Perpausak
● Perpaus lokabeak eta txertatuak edo menpekoak
● Perpaus lokabeak: motak
● Perpaus lokabeak: koordinatuak
● Elipsia
● Perpaus jokatuak eta jokatu gabeak
● Perpausak: ezaugarriak
● Perpaus lokabeak: egitura
● Perpaus koordinatuak: egitura
● Perpaus txertatuen funtzioak
● Perpaus txertatuak: atzizkiak eta sailkapena
● Perpaus txertatuak: iruzkina
● Perpaus konposatu luzeak
Hurrengo perpausak zelakoak diren edo zelan egituraturik dauden azaldubeharko bazenu, zein irizpideren arabera egingo zenuke?
Iñakik lortu du, bai, baina Unairen laguntza ere izan duJoateko eta adi-adi entzuteko agindu zion
Nahiz eta ekaitza iragarrita egon, itsasoratu behar zutela erabaki zuten
Juntagailuen arabera bereiziko zenituzke? Nagusiak edo menpekoak iza-tearen arabera? Fun tzioen arabera?... Antzemango al zenituzke elipsiak?
Bada, perpausen analisia landuko dugu atal honetan.
HIZKUNTZ IRUZKINA
54
1. Bihar eguraldi ona izango dugula iragarri dute irratian. ❍ ❍
2. Esaiozu argi eta garbi zer nahi duzun. ❍ ❍
3. Ikusi nuenean ez nintzen gogoratu zer esan behar nion. ❍ ❍
4. Iaz Oriokoak nagusitu ziren baina aurten Zumaiakoak. ❍ ❍
5. Adizkiak atzizkirik ez badu perpaus lokabea da. ❍ ❍
PerpausakMenpekoak
Lokabeak
Zelakoak dira koloretan dauden hurrengo perpausak? Begitu adizkiari,ea atzizkirik duen ala ez.
Bereizi hurrengo perpaus lokabeak.
1. Arratsaldez ezingo naiz irten. . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍
2. Ez al zara gogoratzen? . . . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍
3. Bihar egongo gara, ba. . . . . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍
4. Ez egin horrelakorik, jainkoarren! . . . ❍ ❍ ❍ ❍
5. Ez nazazu lelotzat har! . . . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍
6. Egon zaitez hor apur batean. . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍
7. Ederra zegok, bai horixe! . . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍
8. Izugarria izan zen sutea. . . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍
9. Ez larritu horregatik, mutil! . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍
10. Orduan, deituko didazu, ezta? . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍
Galde perpausa
Adierazpen perpausa
Aginte perpausa
Harridura perpausa
• Perpaus lokabeak bestebaten menpe ez daude-nak dira. Nagusi eredei tzen dira.
• Adizkiak ez du erlaziohizkirik izaten.
• Perpaus hauek lokabeedo nagusi baten menpeegoten dira. Menpekoakere deitzen dira.
• Adizkiak erlazio hizkiakizaten ditu (-en, -ela,enean, -tzeagatik...).
Soil-soilik zerbait adieraztendutenak. Adibidez: Gaur igandea da.
Adierazpen perpausak
Galdera diren perpausak. Adibidez: Zer egingo duzu?
Agindua edo eskakizunaadierazten duten perpausak.
Adibidez: Mikel, zatoz hona!
Harridura, ustekabea-edoadie razten duten perpausak. Adibidez: Zelako beroa!
Perpaus lokabeak
Perpaus txertatuak
Galdera perpausak
Aginte perpausak
Harridura perpausak
HIZKUNTZ IRUZKINA
55
• Perpaus lokabeak dira, maila berekoak.• Bata besteari loturik egoten dira.• Lotura edo elkarketa: juntagailuen bidez.• Motak: kopulatiboak, disjuntiboak,
adbertsatiboak, distributiboak eta ilatiboak.
Perpaus koordinatuak edo elkartuak
Bereizi koloretan dauden perpaus koordinatuak edo elkartuak.
Juntagailua(k)
• Juntagailuak: eta, baita ...ere, ezta ... ere, ... erebai, ere ez
K. kopulatiboak• Juntagailuak: nahiz, zein,
bai ... bai, hala ... nola, batetik ... bestetik
K. distributiboak
• Juntagailuak: bada, beraz, orduan...
K. ilatiboak
• Juntagailuak: edo, ala
K. disjuntiboak
• Juntagailuak: baina,ordea, aldiz, berriz, ostera, haatik, aitzitik, baizik, baino, dena dela, hala ere, ez ezik...
K. adbertsatiboak
1. Bada, nik ez dakit zer egin. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................
2. Gaur ez zara irtengo ala? ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................
3. Batetik gose naiz, bestetik logura; ez dut ezer egiteko gogorik. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................
4. Unaik utzitako komikia irakurri dut eta itzuli egin diot. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................
5. Bosgarren ariketa ez dut ebatzi, baina besteak bai. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................
6. Ez neskarik ez mutilik; ez dago hau ulertuko lukeenik. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................
7. Beraz, txuri-urdinek irabazi dute partidua. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................
8. Egoitzek joango dela dio; nik, berriz, ezetz esan dut. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................
9. Memeloak garela uste du horrek ala? ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................
10. Ez daki ezer fisikaz, ezta kimikaz ere. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ........................
DistributiboaIlatiboa
AdbertsatiboaDisjuntiboa
Kopulatiboa
1. Perpausen bereizketa nagusia hau al da?: lokabeak eta menpekoak. . . . . . . . . ❍ ❍2. Perpaus lokabeak nagusi ere deitzen al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍3. Menpeko perpausetako adizkiek erlazio hizkirik izaten al dute? . . . . . . . . . . . ❍ ❍4. Menpeko perpausek koordinatu izena ere hartzen al dute? . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍5. Lokabeak lau motatakoak al dira?: adierazpen, galdera, aginte eta harridura perpausak. ❍ ❍6. Perpaus koordinatuak denak al dira lokabeak edo nagusiak? . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍7. Perpaus koordinatuak juntagailuen bidez egoten al dira bata besteari loturik? . . ❍ ❍8. Perpaus koordinatuak elkartuak ere deitzen al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
Bai Ez
HIZKUNTZ IRUZKINA
56
Aztertu hurrengo adibideak. Aditzak eta juntagailuak kontuan harturik, esan zenbat perpaus dauden.
Ez dakigu norantz joan diren, plazarantz ala frontoirantz.
................
1. Bihar goizean edo arratsaldean jakingo dugula esan dute.
................
2. Horrek ez daki ezertan, partxisean baino.
................
3. Abioiz garaiz hel daiteke; autoz, ordea, ez dut uste.
................
4. Zure adiskide horrek tabakoa ez ezik metxeroa ere kendu dit.
................
5. Baina berak tematia-edo ez dakit zer nintzela erantzun zidan.
................
Lau: dakigu, joan diren, (joan diren), (joan diren)
1. Perpaus koordinatuetan bost mota bereizten al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
2. Elipsia dagoenean, komunztaduragatik jatorrizko adizkia aldatu egin al daiteke? ❍ ❍
3. Lokailu eta lotura hitza juntagailu hitzaren sinonimo al dira? . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
4. Juntagailu disjuntiboen bidez (edo, ala) bereizketa-edo adierazten al da? . . . . ❍ ❍
5. Juntagailu adbertsatiboen bidez aurkakotasuna adierazten al da? . . . . . . . . . ❍ ❍
6. Hala ere, dena dela, baizik... Juntagailu distributiboak al dira? . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
7. Juntagailu ilatiboek aurreko perpausarekin lotura-edo adierazten al dute? . . . . . ❍ ❍
8. Juntagailu distributiboen bidez banaketa-edo adierazten al da? . . . . . . . . . . . ❍ ❍
9. Ez ezik ... ere juntagailuaren esanahia (baina) baita ... ere al da? . . . . . . . . . . ❍ ❍
10. Juntagailuek perpaus nagusiak eta menpekoak lotzen al dituzte? . . . . . . . . . . ❍ ❍
11. Baina ez zekiten ezer. Perpaus koordinatua al da? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
12. Ezta zeuk ere. Perpaus horrekin loturik dagoena eliditurik al dago? . . . . . . . . . ❍ ❍
13. Nork esango dit zer gertatu den. Bi perpaus koordinatu al dira? . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
14. Goizeko seietan jaikitzeko eta prestatzeko agindu zioten. Hiru perpaus al dira? . . . ❍ ❍
Bai Ez
• Perpaus koordinatu askotan ezdira aditz guztiak agerianegoten; antzekoak direlako-edo ezkutatu egiten dira:Ane, Iker eta June ikusi ditut1) → Nik Ane ikusi dut2) → Nik Iker ikusi dut3) → Nik June ikusi dut
• Juntagailuek (lokailu, loturahitza) perpausak lo tzen dituztebeti; beraz, juntagailuak dau-denean, sakoneko egituranperpausak daude.
Elipsia
HIZKUNTZ IRUZKINA
57
1. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................
2. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................
3. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................
4. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................
5. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................
6. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................
7. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................
8. ........................ ........................ ........................ ........................ ........................
1. Eguerdian nahiz arratsaldean esan diezaioket.
2. Badakizu ala ez?
3. Bai txakurrak bai pertsonak, hotzak hilik geunden denok!
4. Irekitzeko leihoak, kontxo!
5. Hasieran ez genuen pentsatu etxean geratzea.
6. Ongi egindakoak onartu eta gaizki egindakoak barkatu!
7. Gehiegi jan du eta orain sabeleko minez dago.
8. Ez dakit, ba, sailkapena egiten asmatuko dudan!
Azter itzazu alboko perpaus markatuaketa osatu beheko laukia.
Galderazkoa
Koordinatua
Kopulatiboa Jokatu gabea
1. Azkar ibiltzeko esan digu; besterik ez. ❍ ❍2. Nik nahi dudana da zuk laguntzea. ❍ ❍3. Agurtu nuenean ez zitzaidan otu oharra ematea. ❍ ❍4. Iaz irabazi zutenak ez dira finalera sailkatu aurten. ❍ ❍5. Atzizkirik izan ezean perpaus lokabea dela esana dugu. ❍ ❍6. Txirrina entzun orduko uzten diogu lanari. ❍ ❍7. Zenbat eta arinago zihoan bera jazarleak arinago. ❍ ❍8. Zaila da hori, zuk pentsatu ez arren. ❍ ❍
PerpausakJokatu gabeak
Jokatuak
• Aditza modu jokatuan,hots, osagai guztiak age-rian dituztenak dira.
Jon, etor zaitez honaIkus dezan ekarri diot
• Nagusiak zein menpeko-ak izan daitezke.
Perpaus jokatuak
• Aditza modu jokatu gabe-an, hots, osagai guztiakagerian ez dituztenak dira.
Jon, etorri honaIkusteko ekarri diot
• Nagusiak zein menpeko-ak izan daitezke.
Perpaus jokatu gabeak
a b c ed
Bereiz itzazu koloretan dauden hurrengo perpausak.
Lokabea
a) Lokabea(k) / Menpekoa(k) edo Txertatuakb) Adierazpen, galdera, aginte, harridura perpausac) Koordinatua(k)d) Kopulatiboa, disjuntiboa, adbertsatiboa, distributiboa, ilatiboae) Jokatua(k) / Jokatu gabea(k)
HIZKUNTZ IRUZKINA
58
Aztertu perpaus bikote horiek. Bereizi sakoneko eta azaleko egituradunak.
•• Aplikatu hurrengo perpausei adierazitako transformazioa eta idatzi
ateratzen den molde berriko perpausa.
1 A (Hura) asteburuetan mendira maiz joaten da. + (Galdera)
B ...........................................................................................
2 A (Hark) (niri) disko bat utziko dit. + (Ezeztapena)
B ...........................................................................................
3 A (Nik) herenegun Patxiri liburu bat utzi nion. + (Gald.) + (Ez.)
B ...........................................................................................
•• Zeren elipsia dago perpaus horietan, alegia, zer dago ezkutuan edo
eliditurik? Berridatz itzazu osorik eta ordenan (sakoneko egitura), eta
falta diren elementuak parentesi artean.
1. Emango al dizkidazu?
................................................................................................
2. Museora eraman nituen.
................................................................................................
3. Txikitan kontatzen zizkiguten horrelakoak.
................................................................................................
• Perpausen oinarrizko edosakoneko egitura hau da:
Leire etxean dago
• Perpausen sakoneko egitu-ra beti da honelakoa:
- Baieztapena- ordena
- Elipsirik gabe- Galderarik ez- Ezeztapenik ez
• Transformazioen ondoriozegitura hori oso desberdi-na izan daiteke azalean.
Ad.Osag.Subj.
Subj. + Osag. + Aditza
Sakoneko egitura
• Oinarrizko egiturarenmol da pena da, eragitenzaion aldaketa:- galdera- ezeztapena
• Transformazio horiek apli -ka tzean oinarrizko egitu-rak asko aldatzen dira.
Transformazioak
• Perpausen azaleko egituraentzuten duguna edo ida -tzirik ikusten duguna da.
Azaleko egitura
• Azaleko egituran, gehiene-tan, perpausen elementuguztiak ez dira agerian iza-ten: eliditurik egoten dira.
Elipsiak
1 A (Guk) bihar zurekin joan behar dugu. . . . . . . . . . . . . ❍ ❍B Zurekin joan behar al dugu bihar? . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
2 A Horrelakorik ez zait inoiz bururatu. . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍B Horrelako (gauza)k (niri) noizbait bururatu zaizkit. . ❍ ❍
3 A (Zuk) hemen txantxatarako aukera izango duzu. . . . . ❍ ❍B Hemen ez duzu txantxatarako astirik izango. . . . . . . . ❍ ❍
4 A Norbaitek gozoki bat nahi du. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍B Ez al du inork nahi gozoki bat? . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
5 A Nik (hari) (zerbait) esango diot. . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍B Neuk esango diot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
Perpausenegitura
Sakonekoa
Azalekoa
HIZKUNTZ IRUZKINA
59
Zer dira atal horiek?: IS (IS nork, IS nori, Satr.), Adlag edo A.
•• Idatzi perpaus horiek ordenan, hots, sakoneko egituraz: Subjektua + osagarriak + aditza.
•• Koka itzazu hurrengo zuhaitzetan, perpaus bakoitzari zein zuhaitz dagokion aztertu ondoren.
• Perpausek bi atal nagusihoriek dituzte beti:
IS → Subjektuaren atala AS → Beste atal guztiak
• ASren barnean IS gehia-go egon daiteke, bainaez dira subjektu.
IS eta AS
A mutil horiek ...........
B okerrak ...........
C dira ...........
D benetan ...........
1. ...........................................................................................................................................
2. ...........................................................................................................................................
3. ...........................................................................................................................................
A atzoko saioan ...........
B lan polita ...........
C egin zuen ...........
D Nagorek ...........
E Junerekin batera ...........
A Ameriketatik ...........
B aberats ...........
C itzultzen ziren ...........
D (pertsona) batzuk ...........
E aurreko mendean ...........
1 2 3
SatrAdlag A
P
IS AS
..............
.............
.............. .............. ..............Mutilhoriek
IS
...............
ISAdlag A
P
IS nork AS
..................
................
..............
.............
..............
.............
..............
.............
Adlag
...............
...............
SatrAdlag A
P
IS AS
.................. ..................
................
.............. ..............
.............
Adlag
HIZKUNTZ IRUZKINA
60
• Perpaus batean bi IS NORbadaude, bata subjektuada eta bestea atributua.
• S ATR. askotan adjekti-bo edo izenondo batekosa tzen du eta IZONDS. dei tzen da.
S atr. (S. atributua)
• Azaleko egituratik hasieta sakonekoa zuzenosatu behar da.
• Sakonekoan, eliditurikdau den atalak ere jarri be -har dira, parentesi artean.
• Azaleko egituran adit-zaren aurrean dagoenatala sakoneko egituranere toki horretan.
Egitura-adierazpena
•• Zer dira atal horiek?: IS (IS nork, IS nori, Satr.), Adlag edo A.
•• Idatzi perpaus horien bi egiturak: sakonekoa eta azalekoa. Azalekoa ➾ zeinuaz adierazten da.
A gaurko partiduan ...........
B atezain ...........
C jarriko dute ...........
D Aitor ...........
E (Haiek) ...........
4 a) ........................................................................................................................................b) ➾ .................................................................................................................................
5 a) ........................................................................................................................................b) ➾ .................................................................................................................................
6 a) ........................................................................................................................................b) ➾ .................................................................................................................................
A Nereari ...........
B erlojua ...........
C galdu zaio ...........
D hondartzan ...........
E gaur ...........
A beldurragatik ...........
B esan nahi zigun ...........
C gertatua ...........
D (hark) ...........
E (guri) ...........
4 + gald + ezezt + gald + ezezt5 6
...............
SatrIS A
P
IS nork AS
................
................
➾ Gaurko partiduan ez al dute Aitor atezain jarriko?
............... ............... ................
................
Adlag
Gald.Ezezt.
(Haiek) gaurko partiduan Aitor atezain jarriko dute
IS nori Adlag
................
P
................. .............
➾ Nereari erlojua hondartzan galdu al zaio gaur?
................. .................
Gald.
•• Presta itzazu hurrengo perpausak zuhaitza egiteko. Lehenengo, bereiz itzazu atalak banan-banan (IS, Adlag,
A), baita eliditurik daudenak ere. Adib.:
➾ Norekin ikusi ninduzuen etxe ondoan?
(Zuk) (ni) etxe ondoan norbaitekin ikusi ninduzun + gald
1. ➾ Asteburu honetan herriko jaietara joango dira elkarrekin
2. ➾ Auzoko ume okerrena azaldu zaigu arratsaldean ikasgelako bilerara
3. ➾ Toki zoragarri hartan argazki batzuk atera nizkion Unairi
4. ➾ Herriko plazaren erdian gertatu al zaie istripu larri hori?
5. ➾ Osabaren auto berrian joan dira lehengusinak hondartzara
HIZKUNTZ IRUZKINA
61
...............
P
..................... ..................... .................. ..................
Ezezt.
➾ Beldurragatik ez zigun esan nahi gertatua
IS norkIS
IS Adlag Adlag AAS
HIZKUNTZ IRUZKINA
62
•• Egitzazu orain perpaus horien zuhaitzak. Hirukien bidez, adierazi atal nagusiak bakarrik: IS, Adlag, A.
Adib.:
1. ➾ Asteburu honetan herriko jaietara joango dira elkarrekin
2. ➾ Auzoko ume okerrena azaldu zaigu arratsaldean ikasgelako bilerara
AdlagAdlag A
P
IS nork AS
➾ Norekin ikusi ninduzun atzo?
IS
Gald.
(Zuk) (Ni) atzo norbaitekin ikusininduzun
HIZKUNTZ IRUZKINA
63
3. ➾ Toki zoragarri hartan argazki batzuk atera nizkion Unairi
4. ➾ Herriko plazaren erdian gertatu al zaie istripu larri hori?
5. ➾ Osabaren auto berrian joan dira lehengusinak hondartzara
•• Presta itzazu hurrengo perpaus horiek zuhaitza egiteko: bereiz itzazu dauden perpausak eta juntagailuak
tartean jarri. Adib.:
➾ Parisera ez ezik Amsterdamera ere joango da Miren udan
Miren udan Parisera joango da ez ezik ... ere Miren udan Amsterdamera joango da
1. ➾ Istripua ez zen hamarretan gertatu, hamaiketan baizik
2. ➾ Aste honetan nahiz hurrengoan egon gaitezke
3. ➾ Iazko oporrak ederki pasatu nituen; aurten, berriz, ez dut zorte hori izango
4. ➾ Jaietara adiskideekin joango zara ala?
HIZKUNTZ IRUZKINA
64
Ikus eredu hau: • Perpaus koordinatuekegi tura hau dute beti:
P + junt. + P
• Sakoneko egituran jun-tagailua beti dago per-pausen tartean.
Koordinatuak
PPjunt.adb.
junt.kop.
P
P
(Hark) jaialdirajoan nahi zuen
(hura) beranduirten zen etxetik
(hura) garaiziritsi zen
baina eta
Ezezt.
➾ Jaialdira joan nahi zuen baina berandu irten zen etxetik eta ez zen garaiz iritsi
P Junt. adb. P
•• Egitzazu orain perpaus horien zuhaitzak. Hirukien bidez, adierazi egituraketa eskematikoki atal nagusiak
(P - IS - AS - junt.) bereiztuaz. Ez ahaztu eliditurik dauden elementuak ere jartzea.
1. ➾ Istripua ez zen hamarretan gertatu, hamaiketan baizik
2. ➾ Aste honetan nahiz hurrengoan egon gaitezke
3. ➾ Iazko oporrak ederki pasatu nituen; aurten, berriz, ez dut zorte hori izango
4. ➾ Jaietara adiskideekin joango zara ala?
HIZKUNTZ IRUZKINA
65
HIZKUNTZ IRUZKINA
66
Aztertu hurrengo adibide bikoteak eta osatu koadroa.Markaturiko atal horiek hiru funtzio bete ditzakete: IS, Adlag edo Izlag.
• Menpeko perpausak nagusi batenbarnean kokatzen dira eta nagusiarenatal baten fun tzioa bete tzen dute:
Atzo ikusi nuen (Adlag - Noiz?)
Irten nintzenean ikusi nuenP. txertatua - Adlag funtziokoa
Txertatuen funtzioak
Zuk ez dakizu gauza batPerpauslokabea Zer? IS
Zuk ez dakizu non dagoen PatxiNagusia +Txertatua Zer? IS
FuntzioaGaldera
0
Arratsaldean deituko dizutPerpauslokabea ........................ .................
Etxera itzultze(naizene)an deituko dizutNagusia +Txertatua ........................ .................
1
Gorkaren baloiarekin jolastuko dugu Perpauslokabea ........................ .................
Gorkak duen baloiarekin jolastuko dugu Nagusia +Txertatua ........................ .................
2
Herriko eliza konpontzen dabiltza Perpauslokabea ........................ .................
Herrian dagoen eliza konpontzen dabiltza Nagusia +Txertatua ........................ .................
3
Zauriturik atera zen borrokatikPerpauslokabea ........................ .................
Zauri bat zuela atera zen borrokatikNagusia +Txertatua ........................ .................
4
Diruarekin ni beti pozikPerpauslokabea ........................ .................
Dirurik izanez gero ni beti pozikNagusia +Txertatua ........................ .................
5
Ez nuen uste horrelakorikPerpauslokabea ........................ .................
Ez nuen uste hain zaila izango zenikNagusia +Txertatua ........................ .................
6
Nahiago duzue hori?Perpauslokabea ........................ .................
Nahiago duzue hemen geratzea?Nagusia +Txertatua ........................ .................
7
Horko etxean ez da inor biziPerpauslokabea ........................ .................
Hor dagoen etxean ez da inor biziNagusia +Txertatua ........................ .................
8
Ezin dut lana ongi bukatuPerpauslokabea ........................ .................
Ezin dut lana nahi (dudan) bezala bukatuNagusia +Txertatua ........................ .................
9
Aukera gutxi dugu horretarakoPerpauslokabea ........................ .................
Aukera gutxi dugu partidua irabaztekoNagusia +Txertatua ........................ .................
10
HIZKUNTZ IRUZKINA
67
Aztertu hurrengo adibide bikoteak eta osatu koadroa. Perpaus lokabe edo nagusietan markaturiko atal horiekgraduatzaileak edo zenbatzaileak dira eta perpaustxertatuetan bi funtzio bete ditzakete: Grad edo Zenb.
Kualitatea adierazten dutenak: GradKantitatea adierazten dutenak: Zenb
• Menpeko perpausetan egitura konple-xuena dute. Batak zenbat galderarierantzuten dio; bestearen kasuan age-riko galderarik ez da izaten.
Hau oso zaila da (Grad)
Hau hori (den) baino zailagoa daP. txertatua - Grad funtziokoa
Konparaziozkoak
Nik ez daukat hainbeste diruPerpauslokabea Zenbat? Zenb
Nik ez daukat beste batzuek adina diruNagusia +Txertatua Zenbat? Zenb
FuntzioaGaldera
0
Eneko nahiko trebea daPerpauslokabea --- .................
Ni ez naiz [Eneko (den) bezain] trebeaNagusia +Txertatua --- .................
1
Horiek ez dira oso okerrakPerpauslokabea ....................... .................
Hauek horiek baino okerragoak diraNagusia +Txertatua ....................... .................
2
Horrek ordu asko egin ditu laneanPerpauslokabea ....................... .................
Nik ez dut [horrek beste] ordu egin laneanNagusia +Txertatua ....................... .................
3
Hainbat aldiz izan naiz ErromanPerpauslokabea ....................... .................
Ez zara [ni beste aldiz] egon ErromanNagusia +Txertatua ....................... .................
4
Hau ez da batere garbi ikustenPerpauslokabea ....................... .................
Hau ez da [hori bezain] garbi ikustenNagusia +Txertatua ....................... .................
5
1. Perpaus txertatu batekin beti al dago perpaus nagusi bat? . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
2. Perpaus txertatuetan aditza agerian izaten al da beti? . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
3. Lokabeek edo nagusiek, txertatuek bezala, funtzioren bat betetzen al dute? . . . ❍ ❍
4. Konparaziozko perpausak txertatuak al dira beti? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
5. Konparaziozkoetan bi mota bereizten al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
6. Konparaziozkoak ez diren txertatuek hiru funtzio bete al ditzakete? . . . . . . . . ❍ ❍
7. Guztira, perpaus txertatuak edo menpekoak bost funtziokoak al dira? . . . . . . . ❍ ❍
8. Funtzioak adina galderari erantzuten al diote perpaus txertatuek? . . . . . . . . . ❍ ❍
9. Kantitatezko konparazio perpausek zelakoa galderari erantzuten al diote? . . . ❍ ❍
10. Izlag funtziokoek zein + izena galdera moldeari erantzuten al diote? . . . . . . . ❍ ❍
Bai Ez
Aztertu hurrengo perpaus konposatuak (nagusia + txertatuak) eta osatu laukia.
HIZKUNTZ IRUZKINA
68
Laster etorriko deellaa esan digu JonekGeldi egotteekkoo agindu zion
Konpletiboa1. Zer? -ela, -tzeko
Bihar zer egingo dueenn galdetu dioguEz dakit, ba, ondo dagoeenn
Zehargaldera2. .................. .............
Autobusean zihoallaa gogoratu zen poltsazEuria deenneeaann ez naiz etxean geratzen
.......................3. .................. -ela.............
Kausazkoa4. Zergatik? -elako-enez gero
Zer egin ez zekieellaa egon zen luzaroan Moduzkoa5. .................. -ela / -elarik
Etorri deenn mutila nire lehengusua daEuria egingo zueellaakkooan hartu dut
Erlatibozkoa6. Zein + izenaZelako + izena
.............
.............Pastila bat eman zioten lasaitu zedinnJar ezazu musika, apur bat alaittzzeekkoo
Helburuzkoa7. .................. ............. .............
Honek ez du horrek bbeezzaaiinn ondo idazten.......................8. — -en bezain
HHaaiinn berandu da ez naiz iritsikoHHaaiinn urduri dago nnoonn ez bbaaiittu bazkaldu
Kontsekutiboa9. —............. .............
Ez da asko aldatu, ahalegindu aarrrreennNNaahhiizz eettaa ezetz esan, etorriko da
Kontzesiboa10. —-en arren.............
Irratia pizten bbaadu, haserretu egiten diraIrabazizz ggeerroo, gure taldea txapeldun
Baldintzazkoa11. — ............. .............
Zauritu bbaanindute bbeezzaallaa sentitu nintzenUmetxo bat bbaalitz lleeggeezz zaintzen dute
Baldintza-moduzkoa12. —
.............
.............
Ez dut izan Maite bbeezzaaiinn adiskide onik.......................13. — .............
Nahi bbeessttee jaten utzi ziguten.......................14. Zenbat? .............
Egia bbaada eerree zaila da sinesteaKontzesiboa15. — .............
Banoa zzeerreenn berandu egin bbaaiittzaitAlde egin du nirekin ez egotteeaarrrreenn
.......................16. .................. ............. .............
Erl. hizki batzukGalderaIzena Perpausak
• Perpaus txertatuetan, mota bakoitzera-ko erlazio hizki ugari dago, adizki joka-tuetarako nahiz jokatu gabeetarako.
Erlazio hizkiak
• Perpaus txertatuak zelakoak diren antze-mateko egiten den galdera beti ere aditznagusiarekin batera egin behar da.
• Perpaus txertatu batzuei ezin zaie galderaegin. Funtzioari dagokionez, ordea, betiizango dira Adlag.
Galdera
Nola? / Zelan?
Zakar erantzun zidalako haserretu nintzen
Berandu heltzeagatik errieta egin zioten
HIZKUNTZ IRUZKINA
69
Aztertu hurrengo perpausak eta egin sailkapena. Jarri erla-zio hizkiak ere.
Erdiko lauki horixkan zehaztu perpaus bakoitzak zer funtziobetetzen duen. Lehen hamarretan: IS edo Adlag. Hurrengo hamarretan: IS, Adlag, Izlag, Grad edo Zenb. Erl. hizkia
1. Euskaraz egiten dugulako gara euskaldunak. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
2. Ikasturtea lehenbailehen amaitzea nahi dut. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
3. Errugbian ari zela apurtu zuen besoa Anderrek. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
4. Ezagun du horrek aurpegian gaixorik dagoena. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
5. Iruñerantz gindoazela matxuratu zitzaigun autoa. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
6. Dei egin genion gurekin bazkaltzera etor zedin. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
7. Hori ikusi duenean alde egin du haserre bizian. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
8. Ez dute ziurtatu aurrelaria prest egongo den. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
9. Ez zioten gertatua kontatu ez larritzeko. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
10. Aurreko mendean bezala bizi dira oraindik ere. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
KausazkoaHelburuzkoa
Moduzkoa
DenborazkoaZehargaldera
Konpletiboa
Erl. hizkia
11. Bihar etorriko delako (uste)an nago. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
12. Ahaleginduz gero, lor dezakedalakoan nago. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
13. Ibaiak itsasoan sortzen direlako ustea dauka horrek. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
14. Hain da atsegina egun osoa emango nuke eguzkitan. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
15. Azterketa egin behar zuten gelarantz abiatu ziren. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
16. Zalea da baina ez zu beste. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
17. Txoriek abesten duten alaitasunaz abestu nahi du. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
18. Berandu irten arren garaiz heltzea lortu genuen. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
19. Ez dago hori bezain kritikalari zorrotzik. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
20. Lur jota geratu da, dena galduta balego bezala. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
KonparaziozkoaKontsekutiboa
Kontzesiboa
BaldintzazkoaBaldintza-moduzkoa
Erlatibozkoa1. ...............2. ...............3. ...............4. ...............5. ...............6. ...............7. ...............
8. ...............9. ...............
10. ...............
11. ...............12. ...............13. ...............
14. ...............15. ...............16. ...............17. ...............18. ...............19. ...............20. ...............
HIZKUNTZ IRUZKINA
70
•• Aztertu markaturiko adibideak eta erlazio hizkiak eta jarri perpausen izenak eta galderak.
Laster etorriko deellaa esan digu JonekTentelkeriarik ez esatteekkoo eskatu zionEz du balio zuek hori egitteeaa
.....................
.....................1.
-ela, -enik, -tzeko, -tzea, -tzerik,
-tzen, -tzekorik,
Ba al dakizu zer lortuko duzunn horrela?Esandakoa ulertu duzunneettzz jakin nahi dutBeldur ziren umea galduko ote zeennEa ondo zaudeenn ikustera etorri gara
.....................
.....................2. -en, -enetz
Ikusi zueneeaann negarrari eman zionZuek etorri aarrttee hemen izango garaLo dagoeenn bbiittaarrtteeaann ez du zaratarik egitenHanka hautsi zueenneettiikk ez da itzuli eskiatzera
.....................
.....................3.
-enean, -enetik, -enez geroztik,-en artean, -eneko, -enerako, hariketa ... arte, -tzean, orduko, ondoren,eta gero, bezain laster, -az batera...
Poeta naizeenneezz ggeerroo ez dut zerurik esperoKargu hartu zioten egin zueennaaggaattiikkEz nizun ezer esan zu triste ez jarttzzeeaarrrreennEtenalditxoa egingo dugu, nekatuta gaude eettaa
.....................
.....................4.
-elako, -enez gero, zeren -en,
bait-, zeren ... bait-, -tzeagatik,
-tzearren...
Elkarrekin egotteeaarrrreenn edozer egingo luketeZatoz hona gauzatxo bat esatteekkooLeihoa irekiko dizut hobeto egon zaitezeennZu ikustteeaaggaattiikk etorri dela uste dut
.....................
.....................5.
-en, -tzeko, -tzearren,
tzeagatik...
Berak esan didaann bbeezzaallaa egin dutZerura begira zegoeellaa bururatu omen zitzaionEzinezkoa dela ikusirriikk etsi egin duteZuk egiten duzunn mmoodduuaann egin dut neuk ere
.....................
.....................6.
-ela, -elarik, bezala, legez, -ta,
-tako legez, moduan, gisan, -rik,
-z, -az...
Hor bizi deenn familia oporretan joana daEgin berri dueenn filma oso ona omen daLortuko genuellaakkooan geunden, baina...Bada tximino bat, zzeeiinneekk jendea atsegin bbaaiitu
.....................
.....................7.
-en, zein ... bait-, zein ... -en,
non ... bait-, -riko, -tako, -lako...
Mamu bat ikusi bbaalu bbeezzaallaa ikaratu zenErraz egiten ditu gauzak, errazak bbaaiiliranUgazaba bbaalitz lleeggeezz ibili da baserritik
.....................
.....................8.
ba- ... bezala, ba- ... legez,
bai-...
Nahi baldin bbaaduzu horrelaxe egingo duguDeirik jaso eezzeeaann ez gara joangoBik izan eezziikk denek gainditu duteGaraiz iristteekkoottaann oraintxe irten behar dugu
.....................
.....................9.
ba-, baldin ba-, -z gero,
ezean, ezik, -tzekotan...
Txoriek bbeezzaaiinn ongi abesten duNik ez dut zuk bbeessttee arazo familiarekinNork jakingo du hori zeuk bbaaiinnoo hobeto?
.....................
.....................10.
-en bezain, -en adina, -en beste,
-en hainbat, -en bezanbat,
-en baino ... -ago,
HHaaiinn nago aspertuta, lo egingo dutEzin zen konpondu inorekin, hhaaiinn zen petrala!HHaaiinn dut gogo gutxi, eezzeenn etxean geratukobbaaiinaiz
.....................
.....................11.
hain ... non ... bait-,
hain ... ezen ... bait-,
hain ... ezen ... -en...
Ameriketan jaioa bbaada eerree, euskaraz badakiNNaahhiizz eettaa denok zain egon, bera lasai ibiliko daAmak deiadar eginaaggaattiikk Jontxuk kasurik ere ezEgia izaniikk eerree, ez zidan onartu nahi
.....................
.....................12.
ba- ... ere, arren, nahiz eta ... -en,
-agatik, -ik ere...
Erlazio hizkiakIzena Perpausak
Konpletiboa
Zer?
HIZKUNTZ IRUZKINA
71
•• Aztertu hurrengo perpausak eta egin sailkapena. Jarri erla-zio hizkiak ere.
Erdiko lauki horixkan zehaztu perpaus bakoitzak zer funtziobetetzen duen. Lehen hamarretan: IS edo Adlag.Hurrengo hamarretan: IS, Adlag, Izlag, Grad edo Zenb.
1. Sorosleak iritsi zirenerako ez zegoen zer eginik. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
2. Beraren adiskidea izan nahi zuenetz galdetu zion. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
3. Ez da elurte handirik izan, 1984an egin zuenaz geroztik. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
4. Hondartzan lotan geratuta kiskali egin zitzaion azala. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
5. Han ez da gizakirik bizi, lurralde oso hotza baita. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
6. Ez dugu denborarik amets egiteko. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
7. Kasku gabe joateagatik isuna jarri zioten. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
8. Hasieran ez genuen pentsatu hain zaila izango zenik. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
9. Berehala uzten diogu lanari, txirrina entzun orduko. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
10. Bi hilabetean igeltsua ez kentzeko agindu zioten. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
11. Irlan bada sumendi bat, zeinak harri goria isurtzen baitu. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
12. Ez dio garrantzirik ematen, garaipena erraza bailitzan. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
13. Ume batek ere asmatuko luke, hain da erraza! ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
14. Txakur-katuak bezala konpontzen dira elkarrekin. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
15. Frogaturik ez badago ere, egia dela esan daiteke. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
16. Argitaratu duen eleberria aurrekoa bezain ona da. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
17. Berak gogokoen duena igeri egitea da. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
18. Colon, lehen bidaian, Indietara iritsi zelakoan zegoen. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
19. Den arazorik txikiena izanda ere, oso urduri jartzen da. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
20. Zerbait onarekin egin nahi dut amets, amets egitekotan. ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ .....................
1. ...............2. ...............3. ...............4. ...............5. ...............6. ...............7. ...............
8. ...............9. ...............
10. ...............
11. ...............12. ...............13. ...............
14. ...............15. ...............16. ...............17. ...............18. ...............19. ...............20. ...............
Erl. hizkia
KausazkoaHelburuzkoa
Moduzkoa
DenborazkoaZehargaldera
Konpletiboa
Erl. hizkia
KonparaziozkoaKontsekutiboa
Kontzesiboa
BaldintzazkoaBaldintza-moduzkoa
Erlatibozkoa
➾ Ez digu esan ekartzeko
(Hark) (guri) (guk) (hura) ekartzeko esan digu + ezezt
IS P. txertatua
HIZKUNTZ IRUZKINA
72
Perpausa: Ez digu esan ekartzeko.
1. Azalpen laburra
Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: (Hark) (guri) ez digu esan. b) Beste bat horretan txertatua: (Guk) (hura) ez ekartzeko.
Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: ez digu esan.Perpaus txertatua konpletiboa da, ZER galderari erantzuten dio (Zer ez digu esan?)eta IS funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean. Modu jokatuan perpaushorren erlazio atzizkia -ela da (ekar dezaguLA), eta modu jokatu gabean -tzeko:(ekarTZEKO).
2. Egituraren sintesia
A
P
IS nork
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
AS
➾ Ez digu esan ekartzeko
IS nori
IS nork
IS A
AS
Ezezt.
(GURI)(HARK) (guk) (hura) -elaekar dezagun
ESAN
DIGU
IS nork
IS NORK
IS nori IS nork IS A A
AS
• Menpeko perpausak honela txertatzen diranagusian:
a) Funtzioa: IS, Adlag, Izlag, Grad edo Zenb.b) Formula: P + erl
erl laburdurak erlazio atzizkia esan nahi du.
Perpaus txertatuak
eerrll..PP
IISS
HIZKUNTZ IRUZKINA
73
. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.
Perpausa: Karta jokoan ez zuela garbi jokatzen susmatu zuten.
1. Azalpen laburra
....................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
2. Egituraren sintesia
➾ Nola jakin dezakezu zer egin nahi dudan gero?
(Zuk) (nik) (gero) (zerbait) egin nahi dudan nolabait jakin dezakezu + gald
HIZKUNTZ IRUZKINA
74
IS P. txertatua
Perpausa:
- Nola jakin dezakezu
zer egin nahi dudan gero?
1. Azalpen laburra
Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: (Zuk) nola jakin dezakezu.b) Beste bat horretan txertatua: (Nik) gero zer egin nahi dudan.
Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: jakin dezakezu.Perpaus txertatua ZEHARGALDERA da, ZER galderari erantzuten dio (Zer jakin dezakezu?)eta IS funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean. Perpaus horren erlazioatzizkia -en da (egin nahi dudAN).
2. Egituraren sintesia
A
P
IS nork
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
AS
➾ Nola jakin dezakezu zer egin nahi dudan gero?
Adlag
IS nork
ISAdlag A
AS
Gald.
Gald.
(nik)(ZUK) gero zerbait -en NOLABAITegin nahidut
JAKIN
DEZAKEZU
IS nork
IS NORK
IS nork Adlag IS AdlagA A
AS
• Sakoneko egituran ez dago galdetzailerik.Galderazko transformazioaren ondorio dira:
Norbait + galdera ➝ Nor?Norabait + galdera ➝ Nora?Nonbait + galdera ➝ Non?Norbaitekin + galdera ➝ Norekin?
Galdetzaileak
eerrll..PP
IISS
HIZKUNTZ IRUZKINA
75
1. Azalpen laburra
....................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
2. Egituraren sintesia
. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.
Perpausa: Ez genekien bide galdu hartatik nora iritsiko ginen.
➾ Gurpil bat zulaturik zuela heldu zen txirrindularia helmugara
Txirrindularia helmugara (hark) gurpil bat zulaturik zuela heldu zen
HIZKUNTZ IRUZKINA
76
Adlag P. txertatua
Perpausa:
- Gurpil bat zulaturik zuela heldu zen
txirrindularia helmugara.
1. Azalpen laburra
Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: Txirrindularia helmugara heldu zen.b) Beste bat horretan txertatua: (Hark) gurpil bat zulaturik zuen.
Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: heldu zen.Perpaus txertatua MODUZKOA da, NOLA galderari erantzuten dio (Nola heldu zen?) etaADLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean. Adizki jokatua du eta erla-zio atzizkia -ela da (zuELA).
2. Egituraren sintesia
A
P
IS
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
AS
➾ Gurpil bat zulaturik zuela heldu zen txirrindularia helmugara
Adlag
IS nork
AdlagIS A
AS
(hark)TXIRRINDULARIA gurpilbat
zulaturik -elaHELMUGARA zuen HELDU
ZEN
IS
IS
Adlag IS nork IS AAdlag A
AS
• Transformaziorik arruntenak galderazkoa etaezeztapenezkoa dira; baina aginduzkoa etaharridurazkoa ere jar ditzakegu:
Zu hona (nik) (zuri) gauzatxo bat esateko zatoz +agindua
➾ Zatoz hona gauzatxo bat esateko
Transformazioak
eerrll..PP
AAddllaagg
HIZKUNTZ IRUZKINA
77
1. Azalpen laburra
....................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
2. Egituraren sintesia
. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.
Perpausa: Landako zulo batean sartuta trokatu zuen orkatila.
➾ Azterketaren nota jasotzean zapuzturik geratu zen Pello
Pello (berak) azterketaren nota jasotzean zapuzturik geratu zen
HIZKUNTZ IRUZKINA
78
Adlag P. txertatua
Perpausa:
- Azterketaren nota jasotzean zapuzturik geratu zen Pello.
1. Azalpen laburra
Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: Pello zapuzturik geratu zen.b) Beste bat horretan txertatua: (Pellok) azterketaren nota jasotzean.
Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: geratu zen.Perpaus txertatua DENBORAZKOA da, NOIZ galderari erantzuten dio (Noiz geratu zen?) etaADLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean. Adizki jokatu gabea du(jasotzean); modu jokatuan: jaso zuenean. Erlazio atzizkiak -tzean edo -enean dira.
2. Egituraren sintesia
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
➾ Azterketaren nota jasotzean zapuzturik geratu zen Pello
IS
IS
IS nork IS AdlagA A
AS
A
P
IS AS
Adlag
IS nork
IS A
AS
(berak)(PELLO) azterketarennota
-enean ZAPUZTURIKjasozuen
GERATU
ZEN
eerrll..PP
AAddllaagg
HIZKUNTZ IRUZKINA
79
1. Azalpen laburra
....................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
2. Egituraren sintesia
. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.
Perpausa: Oso ondo sentitzen naiz eguzkitan nagoenean.
➾ Denak gainditu ezean, larri ibili behar dut aitarekin
(Nik) aitarekin (nik) denak gainditu ezean larri ibili behar dut
HIZKUNTZ IRUZKINA
80
Adlag P. txertatua
Perpausa:
- Denak gainditu ezean, larri ibili behar dut aitarekin.
1. Azalpen laburra
Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: (Nik) aitarekin larri ibili behar dut.b) Beste bat horretan txertatua: (Nik) denak gainditu ezean.
Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: ibili behar dut.Perpaus txertatua BALDINTZAZKOA da, eta ADLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagusiarenbarnean. Adizki jokatu gabea du (gainditu ezean); modu jokatuan: gainditzen ezbaditut. Erlazio atzizkiak ezean edo ba- dira.
2. Egituraren sintesia
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
➾ Denak gainditu ezean, larri ibili behar dut aitarekin
IS NORK AS
A
P
IS nork AS
Adlag
IS nork
IS A
AS
(Nik)(NIK) denak ba– LARRI
Adlag
AITAREKIN gainditzenditut
IBILI BEHAR
DUT
eerrll..PP
AAddllaagg
IS nork Adlag IS nork IS AdlagA A
Ezezt.
HIZKUNTZ IRUZKINA
81
1. Azalpen laburra
....................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
2. Egituraren sintesia
. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.
Perpausa: Uzta galduko dute nekazariek laster euririk egiten ez badu.
➾ Ez dut ondo egin azterketa, ez dut ikasi eta!
(Nik) azterketa (nik) (hura) ikasi dut-eta ondo egin dut + ezezt
HIZKUNTZ IRUZKINA
82
Adlag P. txertatua
Perpausa:
- Ez dut ondo egin azterketa, ez dut ikasi eta!
1. Azalpen laburra
Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: (Nik) azterketa ez dut ondo egin.b) Beste bat horretan txertatua: (Nik) (hura) ez dut ikasi eta!
Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: egin dut.Perpaus txertatua KAUSAZKOA da, ZERGATIK galderari erantzuten dio (Zergatik ez dut ondoegin?) eta ADLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean. Adizki jokatuadu (ikasi dut) eta erlazio atzizkia eta da.
2. Egituraren sintesia
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
➾ Ez dut ondo egin azterketa, ez dut ikasi eta!
IS NORK AS
A
P
IS nork AS
Adlag
IS nork
IS A
AS
(Nik)(NIK) (hura) –eta ONDO
IS
AZTERKETA ikasi dut EGIN DUT
eerrll..PP
AAddllaagg
Ezezt.
Ezezt.
IS nork IS IS nork IS AdlagA A
HIZKUNTZ IRUZKINA
83
1. Azalpen laburra
....................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
2. Egituraren sintesia
. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.
Perpausa: Ehun euro galdu zaizkiolako haserretu al da gure Patxi?
➾ Dena baleki bezala aritzen da harroputz hori!
Harroputz hori (berak) dena baleki bezala aritzen da + harrid
HIZKUNTZ IRUZKINA
84
Adlag P. txertatua
Perpausa:
- Dena baleki bezala aritzen da harroputz hori!
1. Azalpen laburra
Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: Harroputz hori aritzen da.b) Beste bat horretan txertatua: (Berak) dena baleki bezala.
Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: aritzen da.Perpaus txertatua BALDINTZA-MODUZKOA da, eta ADLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagu-siaren barnean. Adizki jokatua du (baleki bezala) eta erlazio atzizkia ba– bezala da.
2. Egituraren sintesia
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
➾ Dena baleki bezala aritzen da harroputz hori!
IS AS
P
IS AS
A
IS nork
IS A
AS
(berak)HARROPUTZ
HORI
dena ba–bezala
ARITZEN
DA
daki
eerrll..PP
AAddllaagg
Harrid
IS IS nork IS AA
HIZKUNTZ IRUZKINA
85
1. Azalpen laburra
....................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
2. Egituraren sintesia
. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.
Perpausa: Alemanez ederto hitz egiten du, Alemanian ikasi balu bezala.
➾ Zatozte berehala gauzatxo bat ikusteko!
(Zuek) (zuek) gauzatxo bat ikusteko berehala zatozte + agind
HIZKUNTZ IRUZKINA
86
Adlag P. txertatua
Perpausa:
- Zatozte berehala gauzatxo bat ikusteko!
1. Azalpen laburra
Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: (Zuek) berehala zatozte.b) Beste bat horretan txertatua: (Zuek) gauzatxo bat ikusteko.
Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu eta trinkoa: zatozte.Perpaus txertatua HELBURUZKOA da, ZERTARAKO galderari erantzuten dio (Zertarako etorribehar duzue?) eta ADLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean. Adizkijokatu gabea du (ikusteko); modu jokatuan: ikus dezazuen. Erlazio atzizkiak -tekoedo -en dira.
2. Egituraren sintesia
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
➾ Zatozte berehala gauzatxo bat ikusteko!
IS AS
A
P
IS AS
Adlag
IS nork
IS A
AS
(zuek)(ZUEK) gauzatxobat
-en BEREHALAikusdezazuen
ZATOZTE
eerrll..PP
AAddllaagg
IS IS nork IS AdlagA A
Agind
HIZKUNTZ IRUZKINA
87
1. Azalpen laburra
....................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
2. Egituraren sintesia
. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.
Perpausa: Ogi puska bat eman diogu txakurtxoari adausi egin ez dezan.
➾ Hemendik pasatu den auto batek egin du zarata hori
(Auto bat) hemendik pasatu den auto batek zarata hori egin du
HIZKUNTZ IRUZKINA
88
I zlag P. txertatua
Perpausa:
- Hemendik pasatu den auto
batek egin du zarata hori.
1. Azalpen laburra
Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: Auto batek egin du zarata hori. b) Beste bat horretan txertatua: (Auto bat) hemendik pasatu da.
Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: egin du.Perpaus txertatua ERLATIBOZBOA da, ZEIN galderari erantzuten dio (Zein autok egin duzarata hori?) eta IZLAG funtzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean; IS subjek-tuari loturik doa. Perpaus horren erlazio atzizkia -en da (pasatu dEN).
2. Egituraren sintesia
A
P
IS nork
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
AS
➾ Hemendik pasatu den auto batek egin du zarata hori
IS
Adlag A
ASIS
hemendik -enpasatu da
(Auto bat) EGIN DUZARATA
HORI
AUTO
BATEK
IS
IS NORK
Adlag A IS nork IS A
AS
• Erlatibozko perpausen bi baldintzak:
a) Izen baten aurrean kokatzen dira: erl + izena.b) Izen hori errepikatu egiten da
Liburua irakurri du + Liburua ona da➝ Irakurri duen liburua ona da
Erlatibozko perpausak
eerrll..PP
IIzzllaagg
HIZKUNTZ IRUZKINA
89
1. Azalpen laburra
....................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
2. Egituraren sintesia
. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.
Perpausa: Ez zitzaigun heldu zuek bidalitako paketea.
➾ Zure txakurra nirea baino gaiztoagoa da
Zure txakurra nire (txakur)a (gaiztoa) (da) -en baino –ago gaiztoa da
HIZKUNTZ IRUZKINA
90
Perpausa:
- Zure txakurra nirea baino
gaiztoagoa da.
1. Azalpen laburra
Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: Zure txakurra gaiztoa da. b) Beste bat horretan txertatua: Nire txakurra baino gaiztoagoa.
Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu eta trinkoa: da.Perpaus txertatua KONPARAZIOZKOA da, NOLAKOA-edo galderari erantzuten dio eta GRAD fun -tzioa bete tzen du perpaus nagusiaren barnean; S atributu bati loturik doa. Perpaushorren erlazio atzizkia (-en) baino –ago da.
2. Egituraren sintesia
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
• Bi motatakoak dira: kualitatezkoak eta kantitatez-koak, hots, Grad eta Zenb funtziokoak.
• Grad funtziokoek gehienetan izenondo batgradua tzen dute eta izenondo hori askotanSINTAGMA ATRIBUTUA (S atr) izaten da.
Konparaziozko perpausak
Grad P. txertatuaIS AS
IS IS S atr erl S atrA A
➾ Zure txakurra nirea baino gaiztoagoa da
A
P
IS AS
S atr
IS
S atr A
AS
nire(txakur)a
ZURE
TXAKURRA
gaiztoa -enbaino –ago
GAIZTOAda DA
eerrll..PP
GGrraadd
HIZKUNTZ IRUZKINA
91
1. Azalpen laburra
....................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
2. Egituraren sintesia
. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.
Perpausa: Ikastetxe hau ez da zuena bezain handia.
➾ Mikelek nik baino disko gehiago du
Mikelek nik (disko asko) (dut) -en baino –ago disko gehiago du
HIZKUNTZ IRUZKINA
92
Perpausa:
- Mikelek nik baino disko
gehiago du.
1. Azalpen laburra
Bi perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: Mikelek disko (asko) gehiago du. b) Beste bat horretan txertatua: Nik (hainbat disko) / (disko asko) (dut).
Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu eta trinkoa: du.Perpaus txertatua KONPARAZIOZKOA da, ZENBAT galderari erantzuten dio eta ZENB fun tzioabete tzen du perpaus nagusiaren barnean; IS bati loturik doa, hori determinatuaz,hots, determinatzaile (zenbatzaile) gisa. Perpaus horren erlazio atzizkia (-en) baino–ago da.
2. Egituraren sintesia
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
Zenb P. txertatuaIS NORK AS
➾ Mikelek nik baino disko gehiago du
A
P
IS nork AS
IS
IS nork
IS A
AS
nikMIKELEK (hainbatdisko)
-enbaino –ago
DISKO ASKO(dut) DU
eerrll..PP
ZZeennbb
• Konparazioa egiteko erabiltzen den hitza errepi-katu egiten da perpaus nagusian eta txertatuan.
• Errepikatzen den hitzak, konparazioaren ondo-rioz, batzuetan forma aldatzen du:
Ondo ➝ hobeto; asko ➝ gehiago...
Konparaziozko perpausak
IS nork IS nork IS erl ISA A
HIZKUNTZ IRUZKINA
93
1. Azalpen laburra
....................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
2. Egituraren sintesia
. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.
Perpausa: Nik adina diru gastatu al duzu aurtengo jaietan?
➾ Ez dakit Mikelenean ala Unairenean dauden orain
Nik dakit + ezezt(haiek) orain Mikelen (etxe)an daude ala (haiek) orain Unairen (etxe)an daude –EN
HIZKUNTZ IRUZKINA
94
Perpausa:
- Ez dakit Mikelenean ala
Unairenean dauden orain
1. Azalpen laburra
Hiru perpaus dira: a) Perpaus nagusia edo lokabea: (Nik) ez dakit. b) Beste bi horretan txertatuak: (Haiek) (orain) Mikelen (etxe)an dauden; eta beste
bat honi koordinaturik: ala (haiek) orain Unairen (etxe)an dauden:
Perpaus nagusia modu jokatuan dago, adizki jokatua baitu: ez dakit.Perpaus txertatu biak zehargalderak dira, ZER galderari erantzuten diote (Zer ezdakit?) eta IS funtzioa bete tzen dute perpaus nagusiaren barnean; Perpaus horrenerlazio atzizkia -en da (daudEN).
2. Egituraren sintesia
A
P
IS nork
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
AS
➾ Ez dakit Mikelenean ala Unairenean dauden orain
PP
ala -en(haiek) orainMikelen (etxe)an
daude
(haiek) orainMikelen (etxe)an
daude
DAKIT(NIK)
• Lehen-lehenik nagusia bereizi behar da.
• Bilatu aditz nagusia eta bildu aditz horrekindoazen elementuak.
• Ondoren, urratsez urrats, bilatu eta osatutxertatuak.
Perpaus konposatu luzeak
eerrll..PP
IISS
IS P. txertatuaP. koordinatuak
Perpausa + junt + perpausa
IS NORK AS
juntadb.
Ezezt
GaldGald
HIZKUNTZ IRUZKINA
95
1. Azalpen laburra
....................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
3. Adierazpen grafikoa edo zuhaitza.
2. Egituraren sintesia
. Ereduari jarraiki, egizu perpaus honen iruzkina.
Perpausa: Gurasoek berak nahi zuen oparia erosi ez ziotelako hasi zen negarrez umea.
HIZKUNTZ IRUZKINA
96
1. Perpaus txertatu konparaziozkoek bi funtzio bete al ditzakete? . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
2. Baino ... –agoa, bezain... daudenean, konparaziozko perpaus bat al dago beti? . ❍ ❍
3. Baizik juntagailua duen perpausa txertatua al da? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
4. Perpaus nagusietako adizkiek izan al dezakete atzizkiren bat? . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
5. Zuhaitza egiteko, perpaus txertatuen formula beti al da P + erl? . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
6. Formulan jartzen dugun erl laburdurak erlatiboa esan nahi al du? . . . . . . . . . ❍ ❍
7. Helburuzko perpausak zertarako galderari erantzuten diotenak al dira? . . . . . . ❍ ❍
8. Erlatibozko perpausak –en, –elako, –tako... + izena egitura dutenak al dira? . . ❍ ❍
9. Etorriko delakoan perpausa etorriko delako (uste)an al da sakoneko egituran? . . . ❍ ❍
10. Sakoneko egituran egoten al da galdetzailerik (nor, nora...)? . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
11. Erlatibozkoetan, erlazio hizkiaren ondoko izena eliditurik al dago lehenago? . ❍ ❍
12. Grad funtzioko konparaziozkoek izenondo bat graduatzen al dute gehienetan? ❍ ❍
13. Konparaziozkoak loturik doazen izenondoa IS NORK izaten al da askotan? . . . ❍ ❍
14. Perpaus txertatuak, guztira, hamabi motatakoak al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
15. Perpaus konposatu luzeetan gehienez ere hiru aditz egon al daitezke? . . . . . . ❍ ❍
Bai Ez
Egitzazu hurrengo perpausen iruzkinak:
1. Asko dakizu, baina nik gehiago.
2. Nahiz eta gogorik ez izan, hondartzara joango dela esan du Nereak.
3. Argia piztu bezain laster ikusiko dute gelako aldaketa.
4. Idoiak kontatu diguna gezurra delakoan al zaude?
5. Urduri jarri ginen, gure taldekoek galdu egingo zutela ohartu ginenean.
6. Ez zenekiela esan zenuenez gero, ez genuen galderarik egin.
7. Tontorreraino bide laburra geratzen zitzaienean, izotzarengatik ez zutela lortuko pentsatu zuenbatzuek.
8. Itsasora begira geundela gainera etorri zitzaizkigun hegaz ibiltzen diren akrobata horiek.
9. Sarjentua, haren begiek bi zirrikitu urtsu ziruditelarik, oldarrean jarri zitzaion begira, mutilaren pentsamenduak asmatu nahi balitu bezala.
10. Isilik egon ziren une hartan errezatu egin zioten hilda zetzan gizonari, haren arimaren salbazioa eskatzeko.