengua extraña en la suya
s i n añ adi r n i q ui t ar s e n t e n ci a , y ( i ) g uar dar q uan -
to es posible las f iguras de su original y su do-
naire , y hacer que hablen en castel lano y no como
e x t r an g e r as y adve n e di z as , s i n o co m o n aci das e n
él y naturales . Lo qual no digo que he hecho yo,
n i s o y t an ar r o g an t e , m as h e l o pr e t e n di do h ace r
y as í lo conf ieso. Y e l que dix ere que no lo he
al can z ado , h ag a pr ue b a de s í , y e n t o n ce s po dr á
s e r q ue e s t i m e m ás m i t r ab aj o . A l q ual y o m e
incl iné sólo por mostrar que nuestra lengua reci-
be bien todo lo que se le encomienda, y que no
es dura ni pobre, como algunos dicen, s ino de
cera y abundante para los que la saben tratar .
M as e s t o ca i g a co m o cay e r e , q ue y o n o cur o m u-
ch o de e l l o ; s ó l o de s e o ag r adar a V m d. a q ui e n
s i e m pr e pr e t e n do s e r v i r ; y e l q ue n o m e co n o ci e -
r e po r m i n o m b r e , co n ó z cam e po r e s t o , q ue e s s o -
lamente de lo que me precio, y lo que, s i en mí
hay cosa buena, t iene algún valor (2).
(1) Imp.,
y con.
(2) Imp . ,
lugar.
P A R T E P R I M E R A
O D A I
V I D A R E T I R A D A ( I ) .
¡ Qu é de s can s ada v i da
l a de l q ue h uy e e l m un dan al r u i do ,
y s igue la escondida
senda por donde han ido
5 los pocos sabios que en e l mundo han s ido?
Que no le enturbia e l pecho
de los soberbios grandes e l estado,
ni del dorado techo
s e adm i r a fab r i cado
10 del sabio moro en jaspes sustentado.
No cu r a s i l a fam a
can t a co n vo z s u n o m b r e pr e g o n e r a,
ni cura s i encarama
la lengua l isonjera
15 lo que condena la verdad s incera.
(1 ) O tro s Mss . ,
Vida solitaria.
Imp . , s in t í tu l o .
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 32/193
s e r j ue z , pr ue b e pr i m e r o q ué co s a e s t r aduci r
poesías e legantes de una lengua extraña en la suya
s i n añ adi r n i q ui t ar s e n t e n ci a , y ( i ) g uar dar q uan -
to es posible las f iguras de su original y su do-
naire , y hacer que hablen en castel lano y no como
e x t r an g e r as y adve n e di z as , s i n o co m o n aci das e n
él y naturales . Lo qual no digo que he hecho yo,
n i s o y t an ar r o g an t e , m as h e l o pr e t e n di do h ace r
y as í lo conf ieso. Y e l que dix ere que no lo he
al can z ado , h ag a pr ue b a de s í , y e n t o n ce s po dr á
s e r q ue e s t i m e m ás m i t r ab aj o . A l q ual y o m e
incl iné sólo por mostrar que nuestra lengua reci-
be bien todo lo que se le encomienda, y que no
es dura ni pobre, como algunos dicen, s ino de
cera y abundante para los que la saben tratar .
M as e s t o ca i g a co m o cay e r e , q ue y o n o cur o m u-
ch o de e l l o ; s ó l o de s e o ag r adar a V m d. a q ui e n
s i e m pr e pr e t e n do s e r v i r ; y e l q ue n o m e co n o ci e -
r e po r m i n o m b r e , co n ó z cam e po r e s t o , q ue e s s o -
lamente de lo que me precio, y lo que, s i en mí
hay cosa buena, t iene algún valor (2).
(1 ) Imp . ,
y con.
(2) Imp . ,
lugar.
P A R T E P R I M E R A
O D A I
V I D A R E T I R A D A ( I ) .
¡ Qu é de s can s ada v i da
l a de l q ue h uy e e l m un dan al r u i do ,
y s igue la escondida
senda por donde han ido
5 los pocos sabios que en e l mundo han s ido?
Que no le enturbia e l pecho
de los soberbios grandes e l estado,
ni del dorado techo
s e adm i r a fab r i cado
10 del sabio moro en jaspes sustentado.
No cu r a s i l a fam a
can t a co n vo z s u n o m b r e pr e g o n e r a,
ni cura s i encarama
la lengua l isonjera
15 lo que condena la verdad s incera.
(1 ) O tro s Mss . ,
Vida solitaria.
Imp . , s in t í tu l o .
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 33/193
¿Qué pr e s t a a m i co n t e n t o
si sai del vano dedo señalado?
si en busca de este viento
an do de s al e n t ado
2 0 co n an s i as v i vas , y ( i ) m o r t a l cui dado ?
¡ O cam po, o monte, o r ío
1
(2)
¡O s e cr e t o s e g ur o de l e y t o s o
roto casi e l navio
a vue s t r o a l m o r e po s o
2 5 h uy o de aq ue s t e m ar t e m pe s t uo s o .
U n n o r o m pi do s ue ñ o ,
un dí a pur o , a l e g r e , l i b r e q ui e r o ;
n o q ui e r o ve r e l ce ñ o
van am e n t e s e ve r o
30 de quien la sangre ensalza o e l dinero (3).
D e s p i é r t e n m e l a s a v e s
c o n s u c a n t a r s u a v e ( 4 ) n o a p r e n d i d o ,
n o l o s c u i d a d o s g r a v e s «
d e q u e e s s i e m p r e s e g u i d o
3 5 q u i e n a l a g e n o a r b i t r i o e s t á a t e n i d o .
V i v i r q ui e r o co n m i g o ,
gozar quiero del bien que debo al cie lo
( 1) Imp . .
con mortal.
(2) Imp.,
O monte o fuente.
U n M s . , O
campo o
fuente...
( 3) Algunos Ms s . ,
de el que
la s angre
sube.
Imp.,
de a quien.
(4) Imp., sabroso.
a solas s in t e s t i g o ,
l ibre de amor, de zelo,
4 0 de odio, de esperanzas, de recelo.
De l m o n t e e n la l ade r a
po r m i m an o p l an t ado t e n g o un h ue r t o ,
q ue co n l a pr i m ave r a
de bel la f lor cubierto,
45 y a muestra en esperanza e l fruto cierto.
Y co m o co di c i o s a
x ^ d e v e r ( 1 ) y acr e ce n t ar su h e r m o s ur a,
de s de l a cum b r e ay r o s a
un a fo n t an a pur a
5 0 hasta l legar corr iendo se apr e s ur a.
' Y l ue g o s o s e g ada
el paso entre los árboles torciendo,
el suelo de pas ada
de ve r dur a v i s t i e n do ,
55 y co n di ve r s as f l o r e s va esparciendo.
E l ay r e e l h ue r t o orea,
y o f r e c e mil olores al sentido,
l o s ár b o l e s m e n e a,
co n un m an s o r ui do ,
60 que del oro y del cetro pone olvido.
Té n g an s e s u t e s o r o
los que de un flaco (2) leño se confían
( x) Imp . ,
por ver.
(2) Imp., un falso.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 34/193
no es mío ver e l l loro
de los que desconfían
65 quando el cierzo y e l ábrego porfían.
L a co m b at i da an t e n a
cruxe, y en ciega noche e l claro día
se torna, al cie lo suena
co n fus a vo ce r í a ,
70 y l a m ar e n r i q ue ce n a po r f í a .
A mí una pobreci l la
mesa de amable paz bien abastada
m e b as t e (1) , y l a b ax i l l a
de f i n o o r o l ab r ada
75 s e a de q ui e n l a m ar n o t e m e ay r ada.
Y m i e n t r as m i s e r ab l e -
m e n t e s e e s t án l o s o t r o s ab r as an do
en sed insaciable
de l n o dur ab l e (2 ) m an do ,
80 tendido yo a la sombra esté cantando.
A l a s o m b r a t e n di do
de y e dr a y l aur o e t e r n o co r o n ado ,
pue s t o e l a t e n t o o í do
al s o n dul ce aco r dado
85 de l p l e ct r o s ab i am e n t e m e n e ado .
( 1) Imp . , me basta.
(2) Imp.,
peligroso.
N O T A S
1- 5
Beatus Me qui procul negotiis.
(HOT
. Epod. II. v. 1.)
Secretum iter et fallentis semita vitae.
(Hor. Epist I, 18. v. 103.)
6 - 1 0
Forumque vitat e superba civium
Potentiorum limino.
(Hor. Epod. II. v. 6, 7.)
Non ebur ncque aureum
Mea redimet in domo lacunari
Non trabes Hymettiae
Premunì columnas ultima recisus
Africa...
( Ho r . Carm . II , 18. v . 1-5 . ) Cf r . la trad . de f ray Lui s , [ en
el 2.
0
volumen] .
Auratasne trabes, an Mauros undique postes
An picturata lucentia mormora vena.
(Stat. Sylv. III. 35-36.)
16-17
Quod monstror digito praetereuntium.
( H o r . O d . I V . v . 22.)
Non ego ventosae plebis suffragio venor.
(Hor. Epist. I, 19. v. 37-)
36-40 Cfr . H or . Carm. I l i , 29, donde hay i deas ana-
logas a és tas :
...ut mihi vivarn
Ouod quod superest aevi si quid superesse volunt Lh.
(Hor. Epist. I, 18. v. 107, 108.)
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 35/193
4 1 - 5 0
Hoc erat in votis : modus agri non ita magnus
Hortus ubi et tecti vicinus jugis aquae fons
Et paidum silvae super his foret.
( H o r . S a t y r . I I , 6. v. 1, 3.)
Purae rivus aquae, silvaque jugerum
Paucorum et segetis certa fides meae.
( H o r . C a r m . I l i , 1 6 . v. 29-30.)
Continui montes nisi dissocienter opaca
Valle...
Fons et'ram rivo dare nomen idoneus ut nec
Frigidior Thraecam, nec purior ambiat Hebrus.
( H o r . E p i s t 1 , 1 6 . v . 5-6, 12-13.)
63-70
Non est meum si mugiat Africis
Malus procellis, ad miseras preces
Decurrere, et votis pacisci
Ne Cypriae Tyriaeque merces
Addant avaro divitias mari.
( H o r . C a r m . I l i , 29. v . 57-6I.
Ponto nox incubai atra.
( V i r g ' y £ n . I . v . 89.
Insequitur clamorque virum stridorque ruden-
[tium.
( V i r g .
¿Eri
I . v .
87.
Hostium uxores puerique caecos
Sentiant motus orientis Austri, et
Aequoris nigri fremitimi et tremestis
Vertere ripas.
( H o r . C a r m . I I I , 27. v . 21-24.
76 -78
Mundaeque parvo sub Lare pauperum
Caenae sine aulaeis et ostro
Sollicitam explicuere frontem.
( H o r . C a r m . I l i , 2 9 . v .
I 3 - I 5 - )
86-87
Me doctoriim ederae proemia frontium
Dis miscent superis...
(Ho r. Carm. I , 1 . v . 29 , 30.)
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 36/193
O D A I I
A
D ON P E D R O P O R T O C A R R E R O . .
V i r t ud h i j a de l c i e l o ,
la más i lustre empresa de la vida,
en e l escuro suelo
l uz t ar de co n o ci da,
5 s e n da q ue g uí a a l b i e n po co s e g ui da :
Tú de n de l a h o g ue r a
al c i e l o l e van t as t e a l fue r t e Al c i de s .
tú en l a m ás a l t a e s fe r a
con las estrel las mides
10 a l C i d , c l ar a v i ct o r i a de m i l l i de s .
P o r t i e l pas o de s v í a
.d e l a pr o fun da n o ch e , y r e s p l an de ce
m uy m ás q ue e l c l ar o d í a ( i )
d e L e da e l par t o , y cr e ce
15 e l C ó r do va a l as n ub e s y f l o r e ce .
Y por tu (2) senda agora
t r as pas a l ue n g o e s paci o co n l i g e r o
pi e y a l a vo l ado r a
( 1) Im p. ,
(qwü claro)
(2) I m p . , su.
e l g r an P o r t o car r e r o
20 osado de ocupar e l bien primero.
De l vul g o s e de s cue s t a ,
hol lando sobre e l oro, f irme aspira
a lo al to de la cuesta,
ni violencia de ira,
25 ni dulce y blando engaño le retira.
Ni m ue ve m ás l i g e r a ,
ni más igual divide por derecha
el ayre y f ie l carrera
o l a t r ac i an a f l e ch a,
30 o la bola tudesca un fuego hecha.
En pueblo inculto y duro
i n duce po de r o s o i g ual co s t um b r e ,
y dó se muestra escuro
el cie lo enciende lumbre,
35 val iente a i lustrar más al ta cumbre.
Dichosos los que baña
el Miño, los que e l mar monstruoso cierra,
desde la f ie l montaña
hasta e l f in de la t ierra,
40 los que desprecia de Ume la al ta s ierra.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 37/193
N O T A S
1 -7 Ar is tó te l e s , h im no a He rmias .
14 ...puerosque Ledàe. ,
(Ho r . Carm . I , 1 2. v . 2>) '
1 1 - 1 5 C w n ' i
occulto velut arbor aevo
Fama Marcelli; micat inter omnes
Iulium sidus, velut inter ignes
Luna minores.
(Ho r. O d . I , 1 2 . v . 45,
16-25
Virtus repidsae nescia sordidae
Intamimtis fidget honoribus,
Nec sumit aut ponit secures
Arbitrio popularis aurae
Virtus, recludens inmeritis morì
Coelum, negata tentat iter via
Coetusque vulgares et udam
Spernit humum fugiente penna,
(Ho r . O d . I l i , 2 . v . 1 7-24.)
3 1 L o s ga l l e g o s. D o n P e d r o P o r t o c a r r e r o f u é r e g e n t e
d e l a Au d ie n c ia d e Gal ic ia d e sd e I5 7
1
a-
I
5
8
° -
40 El río
Ume.
h o y
Eume.
O D A I I I
A L MISMO.
L a c a n a y a l t a c u m b r e
d e I l l i b e ri , c l a r í s i m o C a r r e r o ,
c o n t i e n e e n s í t u l u m b r e
y a c a s i u n s i g l o e n t e r o ,
5 y m u c h o e n d e m a s í a
d e t i e n e n u e s t r o s g o z o s ( 1 ) y a l e g r í a .
L o s g o z o s q u e e l d e s e o
f i g u r a y a e n t u v u e l t a , y d e t e r m i n a
a d ó v e n d r á e l L y é o ( 2 )
1 0 y d e l a C a b a l i n a
f u e n t e l a m o r a d o r a ,
y A p o l o c o n l a c í t a r a c a n t o r a .
B i e n e r e s g e n e r o s o
p i m p o l l o d e i l u s t r í s i m o s m a y o r e s ;
1 5 m a s e s t o , a u n q u e g l o r i o s o ,
s o n t í tu l o s m e n o r e s ,
q u e t ú p o r t i v e n c i e n d o
a p a r d e l a s e s t r e l l a s v a s l u c i e n d o .
(1 ) Imp . ,
nuestro gozo.
(2) Imp . ,
Lyceo.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 38/193
Y juntas en tu pecho
20 una suma de bienes peregrinos,
po r do n de co n de r e ch o
nos colmas de divinos
gozos con tu presencia,
y de cuidados tr is tes con tu ausencia.
25 Porq ue te (1) ha sal teado
en medio de la paz la cruda guerra,
q ue ag o r a e l i M ar t e ay r ado
despierta en la al ta s ierra,
lanzando rabia y sañas
30 en las infie les bárbaras entrañas.
Dó m e t e a s an g r e y fue g o
mil pueblos e l morisco descreído,
a quien ya perdón ciego
h ub i m o s co n ce di do ,
35 a quien en santo baño
teñimos (2) para nuestro may or daño.
P ar a q ue e l n o m b r e am i g o
(¡ay piedad (3) cruel ) desconociese
el ánimo enemigo,
4 0 y as í m ás o fe n di e s e :
m as t a l e s l a fo r t un a
q ue n o s ab e dur ar e n co s a a l g un a.
(1) Imp.,
Por que ha.
(2) Imp.,
tenemos.
(3) Imp.,
piedad cruel desconociese.
An s í l a l uz q ue ag o r a
serena relucía, con nublados
45 veréis negra a deshora,
y los vientos alados
am o n t o n an do l ue g o
nubes, l luvias , horrores , trueno y fuego.
Mas tú ahí (1) solamente
50 t e m e s de l car o (2 ) Al fo n s o , q ue i n duci do
de la virtud ardiente
del peoho no vencido,
por lo más pel igroso
se lanza discurriendo victorioso.
55 Com o en la ardiente arena
el l íbico león las cabras s igue,
las haces desordena,
y rompe, y las pers igue
ar m ado r e l um b r an do ^
60 la vida por la g loria despreciando (3).
Te s t i g o e s l a f r ag o s a
Poqueira (*) quando él solo, y traspasado
co n f l e ch a po n z o ñ o s a
(1) Imp.,
tú que.
(2) Imp.,
al claro.
(3) Imp., aventurando.
(*) La toma de Poqueira fué en el año de 1569, y en
aquel la guerra s obres al i ó don Alons o Portocarrero, que,
herido de dos saetas, rompió por medio de los moriscos
combatiendo-
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 39/193
s o s t u v o d e n o d a d o ,
6 5 y c o n v i r t i ó e n h u i d a
m i l b a n d e r a s d e g e n t e d e s c r e í d a .
M a s s o b r e t o d o q u a n d o
l o s d i e n t e s d e l a m u e r t e a g u d o s f i e r a
a p e n a s d e c l i n a n d o ,
7 0 a l z ó n u e v a b a n d e r a ,
m o s t r ó b i e n c l a r a m e n t e
d e l v a l o r n o v e n c i b l e l o e x c e l e n t e .
E l p u e s r e l u m b r e c l a r o
s o b r e s u s c l a r o s p a d r e s ; m a s t ú e n t a n t o
7 5 d e c h a d o d e b i e n r a r o
a b r a z a e l o c i o s a n t o ,
q u e m u c h o s o n m e j o r e s
l o s f r u t o s d e l a p a z y m u y m a y o r e s .
•
N O T A S
1- 8
Divis orte bonis, optimae Romulae
Custos gentis, abes jam nimium diu :
Maturimi reditum poUicitus patrum
Sancto concilio redi,
Lucevi redde tuae, dux bone, patriae
Instar veris enim vultus ubi tiius
Affulsit, populo gratior it dies
Et soles melius nitent.
( Hor . Carni . IV, 5- v. 1-8.)
19-24 Confr . Pi ndaro. Oli mp i ada I .
26-40 Gue rra de los moriscos-
55-60
Qualemve laetis caprea pascuis
Intenta fulvae matris ab téere
lam lacte depulsum leonem
Dente novo peritura vidit :
Videre Rhaetio bella sub Alpibus
Drusum gerentem Vindelici.
( Hor . Carni . IV, 4- v. 13-18.)
65-66
Lateque victrices catervae
Consiliis juvenis revictae...
( Hor . Carm. I V , 4- v. 23, 24.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 40/193
\
O D A I V
A L M I S M O ( * ) .
No s i e m pr e e s po de r o s a,
C ar r e r o , l a m al dad, n i s i e m pr e at i n a ( i )
l a e n vi di a po n z o ñ o s a:
y la fuerza s in ley que más se empina
5 al f in la frente incl ina,
que quien se opone al cie lo,
quando más al to sube viene al suelo.
Te s t i g o e s m an i f i e s t o
el parto de la t ierra mal osado,
10 q ue q uan do t uv o pue s t o
un monte encima de otro y levantado,
a l h o n do de r r o cado
s i n e s pe r an z a, g i m e
de b ax o s u e di f i c i o q ue l e o pr i m e .
15 S i y a l a n i e b l a f r í a
a l r ay o q ue am an e ce o di o s a o fe n de ,
(*) E stá s in e p íg r afe e n l o s Ms s . ; p e ro p are c e qu e
l e c o nve nd ría e l d e
Triunfo de la inocencia;
pues sin
d u d a fray L u is qu iso c e l e brar su t r iu nfo y l a c o nfu s ió n
y ve rg ü e nza d e su s ac u sad o re s .
(1 ) Imp . ,
Portocarrero la maldad ni atina.
y contra e l claro día
las alas escurís imas extiende,
no alcanza lo que emprehende
20 al f in, y desparece;
y e l sol puro en e l cie lo resplandece.
No pudo s e r ve n ci da,
ni lo será jamás, ni la l laneza,
ni la inocente vida,
25 ni la fe s in error , ni la pureza,
por más que la f iereza
del t igre ciña un lado,
y e l otro e l basi l isco emponzoñado.
P o r m ás q ue s e co n j ur e n
30 el odio, y e l poder, y e l falso engaño,
y ciegos de ira apuren
lo propio y lo diverso, ageno, extraño,
j am ás l e h ar án dañ o ;
antes cual f ino oro
35 recobra del cr isol nuevo tesoro.
El ánimo constante
ar m ado de ve r dad, m i l ace r adas ,
mil puntas de diamante
embota y enflaquece, y desplegadas
40 las fuerzas encerradas
sobre e l opuesto bando
con poderoso pie se ensalza hol lando.
Y con cien voces suena
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 41/193
l a f a m a , q u e a l a s i e r p r e , a l t i g r e f i e r o
4 5 v e n c i d o s l o s c o n d e n a
a l d a ñ o n o j a m á s p e r e c e d e r o ;
y c o n v u e l o l i g e r o
v i n i e n d o ( i ) la v i c t o r i a
c o r o n a a l v e n c e d o r d e g o z o y g l o r i a .
( i ) I m p . ,
venciendo.
i
N O T A S
4- 7
Vis consilii expers mole ruit sua :
Vini temperatemi D ì quoque provehunt
In majus; idem ödere vires
Omne nefas animo movent es.
(Hö r. III . V . v . 6 5-6 8 .)
8 -1 4
...seimus ut impíos.
Titanas inmanemque turbam
Fulmine sustiderit caduco
Qui terrarn inertem,
etc., etc.
Fratresque tendentes opaco
Pelion impostasse Olympo.
(Ho r. Carni . III . IV . v . 41 -52.)
/
i
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 42/193
O D A V
A F R A N C I S C O S A L I N A S ( * ) C A T ED R Á T IC O D E M Ú -
SI C A DE LA UNI VE RSI DA D DE SALAMANCA.
El ayre se serena
y v i s t e de h e r m o s ur a y l uz n o us ada,
S al i n as , q uan do s ue n a
l a m ú s i c a e x t r e m a d a
5 po r vue s t r a s ab i a m an o g o b e r n ada.
A c u y o s o n d i v i n o
m i a l m a ( i ) q ue e n o l v i do e s t á s um i da,
torna a cobrar e l t ino,
y m e m o r i a p e r d i d a
10 de su origen primera esclarecida.
Y co m o s e co n o ce ,
e n s ue r t e y pe n s am i e n t o s s e m e j o r a ,
e l o r o de s co n o ce
q ue e l vul g o ' c i e g o ado r a,
15 l a b e l l e z a caduca e n g añ ado r a.
Tr as pas a e l ay r e t o do
hasta l legar a la más al ta esfera,
(*) Imp . ,
A Francisco Salinas,
so l ame nte .
(1 ) Imp . ,
el alma,
y oye al l í otro modo
de no perecedera
20 música, que es de todas (i) la primera.
(*) V e co m o e l g r an m ae s t r o
a aquesta inmensa cítara apl icado,
co n m o vi m i e n t o d i e s t r o
produce e l son sagrado,
25 con que este eterno templo es sustentado.
Y co m o e s tá co m pue s t a
de números concordes, luego envía
consonante respuesta,
y entrambas (2) a porfía
30 mezclan una dulcís ima armonía.
Aq uí l a a l m a n ave g a
po r un m ar de dul z ur a , y f i n al m e n t e
en él as í se anega , „
que ningún accidente
35 estraño o peregrino oye o s iente (3).
¡ O de s m ay o di ch o s o
¡o m ue r t e q ue das v i d a ¡o dul ce o l v i do
duráse en tu reposo
sin ser restituido
4 0 j am ás a aq ue s t e b ax o y v i l s e n t i do
(1 ) Imp . ,
que es la fuente y la—
(*) E sta e s tro fa fal ta e n e l Imp re so .
(2) Imp-,
entre ambos = se mezcla.
(3) Imp.,
y peregrino... y siente.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 43/193
7 8
POESÍAS DE FR. LUIS D E LEÓN
A este bien os l lam o,
g l o r ia de l A po l ín e o s a c r o c o r o ,
a m i g o s ( i ) , a q u i e n a m o
s o b r e t o do t e s o r o ,
45 que todo lo demás (2) es t r iste l loro.
¡ O s ue n e de c o n t in o ,
S a l in a s , vu e s t r o s o n . e n mis o ído s ,
po r q uie n a l b ie n d iv in o
de s pie r t a n l o s s e n t ido s ,
5 0 q ue da n do a l o de má s a mo r t e c ido s ( 3 ) .
(1) Imp.,
amigo.
(2) Imp., lo visible.
(3) Imp..
adormecidos.
l.
N O T A S
26-30 Hic est... qui intervallis con junctus imparibus,
sed lamen, pro rata parte, ratione distinctis, im pulsa et
motu ipsorum orbium efficitur... Qui números rerum
omnium nodiis est.
(Cic. Sorrmium Scipionis. Cap. VI.)
«
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 44/193
y
• O D A V I
E N E L N A C IM I E N T O D E D O Ñ A T O M A S I N A , H I J A D E L
M A R Q U É S D E A L C A Ñ I C E S D . A L V A R O D E B O R J A ,
Y D OÑ A E L V I R A E N R I Q U E Z ( * ) .
I n s pi r a n ue vo can t o ,
Cal íope, en mi pecho en este día,
q ue de l o s B o r j as can t o
y E n r i q ue z l a a l e g r í a ,
5
y e l r ico don que e l cie lo les envía.
He r m o s o s o l l uc i e n t e ,
que e l día traes y l levas rodeado
de luz resplandeciente
m ás de l o aco s t um b r ado ,
io sal' ya, verá s nacido tu tra s lado.
/
O si te place agora
e n l a r e g i ó n co n t r ar i a h ace r m an i da,
detente al lá en buen hora,
q ue co n l a l uz n aci da
15 po dr á s e r n ue s t r a e s fe r a e s c l ar e c i da.
(*) F al ta e s te t i tu l o e n e l imp re so p ág . 7 , la
m i s m a O d a , re p e t id a e n l a p ág . 70, se cUce: C « c * * £
nacimiento de una hija del Marqués de Mcamces.
L a
de l a p ág . 70 e s t á m á s c o n f o r m e a lo s M s s .
Al m a di v i n a, e n ve l o
de fe m e n i l e s m i e m b r o s e n ce r r ada,
quando veniste al suelo
robaste de pasada
20 la celestial r iquís ima morada.
Diéronte bien s in cuento
co n vo l un t ad co n co r de y am o r o s a
quien r ige e l movimiento
sexto, con la diosa
25 que en la tercera rueda es poderosa.
De tu bel leza rara
e l e n v i di o s o v i e j o m al pag ado
torció e l paso y la cara;
y e l f i e r o M ar t e ay r ado
30 el camino dexó desocupado.
Y e l r o x o y cr e s po Apo l o ,
que tus pasos guiando descendía
co n t i g o a l b ax o po l o ,
la cítara hería,
35 y con divino canto as í decía:
Desciende en punto bueno,
espír itu real , al cuerpo hermoso,
que en e l i lustre seno
está ya deseoso
40 de dar a tu valor digno reposo.
El te dará la g loria,
que en e l terreno cerco es más tenida
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 45/193
de ab ue l o s l ar g a ( i ) h i s t o r i a ,
por quien la no sumida (2)
4 5 n ave , po r q ui e n (3) l a E s pañ a fué r e g i da.
T ú dale (4) en cam bio de esto
de los eternos bienes la nobleza,
deseo al to, honesto,
g e n e r o s a g r an de z a,
50 claro saber, fé l lena d e purez a.
E n s u r o s t r o s e ve an
de tu beldad s in par vivas señales ,
los sus dos ojos sean
dos luces celestiales ,
55 que guíen al bien sumo a los mortales .
E l cue r po de l i cado
co m o cr i s t a l l uc i do y t r as par e n t e
t u g r aci a y b i e n s ag r ado ,
tu luz, tu continente,
60 a sus dichosos s iglos represente.
L a s o b e r an a ab ue l a
de ch ado de v i r t ud y de h e r m o s ur a,
la t ía, de quien vuela
l a fam a, e n q ui e n l a dur a
65 muerte mostró lo poco que e l bien dura
(1) Imp.,
clara.
(2) Imp., pág. 70, a quien das nueva vida.
(3) Imp., por quien ¡a grande.
(4) Imp., pág. 70.
Darate.
C o n t o das cuan t as pr e c i o
de gracia genti leza (1) han ya tenido,
serán por t i en desprecio,
y puestas en olvido
70 q ual h ace l a ve r dad co n l o f i n g i do .
' ¡ A y t r i s t e s ¡ay d i ch o s o s
l o s o j o s q ue te v i e r e n h uy an l ue g o ,
s i fueren poderosos,
antes que prenda e l fuego
75 contra quien no valdrá ni oro ni ruego.
1
I lustre y t ierna planta,
gozo (2) del claro tronco generoso,
creciendo te levanta
a estado e l más dichoso,
80 de cuantos dió ya e l cie lo venturoso.
(1) Imp., y de belleza, = y hermosura — hayan.
(2) Imp.,
dulce gozo de tronco...
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 46/193
N O T A S
T í t u l o . DON ALVAKO BE BORJA . H i j o d e S a n F r a n c i s c o
d e B o r j a .
6 -1 0
A lme Sol, curru nitido diem qui
Promis et celas aliusque et idem
Nasceris... ,
n l I
i
( H o r . C a r m e n S a e c u l . v . g - t l . )
2I
-
22
Concordes stabili fatorum mimine Parece.
( V i r g . E g l . I V . v . 4 7- )
26-35
Sea Libra seu me Scorpius adspicit
Formidolosas; pars molentior
Natalis horae, seu tyranus
Hesperide Capricorni undae-
...te lovis impio
Tutela Saturno refulgens
Eripuit volucrisque Fati
Tardavit alas...
r
-,
( H o r . C a r m . I I , 1 7 -
a
* C a l i x t o H I . A l e j a n d r o V I . D o n A l f o n s o d e A r a -
,
4 3
t
5
- ^ Re v Cató l ic o , arzo bisp o d e Z ara g o za ,
g ó n ,
hi]
o del K ej t^aioni-u, .
U P m
Cató l ic o .
S
6 Ì 6 2 D o ñ a J u a n a d e A r a g ó n , m e t a d el R e y C a t ó l i c o .
7 1 - 7 2
...miseri, quibus
Intentata nites.
(Ho r . Carm . I , 5- 1 2, 13-
ODA VII
A F E L I P E R U I Z D E LA T O R R E Y M O T A .
De la avaricia.
E n v a n o el m a r f a t i g a
l a v e l a p o r t u g u e s a , q u e n i el s e n o
d e P e r s i a , n i l a a m i g a
M a l u c a d a á r b o l b u e n o ,
5 q u e p u e d a h a c e r u n á n i m o s e r e n o .
N o d a r e p o s o a l p e c h o ,
F e l i p e , n i l a m i n a ( 1 ) , n i l a r a r a
e s m e r a l d a p r o v e c h o ;
q u e m á s t u e r c e l a c a r a
1 0 q u a n t o p o s e e m á s e l a l m a a v a r a .
A l c a p i t á n r o m a n o
l a v i d a , y n o l a s e d q u i t ó e l b e b i d o
t e s o r o p e r s i a n o ;
y T á n t a l o m e t i d o
1 5 e n m e d i o d e l a s a g u a s a f l i g i d o
D e s e d e s t á ( 2 ) : y m á s d u r a
l a s u e r t e e s d e l m e z q u i n o , q u e s i n t a s a
(1 ) Imp . .
India,
(2) Imp..
de esta sed y más.
)
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 47/193
s e c a n s a a s í , y e n d u r a
e l o r o , y l a m a r p a s a
2 0 o s a d o , y n o o s a a b r i r l a m a n o e s c a s a .
¿ Q u é v a l e e l n o t o c a d o
t e s o r o , s i c o r r o m p e e l d u l c e s u e ñ o ,
s i e s t r e c h a e l ñ u d o d a d o ,
s i m á s e n t u r b i a e l c e ñ o ,
2 5 y d e j a e n l a r i q u e z a p o b r e a l d u e ñ o ?
N O T A S
Títu l o . Hay d e é l u na o d a l at ina e n l a
Explanatio
, Psalmum XXVI,
d e fra y L u is d e L e ó n (1 58 2) .
6 -1 0
Crescentem sequitur cura pecuniam
Majarumque fames--.
(Ho r. Carm. III , 1 6 . v . 1 7 , 1 8 .)
Quod si doleniem nec Phrygius lapis
Nec purpurarum sidere clarior
Delenit tísus nec Falema
Vitis Achaemeniumque costum.
(Ho r. Carm. III , 1 . v . 41 -44-)
Nullus argento color et avaris
Abdito tenis-••
(Ho r. Carm. II , 2 . v . x , 2 . )
11-20
Crescit indulgens si'oi dims hydrops.
(Ho r. C arm. II , 2 . v- 1 2.)
Tantalus a labris sitiens fugientia captat
Flunúna---
(Hor. Saty. I, 1. v. 68, 69.)
...hic superbum
Tantalum atque Tantali
Genus coercet...
Nulla certior tamen
Rapacis Orci sede destinata
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 48/193
Aula divitem monet
Iierum...
( H o r . C a r n i . I I, 18. v. 36-38 y 29-32.)
21 -25
Q uid juvat inmensum te argenti pondus et aun
Furtivi de fossa timidum de poner e terra...
...Congestis undique saccis
Indormis inhians...
(H o r t S aty . I , x- v . 41 , 42 y 70, 7L )
...scilicet improbae
Crescimi divitiae, tamen
Curiae nescio quid semper abest rei.
(H o r. Carm . I l i , 24. v- 6 2-64.)
Magnas inter opes inops.
(H o r. C arm . HI , 1 6 . v . 28 .)
O D A V I L I
AL MI SMO.
¿Quán do s e r á q ue pue da
l ibre de esta pris ión volar al cie lo,
Fel ipe, y en la rueda
que huye más del suelo,
5 contemp lar la verda d pura s in velo.? (1)
Al l í a m i v i da j un t o
en luz resplandeciente convertido
veré distinto y junto,
lo que es , y lo que ha s ido,
10 y su principio propio y escondido.
E n t o n ce s ve r é có m o
el divino poder (2) echó e l cimiento
tan a nivel y plomo,
dó estable eterno (3) as iento
15 posée e l pesadís imo elemento.
V e r é l as i n m o r t al e s
co l um n as dó l a t i e r r a e s t á fun dada,
las lindes y señales
(1 ) Imp . ,
duelo.
. (2) Imp.,
la soberana mano.
(3) Imp.,
y firme.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 49/193
co n q ue a l a m ar ay r ada ( i )
2 0 l a pr o v i de n ci a t i e n e apr i si o n ada.
P o r q ue t i e m b l a l a t i e r r a ,
po r q ue l as h o n da s m ar e s s e e m b r ave ce n ,
dó s a l e a m o ve r g ue r r a
el cierzo, y porque crecen
25 las aguas del océano y descrecen.
D e d ó m a n a n l a s f u e n t e s ;
quien ceba, y quien bastece de los r íos
l as pe r pé t uas co r r i e n t e s ;
de l o s h e l ado s f r í o s
30 veré las causas , y de los estíos .
L as s o b e r an as ag uas
del ayre en la región quien las sostiene:
de l o s r ay o s l as f r ag uas ;
dó los tesoros t iene
35 de nieve Dios , y e l trueno donde viene.
¿ N o v e s q u a n d o a c o n t e c e
t ur b ar s e e l ay r e t o do e n e l ve r an o ?
el día se ennegrece,
sopla e l gal lego insano,
40 y sube hasta e l cie lo e l polvo vano.
Y e n t r e l as n ub e s m ue ve
s u car r o Di o s l i g e r o y r e l uci e n t e ,
h o r r i b l e s o n co n m ue ve ,
r e l um b r a fue g o ar di e n t e ,
(1) Imp.,
hinchada.
45 treme la t ierra, humíl lase la gente.
La l luvia baña e l techo,
envían largos r íos los col lados;
s u t r ab aj o de s h e ch o ,
l o s cam po s an e g ado s
50 miran los labrad ores espantados.
Y de al l í levantado
veré los movimientos celestiales ,
as í e l arrebatado
como los naturales ,
55 las causas de los hados, las señales .
Quien r ige las estrel las
veré, y quien las enciende con hermosas
y e f i cace s ce n t e l l as ;
porque están las dos osas ,
60 de bañarse en e l mar s iemp re me drosas .
V e r é e s t e fue g o e t e r n o
fue n t e de v i da y l uz dó s e m an t i e n e ;
y porque en e l invierno
t an pr e s ur o s o v i e n e ,
65 porque en las noches largas se detiene (i).
V e r é s i n m o vi m i e n t o
en la más al ta esfera las moradas
del gozo y del contento,
de oro y luz labradas,
70 de espír itus dichosos habitadas.
( 1) Imp . , quien... le detiene.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 50/193
N O T A S
1 1 - 1 5
Quae molitio, quae ferramenta, qui vectes, quae
macliinae, qui ministri tanti operis fuerunt
( C i c . D e N a -
tu r . D e o . I , 8 .)
16-21
Quae mare compescant causae; quid temperet
[annum.
Stellae sponte sua jussaeve vagentur et errent,
Quid premat obscurum lume, quid proferat orbem
Quid velit et possit rerum concordia discors.
(H or. Epxst. I, 12. v. 16-19.)
34 (C fr . Sal m o 32, v . 4.)
3 6 - 5 0 ( C f r . S a l m o 1 7 . )
3 6 5 0 . . . m i
arduus aether,
Et pluvia ingenti sata laeta boumque labores
Diluit, implentur fossae, et cava flumina crescunt
Cum sonitu : ferz/etque fretis spirantibus aequor.
Ipse Pater, media nimborum in node, corusca
Fulmina molitur dextra'. quo maxima motu
Terra tremit, fugere ferae, et mortalia corda
Per gentes humilis stravit pavor.
(Virg . Ge o rg . I , v . 324-331 -)
...Vel quum ruit imbriferum ver
Omnia ventorum concurrere praelia vidi.
(Virg . Ge o rg . I , v . 31 3-31 8 .)
/
O D A I X
A L M I S M O .
Del moderad o y constante (1).
¿ Q u é v a l e q u a n t o v é e
d ó n a c e y d ó s e p o n e e l s o l l u c i e n t e ,
l o q u e e l i n d i o p o s é e ,
l o q u e n o s d a e l ( 2 ) o r i e n t e
5 c o n t o d o l o q u e a f a n a l a v i l g e n t e ?
E l u n o m i e n t r a s c u r a
d e j a r r i c o d e s c a n s o a s u h e r e d e r o ,
v i v e e n p o ' b r e z a d u r a ,
y p e r d o n a a l d i n e r o ,
1 0 y c o n t r a s í s e m u e s t r a c r u e l ( 3 ) y f i e r o .
E l o t r o q u e s e d i e n t o
a n h e l a a l s e ñ o r í o , s i r v e c i e g o ,
y ( 4 ) p o r s u b i r s u a s i e n t o ,
a b á j a s e a v i l r u e g o ,
1 5 y d e l a l i b e r t a d v a h a c i e n d o e n t r e g o .
(1 ) F al t a e s te t í tu l o e n e l imp .
(2) Imp . ,
lo que da el claro.
(3) Imp., falta la
y.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 51/193
(i) Quien de dos claros ojos ,
y de un cabel lo de oro se enamora,
co m pr a co n m i l e n o j o s
un a m e n g uada h o r a,
20 un gozo breve que s in fin se l lora.
Dichoso e l que se mide,
Fel ipe, y de la vida e l gozo bueno
a s í solo lo pide;
y m i r a co m o ag e n o
25 aquel lo que no está dentro en su seno.
Si resplandece e l día,
s i Eolo su reyno turba en saña,
e l r o s t r o n o var í a ;
y s i la al ta montaña
30 encima le viniere, no le daña.
B i e n co m o l a ñ udo s a
carrasca, en al to r isco (2) desmochada
co n h ach a po de r o s a,
del ser despedazada (3)
35 del hierro torna r ica y esforzada.
Que r r ás h un di l l e , y cr e ce
m ay o r q ue de pr i m e r o ; y s i po r f í a
( 1) E s ta es tro fa s e hal la s olamente en el Ms . de Ru -
francos -
( 2) Otro,
monte.
( 3) Otros ,
que de ese mismo hierro que es corta-
da = Cobra vigor y fuerzas renovadas.
la lucha, más florece,
y f irme al suelo envía
40 al que por vencedor ya se tenía.
E x e n t o a t o do q uan t o
pr e s um e l a fo r t un a, s o s e g ado
está, y l ibre de espanto
an t e e l t y r an o ay r ado
45 de hierro, de crueza, y fuego armado.
El fuego, dice , enciende,
ag uz a e l h i e r r o cr udo , r o m pe y l l e g a ,
y s i me hal lares , prende,
y dá a tu hambre ciega
50 su cebo deseado, y la sosiega.
¿Qué e s t ás ? ¿n o ve s e l pe ch o
desnudo, f laco, abierto? o no te cabe (1)
en puño tan estrecho
el corazón, que sabe
55 cerrar cie los y t ierra con su l lave?
Ah o n da m ás ade n t r o ,
desvuelva (2) las entrañas e l insano
puñal , penetre (3) al centro :
m as e s t r ab aj o van o ,
6 0 j am ás m e a l can z ar á t u co r t a m an o .
(x) Imp.,
acabe.
(2) Imp., desvuelve.
(3) Imp.,
penetra.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 52/193
R o m p i s t e m i c a d e n a
a r d i e n d o p o r p r e n d e r m e ; al g r a n c o n s u e l o
s u b i d o h e p o r t u p e n a ,
y a s u e l t o e n c u m b r o e l v u e l o ,
6 5 t r a s p a s o s o b r e e l a y r e , h u e l l o e l c i e l o .
N O T A S
3 1 - 4 0
Dufts ut ilex tonsa bipemibus
Nigrae feraci frontis in Algido
Per damna, per caedes ab ipso
Ducit opes animumque ferro
Merses profundo, pulchrior evenit
Lnctere, multa proruet integrum
Cum laude victorcm-
( I i or . Carm. IV, 4- v .
57-67-)
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 53/193
O D A X
A L LI C ENC I ADO J UAN DE G R I A L .
Recoge ya en e l seno
el campo su hermosura, e l cie lo aoja (i>
con luz tr is te e l ameno
ve r do r , y h o j a a h o j a
5 las cimas de los árboles despoja.
Y a P h e b o i n c l i n a el pas o
al r e s p l an do r E g e o ; y a de l d í a
l as h o r as co r t a e s cas o :
ya e l ma lo' (2) medio día
10 soplando espesas nubes nos envía.
Y a e l ave ve n g ado r a
del Ibico navega los nublados,
y co n vo z r o n ca l l o r a ;
y e l cuel lo al (3) yugo atados
1 5 l o s b ue y e s van r o m pi e n do l o s s e m b r ado s -
E 1 t i e m po n o s co n vi da
a los estudios nobles; y la fama,
(1 ) Imp . ,
acoja,
(2) Imp . ,
ya Eolo al medio día.
(3) Imp . ,
y el yugo, al cuello.
Grial , a la subida
de l s acr o monte l lama,
20 do no podrá subir la postrer l lama.
Al ar g a e l b i e n g ui ado
pas o , y la cuesta vence, y solo gana
l a cum b r e de l co l l ado ;
y dó m ás pur a m an a
25 l a fue n t e , s at i s faz t u ar di e n t e g an a.
No cur e s s i e l pe r di do
error admira e l oro, y va sediento
e n po s de un b i e n f i n g i do ( i ) ,
que no ansí vuela e l viento,
30 quan to es fuga z y van o aquel contento.
t
E s cr i b e l o q ue P h e b o
t e d i ct a favo r ab l e , q ue l o an t i g uo
iguala, y vence (2) e l nuevo
e s t i l o ; y , car o am i g o ,
35 no esperes que podré atener contigo.
Que y o de un t o r b e l l i n o
t r ai do r aco m e t i do y de r r o cado (3)
de en medio del camino
al hondo, e l plectro amado,
40 y del vuelo las alas He quebrado.
( 1 ) M s . d e A l c a l á ,
por un nombre fingido.
(2) Imp . ,
pasa.
(3) Imp . ,
derrotado.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 54/193
N O T A S
T í t u l o . C a n ó n i g o d e C a l a h o r r a , e d i to r d e la s o b r a s
d e San Is id o ro .
1 - 1 5
Vides ut alta stet rime candidum
Sor acte... „ .
N
( H o r . C a r m . I , I X . v . 1 y s i g j
Iam clarus occultum Andrómedas pater
Ostendit ignem: iam Procyon furit
Et
Stella
vesani Leonis,
Sole dies referente siccos.
( H o r . C a r m . I I I , 29. v . 1 7-20.) F ray L u is vu e l ve al re -
vé s l a d e sc r ip c ió n d e Ho rac io .
Nidum ponit, Ityn flebiliter getnens,
Infelix avis, et Cecropiae domus
¿Eternum opprobium...
( H o r . C a r m . I V ,
12.
v. 5"7-)
1 6 - 1 8 C o n t r a s t e c o n H o r a c i o :
Adduxere sitim tém-
pora, Virgüi.
( C a r m . I V , 12. v . 13.
22-23 C fr . o d a 2." a Po rto c ar re ro .
26 -30 Cfr .
Vida descansada,
O D A X I
P R O F E C Í A D E L T A J O .
F o l g a b a e l R e y R o d r i g o
c o n l a h e r m o s a C a b a e n l a r i b e r a
d e l T a j o s in t e s t i g o ;
e l p e c h o s a c ó f u e r a ( 1 )
5 e l r i o , y l e h a b l ó d e e s t a m a n e r a :
E n m a l p u n t o t e g o c e s ,
i n j u s t o f o r z a d o r ; q u e y a e l s o n i d o ,
y l a s a m a r g a s v o c e s ( 2 ) ,
y y a s i e n t o e l b r a m i d o
1 0 d e M a r t e , f u r o r , y a r d o r c e ñ i d o .
¡ A q u e s t a t u a l e g r í a ( 3 )
q u é l l a n t o s a c a r r e a ¡ a q u e s a h e r m o s a ,
q u e v i o e l s o l e n m a l d í a ,
(1 ) Imp . ,
el río... el pecho.
M s . d e A l e . ,
la cabeza.
(2) Imp . ,
oyo ya y las voces = las armas.
(3) E l imp . p o ne as í e s ta e s t ro f a:
" A y E s a t u a l e g r í a ,
"qu e l l anto s ac arre a, y e sa he rmo sa
"(qu e v ió e l so l e n mal d ía)
"a E sp añ a, ay , qu a n l l o ro sa,
"y al c e tro d e l o s Go d o s qu a n c o sto sa "
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 55/193
N O T A S
T í t u l o . C a n ó n i g o d e C a l a h o r r a , e d i to r d e la s o b r a s
d e San Is id o ro .
1 - 1 5
Vides ut alta stet rime candidum
Sor acte... „ .
N
( H o r . C a r m . I , I X . v . 1 y s i g j
Iam clarus occultum Andrómedas pater
Ostendit ignem: iam Procyon furit
Et
Stella
vesani Leonis,
Sole dies referente siccos.
( H o r . C a r m . I I I , 29. v . 1 7-20.) F ray L u is vu e l ve al re -
vé s l a d e sc r ip c ió n d e Ho rac io .
Nidum ponit, Ityn flebiliter gemcns,
Jnfelix avis, et Cecropiae domus
¿Etermrn opprob'mm...
(Ho r . Ca rm. IV , 1 2. v . 5"7- )
1 6 - 1 8 C o n t r a s t e c o n H o r a c i o :
Adduxere sitim tém-
pora, Virgili.
(Car m. IV , 1 2. v . 1 3 .)
22-23 C fr . o d a 2." a Po rto c ar re ro .
26 -30 Cfr .
Vida descansada,
O D A X I
P R O F E C Í A D E L T A J O .
F o l g a b a e l R e y R o d r i g o
c o n l a h e r m o s a C a b a e n l a r i b e r a
d e l T a j o s in t e s t i g o ;
e l p e c h o s a c ó f u e r a ( 1 )
5 e l r i o , y l e h a b l ó d e e s t a m a n e r a :
E n m a l p u n t o t e g o c e s ,
i n j u s t o f o r z a d o r ; q u e y a e l s o n i d o ,
y l a s a m a r g a s v o c e s ( 2 ) ,
y y a s i e n t o e l b r a m i d o
1 0 d e M a r t e , f u r o r , y a r d o r c e ñ i d o .
¡ A q u e s t a t u a l e g r í a ( 3 )
q u é l l a n t o s a c a r r e a ¡ a q u e s a h e r m o s a ,
q u e v i o e l s o l e n m a l d í a ,
(1 ) Imp . ,
el río... el pecho.
M s . d e A l e . ,
la cabeza.
(2) Imp . ,
oyo ya y las voces = las armas.
(3) E l imp . p o ne as í e s ta e s t ro f a:
" A y E s a t u a l e g r í a ,
"qu e l l anto s ac arre a, y e sa he rmo sa
"(qu e v ió e l so l e n mal d ía)
"a E sp añ a, ay , qu a n l l o ro sa,
"y al c e tro d e l o s Go d o s qu a n c o sto sa "
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 56/193
al Godo, ay quan l lorosa,
15 a l s o b e r an o s ce pt ro , ay q uan co s t o s a .
L l am as , do l o r e s , g ue r r as ,
muertes , asolamientos , f ieros males
entre los (1) brazos cierras ,
t r ab aj o s i n m o r t al e s
20 a t i y a tus vasal los naturales .
A l o s q ue e n C o n s t an t i n a
rompen el férti l suelo, a los que baña
e l E b r o , a l a ve c i n a
S an s ue ñ a, a L us i t añ a,
25 a toda la espaciosa y tr is te España.
Y a de n de C ádi z l l am a
e l i n j ur i ado C o n de a l a ve n g an z a
atento, y no a la fama,
l a ' b á r b a r a p u j a n z a ,
30 e n q ui e n par a t u dañ o n o h ay t ar dan z a.
Oye que al cie lo toca
co n t e m e r o s o s o n l a t r o m pa f i e r a ,
q u e e n A f r i c a c o n v o c a
el moro a la bandera,
35 que al ayre desplegada va l igera.
L a l an z a y a b l an de a
el árabe cruel , y hiere e l viento,
l lamando a la pelea,
( 1) Imp . , tus.
i n n um e r ab l e cue n t o
.40 de esquadra s juntas veo en un mom ento.
Cubre la gente e l suelo,
de b ax o de l as ve l as de s par e ce
la mar, la voz al cie lo
co n fus a, i n c i e r t a (1) cr e ce ,
-45 e l polvo roba e l día, y le escurece.
¡ A y q u e y a p r e su r o s o s
s ub e n las lar g as n ave s ; ay q ue t i e n de n
l o s b r az o s v i g o r o s o s
a los remos, y encienden
50 l as m ar e s e s pum o s as po r dó h i e n de n .
E l e o l o de r e ch o
hinche la vela en popa, y larga entrada
por e l hercúleo estrecho
co n l a pun t a ace r ada
55 e l g r an padr e Ne pt un o dá a l a ar m ada.
¡A y t r i s t e y aun t e t ie n e
e l m al dul ce r e g az o ? n i l l am ado
al mal que sobreviene
n o aco r r e s ? o cupado (2 )
ó o n o ve s y a e l pue r t o de Hé r cul e s s ag r ado ?
Acude , aco r r e , vue l a ,
(1) Imp. ,
varia.
( 2) Ms . J ov . y Ale. ,
¿abrazado — con tu calamidad
no ves tu h ado ?
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 57/193
t r as pas a la al ta s ierra, ocupa e l l lano,
n o perdones la espuela,
n o de s paz a l a m an o ,
65 m e n e a fu l m i n an do e l h i e r r o i n s an o .
A y q uan t o de fat i g a ,
a y quanto de sudor está presente
al q ue v i s t e l o r i g a ,
al i n fan t e val i e n t e
7 0 a h o m b r e s y a cab al l o s j u n t am e n t e
Y tú, betis divino,
de s an g r e ag e n a y t uy a am an ci l l ado ,
dar ás a l m ar ve c i n o
¡ q u a n t o y e l m o q u e b r a d o
7 5 ¡q uan t o cue r po de n o b l e s de s t r o z ado í
E l f u r i b u n d o M a r t e
cinco luces las haces desordena,
igual a cada parte ,
l a s e x t a ay t e co n de n a,
80 o cara patr ia, a bárbara cadena.
N O T A S
1
Pastor cum traheret.
(Hö r. Carm . I, 15.)
6- 7
Mala ducis avidomum,
(Hö r. Carm . I, 15. v. 5.)
42-43
Lotet sub classibus aequor
( Vi rg . /E n. IV . v . 582. )
66-75 Eheu quantus eqxäs, quantus adest viris
Sudor, quanta moves funera Dardanae
Genti.
( Hör . Carm. I , 15 . v . 9-11. )
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 58/193
O D A X I I
N O C H E S E R EN A ( I ) .
Quan do co n t e m pl o e l c i e l o
de i n n um e r ab l e s l uce s ado r n ado ,
y miro acia e l suelo
de n o ch e r o de ado ,
5 en sueño y en olvido sepultado:
El amor y la pena
de s pi e r t an e n m i pe ch o un a an s i a ar di e n t e ;
de s pi de n l ar g a ve n a
l o s o j o s h e ch o s fue n t e ;
10 la lengua (2) dice al f in con voz dol iente:
M o r ada de g r an de z a,
t e m pl o de c l ar i dad y h e r m o s ur a,
mi alma (3) que a tu al teza
n aci ó , ¿q ué de s ve n t ur a
15 l a t i e n e e n e s t a cár ce l b ax a o b s cur a?
(1) El imp. añade: A don Oloarte, y tal vez diría
mejor:
A Diego Loarte,
arcediano de Ledesma, y ami-
go del autor. Pero los Mss. nada más dicen.
(2) Imp . ,
Oloarte, y digo.
(3) Imp . ,
el alma.
¿Qué m o r t al de s at i n o
de la verdad ale ja as í e l sentido,
q ue de t u b i e n di v i n o
o l v i dado , pe r di do
20 s i g ue l a van a s o m b r a, e l b i e n f i n g i do ?
E l h o m b r e e s t á e n t r e g ado
al sueño, de su suerte no cuidando,
y con paso cal lado
el cie lo vueltas dando
25 las horas del vivir le va hurtando (i).
A y d e s pe r ta d m o r t a l e s ;
m i r ad co n at e n ci ó n e n vue s t r o dañ o ;
¿las almas inmortales
hechas a bien tamaño
30 podrán vivir de sombra, y solo engaño? (2)
A y l e van t ad l o s o j o s
a aquesta celestial eterna esfera,
burlaréis los antojos
de aquesa (3) l isongera
35 vida, con quanto . teme y quanto espera. .
¿E s m ás q ue un b r e ve pun t o
e l b ax o y t o r pe s ue l o , co m par ado
a aqueste (4) gran trasumpto,
(1 ) Imp . , Ms . d e Añ. ,
cortando.
(2) Imp . ,
de sombras y de engaño?
(3) Imp . ,
aquesta.
(4 )
Imp., con ese.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 59/193
d ó v i v e m e j o r a d o
40 lo q ue es , lo que s e r á , l o q ue h a pas ado .
Qui e n m i r a e l g r an co n ci e r t o
de aquestos resplandores eternales ,
su m o vi m i e n t o c i e r t o ,
su s pas o s de s i g ual e s ,
45 y e n pr o po r ci ó n co n co r de t an i g ual e s:
L a l un a co m o m ue ve
3a platead a rueda, y va en pos d e e l la
la luz do e l saber l lueve,
y la graciosa estrel la
50 de amor le s igue reluciente y bel la:
Y co m o o t r o cam i n o
pr o s i g ue e l s an g ui n o s o M ar t e ay r ado ,
y e l J úpi t e r b e n i n o
de b i e n e s m i l ce r cado
55 s e r e n a e l c i e l o co n s u r ay o am ado :
R o dé as e e n l a cum b r e
Saturno, padre de los s iglos de oro,
tras é l la m u c h e d u m b r e
del re luciente coro
6 0 s u l uz va r e par t i e n do y s u t e s o r o :
¿Qui é n e s e l q ue e s t o m i r a ,
y pr e ci a l a b ax e z a de l a t i e r r a ,
y n o g i m e y s us pi r a
por romper (1) lo que encierra
( 1) Imp . ,
y rompe.
65 el alma, y de estos bienes la destierra?
Aq uí v i ve e l co n t e n t o ,
aq uí r e y n a l a paz ; aq uí as e n t ado
en r ico y al to as iento
está e l amor sagrado
70 de honra (1) y de deleytes rodeado.
I n m e n s a h e r m o s ur a
aquí se muestra toda; y resplandece
clar ís ima luz pura,
q ue j am ás an o ch e ce ;
75 e t e r n a pr i m ave r a aq uí f l o r e ce .
¡ O cam po s ve r dad e r o s
¡ o pr ado s co n ve r dad f r e s co s y am e n o s
¡r i q uí s i m o s m i n e r o s
¡o deleitosos senos
80 ¡repuestos (2) val les de mil bienes l lenos
(1) Imp.,
de glorias.
- ( 2) Ms . de Al . , recuestos.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 60/193
N O T A S
1- 5 C f r . S a l m o 1 8 :
Qum subspicimus magni coelestia mundi
Tempia super, stellisque micantibus aethera fixum
Et venit in memi e m lume solisque warum...
(L u c re t . V , 1 203.)
1 6 -2 0 C f r . S a l m o I V .
Cum invocarem.
26 -30 Sal mo IV.
3 0 - 6 0 C f r . L . V i v e s . — D E I N I T I I S , S E CT I S E T L A U DI B US -
PHILOSOPHIAE.
Quid quod majorem afferat voluptatem
quam in illas althereas sedes se attollere? quam lustra-
re ipsum tanquam incoiavi quendam, domos illas admira-
biles siderum? nosse quando defectus futuri solis lunae-
que? quo tempore coitiones separationesque astrorum?...
ac nosse non quibus modo temporibus sed- quas ob causas
haec omnia futura sunt? Quid hac re pulchrius? ¿quid
admirabilius excogitari potest ut cum caeteri homines tan-
quam bestiae, proni semper terram spectent, ipse unus
vere os habeas hominis sublime, coelum videas... et verus
sit hujus mundanae spectator scenaef.
( V i v i s O p e r a , I I I ,
p ä g . 21 .)
Quis Deus hatte mundi temperet arte dovimi;
Qua venit exoriens, qua deficit, unde coactis
Cornibus in plenum menstrua luna redit;
Unde salo superant venti, quid flamine captet
Eurus, et in mcbes unde perennis aqua;
Si ventura dies, mundi quae subruat arces.
( P r o p e r c i o , I I I , 5 . v . 26-31.)
Ex quibus unum globum possidet illa, quam in ter-
ris Saturniam nominant, deinde est hominum generi pro's-
perus et salutaris ille fulgor qui dicitur Jovis : tum ru-
tilus horribilisque terris, quem Martern dicitis... H une
(Solevi) ut comités consequntur alter Veneris alter Mer-
curii cursus: in infimoque orbe Luna, radiis solis accen-
sa convertitur...
(Cic . So mn iu m Sc ip io nis , c ap . IV. )
Haec coelestia semper spectato; illa humam contem-
nito.
(Cic . So mniu m Sc ip io nis , c ap . VI.)
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 61/193
O D A X I I I
L A S S I R E N A S A C H E R I N T O .
No t e e n g añ e e l do r ado
vaso, ni de la puesta a e l (i) bebedero
s ab r o s a m i e l ce b ado :
dentro e l (2) pecho l igero,
5 Cherinto, no traspases e l postrero
As e n s i o (3) . Te n dudo s a
l a m an o l i b e r al , q ue e s a az uce n a,
e s a pur púr e a r o s a
que e l sentido eñagena,
10 t acada pas a a l a l m a y l a e n ve n e n a.
Retira e l pie , que asconde
s i e r pe m o r t a l e l pr ado , aun q ue f l o r i do
l o s o j o s r o b a, a do n de
f l o r e ce (4 ) m ás m e t i do
15 e l engañoso lazo está escondido (5).
( 1 ) I m p . y M s .
el;
mas no se e nt ie nd e s in añad ir
la
a.
(2) Imp . , a .
(3) Imp . ,
Asensio, ten.
(4) Imp . ,
aplace.
(5) Imp . , 31
tendido.
P as ó t u pr i m ave r a,
ya la madura edad te pide e l fruto
de g l o r i a ve r dade r a;
ay po n de l c i e n o b rut o
20 los pasos en lugar firme y enjuto.
An t e s q ue l a e n g añ o s a
C i r ce de l co r az ó n apo de r áda
co n co pa po n z o ñ o s a
e l a l m a t r an s fo r m ada
2 5 t e ay un t e ( i ) n ue va f i e r a a s u m an ada.
N o es dado al que al l í as ienta,
s i ya e l cie lo dichoso no le mira,
h ui r l a t o r pe afr e n t a;
o arde oso en ira,
30 o heoho jabal í , g ime y suspira.
No f í e s e n v i ve z a (2 ) ,
atiende al sabio Rey Sol imitano,
n o val e fo r t a l e z a
q ue a l ve n ce do r Gaz an o
35 conduxo a tr is te f in, femenil mano.
Imita (3) al al to gr iego
que sab io 110 apl icó la noble entena
al enemigo ruego
¡
(1 ) Imp . ,
junte.
(2) Al . ,
braveza,
(3) Imp . ,
junta.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 62/193
de l a fa l s a ( i ) S i r e n a,
por dó por s iglos mil su fama suena.
De cí a co n m o vi e n do
e l ay r e e n dul ce s o n : L a ve l a i n c l i n a
q ue de l v i e n t o h uy e n do
por por mares (2) camina,
45 Ul ises , de los gr iegos luz divina.
Al lega (3) y da reposo
al inmortal cuidado, y entre tanto
co n o ce r ás cur i o s o
mil historias que canto,
50 que todo navegante hace otro tanto.
(*) To do s de s u cam i n o
t ue r ce n a n ue s t r a vo z , y s at i s fe ch o
con el cantar divino
el deseoso pecho,
55 a sus t ierras se van con más provecho.
Que t o do l o s ab e m o s
quanto contiene e l suelo, y la reñida
guerra te contaremos (4)
(1) Imp.,
blanda.
(2) Imp., ayres.
( 3) Ale. ,
Inclina.
(*) Esta estro fa, que traen los Mss. que se citan en
el prólogo y falta en el imp., es necesaria para com-
pletar el canto de las Sirenas, que es traducido del li-
bro X II de la
Odisea.
(4) Imp.,
cantaremos.
de Tr o y a, y s u caí da
60 por Grecia y por los dioses destruida.
An s í fa l s a can t ab a
ar di e n do e n cr ue l dad; m as e l pr ude n t e
e l cam i n o at a j ab a (1)
a la voz en su gente
65 con la apl icada cera sabiamente.
Si a t i se presentare,
los ojos sabio cierra, f irme atapa
l a o r e j a , s i l l am ar e ;
s i prendiere la capa,
70 huye, que solo aquel que huye escapa.
(1) Imp.,
a la voz atajaba = el camino en su gente —
con la aplicada cera suavemente.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 63/193
hlfi '
1
' I l
i
N O T A S
;V
i
41-60 Hom. Odiss. XII.
M
O D A X I V
A UN J UEZ AVARO.
Aun q ue e n r i co s m o n t o n e s
levantes e l cautivo inúti l oro;
y aunque tus posesiones
m e j o r e s co n ag e n o dañ o y l l o r o ;
5 Y aun q ue cr ue l t i r an o
o pr i m as l a ve r dad ; y tu avar i c i a
ce r r ada (1) e n n o m b r e van o
co n vi e r t a e n co m pr a y ve n t a l a j us t i c i a;
Y aun q ue e n g añ e s l o s o j o s
10 de l m un do a q ui e n ado r as ; no por tanto
n o n ace r án ab r o j o s
ag udo s e n t u a l m a ni el e s p a n t o:
N o ve l ar á e n t u l e ch o;
ni huirás (2) la cuita, la ag o n í a
15 de l (3 ) ú l t i m o de s pe ch o ;
ni la esperanza buena en compañía
D el g o z o tu s um b r al e s
( 0
(2)
(3)
I m p . ,
vestida.
Imp . ,
escucharás.
Imp., el.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 64/193
pe n e t r ar á j am ás , n i l a M e g e r a
con l lamas infernales
20 con serpentino azote la al ta y f iera
Y di e s t r a m an o ar m ada,
saldrá de tu aposento sola Un hora;
ay ( i ) n i t e n dr ás c l avada
l a r ue da, aun q ue m ás pue das , vo l ado r a
25 De l t iempo hamb riento y crudo ,
q ue v i e n e co n l a m ue r t e co n j ur ado ,
a de x ar t e de s n udo
de l o r o y q uan t o t i e n e s m ás am ado ;
y q ue dar ás s um i do
en males no finibles , y en olvido.
( 1) Imp . , y ni.
N O T A S
1- 2 Intactis opulentior
Thesauris trabum et divitis Indice-••
-28
Si figit adam antinos
Summis verticibus dira Nécessitas
Clavos, non anhnum metu,
Non mortis laqneis expedies caput.
(Hor. III, 24. v.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 65/193
O D A X V
A L APARTAMI ENTO ( * ) .
¡.O ya seguro puerto
d e m i t an l ue n g o e r r o r ¡ o deseado
par a r e par o c i e r t o
del grave mal pasado,
5 r e po s o a l e g r e , dul ce , de s can s ado ( i ) .
T e c h o p a g i z o a do n de
j a m á s h i z o m o r ada e l e n e m i g o
cui dado , n i s e as co n de
e n vi di a e n r o s t r o am i g o ,
10 n i v o z p e r j u r a , ni m o r t a l t e s t i g o :
S i e r r a que vas al cie lo
al t í s i m a, y que gozas del sosiego
q u e no conoce e l suelo,
a do n de e l vul g o c i e g o
1 5 a m a e l m o r i r ar di e n do e n v i vo fue g o :
R e cí b e m e e n tu cum b r e ,
r e c í b e m e q ue h uy o pe r s e g ui do
(*) E n l o s me jo re s Mss . ,
Descanso después de
piestad.
(x ) I m p . ,
reposado.
l a e r r ada m uch e dum b r e ,
e l t r ab aj o (1) pe r di do ,
20 la falsa paz, e l mal no merecido.
Y dó está más sereno
el ayre me coloca, mientras curo
los daños del veneno
que bebí mal seguro,
25 mientras e l mancil lado pecho apuro.
Mientras que poco a poco
borro de la memoria quanto impreso
« dex ó al lá e l vivir loco
por todo su proceso
30 vario entre gozo vano, y caso avieso.
En ti , cas i desnudo
de este corporal velo, y de la as ida
costumbre roto e l nudo,
traspasaré la vida
35 en gozo, en paz, en luz no corrompida (2).
De ti en e l mar sujeto
con lástima los ojos incl inando,
contemplaré e l aprieto
del miserable bando,
40 que las saladas olas va cortando.
El uno que surgía
(1 ) l mp . ,
el trabajar.
(2) Al . ,
conocida.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 66/193
al e g r e y a en e l puerto, sal teado
de bravo soplo, guía
e n a l t o m ar l an z ado
45 ape n as e l n av i o de s ar m ado .
El otro en la cubierta
peña rompe la nave, que al momento
el hondo pide abierta ;
al o t r o ¿a l m a e l v i e n t o;
50 otro en las baxas s irtes hace as iento.
A o t r o s r o b a el claro
dí a , y e l co r az ó n e l ag uace r o ;
o fr e ce n a l avar o
Ne pt un o s u d i n e r o ;
55 o t r o n adan do h uy e e l m o r i r f i e r o .
E s fue r z a , o po n e (1) e l pe ch o :
m as ¿có m o s e r á par t e un af l i g i do
q u e v a , e l leño deshecho,
de flaca tabla as ido
6 0 co n t r a un ab i s m o i n m e n s o e m b r ave ci do ?
¡ A y otra vez y ciento
o t r as , s e g ur o pue r t o de s e ado
no me fal te tu as iento,
y fa l t e q uan t o am ado ,
65 quanto del ciego error (2) es codiciado.
(1 ) J o v. ,
o pone.
(2) Imp.,
amor.
O D A X V I
MORADA DEL C I ELO ( I ) .
Al m a r e g i ó n l uc i e n t e ,
prado de bien andanza, que ni al hie lo
ni con e l rayo ardiente
fal leces , férti l suelo
5 producidor eterno de co n s ue l o :
D e p ú r p u r a y de nieve
f l o r i d a la cabeza coronado,
a dulces pas t o s m ue ve
sin honda ni cayado,
10 el buen P as t o r e n ti su hato amado.
E l va , y en po s dichosas
le s iguen sus ovejas , dó las pace
con inmortales rosas ,
co n f l o r que s iempre nace,
15 y q uan t o más se goza más renace.
Y a (2 ) dentro a la montaña
del al to bien las g uí a; y a e n l a ve n a
del gozo fie l las baña,
(1 ) l mp . ,
De la vida del cielo.
(2) -Imp.,
Y dentro.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 67/193
al e g r e y a en e l puerto, sal teado
de bravo soplo, guía
e n a l t o m ar l an z ado
45 ape n as e l n av i o de s ar m ado .
El otro en la cubierta
peña rompe la nave, que al momento
el hondo pide abierta ;
al otro c^lma el viento;
50 otro en las baxas s irtes hace as iento.
A o t r o s r o b a el claro
dí a , y e l co r az ó n e l ag uace r o ;
o fr e ce n a l avar o
Ne pt un o s u d i n e r o ;
55 o t r o n adan do h uy e e l m o r i r f i e r o .
E s fue r z a , o po n e (1) e l pe ch o :
m as ¿có m o s e r á par t e un af l i g i do
q u e v a , e l leño deshecho,
de flaca tabla as ido
6 0 co n t r a un ab i s m o i n m e n s o e m b r ave ci do ?
¡ A y otra vez y ciento
o t r as , s e g ur o pue r t o de s e ado
no me fal te tu as iento,
y fa l t e q uan t o am ado ,
65 quanto del ciego error (2) es codiciado.
(1 ) J o v. ,
o pone.
(2) Imp.,
amor.
O D A X V I
MORADA DEL C I ELO ( I ) .
Al m a r e g i ó n l uc i e n t e ,
prado de bien andanza, que ni al hie lo
ni con e l rayo ardiente
fal leces , férti l suelo
5 producidor eterno de co n s ue l o :
D e p ú r p u r a y de nieve
f l o r i d a la cabeza coronado,
a dulces pas t o s m ue ve
sin honda ni cayado,
10 el buen P as t o r e n ti su hato amado.
E l va , y en po s dichosas
le s iguen sus ovejas , dó las pace
con inmortales rosas ,
co n f l o r que s iempre nace,
15 y q uan t o más se goza más renace.
Y a (2 ) dentro a la montaña
del al to bien las g uí a; y a e n l a ve n a
del gozo fie l las baña,
(1 ) l mp . ,
De la vida del cielo.
(2) -Imp.,
Y dentro.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 68/193
í
y les da mesa l lena,
20 pastor y pasto é l solo, y suerte buena.
Y de s u e s fe r a q uan do
l a cum b r e t o ca a l t í s i m o s ub i do
el sol, él sesteando
de su hato ceñido
25 con dulce son deleyta e l santo oído.
Toca e l rabel sonoro,
y e l inmortal dulzor al alma pasa,
con que envilece e l oro,
y ar di e n do s e t r as pas a
30 y lanza en aquel bien l ibre de tasa.
¡ O s o n , o vo z s i q ui e r a
pe q ue ñ a par t e a l g un a de s ce n di e s e
e n m i s e n t i do , y fue r a
de s í e l alma pusiese
35 y toda en ti ¡ o am o r , l a co n vi r t i e s e
C o n o ce r í a do n de
s e s t e as , dul ce E s po s o , y de s at ada
de esta pris ión adonde
pade ce , a t u m an ada
4 0 j un t a , n o y a an dar á pe r di da, e r r ada (1) .
(1) Imp., viviré junta sin vagar errada.
N O T A S
C f r .
Nombres de Cristo,
I , 6. "L lám as e Cr i s to Pas to r ;
porque le conviene este nombre y cual -es el oficio de
p as tor . "
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 69/193
O D A X V I I
E N L A A S C E N S I Ó N .
¡ Y de x as , P as t o r s an t o ,
tu grey en este val le hondo, escuro
con soledad y l lanto,
y tú rompiendo el puro
5 ay r e , t e vas a l i n m o r t al s e g ur o
¿ L o s an t e s b i e n h adado s ,
y los agora tr is tes y afl ig idos,
a tus pechos cr iados,
de t i desposeídos,
10 a dó co n ve r t i r án y a s us s e n t i do s ?
¿Qué m i r ar án l o s o j o s
que vieren de tu rostro la hermosura,
q ue n o l e s s e a e n o j o s ?
q ui e n o y ó t u dul z ur a ,
15 ¿q ué n o t e n dr á po r s o r do y de s ve n t ur a?
¿ Aq ue s t e m ar t ur b ado
q ui é n l e po n dr á y a f r e n o ? ¿q ui é n co n ci e r t o
al v i e n t o f i e r o ay r ado ?
estando tú encubierto,
2 0 ¿q ué n o r t e g ui ar á l a n ave a l pue r t o ?
v
A y n ub e e n vi di o s a
aun de e s t e b r e ve g o z o ¿q ué t e aq ue x as ?
¿do vue l as pr e s ur o s a?
q uan r i ca t ú t e a l e x as
2 5 q uan po b r es , y q uan c i e g o s ay n o s de x a s ( i )
Tú l levas e l tesoro
que solo a nuestra vida enriquecía,
que desterraba e l l loro,
que no resplandescía
30 mil veces más que e l puro y claro día.
¿Qué l az o de d i am an t e
(ay, alm a ) te detiene y enca dena
a no seguir tu amante?
ay romp e y sal de pena,
35 colócate ya l ibre en luz serena.
¿Qué t e m e s l a s a l i da?
¿podrá e l terreno amor más que la ausencia
de tu querer y vida?
Sin cuerpo no es violencia
40 vivir , mas es s in Cristo y su presencia.
Dul ce S e ñ o r , y am i g o ,
dulce padre y hermano, dulce esposo,
en pos de t i yo s igo
o puesto en tenebroso,
45 o puesto en lugar claro y glorioso.
(1 ) E n e l Ms . d e F u e nte l so l se añad e n a e s tas c inc o
e stro fas l a c u atro s ig u ie nte s .
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 70/193
O D A X V I I I
A SANTI AGO.
L as s e l vas co n m o vi e r a ,
l as f i e r as a l i m añ as co m o Or ph e o ,
s i y a m i can t o fue r a
igual a mi deseo
5 can t an do e l n o m b r e s an t o Ze b e de o .
Y fue r a n s us h az añ as
por mí con voz eterna celebradas,
por quien son las Es>pañas
de l y ug o de s at adas
10 de l b ár b ar o fur o r , y l i b e r t adas .
Y aq uel la nao dichosa,
de al (i) cie lo esclarecer m erece dora ,
q ue j o y a t an pr e ci o s a
n o s t r ax o , fue r a ag o r a
15 co n t ada de l q ue e n S ci t h i a , y C ay r o m o r a.
Osa e l cruel t irano
e n s an g r e n t ar e n t i s u i n j us t a e s pada:
n o fué co n s e j o h um an o ,
e s t áb at e ( i ) o r de n ada
2 0 l a pr i m e r a co r o n a y co n s ag r ada.
(2 ) As az de b i e n cum pl i s t e
l o q ue po r t i fué a C r i s t o pr o m e t i do ;
del su cál iz bebiste ,
ape n as q ue s ub i do
25 le viste al cie lo ya de t i partido.
No s ufr e l ar g a aus e n ci a ,
n o s ufr e , n o , e l am o r q ue e s ve r dade r o ;
la muerte y su inclemencia
t i e n e po r m uy l i g e r o (3)
30 medio, por ver al dulce compañero.
«
(4 ) ¡O v i va fé co n s t an t e
¡o ve r dad e r o pe ch o am o r cr e c i do
un pun t o de s u am an t e
n o v i ve d i v i d i do ,
35 s igúele por los pasos que había ido.
Qual suele e l f ie l s irviente
si en e l camino (5) su amo le ha dexado,
que haciendo prestamente
(1 ) Imp . ,
estaba a ti.
(2) E sta e s t ro fa se l e e as í e n e l imp .:
La fe que a
Cristo diste = con presta diligencia has ya cumplido=
...=Al cielo retornó de ti partido.
(3) O tro ,
por lisongero.
(4) F al ta e n e l imp . e s ta e s tro fa.
(5) Imp.,-
si en medio la jornada le han dexado.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 71/193
lo que le fué mandado,
4 0 vue l ve co r r i e n do (1) a l am o y a a l e x ado :
Así entregado al viento (2)
de l m ar E g e o , a l m ar At l an t e vue l a ,
dó pue s t o e l fun dam e n t o
de la cr istiana escuela,
45 torna buscando a Cristo a remo y vela.
Al l í po r l a m al di t a
m an o e l s ag r ado cue l l o fué co r t ado :
¡ Cam ina en paz , bendita
alma, que ya has l legado
50 al término por t i tan deseado
A E s pañ a, a q ui e n am as t e
(que s iempre al buen principio e l f in responde)
tu cuerpo le enviaste
par a dar l uz ado n de
55 e l sol su resplandor (3) cubre y esconde.
Por las tendidas mares
l a r i ca n ave ci l l a va co r t an do ;
Ne r e i das a m i l l ar e s
del agua e l pecho alzando,
60 turbadas entre s í la van mirando.
Y de e l las hubo alguna
( 1) Imp . ,
torna buscando.
( 2) Ms . de Ale. ,
Así en un momento.
(3) Imp., claridad-
que con las manos de la nave as ida
la aguija con la una,
y con la otra tendida
65 a las demás que al leguen las convida.
Y a pas a del E g e o ,
vuela por e l Ionio, atrás ya dexa
el puerto Li l ibeo,
de C ó r ce g a s e a l e j a ,
70 y por l legar a nuestro mar se aqueja.
E s fue r z a , v i e n t o , e s fue r z a ,
hinche la santa vela, hiere (i) en popa,
el curso (2) haz que no tuerza,
dó Abila casi topa •
75 con Calpe, hasta l legar al f in de Europa.
Y t ú , E s pañ a, s e g ur a
del mal y cautiverio que te espera,
co n fé y vo l un t ad pur a
acude (3) a la r ibera
80 a recibir tu guarda verdadera.
Que t i e m po s e r á , q uan do
de innumerables huestes rodeada,
del cetro Real y mando
t e ve r ás de r r o cada
85 en sangre, en l lanto y en dolor bañada.
(1) Imp., enviste.
(2) Imp.,
el viento.
(3) Imp.,
ocupa la = recibirás.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 72/193
De aci a e l m e di o d í a
o y e ( i ) q ue y a l a vo z am ar g a s ue n a,
l a m ar de B e r b e r í a
de f l o t as ve o l l e n a,
90 de gente yerven playa, y e l arena (2). _
C o n v o l u n t a d c o n f o r m e
las proas contra t i se dan al viento;
y co n c l am o r de fo r m e
de pavo r o s o ace n t o
95 avivan del remar e l movimiento.
I l a i n fe r n al M e g e r a
la frente de culebras (3) rodeada
g uí a l a de l an t e r a
de l a m o r i s ca ar m ada
10 0 de l l am as , de fur o r , de m ue r t e ay r ada.
C i e l o s s o c u y o a m p a r o
E s pañ a e s t á , (4 ) m e r ce d e n t an t a af r e n t a:
s i ya este suelo caro
o s fué , n un ca co n s i e n t a
105 vuestra piedad que un mal tan crudo s ienta.
M as ay q ue l a s e n t e n ci a
en tablas de diamante está esculpida.
De l Go do l a po t e n ci a
(1) Imp.,
oyó que la voz.
(2) Imp.,
hierve la costa en gente, en sol la arena.
(3) Imp.,
de ponzoña.
(4) Imp., está a merced.
por e l suelo caída,
110 E s pañ a e n b r e ve t i e m po e s de s t r ui da.
¿Qué (1) r í o caudal o s o
que los opuestos muel les ha rompido
con sonido espantoso
por los campos tendido
115 t an pr e s t o y t an fe r o z , j am ás s e v i do ?
Mas cese e l tr is te l lanto,
recobre e l Español su bravo pecho,
que ya e l Apóstol Santo
un o t r o M ar t e h e ch o ,
120 del cie lo viene , a dal le su derecho.
V e s l e de l i m pi o ace r ó
cercado, y con espada relumbrante,
co m o un r ay o l i g e r o
cuanto le va delante
125 destroza, y des-barata en un instante.
Del grave espanto herido
los rayos de su vista no sostiene
el pueblo (2) descreído;
por val iente se t iene
130 qualquier que para huir ánimo tiene.
(3) Como león hambriento,
(1) Imp.,
Qual.
(2) Imp.,
el moro.
(3) En el impreso e stá invertido el orden de esta es-
trofa y la s i gu i ente.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 73/193
POESÍ AS
s igue teñida en sangre espada y mano
de más sangre sediento,
a l m o r o q ue h uy e e n van o ;
135 de muertos dexa (1) l leno e l monte, e l l lano.
H u y e , si puedes tanto,
h uy e : po r de m ás (2 ) e s q ue n o h ay h ui da;
bebe dolor y l lanto
po r l a m e s m a m e di da
14 0 co n q ue de t i y a E s pañ a fué m e di da.
¡ O g loria, o gran prez nuestra,
e s cudo f i e l , o ce l es t ia l g u e r r e r o
vencido ya se muestra
e l a f r i can o f i e r o
145 por t i , tan orgul loso de primero.
Por t i del vituperio,
po r t i de l a a f r e n t o s a s e r v i dum b r e
y duro (3) cautiverio
l ibres en clara lumbre,
150 y de la g loria estamos en la cumbre.
S i e m pr e ve n ci ó t u e s pada
o fuese de tu mano poderosa,
o fue s e m e n e ada ,
de aquel la generosa
155 que s igue tu mil icia victoriosa (4).
(1 ) Imp . ,
queda lleno el monte llano.
(2) Imp . ,
mas por demás.
(3) Imp . ,
triste.
(4) Imp.,
religiosa,
M s . A l . ,
valerosa,
(1) L as e n e m i g as h ace s
n o s ufr e n de t u n o m b r e e l ape l l i do ;
con solo aqueste (2) haces
que e l Español oído
160 sea, y de un polo a otro tan temido.
De t u v i r t ud di v i n a
la fama que resuena en toda parte ,
s iquiera sea vecina,
s iquiera más se aparte ,
165 a las gentes conduce a vis itarte .
E l ás pe r o cam i n o
vence con devoción, y al f in te adora
el franco, e l peregrino
que Libia descolora,
170 el que en poniente, e l que en levante mora.
(1 ) E sta e s tro fa fal ta e n e l imp .
(2) Ms. d e J o v. ,
aquesto.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 74/193
I
N O T A S
I 11
i
1 - 1 2
Quod si Threicio blandius Orpheo
Auditam moderere arboribus fidem.
( H o r . C a r m . I, X X I V . v . 13. I4-)
8 6 -1 00 Cfr .
Profecía del Tajo.
O D A X I X
A TODOS LOS SANTOS.
Por la plegaria que hace en las dos últimas es-
trofas, se infiere que compuso esta oda en su pri-
sión.
¿ Qu é santo , o qué gloriosa
virtud, qué deidad que e l (1) cie lo admira,
o M us a po de r o s a
en la cr istiana l ira,
5 diremos entre tanto que retira
El sol con presto vuelo
el rayo fugitivo en este día,
que hace alarde e l cie lo
de su cabal ler ía ?
10 qué nombre entre estas breñas a porfía
R e pe t i r á s o n an do
la imagen de la voz, en la manera
el ayre deleytando,
que e l Ephrateo hiciera
15 del sacro y fresc o (2) He rmó n por la lade ra?
( 1 ) A l c a l á ,
al cielo.
(2) Imp.,
verde.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 75/193
A dó ceñido e l oro
cr e s po de ve r de h i e dr a, l a m o n t añ a
co n dux o co n s o n o r o
l aúd, co n fue r z a y m añ a
20 del oso y del león domó la saña.
¿ P ue s q ui é n d i r é pr i m e r o , -
q ue e l A l t o , y q ue e l Hum i l de , q ue l a v i da
po r e l m a n j a r g r o s e r o
r e s t i t uy ó pe r di da,
25 que al cie lo levantó nuestra caída?
I g ual a l P adr e e t e r n o ,
. igual al que en la t ierra nace y mora ,
de quien tiembla e l infierno,
a quien e l sol adora,
30 en quien todo e l ser vive y se mejora.
Tr as dé l ( 1) e l v i e n t r e e n t e r o ,
l a M adr e de e s t a l uz s e r á can t ada,
c l ar í s i m o l uce r o
e n e s t a m ar t ur b ada,
35 de l l i n aj e h um an al f i e l ab o g ada.
E s pí r i t u d i v i n o ,
n o ca l l ar é t u vo z , t u pe ch o o pue s t o
co n t r a e l dr ag ó n m al i n o ;
n i t ú e n o l v i do pue s t o ,
4 0 q ue a de fe n de r m i v i da (2 ) e s t ás d i s pue s t o .
( 1) Imp . ,
Después el.
( 2) Ale. , alma.
Osado en la promesa,
barquero de la barca no sufti ida,
a t i m i vo z pr o fe s a;
y a t i que la lucida
45 noche te traspasó de muerte a vida.
¿ Qu ién no dirá tu l loro,
tu bien trocado a mor, o Ma gdale na ?
de tu nardo e l tesoro,
de cuyo olor la agena
50 casa, la redondez del mundo es l lena?
De l Ni l o m o r ado r a
tierna flor del saber , y de pureza,
de t i yo canto agora,
que de la santa al teza (1)
55 de Ar ab i a e s par ce l uz t u fo r t a l e z a .
¿ Di r é e l r ay o Af r i ca n o ?
diré e l Str idonés sabio e loqüente?
o de l pan al r o m an o ?
o del que justamente
60 nombraron boca de oro entre la gente?
C o l um n a ar di e n t e e n fue g o
el f irme y gran Basi l io al cie lo toca,
m ay o r q ue e l m i e do y r ue g o ;
y ante su r ica boca
,65 la lengua de Demóstenes se apoca.
(1) lmp.,
en la desierta alteza = muerta luce
vida, y...
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 76/193
Qual ár b o l co n l o s añ o s
l a g l o r i a de Fr an ci s co s ub e y cr e ce ,
y e n t r e l o s ( i ) h e r m i t añ o s
e l c l ar o An t ó n par e ce
70 luna que en las estrel las resplandece.
A y , pad r e ¿y dó se h a i do
aq ue l r ar o val o r ? ay (2 ) ¿q ué m al vado
el oro ha destruido
de t u t e m pl o s ag r ado ?
75 ¿q ui é n c i z añ ó t an m al t u b ue n s e m b r ado r
A do n de l a az uce n a
lucía, y e l clavel , do e l roxo tr igo,
r e y n a ag o r a l a ave n a,
la granza, e l enemigo
80 cardo, la s in razón (3), e l falso amigo.
C o n vi e r t e p i ado s o
t us o j o s , y n o s m i r a; y co n t u m an o
ar r an ca po de r o s o
lo malo y lo t irano,
85 y planta aquel lo antiguo, santo (4) y l lano.
Da paz a aq ue s t e pe ch o
q ue y e r b e co n do l o r e n n o ch e e s cur a,
que fuera de este estrecho
( 1) Imp . ,
mil.
(2) Imp., o.
(3) Imp., sin justicia.
(4) Imp.,
Inimilde.
di r é co n m ás dul z ur a
90 tu nombre, tu grandeza y hermosura.
No n i e g o , dul ce am par o
del alma, que mis males son mayores
q ue aq ue s t e de s am par o ;
mas quanto son peores
95 tanto resonarán más tus loores .
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 77/193
N O T A S
x_
4
Quem virum aut heroaUra vel acri
Tibia sumes celebrare, Clio.
10-20
...cujus reci.net jocosa
nomen imago.
t t s s
o t f M
-
Qui mare et terras, variane mundum
Temperai horis.
3I
_35 Proximus UH tamen occupavit
Pallas honores
Praeliis audax, neque te silebo.
,6 -40
Crescit occulto velut arbor
Fama Marcelli micat inter omnes
66-70
Julium sidus, velut inter ignes
Julium sidus, velut inter ignes
Luna minores.
( H o r . C a m , I , X I I . v . x , 2 ; 3 , 4 ; 7 , 8 ; X
3
- I 6 ; ^
45-48.)
O D A X X
D E LA MAGDALENA.
A una Señora pasada la mocedad (1).
E l i s a , y a e l p r e c i a d o
c a b e l l o q u e d e l o r o e s c a r n i o h a c i a
l a n i e v e h a d e s m u d a d o ( 2 ) :
a y ¿ y o n o t e d e c ía ,
5 r e c o g e , E l i s a , - e l p i e q u e ( 3 ) v u e l a e l d í a ?
Y a l o s q u e p r o m e t í a n
d u r a r ; e n t u s e r v i c i o e t e r n a m e n t e ,
i n g r a t o s s e d e s v í a n ,
p o r n o m i r a r l a f r e n t e
1 0 c o n r u g a s a f e a d a , e l n e g r o d i e n t e ( 4 ) .
¿ Q u é t i e n e s d e l p a s a d o
t i e m p o s i n o d o l o r ? ¿ q u á l e s e l f r y t o ,
q u e t u l a b o r t e h a d a d o ,
s i n o e s t r i s t e z a y l u t o ,
1 5 y e l a l m a h e c h a s i e r v a a l v i c i o b r u t o ?
(1 ) E st e t í tu l o tie ne en e l Ms . d e J o ve l l ano s . E l im-
p re so se c o nte nta c o n d e c ir
Otra.
(2) Imp . , variado.
(3) Al . , .
viene.
(4) Imp . , con rugas y afeado el negro diente.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 78/193
N O T A S
x_
4
Quem virum aut heroaUra vel acri
Tibia sumes celebrare, Clio.
10-20
...cujus recinet jocosa
nomen imago.
Qui mare et terras, variane viundum
Temperai horis.
3I
_35 Proximus UH tamen occupavit
Pallas honores
Praeliis audax, neque te silebo.
,6 -40
Crescit occulto velut arbor aevo
Fama Marcelli micat inter omnes
66-70
Mium sidus, velut inter ignes
Julium sidus, velut inter ignes
Luna minores.
( H o r . C a m , I , X I I . v . x , 2 ; 3 , 4 ; 7 , 8 ; 1 3 - 1 6 ; 1 9 ^
45-48.)
O D A X X
D E LA MAGDALENA.
A una Señora pasada la mocedad (1).
E l i s a , y a e l p r e c i a d o
c a b e l l o q u e d e l o r o e s c a r n i o h a c i a
l a n i e v e h a d e s m u d a d o ( 2 ) :
a y ¿ y o n o t e d e c ía ,
5 r e c o g e , E l i s a , - e l p i e q u e ( 3 ) v u e l a e l d í a ?
Y a l o s q u e p r o m e t í a n
d u r a r ; e n t u s e r v i c i o e t e r n a m e n t e ,
i n g r a t o s s e d e s v í a n ,
p o r n o m i r a r l a f r e n t e
1 0 c o n r u g a s a f e a d a , e l n e g r o d i e n t e ( 4 ) .
¿ Q u é t i e n e s d e l p a s a d o
t i e m p o s i n o d o l o r ? ¿ q u á l e s e l f r y t o ,
q u e t u l a b o r t e h a d a d o ,
s i n o e s t r i s t e z a y l u t o ,
1 5 y e l a l m a h e c h a s i e r v a a l v i c i o b r u t o ?
(1 ) E st e t í tu l o tie ne en e l Ms . d e J o ve l l ano s . E l im-
p re so se c o nte nta c o n d e c ir
Otra,
(2) Iinp., variado.
(3) Al . , .
viene.
(4) Imp . , con rugas y afeado el negro diente.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 79/193
Qué fe t e g uar da e l van o ,
po r q ui e n t ú n o g uar das t e l a de b i da
a t u b i e n s o b e r an o ?
po r q ui e n m al pr o ve í da
20 perdiste de tu seno la querida
P r e n da; po r q ui e n ve l as t e ,
por quien ardiste en zelos , por quien uno
e l c i e l o fat i g as t e
co n g e m i do i m po r t un o ,
2 5 po r q ui e n n un ca t uv i s t e acue r do a l g un o
D e t i m i s m a ? Y a g o r a
r i co de t us de s po j o s , m ás l i g e r o
q ue e l ave , h uy e , y ado r a
a L i da e l l i s o n g e r o ,
30 t ú q ue das e n t r e g ada a l do l o r f i e r o .
¡ O q u a n t o m e j o r f u e r a
el don de la hermosura que del cie lo
t e v i n o , a cuy o e r a
habel lo dado en velo
35 de s an t i dad (1) , ag e n o a l po l vo , a l s ue l o
M a s h o r a n o . h ay t ar dí a ,
tanto nos es e l cie lo piadoso
e n q uan t o (2 ) dur a e l d í a ;
e l pe ch o h e r vo r o s o
40 en breve del dolor saca reposo.
( 1) Imp . ,
santo, guardado bien del polvo y suelo.
(2) Imp.,
mientras que.
Que la genti l señora
de M ag dal o , b i e n q ue pe r di dam e n t e
dañada, en breve hora
co n e l am o r fe r v i e n t e
45 las l lamas apagó del fuego ardiente.
L as l l am as de l m al vado
am o r co n o t r o am o r m ás e n ce n di do :
y consiguió e l estado,
q ue n o fué co n ce di do
50 al huésped arrogante en bien fingido.
De am o r g ui ada, y pe n a,
pe n e t r a e l t e ch o e x t r añ o , y at r e v i da
o fr é ce s e a l a ag e n a
presencia, y sabia olvida
55 e l o j o m o fado r , b us ca (1) l a v i da.
Y t o da de r r o cada
a los divinos pies que la traían,
lo que la en s í f iada
g e n t e o l v i dado h ab í an ,
60 sus manos, boca y ojos lo hacían (2).
Lavaba larga en l loro
al que su torpe mal lavando estaba ;
l impiaba con el oro,
que la cabeza ornaba
65 a la l impieza, y paz a su paz daba.
( 1) Imp . ,
buscó.
( 2) Al . , decían.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 80/193
De cí a: s o l o am par o
de la miseria, extrema medicina
de mi salud, reparo
de tanto mal , incl ina
70 a aqueste cieno tu piedad divina.
A y Q u é p o d r á o f r e c e r
quien todo lo perdió ? aq ue st as m an o s
o s adas de o fe n de r t e ,
aq ue s t o s o j o s van o s
75 te ofrezco, y estos labios tan profanos.
Lo 1(1) que sudó en tu ofensa,
t r ab aj e e n t u s e r v i c i o , y de m i s m al e s
pr o ce da m i de fe n s a;
m i s o j o s do s m o r t a l e s
80 f r ag uas , do s fue n t e s s e an m an an t i a l e s .
Bañen tus pies mis ojos ,
l impíenlos mis cabel los , de tormento
mi boca, y red de enojos ,
les dé besos s in cuento;
85 y lo que me condena te presento.
P r e s e n t ó t e un s ug e t o
ten malamente (2) herido, qual conviene,
dó un mé dico per feto
de quanto saber t iene
90 dé muestra, que por s iglos mil resuene.
( 1) Imp . , La.
(2) Imp., mortalmente.
N O T A S
1-10 Dicebam tibi, Galla, Senescimus, effugit actas.
( Aus on. E p . X III . )
Parcius junctas quatiunt fenestras.
(Hör. Carm. I, 25. v. 1.)
Audivere, Lyce, DI mea vota Di
Audivere, Lyce...
Et refugit te quia luridi
Dentes te quia rugae
Turpant et capitis nives.
(Iio r. Carm . IV, 13. v. 1, 2; 10-12.)
26-30
lile virentis, et
Doctae psallcre Chiae,
Pulchris excubat in genis.
Importunus cnim transz'olat
Aridas quercus...
(Hör. Od. IV, 13. v. 6-9.)
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 81/193
O D A X X I
A N U E S T R A S E Ñ O R A ( I ) .
lamenta del estado miserable en que se hallaba
preso y perseguido.
V i r g e n , q ue e l s o l m ás pur a,
. lor ia de los mortales , luz del cie lo,
en quien la piedad es qual la al teza (2),
los ojos vuelve al suelo,
5
y mir a un miserable en cárcel dura
cercado de t inieblas y tr is teza,
y s i m ay o r b ax e z a
n o co n o ce n i i g ual e l j u i c i o h um an o ,
que e l estado en que estoy por culpa agena,
10 co n po de r o s a m an o
quiebra, Reyna del cie lo, esta (3) cadena.
V i r g e n , e n cuy o s e n o
hal ló la deidad digno reposo,
dó fué e l r igor en dulce amor trocado,
15 s i blando al r iguroso
( ) E l M s . d e A l é a l a a ñ a d e :
Estando preso en la
« quien es la piedad como la alteza.
(3) Imp . ,
la.
volviste , bien podrás volver sereno
un co r az ó n de n ub e s r o de ado ;
descubre e l deseado
rostro que admira e l cie lo, e l suelo adora,
20 las nubes huirán, lucirá e l día,
tu luz, al ta Señora,
venza esta ciega (1) y tr is te noche mía.
V i r g e n y m adr e j un t o ,
de tu hacedor dichosa engendradora,
25 a cuyos pechos floreció la vida,
m i r a co m o e m pe o r a,
y crece mi dolor más cada punto,
e l odio cunde, la amistad se olvida;
s i no es de t i val ida
30 la justicia y verdad que tú engendraste ,
¿a dó n de h al l ar án (2 ) s e g ur o am par o ?
y pues madre eres , baste
para contigo e l ver mi desamparo.
Virgen del sol vestida,
35 de luces eternales coronada,
que huel las con divinos pies la luna;
e n vi di a e m po n z o ñ ada,
e n g añ o ag udo , l e n g ua fe m e n t i da,
odio cruel , poder s in ley ninguna (3).
4 0 m e h ace n g ue r r a a un a;
( 1) R . ,
negra,
(2) Imp . ,
hallará.
(3) Al g u no s Mss . ,
alguna.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 82/193
pues contra un tal exército maldito,
¿quál pobre y desarmado será parte ,
s i tu nombre bendito,
María, no se muestra por mi parte?
4 5 V i r g e n , po r q ui e n ve n ci da
l lora su perdición la s ierpe fiera,
su daño eterno, su burlado intento;
miran de la r ibera
s e g ur as m uch as g e n t e s m i ca í da,
50 el agua violenta, e l f laco al iento,
los unos con contento,
los otros con espanto, e l más piadoso
co n l ás t i m a l a i n út i l vo z fat i g a;
yo puesto en ti e l l loroso
55 r o s t r o , co r t an do vo y l a o n da e n e m i g a.
V i r g e n de l P adr e E s po s a,
dul ce M adr e de l Hi j o , t e m pl o s an t o ,
de l i n m o r t al Am o r , de l h o m b r e e s cudo ,
n o ve o s i n o e s pan t o ;
60 s i miro la morada es pel igrosa,
s i la sal ida incierta, e l favor mudo,
e l e n e m i g o cr udo ,
de s n uda l a ve r dad, m uy pr o ve h i da
de val e do r e s , de ar m as (1) l a m e n t i r a:
65 la miserable vida
solo quando me vuelvo a t i respira.
( 1) Imp . ,
de armas y valedores-
V i r g e n , q ue a l a l t o r ue g o
no más humilde SI diste que honesto,
en quien los cie los contemplar desean;
70 co m o t e r r e r o pue s t o ,
los brazos presos , de los ojos ciego,
a cien flechas estoy que me rodean,
q ue e n h e r i r m e s e e m pl e an ;
s iento e l dolor , mas no veo la mano,
75 ni puedo hu ir , ni me es (lado escuda rme (i );
quiera tu soberano
Hi j o , M adr e de am o r , po r t i l i b r ar m e .
V i r g e n , l uce r o am ado ,
en mar tempestuosa clara guía,
80 a cuyo santo rayo cal la e l viento,
mil olas a porfía
h un de n e n e l ab i s m o un de s ar m ado
leño de vela y remo, que s in t iento
el húmedo elemento
85 corre; la noohe carga, e l ayre truena,
ya por e l suelo va, ya e l cie lo toca (2),
g i m e l a r o t a an t e n a;
socorre antes que embista en dura (3) roca.
V i r g e n , n o i n f i c i o n ada
90 de la común mancil la y mal primero
q ue a l h um an o l i n ag e co n t am i n a,
(1) Imp.,
ni me es dado el huir ni el escudarme.
(2) Imp., ya por el cielo..., ya el suelo.
(3) Mss. de J. y Al. , cruda.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 83/193
b i e n s a b e s q u e e n t i e s p e r o
d e s d e m i t i e r n a e d a d ; y s i m a l v a d a
f u e r z a q u e m e v e n c i ó h a h e c h o i n d i n a
9 5 d e t u g u a r d a d i v i n a
m i v i d a p e c a d o r a , t u c l e m e n c i a
t a n t o m o s t r a r á m á s s u b i e n c r e c i d o ,
q u a n t o e s m á s l a d o l e n c i a ,
y y o m e r e z c o m e n o s s e r v a l i d o .
1 0 0 V i r g e n , e l d o l o r f i e r o
a ñ u d a y a la l e n g u a , y n o c o n s i e n t e
q u e p u b l i q u e l a v o z q u a n t o d e s e a ;
m a s o y e t ú a l d o l i e n t e
á n i m o q u e c o n i n o a ti v o c e a .
N O T A S
Cfr . canci ón 8. " del Petrarca i n morte d i Madonna
Laura,
(es la ùltima del
Cancionere.)
Vergine bella, che di sol vestita...
Coronata di stelle.
Vergine S' a mercede
Miseria estrema dell' umane cose
Giammai ti volse, al mio prego l' inchina;
Socorre alla mia guerra...
O saldo scudo dell' afflitte genti
Contra colpi di Morte e di Fortuna
Vergine que begli occhi
Volgi al mio dubbio stato
Che sconsigliato a te vien per consiglio.
Vergine pura d' ogni parte intera
Del tuo parto bit ero gentil figliuola e madre
Che allumi questa vita e l'altra adorni..
Vergine Santa d' ogni grazia piena
Que per vera e altissima umiliate
Salisti al ciel...
Al vero Dio sacrato e vivo tempio
Vergine chiara e stabile in eterno
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 84/193
Di questo tempestoso mare stella
D'ogni fedel nocchier fidata gma
Pon mente in che terribile procella
I mi ritrovo, sol senza governo...
Com o se ve, la imitaci ón es muy libre, y la canción
d e fray L u is mu y su p e r io r a l a d e l Pe trarc a, qu e Ue -
ne ad e más u n o bje to e nte rame nte d is t into , c o mo ya
l o ind ic a l a ru bric a: "Pe r t i to invo c a Ma na e l a sc o n-
g iu ra a vo l e r so c o rre r l o in v i ta e d in mo rte .
i
O D A X X I I
E S P E R A N Z A S B U R L A D A S ( I ) .
Se q ueja en esta elegía de la injusticia con que
era perseguido. S on notables las expresiones de
que usa, diciendo que su inocencia estrechaba más
sus cadenas, que se castigaba en él la culpa agena,
y que era prisionero del malhechor.
H u i d c on t en t os d e m i t r i s t e p ec ho,
¿ Q u é en ga ñ o os v u e lv e a d ó j a m á s ( 2) p u d i s t es
t en er a s i en t o ( 3 ) n i ha c er p rov ec ho?
T en ed en la m em ori a qu a n d o f u i s t es
5 c on p ú bl ic o p regón , a y d es t erra d os
de toda mi comarca y reynos tristes.
A dó ya no veréis sino nublados,
y viento, y torbellino, y l luvia f iera,
suspiros encendidos y cuidados.
10 N o pinta el prado aqui la primave ra,
ni nuevo sol jamás las nubes dora,
ni canta el ruiseñor lo que antes era.
(T) Imp., En una esperanza que salió vana.
(2) Imp . , nunca.
(3) Imp., reposo.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 85/193
' La noch e aquí se vela, aquí se l lora
el día miserable sin consuelo,
1 5 y v en c e e l m a l d e a y er e l m a l d e a gora .
G u a rd a d v u est ro d es t i erro , qu e y a e l su e lo
no puede dar contento al alma mía
si ya mil vueltas diere andando el cielo.
G u a rd a d v u est ro d es t i erro , s i a legr í a , ^
20 si gozo, y Si descanso andáis sembrando,
qu e a qu est e c a m p o a broj os so lo c r i a .
G u a rd a d v u est ro d es t i erro , s i t orn a n d o
d e n u ev o n o qu eré i s ser c a s t i ga d os
c on c ru d o a z ot e y c on i n f a m e ba n d o.
G u a rd a d v u est ro d es t i erro , qu e o lv i d a d os
d e v u est ro ser en m í seré i s d olores ;
t a l es la f u erz a d e m i s d u ros ha d os .
L os b i en es m á s qu er i d os y m ej ores ( 1 )
se mudan, y en mi daño se conjuran,
3 0 y son p or of en d erm e a s í t ra i d ores .
M a n c í l la m e m i s m a n os s i se ' a p u ra n ,
la p a z y la a m i s t a d m e es c ru d a gu erra ;
la culpa (2) falta, mas las penas duran.
Q u i en m i s c a d en a s m á s es t rec ha y c i erra
(1) I mp., mayores.
(2) Imp.,
culpas.
35 es la inocencia (1) mía y la pureza;
quando ella sube, entonces vengo a t ierra.
M u d ó su ley en m í n a t u ra lez a ,
y pudo ai m i dolor lo que no entiende
n i seso hu m a n o, n i m a y or v i v ez a .
4 0 Q u a n t o d esen la z a rse m á s p ret en d e
e l p á j a ro c a u t i v o , m á s se en l i ga ,
y la d e f en sa m í a m á s m e of en d e .
En mí la agena culpa se cast iga,
y soy d e l m a lhec hor , ¡ ay , prisionero ,
45 y quieren que de mí la fama diga.
D i c hoso e l qu e j a m á s n i ley , n i f u ero,
ni el alto tribunal, n i las ciudades,
ni conoció del mundo el trato f iero.
Que por las inocentes soledades,
50 recoge el pobre cuerpo en vi l cabaña,
y el ánimo enriquece con verdades.
Q u a n d o la lu z e l a y re y t i erra s ba ñ a ,
levanta al puro sol las manos puras,
sin que se las aplomen odio y saña.
5 5 Su s n oc hes son sa brosa s y segu ra s ,
la mesa le bastece alegremente
e l c a m p o, qu e n o rom p en rex a s d u ra s .
(1) I mp., memoria.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 86/193
L o j u s t o le a c om p a ñ a , y la lu c i en t e
v erd a d , la sen c i l lez ( i ) en p ec hos d e oro ,
6 o la f é n o c olo ra d a f a lsa m en t e .
D e r i c a s esp era n z a s a lm o c oro,
y paz con su descuido le rodean,
y e l goz o c u y os o j os hu y e e l l loro .
A l l í c on t en t o t u s m ora d a s sea n ,
6 5 a l l í t e logra rá s ; y a c a d a u n o
de aquellos que de mí saber desean,
les di que no me viste en t iempo alguno.
(1 ) I mp . ,
las sencilleces con pechos de oro.
X X I I I
D E C I M A
A L S A L I R D E L A C Á R CE L .
A qu í la en v i d i a y m en t i ra
m e t u v i eron en c erra d o;
d i c hoso e l hu m i ld e es t a d o
del sabio que se ret ira
5 d e a qu est e m u n d o m a lv a d o;
y c on p obre m esa y c a sa
en el campo deleytoso,
c on solo D i os se c om p a sa
y a solas su vida pasa
10 ni envidiado ni envidioso.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 87/193
O D A X X I V
I M I T A C I Ó N D E D I V E R S O S .
V u est ra t i ra n a ex en c i ón ,
y ese v u est ro c u e l lo ergu i d o
estoy cierto que Cupido
p on d rá en d u ra su gec i ón .
5 V i v i d esqu i v a y ex en t a ,
que a mi cuenta
v os serv i ré i s a l a m or ,
qu a n d o d e v u est ro d olor
n i n gu n o qu i era ha c er c u en t a .
1 0 Q u a n d o la d ora d a c u m bre
f u ere d e n i ev e esp a rc i d a ,
y las dos luces de vida
rec ogi eren y a su lu m bre;
qu a n d o la ru ga en oj osa
1 5 en la herm osa
f ren t e y c a ra se m ost ra re ,
y e l t i em p o qu e v u e la he lá re
esa f resc a y l i n d a rosa :
Q u a n d o os v i éred es p erd i d a ,
20 os p erd eré i s p o r qu erer ,
sentiréis que es padecer
querer y no ser querida.
D i ré i s c on d olor , Señ ora ,
c a d a hora
25 ¡ qu i en t u v i era , a y s i n v e n t u ra
o a gora a qu e l la herm osu ra
o a n t es ( i ) e l a m or d e a gora .
A m i l gen t es qu e a gra v i a d a s
t en é i s c on v u est ra p or f í a ,
30 dexaréis en aquel día
a legres y b i en v en ga d a s .
Y por mil partes volando
p u bl i c a n d o
el amor irá este cuento,
35 para aviso y escarmiento
de quien huye (2) de su bando.
A y , p or D i os , Señ ora be l la ,
m i ra d p or v os , m i en t ra s d u ra
esa f lor gra c i osa y p u ra ,
40 que el no gozai la es perdella,
y pues no menos discreta
y p er f e t a
sois que bella y desdeñosa,
m i ra d qu e n i n gu n a c osa
45 hay que a amor no esté sugeta.
El amor gobierna el cielo
00 I mp . ,
entonces.
(2) I mp . , no sigue.
1 1
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 88/193
c o n l e y d u l c e e t e r n a m e n t e ,
¿ y p e n s á i s ( i ) v o s s e r v a l i e n t e
c o n t r a é l a c á e n e l s u e l o ?
5 0 D a m o v i m i e n t o y v i v e z a
a b e l l e z a
e l a m o r , y e s d u l c e v i d a ;
y l a s u e r t e m á s v a l i d a ,
s i n é l e s t r i s t e ( 2 ) p o b r e z a .
5 5 ¿ Q u é v a l e e l b e b e r e n o r o ?
e l v e s t i r s e d a y b r o c a d o ?
e l t e c h o r i c o l a b r a d o ?
l o s m o n t o n e s d e t e s o r o ? ( 3 )
¿ Y q u é v a l e , s i a d e r e c h o
6 0 o s d a p e d h o
e l m u n d o t o d o y a d o r a ?
s i a l a f i n d o r m i s , S e ñ o r a ,
e n e l s o l o y f r í o l e c h o ?
(1) I mp.,
y queréis.
(2) Imp., pobre, tristeza.
(3) I mp.,
y los montes del tesoro.
N O T A S
9-18 C fr . tra d, de la Oda 13 del l ibro 4.
0
de H o-
racio.
Insperata cum veniet piuma superbiae
Et quae nunc humeris involitant deciderint comae
Nunc et qui color est punicae flore prior rosae
Mutatus Ligurinum in faciem verterti hispidam.
Dices, lieu (quoties te in speculo videris alterimi)
Quae m-ens est hodie, cur eadem non puero futi
Vel, cur his animis non redeunt incolumen geme.
(Hor. IV, 10. v. 2-8.)
...et refugit te quia luridi
Denies, te quia rugae
Turpant et capitis nives.
(Hor. Carm. IV, 13. v. 10-12.)
19-27 Nunc piget : et quereris, quod non aut ista vo-
Tunc futi : aut non est nunc ea forma tivù [luntas
( A u s o n . E p . 13. v. 5, 6.)
37-46 Collìge virgo rosas du/m flos novus, et nova pubes
. Et memor esto aevum sic properare turni.
( A u s o a 3 6 1 . v. 49.5°-)
55-63 Che giova posseder cittadi e regni;
Et palagi habitar d' alto lavoro;
Et servi intorno haver d' impero degni;
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 89/193
Et l' arche gravi per molto thesoro;
Et ser caritate da siiblimi ingeni;
Di purpura vestir manglar in oro;
Et di belleza pareggiar il solé,
Giacendo poi nel letto frede et solé.
(B e mbo . E stanze , e s t ro fa 42.)
62- 63 S a p h o , f r a g m e n t o s S /OJ OS jiova xaSsúoio.
1 6 4 POESÍ AS DE FR . LUI S DE LEÓN
O D A X X V
I MI TAC I ÓN DEL PETRARC A.
M i t ra ba j oso d í a
u n p oc o ha c i a la tarde se inclinaba (1)
y libre ya del grave ardor (2) pasado
la s f u erz a s rec ogí a ,
5 quando sin entender quien me llevaba (3)
a la en t ra d a m e ha l lé d e u n v erd e p ra d o
d e f lores m i l sem bra d o,
obra d ó se ex t rem ó n a t u ra lez a .
E l su a v e o lor , la no vista belleza
10 me convidó a poner allí mi asiento.
¡ A y t r i s t e qu e a l m om en t o
la f l o r q u e d ó m a rc hi t a
y m i goz o t orn ó (4) en pena infinita.
D e la bor p eregr i n a
15 una casa Real v i , que labrada
n i n gu n a f u é j a m á s p or sa bi o m oro,
( I)
Imp . ,
hacia la tarde un poco declinaba.
(2)
Imp . ,
mal.
(3)
Imp . , llamaba.
(4)
Imp., Mis. de S. F., quedó.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 90/193
Et l' arche gravi per molto thesoro;
Et ser caritate da siiblimi ingeni;
Di purpura vestir manglar in oro;
Et di belleza pareggiar il solé,
Giacendo poi nel letto frede et solé.
(B e mbo . E stanze , e s t ro fa 42.)
6 2-6 3 Sap ho , frag m e nto s S/OJ OS jiova xaSsúoio.
1 6 4 POESÍ AS DE FR . LUI S DE LEÓN
O D A X X V
I MI TAC I ÓN DEL PETRARC A.
M i t ra ba j oso d í a
u n p oc o ha c i a la tarde se inclinaba (1)
y libre ya del grave ardor (2) pasado
la s f u erz a s rec ogí a ,
5 quando sin entender quien me llevaba (3)
a la en t ra d a m e ha l lé d e u n v erd e p ra d o
d e f lores m i l sem bra d o,
obra d ó se ex t rem ó n a t u ra lez a .
E l su a v e o lor , la no vista belleza
10 me convidó a poner allí mi asiento.
¡ A y t r i s t e qu e a l m om en t o
la f l o r q u e d ó m a rc hi t a
y m i goz o t orn ó (4) en pena infinita.
D e la bor p eregr i n a
15 una casa Real v i , que labrada
n i n gu n a f u é j a m á s p or sa bi o m oro,
( I)
Imp . ,
hacia la tarde un poco declinaba.
(2)
Imp . ,
mal.
(3)
Imp . , llamaba.
(4)
Imp., Mis. de S. F., quedó.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 91/193
e l m u ro p la t a f i n a ,
d e p er la s y ru bí s era la en t ra d a ,
la t orre d e m a rf i l , e l t ec ho d e oro;
20 r i qu í s i m o t esoro
p or la s c la ra s v en t a n a s d esc u br í a ,
son a ba en lo i n t er i or d u lc e a rm on í a ( i ) ,
t a n d u lc e qu e m e p u so en esp era n z a
d e e t ern a b i en a n d a n z a :
25 entré, que no debiera,
ha l lé p or p a ra í so c á rc e l f i era .
C e r c a d a d e f r e s c u r a
m á s c la ra qu e e l c r i s t a l ha l lé u n a f u en t e
en u n lu ga r sec ret o y d e ley t oso;
3 0 d e en t re u n a p eñ a d u ra
n a c í a , y m u rm u ra n d o d u lc em en t e
c on su c orrer ha c í a e l c a m p o herm oso.
Y o t od o d eseoso
la n c ém e p or beber ¡ a y t r i s t e y c i eg o
3 5 bebí p or a gu a f resc a a rd i en t e f u ego;
y p or m a y or d olor e l c r i s t a l i n o
c u r s o m u d ó e l c a m i n o ,
qu e es ( 2) c a u sa qu e m u ri en d o
a gora v i v a en sed , y p en a a rd i en d o.
4 0 D e b la n c o y c o lo ra d o
u n a p a lom a , y d e oro m a t i z a d a ,
(1) I mp.,
y dentro una dulcísima armonía = sonaba...
(1) I mp., que causa...
la más bella y más blanda (1) que se vido,
se v i n o m a n sa a l la d o,
qu a l u n a d e la s d os p or qu i en gu i a d a
4 5 la ru ed a es d e qu i en rey n a en Pa f o y G n i d o.
A y y o d e a m o r v e n c i do ,
en el seno la puse, y (2) al instante
el pico en mí lanzó cruel tajante (3),
y m e robó ( 4 ) d e l p ec ho e l a lm a y v i d a ;
5 0 y lu ego c on v ert i d a
en á gu i la a lz ó e l v u e lo ,
quedé merced pidiendo yo en el suelo.
A l f i n v i u n a d on c e l la
con semblante real de gracia l leno,
5 5 d e a m or r i c o t esoro y d e herm osu ra :
puesto delante de ella
hu m i ld e le o f rec í a ( 5 ) a bi er t o e l sen o,
m i c ora z ón i y v i d a c on f é p u ra .
¡A y qu a n p oc o e l b i en d u ra
6 0 a legre lo t om ó, y d e j ó ba ñ a d a
m i a lm a d e d u lz or ( 6 ) ; m a s lu ego a y ra d a
de mí se ret iró por tal manera,
c om o s i n o t u v i era
(I)
Imp.,
blanca.
(2)
Imp..
que.
(3)
Imp., en mi pecho lanzó el pico.
(4)
Imp.,
y me robó cruel.
(5)
Imp.,
ofrecí.
(6)
Imp.,
placer.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 92/193
e n s u p o d e r m i s u e r t e .
6 5 ¡ A y d u r a v i d a a y p e r e z o s a m u e r t e
C a n c i ó n , e s t a s v i s i o n e s
c a u s a n ( 1 ) e n m i e n c e n d i d a
a n s i a d e f e n e c e r t a n t r i s t e v i d a .
( 1) Im p. ,
ponen.
N O T A S
T í t u l o . Lo es , aun q ue m uy l i b r e , de l a can ci ón 3 .
a
, In
morte di Madonna Laura. Es t a i m i t aci ón s e adv i er t e ,
pr i n ci pa l m en t e, en l as es t an ci as 3 y 5 . q ue cor r es pon den
a la 4.
a
y 6.
a
del or i g i n a l i t a l i an o. Qucv edo h i zo un a
t r aducci ón exc el en t e de es t a can ci ón del P et r ar ca .
1 6 C f r . O d a 1 .
a
d e f r a y L u i s .
27-32
Chiara fontana in quel medesmo bosco
Sorgea d'un sasso, ed acque fresche e dolci
Spargea soavemente mormorand o...
53-55 ¿I fin vid'io per entro i fiori e l'erba
Pensosa ir si legiadrà e bella donna
Che m ai non penso eh' io non e treme...
66-68
Cansón tu poi ben dire :
Queste sei visioni al signor mio
Han fatto un dolce di morir deseio.
[ E n u n e j e m p l a r d e l
Parnaso Clásico Italiano
( L i o -
n e, 1842 ) , a l m ar gen de l a C an zon e III , adem ás de l os
n om b r es de Fr . Lui s y Quev edo, an ot ó M. P el ay o e l de
M i r a d e M e s c u a . ]
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 93/193
O D A X X V I
D E H O R A C IO , O D A 9 , L I B R O 2 .
' Non semper.
N o s i em p re d esc en d i en d o
la l lu v i a d e la s n u bes ba ñ a e l su e lo;
n i s i em p re es t á c u br i en d o
la t ierra el torpe yelo (1) ,
5 n i es t á la m a r sa la d a
s i em p re c on t em p est a d es a l t era d a .
N i en la á sp era m on t a ñ a
los v i en t os d e c on t i n u o ha c i en d o gu erra
ex ec u t a n su sa ñ a ;
10 ni siempre en la alta sierra
d esn u d a la a rboled a
s i n hoj a , N i se , y s i n v erd or se qu ed a .
M a s t ú c on t i n u a m en t e
insistes en llorar a tu robada
1 5 m a d re c on v oz d ol i en t e :
y ni (2) la luz dorada
d el so l qu a n d o a m a n ec e
(1 ) Imp . , los campos con la escarcha.
(2) Imp . ,
ni a ti.
mitiga tu dolor, n i si anochece.
Pu es n o l loró a l qu er i d o
20 ) A n t i lo c ho s i n f i n e l p a d re a n c i a n o,
qu e t res ed a d es v i d o;
n i s i em p re en e l t roy a n o
su e lo f u é la m en t a d o
e l Pr í n c i p e T roi lo en f lor c or t a d o.
25 D á f i n a t u s qu ere l la s :
y vuelta al dulce canto que solías,
o canta mis centellas,
o t u s d u ra s p or f í a s ,
qu e c on v i er t en en r í os
3 0 los s i em p re la gr i m osos o j os m í os .
( 1 ) D i c om o m e roba st e
de enmedio el t ierno pecho, el alma y vida,
d i c om o m e d e j a s t e
n u n c a d e m í of en d i d a ;
3 5 y c om o t ú d e i n gra t a
te precias, y de amar yo a quien me mata.
Y c om o a u n qu e f a l lec e
en mí ya la esperanza y alegría,
la f e v i v i en d o c rec e
4 0 m á s f i rm e c a d a d í a ;
y s i en d o e l a gra v i a d o
perdón ante tus pies pido humillado.
(1 ) E sta e s tro fa y l a s ig u ie nte fal ta e n l o s Mss . d e
J. y A .
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 94/193
N O T A S
1 0-1 2 Aqu í l a e xp re s ió n d e l imitad o r re su l ta más d u lc e
y me l anc ó l ic a qu e l a d e l o r ig inal , qu e e s al g o se c a :
...Aquilonibus
Qnerceta Gargani laborant
Et foliis viduantur orni.
1 6 -1 8 E stá bie n; p e ro mu c ho me jo r en l at ín:
...nec tibi Vespero
Surgente decedunt amores
Nec rapidum fugiente solem.
27 Has ta aqu í l l e g a l a imitac ió n d e Ho rac io : l o s c u atro
ú l t imo s ve rso s d e e s ta e s tro fa y l as d o s s ig u ie nte s , so n
o rig inal e s d e fray L u is d e L e ó n y al u d e n a se nt imie n-
to s p e rso nál e s su yo s . L a e s tro fa ú l t ima e s no tabl e .
. O D A X X V I I
DEL MI SMO, ODA 1 2 , LI BRO 2 ( 1 ) .
(2) Al canto y l i ra mía
110 dicen las escua dras, las fran cesa s
ba n d era s en Pa v í a
cautivas, n i las armas cordovesas,
5 n i e l n u ev o m u n d o ha l la d o,
ni el ma r con, turca sangre ho ra bañ ado.
A l son d e t rom p a c la ra ,
y con heroico verso a t i conviene,
Grial, cantar la rara
1 0 v i r t u d d e l d e V i v a r qu e p a r n o t i en e ,
o c on m á s l i bre p lu m a
ha c er d e n u est ros hec hos r i c a su m a .
M i m u sa n o se em p lee ( 3 )
más de en la i lustre Nise, en su hermosura,
15 que el sol igual no vee;
en la luz del mirar, y en la dulzura
d e v oz qu e qu a n d o su en a
alivia de dolor el alma y pena.
(1 ) • F al ta e n J .
(2) Imp . ,
El.
(3) Co rre g id a p o r e l Ms- d e Al .
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 95/193
¿ P o r d i c h a h a b r á t e s o r o
2 0
q u e a s u r i c o c a b e l l o s e c o m p a r e ,
a u n q u e s e j u n t e e l o r o
q u e el i n d i a n o s u e l o e n g e n d r a y p a r e ,
y q u a n t a p e d r e r í a ,
O r m u z a P o r t u g a l y P e r s i a e n v í a ?
2
- ¿ P u e s q u é s e n t i d o o s d e x a ? .
¿ q u é l i b e r t a d n o r o b a q u a n d o m c l m a
a l b e s o , o f a l s a a l e x a
l a b o c a h e r m o s í s i m a , y s e i n d i n a ,
a m a n d o e l s e r f o r z a d a ,
3
o y a v e c e s e l l a o s b e s a n o r o g a d a :
N O T A S
6 ¿ 1 5 7 1 ?
1- 6
Nolis longa ferae bella Numantiae
Nec durum Anr.ibalem nee Siculum mare
Poeno pur.pureum sanguine, mollibus
Aptari cithare modis.
7 - 1 2 ...Tuque pedestribus
Dices historiis proelia Caesaris
Maecenas melius...
13-18
Me didces dominae, Musa, Licymniae
Cantus, me voluit dicere lucidimi
Fulgentes oculos, et bene mutuis
Fidum pectus amoribus.
/ '
19-24 Num tu quae tenuit dives Achaemenes
Aut pinguis Phrygiae Mygdonias opes
Permutare velis crine Licymniae,
Plenos aut Arabum domos :
2
5 - 3 0 Cum flagraiitia detorquet ad oscula
Cervicem, aut facili saevitia ne gut
Quae poscente magis gaudeat eripi
hiterdum rapere occupet.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 96/193
¿ P o r d i c h a h a b r á t e s o r o
2 0
q u e a s u r i c o c a b e l l o s e c o m p a r e ,
a u n q u e s e j u n t e e l o r o
q u e el i n d i a n o s u e l o e n g e n d r a y p a r e ,
y q u a n t a p e d r e r í a ,
O r m u z a P o r t u g a l y P e r s i a e n v í a ?
2
- ¿ P u e s q u é s e n t i d o o s d e x a ? .
¿ q u é l i b e r t a d n o r o b a q u a n d o m c l m a
a l b e s o , o f a l s a a l e x a
l a b o c a h e r m o s í s i m a , y s e i n d i n a ,
a m a n d o e l s e r f o r z a d a ,
3
o y a v e c e s e l l a o s b e s a n o r o g a d a :
N O T A S
6 ¿ 1 5 7 1 ?
1- 6
Nolis longa ferae bella Numantiae
Nec durum Anr.ibalem nee Siculum mare
Poeno pur.pureum sanguine, mollibus
Aptari cithare modis.
7 - 1 2 ...Tuque pedestribus
Dices historiis proelia Caesaris
Maecenas melius...
13-18
Me didces dominae, Musa, Licymniae
Cantus, me voluit dicere lucidum
Fulgentes oculos, et bene mutuis
Fidum pectus amoribus.
/ '
19-24 Num tu quae tenuìt dives Achaemenes
Aut pinguis Phrygiae Mygdonias opes
Permutare velis crine Licymniae,
Plenos aut Arabum domos:
2
5 - 3 0 Cum flagratila detorquet ad oscula
Cervicem, aut facili saevitia negai
Quae poscente magis gaudeat eripi
Interdum rapere occupet.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 97/193
X X V I I I
S O N E T O S
i . °
A m or c a s i d e u n v u e lo m e ha em c u m bra d o
a d on d e n o l legó n i e l p en sa m i en t o;
m a s t od a es t a gra n d ez a d e c on t en t o
me turba y entristece este cuidado.
Q u e t em o qu e n o v en ga d erroc a d o
a l su e lo p or f a l t a r le f u n d a m en t o;
que lo que en breve sube en alto asiento,
su e le d es f a l lec er a p resu ra d o.
M a s lu ego m e c on su e la y a segu ra
e l v er qu e soy , señ ora i lu s t re , obra
d e v u est ra so la gra c i a , y en v os f í o ;
Porqu e c on serv a ré i s v u est ra hec hu ra ,
m i s f a l t a s su p l i ré i s c on v u est ra sobra ,
y v u est ro b i en ha rá d u ra ble e l m í o.
X X I X
2 .°
A la rgo en f erm o e l p a so, y v u e lv o, qu a n t o
a la rgo e l p a so, a t rá s e l p en sa m i en t o;
n o v u e lv o, qu e a n t es s i em p re m i ro a t en t o
la causa de mi gozo y de mi l lanto.
5 A l l í esoy f i rm e y qu ed o, m a s en a l t o
l lev a d o d e l c on t ra r i o m ov i m i en t o,
qual hace el estendido en el tormento,
padezco f iero mal, f iero quebranto.
E n p a rt es , p u es , d i v ersa s d i v i d i d a
10 el alma, por huir tan cruda pena,
quisiera dar ya al suelo estos despojos.
Gime, suspira y l lora desvalida ( i )
y eñ medio del l lorar solo esto suena,
qu a n d o v olv eré , N i se , a v er t u s o j os
( i) I mp.,
dividida.
A l c a l á ,
consumida.
é
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 98/193
X X X
3-°
A gora c on la a u rora se lev a n t a
m i lu z , a gora c oge en r i c o ñ u d o
el herm oso c a be l lo , a gora e l c ru d o
p ec ho c i ñ e c on oro, y la ga rga n t a .
A gora v u e l t a a l c i e lo p u ra y sa n t a
la s m a n os y o j os be l los a lz a , y p u d o
d olerse a gora d e m i m a l a gu d o;
a gora i n c om p a ra ble t a ñ e , y c a n t a .
A n s í d i go, y d e l d u lc e error l lev a d o,
p resen t e a n t e m i s o j os la i m a gi n o,
y l len o d e hu m i ld a d y a m or la a d oro.
M a s lu ego v u e lv e en s í e l en ga ñ a d o
á n i m o, y c on oc i en d o e l d esa t i n o,
la r i en d a su e l t a la rga m en t e a l l loro .
X X X I
¡ O cortesía, o dulc e ac ogimien to,
o c e les t i a l sa ber , o gra c i a p u ra ,
o de valor dotado y de dulzura,
p ec ho rea l y hon est o p en sa m i en t o
5 ¡ O luces del amo r quer ido asiento,
o boc a d on d e v i v e la herm osu ra ,
o habla suavísima, o f igura
a n ge l i c a l , o m a n o, o sa bi o a c en t o
Q u i en t i en e en solo v os a t esora d o
10 su gozo, y vida alegre, y su consuelo,
su b i en a v en t u ra d a y r i c a su ert e :
¿ Q u a n d o d e v os se v i ere d es t erra d o,
a y qu é le qu ed a rá s i n ó rec e lo ,
y n oc he , y a m a rgor , y l la n t o , y m u ert e
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 99/193
X X X I I
D esp u és qu e n o d esc u bren su lu c ero
m i s o j os la gr i m osos n oc he y d í a ,
l lev a d o d e l error , s i n v e la y gu i a ,
n a v ego p or u n m a r a m a rgo y f i ero .
El deseo, la ausencia, el carnicero
recelo, y de la ciega fantasía^
la s o la s m á s f u r i osa s a p or f í a
m e l lega n a l p e l i gro p ost r i m ero.
A qu í u n a v oz m e d i c e , c obre a l i en t o ,
señ ora , c on la f e qu e m e ha béi s d a d o,
y en mil y mil maneras repetido.
M a s ¿ qu á n t o d e es t o a l lá l lev a d o ha e l
resp o n d o; y a la s o la s en t rega d o, [ v i en t o?
e l p u ert o d esesp ero, e l hon d o p i d o.
N O T A S
9-11 (T ibul .)
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 100/193
A P É N D I C E P R I M E R O
A LA PRIMERA PARTE
P O E S I A S I M P R E S A S
CANCIÓN A CRISTO CRUCIFICADO ( I) .
Inocente cordero
en tu sangre bañado,
con que del mundo los pecados quitas,
del robusto madero
5 por los brazos- colgado
abiertos, que abrazarme sol icitas:
ya que humilde marchitas
la color y hermosura
de ese rostro divino
io a l a muerte vec ino ;
( i) Es ta canc ión no se hal la en nuestros Mss . El
padre maestro Ayala y el erudito Mayans se la atr ibu-
yen a nuestro autor, y con su nombre se ha impreso va-
r ias veces . Pedro Espinosa la imprimió a nombre de Mi-
guel Sánchez. No hallamos en ella el carácter poético
del maestro León.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 101/193
antes que el alma soberana y pura
parta para sa lv arme,
vuelve los mansos ojos a mirarme.
Y a que el amor inmenso
15 con -último regalo
rompe ele esa grandeza las cortinas,
y con dolor intenso
arrimado a ese palo
la cabeza rodeada con espinas
20 hácia la Madre inclinas,
y que la voz despides
bien de entrañas reales,
y las culpas y males
a la grandeza de tu Padre pides
25 que sean perdonados,
acuérdate, Señor, de mis pecados.
Aquí donde das muestras
de manirroto y l arg o
con las palmas abiertas con los c lavos;
30 aquí donde tú muestras,
y o f reces mi descarg o ;
aquí donde redimes los esclavos,
donde por todos cabos
miser icordia brotas ,
3 5 y
e
l generoso pecho
no queda satisfecho
hasta que el cuerpo de la sangre agotas ;
aq uí , Redentor , q uiero
venir a tu justicia yo el primero.
40 Aq uí quiero que mires
un pecador metido
en la c iega prisión de sus errores:
que no temo te ayres
en mirarme o fendido ,
45 pues abogando estás por pecadores:
que las culpas mayores,
son las que más declaran
tu noble pecho santo,
de que te precias tanto :
50 pues quando las más graves se reparan,
en más tu sangre empleas,
y más con tu clemencia te recreas.
Por más que el peso grave
de mi culpa se siente
55 cargar sobre mi corvo y flaco cuello,
que tu yugo suave
sacudió inobediente,
quedando en nueva sujeción por el lo;
por más que el suelo huello
60 con pasos tan cansados,
a lcanzarte conf ío :
que pues por el bien mío
tienes los soberanos pies c lavados
en un madero firme,
65 seguro voy que no podrás huirme. "
Seguro voy, Dios mío,
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 102/193
de que mi buen deso ( i) .
(2) siempre ha de hallar en tu clemencia puer-
De ese corazón fío,
70 a quien ya claro veo
por las ventanas de ese cuerpo abierto,
que está tan descubierto,
que un ladrón maniatado
que lo há contigo a solas,
75 en dos palabras solas
te lo tiene robado;
y si esperamos, luego
de aquí a bien poco le acertará un ciego.
A buen tiempo he l legado,
80 pues es quando tus bienes
repartes con el nuevo testamento.
Si a todos has mandado
quantos presentes tienes,
también yo ante tus ojos me presento.
85 Y quando en un momento
a la M adre h i jo mandas ,
al discípulo Madre,
el espíritu al Padre,
gloria al ladrón ¿cómo entre tantas mandas
90 ser mi desgracia puede
tanta, que sólo yo vacío quede?
(1) Imp. , el bien que deseo.
(2 ) Imp. , tengo de hallar en tu clemencia puerto.
POESÍAS
Miradme que soy hijo,
que por mi inobediencia
justamente podéis desheredarme:
95 ya tu palabra dixo
que hallaría c lemencia
siempre que a ti volviese a presentarme.
Aq uí q uiero abrazarme
a los pies de esta cama
100 donde estas espirando:
que si como demando
oyes la voz l lorosa que te l lama,
grande ventura espero,
pues siendo hijo, quedaré heredero.
105 Por testimonio pido
a quantos te están viendo,
como a este tiempo baxas la cabeza:
señal que has concedido
lo que te estoy pidiendo,
110 como siempre esperé de tu largueza.
¡ O admirab le g randeza
car idad v erdadera
que como sea cierto
que hasta el testador muerto
115 no tiene el testamento fuerza entera,
tan generoso eres,
que porque todo se confirme mueres.
Canción, de aquí no hay paso :
las lágrimas sucedan,
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 103/193
120 en vez de las palabras que te quedan:
que esto nos pide ( i) el lastimoso caso,
no contentos (2) ' agora
quando la tierra, el sol y el cielo Hora.
(1) Otro , qual lo requiere.
(2 ) Imp. , no canto más.
2°
C A N C I Ó N A N U E S T R A S E Ñ O R A ( I ) .
No viéramos el rostro al Padre eterno
alegre, ni en el suelo al Hijo amado
quitar la t iranía del infierno,
ni el f iero capitán encadenado:
5 viviéramos en l lanto sempiterno,
durara la ponzoña del bocado,
seren ís ima V irg p , s i no h al lara
tal Madre Dios en vos donde encarnara.
Que aunque el amor del hombre ya había
10 mo ver al Pad re eterno, a que enviase [hecho
el único engendrado de su pecho,
a que encarnando en vos, le reparase;
con vos se remedió nuestro derecho,
hiciste nuestro bien se acrecentase,
15 estuvo nuestra vida en que quisistes,
Madre digna de Dios, y así vencistes.
No tuv o e l Padre más , V i rg en , q ue daros ,
pues quiso que de vos Cristo naciese,
(3 ) Es ta canc ión se halla en los Mss . de Rufranc os ,
en el Mag l iabechiano , y de A lcalá.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 104/193
ni vos tuvistes más que desearos,
20 siendo el deseo tal que en vos cupiese :
habiendo de ser Madre contentaros
pudiérades con serlo de quien fuese
menos q ue Dios , aunq ue para ta l M adre
bien estuvo ser Dios el Hijo y Padre.
25 Con la humildad que al c ielo enriquecistes,
vuestro ser sobre el c ielo levantastes :
aquello que fué Dios, solo no fuistes,
y q uanto no fué Dios , at rás dexastes :
del Espíritu Santo concebistes ( 1) ,
30 y al Verbo en vuestro vientre le c ifrastes,
que lo que el c ielo y tierra no abrazaron
vuestras santas entrañas encerraron.
r
Y aunque sois Madre, sois Virgen entera
h i ja de Adán de culpa preserv ada,
35 y en orden de nacer vos sois primera,
y antes que fuese el c ielo sois criada :
piadosa sois, pues la serpiente fiera
por vos vió su cabeza quebrantada:
a Dios de Dios baxáis del c ielo al suelo,
40 del hombre al hombre alzáis del suelo al c ielo.
Estái s ah ora, V i rg en g enerosa,
con la perpetua Trinidad sentada,
do e l Padre os l l ama Hi ja , e l Esp í r i tu Esposa,
( 1 ) Imp. , alma santa del Padre, Se ha corregido por-
que la obra de la Encamación ¡se atribuye al Espíritu
Santo-
y el Hijo que engendrastes Madre amada. ( 1)
45 De al l í con larga mano y poderosa
nos repartís la gracia que os es dada;
al l í gozáis, y aquí para mi pluma,
que en la esencia de Dios está la suma.
(1) Imp.,
el Hijo esposa — y el Espíritu Santo d ulce
amada.
Hemos corregido la impropiedad.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 105/193
D E L M UN D O Y S U V A N I D A D ( I ) .
Los que tenéis en tanto
la vanidad del mundanal ruido,
qual áspide al encanto
del mágico temido
5 podréis tapar el contumaz oído.
Porq ue mi ronca musa
en lugar de cantar como solía,
tristes querellas usa
y a sátira la guía
10 del mundo la maldad y tiranía.
Escuch en mi lamento
los que qual yo tuvieren justas quejas,
que bien podrá su acento
abrasar l as ore jas ,
15 rug ar l a f rente y enarcar l as ce jas .
Mas no podrá mi lengua
sus males referir ni comprehendellos,
(1) Se hal la en A lcalá , Rufr anco s , Mag l iabechiano y
Fuente el So l . Se ha correg ido en muchos lugares el
impreso.
ni sin quedar con mengua
la menor parte de el los,
20 aunque se vuelvan lenguas mis cabellos.
P lug uiera a Dios q ue fuera
igual a la experiencia el desengaño
que daros de él pudiera,
porque (si no me engaño)
25 naciera gran provecho de mi daño.
No condeno del mundo
la máquina, pues es de Dios hechura;
en sus abusos fundo
la presente escritura,
30 cuya verdad el campo me asegura.
Inciertas son sus leyes,
inciertas su medida y su balanza,
sujetos son los Reyes,
y el que más alcanza
35 a miserable y súbita mudanza.
No hay cosa en él perfeta,
en medio de la paz arde la guerra,
que al alma más quieta
en los abismos cierra,
40 y de su patria celestial destierra.
Es caduco y mudable,
y en solo serlo más que peña firme,
en el bien variable,
porque verdad confirme
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 106/193
45 y con decilla su maldad afirme.
Largas sus espezanzas,
y para conseguir el t iempo breve,
penosas las mudanzas
del ayre, sol y nieve,
50 que en nuestro daño el c ielo ayrado mueve.
Con rigor enemigo
todas las cosas entre sí pelean,
mas el hombre consigo,
con quien todas guerrean,
55 y cuya justa perdición desean. .
La soledad huida
es de los por quien fué más alabada:
la trápala seguida,
y con sudor comprada
(5o de aquellos por quien fué menospreciada.
La pobreza envidiosa,
la riqueza de todos envidiada,
mas ésta no reposa
para ser conservada,
65 ni puede aquélla tener gusto en nada.
Es e l may or amig o
espejo más de al inde en que nos vemos,
en presencia testigo
del bien que no tenemos,
70 y en ausencia del mal que no hacemos.
Pródigo en prometernos,
y en cumplir tus promesas, mundo, avaro,
tus cargos y gobiernos
nos enseñan bien claro
75 que es tu mayor placer de valde caro.
Guay del que los procura,
pues hace la prisión adonde queda
en serv idumbre dura,
qual gusano de seda,
80 que en su delgada fábrica se enreda.
Porque el mejor es cargo
y muy pesado de l levar agora,
y después más amargo,
pues perdéis a deshora
85 su breve gusto que sin fin se l lora.
Tal es la desventura
de nuestra vida y las miserias de el la,
que es próspera ventura
nunca jamás tenella
90 con justo sobresalto de perdella.
¿De dó, señores, nasce
que naide de su estado está contento,
y más le sat i s face
al l ibre el casamiento,
95 y al que es casado el l ibre pensamiento?
¡ O dichosos trac tantes
(ya quebrantado del pesado hierro
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 107/193
escapado denantes
por acertado y erro
100 dice el soldado en áspero d estierro)
Que pasái s v uestra v ida
libre ya de trabajosa pena,
segura la comida,
y mucho más la cena,
105 l lena de risa y de pesar agena.
¡O dich oso so ldado
(responde el mercader, dese espacioso
mar en alto l levado)
que gozas del reposo
110 con presta muerte, o con vencer gozoso.
Del rúst ico v i l l ano
la vida con razón envidia y ama
el consulto tirano,
q uando desde su cama
115 oye la voz del consultor que l lama.
E l q ual por l a f ianza
del campo a la c iudad por él l levado,
l l ama s in esperanza
del buey y corvo arado,
12 0 a l c iudadano b ienav enturado .
Y n o s ó l o ' s u g e t o s
los h ombres v iv en a miser ias ta les ,
q ue por ser más perfetos
lo son todos sus males,
125 sinó también los brutos animales.
Del arado q uejoso
el perezoso buey pide la silla,
y el caballo brioso
(mira ¡q ué marav i l l a )
130 quería más arar que no sufri l la.
Y lo que más admira,
mundo cruel , de tu costumbre mala,
es ver cómo el que aspira
al bien que le señala
135 su mesma inclinación, luego resbala.
Pues no tan presto l lega
al término por él tan deseado,
quando es de torpe y ciega
voluntad despreciado ( i) ,
140 o de fortuna en tierno agraz cortado.
Bastáranos la prueba
que en otros tiempos ha la muerte hecho,
sin la funesta nueva
de don Juan , , cuy o pech o
145 alevemente de el la fué deshecho.
Con lág r imas de fueg o
hasta quedar en el las abrasado,
o por lo menos ciego
(1) Otro,
despeñado.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 108/193
de mí serás l lorado,
150 por no ver tanto bien tan mal logrado.
L a r ig urosa muerte
del bien de los cristianos envidiosa
rompió de un golpe fuerte
la esperanza dichosa,
155 y del infiel la pena temerosa.
Mas porque de cumplida
gloria no goce de morir tal hombre
la gente descreída,
tu muerte los asombre
160.con la sola memoria de tu nombre.
Sientan lo que sentimos,
su gloria vaya con pesar mezclada,
acuérdense que vimos
la mar ac recentada
165 con su sangre vertida y no vengada.
L a g rav e desv entura
del Lusitano por su mal valiente,
la soberbia y locura
de su visoña gente
170 desbaratada miserablemente,
S iempre debe l lorarse ,
si como manda la razón se l lora,
mas no podrá jac tarse
la parte vencedora,
175 pues Reyes dió por Rey la gente mora.
Así que nuestra pena
no les pudo causar perpetua gloria,
pues siendo toda llena
de sangrienta memoria
180 no se puede l lamar buena victoria.
Callo las otras muertes
de tantos Reyes en tan pocos días,
cuyas fúnebres suertes
fueron anatomías ,
185 que l iquidar podrán las peñas frías.
Sin duda cosas tales,
que en nuestro daño todas se conjuran,
de venideros males
muestras nos aseguran,
190 y al f in universal nos apresuran.
¡O c ieg o desat ino
que l levas nuestras almas encantadas
por áspero camino,
por partes desusadas
195 al Reyno del olvido condenadas.
Sacude con presteza
del leve corazón el grave sueño,
y la tibia pereza
que con razón desdeño,
200 y al exercicio aspira que te enseño.
Soy hombre piadoso
de tu mesma salud, que va perdida,
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 109/193
sácala del penoso
trance do está metida,
205 evitarás la natural caída.
A la qual nos inclina
la justa pena del primer bocado:
mas en la rica mina
del inmortal costado,
2 10 muerto de amor, serás v iv i f i cado .
4-°
DEL CONOCIMIENTO DE S Í MISMO (I) .
En el profundo del abismo estaba
del no ser, encerrado y detenido
sin poder ni saber sal ir afuera,
y todo lo que es algo en mí faltaba,
5 la vida, el aliña, el cuerpo y el sentido,
y en fin, mi ser no ser entonces era,
y así de esta manera
estuve eternalmente
nada visible y sin tratar con gente,
10 en tal suerte que aun era muy más buena
del anoho mar la más menuda arena,
y el gusanil lo de la gente hollado
un Rey era conmigo comparado.
Estando, pues, en tal t iniebla escura
15 volviendo ya con curso (2) presuroso
la sexta edad (3) el estrel lado cielo,
miró el gran Padre Dios de la natura,
(1) Se hal la en los Mss . de A lcalá y de Rufr anco s .
(2 ) Imp. , cuerpo.
(3 ) Imp. ,
siglo,
y lo mismo el Ms. de R ; pero hemos
correg ido a los dos..
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 110/193
y vióme en sí benigno y amoroso,
y sacóme a la luz de aqueste suelo,
20 vistióme de este velo
de f l aca carne y h ueso ;
mas dióme el alma, a quien no hubiera peso
que impidiera l legar a la presencia
de la divina e inefable esencia,
25 si la primera culpa no agravara
su l igereza y alas derribara.
¡O culpa amarga y quánto bien quitaste
al a lma mía q uánto mal h ic i s te
lueg o q ue fué c r iada, y junto in fusa ,
30 tú de gracia y justicia la privaste,
y al mismo Dios contraria la pusiste,
c ieg a, enemig a, s in fav or , confusa,
por t i s iempre reh usa
el bien, y la molesta
35 la v irtud, y a los v icios está presta;
por t i l a f i era muerte ensang rentada,
por ti toda miseria tuvo entrada,
hambre, dolor, gemido, fuego, invierno,
pobreza, en fermedad, pecado, in f ierno .
40 As í que en los pañales del pecado ,
fui (como todos) luego al punto envuelto,
y con la obligación de eterna pena,
con tanta fuerza y tan estrecho atado,
que no pudiera de el la verme suelto
45 en virtud propia, ni en virtud agena,
sino de aquella l lena
de piedad tan fuerte
bondad, que con su muerte a nuestra muerte
mató, y gloriosamente hubo deshecho,
50 rompiendo el amoroso y sacro pecho,
de donde mana soberana fuente
de gracia y de salud a toda gente.
En esto plugo a la bondad inmensa
darme otro ser más alto que tenía,
55 bañándome en el agua consagrada,
quedó con esto l impia de la ofensa,
graciosísima y bella el alma mía,
de mil bienes y dones adornada,
en fin, qual desposada
60 con el Rey de la gloria:
¡o q uán dulce y suav ís ima memoria
y allí la recibió por cara esposa,
y el la le prometió de no amar cosa
fuera dél , o por él mientras v iviese,
65 ¡ o si (de hoy más siquiera) lo cum pliese
Crecí después, y fui en edad entrando,
l legué a la discreción con que debiera
entregarme a quien tanto me había dado;
y en vez de esto la lealtad quebrando
70 que en el autismo sacro prometiera,
y con mi propio nombre había firmado,
aun no hubo bien l legado
el deleyte vicioso
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 111/193
P O E S I A S
del cruel enemigo venenoso,
75 quando con todo di en un punto al t raste
/ 0
Ha y cor a z ón t a n d u r o en s i , que baste
a no r om pe r s e de nt r o e n nue s t r o s e no
de pena el mío, de lást ima el ageno.
Má s q ue la t i e r r a q ue da t e ne br os a
8o quando su claro rostro e l sol ausenta
y a bañar lleva a l mar su carro de oro,
más estér i l , más seca y
que quando largo t iempo esta sedienta,
quedó mi a lma s in aquel tesoro,
85 por quien yo plañ o y llo ro,
v h a y q ue l lor a r cont m o,
pues que quedé s in luz del sol divino,
y s in aquel rocío soberano,
que obraba en ella e l celest ia l verano,
no c i e ga , d i s f or m e , t or pe y a la h or a
hecha una vi l esclava de señora.
¡ O Pa dr e i nm e ns o q ue i nm ov i b le e s ta ndo
da s a la s cos a s m ov i m i e nt o y v i da ,
y la s gob i e r na s t a n s ua v e m e nt e
05 ¿ Oué a m or de t uv o t u jus t i c i a , q ua ndo
m i a lm a t a n i ngr a t a , y a t r e v i da
de x a ndo a t i de l b i e n e t e r no f ue nt e
con ansia tan ardiente
en aguas detenidas
I 0 0
de c i s t e r na s cor r upt a s y podr i da s ,
se echó de pechos ante tu presencia?
¡ O divin a y a lt ís ima clem encia
que no me despeñases a l momento
e n e l la go pr of undo de l t or m e nt o
105 Su fr ió me entonces tu piedad divina,
y sacóme de aquel hediondo cieno,
do s in sent ir aún e ' l hedor estaba
con fa lsa paz e l ánima mezquina,
juzgando por tan r ico y tan sereno
110 e l miserable estado que gozaba,
que sólo deseaba
perpetuo aquel contento:
pero sopló a deshora un manso viento
del espír i tu eterno, y enviando
1 1 5 un a y r e dulce a l a lm a f u é l le v ando
la espesa niebla que la luz cubría ,
dándole un claro y muy sereno dia .
Vió luego de su estado la vi leza,
e n q ue gua r da ndo i nm undos a n i m a le s
de s u t a n v i l m a n ja r a un no s e h a r t a r a :
vió e l f ruto del deleyte y de torpeza
s e r con f us i ón y pe na s t a n m or t a le s ;
temió la recta y no doblada vara,
y la severa cara
de aq ue l J ue z s e m pi t e r no :
la muerte , juicio, gloria , fuego, inf ierno,
cada qual acudiendo por su parte ,
la cercan con tal fuerza y de ta l arte ,
q ue q ue da ndo conf us o y t e m e r os o ,
1 2 0
1 2 5
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 112/193
130 temblando estaba sin hallar reposo.
Y a que en mí vuelto , sosegué algún tanto,
en lágrimas bañando el pecho y suelo,
y con suspiros abrasando el v iento,
Padre p iadoso (d ixe) , Padre santo ,
1 « ben ig no Pad re, Padr e de consuelo ,
perdonad, Padre, aq ueste at rev imiento .
A vos vengo aunque siento
(de mí mismo corr ido)
q ue no merezco ser de v os o ído :
14 0 mas mirad las h er idas q ue me h an h ech o
mis pecados, quán roto y quán deshecho
me tienen, y quán pobre y miserable,
c ieg o , l eproso , en fermo, l amentab le .
M ostrad v uestras entrañas amorosas
14 5 en rec ib i rme ag ora y perdonadme; _
pues es, benigno Dios, tan propio vuestro
tener p iedad de todas v uestras cosas ;
y si os place, Señor, de castigarme,
no me entreg uéis a l enemig o nuestro :
150 a d iest ro y a s in iest ro
tomad v os l a v eng anza,
herid en mí con fuego, azote y lanza,
cortad, quemad, romped sin duelo alguno,
atormentad mis miembros de uno a uno
155 con que después de aqueste tal castigo
v olv ái s a ser mi Dios , mi buen amig o .
Apenas h ube dich o aq uesto , q uando
con los brazos abiertos me levanta,
y me otorga su amor, su gracia y v ida,
160 y a mis males y l lagas aplicando
la medicina soberana y santa
a tal enfermedad constituida,
me dexa sin herida
de todo punto sano,
165 pero con las heridas ( 1) del t irano
hábito, que iba ya en naturaleza
volviéndose, y con una tal f laqueza,
que aunque sané del mal y su accidente,
diez años ha que soy convaleciente.
(1) Imp., señales.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 113/193
( ) N i este epitafio ni la canción siguiente se hallan
en nuestros Mss .
Aquí yacen de Carlos los despojos,
la parte principal volvióse al c ielo,
con el la fué el valor, quedóle al suelo
miedo en el corazón, l lanto en los ojos.
CANCIÓN A LA MUERTE DEL MISMO.
6 .°
Quien viere el suntuoso
túmulo al alto cielo levantado
de luto rodeado,
de lumbres mil copioso,
5 si se para a mirar quién es el muerto,
será desde hoy bien cierto
que no podrá en el mundo bastar nada
para estorbar la f iera muerte airada.
Ni edad, ni gentileza,
10 ni sangre Real antigua y generosa,
ni de la más gloriosa
corona la belleza,
ni fuerte corazón, ni muestras c laras
de altas v irtudes raras,
15 ni tan gran padre, ni tan grande abuelo,
(
que l lenan con su fama tierra y c ielo.
¿Quién ha de estar seguro,
pues la fénix que sola tuvo el mundo,
y otro Carlos segundo
20 nos l leva el hado du ro ?
y vimos sin color su blanca cara,
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 114/193
a s u E s p a ñ a t a n c a r a ,
c om o l a t i e r n a r os a d e l i c a d a ,
q u e f u é s i n t i e m p o y s i n s a z ó n c o r t a d a .
2 5 I l u s t r e y a l t o m o z o ,
a q u i e n e l c i e l o d i ó ta n c or ta v i d a ,
q u e a p e n a s f u é s e n t i d a ,
f u i s t e m u y b r e v e g o z o ,
y a h o r a l u e n g o l l a n t o d e t u E s p a ñ a ,
3 0 d e F l a n d e s y A l e m a n a ,
I ta l i a , y d e a q u e l m u n d o n u e vo y r i c o ,
c on q u i e n q u a l q u i e r I m pe r i o e s c or to y c h i c o .
N o t e m a s q u e l a m u e r t e
v a y a d e t u s d e s p o j o s v i t o ri o s a ,
3 5 an t e s i r á m e d r o s a
d e t u e s p í r i t u f u e r t e ,
d e l a s h a z a ñ a s í n c l i ta s q u e h i c i e r a s ,
l o s t r i u n f o s q u e t u v i e r a s ,
y v i ó q u e a n o p e r d e r t e s e p e r d í a , ^
4 0 y a s í e l m i sm o te m or l e d i ó osa d í a .
N O T A S
A P E N D I C E P R I M E R O
i.° Es seguramente de Miguel Sánchez.
2.
0
No me parece de fra y Luis de León, sino de
cualquier medianísimo poeta devoto de fines del xvi.
39-40 Ingenioso, pero afectado. Es lo único regular que
hay en esta pieza, prosaica e indigna de fray Luis de León.
3.
0
Es larga y prosaica, sin arranque lírico; pero
tiene algunos rasgos que no me parecen indignos del
maestro León.
91- 120 Hor . Saty. I , x.
Qui fit Maicen as.
93-95 El pensamiento de estos tres versos no está en
Horacio. Lo demás de este trozo, sí.
120 Has ta aquí l lega la imitación de los doce primeros
versos de la Sátira de Horacio.
144 Don Juan de Austria .
4.0 Dignísima de fray Luis de León, aunque algo
desigual.
5.
0
Si no es de fra y Luis de León, merece serlo.
6." No me parece de fra y Luis.
23-24 Cum flos succisus aratro. (Virg. IX, v. 435.)
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 115/193
A P É N D I C E S E G U N D O
P O E S I A S I N E D I T A S
i .
a
CANCIÓN A LA MUERTE DEL MAESTRO TORMÓN (I) .
Escuela esclarescida,
gloria de todas quantas
alumbra el sol hermoso y cubre el cielo ,
estás tan af l igida,
5 y con lágrimas tantas
bañas tan 't ierna y tristemen te el suelo,
que el más dulce consuelo
en rostro te daría,
y el más alto contento
10 en l ágr imas amargas vo l ver ía ;
y así mi ingenio y arte
(i) Há llas e en los Mss. de Fiíent. y en el de la Real
B ibl io teca de San Is idro . En el pr imero es tá seguida
otra de don Juan de A lmeyda al mismo asunto , y de
ellas y de una elegía latina compuesta por el Brócense
a nombre del co leg io Tr i l ingüe de Salamanca, se inf iere
que el maestro Miguel Tormón era ya en su juventud teó-
logo, poeta y orador insigne.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 116/193
no gastarán el t iempo en consolarte.
Pero as í l amentando
la muerte tan sin tiempo
15 del que tu noble senectud honraba,
vuelve de quando en quando
a contemplar el templo (1)
dó la inmortal corona le esperaba;
y que el c ielo aguardaba
20 al t iempo que su gloria
la tierra dilatase,
porq ue perpetuase
en una y otra parte su memoria ;
y como ya en el suelo
2; eternizada estaba, fuese al c ielo.
M a s si por acordarte
de su temprana muerte
no puedes concluir tu amargo l lanto,
mira q ue no fué parte
30 para do lor tan fuerte
aquel forzoso y repentino espanto ;
mira el lucido manto,
y en él escaño de oro
perpetuo entron izado
35 v erás e l h i jo amado
gozar del rico e inmortal tesoro,
q ue ag ora no tuv iera ,
( 1 ) Los Mss. d icen:
tiempo, que la inmortal.
Nos
hemos tomado la l ibertad de corregirlos.
si el ánima del cuerpo no partiera ( 1) .
Aquellas nueve hermanas
40 no acaban de quejarse
de las tres horrorosas hilanderas (2) .
sangrientas y tiranas,
qu e si n jamás cansarse
mueven las manos negras y l igeras ;
45 maldicen (3) las tixeras
de (4) riguroso fi lo,
que del ingenio raro
de todas nueve amparo
cortaron tan tempranamente el hilo,
50 quando el fruto cogía,
que en otro tiempo cierto prometía.
Co n ansia y con ternura
todas nueve l lorando,
las frentes de laurel verde ceñidas,
55 su c lara h ermosura
con lágrimas turbando,
de la s manos de quando en quando asidas,
y de negro vestidas,
en (5) lamentable punto
( 1 ) Fu e n t , ,si el alma de su cuerpo no saliera.
(2) Fuent.,
de las tres hilanderas.
Rl . B . ,
de las tris-
tes y torpes.
(3) Fuent.,
maldigan.
(4) Fuent., del.
(5) B. de S. Is. ,
con.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 117/193
6o sobre la losa fría
con amarg a armonía
h ag an lúg ubres ( i ) h onras a l d i funto ,
después de celebradas
las coronas le dexen consagradas.
65 En márm ol esculpidas
pongan letras honrosas,
donde no podrá el t iempo hacerles daño (2) ,
de oro guarnecidas
sutiles y hermosas,
70 y vengan al sepulcro de año en año
a lamentar su daño :
y pues traerán la frente
no de laurel cercada (3) ,
al l í venga esmaltada
75 la desdicha de todas diestramente
con esta letra en torno :
Tormón fué de las musas el adorn o.
Tus hijos eminentes,
escuela celebrada,
80 la falta plañirán del docto hermano,
. y las extra ñas gentes
a donde publicada
fuere de aquel ingenio soberano
la muerte y f in temprano :
( 1 ) Los dos Mss. , honradas.
(2) S. Is. , do el tiempo n o podrá hacell.es daño.
(3) S. Is. ,
ceñida.
85 y tú, fama l igera,
sin perezoso vuelo
por todo el ancho suelo
t
canta con voz su nombre pregonera;
y si no la ( 1) levantas
90 hasta el c ielo estrel lado, humilde cantas.
En su fel iz memoria
de mármol blanco y fino
un sepulcro levanta suntuoso,
que señale la gloria
95 de su nombre divino,
que nuestro siglo hizo venturoso;
y un epitafio hermdso
escribe de esta suerte:
Aunque estás sepultado,
100 aquí en mármol labrado,
claro Tormón, ni el tiempo ni la m uerte,
ni menos el olvido,
sepultarán tu nombre esclarescido.
( 1 ) S . I s ,
le.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 118/193
D E S C R I B E L ' A L M A A S S Í M E S M A ( I ) .
De tres soy la segunda hermosura
en que de Dios reluce la belleza :
ser alma, sin doblez, c lara figura
del 'alta Trinidad es mi nobleza:
5 de un so lo poder fué mi v entura
nac iesse d ' inmortai naturaleza;
acá ninguno puede sugetarme,
donde fa l tó poder para c r iarme.
Soy singular en dar y tomar vida,
10 y doyla a quien me dá alojamiento:
recíbola de Dios, qu'es la medida
del ser , reg la , compás y fundamento :
soy, pues, dentro la madre concebida
de todo lo mortal , por cuyo assiento
15 ascondo mi virtud, lustre y tesoro,
y el la sube más que plata y oro.
Deseo con amor muy verdadero
(1) Es t a compos ic ión se hal la en un códice manus-
cr ito del convento de Santa Catal ina, de Barcelona, del
Orden de Santo Domingo , y su hal lazgo se debe al padre
maestro fr ay Ja ime Vil lan ueva, de d icha Orden.
la paz'de mi mortal carne enemiga;
y ya que me dexare, luego espero
20 hacer con el la'l f in eterna l iga:
puede ver y moverse quando quiero,
y yo no puedo tal sin que la siga,
quedando l ibre en mí la trinidad
memoria, entendimiento y voluntad.
25 Es poco para mí el f irmam ento,
el ayre, t ierra y mar con sus primores ;
ni me bastan a dar contentamiento
los ángeles a mi algo mayores :
tengo de mi caudal conoscimiento,
30 que hay para gozar bienes mejores,
a dó ni quema el sol acelerado,
ni llega nieve, niebla, ni nublado.
Y tanto es igualmente encendido
el corazón del f irme' namorado,
35 en quanto es más o menos entendido
el ser, gracia y valor del qu' es amado:
ni la suma bondad ha consentido
fuese apet i to bueno defraudado:
pues si v ida inmortal hay, y la veo,
40 no hará burla Dios de mi deseo.
Conmigo fué servido desposarse
mi mesmo Hacedor acá e^el suelo ,
y dentro de mi pecho regalarse
hinchiéndole de amor, paz y consuelo.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 119/193
45 Por me buscar anduvo sin casar le
en hábito servil y mortal velo,
mostró por me salvar sif excelencia,
su bondad, y saber, y omnipotencia.
\ ime de ricas perlas arreada,
50 de gracia, de virtud y dones l lena,
de aquí a poco rato despojada,
en l loro, y en afán, y mortal pena :
mas viendo Dios la triste encarcelada,
romper muriendo quiso la cadena:
55 fué por mí tan dichosa la v ictoria,
que redundó el mal en mayor gloria.
3-
a
A L A V I D A R EL I G I O S A ( i ) .
Mil varios pensamientos
mi alma en un instante revolvía,
cercada de tormentos,
de pena y agonía,
5 buscando algún descanso y alegría.
Mas como no hallaba
contento en esta vida ni reposo,
desalada buscaba
con paso presuroso
10 a su querido amor y dulce esposo.
Y andándole buscando
cansada se sentó junto a una fuente,
que la iba desti lando
un risco mansamente,
15 regando el verde prado su corriente.
Las parleruelas aves
una acordada música hacían
de voces tan suaves
(1) Se hal la so lamente en el Ms . de A lc al i
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 120/193
que al alma enternecían,
20 y en amor de su esposo la encendían.
Y con gentil donaire,
plegando y desplegando sus al i l las,
jug aban por e l ay re
las simples avecil las,
25 divididas en orden por quadril las.
Y en forma de torneo
las unas con las otras se encontraban
con l igero meneo,
después revoleaban,
30 y entre la verde yerba gorgeaban.
Gozando de esta fiesta,
mi alma entre mil f lores recostada
durmió un poco la siesta,
y estando descuidada
35 oyó una voz, que la dexó admirada.
No temas ( le decía) ,
mas oye atentamente lo que digo:
si buscas alegría
y estar siempre conmigo,
40 huye del mundo y de quien es su amigo.
Que s i e l t rabajo h uy es ,
y gustas de deleytes y consuelo,
sabe q ue te destruy es ,
pues truecas por el suelo
45 la gloria eterna del impíreo cielo.
Mira que estás cercada
de tres contrarios tuyos capitales,
y v ives descuidada
de los crecidos males,
50 que te podrán causar contrarios tales.
Advierte que está el uno
apoderado ya de tu casti l lo,
y los dos de consuno
comienzan a hatil lo,
55 sin que tus fuerzas puedan resisti l lo.
Déxales por despo jos
el contento regalo y la riqueza,
• y no vuelvas los ojos
a ver esa vileza,
60 pues quanto dexar puedes es pobreza.
Que si dexares uno,
ciento tendrás por él en esta vida
sin descontento alguno,
y al lá en la despedida
65 daráte Dios la gloria prometida.
Verás en este suelo,
dando de mano al mundo fementido,
un retrato del c ielo
que Dios tiene escondido
70 en la celdilla pobre y el vestido.
Ageno del cuidado
que al mercader sediento trahe ansioso,
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 121/193
de s o lo D i os pa ga do
s e goz a e l Re l i g i os o
7 5 l i b r e de l m undo f a ls o y e nga ños o .
N o bus ca los f a v or e s
q ue a l a m bi c i os o t r a be n de s v e la do
en casas de señores ,
m a s a nt e s r e t i r a do
8o goza su suerte y su fe liz estado.
N o t i e ne de s cons ue lo ,
ni puede entr istecerle cosa a lguna,
porque es Dios su consuelo,
n i la v a na f or t una
85 con su mudable rueda le importuna.
La casa y celda estrecha
a lcá z a r le pa r e ce t or r e a do ,
la túnica deshecha
v e s t i do r e ca m a do,
90 y e l suelo duro lecho delicado.
E l c i l i c i o t e x i do
de punzad oras cerd as de animales ,
que al cuerpo esta ceñido,
aparta de los males ,
95 que causa e l ciego amor a los mortales .
La disciplina dura
de retorcido alambre le da gusto,
pue s cur a la locur a
POESÍAS
del estragado gusto,
100 que hu ye a r ienda su elta de lo just o.
En estos exercicios
su vida pasa más que venturosa,
apartada de vicios ,
s in que le dañe cosa
105 mundo demonio, carne pegajosa.
Quanto el seglar procura
adquir ir con deleytes y hacienda,
le dan de añadidura,
no mas de por que at ienda
110 a l servicio de Dios , y no le ofenda.
G us t a ba e n g r a n m a ne r a
mi a lma de la plát ica que oía ,
y para ver quien era
el que aquello decía ,
1 1 5 dur m i e ndo a q uí y a l l í m e r e v o lv í a .
Ma s t oca ndo la m a no
al agua cr ista lina de la fuente,
salió mi intento vano,
pues luego de repente
1 20 la v oz s e f ué , y e l sueño juntamente.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 122/193
4 °
L Y R A E N L O O R Y H O N R A D E D I O S N U E S T R O S E Ñ O R
TOM A NDO OCA SIÓN DE LA S CRIA TURA S <L) .
Quando la noche obscura
romper quiere su velo tenebroso
y triste vestidura,
que afea el c ielo hermoso
5 y envuelve su belleza y ser gracioso:
L a redondez c r iada,
la aurora en su salida hermosea,
su cabeza dorada,
sus cabellos ondea,
io y todo el orbe con su luz rodea.
El ayre en su pureza,
vestido de estos claros resplandores
descubre su belleza, ,
y los altos vapores
15 ofrecen a la v ista mil colores.
¿Quién los ojos estiende
al horizonte ansí c larificado,
( 1 ) B ibl . Rl . de S. l s .
que en fuego no se enciende,
y queda enamorado
20 de quien ser tan hermoso fué criado?
En las ramas f rondosas
con arte natural cantan las aves,
en la pluma vistosas,
con el cantar suaves,
25 y el alma l ibran de cuidados graves.
¡ O canto y armon ia,
que todo el bosque umbroso tiene atento,
suave melodía
de dulce sentimiento,
30 que al c ielo tras sí roba el pensamiento
L a tec la más ag uda
en su más alto punto levantada
parece ronca y muda,
si en canto es comparada
35 con este son y música acertada.
Aq uel las nuev e h ermanas
que en el parnaso monte a coros cantan,
no se muestren ufanas ,
si a las f ieras encantan,
40 que a Dios estotras el amor levantan.
En su carro t r iunfal
de la naturaleza fabricado
con mano artific ial
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 123/193
de fino oro labrado
45 y más que de rubíes esmaltado,
L as r iendas af loxando
el sol a nuestro polo se apresura
sus cabellos guiando
a la suprema altura
50 de donde dá a las sombras estrechura.
Y luego que parece
encima de la sierra o alta cumbre,
la luna se escurece
vencida de esta lumbre
55 con toda la estrel lada muchedumbre.
S i a lg una nube oscura
de sus dorados rayos es tocada,
se vuelve clara y pura,
h ermosa, arrebolada,
60 de diversos colores matizada.
Roc ío de Diana
y de su cabellera sacud ido,
en la f resca mañana
siendo del sol herido,
65 más que cristal se muestra esclarecido.
De plantas olorosas
la v er de prader ía ( rodeada,
de f lores y de rosas
al natural pintadas,
7
o de este roc ío q ueda a l jo farada.
P O E S Í A S
M as pues no se def iende
de las phebeas l lamas la verdura,
y el ayre más se enciende,
y pierde su frescura,
75 quiérome retirar a la espesura.
¡ O alta providencia
del que crió los árboles hojosos
para hacer resistencia
a los rayos penosos
80 del sol al medio día calurosos
Al bosque está cercana
la cumbre de la sierra más ayrosa,
donde una fuente mana
en su correr graciosa,
85 que al arboleda baxa presurosa.
Con un dulce sonido
su curso entre las yerbas va guiando,
y con manso ruido
las guijas va volcando,
90 a todas de la arena levantando.
Y por entre las hojas
del sol los c laros rayos aparecen,
las arenitas rojas
con ellos resplandecen,
95 que a las del Tajo aurífero parecen.
Después que aquesta fuente
ha regado los árboles ramosos,
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 124/193
juntando su corriente
con pasos presurosos
ioo se estiende en dos estanques espaciosos.
Dó las aguas cortando
nadáran los peces con destreza
sus alas desplegando
con tanta l igereza,
105 que vencen a la v ista y su firmeza.
Aquí y al l í pasean
con saltos y l igero movimiento,
adornan y h ermosean
el frígido elemento,
110 de quien 'su ser reciben y sustento.
¡ A y D ios q uando esto miro
para mi bien y gusto fabricado,
y por tu amor suspiro,
y ser tan in f lamado
115 quanto por esto quieres ser amado.
En una f r ía peña
v eréi s una g ran v ena y abertura ,
por donde se despeña
el ag ua y a más pura
12 0 para mostrar del todo su h ermosura.
Después sa le brotando
con natural donaire y gentileza,
sus saltos levantando
2 3 0 P O E S Í A S
con el vuelo y presteza
125 que a su peso negó naturaleza.
Al son de su ruido
al rededor las aves se embebecen,
deléytase el oído,
los ojos se adormecen,
130 que de velar cansados desfal lecen.
Los árboles mirando
el agua cristal ina en su pureza,
de sí se están pagando,
mirando la belleza.
135 que a tal t iempo les dió naturaleza.
E l f rescor de esta fuente
el fuego de la siesta está templando,
hasta que del oriente
el sol se va alexando,
I40 las sombras paso a paso acrecentando.
Y las aguas marinas
con sus prestos caballos rompe a nado,
a las tierras vecinas
de su luz ha privado,
145 de noche el ayre queda rodeado.
Esf era s celest iales ,
que con primor divino estáis labradas
de luces eternales
en orden esmaltadas
150 y de dorados clavos tachonadas:
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 125/193
M ostrad v uestra a leg r ía
en esa eseuridad centelleando,
y todas a porfía
los ayres alumbrando,
155 suplid la luz de quien os la está dando.
Salid, c laros planetas,
de rayos más serenos encendidos,
corred, altos cometas,
que siendo consumidos
160 jamás seréis por rastro conocidos.
L as r iendas ret i radas
af loxa a los q ue t rah en tu l i tera ,
o luna plateada
de la menor es fera ,
165 que la gente etiópica te espera.
¡A y orbes celest ia les ,
quán'bien me da a entender vuestra figura
los rayos divinales,
l a g lor ia y h ermosura
170 que tiene el gran pintor de esta pintura.
Y pues toda la tierra
tan fea me parece viendo el c ielo,
y todo lo que encierra
el estrel lado velo,
175 no quiero desde hoy más, amor del suelo.
Por ti , corte divina,
por ti , casa de Dios, c iudad sagrada,
mi alma peregrina
de ti tan alexada
180 suspira caminando su jornada.
¡ O ayre s sosegados
ya l ibres de las voces y ruidos
al c ielo encaminados,
del corazón salidos,
185 l levad con vuestras ondas mis gemidos.
Lleguen a la presencia
del uno entre millares escogido
lamentando su ausencia:
en tierra del olvido
190 queda mi corazón de amor herido.
Y mi a lma af l ig ida
en duro cautiverio y mal tan fuerte,
tendrá toda su vida
por venturosa suerte
195 vivir en esperanza de al lá verte.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 126/193
N O T A S
A P E N D I C E S E G U N D O
a
26-30 Est ro f a d igna del maestro León.
36 Ve rs o repetido en la elegía a la muerte del maestro
T o r m ó n .
41-4 5 Vers os agudos . S i son de fray Luis , deben perte-
necer a su juventud .
8 1 - 8 5 C f r . Vida retirada, es t ro fa 10 .
8 6 - 9 0 C f r . Vida retirada, e s t r o f a H .
90- 110 Todo es to parece débi l t rabajo de algún d isc í-
pulo del maestro León. Mucha palabrer ía ajena de su
estilo.
120 Ve rso cas i idént ico a uno de la es tro fa 3 -
a
de
l a
Vida retirada.
L Y R A A L A M A G D A L E N A ( I ) .
Si de mi bajo esti lo,
de mi dura zampona el descontento,
no me cortase el hilo
el que me dá aliento
5 para poder seguir tan alto intento,
Diré de M ag dalena
y su raro valor: pues pudo tanto
que con su breve pena
y temporal quebranto
10 fué l ibre del eterno y triste l lanto.
Estábase af l ig iendo
sobre los pies sagrados derramando
arroyos, que gimiendo
iba de quando en quando
15 con los rubios cabellos enjugando.
Y de oloroso ungüento
cubriendo la cabeza delicada,
mostrando el sentimiento
en lágrimas bañada
20 del verse de su bien tan apartada.
(1) Se copió del mismo códice que la antecedente-
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 127/193
Sintió al l í convertirse
en p iedad amorosa la aspereza:
¡o g rande arrepent i rse
¡o dichosa terneza,
25 que pudo quebrantra tan gran du reza
Qual hielo empedernido
en los h úmidos brazos de Anf i t r i te
de la peñuela asido,
el c laro sol derrite,
30 y tener más dureza no permite.
Estaba y a desh ech o
en la amorosa v i s ta de su amante
el cristal ino pecho,
más duro q ue d iamante
35 producido del oro de levante.
Fel iz a lma y d ich osa,
que en haber por amor amor trocado
mereces ser esposa
del may oral sag rado ,
40 socorre, pues, Señora, a su ganado.
Hág ate p iadosa
haberte amor sacado por su mano
de aq uel la temerosa
región del gran tirano,
4 5 de enmedio de este t ráfag o mundano.
N O T A S
Cfr . Garc i laso,
Flor de Guido.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 128/193
Lyra (i).
No inv ocó aq uel ñapeo
coro, que en el parnaso hace su asiento,
n i a l g ran músico Orph eo ,
no su acordado acento ,
5 ni la sonora voz de su instrumento.
N o p i d o s u f a v o r
al rut i l ante Ph ebo coronado
de c laro resp landor ,
n i a l as q ue su g anado
io en Helicone trahen apacentado.
L a s N e r e y d e s h e r m o s a s
gocen con l ibertad de su reposo,
corónense de rosas ,
y de mirto f rondoso ,
15 gozen del ayre puro y oloroso.
E l d iest ro Apolo r i ja
el numeroso, dulce, heroico canto,
y los y erros corr i ja
( 1 ) De l mis mo códice que la s anteriores .
D E L A H E R M O S U R A E X T E R I O R D E N U E S T R A S E Ñ O R A ,
de los que suben tanto,
20 que quieren habitar su monte santo.
Que si el divino al iento
de la Virgen en mí propicio aspira,
correrá en popa el v iento
mi destemplada lyra,
25 si con sereno rostro el la me mira.
Tiéneme tan rendido
vuestra gracia, donayre y faz hermosa,
que no me causa olvido
de vos alguna cosa
30 alegre, triste, próspera o penosa.
M edi to esta h ermosura,
de quien nunca apartó mi pensamiento
el gozo o la amargura,
pues no derriba el v iento
35 a quien pone en el alma su cimiento.
Quando de vos me ausento,
me ausento de mi ,bien y mi reposo,
pues pende mi contento
de este semblante hermoso,
40 en cuya ausencia me es ,todo penoso.
Rubios son como el oro
que en el crisol se acendra sus cabellos,
en el los mi tesoro
tengo, pues son tan bellos
45 que me tiene cautivo en uno de ellos.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 129/193
2 4 0 P O E S Í A S ^
Y mucho más si dexa
por el cuello al desgaire derramada
la dorada madexa,
qual suele la manada
5
o de cabras en Galaad apacentada.
M irando v uestros o jos ,
Virgen, mi corazón así l lagaron,
y en sus pobres despojos
de modo se entregaron
55 que de su l ibertad los despojaron.
Qual suele en la verdura
una torre de mármol fabr icarse ,
y en medio la espesura
de lejos divisarse,
6o y sobre el alto cedro levantarse,
Así entre las facciones
la nariz en el rostro se adelanta
con tantas perfecciones,
y con belleza tanta,
x
6
5
qual la torre en el bosque se levanta.
L as mexi l l as h ermosas ,
' qual nubes al oriente arreboladas,
más blancas son que rosas
de roxo mat izadas ,
7
o qual colorados cascos de granadas.
Parecen una cinta
vuestros labios, o Virgen soberana,
D E F R . L U I S D E L E Ó N
2 4 1
teñida en fina tinta
de carmesí o de grana,
75 de quien sabrosa miel desti la y mana.
Parecen vuestros dientes,
más blancos que el marfi l , a las manadas
que suben de las fuentes,
do fueron descarg adas
80 del peso de la lana, y jabonadas.
•
Pues la voz sonorosa
que sale articulada de la boca,
tan dulce es y graciosa
que ablanda lo que toca,
85 diamante, o pedernal, o dura roca.
Tenéis una fontana
debaxo de la lengua tan sabrosa,
que miel y leche mana,
y así está tan melosa
90 que excede en dulcedumbre a toda cosa.
«
Pues la g arg anta pura
sobre los tiernos hombros levantada
parece en la postura
a la torre encumbrada
95 con muro y contramuro edi f icada.
¿ Qué diré de los pechos
de leche milagrosa abastecidos?
Semejantes son hechos
16
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 130/193
a los reciennacidos
ioo cabritos entre l i l ios mantenidos.
Más frescos son y hermosos,
más blancos que el jazmín y armiño fino,
más dulces y sabrosos
que el esmerado vino,
105 y que el ambrosia, que es manjar divino.
Y si alguno ha notado
que excedo en encumbrar vuestra hermosura,
señal es que ha quedado
tan corto de ventura,
1 10 q ue no merec ió v er v uestra f ig ura .
Porque si éste alcanzara
a ver aunque de lejos vuestra alteza,
a voces pregonara,
absorto en tal belleza,
115 que echó su resto en vos naturaleza.
¿Pues q ué d i ré , Señora,
de v uestro v ientre puro? A v os me o frezco ,
guiad mi lengua ahora,
que veis que ya enmudezco,
120 y en un vuelo tan alto desfal lezco.
Un v aso me parece
de marf i l p r imamente fabr icado ,
cuyo precio engrandece
de perlas ser sembrado
125 y de finos safiros rodeado.
Parece un trigo hermoso
cercado de mil f lores muy amenas,
férti l , dulce, oloroso,
con frescas azucenas,
130 que alrededor le cercan como almenas.
Vuestros pasos preciosos
heredera del alto Principado,
l igeros son y hermosos,
pues aun con el calzado
135 a dó l legó ninguno habéis l legado
Y aunque en lo dicho todo
su mano poderosa ha Dios mostrado,
mas todo es como lodo,
s i fuere comparado
140 al Ser que a ser quien sois os ha encumbrado.
¿ Pue s qué será este Ser ?
¿Quál la gracia y beldad que siempre dura,
el gozo y el placer,
los dones y hermosura
145 con que Dios enriquece esa alma pura?
Mas baste ya con esto,
pues la pesada carne estorba el vuelo
dexando todo el resto
para quando sin velo
150 conozca vuestra alteza al lá en el c ielo.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 131/193
-ff
N O T A S
imitación del
Cantar de
135 Has ta aquí el Cantar de los Cantares.
41- 135 Tod o lo que s igue es
los Cantares.
m
OTRA LYRA SOBRE LA CONVERSIÓN (I) .
Por bosques y riberas
ando buscando siempre a mi querido,
mis voces lastimeras
resuenen en mi oído,
5 para que jamás tenga de mí olvido.
¡ O esperanza mía
¡ o bien de mi vivir, gran Dios eterno
dichoso fué aquel día
que mi corazón tierno
10 con golpe lo l ibraste del infierno.
No fué mortal la herida,
Señor, que recibí de vuestra mano,
fué gracia sin medida,
un bien tan soberano,
15 que no lo alcanza entendimiento humano.
Mi alma, que metida
estaba en lo profundo del pecado,
por vos fué redimida,
(1) Del mismo que las anteriores-
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 132/193
' por vos le fué quitado
20 aquello que sin vos fuera escusado.
¿Qué gracias puedo daros,
Señor, por un tan alto beneficio?
s ino g lor i f i caros
haciéndoos un servicio
25 de mi alma en perpetuo sacrific io.
7
a
S E L V A R U S T I C A
A LA VI D A D EL CAMPO.
Lyra (1).
¡ O quan dichoso estado,
y quan dulces riquezas
son las que el labrador rústico tiene
pues vive descuidado
5 sin miedo de tristezas,
y el alma en dulce soledad mantiene:
sus trabajos sostiene
con férti les despojos,
esténdiendo los ojos
10 viendo la variedad que el campo ofrece,
y goza bien tan alto
. sin tener de perderlo sobresalto.
Libre de mil cuidados
que levanta el trafágo
15 del vano vulgo de locuras l leno,
cultiva sus sembrados,
y acuérdase de el pago
(1) Del códice de San Isidro.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 133/193
P O E S Í A S
q ue le dará e l t rabajo y t iempo bueno;
no juzga el bien ageno,
20 ni la ambición dañosa
en él jamás reposa,
para que pierda bienes tan seguros
no le fatiga nada,
ni el oro, ni la plata más cendrada.
Si de el trabajo duro
congoxado se siente,
busca entre verdes prados su reposo,
y estando all í seguro
menosprecia la gente
q ue h ab i ta en e l pob lado más fañoso :
el brocado precioso,
las perlas orientales,
los tesoros reales,
los topacios y seda tiene en poco,
gozando de aquel prado
de varias f lores rico y esmaltado.
Quando en más a l ta cumbre
está el sol levantado,
y saca los vapores de este suelo,
si siente pesadumbre
de el calor demasiado,
halla entre frescas plantas su consuelo :
contempla el raso cielo
tendido entre las f lores
de diversas colores,
2 5
3 0
35
40
susurrando la aveja por entre el las,
y a ratos recostado
debaxo un árbol verde y acopado.
Las aguas plateadas
50 , que salen mu rmuran do
de entre las duras peñas cavernosas,
haciendo mil entradas,
mil vueltas rodeando,
por manos de natura art i f i c iosas ;
55 las rosas olorosas,
y los cantos suaves
que despiden las aves,
cántando sus pasiones amorosas,
le dan tal alegría,
60 que no siente trabajo noche y día.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 134/193
N O T A S
Oh fortúnalos sita si bona norint agricolae.
( V i r g G eo r g . I I . )
8 .
a
A L A A S U N C I Ó N D E N U E S T R A S E Ñ O R A ( I ) .
Al c ie lo v ai s , Señora;
al lá os reciben con alegre canto.
¡ O quién pudiese ahora
asirse a vuestro manto
5 para subir con vos al Monte santo.
De ángeles sois l levada
de quien servida sois desde la cuna,
de estrel las coronada,
qual Reyna habrá ninguna,
10 pues por chapín lleváis la blanca luna.
Volved los l inceos ojos,
ave preciosa, sola, humilde y nueva,
al val de los abrojos,
que tales f lores l leva,
15 do suspirando están los hijos de Eva.
Que si con clara vista
miráis las tristes almas de este suelo
con propiedad no vista
las subiréis de vuelo,
20 como perfecta piedra imán al c ielo.
(1) Se hal la en el códice Mag l iabechiano , como tam-
bién la siguiente.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 135/193
A N U E S T R A S E Ñ O R A .
Cortar me puede e l h ado
la tela del v ivir sin que me ampare;
mas aunq ue e l c ie lo ay rado ,
María, el dolor doblare,
5 olvídeme de mí si te olvidare.
A ti sola me ofrezco,
a ti consagro quanto yo alcanzare,
s in t i nada merezco ,
y mientras yo durare,
10 divídeme de mí si te olvidare.
Nasc í para ser tuy o ,
v iv i ré s i esta g lor ia conserv are ,
la l ibertad reh uy o ,
y mientras y o rey nare ,
15 olvídeme de mí si te olvidare.
E l a lma t e presento,
y s i e l fur ioso mar la contrastare ,
d i ré con sufr imiento
mientras m á s la tocare,
20 olvídeme 'd e mí si te olvidare.
10."
C A N C I Ó N A N U E S T R A S E Ñ O R A ( I ) .
Virgen muy más que el sol resplandeciente,
fuente de eterna vida,
lucero que escureces al de oriente,
en tempestad bonanza,
5 norte por quien me ri jo en mi partida,
puerto al alma afl igida,
áncora donde estriba su esperanza,
hoy con tu industria y arte
este tu siervo herido al mar se parte.
10 Partid o el corazón huye l lorando
de la brava tormenta,
en que andan por la tierra fluctuando
altivos corazones,
q ue q uieren más sufr i r q ualq uiera af renta ,
15 que por vida contenta
trocar sus intereses y ambiciones,
y no ven los cuitados
los gril los en que están aherrojados.
(1) Por es ta canc ión comienza el Ms . de Fuentelso l ,
a la que sigue la otra: Virgen que el sol más pura.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 136/193
Mas tú, Reyna del c ielo piadosa,
20 que jamás te olvidaste
de la pasada vida rel igiosa,
en el mayor tormento
el corazón l lagado conortaste,
los ojos enjugaste,
'25 y el ánimo oprimido cobró al iento,
y asi desta manera
trocaste el sol ardiente en primavera.
Y mis ojos cobrando mucha lumbre,
pasmaron del engaño,
30 en que andan los que rigen la alta cumbre
del mundo a quien adoran,
que viendo claramente el desengaño
siguen siempre su daño,
aunque con verso público lo l loran,
35 apell idan do el río, ,
el campo, el mundo, el sol , el val le umbrío.
O T R A A N U E S T R A S E Ñ O R A ( I ) .
Gózase el alma mía
tu hermosura grande contemplando,
dulcísima María,
y estoy considerando
5 si te veré algún tiempo, cómo y quándo.
Robaste mis entrañas
con uno de los ojos de tu cara,
y son cosas estrañas
las que el Señor declara
10 al que en mirarte algún tiempo repara.
Amor me tiene preso,
y muchos días ha, puesto en cadena,
no amor vano y avieso
que en mis versos no suena,
15 sinó el que en Dios te tengo,
gratia plena.
1
Testigos son mis ojos,
que corren sin cesar como los ríos:
testigos los enojos
(1) De un Ms. del convento del Orden de Pre-
d icadores de Zaragoza.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 137/193
P O E S Í A S
que los suspiros míos ,
20 declaran por lugares muy sombríos.
I r í a yo , Señora,
con gran gozo a buscarte si pudiese;
mas ¡ a y de mí q ue ah ora,
por mucho que anduviese _
25 no había de l legar a d ó quisiese.
A l a lma y a v enc ida
del grande amor que causa tu hermosura,
perder por t i l a v ida
le es poco, Virgen pura,
30 y estar s in t i ' l e causa pena dura.
Por cierto no me quejo
por v erme con tu f l ech a tan h er ido :
y pues prenderme dejo,
o V irg en , y a rendido ,
3 5 yo escojo por victoria el ser vencido.
La pena que padezco
en verme tanto tiempo de ti ausente,
es ver que no merezco
gozar del bien que siente
40 aquel que te contempla ya presente.
En un punto y momento
entonces quando yo verte pudiere,
habrá fin el tormento
de aquel que por ti muere,
4 5 de aquel que mucho más que a sí te quiere.
No hallo ya descanso
adonde, Virgen pura, no te v e o :
tu rostro claro y manso,
tu gracia y rico aseo
50 alegran y acrecientan mi deseo.
A ti , pues, Reyna, c lamo
con ansias y suspiros noche y día:
con lágrimas te llamo,
socorre al alma mía
55 con gozo, y regocijo, y alegría.
1
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 138/193
N O T A S
No es d igna de fray Luis de León. Podrá ser de cual-
quier vulgarísimo discípulo suyo.
12 .
a
S O N E T O ( I ) .
I . °
Quando me paro a contemplar mi vida,
y echo los ojos con mi pensamiento
a ver los lasos miembros sin al iento,
y la robusta edad enflaquecida,
5 Y aquella juventu d rica y f lor ida ,
qual l lama de candela en presto viento
batida con tan recio movimiento,
que a pique estuvo ya de ser perdida,
Condeno de mi vida la tibieza
10 y el grande desconcierto en que he andado
que a tal peligro puesto me tuvieron.
Y con velocidad y l igereza
determino de huir de aqueste estado,
do mis continuas culpas me pusieron.
( i) Es tos dos sonetos se hal lan en el códice Ma g l ia-
bechiano.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 139/193
2. °
Tiéneme el agua de los ojos ciego,
del corazón el fuego me maltrata,
cualquiera de los dos por sí me mata
mas nunca al f in de aquesta muerte l lego.
5 De esta agua alguna parte mata, el fuego ,
y el agua parte de este fuego mata,
lo que el uno deshace y desbarata
el otro torna y lo renueva luego.
E l uno vive quando el otro muere,
10 y con entrambos vivo y muero junto.
•Ay , g ran dolor ¡Ay , des ig ual v entura
Por s í q ualq uiera darme' .muerte q uiere ,
pero impedido el uno y otro al punto
la vida me renuevan triste y dura (*) .
T ) Es te segundo soneto está en los comentar ios de
F e m a n d o
He rrera a Garcilaso, en la Eleg ía segunda y
dice que piensan algunos ser su autor Franasco de las
Cuevas.
POESÍAS DEL M. FRA Y LUIS DE LEÓN
P A R T E S E G U N D A
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 140/193
2 .°
Tiéneme el agua de los ojos ciego,
del corazón el fuego me maltrata,
cualquiera de los dos por sí me mata
mas nunca al f in de aquesta muerte l lego.
5 De esta agua alguna parte mata, el fuego ,
y el agua parte de este fuego mata,
lo que el uno deshace y desbarata
el otro torna y lo renueva luego.
E l uno vive quando el otro muere,
10 y con entrambos vivo y muero junto.
•Ay , g ran dolor ¡Ay , des ig ual v entura
Por s í q ualq uiera darme' .muerte q uiere ,
pero impedido el uno y otro al punto
la vida me renuevan triste y dura (*) .
T ) Es te segundo soneto es tá en los comentarios de
Fem and o Herre ra a Garc i laso , en la Eleg ía segunda y
d ice que piensan algunos ser su autor Franasco de las
Cuevas .
POESÍAS DEL M. FRA Y LUIS DE LEÓN
P A R T E S E G U N D A
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 141/193
V I R G I L .
E G L O G . I . T Y T I R E
Tu patulae.
T I T I R O Y M E L I B E O .
M E L I B E O .
Tú, Titiro, a la sombra descansando
de esta tendida haya, con la avena
el v erso pastor i l v as acordando;
Nosotros desterrados, tú sin pena
cantas de tu pastora alegre, ocioso,
y tu pastora el val le, el monte suena.
T I T I R O .
Pastor, este descanso tan dichoso
Dios me lo concedió, que reputado
será de mí por Dios aquel piadoso;
Y bañará con sagre su sagrado
muy muchas veces el cordero
tierno, de mis ganados degollado.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 142/193
Que por su beneficio soy baquero,
y canto, como ves, pastorilmente
15 lo que me da contento y lo que quiero.
M E L I B E O .
No te envidio tu bien, mas grandemente
me maravil lo haberte sucedido
en tanta turbación tan fel izmente.
Todos de nuestro patrio y dulce nido
2 0 andamos a lanzados ; v esme ag ora
aq uí q ual v oy en fermo y af l ig ido ( 1 ) .
Y guío mis cabril las, y esta que hora
en medio aquellos árboles parida,
¡ a y con lo q ue e l rebaño se mejora ,
25 De xó dos cabriti llos dolorida
encima de una losa, fatigado
de mí sobre los hombros es traída.
¡ A y tr iste , que este mal y crudo h ado,
a nuestro entendimiento no estar c iego,
30 mil veces nos estaba denunciado.
Los robles lo decían ya con fuego
tocados celestial, y lo decía
la siniestra corneja desde luego.
Mas tú, si nó te ofende mi porfía,
( 1 ) Imp . , dolorido.
3 5 declárame, pastor, abiertamente
quién es aqueste Dios de tu alegría.
T I T I R O .
Pensaba, Melibeo, neciamente,
pensaba yo que aquella que es l lamada
Roma, no era en nada d i ferente
40 (1) De aquesta vil la nuestra acostumbrada,
adonde las más veces los pastores
l levamos ya la cría destetada.
Ansí con los perril los los mayores,
ansí con las ovejas los corderos,
45 y con las cosas grandes las menores
Sol ía comparar ; mas los primeros
lugares con aquélla comparados
son como dos estremos verdaderos,
Que son de Roma ansí sobrepujados,
50 qual suelen del ciprés alto y subido
los baxos romerales ser sobrados.
M E L I B E O .
Pues di: ¿qué fué la causa que movido
a Roma te l l ev ó?
( 1 ) Imp . , De aquella.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 143/193
T I T I R O .
Fué el l ibertarme,
lo qual, aunque algo tarde, he conseguido.
55 Que al f in la l ibertad quiso mirarm e
después de luengo tiempo, y ya sembrado
de canas la cabeza pudo hallarme.
Después q ue Galatea me h a dexado,
y soy del Amaril is prisionero,
6o y vivo a su querer todo entregado.
Que en quanto duró aquel imperio fiero
en mí de Galatea, yo confieso
que ni curé de mí, ni del dinero. '
Llevaba yo a la v il la mucho queso,
65 vendía al sacrific io algún cordero,
mas no volvía rico ni ( 1) por eso.
M E L I B E O .
Esto fué aquel semblante lastimero
que tanto en Galatea me espantaba,
e9to porq ue dec ía ¡ ay , 'h a do f ier o (2 ).
7 0 Est o porq ue t r i st í s ima dexaba
la fruta sin coger en su cercado,
que Titiro su bien ausente estaba.
(1) Imp, yo.
(2 ) Imp. ,
esto porque llamaba al cielo fiero.
Tú, Titiro, te habías ausentado,
los pinos y las fuentes te l lamaban,
75 las yervas y las f lores de este prado.
T I T I R O .
¿Qué pude? que mil males me cercaban,
y al l í para sal ir de servidumbre
dos cielos más dispuestos se mostraban.
Que al l í v i , Melibeo, aquella cumbre,
80 aquel divino mozo por quien uno
mi altar en cada mes enciende lumbre.
All í primero dél que de otro alguno
oí: paced, baqueros, l ibremente,
paced como solía cada uno.
M E L I B E O .
85 Por manera que a ti perpetuamente
te queda tu heredad, ¡o bien hadado
aunque pequeña, pero suficiente.
Bastante para ti demasiado,
aunque de pedregal 'y de pantano
90 lo más de toda el la está ocupado.
No dañará el vecino grey mal sano
con males pegadizos tu rebaño,
dexando tu esperanza rica en vano (1) .
( 1 ) I m p , ni luirá que tu trabajo salga vano.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 144/193
No causará violencia el pasto estraño
95 en lo preñado dél , ni en lo parido
las no usadas yervas harán daño ( i) .
— •
Dichoso poseedor, aquí tendido
del fresco gozarás junto a la fuente
a la margen del río conocido (2) .
100 La s ave jas aquí continuamente
de este cercado hartas de mil f lores
te adormirán sonando blandamente.
Debajo la alta peña sus amores
el leñador aquí cantando al v iento
105 esparcirá, y la tórtola dolores.
La tórtola en el olmo haciendo asiento
repetirá su queja, y tus queridas
palomas sonarán con ronco acento.
T I T I R O .
Primero los venados las lucidas
1 10 est re l las morarán (3) y e l mar pr imero
denegará a los peces sus manidas,
Y beberá e l Germano y Parth o f iero
trocando sus lugares naturales
el Albi aqueste, el Tigri aquel l igero.
(1) Imp. , las yerbas extrangeras.
(2 ) Imp. , do has nacido.
(3) Imp., las tendidas = lagunas pacerán.
11 5 Prim ero, pues, que aquellas celestiales
figuras ( 1) de aquel mozo de mi pecho
borradas desparezcan las señales.
M E L I B E O .
Nosotros pero iremos con despecho
unos a los sedientos africanos,
120 otros a los de Scithia campo estrecho,
Y otros a los montes y a los llanos
de la (2) Creta, y del todo divididos
de nuestra redondez a los Britanos.
Después de muchos días ya corridos
12 5 ¡ a y s i av endrá ( 3) que v iendo mis majada s ,
las pobres chozas, los (4) paternos nidos:
Después de muchas mieses ya pasadas,
si v iéndolas diré maravil lado:
¡ay tierras, ay dolor, mal empleadas
130 Ta n buenas posesiones un soldado
maldito, y tales mieses tendrá un fiero?
¡v ed para q uién h ub imos t rabajado
Mira a qué miserable y lastimero
estado a los cuitados ciudadanos
135 conduxo el obstinado pecho entero.
(1) Imp. ,
entrañas.
(2 ) As í A le.
(3) Imp., vendrá.
(4) Imp., de.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 145/193
Ve , pues ( i) , ¡ o Melibeo, y con tus manos
en orden por las v ides, y curioso
enxiere los perales y manzanos
(
Andad, ganado mío, ya dichoso,
140 dichosas ya en un tiempo id, cabras mías,
que ya no qual solía, alegre, ocioso,
No estando ya tendido en las sombrías
cuevas os veré lejos ir paciendo,
colgadas por las peñas altas frías.
145 No cantaré ya verso s, ni paciendo (2)
vosotras ni del c ithiso florido,
ni del amargo sauce iréis cogiendo.
T I T I R O .
Podrías esta noche aquí tendido
en blanda y verde oja dar reposo
150 a l cuerpo f l aco , a l án imo af l ig ido ;
Y cebaremos bien, que estoy copioso
de maduras manzanas, de castañas
enxertas, y de queso muy sabroso.
Y ya las sombras caen de las montañas
155 más largas, y convidan al sosiego,
y ya de las aldeas y cabanas
despide por los techos humo el fuego.
( 1 ) I m p . , Ve, pues, Melibeo.
(2 ) As í el Co lumbino . El impreso y los demás ma-
• nuscritos están obscuros.
N O T A S
1 4 - 1 5
lile meas errare boves, ut cemis et ipsum
Ludere quae vellem cálamo permisit agresti.
19 Est a fra se es or ig inal de fra y Luis y ha s ido imitada
por otros.
24
Spem gregis.
3 1-32 Me jor que en lat ín:
"De coelo t actas memini praedicere quer cus."
42 Teneros depellere fetus.
5 1 P o r
superados.
Garc ilaso lo usó en el mismo sen-
tido.
55-57 Dé bil traducción de estos dos versos , realmente
d i f í c i l e s :
"Libertas quae sero tarnen respexit inertem,
Candidior po stquam tondcnii barba cadebat."
66 Infel izmen te t raducido es te verso .
"Non unquam gravis aere domum mihi dextra redibat."
68
Amcrylli
dice el texto corriente.
80 Un o po r solo.
86 Fa lta el senex.
97 Tampo co es tá el senex.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 146/193
Lindos tercetos. Mucho sentimiento idílico y virgi-
l iano ; pero fal tan algunos mat ices de expres ión, que
subrayo :
"Fortúnate senex hic Ínter flumina nota
Et
fontes sacros fr igus
captabis
opacum
Saepe l ev i somnicm suadebit inire susurro. ^
Ne c gemere aer ia cessabit turtur ab ulmo.
„ 0 y n ot a . Aequore, dice el original, y por consiguien-
te, ninguna de las dos vers iones es exacta.
1 18 Nótese es ta co locación del
pero.
127 Post aliquot aristas.
135 Ma la t raducc ión del discordia, que es lo que dice
V i r g i l i o .
139-140 Fel iz empleo del ya po r en otro tiempo, a la
ital iana.
146 Ha de pronunciarse esdrú ju lo para que el verso
c o n s t e : cítkiso.
1 5 4 - 1 5 7 Et iam summa procul villarum culmina fumant
Majoresque cadunt altis de monhbus umbrae.
E G L O G A I I .
F O R M O S U M P A S T O R .
En fuego Coridón pastor ardía
por el hermoso Alexo, que dulzura
era de su señor, y conocía
que toda su esperanza era locura:
5 solo siempre que el sol amanecía
entrando de unas hayas la espesura
con los montes a solas razonaba,
y en mal formado verso así cantaba (1) .
No curas de mi mal, ni das oído
10 a mis querellas, crudo, lastimeras,
ni de misericordia algún sentido.
A lexi , en tus entrañas v iv e f ieras ;
yo muero en viva l lama consumido,
tú siempre en desamarme perseveras,
15 ni sientes mi dolor, ni yo te agrado,
por donde me será el morir forzado.
Busca el ganado agora lo sombrío,
y por las cambroneras espinosas
metidos los lagartos buscan frío,
(1) Imp. , y en rudo verso en vano..
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 147/193
20 y Thestylis comidas provechosas
compone a los que abrasa el seco estío
con ajos y con yervas olorosas:
conmigo por seguirte solamente
resuena la c igarra al sol ardiente ( i) .
2 5 ¡A y t r i s te y no me h ubiera mejor s ido
las iras de Amaril is, los enojos
y su desdén soberbio haber sufrido,
y h aber dado a M enalca mis despo jos?
Bien que es Menalca un poco denegrido,
30 bien que tú en color blanco, hernioso en ojos:
mas no fíes en eso, que preciada
sobre la blanca rosa es la v iolada.
Despréciasme arrogante, y no te curas
de mí, ni de saber quanto poseo
35 en queso y en ganado, las alturas
pazco con mil ovejas del Libeo,
en el estío, en las heladas duras
de f resca lech e fa l to no me v eo ,
y canto lo que (2) Amphión ya cantaba
40 las veces que sus bacas convocaba.
Pues menos soy tan feo ; q ue aun ag ora
estando el mar en calma he contemplado
mi rostro en la ribera, y si nó mora
pasión en ti (3) , con Daphni comparado
( 1 ) Así los Mss.
( 2 ) I m p, canto como el...
( 3 ) I m p ,
en mí.
45 no temeré tu voz despreciadora,
ni temeré (1) de ti ser condenado:
ansí no condenases las cabanas,
el apriscar, la caza, las montañas:
El perseguir los c iervos temerosos
50 con ponzoñosas flechas ¡a y te agrade,
al pasto los cabritos deseosos
guiar con verde acebo no te enfade,
morar lo montes yermos y fragosos
a ti , ni la cabaña desagrade,
55 que puesto entre las selvas, y cantando
conmigo irás al Dios Pan imitando.
El Pan fué el que primero sabiamente
en la f lauta diversas voces puso
de grueso y de tamaño diferente,
60 con cera muchas cañas Pan compuso,
Pan guarda las ovejas, Pan la gente
del campo, y no te pese hacer al uso
de la zampoña docta el labio bello,
que Amintas se perdía por sabello.
65 Ten go de siete voces bien form ada
una sonora flauta que me diera
Dameta, ya muriendo en la pasada
siega, y diciéndome de esta manera':
Tú me sucede en ésta, que tocada
70 por ti , te acordarás de mí siquiera;
( 1 ) I m p , ni pensaré.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 148/193
Daraetas me la dio, quedó l loroso
Amintas el tontil lo de envidioso.
Tengo también dos corzos que me cría ( 1)
una de mis ovejas variados
75 de blanco, y que le agotan cada día,
con no poco peligro mío hallados,
l l ev ármelos l a Testh y l i s porf ía :
yo para ti los tengo muy guardados,
y al f in los l levará, pues en mis dones,
80 despreciados los ojob aun no pones.
Ofrécente las n imph as o f ic iosas
sus canastil los de azucenas l lenos,
coge para ti Nais la blanca, rosas (2)
la v iola, los l irios, los amenos
85 acanthos, y amapolas olorosas,
flores de anís, y los tomillos buenos,
y casia, y otras mil yerbas divinas,
junto con el jazmín las c lavell inas.
Pues yo te cogeré manzanas bellas
90 cubiertas de su flor, y las queridas
castañas de Amaril is, y con el las
ciruelas que merecen ser cogidas ;
tú, mirto, y tú, laurel , iréis sobre el las,
( 1 ) I m p , Tengo dos corsos que tina oveja cna - de
pelo blanco a manchas variados; = ag óianle las tetas
cada día = y fueron con peligro mí o hallados.
(2) Imp. ,
las blancas rosas.
que juntos oléis bien: ¡a y tosco, olvidas
95 que Alexi de tus dones no hace caso,
y que si a dones v á no es Iola esc aso ?
¿Qué hice? ¡ay sin sentido puesto he fuego
en el rosal amado, en la agua pura
lanzé los jabalís, turbé el sosiego
100 del l íquido cristal ¡a y l 'espesura
del .bosq ue moró Apolo : ¿Q ué h uy es c ieg o?
y París en el bosque halló ventura.
Palas more sus techos suntuosos,
nosotros por los montes deleytosos.
105 Po r las montañas la leona fier a
al ya no osado lobo hambrienta sigue,
el lobo carnicero a la l igera
cabra de día y noche la persigue,
en pos de la retama y cambronera
110 la cabra golosísima prosigue,
yo en pos de ti jo Al ex i y de consuno (1)
en pos de sus deleytes cada uno
Su obra ya los bueyes fenecida,
y puesto sobre el yugo el lucio arado,
115 se tornan, y la sombra ya estendida
de Phebo, que se pone apresurado,
huyendo alarga el paso, y la crecida
llama, que me arde el pecho, no ha menguado:,
mas ¿cómo meng uará? ¿q uién puso tasa?
É) Imp. ,
te importuno.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 149/193
1 20 ¿q u i é n l i m i tó c on l e y d e a m or l a b r a sa ?
¡ A y C o r i d ó n ¡ a y t r i s t e q u i é n t e h a h e c h o
ta n l oc o , q u e e n tu m a l e m b e b e c i d o
l a v i d a u n n o h a s pod a d o? vu e l ve a l pe c h o ,
r e c o b r a e l v a r o n i l v i g o r p e r d i d o ,
1 2 5 h a z a l g o n e c e s a r i o o d e p r o v e c h o ,
d e b l a n c o ( 1 ) j u n c o o m i m b r e a l g ú n t e x i d o :
q u e s i t e h u ye a q u e s te d e sd e ñ oso ,
n o f a l t a r á o t r o A l e x i m á s s a b r o s p .
( 1 ) I m p , blanco.
t
N O T A S
2- 3
Delicias domini.
5 No está en el original.
13- 15 Tre s versos añadidos por el traductor.
23-24
Solé sub ardenti resonant arbusto, cicadis
3 1 - 32 nimium ne crede colorí
Alba ligastra cadunt, vaccinia nigra leguntur.
36 La letra del texto exige la coma después de
Libeo.
43-44 Lo que dice Virgilio es "si no engaña nunca la
i m a ge n " :
Sí nunquam fallit imago.
50 Añadido por el traductor
{ponzoñosas flechas).
52
Viridi pibisco
.62-63
Nec te poeniteat calamo trivisse labellum.
67-68 Es aditamento feliz del traductor.
73-76 y nota Me parece mejo r lección ésta [la de la
nota].
81-88 Consigue fra y Luis embeber en esta octava seis
versos del original, sin perder nada.
92
Honos erit huís quoque pomo.
103 Atrevido y muy poético uso del verbo
morar
como
activo:
Pallas cf.iae condidit a rces
Ipsa colaf.
10 5
Torva
dice el original y es más exp resivo.
119-1 20 Fra ses de estilo moderno y petrarquesco, que
no están en el original, que dice solo:
"¿Quis enim modus adsit amori?"
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 150/193
E G L O G A I I I .
D A M E T A , M E N A L C A S , P A L E M Ó N .
Dic, mihi, Dameta.
M E N A L C A S .
Dime, ¿es de Melibeo este ganado?
D A M E T A .
No es sinó de Egón que el mismo Ego
agora me le había encomendado.
M E N A L C A S .
Ov eja s desdichadas, hace entrego •
5 de sí mesrno a Neera, preferido
porque yo no lo sea, y arde en fuego.
Y fía su ganado de un perdido,
ordéñasle dos veces en un hora,
la madre dexas seca, y desvalido
io E l h i jo .
D A M E T A .
Paso, amigo, que aun agora
nos acordamos quien. . . ya me entendistes ( 1)
y donde ; aunque la Diosa que al l í mora
Con ojos lo miró no nada tristes,
y de través las cabras lo miraron:
15 mirad que habláis con hombre, bien lo oistes.
M E N A L C A S .
Sí, sí, en el misono tiempo que me hallaron
cortando de Miconis las posturas
con mala podadera, y me prendaron.
D A M E T A .
O quando junto aquellas espesuras
20 el arco y la zampona quebrantabas
de Daphni con entrañas, malo, duras,
Con envidiosa rabia te abrasabas,
porque lo había al zagalejo dado,
y sinó le dañaras, reventabas (2)
M E N A L C A S .
2 5 ¿ Qué no osará quien puede, si un malvado
ladrón ansí se atreve? Di, atrevido,
¿no fué por ti un cabrón a Damo (3) hurtado,
( 1 ) I m p . , me acuerdo quien tú eres, ya entendistes.
(2) Imp . ,
y si algún mal no hicieras...
(3 ) Imp . ,
Daamno.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 151/193
Y la Licisca al c ielo alzó el ladrido?
Gri té : ¿dó sa le aq uél? T i t i ro mira ( i ) ,
30 tú en la juncada estabas escondido.
D A M E T A .
Cantando vencí a Damo, ¿quién me tira
cobrar lo que mi flauta (2) mereciera,
si Damo de lo puesto se retira?
Si nó lo sabes, mío el cabrón era,
35 y el mesmo Damo serlo confesaba,
negábamelo no sé en qué manera.
M E N A L C A S .
¿T u a él ¿ tú tocas f l auta? ¿no sonaba
tu caramillo vil por los oteros,
y el verso miserable aun no igualaba?
D A M E T A .
40 Pues quieres que probemos esos fieros ,
yo pongo esta becerra, que dos cría,
y hinche cada tarde dos lecheros.
Yo pong o, no reh uy as l a porf ía ,
• tú di lo que pondrás, y experimenta
45 a dó l lega tu musa, a dó la mía.
(1) Co lumbino , agira.
(2 ) Imp. , musa.
M E N A L C A S .
Del ganado no pongo, que doy cuenta
por horas a mi Padre, y una dura
madrastra aun los cabritos también cuenta.
Mas si adelante l levas tu locura,
50 pondré lo que dirás que es más precioso,
dos vasos de haya, y de extremada hechu-
Labrólos el Alzédon ingenioso,
formó por la redonda entretexido
como de yedra, y v id un lazo hermoso.
55 En el medio de bulto esitá escu lpido
el Conon, y aquel otro que pusiera •
el mundo por sus partes repartido.
El que mostró la siega y sementera,
y del arar el t iempo conveniente;
60 nuevos los tengo en casa en su vasera.
D A M E T A .
Del mesmo tengo dos extrañamente
hechos, las asas que ciñe un verde acanto,
y en medio de rel ieve está eminente
Orpheo, y su montaña atenta al canto :
65 nunca los estrené, mas comparada
la baca, los tus vasos no son tanto.
( 1 ) I m p ,
dos vasos ricos de haya y bella hechura.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 152/193
M E N A L C A S .
Saldré a qualquier partido, y si te agrada,
será juez Palemón que al l í v iene,
que yo enmudeceré tu voz osada.
D A M E T A .
70 A el lo ( 1) , que a mí nada me detiene;
mas para escarmentar aqueste osado,
que atiendas bien, Palémon, nos conviene.
P A L E M Ó N .
Sobre esta yerva donde estoy sentado
cantad, que agora el t iempo nos convida,
75 que viste de verdura y flor el prado.
Agora el bosque cobra la perdida
hoja, y agora el año es más hermoso,
agora inspira el c ielo gozo y vida.
Comienza tú, Dameta, y tu gracioso
80 Menalca le responde alternamente,
que el responderse a veces, es sabroso.
D A M E T A .
De Júp i ter d i ré pr imeramente,
( 1 ) Imp . , Harelo, que a mí nadie...
que al c ielo y a la t ierra está vecino ( i) ,
y escucha mi cantar atentamente.
M E N A L C A S .
85 Y a mí Ph ebo me ama, y de contino
sus dones le presento, el colorado
jacinto, y el laurel verde divino.
D A M E T A .
Trav iesa Galatea me h a t i rado ,
perdida por ser v ista, una manzana,
90 y luego entre los sauces se ha lanzado.
M E N A L C A S .
Mi dulce fuego Amintas de su gana
se viene a mi cabaña, conocido
más ya de mis mastines que Diana
D A M E T A .
Ya tengo con que hacer a mi querido
95 amor gentil presente porque veo
adonde dos palomas hacen nido.
M E N A L C A S .
Conforme yo al poder y no al deseo,
( 1 ) Imp . , que hinche quanto veo y determino.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 153/193
diez cidras a mi bien he presentado,
y mañana otras diez dalle deseo.
D A M E T A .
IOO ¡ O quántas y qué cosas platicado
conmigo ha Gala tea ¡O si el v iento
algo dello a los dioses ha l levado ( i) .
M E N A L C A S .
¿Qué me sirve que, Amintas, mi contento
desees, si yo aguardo en la parada,
105 y sigues tú del gamo el movimiento?
D A M E T A .
E n v í a m e a la Phil is, que es l legada
mi fiesta, y ven tu Iola, quando fuere
la vaca por mí a Ceres degollada.
M E N A L C A S .
Amo la bella Phil is que me quiere,
110 y me dixo l lorosa en la partida,
a Dios, gentil zagal , si nó te v iere.
D A M E T A .
El lobo es al ganado, y la avenida
( 1 ) I m p ,
ha contado.
a las mieses, al árbol enemigo
el v iento, a mí Amaril i embravecida.
M E N A L C A S .
1 15 Am a el sembrado la agua, sigue amigo
la rama el cabriti l lo destetado,
la madre el sauz, yo a solo Amintas sigo.
D A M E T A .
Mi musa pastoril ha contentado
a Poll io; apacentad (1) con mano l lena,
120 Musas, una ternera a vuestro amado.
M E N A L C A S .
De versos tiene Poll io rica vena;
un toro le criad, que a cuerno hiera,
y con los pies esparza ya la arena.
D A M E T A .
Quien, Poll io, bien te quiere, lo que espera
125 le venga, y de la encina dulces dones,
y amomo coja de la zarza fiera.
M E N A L C A S .
Quien no aborrece a Bavio, los borrones
( 1 ) A s í A lca lá -
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 154/193
ame de Mevio, y lea, y juntamente
las zorras junza ( i) , ordeñe los cabrones.
D A M E T A .
13 0 Lo s que robáis el prado floreciente,
huid, huid (2) l igeros, que se asconde
debajo de la yerva la serpiente.
M E N A L C A S .
Mirad por el ganado, que no ahonde
el paso, que la oril la es mal segura,
13 5 ¿no veis qual se mo jó el carnero, y dond e.
D A M E T A .
No pazcas par del río; a la espesura
guia Titiro, el hato, que a su hora
yo le bañaré todo en fuente pura.
M E N A L C A S .
Las ovejas, zagal , recoge, que hora
140 si las coge el calor, después en vano
se cansará la palma ordenadora.
D A M E T A .
¡ A y en qiián buenos pastos, quán m al sano
( 1 ) Imp. ,
una.
Ale.,
unza.
(2) Imp.,
presto.
y flaco estás mi toro, que al ganado
y al ganadero mata amor insano
M E N A L C A S .
145 El mal de estos corderos no es causado
de amor, y tienen solo hueso y cuero,
no sé quál ojo malo os ha mirado.
D A M E T A .
¿Dime dónde (y tendréte por certero,
tendréte por Apolo) de este cielo
150 apenas se descubre un codo entero?
M E N A L C A S .
¿ Mas dime tu hora, dó produ ce el suelo
en las rosas escritos los reales
nombres? y goza a Phil is sin recelo
P A L E M Ó N .
No es mío el sentenciar contiendas tales,
155 y tú mereces y éste la becerra,
y quien canta de amor los dulces males,
y quien prueba de amor la amarga (1) guerra.
(1) Imp., larga.
19
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 155/193
N O T A S
i Samánieg o parodió este primer verso en una de sus
f
t D o s d iversas acentuac iones del mismo nombre si-
guiendo la declinación latina :
Non, verum ¿Egonis: nuper miki tradidit Mgon.
10- 12 Bien entendidas las reticencias del original.
12-13 Sed fáciles nymphae risere sacello. _
17 Conserva la form a del genitivo
Micoms.
2
7
Nótese esta caprichosa forma, que no corresponde
al nominativo ni a ningún otro caso de la declinación.
Damo.
30 Post carecía,
% ?Í%«
a
posse negabat : No es exactamente lo
^Stridenti nùserum stipula disperdere carmen. F l o j a -
mente traducido.
41-42
Bis venti ad mdetra m, Unos alit ubere fetus.
52
Caelatum divini opus Alcimedontis.
53.54
Lenta quibus tomo facili superádita v itis
53
* Diffusi edera vestii pallente coymbos .
M uy su
maria y pálida la traducción de estos dos h-mosos versos
65 Necdum illis labra adviovi, üene mucho mas color
V
° y T N ó t e s e la acentuación:
Palhnon,
82-84 A love principimi Musae; Iovis omnia piena ...
»
88-90
Lasciva puella.
En el original viene al fin del pe-
ríodo, y por eso hace más efecto:
"et se cupit ante videri".
94 Meae Veneri no determina el sexo.
98
puero.
10 4
Ego retia servo.
10 8
pro frugibus. [Ceres.]
11 2 - 1 14 Nótese la construcción el
enemigo,
que es pre-
dicado de tres oraciones seguidas, viene en la última. En
latín está al principio:
"triste lupus stabulis."
1 19 Forma latina en vez de
Polion.
1 1 9 - 1 20 Lectori pascite vestro.
124-12 5 Nótese la form a del dativo.
129 Nótese este verbo, que responde al latín
jungat.
1 33 - 1 35 Ipse aries etiarn nunc vellera siccat.
141 Admirable verso, tan bueno como el origina l:
Ut nuper, frustra pressabimus ubera palmis.
143-4 No está mal ; pero en Virgi l io está mejor :
Idem amor exitium pecori pecorisque magistro-
14 7
Nescio quis teneros oculis
mihi fascinat agnos.
Fin. Queda sin traducir este l indo verso :
Claudite iam rivos pueri: sat prata'biberun t.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 156/193
E G L O G A I V
Sicelides musae.
Un poco más alcemos nuestro canto,
Musa, que no conviene a todo oído
decir de las humildes ( i) ramas tanto.
El campo no es de todos recebido,
5 y si cantamos campo, el campo sea
que merezca del Cónsul ser oído.
La postrimera edad de la Cumea,
. y la doncella v irgen ya es l legada,
y torna e l Rey no de Saturno y Rh ea.
io Lo s siglos tornan de la edad dorada,
de nuevo largos años nos envía
el c ielo, y nueva gente en sí engendrada.
Tú, luna casta, l lena de alegría
fav orece, pues rey na y a tu Apolo ,
15 al niño que nació en aqueste día.
E l hie rro lanzará del mundo é l solo,
y de un l inage de oro el más preciado
el uno poblará y el otro polo-
( 1 ) Col . , silvestres.
En este vuestro, en este consulado,
20 Póll io, de nuestra edad gran hermosura,
tendrá principio el rico y alto hado.
En él comenzarán con luz más pura
los bien hadados meses su carrera,
y el mal fenecerá, si .alguno dura.
, 25 Lo que hay de la maldad nuestra primera
deshecho, quedarán ya los humanos
libres de miedo eterno, de ansia fiera.
Mezclados con los Dioses soberanos,
de vida gozarán, qual el los l lena
30 de bienes deleytosos y no vanos.
Verálos, y verán su suerte buena,
y del valor paterno rodeado
quanto se estiende el mar, quanto la arena
•Con paz gobernará. Pues, Niño amado,
35 este primero don inculto y puro
el campo te presenta de su grado.
Ya te presenta el campo el bien seguro
baccar, la verde yedra trepadora,
el l irio blanco, el trévol verde escuro.
40 Y las oveja s mismas a su hora
de leches vienen llenas, sin recelo
de lobo, de león, y de onza mora.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 157/193
Tu cuna brota ( i) f lores, como un velo
.derrama sobre ti de blancas rosas,
45 y no produce ya ponzoña el suelo.
Ni yerbas, ni serpientes venenosas,
antes sin diferencia ha producido
en todas partes yerbas provechosas.
Pues quando ya luciere (2) en ti el sentido
50 de la v irtud, y fueres ya leyendo
Jos hechos de tu padre esclarecido;
De suyo se irá el campo enrogeciendo
con férti les espigas, y colgadas
las uvas en la zarza irán creciendo.
55 Lo s robles en las selvas apartadas
miel dulce manarán , mas todav ía
habrá del mal antiguo sus pisadas (3) .
Habrá quien navegando noche y día
corra la honda mar (4) , quien ponga muro
60 contra el asalto fiero y batería.
Quien rompa arando el campo seco y duro;
habrá otro Tiphi, y Argo, otros nombrados
que huyan por la gloria el ocio escuro. .
( 1 ) Imp. , y J . , Tus cimas brotan = derraman.
(2) Imp. ,
comenzare.
Col.,
ya hubiere.
(3) Imp.,
del mal antiguo quedarán.. .
Col.,
habrá al-
gunas.
(4) Imp., corte la honda mar.
4
Hab rá otros desaf íos ap lazados,
65 irá otra vez a Troya conducido
de su v i r tud Ach i les , y sus liados.
M a s y a quando la firme edad crecido
te hiciere ser varón, el marinero
la mar pondrá y las naves en olvido.
70 E l pino mercader rico y velero
no ya de sus confines alejado
lo propio trocará con lo extranjero.
•
Que a donde quiera todo será hallado
sin reja, y sin esteva, o podadera,
75 sin que ande al yugo el toro el cuello atado.
No mudará la l ana su pr imera
color con artific ios, enseñada
a demostrarse otra de lo que era.
Porque en la oveja nace colorada
80 con carmesí agradable, y con hermoso
rojo, y con amaril lo infic ionada.
El sandix de sí mismo en el v icioso
prado pacido viste a los corderos
por hado no mudable ni dudoso.
85 Porque con voz concorde, y sus l igeros
husos las Parcas dicen volteando,
"venid tales los siglos venideros".
Emprende, que ya el t iempo viene andando,
pimpollo, ¡ o divina obra del c ie lo
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 158/193
9 0 l o g r a n d e q u e a t i so l o e s tá e spe r a n d o.
M i r a e l r e d o n d o m u n d o , m i r a e l s u e l o ,
m i r a l a m a r te n d i d a , e l a y r e , y tod o
l e d o ( 1 ) e spe r a n d o e l s i g l o d e c on su e l o .
¡ O s i e l b e n i gn o h a d o d e ta l m od o
9 5 m i s a ñ o s a l a r g a s e q u e p u d i e s e
tu s h e c h os ( 2 ) c e l e b r a r , y b i e n d e l tod o
Q u e s i c o n m i g o O r p h e o c o n t e n d i e s e ,
y s i c a n t a n d o c o n t e n d i e s e L i n o ,
a u n q u e l a m a d r e y p a d r e d e e s t o s f u e s e ,
1 0 0 C a l i o p e d e O r p h e o , y d e l d i v i n o
L i n o e l h e r m o s o A p o l o , n o s e r í a
m i c a n to q u e su c a n to m e n os d i ñ o .
N i e l D i o s d e A r c a d i a P a n m e v e n c e r í a ,
y a u n q u e f u e s e j u e z l a A r c a d i a d e e s t o ,
1 0 5 l a A r c a d i a e n m i f a v o r p r o n u n c i a r í a .
C on oc e , pu e s , c on b l a n d o y d u l c e ge s to ,
o N i ñ o , y a a t u m a d r e , q u e e l p r e ñ a d o
por l a r gos m e se s d i e z l e f u e m ol e s to .
C on óc e l a , q u e a q u i e n n o h a n a l a ga d o
1 1 0 s u s ( 3 ) p a d r e s c o n a m o r y a b r a z o e s t r e c h o ,
n i a su m e sa l os d i ose s l e h a n se n ta d o ,
n i l e a d m i te n l a s d i osa s a su l e c h o .
( 1 ) Imp. ,
le da.
(2) Imp., Col.,
tu gloria.
(3) Imp.,
los.
N O T A S
2 Falta el calificativo de siciliana, que tiene valor his-
tórico.
3, nota. E stá mejor
humildes,
que es lo que dice el
original.
8 Nót ese esta distinción, que prueba que doncella y
virgen no son sinónimos.
1 2 Iam nova progenies coelo dimittitur alto.
16-1 7 Las dos edades de hierro y oro a que Virgilio
alude, no están expresadas con bastante claridad.
24
Si 0ta manet sceleris vestigia n ostri.
25 Fr ay L uis acentúa la traducción en el sentido del
pecado original.
31-3 4 Traducción algo oscura. Virgilio se refiere al
niño proféticamente augurado. Dice de él que verá a los
héroes mezclados con los dioses y que él mismo recibirá la
vida de los dioses y que ellos le contemplarán, así:
lile deum viíam accipiet divisque videvit
Perm ixtos heroas et ipse videbitur illis
Pacatumque reget patriis virtutibus orbem.
42 El lobo, la onza, son adiciones del traductor. Virg i-
lio dice:
"Nec magnos metuent amienta leones."
48
Assyrium amomum,
dice más concretamente Vir-
gilio.
52 Paulatim.—
De suyo.
Nótese esta ingeniosa interpre-
tación.
57
Vestigia,
Quizá traducido con demasiada literalidad.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 159/193
62 No se indica con bastan te claridad que Arg os sea
una nave:
altera quae vehat Argo.
64 Bella. [ D es a f í o s . ]
66 Los
hados
es adición feliz del traductor.
75 Nóte se el ritmo lento y pausado de este verso, y su
rara acentuac ión.
"Robustas quoque iam tauris juga solyet arator.
76-78 Débil y prosaico.
82 Sponte.
84 Ver so superf luo , añadido para la r ima.
89
Cara Deum soboles
91 A lg o más que redondo dice el magnífico verso :
Aspice convexo nutantem pondere mundum.
93
Venturo laetcntur ut omnia seclo.
107-108 Matri loriga decem tulerunt fastidia menses.
1 1 1- 1 1 2 Estos dos ú lt imos versos son admirable t raduc-
c ión del ú lt imo verso de la Eg loga de Virg i l io :
Nec deu s hunc mensa, dea nec dignaía cubili es t.
E G L O G A V
M E N A L C A S Y M O P S O .
Cur non, Mopse.
M E N A L C A S .
P u e s n o s h a l l a m o s j u n t o s, M o p s o , a g o r a
m a e s t r o s , t u e n t a ñ e r s u a v e m e n t e ,
y y o e n c a n t a r c o n d u l c e v o z s o n o r a ,
¿ P o r q u e n o n o s s e n ta m o s j u n t a m e n t e
5 d e b a j o . d e e s t o s c o r y l o s m e z c l a d o s
c o n e s t o s o l m o s o r d e n a d a m e n t e ?
M O P S O .
T ú e r e s e l m a y o r , a t i s o n d a d o s ,
M e n a l c a , l os d e r e c h o s d e m a n d a r m e ,
y a m í e l o b e d e c e r a t u s m a n d a d o s .
1 0 Y p u e s q u e a n s í t e p l a c e , a q u í s e n t a r m e
a l a s o m b r a q u e e l c é f i r o m e n e a ,
o ( 1 ) q u i e r o , y e s m e j o r , a l l í l l e g a r m e
(1) Imp. , yo.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 160/193
62 No se indica con bastan te claridad que Arg os sea
una nave:
altera quae vehat Argo.
64 Bella. [ D es a f í o s . ]
66 Los
hados
es adición feliz del traductor.
75 Nóte se el ritmo lento y pausado de este verso, y su
rara acentuac ión.
"Robustas quoque iam tauris juga solyet arator.
76-78 Débil y prosaico.
82 Sponte.
84 Ver so superf luo , añadido para la r ima.
89
Cara Deum soboles
91 A lg o más que redondo dice el magnífico verso :
Aspice convexo nutantem pondere mundum,
93
Venturo laetentur ut omnia seclo.
107-108 Matri loriga decerti tulerunt fastidia menses.
1 1 1- 1 1 2 Estos dos ú lt imos versos son admirable t raduc-
c ión del ú lt imo verso de la Eg loga de Virg i l io :
Nec deu s hunc mensa, dea nec dignaía cubili es t.
E G L O G A V
M E N A L C A S Y M O P S O .
Cur non, Mopse.
M E N A L C A S .
P u e s n o s h a l l a m o s j u n t o s, M o p s o , a g o r a
m a e s t r o s , t u e n t a ñ e r s u a v e m e n t e ,
y y o e n c a n t a r c o n d u l c e v o z s o n o r a ,
¿ P o r q u e n o n o s s e n ta m o s j u n t a m e n t e
5 d e b a j o . d e e s t o s c o r y l o s m e z c l a d o s
c o n e s t o s o l m o s o r d e n a d a m e n t e ?
M O P S O .
T ú e r e s e l m a y o r , a t i s o n d a d o s ,
M e n a l c a , l os d e r e c h o s d e m a n d a r m e ,
y a m í e l o b e d e c e r a t u s m a n d a d o s .
1 0 Y p u e s q u e a n s í t e p l a c e , a q u í s e n t a r m e
a l a s o m b r a q u e e l c é f i r o m e n e a ,
o ( 1 ) q u i e r o , y e s m e j o r , a l l í l l e g a r m e
(1) Imp. , yo.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 161/193
A l canto de la cueva que rodea,
qual ves, con sus racimos volteando
15 la v id si lvestre ( 1) en torno, y hermosea.
M E N A L C A S .
Conmigo mismo estoy imaginando,
que Aminta en nuestro campo es quien contigo
tan solo competir puede cantando.
M O P S O .
¿ Qué mucho es que compita aquél conmigo?
20 presumirá vencer al Dios de Délo.
M E N A L C A S .
M a s di si hay algo nuevo, Mopso amigo;
Di (2) del amor de Phil i , y del consuelo (3) ,
' o di en loor de Alcón, o de los fieros
de Codro ; y de tu grey pierde el recelo:
25 Pierd e, que habrá quien guarde los corderos.
M O P S O .
Antes aquestos versos que he compuesto
quiero probar agora los primeros.
(1 ) I m p , silvestre vid qu e en torno la hermosea.
(2 ) J . y C , Si.
(3 ) I m p , desconsuelo.
W
En la corteza escritos los he puesto
de un árbol, y su tono les he dado,
30 y di, compita Amintas después desto.
M E N A L C A S .
Quanto es el blando sauz sobrepujado
de la amaril la ol iva ( i) , y el espliego
del rosal es vencido colorado;
Tan gran ventaja tú, si no estoy ciego,
35 haces al mozo Amintas. Mas di agora,
que ya en la cueva estamos, di ahora luego.
M O P S O .
A Daphni pastor muerto con traidora
y muerte crudelísima l loraban
toda la deydad que el agua mora.
40 Testigo s son los ríos qual estaban,
quando del miserable cuerpo asidos
los padres las estrel las acusaban.
No hubo por quien fuesen conducidos
los bueyes a beber aquellos días,
45 ni fueron los ganados mantenidos.
Aun los leones mismos en sus frías
cuevas tu muerte, Daphni, haber l lorado,
dicen las selvas bravas y sombrías.
( 1 ) J . C . y A , fértil oliva.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 162/193
Que por tu mano, Daphni, el yugo atado
50 al cuello va el león y el t igre fiero,
tú é enram ar las lanzas has mostrado.
Tú diste a Baco el culto placentero,
tú de tu campo todo y compañía
la hermosura fuiste ( 1) , y bien entero.
55 An sí como del olmo es alegría (2)
la v id, y de la v id son las colgadas
uvas, y de la grey el toro es guía.
Qual hermosea el toro las vacadas,
como las mieses altas y abundosas
60 adornan y enriquecen las aradas.
Y ansí luego que crudas y envidiosas
las Parcas te robaron, se partieron
Apolo y sus hermanas lagrimosas (3) .
Pallas y Phebo el campo aborrecieron,
65 y los sulcos que ya l levaban trigo,
de avena y grama estéril se cubrieron.
En vez de la v ioleta y del amigo
narciso, de sí mismo brota el suelo
espina, y cardo agudo y enemigo.
(O
(2)
' ( 3 )
Col . , Imp. , fuiste la hermosura.
I m p . , es del olmo el alegría.
I m p . ,
muy llorosas.
70 Pue s esparcid ya rosas, poned velo
a las fuentes de sombra, que servido
así quiere ser Daphni desde el c ielo.
Y con dolor, pastores, y gemido,
un túmulo poned, y en el l loroso
75 túmulo, aqueste verso esté esculpido :
" Y o Daphni descansando aquí reposo,
"nombrado entre las selvas hasta el c ielo
"de h ermosa g rey pastor muy más h ermoso . "
M E N Á L C A S .
Quanto al cansado el sueño en verde suelo,
80 quanto el matar la sed en fresco río,
es causa de deleyte y de consuelo,
No menos dulce ha sido al gusto mío
•tu canto, y no tan solo en la poesía,
mas en la voz, si yo no desvarío,
85 Iguala s tu maestro, y su armonía,
dichoso, que por él serás tenido
fuera de toda duda y de porfía.
Mas por corresponder a lo que he oído,
en la forma y manera que pudiere,
90 quiero poner mis versos en tu oido.
Al c ielo encumbraré, quanto en mí fuere,
a tu Daphni, diré a tu Daphni en canto,
que Daphni a mí también me quiso y quiere.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 163/193
M O P S O .
No hay don que a mi juicio valga tanto,
95 y mereció en tus versos ser cantado,
y ya me los loaron con espanto.
M E N A L C A S .
De blanca luz en torno rodeado
con nueva maravil la Daphni mira
el no antes visto cielo ni hollado:
ioo Y en bajo ( i) de sus plantas viendo, admira
aquellos eternales resplandores,
y aparta la verdad de la mentira.
All í pues de otras selvas y pastores
alegre y de otros campos goza y prados,
105 con otras Ninfas trata sus amores.
No temen all í el lobo los ganados,
ni las redes tendidas, ni el cubierto
lazo fabrica engaño a los venados.
Ama el descanso Daphni, y de concierto
110 los montes y las peñas pregonando (2) ,
dicen, Menalca, es Dios, este es Dios cierto.
( 1 ) I m p , y puesto so sus.
(2 ) Imp. , voceando.
- •
Favorece, pues, bueno, prosperando
los tuyos, y sus cosas amoroso,
los tuyos que tu gloria ( i) están cantando.
11 5 Que en este valle agora y bosque umbroso
levanto quatro Aras, y dedico
a Daphni dos, y dos a Phebo hermoso.
Y en el las cada un año sacrifico
de leche dos lecheros apurada,
120 y de olio vasos dos te santifico (2) .
Y sobre todo en mesa embriagada
abundante con vino y alegría
a la sombra o al fuego colocada (3)
(A la sombra en verano, mas el dia
125 en que reynare el yelo, junto al fuego)
tu h onor feste jaremos a porf ía .
Dametas y el Egón cantarán luego,
Alpheo imitará también, saltando (4)
los satyros con risa, y dulce juego.
130 Est o tendrás perpetuo siempre quando
el d ía de las Nin fas , q uando fuere
el día que los campos va purgando.
( 1 ) I m p . , nombre van.
( 2 ) I m p ,
sacrifico.
( 3 ) I m p ,
al fuego y a la sombra.
( 4 ) A l e , Alphesibeo imitará saltando.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 164/193
En quanto por las cumbres ya paciere
del monte el jabalí ; en quanto amare
135 el río, y en el agua el pez corriere,
Y en quanto de tomillo se apastare
la abeja, y ansimismo de rocío
la cigarra su pecho sustentare ( 1) :
Tanto tu fam a y nombre (y o conf ío)
140 irá más de continuo floreciendo
al yelo siempre el mismo, y al estío.
Como a Ceres y a Baco a ti ofreciendo
irán sus sacrific ios los pastores,
y sus promesas les irás cumpliendo (2) .
M O P S O .
145 ¿Q ué dones no serán mucho menores
que lo que a versos tales es debido?
tales que no es posible ser mejores.
1
Que a mí no me deleyta ansí el sonido
del v iento que si lvando se avecina,
150 ni las costas heridas con ruido (3) ,
Las costas donde azota (4) la marina,
(1) Imp. , la abeja diligente y del rocío = la cigarra
su canto.
(2 ) As í A le. Imp. , tú también; J . y Co l . , tú irás.
(3) Col., rugido.
(4) Imp.,
acosta.
ni el río sonoroso a mí me agrada,
que en valles pedregosos va, y camina.
M E N A L C A S .
Primero pues por mí te será dada
15 5 esta flauta, con que el Ale xi hermoso
de mí, y la Galatea fué cantada.
M O P S O .
Y tú toma este báculo ñudoso,
que Antino mereciendo ser amado,
nunca me le sacó, y es muy vistoso
160 en ñudos, y con plomo bien chapado.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 165/193
N O T A S
2
Boni
(maestros).
5 Nótese la fals a acentuación de esta palabra (corylos).
11 Sive sub incertas sepliyris motantibus umbras.
12 Potius. (Es mejor.)
...Aspice MÍ antrum
1 4 - 1 5 Silvestri raris sparsit labrusca racemis.
16-18 Tres versos para uno solo del original.
23 J urgía (fieros).
28-29 Un poco vago. Virgi lio dice:
...viridi nuper quae cortice fagi
...et modiUa ns alterna notavi.
31 lenta salix (blando sauz).
32 Saliunca (espliego).
39 ¿Acaso la
Deidad
estará aquí tomada como nombre
colectivo por el conjunto de los Di ses, al modo
q
ue
decimos la humanidad al conjunto de los hombres Me
parece evidente, pues de otro modo no podría excusarse
la falta de concordancia.
43-45 Virgilio dice mucho mas; es a saber: que los bue-
yes no sintieron aquellos días la necesidad de pacer,
por el dolor que tenían de la muerte de Daphms:
Non ulli pa-stos Mis egere diebus
Frígida Dap hni boves ad flumina...
60 Nótese esta forma sustantiva que traduce la frase
latina pinguidis arvis.
60 Falta el tu decus omne tuis, que es sustancial en
este período poético.
64
Pales
en el original. Es la diosa campestre.
66
Infelix lolium, et steriles nascuntur avenas.
70-71 Spargite kurn un foliis inducite fontibus umbras.
76-78 Muy bien traducidos los dos versos latinos.
79 Fessis in gramine.
83 Falta el divine poeta y es esencial.
86-87 Dos versos enteramente ociosos.
88-90 Prosaic o, sobre todo el terceto.
93 Añad ida la última frase por el traductor.
95 Falta el puer ipse, que es esencial.
96 Fal ta la circunstancia de que fué Stimichon quien
los alabó.
102 Añadido este verso por el traductor.
10 9
Amat bonus otia DapÉ nis...
1 1 2 - 1 3 Sis bonus o felixque tuis...
1 1 9 - 1 2 0 Pocula bina novo spumantia lacte quotannis,
Craterasque dúo statuam tibi pinguis olivi.
12 1 Hilarans convivía Baccho.
13 0 Haec tibi semper erunt.
136 L a
r
es evidente errata. [Se refiere a
apastare,
que
en la edición decía apartare.]
141 Ripio.
142-143 Falta el
quotannis.
147 Ripio.
15 5 Fragili cicuta.
15 7 Pedum (báculo).
15 8 Antigenes (Antino).
Falta el
tune.
16 0
Formosim paribus nodis atque aere.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 166/193
E G L O G A V I
• P R I M A S I R A C U S I O .
Primero con el verso sici l iano
se quiso recrear la musa mía,
y no se desdeñó del trato humano, .
y pastoril v iv ienda mi Thalía,
5 los Reyes ya cantaba, y Marte insano;
mas al oído Phebo me decía,
conviénete, mi Titiro, primero
ser guarda de ganado, y ser baquero.
Conviénele al pastor pacer ( i) ganado,
10 y que la f lau ta y verso iguales sean,
y pues contino, o Varo, estás cercado
de tantos que de ti cantar desean,
y que en las tristes guerras su l imado
(2)
ingenio de contino y verso emplean,
15 yo quiero con el son de la pastora
zampoña concertar mi musa agora.
Mandado soy, y si por caso alguno
algún afic ionado me leyere,
(1) Co l . , guardar.
(2) Imp-,
sublimado.
de ti , Varo, mi avena de ti uno,
20 en quanto el c ielo en tomo se volviere,
el pino cantará, el lauro, el pruno,
y todo lo que el bosque produgere :
que no hay cosa que a Phebo caiga en grado,
como la carta a dó Varo es nombrado.
2 5 Dig amos, pues , P ier ides : Un día
de Chromi y de Mnasilo, fué hallado
Sileno (1) en una cueva que yacía
en sueño y más en vino sepultado,
las venas hinchadísimas tenía
30 del v ino que bebió el día pasado,
y la guirnalda por el suelo estaba,
mas el barril del asa le colgaba.
Dieron sobre él los mozos, que burlados
del v iejo muchas veces se dolieron
35 acerca de unos versos; y l legados
con su guirnalda misma le prendieron.
Egle l legando (2) ayuda a los turbados,
Egle bella entre quantas diosas fueron,
y ya despierto, y v iéndolo, la frente
40 con moras le pintaron juntamente.
Entonces él riendo del engaño,
¿a qué fin proseguís en más atarme?
baste el haber podido hacerme daño,
(1) Imp. ,
Silvano.
(2 ) Imp. , viniendo.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 167/193
baste el haber podido aprisionarme,^
45 los versos que pedís luego os los taño,
podéis seguros, dice, desatarme,
los versos para vos, porque ( i) a la hermosa
yo la satisfaré con otra cosa.
Y comenzó, y del canto la dulzura
50 los sátyros movió, movió las f ieras,
del roble, y de la encina misma dura
las cimas menear a compás vieras,
de P indó no se a leg ra más la a l tura^
con Phebo y con sus nueve compañeras,
55 ni el Rhodope jamás admiró tanto,
ni el Ismaro de Orpheo el dulce canto.
Cantaba en qué manera en el tendido
vacío descendiendo derramadas
las menudas simientes habían sido
60 por acer tado caso en sí a juntada s,
de dó la tierra, el ayre, el encendido
fuego, las aguas dulces y saladas
nacían de principio, y quan de presto
el t ierno mundo fuera así compuesto.
65 Y como comenzó a secarse el suelo,
y a su lugar la mar se retiraba,
y se figura todo, y como el c ielo
con nuevo sol las tierras alumbraba,
ya toman las l igeras nubes vuelo,
( 1 ) I m p ,
que a esa.
70 ya la agua en largos hilos abajaba,
ya crece la f loresta, y van por el la
los raros animales sin sabella.
Después dice las piedras alanzadas
por Pirra, y de Saturno el Reyno de oro,
75 las aves en el Cáucaso cebadas
en el sabio ladrón del gran tesoro,
y el Hila por las costas apartadas
buscando por demás con triste l loro,
la fuente dó quedó, y la voz contina
80 que hinche de Hila, Hila, la marina.
Y habla con Pasiphae dichosa
si nunca o vaca o toro hubiera habido,
y dice en su consuelo, ¡ ay qué afren tosa
locura, ay desdichada, te ha vencid o (1)
85 Jamás apeteció tan torpe cosa
la Preta aunque bramó por el exido,
y aunque temió a su cuello el duro arado,
y en su frente los cuernos ha buscado.
¡Ay , v i rg en desdich ada tú perdida
90 andas por la montaña, y él echado
debajo un negro roble en la f lorida
yerba reposa el bello y blanco lado
y pace al l í la yerba amortecida,
o por ventura sigue enamorado
95 en medio la copiosa y gran vacada
( 1 ) I m p , venido.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 168/193
alguna vaca hermosa que le agrada.
Cerrad, Ninfas del bosque, las sal idas,
Ninfas de las f lorestas, cerrad luego,
si acaso encontraré con las queridas
ioo con las vagas pisadas de mi fuego,
que o las dehesas verdes y f loridas
le tienen ( i) , o por caso el amor ciego
siguiendo algunas vacas 1 ' ha traído
al Gortinio pesebre conocido.
105 Y canta en pos de aquello la doncella
de la rica manzana afic ionada,
y viste de corteza amarga aquella
hermosa compañía lastimada,
que del fraterno caso se querella,
n o y en álamos subidos transí orinada,
y con raíz hondísima los planta,
y con ramas crecidas los levanta.
Y canta como Galo en la ribera
de los ríos de Permeso hallado
1 15 por una de las nuev e h ermanas fuera ,
y como de la mesma fué l levado
¡1 monte de Parnaso, y la manera
que el apolíneo coro levantado
le hizo reverencia, y como Lino
120 le dixo con acento y son divino.
(1) Irap., detienen.
De flores coronado, le decía,
toma de Euterpe ( i) , Gallo, aquesta vena,
que antes dió al de Ascreo que movía
los árboles las veces que la suena,
125 con el la cantarás el alegría
de la Gortinia selva y suerte buena,
porque no haya bosque ni f loresta
de quien se precie Apolo más que de esta.
¿Oué servirá decir como cantada
130 es la Scylla que a Niso fué traidora,
o la de quien se suena que cercada
las ingles de fiereza labradora,
de Ulises fatigó la noble armada,
y en el profundo piélago dó mora,
135 ¡ ay t r i s te los medrosos marineros
despedazó cruel con perros fieros?
¿O cómo refer ía del Th eseo
los miembros t ransforma dos , los m anjares ,
los dones, el convite crudo y feo
140 que ofrece (2) Philomena, los pesares
con que vengó su pena ? Y dice arreo
las alas que la l levan por lugares
desiertos, con que vuela desdichada
sobre la que antes era su morada.
145 Y todo lo que a Phebo ya cantando
— —
(1) Imp., toma, que te da Euterpe...
(2) Imp., que le dió.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 169/193
3
I 6
P O E S Í A S D E F R . L U I S D E L E Ó N
e l b i e n a v e n t u r a d o E u r o t a o í d o
h a b í a , y e l o i l l o c o n t i n u a n d o
l o h a b í a n s u s l a u r e l e s a p r e n d i d o ,
S i l e n o l o c a n t a b a , y r e s o n a n d o
1 5 0 l o s v a l l e s a l o s c i e l o s v a e l s o n i d o
h a s t a q u e y a l a e s t r e l l a a p a r e c i e n d o
d e l p a s t o l a s o v e j a s f u é c o g i e n d o .
N O T A S
Egloga VI.
2
Ludere.
3 Erubuit.
6 Más exp res ivo y famil iar en lat ín, "aurem vellit",
me t iró de la oreja.
1 0 - 1 6
Deductum discere carmen.
La t raducc ión es algo
oscura. Nótese el uso del adjetivo pastora.
17 Non injussa cano. Fel ic ís ima t raducc ión, más con-
cisa que el original.
18 Nóte se esta aparición de la voz
aficionado,
que en
tal sentido, y con valor de sustantivo no parece antigua.
Acaso fray Luis escr ibió : alguno aficionado.
19 Un o po r solo.
2 1 El
pino,
el
lauro
y el
pruno,
son adiciones del tra-
ductor.
29-30 Cuán supe rior a esta prosaica llaneza el texto
v irg i l iano :
Serta procul, tantum capiti delapsa, jacebant,
Et gravis aittrita pendebat cantha rus ansa.
38 Naiadum, d ice Virg i l io .
47-48 Huic aliud Hnercedis erit,
5 1 - 5 2 ...tum rígidas motare cacumina quercus.
57-58 Magnum per inane.
64 et ipse tener mundi concreverit orbis;
57-64 Muy bien entendido este difíc il pasaje.
67 ...et rerum paulatim sumere formas.
7 1 - 7 2
Rara per ignaros errent animalia montes.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 170/193
3 1 8 P O E S ÍA S D E F R . L U I S D E L E Ó N
75.76 Bel l ís ima per í fras is del
Partum Promethei
del
original.
77-80 En estos cuatro versos procura remedar el tra-
ductor la cadencia lánguida del or ig inal :
Ut litus Hyla Hyla o mne sonaret.
86 Proetides implerunt falsis mugititus agros.
91-92 Es mucho más poético el molli fultus hyacintho
del origin al. •
r
93 PallenHs, muy fel iz interpretac ión (amortecida).
97-98 Bello movimiento poético.
1 0 0 - 1 0 1
Errabunda bovis vestigio.
La traducción esta
algo oscura.
1 1 4 F a l t a e l errantem del original.
12 1 Floribus atque apio crines ornatus amaro.
Fray Luis de León omit ió la mención del apio, que aquí
tiene un sentido particu lar. -
123 Falta el seni, que es esencial.
13 1 Es la misma Sc i la de quien se habla en el verso
anterio r, y no otra persona distinta. _
137 Debe decir Tereo y no Teseo . El or ig inal d ice:
mutatos Terei artus. .
T
R T VcSpCT.
151 - 15 2 La construcc ión de estos dos ú lt imos versos
resulta anfibológica. No se ve bastante claro que el segundo
se ref iere a S i leno y no a la es trel la.
E G L O G A V I I
Forte sub arguta.
M E L I B E O , C O R I D Ó N , T H I R S I .
M E L I B E O .
D e b a x o u n r o b l e q u e m o v i d o a l v i e n t o
r u i d o b l a n d o ( 1 ) h a c í a , e l D a p h n i e s t a b a ,
y T y r s i , y C o r i d ó n a l m i s m o a s i e n t o
s u h a t o c a d a u n o a m e n a z a b a ,
5 e l T y r s i c o n d u c í a ( 2 ) o v e j a s c i e n t o ,
c a b r a s e l C o r i d ó n a p a c e n t a b a ,
a m b o s z a g a l e s b e l l o s , a m b o s d i e s t r o s ,
y e n r e s p o n d e r c a n t a n d o m u y m a e s t r o s .
A l l í f u é , e n q u a n t o c u b r o ( 3 ) d e f e n d i e n d o
1 0 l o s m i r t o s d e l m a r c i e r z o , d e s m a n d a d o
d e l h a t o u n c a b r ó n m í o , y y o s i g u i e n d o
a l D a p h n i v i , y . d é l v i s t o f u i l l a m a d o ,
a q u í v e n , M e l i b e o , a q u í c o r r i e n d o ,
d i c e , q u e t u c a b r ó n a q u í h a p a r a d o ,
(1) Imp. ,
hacía blando estruendo.
(2 ) Imp. ,
conduciendo.
(3 ) Imp. , encubro.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 171/193
3 1 8 P O E S ÍA S D E F R . L U I S D E L E Ó N
75.76 Bel l ís ima per í fras is del
Partum Promethei
del
original.
77-80 En estos cuatro versos procura remedar el tra-
ductor la cadencia lánguida del or ig inal :
Ut litus Hyla Hyla o mne sonaret.
86 Proetides implerunt falsis mugititus agros.
91-92 Es mucho más poético el molli fultus hyacintho
del origin al. •
r
93 PallenHs, muy fel iz interpretac ión (amortecida).
97-98 Bello movimiento poético.
1 0 0 - 1 0 1
Errabun da bovis vestigia.
La traducción esta
algo oscura.
1 1 4 F a l t a e l errantem del original.
12 1 Floribus atque apio crines ornatus amaro.
Fray Luis de León omit ió la mención del apio, que aquí
tiene un sentido particu lar. -
123 Falta el seni, que es esencial.
13 1 Es la misma Sc i la de quien se habla en el verso
anterio r, y no otra persona distinta. _
137 Debe decir Tereo y no Teseo . El or ig inal d ice:
mutatos Terei artus. .
T
R T VcSpCT.
151 - 15 2 La construcc ión de estos dos ú lt imos versos
resulta anfibológica. No se ve bastante claro que el segundo
se ref iere a S i leno y no a la es trel la.
E G L O G A V I I
Forte sub arguta.
M E L I B E O , C O R I D Ó N , T H I R S I .
M E L I B E O .
D e b a x o u n r o b l e q u e m o v i d o a l v i e n t o
r u i d o b l a n d o ( 1 ) h a c í a , e l D a p h n i e s t a b a ,
y T y r s i , y C o r i d ó n a l m i s m o a s i e n t o
s u h a t o c a d a u n o a m e n a z a b a ,
5 e l T y r s i c o n d u c í a ( 2 ) o v e j a s c i e n t o ,
c a b r a s e l C o r i d ó n a p a c e n t a b a ,
a m b o s z a g a l e s b e l l o s , a m b o s d i e s t r o s ,
y e n r e s p o n d e r c a n t a n d o m u y m a e s t r o s .
A l l í f u é , e n q u a n t o c u b r o ( 3 ) d e f e n d i e n d o
1 0 l o s m i r t o s d e l m a r c i e r z o , d e s m a n d a d o
d e l h a t o u n c a b r ó n m í o , y y o s i g u i e n d o
a l D a p h n i v i , y . d é l v i s t o f u i l l a m a d o ,
a q u í v e n , M e l i b e o , a q u í c o r r i e n d o ,
d i c e , q u e t u c a b r ó n a q u í h a p a r a d o ,
( 1 ) I m p ,
hacía blando estruendo.
( 2 ) I m p ,
conduciendo.
( 3 ) I m p , encubro.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 172/193
i
5
y s i t e v a ga un poco , a q uí t e ndi do
descansarás la prisa (i ) que has tramo.
Aquí las vacas por e l prado y heras
s e v i e ne n a be be r ; a q uí f lor e ce n
de l Mi nc i o e n v e r de h o ja la s nbe r a s ,
2 0
y los e n ja m br e s s ue na n y a dor m e ce *
¿ Ma s q ui é n d i e r a r e ca udo a m i s cor de r a s ,
que ni Phi li s , ni Alcipe no parecen,
y estaban a cantar desaf iados
e l Ty r s i , e l C or i dón , y m uy t r a ba dos . (2 )
25 A l f i n a v e nt a jé su ca nt o , y r ue go
a mi negocio propio, y comenzaron
el uno acometiendo, e l otro uego
v olv i e ndo la r e s pue s t a , y por f i a r on
gran piez a as í en e l dulce y docto uego
30 que a aquesta ley los mismos se obligaron,
el Coridón decía as í cantando,
e l Ty r s i a s í ca nt a ba r e p l i ca ndo.
C O R I D Ó N .
A m a da s Mus a s , i ns p i r a dm e a gor a
de versos la fe liz y docta , vena,
del Codro que con el que en Délo mora
ca nt a ndo a la s pa r e ja s ca s i s ue na ;
o s i para aquel solo se atesora
( 1 ) I m p . ,
la presa.
(2) Imp. , turbados.
P O E S Í A S
35
el primor todo de la dulce (i ) avena,
co lga da pa r a s i e m pr e de s de lue go
40 a aqueste pino mi zampona entrego.
T
H Y R S I .
Este poeta que ora se levanta,
pa s t or e s los de A r ca di a , cor ona do
de yedra, levantad a gloria tanta,
que con envidia e l Codro traspasado
45 rebiente, o s i excediere en lo que canta,
e l uno le ceñid, y e l otro lado
con la baccar le ceñid la docta frente, -
no prenda en él la lengua maldiciente.
C O R I D Ó N .
De un jabalí cerdoso te presenta
50 esta cabeza e l Tit i ro, o Diana,
y estos ramosos cuernos, donde cuenta
e l c i e r v o v i v i dor s u v i da v a na :
y s i lo que en el a lma representa
por medio de tu mano alcanza (2) y gana,
55 de mármol estarás , y con calzado
de tornasol teñido, y de violado.
(1) Imp-,
docta.
(2) Imp.,
alza.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 173/193
POESÍA S
T H Y R S I .
Y tú de leche un vaso por ofre nda
de mí tendrás en cada un año cierto,
no es justo que el pequeño don te ofenda
6o pues g uardas , L ampsaceno ( i ) , un pobre h uer-
de piedra eres agora , mas si enmienda [to .
el año, de riqueza irás cubierto,
con oro lucirás si acrecentare
la nueva cría el hato (2) , y mejorare.
C O R I D Ó N .
65 Nerin e Galatea, más sabrosa
que el tomillo hibleo, y que el nevado
cisne más blanca muoho, y más hermosa
que el álamo de yedra rodeado,
si v ive en tu sentido, y si reposa
70 de aqueste tu pastor algún cuidado,
vendrás con pie l igero a mi majada,
en tornando del pasto la vacada.
T H Y R S I .
Y yo más que el asensio desabrido,
más áspero que zarza, y v il te sea,
( 1 ) I m p , tu Priapo. L a m p s a c e n o f u é e l l u g a r d
Priap o-
(2) Imp., año.
75 más que las ovas viles, más huido
que el lobo es de la ov eja y o me v ea,
si no se me figura haber crecido
un siglo aquesta luz odiosa y fea :
id hartos, id novil los a la estanza,
80 que ya es mala vergüenza tal tardanza.
C O R I D Ó N .
Fuentes de v erde musco rodeadas ,
y más que el blando sueño yerba amena,
y vos, ramas que en torno levantadas
hacéis sombra a la pura y fresca vena (1) ,
85 debajo de vosotras al legadas
sesteen las ovejas, que ya suena
el gri l lo, y la v id brota, y ya camina
viniendo el seco estío, y se avecina.
T H Y R S I .
Aquí hay hogar y fuego, aquí la l lama
90 con tea resinosa siempre dura,
aquí el humo que sube y se derrama
matiza con holl ín el techo escura,
aquí si el blanco cierzo sopla y brama,
curamos dél lo (2) mismo que se cura
95 de no robar el río su ribera,
o de guardar la grey el (3) lobo entera.
( 1 ) I m p ,
avena.
( 2 ) I m p , de lo mismo..
( 3 ) I m p , del lobo.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 174/193
POESÍAS
C O R I D Ó N .
Debajo de sus árboles caída _
yace la fruta, y sobre la montana
tuerce de su serval al ramo asida
ioo la serva, y del castaño la castaña,
la copia por los campos estendida
con gozo el monte y l lano alegra y baña ( i) ,
mas si los ojos cubre relucientes,
A lexi s , v erás secas aun las fuentes .
T H Y R S I .
16 5 Lo s campos están secos y agostados
por culpa del sereno ayre, muere
la hierba sedienta en los collados,
tender su hoja ya la v id no quiere,
serán aquestos daños remediados
1 10 a l punto q ue mi Ph i l i s parec iere :
ante el la su verdor cobrara el suelo,
descenderá (2) con l luvia largo el c ielo.
C O R I D Ó N .
El álamo de Alcides es querido,
del Baco la v id so laes^est imada,
si Alexis SUS ojos relucientes - cubre,
mismas fuentes.
(2 ) Imp. , y abajará.
115 el mirto de la Venus siempre ha sido,
y en el laurel por ( 1) Phebo es Daphni amada,
el corilo es de Phil is escogido,
del corilo la Phil is pues se agrada,
al corilo conozcan por Rey solo
I2i_ el mirto y el laurel del crespo (2) Apolo.
T H Y R S I .
Bell ísimo en el bosque el fresno crece,
el pino es en los huertos hermosura,
el álamo los ríos enriquece (3) ,
la haya de los montes el altura (4) :
125 mas quando ante mis ojos aparece,
o L y c ida d iv ino , tu f ig ura ,
en los huertos el pino no es hermoso,
en los bosques el fresno no es v isto'so (5) .
(1) Imp. ,
de Phebo.
(2) Imp., roxo.
(3) Imp., 'el álamo en los ríos bien parece.
(4) Imp. , la haya en los montes es altura.
(5) F alt a e n todos los M ss. l a traducción de los
dos versos últimos de la égloga.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 175/193
w
»
"•Cl
•WA
t <
Vm
S
J
B O
I
i/li
m l
i n
N O T A S
i Arguta ilice.
3 Fal ta el disientas lacte.
7 Fal ta el
Arcades ambo.
io Parec e que debe decir
el mal
(el mar).
17-20 Vers os felices, sobre todo el 4-°. Que acaso ex cede
al or iginal :
...eque sacra resonant examina quercu. •
2i Mucho.más poético el verso vi rgi l iano:
Depulsos a lacte domi quae clauderet agnos.
>
33-38 Dos "versos y medio que sobran del todo.
39-40
Hic arguta sacra pendebit fístula pinu,
45
,..si ultra placitum laudarli.
48 Ne vati noceat mala lingua f uturo. Muy bien tra-
ducido . .
5 1 - 5 2
Et ramosa Micon vivacis corma cervi.
Admirable-
mente traducido-
65-72 Mu y bien castellanizado este trozo. Cfr. Garcilaso,
Egloga tercera.
73
Sardoniis ...herbis.
74
Rusco.
75
Projecta vilior alga.
81-84 Cuatro deliciosos versos , que conservan la suave
armonía de estos dos de Virgilio.
i l l '
Muscosi fon tes et sonino mollior herba,
Et quae vos rara virides tegit arbulus umbra.
86-87 Añadido por el traductor, pero es pormenor realis-
ta de buen efecto en este cuadro campesino.
89-92 Tamb ién son admirables los cuatro primeros de la
octava siguiente.
Nota 5.
a
Haec ncmmi, et vie turn frustra contendere Tyrsini
Ex ilio Corydon, C orydon est tempore nob is.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 176/193
( i ) I m p . ,
o pasas.
E G L O G A V I H
Pastorum Musam.
D A M Ó N Y A L P E S I B E O .
El dulce y docto contender cantando
de Alpheo y de Damón que embebecida
la novil la admiró, casi olvidando
la yerva y el pacer, por quien perdida
5 la presa tuvo el l ince, y restañando
los ríos sosegaron su corrida,
digamos, pues, el canto y los amores
de Alpheo y de Damón, doctos pastores.
¡ O tú que hora con reyno victorioso
10 o v ences ( i ) e l T imav o , o l a v ec ina
costa, si jamás día tan dichoso
veré, que me conceda con voz dina
cantar tu pecho y brazo valeroso,
cantar tu v erso y musa pereg r ina,
1 5 a la qual sola dice justamente
la mag estad del t rág ico e loq üente
D e ti hizo principio, en ti fenece,
y todo mi cantar en ti se emplea ;
recibe aquestos versos que te ofrece
20 la voz que tu querer cumplir desea:
al vencedor laurel que resplandece
en torno de tu frente, y la hermosea,
consiente que al legada, y como asida
aquesta yedra ( i) vaya entretexida.
25 Apen as de la noche el velo frío
había el c laro cielo desechado,
al tiempo que es dulcísimo el rocío
sobre las tiernas yerbas al ganado,
vertiendo de los ojos largo río,
30 al tronco de un (2) olivo recostado
Damón tocó la f lauta lastimero,
y comenzó a cantar así primero.
DAMÓN.
Procede ya, lucero, ante el sol bello,
en tanto que de Nise fementida
35 por vil amor trocado me querello,
y notifico al c ielo mi herida (1)
(bien que nunca hallé provecho en el lo)
en esta hora prostrerà de mi vida,
y notifico al c ielo mi herida (3)
40 zampoña, como en Menalo se canta.
(1) Imp. , yerba.
(2) Imp.,
su.
(3) Col.,
caída.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 177/193
En Menalo contino el bosque suena,
en Menalo los pinos son cantores,
con la voz pastoril siempre resuena,
y siempre oye sus quejas, sus amores,
45 y siempre oye los dioses de l 'avena
dulcísima primeros inventores,
pues suena ya ( i) , y conmigo el son levanta,
zampona, como en Menalo se canta.
Casó Nise con M opso ; ¿q ué mixtura
50 no templará el amor? El t igre fiero
pondrá con la paloma, y por ventura
en uno pacerán lobo y cordero ;
dispónete, que tuya es la ventura;
sus, Mopso, que por ti sale el lucero :
55 ¡ A y suena (2) ya, y conmigo el son levanta,
zampona, como en Menalo se canta.
• ¿M as q ué b ien empleada la q ue en fado
de todos arrogante burla hacías,
la que mi sobrecejo y mi cayado,
60 mi barba y mi zam pona abo rrecías,
la que de nuestras cosas el cuidado
a-geno de los dioses ser creías?
¡ A y suena ya , y conmigo el son levanta
zampona, como en Menalo se canta.
65 Pequ eña y con (3) tu mad re ( y yo por guia)
(1) Imp. , pues suena-, y ¡ay.
(2 ) Imp. , y tú suena y...
(3 ) Imp. , en.
POESÍAS
te v i entre mis frutales hacer daño,
ya dende el suelo yo tocar podía ( 1)
las ramas, y doblaba el sexto año,
como te vi , te di ¡ a y (2 ) 1' alma mía,
70 l levóme en pos de sí preso el engaño.
¡ A y suena ya, y conmigo el son levanta,
zampoña, como en Menalo se canta.
Y a te conozco, amor. Entre las breñas,
en fiero punto, en día temeroso,
7 5 ni nuestro en sangre, ni con nuestras señas,
de duros Garamantes, del fragoso
Rodope procediste, y de las peñas
del Ismaro dó bate el mar fur ioso .
¡ A y suena ya, y . conmigo el son levanta,
80 zampoña, cómo en Menalo se canta.
P o r ti , crudo, tiñó la cruda mano
en sus hijos Medea ensangrentada;
m as ¿ quál fué de lo s dos .más inh umano ,.
o tú, malvado amor, o tú, malvada?
85 Tú fu i s te s iempre, amor, un mal tirano,
tú fuiste una cruel desapiadada.
¡ A y suena ya, y conmigo el son levanta,
zampoña, como en M enalo se canta.
M a s y a siquiera h uy a perseg uido
(1) Imp. ,
las baxas ramas ya alcanzar po día = y
encima de los doce andaba un año-
(2) Col., ¡ay, triste
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 178/193
90 el lobo de la oveja, y sea arreo
del roble la azucena, y al sonido
del c isne se aventaje el cuervo feo,
y T i t i ro a l Ar ión prefer ido ,
Arión sea en mar, en monte Orpbeo.
95 ¡A y suena ya, y conmigo el son levanta,
zampoña, como en Menalo se canta.
Y siquiera se anegue ( i ) todo el mundo •
(vivid selvas, por tiempo prolongado) :
que yo del alto risco al mar profundo
ioo venirm e determino despeña do;
si no lo fué primero, este segundo
servicio de ti , Nise, será amado.
¡ A y cesa ya, zampoña, y no levantes
el son, ni como en Menalo más cantes.
105 Aq u í d ió f in Damón a su lamento
y sospiró profunda y tiernamente,
tocó del grave mal el sentimiento
al monte, que responde en son doliente,
y luego puesto en pie con nuevo acento, '
n o sonand o la zampoña dulcemente
Alph eo comenzó: lo que ba cantado,
vos, Musas, lo decid, que a mí no es dado. '
A L P H E S I B E O .
Corona aqueste altar con venda y flores,
agua me da y enciende la bervena,
( 1 ) I m p ,
en.
1 1 5 encienso macho (1) enciende, en mis dolores
veré si hay fuerza alguna o arte buena,
v eré si torno a Daphni a mis amores,
no falta sino el canto, canta y suena :
y di, ve, mi conjuro, y la mar pasa,
1 2 0 y vuelve de la v il la a Daphni a casa.
El canto y el conjuro es poderoso
a ret raer la luna reluciente:
en rostro demudó Circe mostroso
con cantos del Ulises a la gente,
1 2 5 de canto rodeada vigoroso
rebienta por los prados la serpiente:
ve presto, mi conjuro, y la mar pasa,
y vuelve de la v il la a Daphni a casa.
Tres cuerdas te rodeo lo primero,
1 3 0 de su color cada una variada,
imagen, y con pie diestro y l igero
en torno de aquesta ara consagrada (2)
traerte al rededor tres veces quiero,
que el número de tres al c ielo agrada:
1 3 5 v e presto, mi conjuro, y la mar pasa,
y vuelve de la v il la a Daph ni a casa.
Añuda, o Amaril is, con tres ñudos
cada uno de estos hilos colorados,
añuda ya, y no estén los labios mudos,
( 1 ) I m p , fino.
( 2 ) I m p , acerca deste altar y ara sagrada.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 179/193
P O E S Í A S
140 di en cada ñudo de estos por ti dados,
"ñudos de amor, estrechos, c iegos, crudos,
ñudos de amor doy f i rmes añudados : "
ve presto, mi conjuro, y la mar pasa,
y vuelve de la v il la a Daphni a casa.
145 Ans í como esta cera torna blanda,
así como este barro se endurece,
y un mismo fuego en ambas cosas anda,
y juntamente seca y enternece,
así tu amor conmigo a Daphni ablanda,
150 y para las demás se empedernece:
ve presto, mi conjuro, y la mar pasa,
y vuelve de la v il la a Daphni a casa.
Esparce aquesas puches ( 1) de harina
de barro y sal mezclada en esa l lama,
155 al fuego aquel laurel verde avecina (2) ,
y encima del el bálsamo derrama:
Daphni crudo me abrasa a mí mezquina,
y o q uemo en su lug ar aq uesta rama;
ve presto, mi conjuro, y la mar pasa,
160 y vuelve de la v il la a Daphni a casa.
Qual la novil la de buscar cansada
su toro por los montes, junto al río
se tiende dolorida y olvidada,
(1) Imp. ,
ese batido. _
(2 ) Imp. , aquel tierno laurel aqu í avecina, - y con sa-
grado fuego aquí lo inflama.
no huye de la noche ni del frío,
165 ansí me busques, Daphni, ansí buscada
en pago del amor te dé desvío :
•ve presto, mi conjuro, y la mar pasa,
y vuelve de la v il la a Daphni a casa.
En los pasados años aquel c iego
170 y desleal me diera ( 1) estos despojos,
entonces caras prendas, dulce fuego,
. agora crudos y ásperos abrojos,
aquestos, t ierra, agora yo te entrego,
porque le restituyas a mis ojos :
175 ve presto, mi conjuro, y la mar pasa,
y vuelve de la v il la a Daphni a casa.
También estas ponzoñas producidas
en Ponto, porque el Ponto es férti l dellas,
de su lugar las mieses traducidas,
180 y vuelto en lobo al Meris v i con el las,
a Meris que las v idas fenecidas
reduce a ver la luz de las estrel las :
ve presto, mi conjuro, y la mar pasa,
y vuelve de la v il la a Daphni a casa.
185 Est a ceniza coge, y l leva (2) fue ra,
a donde el agua corre ve a lanzalla (3) ,
por las espaldas 1 ' echa, y ven l igera,
(1) Imp. ,
daba.
(2) Imp., saca.
(3) Imp., alcanzalla.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 180/193
3 3
Ó P O E S Í A S D E F R . L U I S D E L E Ó N
( i) Imp. ,
más.
n o m i r e s , A m a r i l i s , a l e c h a l l a ,
c o n e s t o s t e n t a r é a q u e l l ' a l m a f i e r a :
1 9 0 m a s q u é c a n t o , ¿ o q u e D i o s p o d r á a b l a n d a l l a .
V e p r e s t o , m i c o n j u r o , y l a m a r p a s a ,
y
v u e l v e d e l a v i l l a a D a p h n i a c a s a .
¿ N o v e s q u e l a s c e n i z a s a l z a n l l a m a
e n q u a n t o m e ( 1 ) d e t e n g o ? p o r b i e n s e a .
¡ A y y o n o s é q u i e n e s , q u e a l g u n o l l a m a ,
q u e l a p e r r i l l a e n e l p o r t a l v o c e a ,
s i v i e n e p o r v e n t u r a ¿ o s i q u i e n a m a
s o ñ a n d o f i n g e a q u e l l o q u e d e s e a ?
¡ A y p o n a t u c a m i n o , ¡ a y p o n y a t a s a ,
c o n j u r o , q u e m i D a p h n i e s v u e l t o a c a s a .
1 9 5
2 0 0
N O T A S
3- 4
hrtmemor herbarían.
4 -5 Stnpefactae carmine lynces.
10 - 11 Va ga y débi l t raducc ión de los dos verso s :
Tu mihi seu magni superas iam saxa Timavi
Sive oram Illyrici legis aequoris.
En la traducción no se dice claro que el Timavo es un
monte y se omite que la costa es la Iliria.
16 Virg i l io d ice c laramente que es te t rág ico es Só-
foc les :
Sola Sophocleo tua carmina digna co thurno.
27-28 Dos versos deliciosos que responden muy sentida-
mente al or ig inal :
Cutn ros in teñera pecori gralissimus herba.
39-40
Incipe Menalios mecum, mea tibia versas
4 1 Argutumque nemus.
42 Pinosque loquentes.
53-55 Aqu í fal ta mucho del orig inal , y no lo menos poé-
t ico . Virg i l io d ice:
Mopse, novas incide faces: tibi ducitur uxor
Spar ge, marite, nuces: tibi deserit He sperus Oetam.
65 Dux ego vester erarn
65-66
Roscida m ala... vidi cum matre legentem.
67 Aca so el poeta escr ibió l'ánima y as í resu lta exce-
lente el verso.
73 Admirable t raducc ión, más enérg ica que el or i-
g i n a l :
22
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 181/193
Nunc scio quid sit amor.
89-90 También aquí se omite mucho y bueno del
o r i g i n a l :
...áurea durae
Mala ferant quercus, narcisso floreat alnus
Pinquia corticibus sudent electra myricae,
1 0 3 - 1 0 4 Desin e memlios, iam desine tibia versu s.
106-1 10 Todo esto es ad ic ión, y no feliz, del traductor.
11 c Mascula thura.
1 1 9 Es la verdadera acepc ión del carmen aquí.
12 2 Deducere. M u y bien. . „
12 5 Epíteto fel iz que no es tá en Virg i l io . En cam-
bi o f r a y L u i s omite el
frigidus,
cal i f icat ivo de
angurs.
13 4 Numero Deus impare gaudet.
1 4 0 - 1 4 1 "Veneris" dic "vincula necto."
146-147
Uno eodemque igni.
Muy bien interpretado el
pensamiento.
I 5 I
- i
5
2 Ducite ab urbe domum, mea carmina, d ucite-
Daphnim.
16 1- 164 Verso s verdaderamente de poeta y no indig-
nos del or ig inal :
Talis amor Daphnim, qualis cum fessa iuvencum
Per nemora atque altos querendo bocula lucos
Propter aquae rivumviridi procumbit m ulva
Perdita n ec serae merninit décedere nocti.
17 9 Traducere. Fel i z lat inismo.
1 8 1 - 1 8 2 ...saepe animas imis excire sepulchns
19 0 ...nihil Ule déos nihil carmina curat. M as an r -
mat ivo y enérg ico el or ig inal .
193 - 196 Faltan el tremulis altarla flammis, el sponte
su a y el nombre del perro Hylax, c ircunstancias muy poe-
ticas todas ellas.
3 3 8 P O E S Í A S D E F R . L U I S D E L E Ó N
E G L O G A I X
L I C I D A S . M O E R I S .
Quo te, Moeri pedes?
1
L I C I D A S . .
A d ó , M e r i , l o s p i e s t e l l e v a n h o r a ?
¿ p o r c a s o v a s a d o n d e ( 1 ) v a e l c a m i n o ?
¿ P o r v e n t u r a a l a v i l l a v a s t ú a g o r a ?
M O E R I S .
O L i c i d a , p o r n u e s t r o m a l d e s t i n o
- 5 h a b e r n o s a v e r v i v o s a l l e g a d o
i o q u e e n e l p e n s a m i e n t o n u n c a v i n o .
A q u e n o s d i g a u n m a l o a p o d e r a d o
d e n u e s t r a s h e r e d a d e s s i n m e s u r a :
I d f u e r a , q u e e s t o t o d o a m í m e e s d a d o .
1 0 Y a n s í ( q u e s e l e v u e l v a e n d e s v e n t u r a )
l e e n v i ó t r i s t e a g o r a e s t o s c o r d e r o s ,
p u e s t o d o l o t r a s t o r n a l a v e n t u r a .
( 1 ) I m p , o do va éste.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 182/193
Nunc scio quid sit amor.
89-90 También aquí se omite mucho y bueno del
o r i g i n a l :
...áurea durae
Mala ferant quercus, narcisso floreat alnus
Pinquia corticibus sudent electra myricae,
1 0 3 - 1 0 4 Desin e memlios, iam desine tibia versu s.
106-1 10 Todo esto es ad ic ión, y no feliz, del traductor.
11 c Mascula thura.
1 1 9 Es la verdadera acepc ión del carmen aquí.
12 2 Deducere. M u y bien. . „
M Í Epíteto fel iz que no es tá en Virg i l io . En cam-
bi o fray Luis omite el
frigidus,
cal i f icat ivo de
angurs.
13 4 Numero Deus impare gaudet.
1 4 0 - 1 4 1 "Veneris" dic "vincula necto."
1 4 6 - 1 4 7
Uno eodemque igni.
Muy bien interpretado el
pensamiento.
I 5 I
.
I 5
2 Ducite ab urbe domum, mea carmina, d ucite-
Daphnim.
16 1- 164 Verso s verdaderamente de poeta y no indig-
nos del or ig inal :
Talis amor Daphnim, qrnlis cum fessa iuvencut*
Per nemora atque altos querendo bocula lucos
Propter aquae rivumviridi procumbit m ulva
Perdita nec serae meminit décede re nocti.
17 9 Traducere. Fel i z lat inismo.
1 8 1 - 1 8 2 ...saepe animas imis excire sepulchns
19 0 ...nihil Ule déos nihil carmina curat. M as an r -
mat ivo y enérg ico el or ig inal .
193 - 196 Faltan el tremulis altaría flammis, el sponte
sua y el nombre del perro Hylax, c ircunstancias muy poe-
ticas todas ellas.
3 3 8 P O E S Í A S D E F R . L U I S D E L E Ó N
E G L O G A I X
L I C I D A S . M O E R I S .
Quo te, Moeri pedes?
1
L I C I D A S . .
A d ó , M e r i , l o s p i e s t e l l e v a n h o r a ?
¿ p o r c a s o v a s a d o n d e ( 1 ) v a e l c a m i n o ?
¿ P o r v e n t u r a a l a v i l l a v a s t ú a g o r a ?
M O E R I S .
O L i c i d a , p o r n u e s t r o m a l d e s t i n o
- 5 h a b e r n o s a v e r v i v o s a l l e g a d o
i o q u e e n e l p e n s a m i e n t o n u n c a v i n o .
A q u e n o s d i g a u n m a l o a p o d e r a d o
d e n u e s t r a s h e r e d a d e s s i n m e s u r a :
I d f u e r a , q u e e s t o t o d o a m í m e e s d a d o .
1 0 Y a n s í ( q u e s e l e v u e l v a e n d e s v e n t u r a )
l e e n v i ó t r i s t e a g o r a e s t o s c o r d e r o s ,
p u e s t o d o l o t r a s t o r n a l a v e n t u r a .
(1) Imp. , o do va éste.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 183/193
POESÍA S
L I C I D A S .
Oyera yo, que desde los oteros
de do vienen cayendo ( i) los collados,
15 hasta del agua y haya los l inderos,
Que todos estos pastos y sembrados
por medio de sus versos y poesía
fueron a tu Menalca conservados.
M O E R I S .
Y si ya la corneja con su canto
a fenecer los pleytos como quiera
no me inclinara de contino tanto,
25 Si desto ya avisado no estuviera,
por cierto ten que agora ni este amigo
tuy o , n i mi M enalca v iv o fuera .
L I C I D A S .
1
¡A y ¿cabe ta l maldad, n i en enemig o?
¡a y cas i nuestras f iestas acabadas ,
30 Menalca, y nuestros gozos ya contigo.
( 1 ) I m p , las cumbres y...
Oiríaslo, que ansina se decía,
20 mas versos entre armas pueden tanto
como contra el león el c iervo haría.
¿Quién h ic iera en las fuentes enramadas?
¿quién cantara las Ninfas de contino?
¿q uién sembrara con f lores l as majadas?
¿ O los verso s que ayer con arte y tino
3 5 a la Amaril i hurté calladamente,
quando conmigo a solazarse vino?
"Titiro, en quanto vuelvo prestamente
las cabras apacienta, y en paciendo
llévalas a la pura y fresca fuente.
40 Lléva las, y al l levar ten cuenta yendo
no ofendas ( 1) al cabrón, porque enojado
hiere mal con el cuerno acometiendo."
M O E R I S .
O lo que para Varo no acabado,
mas l leno de primor y de dulzura
45 cantaba deleytando monte y prado.
Los cisnes de loor (si Mantua dura,
si M antua de Cremona ¡ a y mal vecina)
cantando subirán en grande altura.
L I C I D A S .
A s í huya tu enxambre de malina
5 0 árbol, ansí las ubres tu vacada
con pasto bueno ensanche (2) a la contina.
( 1 ) Imp . , enojes.
( 2 ) I m p , estienda.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 184/193
Di, si te acuerdas de algo, que me es dada
la flauta a mí también, y de mi canto
me dicen los pastores les agrada ( i) .
<
5 5 Bien que no les doy fe, ni daré en quanto
no merezco del Varo ser oído,
mas como entre los cisnes ansar canto.
M O E R I S
E n es o mismo estoy embebecido,
si pudiese tornallo a la memoria,
6o que no merece ser puesto en olvido.
¿ " Q u é pasatiempo hallas, o qué gloria
en la s ondas ¡ o aquí ven, Galatea,
a dó de sus esmaltes hace historia:
A dó el verano bello hermosea
65 y pinta la ribera, pinta el prado,
y todo en derredor quanto rodea.
Aquí el álamo blanco levantado
h ace sombra a la cueva deleytosa,
aq uí texe la v id v erde sobrado :
70 Aqu í hace la v id estanza humbrosa,
aquí, pues, ven ya, y dexa que en la arena
g olpee a su p lacer l a mar fur iosa . "
342 POESIAS
( 1 ) I m p , dicen qu e a los pastores m ucho agrada.
L I C I D A S .
¿ Y lo que yo te oyera una serena
noche? que si los versos ora olvido,
75 su tono en mis orejas siempre suena.
"Daph ni ¿q ué miras todo conv ert ido
a los antiguos signos? que más bella,
que otra más bella luz ha parecido.
Mira quál sale y sube la alta estrel la
80 de César, con (1) la qual se goza el trigo,
y las uvas colora en la v id el la.
Enxiere con aquesta luz que digo,
enxiere, Daphni, los perales luego,
tus nietos cogerán el fruto amigo."
M O E R I S .
85 Hac e a la muerte en todo el t iempo entre-
y del gusto también, que yo solía [go (2)
largos soles pasar en campo y juego.
Y agora ya gastada 1 ' alma mía,
endemas de mil versos que me olvido,
90 aun la voz misma me huye y se desvía.
( 1 ) I m p ,
en.
( 2 ) I m p ,
Todo lo lleva, el tiempo y aun el fuego = del
gusto y del sentir.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 185/193
F O E S Í A S D E F R . L U I S D E L E O N
Primero de los lobos visto he sido,
mas cien veces aquesto todo arreo
te será de M enalca refer ido .
L I C I D A S .
Con achaques dilatas mi deseo,
95 y el mar te calla agora sosegado,
y ni resuena el v iento, según veo.
Sus murmullos los ayres han echado,
y es este el medio espacio, que aparece,
adonde el Bianor está enterrado.
io o Aq uí sentado, pues, si te parece,
cantemos, aquí asienta los corderos,
que en la v il la estarás quando anochece.
Y si temes algunos aguaceros
al venir de la noche, ansí cantando
105 iremos más alegres y l igeros.
Al camino el cantar irá al iv iando,
y yo te al iv iaré de aqueste peso,
porque cantemos yendo caminando.
M O E R I S
Pon, Licida, ya fin a este proceso,
110 hagamos lo que hacemos de presente,
que el t iempo y la sazón de todo eso
es, quando aquel tornáre a estar presente.
V
N O T A S
6- 7 Possesor agelli. Sobran el malo y el sin mesura.
12 Ripio .
15 Falta el veteres iam fracla cacumin a fagos.
Comparación enteramente distinta de la del original:
21 Chaimas dicun t aquila veniente columbas.
28 Aq uí el traductor me jora el origina l, que dice
fr íamente quemquctm.
3 1 Aut viridi fontes induceret umbra
49-50
Cymeas laxos.
57 Arguto s inte r strepere anser olores.
60 Ñeque est ignobile carmen.
61-72 Cf r . Canción de G il Po lo .
Sobra el gloria y no viene a cuento.
64
Purpureum
mucho más expres ivo .
67-68 Antro inminet.
69-70 Lentae texunt umbráculo vites. F ray Luis t raduce
dos veces es ta frase: la segunda vers ión es mejor .
7 1-72
7 3 - 7 4
74- 75
81
Insani feriant sine littora fluctus.
Pura solum sub nocte canentem.
Muy bien traducido el
numeros menimi si verba tenerem.
Ducerei apricis in collibus uva co lorem.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 186/193
85-93 En las ediciones modernas, los versos latinos
que corresponden a estos tres tercetos aparecen puestos
^en boca de Moeris. Los an ter iores en boca de Lic idas ,
y así parece que lo reclama el sentido.
95-97 Et mine omite tibi stratum silet aequor el omites
Aspice, ventosi ceciderunt murmuris avrae.
E G L O G A X
E X T R E M U M H U N C , R E T H U S A .
E s t e f a v o r de ti que es el postrero,
me sea, o Arethusa, concedido,
de Galo algunos versos decir quiero,
mas versos que convengan al oído
5 de la Lycori lazo estrecho y f iero ,
en que padece preso el afl igido ;
que ¿quién jamás con buena y justa escusa
a Galo neg ará su v erso y musa?
Concédeme, pues, Ninfa, alegremente
10 esta merced debida y deseada;
ansí quando huyendo, tu corriente
debajo de la mar va apresurada,
la Doris no infic ione osadamente
co n su amarg or tu ag ua del icada:
1 5 comienza ya, y digamos el cuidado
de Galo, en quanto pace mi ganado.
Los mentes dan oído a nuestro canto,
qu e tienen y los montes sus oídos,
y a quanto les cantamos otro tanto
20 al . punto dellos somos r espond idos ;
mas, Nayades, ¿qué selva amastes tanto?
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 187/193
¿qué bosque ansí ocupó vuestros sentidos,
quando de amores Galo perecía,
pues ningún monte docto os detenía?
2 5 Que cierto es que ni el Pindó, ni el Par nas o
de algún detenimiento causa os fueron,
ni la Aganippe Aonia del Pegaso,
ni la Castalia fuente os detuvieron:
y fué tan lastimero y duro el caso,
30 que dél los insensibles ( 1) se dolieron ;
l loró el pino, y l loró el laurel Phebeo,
y el Menalo y las peñas del Liceo.
Y las ovejas mismas lastimadas
juntas con éJ estaban de contino,
35 a el las no les pesa ser guiadas
por ti el mayor poeta y más divino,
no deben ser de ti menospreciadas,
ni juzgues que el ganado no te es diño,
pues fué del bello Adoni apacentado
40 por prados y riberas el ganado.
Y vino el ovejero, y v ino luego
el porquerizo, y v ino el gordo hinchado
Menalca de bellota : "y tanto fueg o
y tanto amor ¿de dónde?" h an preg untado :
45 y también vino Apolo, y dice, "ruego
me digas ¿qué locura te ha tomado?
Lycori , por quien, Galo, estás muriendo,
( 1 ) I m p ,
miserables.
POESÍAS
a otro por las nieves va siguiendo."
Y vino el Dios Silvano, y parecía
50 que sacudiendo recio meneaba
los l irios ( 1) y espadañas que traía,
la selva (2) que su frente coronaba,
y el Dios de Arcadia Pan también venía
con rostro rubicundo que agradaba,
55 por nuestros ojos mismos visto ha sido,
de negras moras y carmín teñido.
"¿ Y qúándo has de dar fin a tu tormento ?
que de estas cosas, dice, amor no cura,
que nunca amargo l loro y sentimiento
60 hartaron del amor la hambre dura,
ni se v ió amor de lágrimas contento,
ni cabra de pacer rama y verdura,
ni de flor las abejas, ni los prados
d'en agua de contino andar bañados."
65 El sin embargo de esto doloroso,
y t r i s te respondió : "V os los pastores
de Arcadia cantaréis con lastimoso
verso por vuestros montes mis dolores,
vosotros que en el canto artific ioso
70 sois únicos maestros, y cantores,
reposar á mi alma, ¡ o en qué alegr ía
si canta vuestra voz la suerte mía
( 1 ) I m p ,
dos lilios.
( 2 ) I m p,
con que la frente en tomo.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 188/193
Y o ( i ) si de v osotros fuera y o uno,
o guarda de ganado o viñadero,
75 si amara a Phil i , Aminta u otro alguno
(que si es moreno Aminta no es tan fiero)
tendido so los sauces de consuno
gozáramos en paz del bien postrero,
la Phil i de guirnaldas me cercara,
8o y Amintas con su canto me alegrára.
Aquí prados había deleytosos,
Aq uí L y cor i , h al láras fuentes f r ías ,
y aquí si te agradara, en amorosos
deseos trapasáramos los días,
85 mas ¡a y que agora , amor, por peligrosos
pasos l levas mis locas fantasías,
y entre las armas fieras, y el bramido
de Marte tienes preso mi sentido.
Y de la patria tú, y de mí aleja da
90 (mas nunca crea yo tal desventura)
sola y sin mí la nieve Alpina helada,
y ves del Rhin la tierra helada y dura,
¡a y no ofend a a tu carne delicada
el frío, o menoscabe tu hermosura,
95 no corte de tu planta el cuero tierno
la escarcha rigurosa del invierno.
Lo que en verso calcidico he compuesto,
pasar (2) quiero a la f lauta sic i l iana,
( 1 ) Imp. ,
y aun o
(2) Imp.,
poner.
y entre las selvas y al imañas puesto
loo quiero pasar mi duelo y pena insana,
entallaré en los árboles aquesto,
y tu quebrada fe, Lycori , y vana,
ellos creciendo se h arán may ores ,
y creceréis con ellos, mis amores ( i ) . '
105 Y en tanto (2) con las Ni nfa s paseando
del Menalo andaré por los oteros,
o si me diere gusto iré cazando
los tímidos venados y l igeros,
sin ser conmigo parte, ni lanzando
110 o nieve el c ielo, o turbios aguaceros (3) ,
serán de mí con perros rodeados
los valles del Parth en io y lo s collados.
Y se me representa ya y f ig ura
que voy por los peñascos discurriendo,
115 ya voy por la montaña espesa escura,
ya encorbo el arco, y todo al tir o atiendo (4) ;
mas Como si salud a mi locura
diese -lo que ora triste v o y diciendo,
o como si del mal del pecho humano
120 supiese condolerse aquel tirano.
M as y a n i q uiero Nin fas , n i cantores ;
los versos no me placen, ni los quiero,
(1) Imp.,
dolores.
(2) Imip.,
Y a veces.
(3) Imp.,
...o piedra o rayos fieros.
(4) Imp.,
turco ya le estiendo.
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 189/193
. 3 5 2 P O E S Í A S D E F R . L U I S D E L E Ó N
n i g u s t o p o r m o n t a ñ a s y l u g a r e s
á s p e r o s p e r s e g u i r a l p u e r c o f i e r o ,
1 2 5 l a s s e l v a s n o r e m e d i a n m i s p e s a r e s ,
n i e l m a l i n c o m p a r a b l e ( i ) d e q u e m u e r o ,
n i e s t u d i o m í o , o p e n a , o t r i s t e d u e l o
p u e d e n m u d a r a q u e l q u e a b r a s a e l s u e l o .
N o p u e d e n , n i si e n m e d i o d e l i n v i e r n o
1 3 0 p u s i e s e d e n t r o e l p e c h o e l H e b r o h e l a d o ,
n i s i q u a n d o d e l o l m o e l c u e r o i n t e r n o
s e s e c a e n l o s G u i n e o s , s u g a n a d o
p a c i e s e c o m e t i d o ( 2 ) a m i g o b i e r n o ,
y q u a n d o e l S o l e n C a n c r o e s t á e n c u m b r a d o :
. 1 3 5 t o d o l o t i e n e a m o r p r e s o y r e n d i d o ( 3 ) .
r i n d á m o s l e t a m b i é n n u e s t r o s e n t i d o .
E s t o m e b a s t e , M u s a , h a b e r c a n t a d o ,
e n q u a n t o u n c a n a s t i l l o e s t o y t e x i e n d o
a l G a l o , c u y o a m o r q u a l b i e n p l a n t a d o
1 4 0 á l a m o , e n m í p o r h o r a s v a c r e c i e n d o :
a l t o , q u e y a a l a s o m b r a e s t a r s e n t a d o
d a ñ a d e e n e b r o y m á s l a s o m b r a s i e n d o ,
y a u n a l a s m i e s e s c o n l a s s o m b r a s f r í a s :
i d h a r t a s , q u e a n o c h e c e , i d , c a b r a s m í a s . ^
(1) Imp. , la cruel herida.
(2 ) Imp-,
encomendado.
(3 ) Imp. , y
pues vencido amo r iodo lo tiene, _ ren
dírnosle de fuerza nos conviene.
N O T A S
3 Entiénd ase que este de equivale a para. E l or i-
g inal es tá en dat ivo : meo Gallo.
12 Cum fluctus subterlabere Sicanos. F r ay L u i s
supr ime, según costumbre, el ad jet ivo geográf ico .
16 Mucho más poét ico y expres ivo Virg i l io :
Dum teñera attondent simae virgulta capellae,
17 - 18 y : es tá usado adverbialmente en el sent ido
de también (et). Latinismo osado y feliz.
Aquí la versión es superior al original, que dice sólo:
No n canimus surdis: respondent omnia silvae.
23 Fal ta, y es muy esencial, el epíteto indigno,
que Virg i l io apl ica al amor de Galo .
32 Falt an los hermosos epítetos
pinifer,
apl icado
al M én a l o , y gélido, a l L y c eo :
...et gelidi fleverunt saxa Lycaei.
45 Es errata g rosera. Debe leerse Apolo, como lo
ex i g e e l texto latino. [L a edición decía a pelo.]
48 Débil traducción del verso latino :
Perque nives alium perqu-e hórrida castra secuta est.
49-56 Octava pintoresca y felizmente ajustada a los
detalles del original-
66-67 Fal ta la repetición de
A rcades,
que conservó
con tan bel l ís imo efecto Garc i laso (Eg loga 2 .
a
).
66-64 Todo este pasa je, admirable en el origina l, está
endeblemente t raducido por fray Luis .
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 190/193
3 5 4 P O E S Í A S D E F R . D E L E Ó N
76 Queda s in t raducir el verso :
Et nigrae violae siint et vaccinio, nigra.
93-96 Cua tro versos deliciosos, tan buenos como los
de Virg i l io .
...ah te ne frigor a laedant
Ah tibi ne teñeras glacies secet aspe ra plantas
103 - 104 Muy bien t raducido : Crescent illae, crescetis
amores• ,
105-1 29 El orig inal es insuperable en este trozo, una de
las más curiosas muestras de la poesía romántica en la
ant igüedad . Pero se ve que el t raductor le sent ía y hace
es fuerzos por acercarse a él .
1 1 5- 1 1 6 Faltan los epítetos
Partho,
aplicado al
cormi,
y
Cydonia,
a
spieula.
1 31 Liber.
137 - 14 4 Todo es te f inal es tá muy abrev iado , por querer
embeber ocho hexámetros latinos en una octava castellana.
Cosa impos ible.
Í N D I C E D E L T O M O I
P ÁG S.
Advertenc ia prel iminar
7
2
P r ó l o g o
Dedicator ia a don Pedro P ortocarrero por f ray
Luis de León 53
P A R T E P R I M E R A
POESÍAS PROPIAS.
Oda I. ¡Qu é descansada vida 57
II. Virtud hija del cielo
6
4
III. La .cana y alta cumbre 67
IV. No siempre es poderosa
72
V. El ayre se serena..-
VI . Inspira nuevo canto
VI L En vano el mar fatiga 85
VIH. ¿Quándo será que pueda ^
IX. ¿Qué vale cuanto vée 93
X. Recoge ya en el seno
XI. Folgaba el Rey Rodrigo
XII. Quando contemplo el cielo
106
XIII. No te engañe el dorado
1 1 2
XIV. Aunque en ricos montones
117
XV. ¡ O ya seguro puerto
120
XVI. Alma región luciente
I2
3
XVII. ¡I dexas, Pastor santo
226
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 191/193
3 5 4 P O E S Í A S D E F R . D E L E Ó N
76 Queda s in t raducir el verso :
Et nigrae violae siint et vaccinio, nigra.
93-96 Cua tro versos deliciosos, tan buenos como los
de Virg i l io .
...ah te ne frigor a laedant
Ah tibi ne teñeras glacies secet aspe ra plantas
103 - 104 Muy bien t raducido : Crescent illae, crescetis
amores• ,
105-1 29 El orig inal es insuperable en este trozo, una de
las más curiosas muestras de la poesía romántica en la
ant igüedad . Pero se ve que el t raductor le sent ía y hace
es fuerzos por acercarse a él .
1 1 5- 1 1 6 Faltan los epítetos
Partho,
aplicado al
cormi,
y
Cydonia,
a
spicula.
1 31 Liber.
137 - 14 4 Todo es te f inal es tá muy abrev iado , por querer
embeber ocho hexámetros latinos en una octava castellana.
Cosa impos ible.
Í N D I C E D E L T O M O I
P ÁG S.
Advertenc ia prel iminar
7
2
P r ó l o g o
Dedicator ia a don Pedro P ortocarrero por f ray
Luis de León 53
P A R T E P R I M E R A
POESÍAS PROPIAS.
Oda I. ¡Qu é descansada vida 57
II. Virtud hija del cielo
6
4
III. La .cana y alta cumbre 67
IV. No siempre es poderosa
72
V. El ayre se serena..-
VI . Inspira nuevo canto
VI L En vano el mar fatiga 85
VIH. ¿Quándo será que pueda ^
IX. ¿Qué vale cuanto vée 93
X. Recoge ya en el seno 9§
XI. Folgaba el Rey Rodrigo
XII. Quando contemplo el cielo
106
XIII. No te engañe el dorado
1 1 2
XIV. Aunque en ricos montones
117
XV. ¡ O ya seguro puerto
120
XVI. Alma región luciente
I2
3
XVII. ¡I dexas, Pastor santo
226
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 192/193
3 5 6 Í N D I C E D E L T OM O P R I M E R O
XVIII. Las selvas conmoviera• • ,
XIX. ¿Qué santo o qué gloriosa
J
37
XX .
Elisa, ya el preciado
J
43
XXI.
Virgen, que el sol más pura
14°
XXII.
Huid conte ntos de mi triste pecho
155
XXIII. DÉCIMA.
Aquí la envidia y mentira
159
XXIV.
Vuestra tirana exención
l6<
>
XXV.
Mi trabajoso día
L6
5
XXVI.
No siempre descendiendo
J
7°
XXVII.
Al canto y lira mía -
173
X X V II I . SONETOS: I . I . °
Amor casi de un vuelo
me ha encumbrado *76
XXIX.
2.
0
Alargo enfermo el paso, y vuelvo,
quanto
XXX. 3.
0
Agora con la aurora se levanta 17°
XXXI. 4.
0
¡O cortesía, o dulce acogimiento... 179
XXXII. S.° Después que no descubren su lucero. 180
APÉNDICE PRIMERO.
I. Inocente cordero ^
II.
No viéramos el rostro al Padre eterno.
•• ¿9
III.
Los que tenéis en tanto
192
IV .
En el profundo del abismo estaba. ••• 201
V. Aquí yacen de Carlos los despojos 208
VI .
Quien viere el suntuoso
209
APÉNDICE SEGUNDO.
I. Escuela esclarescida
213
II.
De tres soy la segunda hermosura...... 218
III.
Mil varios pensamientos ^
IV. Quando la noche obscura 226
V. Si de mi bajo estilo
23
^
VI .
No invocó aquel ñapeo
23
°
PÁGS.
VI .
Por bosques y riberas 245
VII.
¡O quán dichoso estado 247
VIII.
Al cielo vais, Señora 251
IX. Cortar me puede el hado 35
2
X.
Virgen muy más que el sol resplande-
ciente
253
XI. Gózase el alma mía
2
55
Sonetos: I. Quando me paro a contemplar mi vida 259
II. Tiéneme el agua de los ojos ciego-•• 260
P A R T E S E G U N D A
EGLOGAS DE VIRGILIO.
I. Tú, Titira, a la sombra descansando.... 263
II.
En fuego Coridón pas tor ardía
273
III. Dime, ¿es de Melibeo este ganado? 280
IV. Un poco más alcemos nuestro canto... 292
V.
Pues nos hallamos juntos, Mopso, agora. 299
VI .
Primero con el verso siciliano 31°
VII. Debaxo un roble que movido al viento. 319
VIH-
El dulce y docto contender cantando... 328
IX.
¿A d ó, Meri, los pies te llevan hora?
339
X.
Este favor de ti que es el postrero
347
7/24/2019 Poesias Luis de Leon
http://slidepdf.com/reader/full/poesias-luis-de-leon 193/193