500|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
GzyaDuygularnsuyudiyebileceimizgzya;ayrlk,hasret,yalnzlk,aresizlik,
sevingibiduygularnoluturduuyounluununifadesiolarakdayansr.nsanolununtepkileriniifadedezelbiryeresahipolangzyanndinivetasavvufhayattadanemlibiryertuttuunugrrz.KuranKerimdedeiikyerlerdeazglmek,okalamaktavsiyeedilir.ncevehassaskalpvlrken,kabave duygusuz kalp taa benzetilerek yerilir.Hz. Raslllah sallallh aleyhi veselleminskskaladvealamaytevikettii,sahabelerindeskskgzyadktkleribilinmektedir.Hz.demaleyhisselm,ilediizelledendolayyeryzne indirilince pimanlk gzyalaryla Allah Teldan af diler. Hz. Yakubaleyhisselm,Yusufaleyhisselm iinokadarokalarkisonundagzleri rahatszolur.Hz.Davudaleyhisselmngnlercealadrivayetedilir.
Hassaskalpliliinvedevamlmahzunolmannbirbakmadstursayldtasavvufdncesinemensupilkzahidvemutasavvflararasndaokalamasebebiylemehurolmukimselervardr.Gereklemdeyaananskntlarn ifadesiolangzya;airinmuhayyilesindegzpnarlarndandklentuzluvelkbirsuolmaktankpzihindegrselve iitselarmlarayolaanbirestetikbirobjeyednr.
Sevgiliiindklenyalarbudnyadaileninifadesiolsada,ahirettebununmkfatalnacaktr.Gzlerinden selleraktank,ahirettebunakarlkbulamayncagzyalarylaadetamaheralannseleverecektir.nkdnyadayken ektii skntlaravehalknknamalarnaaldrmayannyegnegayesiHakknrzasnkazanmaktr.
k,akurunadnyasndanvazgemi;aklsahiplerinindeerverdiieylereyzevirmitir.Istrabndandolaydurmadanahedipalayannhalinianlamayanlaronuknarlar.Busebeplek,melmetmlknnsultansayar.nk onun imek gibi akan ah, altn ta; inci gibi gzyalar da fildii birtahttr.Gzya,maddileminkesafetindenbirtahtgibikaldrpykseltir.Biyolojikbendenykseekalkarakmanevbenindahayksekbirmertebesineulamak,gndelikmryceliktengeenyolaveebediyetinsaltanatnahazrlamaktadr1106
Onunsevgisindenbuzrmbeyanedenmedhiyeyiyaptm
Umarmkibenimkusurumabakmyarakbuirimikabuleder,
Onunmedhindencizim,demektir. 1106(SELUK,Yl:9Say:25Gz2005,s.233246)
DivnlahiyyatveAklamas|501
YRabb,naslgneindouugibiinsanlariindefazlnzerimeoalt
Veaalarzerineyapraklarbirintizamiindeoalttngibi.
Onundabenimzerimdeikrmnarttr.
Annmedhinitemizbirkalbeyaptm.
Msryemedhindendolaykabahatolmaz.
Sevenvesevilenarasndasuvezrkalktgibiedebbilearanmaz.Sevime
de asl olan birlemektir. Birlemek ile aradaki btn ayrlklar kalkar. Vahdetinolduuyerdesonsuzhuzurzuhureder.Artksu,kabahat,zrveedeparanmaz.
502|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
43 Vezin:MeflMeflMeflFeln
riflereesrrHddanhaberimvar,klaradildrbekdanhaberimvar.
Eyfirktodunayanubenbardelinen,Gelkimyaranetrldevdanhaberimvar.
Gellisenszlerimetutkulankim,Canbahedicinefhiniddanhaberimvar.
demyzolyremukbildediAhmed,Buszdeolanremzumndanhaberimvar.
Girmektebiirfnaokudeminilmin,lemlerebuilmikndanhaberimvar.
VechindeyediFtihytyazlm,demdekiytHddanhaberimvar.
demdebulupvasfilhyiNiyz,Olmecmaievsfiamdanhaberimvar.riflereesrrHddanhaberimvar,klaradildrbekdanhaberimvar.riflereesrrHddanhaberimvar,klarabeksevgilisindenhaberimvar.
AllahTelnnsrrinsandr.nsantanyanAllahTelyengzelekildetanr.nkztnsfatlarnntecellighinsandr.
Bek sevgilisi HakiktiMuhammediyedir. Allah Tel alemleri ona duyduusevgiyleyaratt.Onuyarattvehayranoldu.
SultnrslhmmeccedsinefendimBareleredevletisermedsinEfendimDivanilahidesermedsinEfendimMenuriLeamrklemeyyedsinEfendim.SenAhmedMahmudMuhammedsinEfendimHakkdanbizeSultanmeyyedsinEfendim.HutbenokunurminberiiklmibekdaHkmntutulurmahkemeirzicezdaEsmyerifenanlrarzusemdaGlbangkudmunalnrArHuddaSenAhmedMahmudMuhammedsinEfendimHakkdanbizeSultanmeyyedsinEfendim.
eyhGALBkaddesellhsrrahulazz
DivnlahiyyatveAklamas|503
Eyfirktodunayanubenbardelinen,Gelkimyaranetrldevdanhaberimvar.Eyayrlkateineyanpbardelinen,Gel!Yaranatrldevdanhaberimvar.
nsann ruhnilemdendevri ilebeeriyete intikali ilegeenzamandasrekliayrlk onu zmekte ve tekrar Hazrete varamamann ezginlii ile zlmektedir.Niyzi Msr, devri ariyenin kat edilmesinde gerekli olan bilgi ve himmetekdirimdemektedir.
Gellisenszlerimetutkulankim,Canbahedicinefhiniddanhaberimvar.Gellisenszlerimetutkulankim,Canbahedicinidnefesindenhaberimvar.
Olnidasndanhaberimvardemektir.Yaratlnolduuzamandaevresindebengafildeildim.Eerbenim ilesohbetedersensenindebuhaldenhaberinolacakdemektir.demyzolyremukbildediAhmed,Buszdeolanremzumndanhaberimvar.demyzolyrebedeldediAhmed,Buszdeolanimnsrrndanhaberimvar.
dem aleyhisselmn yokluktan varla kmasna sebep olan Raslllah
sallallhaleyhivesellemolduundanbahsediliyor.RaslllahsallallhaleyhivesellemBen,Hz.demaleyhisselamyaratl
mazdanondrtbinylnce,Rabbiminyanndabirnurolarakmevcuttum.buyurdular.
Bilindiizere, hakikatlerinaslnaakllarmzvakfolamaz.OnlarancakAllahTelveilahnurdanpaysahibiolanlarbilir.
Hz.Raslllah sallallh aleyhi ve sellemim sahipolduu yksekmertebenedeniylebeerbatnnsrlarilensiyetsalayabilmitir.
nsanolundan,cesetleriyaratlmazdannce, ruhlarndan szalnmt.AllahTeldemaleyhisselmnsrtlarndanzrriyetlerinialp,onlarnefislerinekar ahitklp,Rabbinizdeilmiyim?deyince,bunaEvet,Rabbimizsin!diyeilkcevapverenRaslllahsallallhaleyhivesellemolmutur.DierruhlardaOndan grp bu cevab syleyebilmilerdir. te bu suretteO, en songnderilen olduu halde, btn nebilerin nne gemitir. Bu sebepleRaslllahsallallhaleyhivesellem,kendisininilknebiolduunusylemitir.1107
1107(ALTUNTA,2004),s.57
504|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
dem su ile amur arasnda iken ben nebi idim 1108 hadisi erifi bunatelmihdir.1109
Girmektebiirfnaokudeminilmin,lemlerebuilmikndan1110haberimvar.Girirfnmektebineokudeminilmin,lemlerebuolilmindenhaberimvar.
YokluunvarlageiindenhabervermekAllahTelyalayktr.BuilimlerdenbahsedebilmekteAllahTeldakendinibulanlaramahsustur.
Menkabe:GavslzamhramczdeHacsmailHakkToprakSivas(hyt.1969)Hazretle
ribirsohbetlerindeanlatmtr.CibriliEminhazretleriCenbHakkailticaediyor,Yarabbimsaadeetde,Seninulemlerinibenbirdolaaymdiyor.Cenb
Hakk;Ettim,YaCibriliEmindiyebuyurmaszerineCibriliEminepeycebirzaman
dolatktansonra;AmanYarabbibenhataetmiim.Seninlemlerindolalmaklabitmezmidi
yor.AllahZlcelalHazretleri;YaCibriliEmin,filanyerdepirifanibirkulumvar.Onagit,uandaCibrili
Eminneredediyesordiyor.CibriliEmindenilenyerevaryor.Ozatmuhteremibuluyor,
Sendenbireysoracamdiyor.Ozatta;Sorbakalm.Nesoracaksndediinde;CibriliEminnerededir?diyor.MbarekZatmuhteremylebirrabtaedi
yor,birankadardurduktansonrabankaldryor;Btnlemleridolatm,hibiryerdeyoktu.CibriliEminsenolsangerektir
diyor.BuseferCibriliEminCenbHakkadnyor,AmanYarabbibundakihikmetne?NasloldubuiAllahTel;YaCibriliEminonudaondansordiyor.Buseferdnp;Evet,CibriliEminbenim,hereysanamalm.Ozamannasloldubuide
1108Buhri,Edeb,119;Ahmetb.Hanbel,IV,406;Mslim,Fezailussahabe,28;AliyulKari,272.273;Acln.II/1871109Telmih:(C.:Telmiht)Lykiylevekmilenkefedipnazaraarzetmek.Bireyiakasylemeyipbakabirmna ifade iinszarasndamnalsylemek. m ileszarasndabakabirmnayifadeetmek.Edb:bredebahsigemeyenbirkssaya,fkraya,ataszneveyamehurbiriire,birszeiaretetmek.1110Kn:"Ol"mnasndaemirdir.AllahTelbireyeKndese;oeyolur.Kna:f.Arzi.Tarla.Etrafevrilerekekilenyer.Knan:f."Ederek,yaparak,eden,yapan"manlarnagelerekkelimelereeklenir.Mesel:(Handeknn:Glerek)
DivnlahiyyatveAklamas|505
mesizerine,ozattabuyurduki;YaCibriliEmin!SenAllahAzimanalemlerinidolaaymdedin.Kendi
arzuveisteinledolatn.MuvaffakolamadnBiz ise,hinisebvetimdenberikendiarzumlahihareketetmedim.Biz ii
oraya havale ettik. Bilen deOdur, bildiren deOdur. HepsiOdur. Ya CibriliEmin
Bunubilenbirkulimi.Odabizimiiz.Gardalarm
VechindeyediFtihytyazlm,demdekiytHddanhaberimvar.YzndeFtihnnyediyetiyazlm,demdekiHdyetlerindenhaberimvar.
FatihaSuresiAllahTelnnesrarveesm'snnftihi(aklaycs)dir.lemlerinyaratlmasndaki ilksebep;"AllahTel'nntannma,bilinmeve ibdetolunma, zuhuru ve vcdu ilemahedeolunma irdesi vemuhabbet"dir. FatihaSuresi Kurn Kerimin ba mesabesindedir. Ba vcudun en nemli yneticiorganolduunagreAllahTelnn yzdeyanibata tecellisiumumvehususbakmdantamzuhuryeridir.Hz.Cabirradiyallhuanhdemitirki:
"KimFatiha'yokumadanbirrek'atnamazklarsa,imamnarkasndabulunmadtakdirde,namazklmsaylmaz."1111
EbuSadbnu'lMuallradiyallhuanhanlatyor:"BenMescidiNebev'denamazklyordum.Raslllahsallallhaleyhive
sellembeniard.Fakat(namazdaolduumiin)icabetedemedim.Sonrayannagelerek:
"EyAllah'nReslnamazklyordum(busebeplecevapveremedimdiyezrbeyanettim).Bana:
"AllahTelKitab'nda:"Eyimanedenler,AllahveReslsiziardklarzamanhemenicbetedin"buyurmuyormu?"1112dedivearkasndanilaveetti:
"Senmesciddenkmazdannce,sanaKur'nKerm'in(sevabca)enbyksresinireteyimmi?"dediveelimdentuttu.Mesciddenkacasradaben:
"Sanaenbyksureyireteceim"dememimiydiniz?dedim.Bana:"OsureElhamdlillhiRabbi'llemindirki(namazlardatekrartekrar
okunan)yediyet(esSeb'u'lMesn)vebanaverilenyceKur'n'dr"buyurdu.1113
Ebu Hreyre radiyallhu anh anlatyor: "Hz. Raslllah sallallh aleyhi vesellemUbeybnuKa'bradiyallhuanhaurad.Onamazklyordu...devamnyukardakigibiaynenkaydetti.Ancakuziydevar:
1111Muvatta,Salt38,(1,84);Tirmiz,Salt283,(313)1112Enfal,24;BuradakiicabetkonusundabizlerebildirilendierbirhususAllahTelnndiniyaayRaslllahsallallhaleyhivesellemsizkabuletmediigibionunvarisleriolanehlullhadaaynekildeitibaredilmesihaberiverilmektedir.1113Buhr,Tefsir1;Nes,ftith26;EbDvud,Vitr15.
506|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
"NefsimikudretelindetutanZtZ'lCell'eyeminederimki,Allah,Ftiha'nnbirmislinineTevrat'ta,ne ncil'de,neZebur'da,nedeFurkn'da indirmemitir.O(namazlarda)tekrarlaokunanyediyetvebanaihsnedilenyceKur'n'dr."
Tirmizihadisinsahiholduunusylemitir.Nes'ninyineEbHreyre'denyaptbirrivayette:
"O(Fatihasresi)benimlekulumarasndataksimedilmitir.Kulumaistediiverilmitir"ziyadesivardr.1114
EbHreyreradiyallhuanhbutaksimhakkndaRaslllahsallallhaleyhiveselleminylebuyurduunurivayetetmitir.
AllahTelbuyurduki:Ben,namazkulumlakendiaramdaikiksmaayrdm.stektebulunduuk
smkulumaaittir.KulelHamdlillahiRabbillemndediinde,AllahTel:Kulumbanahamdetti.buyurur.Kul: erRahmnirrahimdediindeAllah
Tel:Kulumbenisenetti(vd).buyurur.Kul:MlikiyevmiddndediindeAl
lahTel:Kulumbenitemcdetti(yceltti).buyurur.Birrivayettede:Kul:yykenabuduveiyykenestendediindeAllahTel:Bubenimlekulumarasndadrveistektebulunduuksmkulumundur.diye
buyurur. Kul: hdinassrtalmustekm, srtallezne enamte aleyhim, ayrilmadbialeyhimveladdllndediinde,
Buraskulumundur.stektebulunduukulumundur(kulumaistediivardr).diyebuyurur.1115
Hz.Alikerremallhvecheylebuyurdu:"BilkitmsemavikitaplarnesrarKurnKerimdetoplanmtr,KurnKe
rimntmesrarFatiha'dadr,Fatiha'nntmesrarBesmelededir,Besmelenintmesrar'B'harfindedir,'B'harfinintmesrardaonunaltndakinoktadadr."Dahasonraylebuyurdu:"'B'harfininaltndakinoktabenim."1116
"steseydimyalnzFatiha'nntefsirindeyetmideveykkitapyazardm"1117NiyziMsr,Fatihasuresininsrrnamazharoluu,hz.Alikerremallhveche
ileolanmanevibalantsnaiarettir.nkbusureninilmiHz.Alikerremallhvecheyeverilmitir.Bukapybulmayanbuilmevasldaolamaz.
1114Tirmiz,Sevbu'lKur'n:1,(2878);1115Mslim(395)1116ElKunduzielHanefi'nin"Yenabi'lMevedde"s.69/KemaleddinelHalebieafii'nin"edDarr'lManzum"1117 bnEbCemreyoluylaHz.Ali'den (r.)nakledilmekteolanbuszveaklamas iin(Bkz:Risletu'lLedunniyye,106.tkn,2,12231224.mamGazzali'nin"hyauUlumiddin"c.1, s.803 / elKunduzi 'nin "Yenabi'lMevedde" s.64, 407, 524/ Tefsir'l Fatiha s.57 /KemaleddinelHalebieafii'nin"edDarr'lManzum")
DivnlahiyyatveAklamas|507
demdebulupvasfilhyiNiyz,Olmecmaievsfiamdanhaberimvar.Niyzdemdebulupilhzellii,Oamdatoplanmsfatlardanhaberimvar.
Ashab kiramdan Ebu Rezin el Ukayl radiyallh anh bir keresindeRaslllahsallallhaleyhiveselleme;
Rabbimizmahlkatyaratmazdannceneredeidi?diyesorar.Raslllahsallallhaleyhivesellemde;FevkindevetahtndahavaolmayanAmadaididiyebuyurur.1118
NiyziMsrkuddisesrruhulazizinsanmeguledenezelveebedsorunlarnacevapverebildiindenbahisileAllahTeldafni,bekiletevhidinsonmerhalesindeahadiyyetinularntebliedeceiniizharediyor.Buradahatrlanlmasgerekenudur.Builiminsatrlarileifadesiyoktur.Neredebukonuileilgilibirmevzuvarisenoksanolduukesindir.nkhdisinmutlakifadesimmkndeildir.ButatmadiyeifadeedilenvefemisedetileihbarvekalbenazaryoluileolduuiinRaslllahsallallhaleyhivesellemdahimirahadisesiilebubilgidenhaberdroldu.Buyerindegrmedenilenhusustur.Onuniinyazlarnkifayetiyoktur.
1118Timizi,Tefsirsure11.1;bn.Mce.Mukaddime.13;bnHanbel.IV/11.12
508|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
447+7=14
VallhiDecclseninemeklerinhebdr,altnsihirlerhabirkurukavgadr.
MuhittirAllhseniheriinolhalkeder,MekriHddansaknbalsandnbeldr.
Mstedricnkeydinikeydiniindegzet,Kazmaderinkuyuyuboyuncavarkazadr.
Hasmndabirgzetvarmsanahilesi,BhodolandansaknkimshibiHddr.
Yaprayerdudkazzglegledutalar,Yaprantutbulurddunsonufendr.
Dudkazznaskerihernekadarokise,Beyzyagirinceolaskeronagdadr.
amurdasenMsryiokgrdkebasmakim,MazlmasenkyarsnAllhsanakydr.VallhiDecclseninemeklerinhebdr,altnsihirlerhabirkurukavgadrVallhiDecclseninemeklerinzayiolmutur,altnsihirlerhabirkurukavgadr.
(EyMuhammed!)Deki:Hakgeldi,batlyokoldu.Elbettebatlyokolmayamahkumdur.1119
Deccalbatltemsilettiiiinyklmayamahkmdur.DahancedeccalhakkndayorumyaptmzkimliihakkndautespitleritekrarelealrsakYahudilerhakknda olduunu syleyebiliriz. nk Yahudiler sihirle anlmaktadr. Hz. Musaaleyhisselmnmucizelerisihirynndentecellietmesibugerei ispatetmektedir.MuhittirAllhseniheriinolhalkeder,MekriHddansaknbalsandnbeldr.HereyievreleyenAllhseniheriinideyaratandr,Hdnnhilesindensakn!Tatlzannettiinbeldr.
AllahTelKurnKerimdebuyuruyorki,Allahhereyinyaratcsdr1120Sizide,yaptnzilerideyaratanAllahtr.1121bunedenlekinattababo
braklmhibireyolmadgibikudretiHakktanzadeolmakdahiyoktur.Yara 1119sra,811120Zmer,621121Saffat,96
DivnlahiyyatveAklamas|509
tlperdelerininkalnlgafletverdii iinsebepmsebbiparasndaoluan ikilietkininneticesinikavramaktabeeriinmmkngrnmemektedir.
Her frsat verilenin ve yapannAllahTel tarafndan takdiredilipedilmediitahkikerevesiiindetayinimmkngrnmediindenerrinvehayrntespitidezahirinbatnamaznda,tevilidearifolandanbakasnakapaldr.Kur'nKerimbukonuyayleiareteder:
"Belkisevmediinizeyhakknzdahayrldr.Bazendesevdiinizbireysiziniinerolur.Allahhereyibilir,sizbilmezsiniz."1122
DemekkiAllahTel,okdefabizlere ersuretindegrnenskntvemusibetlerihayravesilevebirbalangklabiliyor.
Mstedricnkeydinikeydiniindegzet,Kazmaderinkuyuyuboyuncavarkazadr.Mstedricn1123tuzantuzaniindegzet,Boyuncaderinkuyuyukazmatakdiredilmimusibetinvardr.
Muhyiddinibn'lArabkaddesellhsrrahulazizbuyurduki;AllahTelnnherbiratyyesigzeldir;senhevvehevesineuygunolan
hayr,hevvehevesineuygunolmayanda erkabuledersin. Her eyAllahkatndandrde.
Hevnauygunolanheratyyesknt,hevnauygunolmayanherskntiseatyyedir.1124
Hasmndabirgzetvarmsanahilesi,BhodolandansaknkimshibiHddr.Hasmndabirgzetvarmsanahilesi,kendindengemiolandansaknonunshibiHddr.
Bu ilahide bahsedilen deccal ile kasdedilen Vani Mehmed Efendi (hyt.1000/1592) dir.1125 NiyziMsr kuddise srruhulaziz ile ok urat iin busfatlavekendisinindeAllahTeltarafndankorunduunuonuihtarediyor.Yaprayerdudkazzglegledutalar,Yaprantutbulurddunsonufendr.Glegleipekbceiyaprayerdutaacalar,Yapransakla.Bulursaddunsonufendr.
1122Bakara,2161123 stidrac:Derecederece ykselmeyi isteyi,hakk vehakikideeriolmadhalde vekabiliyetsizbirkimseninoknimetekavumasvebusebeplekfrveisyanadevametmesiyleazapve.gazablahiyeyeyaklamas.Mstedric:stidrac1124(AKMAKLIOLU,2005),s.351125Kiihakkndagenibilgiilerikiilahilerdemevcuttur.
510|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
Sonunudnmeyipdnyayaaldananinsan, ipekbceigibidir. pekbceikendineyuvarervesonunubilmez.Sonraoradankmakister,kacakyerbulamaz,rdyuvasndalrvealmasbakalarnayarar.pekdnyanimetiolduuveerlikelbisesiolmad iinmneviyatehlince itibaryoktur.BunedenleVaniMehmedEfendi (hyt.1000/1592)ninuramalarnnneticesininktoluubildirilmektedir.Dudkazznaskerihernekadarokise,Beyzyagirinceolaskeronagdadr.pekbceiaskerihernekadarokise,Yumurtayagirinceobcekonagdadr.
Decclnaskerivekuvvetinekadarokisede,onagveniphareketedenonun
esiri olur veya cann kaybeder.Onun btn yaptklar erden teye gitmez demektedir.
Biryabandomuzuylabirat,ayrdaotluyorlarm.Yabandomuzuotlarbo
yuna kknden skp kurutuyor, suyu da bulandryormu.At kzm, cnalmakiingitmibiravcbulmu:
"Kurtarbeniuyabandomuzundan!"demi.Avc:"Peki,kurtaraym,kurtaraym,amaben tekbamao iibaaramamki!
Gel,seninaznabirgemvuraym,stnebineyim,sendeyardmet!"Atokadarfkeliymikihidnmedenrazolmu.Avcatnstnebinmi,yabandomuzunasaldrm;onunhakkndangelmiamaatdaevegtrpahrabalam.Birokkimsedefkelenipdmanlarndanalmayakalkar,amakendibalarndabelayasoktuklarnhidnmezler.1126
amurdasenMsryiokgrdkebasmakim,MazlmasenkyarsnAllhsanakydr.Sen!amurdaokgrdkeMsryebasma,Allhsanahiddetlekzmaktadrsenmazlmakyarsn.
1126(ASOPOS,1998),s.162
DivnlahiyyatveAklamas|511
45Vezin:FiltnFiltnFiltnFiln
HerneyebaksagznbilsrrSbhnandadr,HerneiitsekulanmazKurnandadr.
Hereyemahlkgzylebaksanolmahlkolur,HakgzylebakkibeknriYezdnandadr.
Kesretiemvcabakmacmlebirderydrr,Hernemevcikimgrrsnbahrummnandadr.
Vahdetikesrettebulmak,kesretivahdettehem,Birilimdirolkikamuilmirfnandadr.
bretileecihettengrneneyyabak,CmlebirynedirkimvechiRahmnandadr.
Syleyenol,sylenenol,grenol,grnenol,Hernevarlveesfelbilkicnnandadr.
Mazhartammvelidemyzdrphesiz,Knhzthemsftcmleyeksnandadr.
HarunerileSrtudzahumlikazab,HemdahiRdvnucennethruglmnandadr.
GrnensanmaNiyzninhemansenmlkn,Gnlbirvirnedirgencipinhnandadr.
HerneyebaksagznbilsrrSbhnandadr,HernereyebaksarsanbakAllahTelnnsrrondadr,Herneyeyaniherneeyedemektir.Baksagznyanizahirigznbak
ilekinattasrrSbhngrrsn.Yanibirsrvardrki;onaezelsrrderler.VcdkelimesiileHakknvarlkastedilmektedir.Varlnmertebelerimu
tasavvflartarafndandeiiktasnifleretbitutulmutur.Vcdbirdir,odaHakknvcdudur.Vcdunmertebeleripekoktur.An
cakbumertebeleranahatlaryladrt,be,yediv.s.gibibirbirindenayrmertebeleretasnifedilmitir.
Drtltasnifegrevcdunmertebeleri:1Laht,zat;2Ceberut,sfatlarveilhisimler;3Melekt,ruhlarvemisl,
4Nastveehdetlemlerineayrlmtr.Hazarthamsedenilenbelitasnifteiseyukardakitasniftenbirazfarkl
olarakMelektlemiikimertebeolarakkabuledilmitir.Bylece1Zatsrf ltaayyn,ahadiyyet;2Vhidiyyet;3Ervah;4Misl;
5ehdetveinsankmilmertebelerineayrlmtr.Yedilitasnifegreise,hazarthamseninikincimertebesiolanvhidiyyet
512|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
mertebesivahdetvevhidiyyetdiyeikiayrmertebe;beincihazretdeyineehdetveinsankmildiyeikiayrmertebeolarakitibredilmi,bylecemertebesaysyedikabuledilmitir.
1Ltaayyn,ahadiyyet,zatsrf;2Vahdet,hakkatimuhammediyye;3Vhidiyyet,hakkati insaniyye,ayn sabite;4Ruhlar;5Misl;6 ehdetlemi;7nsankmil.1127HerneiitsekulanmazKurnandadr.KulanherneiitseKurnzondadr.BuradaKurndanmuratOnuvgiletesbihetmeyenhibireyyoktur.Ne
varkisiz,onlarntesbihinianlamazsnz...1128BtneyaAllahTelyzikreder.Yaniszle,halle,srlazikrederler.
Hereyemahlkgzylebaksanolmahlkolur,Hereyemahlkgzylebaksanomahlkolur,
BuradaBanatbiolursanzAllahsiziseverkavlierifineiaretvardr.Buyzden bu din Ak dini diye isimlendirilmitir. Ve bu dinle dinlenen kiimahbbunun tekliflerini kabul, rz ve sevgi ile karlarsa o zaman o kiidenhangiyndengelirsegelsinbtnmeakkatveklfetlergiderilmiolur (Bkz.bnulArab,ZehirulalkferhiTercmnilevk,40).1129Senbeniaslagremezsin.Fakat udaabak... 1130AllahTelygrmek
basiretlecaizdir.Yanizahirgzzahirivebtnnazarhakikatigrr.HakgzylebakkibeknriYezdnandadr.HakkgzylebakkiphesizAllahTelnnnruondadr.Yezdan: Zanni galibe gre Zerdt iin bilinen en salkl isim Pehlevce
Zrathestraismidir.ErdeblerbuismitahrifederekZrastrodemilerdir.simlerinsonlar,Pehlevdilindede,Sanskritedeolduugibimutlakahemzeliolurvefethal olarak okunurdu. Bu hemzeyi belirtmek iin gnmzde Elif harfi konulmaktadr. Buna gre Zrtistra kelimesinin sonu fetha sesiyle okunur. KlasikPehlevi dilinde T harfinin yerini Sasan Pehlevce sinde Dal harfi almtr.rnein Pehlevcede Yezata kelimesi Sasan Pehlevcesinde Yezd eklindeyazlmtr.ZamanlabukelimedetahrifedilerekYezdaneklinialmtr.Budeiiklik Pers dininin kurucusunun isminde de yaanmtr. Nitekim onun ismi deZrahestradan Zerdeht ekline dnmtr. Araplar bunu da tahrif ederek 1127(ERGL,2002),s.1551128sra,441129(KILI,1995),s.1261130Araf,143
DivnlahiyyatveAklamas|513
ZerleitveyaZerdtdemilerdir.1131BazkesimlerceTrkedekullanlanTanrkelimesinekaryaplantepkibuke
limeiinyaplmadgibiokrahatAllahismiyerindekullanlmaktadr.BunedenlebanazlksnfndanyaplanitirazlaryerineiinhakikatinibilipAllahisminiyalnzcaAllahTelyaduyduumuzsevginianesiveKuranKerimdekendinelaykgrdisimizikretmekuygunolduunubilmekdahanemlidir.
Hakgzyledenmuratbasretnurudur.Ona cangzvekuvvetikalbde
denir.BasiretnuruAllahTelnnnurundaniktibsdr.Nurtrldr.a Gznurudur.Grramagstermez.b Gnevekamer,ay,yldzlarveateteolannurdur.Gsteriramagrmez.c AllahTelnnnurudur,hemgrrhemgsterir.bugrpgstermekde
zahirvebtnnuruAllahTelileberaberbulunur.Gizliyiveabilendir...1132Eergznurubasiretetbiolursahkmbasi
retinolupbasiretdahAllahTelnnnurundanfeyzalmaklazuhuragelennazareyannbelirmesindekisrrndandahaaktr.
NriYezdanondadr.Murateyadaolanilhisimlerdir.Gzlyegizliolmazdedikleribudur..Yanigz,basiretetabivebasiretiAllahTelnnnuruilemnevverolanbasiretsahiplerivarlklaratayinolanilhisimlerigrr.Allah,gklerinveyerinnurudur...1133
Kesretiemvcabakmacmlebirderydrr,okluundalgalarnabakmahepsibirderydr.Kesretiemvcdanmuratmahlkattazuhureden ilhhakikatlerve isimler
dir. Cmle bir deryadan murat hakkatlhakyk olan HakkatMuhammediyyedirki;yaratlnevvelidir. BumertebedeAllahTel okluunbalangcdr.Fiil,sfatveesmasnntecellsimertebesiulhiyyettir.Yaratclk,rzkvermek ve sir isimler kemltn zuhurumertebesidir. Allah Telbu ulhiyyetmertebesindekemltolanztnaverilen isimdir.Btneyannmahlkolmasbumertebeninzuhrtndandr.BumertebedeAllahTelnnismineAllahderler.Allahismiismizamdr,belirlenmibirhakkattirvebtnisimlerinmerciidir.
HereyinmlkkendielindeolanAllahnnnekadarycedir.SizdeOnadneceksiniz. 1134 Her ne mevcudat var ise denizin dalgalar gibi hakkatMuhammediyyedenizindenzahirolupbirtaraftanvarolurkenvebirtaraftanyokolmaktadr.
BtneyannvarlklarfniveAllahTelnnztiylebakdir.nkztnkendisidir.NitekimbuyururOndanbaka ilhyoktur.Onunztndanbakaherey 1131EbulKelmzd,ZlkarneynKimdir?,zYaynlar,(2.Bask)stanbul2004:86.1132Enam,731133Nur,351134Yasin,83
514|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
yok olacaktr... 1135 Bunun iin dalgalara (emvca) hayran olup kalma, belkisuretdenmanaya ynel. Yani bumahlkat lemimahabbeti ilhiyye suretidir.HalknvcdundanAllahTelyaynelveonubil.nkmahlkilhkemltnzuhurudur.AllahTelnnbilinmesimahlkatnvarliledir.
Hernemevcikimgrrsnbahrummnandadr.Hernedalgagrrsenokyanusondadr.
Allahhereyiihataedendir1136Sfleregrebu ihata,zarfn iindekini ihataetmesigibideil,gnein k
veglgeleri,ruhunbedenleri,suyundalgalar hataetmesigibidir.AllahTelbuyuruyorki;OnlarAllahgereigibideerlendiremediler.Btnyeryz,kyametgnOnunavucundadr;gklerOnunkudretiyledrlmolacaktr.O,putperestlerinortakkomalarndanycevemnezzehtir.1137Yni,Cisimleretbiruhlar,yoksaruhlaratbicisimlerideil.Kbz,cisimlerikabzettiizamanruhlardakabzetmidemektir.nkonlarocisimlerinheykelleridir...Btncisimlerruhlarnnarzdrlar.Buyzdenruhsuzcisimolmaz.Cisimlerdeikiyeayrlr.Unsrvenr.Tabkibirdetabatlarvar.Allahruhlarnvcdunucisimlerinvcduna,cisimlerinbeksn iseruhlannbekasnabalamtr...Buradakikabz:tutma iihakikatindeAllahTelnnAllahhereyi ihataedendir1138yetininmnsdr.Bir eyi ihataedeno eyi kabznaalmtr.nkihataedileneyinbirkayerikalmamtr.AksihaldebuihataolmazveokiideMuhtolmaz.BtnbunlardemekoluyorkiAllahTeldanbaka,hibirmmknvarlkyokkiesmihsndenilenilhnisbetlerverabbnhakikatlerile irtibatlolmasn.Btn(Kll)mmknlerhakkat ilhiyyeninkabzasndadrlar.Vezten btn(Kll)bilekabzadadr.(bnulArab,elFtht(Thk.),XIII/6466.)1139Vahdetikesrettebulmak,kesretivahdettehem,Birliiokluktabulmak,okluubirlikteberaber,
Bilki:Hakikatveaynbirdir.Ondakesret(okluk)yoktur.Herhangibirekildetezahredenhakikatebaksan,HakikatolmasitibariyleHaktr,dardagrnitibariylehalktrdersin.AhadiyyetebakarsanZat,yahuthakikatdersinkafi.Zatitahakkukuna(hakikatine)bakarsanHakdersin.(Kulumbanadevamlnafileibadetleriileyaklar.Bununsonucundabenonuseverim.Birkereonu sevdimmibenonun iiten kula,grengz, tutaneli ve yryen
1135Kasas,881136Nisa,1261137Zmer,671138Nisa,1261139(KILI,1995),s.136
DivnlahiyyatveAklamas|515
ayaolurum.Eerbendenbireyisterseonuveririm.Banasnrsamuhakkakonukorurum.1140)Hadisinmanasnabakarsan:Btnkuvvelerinveuzuvlarn,kulunaynolduunugrrvekulaizafetidolaysylabunlarahalkdersin.Hakkn da o kuvvelerin ve uzuvlarn ayn olduunu grrsen bunlara Hakkdersin. Vahdetin (tekliin) oklua orann dnrsen (oun bire ballngznndetutarsan)lahdersin.Tekhakikatten ibaretolangerekvarlndgrnnn, ivarlndaimabiraynasolduunudnrsenO,tecelliedenvetecelliedilmidersin.Bu,enokalacakeylerdendirkibirtekhakikatebukadaritibarlargirer.Vehakkndabtnitibarlardadoruolur.(Birtekvarlkbu kadar isim alr).O,hakikatiyle, ilelebet sonsuz suretlerde tecelli etmektedir.Otekhakikat,belirlibirsurettetecelliedersedierbtnsuretlerdegrnenindeoolduunuunutma.Ogrnyleberaberdir.Heraynda(varlkta)Ovardr.HervarlktangrnenOdur.Bireydegrn,mutlakiyetinibozmaz. O bir eye hasderilemez. Hereyin z Odur. Ama bu ayn (varlk)larda,eyada,tecelliedensuretler,Onunmutlakzatdeildir.Mutlakzat,hersurettenmnezzehtir,Onunzahiri,herayndaveherayniindir.Btnbunlar,Onunmahiyetiveitibaredeninitibarnagredir.(Mahiyetimutlaktr,ekilsiz,zamanszvemeknszdr,ama taayyn,yanigrn ekillereve suretlerebaldr).
Bundanhayretet; iyicebundayerletinveanladnsahayretetme;ZiraO,zatndakendindenbakavarlkbulunmaktanmnezzehtir.Ondanbakailahyoktur.Hereyyokolucudur.YalnzOnunvechibakidir.HkmOnundurveOnadndrleceksiniz.1141
Ohaldeeyveli,iinleAllahTelilebirlemeninartmasnaalrken,dnladaayrlnbilmelisin.Yani iinlecemtarafnda,dnlafarktarafndaolmalsn.Vahdetilekesretten;kesretiledevahdettenperdelenmemeli,kulluktamarifetarasnbulmalsnkitehlikelerdenkurtulasn.
Mutasavvflardilindekicem,tefrikavecemulceminmanasudur:Tefrika,sananisbetedilendir.Cem,sendensoyulupalnandr.Bu,udemektir:Yanikulun,kullukvazifelerine,beeriyeticaplarnagreyaptamellertefrikadr.Hakktarafndanonagelenmanalar,ltufveihsaniseCemdir.Herikisidekulalazmdr. nk tefrikas olmayan kimsenin kulluu olmaz; cemi olmayankimsenindemarifetiolmaz.Kulunancak sana ibadetederiz sz,kulluugstermeksuretiyle tefrikay isbattr. Ancaksendenyardmdilerizszdecemi istemedir.Tefrika, iradeninbalangc,cemsonudur.Cemulcemdahatamvedahayksekbirmakamdr.
Cem,eyayAllahTel ileberabergrmek,kuvvetvekudretinAllahTelyaaitolduunubilmektir.
CemulcemisetamamenhelakolmakveAllahTeldanbakahereydenfenabulmaktrkibu,Ahadiyyetmertebesidir.
alpmcadeleetmelisin.Vcudunugzndenkaybetmeli,Zataynelme 1140Buhr.Rekaik,38;lbn.Mce.Fiten.16.381141Kasas,88
516|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
li,hakikatleuramalsnki,btnvarlklar,Onuncemalinincevlangahvebtnkinat,Onunkemalininaynasdr.Ruhunubumertebeyeykseltmeyeciddiyetlealmal,mcahedeetmelisin.Varlnylesinekaybetmelisinkisanabakman Ona bakman olsun; senden bahsetmen, Ondan bahsetmen olsun.Neredevenezamanolursaolsun,yemede, imede,konumada,susmada,gidipgelmede,hareketveskndaheranOndanbokalmamalsn.1142
PANTEZMVAHDETVCUDMUDUR?1143Panteizmkelimesinietimolojik1144yndenelealrsak,kelimeolarakkullanl
nnokyeniolduunugrrz.Oysamahiyet itibari ilepanteizm,antikadanberi vardr.Andr Lalande (18671963)a gre panteist terimini, ilkdefa1705ylndaJohnToland(16701722)kullanm,pantizmteriminiise,TolandnhasmFay,1709dakullanmtr.Panteizmi, ikiana tanmla ifadeetmek istersek:
aTamanlamile:HereyinTanrolduunu,Tanrilekinatntekveayncevherolduunukabuledendoktrindir.Bundandatemel ikianlamortayakar:
1)Tanr tek gerek, kinat sadece,nedevaml gereklie,nede farklbircevheresahipolmayan,grnmlerinveyasudurlarnbtndr.TabiatTanrda,sonluyusonsuzdaeritenpanteizminbutrneidealistpanteizmdenilir.
2)Kinat tek gerek,Tanr sadece varolanher eyin toplamdr. Sonsuzusonluda,Tanrytabiattaeritenpanteizminbutrnenaturalistveyamateryalistpanteizmdenilir,sonundaateizmevarr.
bKapalveyafelsefolmaktandahaziyadeedebbiranlamda,tabiat,bir
eittaplmannretildiicanlbirbirlikolaraktasavvuretmektedir.Buadanpanteizmilahlatrlmtabiattr.
PanteizmegreTanrnnlemdenayrvemstakilbir ahsiyetiyoktur.O,birkanundur,birkuvvettir.Bundandolaypanteizm,ahsiyetkavramnvehrriyetinvarlnkabuletmez.Budurumdainsan,fiziklemininbirparas,ahlkdatabiatdzeninezarurvepasifbiritaatolur.Ayrcayaratanla,yaratlanarasndakifarkkaldrdiinbtndinleriykar.
Grldgibipanteizminbirokeitleribulunmaktavedeiik tanmlaryaplmaktadr.Bunlarn,hemenhemenhepsindedeimeyengerekudur:
Sonsuzvarlkla sonluvarlklarn,yaniTanr ile tabiatnezeldenberi tekveayn eyolduununkabuledilmesidir.Bubakmdanpanteizmineitleri,esasitibariylebirbirininayndr.Bunlarnfarkllklarylebelirtilebilir:Birannkenarlaruzadkaaradakimesafeninalmasgibi,panteizminmuhtelifeitleritekmledorugittikearalarndakiuzaklkartar.
1142(ATE,1971)Krkyedincisofra1143KORLAEL,Murtaza,FelsefeDnyas,s.44501144Kelimeninkk,ilikisi,geldiiyerlevb.ilgilenenbilim
DivnlahiyyatveAklamas|517
Tanrlemzdeliinikabuledip,savunanpanteizmin,Arapabir ifade ilevahdetimevcudundurumunu,ksmendeolsa,belirttiktensonra slmtasavvufundayeralanVahdetiVcud ilkesihakkndabilgivermeninyerindeolacadr.
Aratrmalarn bugnk durumuna gre Vahdeti Vcud deyimi, ilk defaKonevnin eserlerinde ve onun yaad devirde ve kendisiyleMsrda grmolan bnSebinin (669/1270)eserlerindekullanlmayabalanmtr.1145Bugibi iddialarnyannda, bnArab (560/1165 638/1240)nin,VahdetiVcudifadesiniFenaRisalesindekullandgrlmektedir.O,ylediyor:
Hikmet ehli olduunu iddia eden ve hep akl nazariyeler ileri sren biri,VahdetiVcudehlindenolanhakikatehlindenbirinegelipbirmesele sordu,bendebulunuyordum()OysakiVahdetiVcuddncesinesahipolankimsebildiieylerdentrsonderecemutludur.1146
VahdetiVcud ilkesinetaraftarolanlar,budncetarznnKuranveHadisleredayandn ilerisryorlar.Bu iddialarndelillendirmek iindebirokyetvehadisleridelilgsteriyorlar.Buyetlerdenbirkatanesini ylesralayabiliriz:
Bizona(insana)ahdamarndandahayaknz.1147Gklerdeolanlarda,yerdeolanlardaAllahndr.Allah,hereyikuatr.1148O,evvel,hir,zahirvebtndr.O,her eyibilicidir. 1149Zikrettiimizbusonyetikerme yletefsirediliyor:
Zahir, varl her eyden aikr, nk her eyOnun vcuduna delildir.Hibir eyyokturkivcuttazuhurederkendahaevvelOnunvcudunu isbatetmiolmasn.MamafihherzahiriO,zannetmemelidir.nko,zahirolmaklabtndrda,havassilehis,hayaliletahayylolunamayacagibihakikatiakllarn idrakve ihatasnasmaktanmnezzehtir.Binaenaleyhneyalnzzhir,nedeyalnzbtndiyehkmetmemeli,hkmatftansonrayaparakzhrbtndemelidir. Evvel ve hir de byledir. ()Mamafih hepsinde hkm rabttansonraolmakdahaevldr.nkHvezamiriAllah ismiCellinercidir.Allahismiisebtnesmavesfatnmertebeicemidir.HlbukibiroklarbundangafletederekVahdetiVcudnamnahatalaradmektedirler.VeO,hereyelimdir. Binaenaleyh kendini de bilir. Btn isminden, kendine nazaran dabtnolduuzannedilmemelidir1150.
smailFennErturul, tefsirinibelirtmeyealtmzbuAyetiKerme iinylediyor:cizanegrmegrebuAyetiKermede,VahdetiVcudvar
1145AhmetAvniKonuk,Fusus'lHikemTercmeveerhi,Haz.Dr.MustafaTahralveDr.SelukEraydn,ciltI,stanbul1987,s.XLIX.1146AhmetAvniKonuk,FususlHikemTercmeveerhi,Haz.Dr.MustafaTahralveDr.SelukEraydn,ciltI,stanbul1987,s.XLIX.1147Kaf,16.1148Nisa,126.1149Hadid,3.1150ElmallHamdiYazr,HakDiniKuranDili,cilt7,1st.Tarihsiz,s.4731.
518|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
dr,budaKuranamahsusmeziyetlerdendir.VahdetiVcudilkesiiin,zikredeceimizugrnenbelirleyicivekabul
edilebilirolduu inancndayz:Tanr ilelemibirveaynsayanmonistmistisizmi,slmadansavunmakmmkndeildir.Savunulabilecekolanveasrlarboyunca da kabul edilegelmi olan fikir yle zetlenebilir: nsanAllahn dayardmile(vevahyinrettiklerinedayanarak)kendisindekiilhyankefedereknazarveamelkemalieldeetmekiinbykbirmcadeleyekoyulur.Nefsinindvebayaglerinihkimiyetialtnaalr.Manevimknvekabiliyetlerininidrakiyolundaadmadmilerler.Sonundaylebirkemalnoktasnagelirki,kendisindeilhsfatlarn,beerimknlarnelverdiiseviyedegerekletiinihisseder.Ozamanhereylevehereyinyaratanilebalantl,ilikiliolduunufarkeder.Hangikaynaktangeldiinivehangikaynaadneceinibilir.NereyebaksaAllahnyzngrr.Onundaimhuzurundadnrvehareketeder.Beeriradeileilhiradearasndakigerilimyokolur.Birinciderecedekmilinsanngnl,ikinciderecedeiseherey,ilhtecellyemazharolur.Artksfherzaman,hereydeOnunlaolduunuidrakeder.
Kinattaki,zerredenkreyehermevcud,Allahnvarlnnvebirliinin,kinatlazdeolmadnnakbirdelilidir.yidnebilenzeklarbilinendenbilinmeyeni; grlenden grlmeyeni; hissedilebilir kuvvetlerden ana kuvvetikefedebilir. nsana den, h Allahla kinat zdeletirerek Allah inkretmekdeil,yaratlnsrlarninceleyerekyaratklardan,AknveMutlakYaratannvarlkvebirliinigrmektir.
Bylece belirtilmeye allan Vahdeti Vcud ilkesi ile panteizm arasndabirokfarklarnolduukendiliindenortayakyor.Bufarklareletirelbirekildeortayakoymannyararlolacadncesindeyiz.
PANTEZMLEVAHDETVCUDARASINDAKFARKLARPanteizmhereydennceelimezlikilkesiniykyor.nkAllahinsanve
dnyaytekbircevherkabulediyor.Buevrenselcevheraynzamandasonluvesonsuz,mkemmelvegayrimkemmel,izafvemutlakolacaktr.Eerbuhipotezdesonsuzvarsa,yerkaplamailedncenin,ruhlavcudunsadecebirkarmolacaktr.Fakatyerkaplama ilednce, ruhlacisimbirbirine indirgenemezvebiribirinemuhalifzellikleresahiptir.
Sonsuzilesonluarasndakifarkhibirzamankapatlamayacaktr.Birtaraftasonsuz var,dier tarafta sonlular kolleksiyonu var.Bunlarnbirlemenoktasnerede?Spinozabunubulamad.Nesonsuzdansonluyukarmay,nedesonluyusonsuzabalamayisbatedemedi.Yaratmainkredilirse,Allahlemilikisiniaklamakimknszlargibigrnyor.
Panteizm, aknlk fikrini reddettii iin ateizme yardmc olmaktadr .Panteist, inkryolununyarsnateist iin tesviyeetmektedir sz,panteizmtenkidedeneserlerinpekoundageer.()PanteizmTanrher eydirdemekle varlkmertebeleri arasndaki ayrm kaldrmakta, szgelii tala insanbir tutmaktadr.()uurlu fertkendikendinibildii,kendisiniteki fertlerden
DivnlahiyyatveAklamas|519
ayrabildii, kendisini bakasndan ayr grd takdirde fert olmaktadr.Penteizmdebunaslmeydanagelecek?radem,szgelii,benimirademmidir?Yoksahembanahemdeklliolanamaittir?Semavdinler,kuluniradesinin,Tanrnniradesinetabolmasnisterler.Fakatevvelabanaaitbiriradeolmalki,onubakasnniradesinetabiklmaydnebileyim
Panteizm, cevherinmutlakbirliinidorulayarak ferdiyat ve ahsiyeti ykyor. ahsiyet yklnca, uurlu ahsa ait olan gerek lmszlk de yklyor.lmle, benioluturaneler,yenibirbirleim iinbykbtndedalacaktr.Yenidendirilme,cennetvecehennempanteizmiinszkonusudeildir
Panteizm,ahlkadanbirtakmhususiyetleriyokediyor.Bunlardanbazlarunlardr: Sorumluluk:Hrriyet ve ahsiyeti kaldrd iin, zorunluolarak sorumluluudakaldryor.Benolmadiin,benincevapvermekmecburiyetindeolduufiillerdeyokdemektir.
yi ilekt, faziletlegnah,deerlilikledeersizlikarasndaki farkyokediyor. nk panteizme gre her ey, ilhlemitir.Oysaki her eyi ilhletirmek,hersamaydorulamaktr.
Panteizmdeaknulhiyetanlayolmad iin yaratma fikrideyoktur.Teizminenbarizvasf,iradesiolanbirhryaranafikrineyervermesidir.Panteizmdeher eyTanrdaolupbitmektedir.Ondanayrbirlemyokkiyaratmaolsun.
Panteizmdintecrbeninanlalmasndaoldukagdurumasokmaktadr.Eer,Tanrbirzatdeilse,ibadetin,duannneanlamvardr?Dintecrbe,Tanrinsanmnasebetinedayanmaktadr.Tanrinsanayniyetinedeil.()Panteizm ileVahdetiVcud fikrini savunanlararasndakiennemli farklardanbiriburada karmza kyor. Panteizm din tecrbenin deil, nazar dnceninnesrdfelsefibirteoridir;oysadieri,yaananbirtecrbedir.Birihayatnsomutvehesindenkopmubirsistem,teki ise,birokmutasavvfagre,busomutluun,btnderinliiiinde,yansmasdr.
Panteistlere greAllah iin hibir zat sfat sz konusu deilken,VahdetiVcud ilkesinikabuledenlerin tamamnagreAllahn ilim, irade,kudret,yaratmav.s.gibi zat sfatlarmevcuttur.Bunlarn hibirisiCenabAllaha,dnceveyerkaplamagibisfatlar isnatetmemitir.nkbunlar,mahlkatamahsussfatlardr.Felsefibirteoriolanpanteizmle,dinbirtecrbeolanVahdetiVcudarasndaenaz,isimilemsemmaarasndakifarkkadarayrlkvardr.
Meseladnyakresizerindekkbirnokta ile isimolarakgsterilenbirehir,fiilenziyaretedildiizamanismiileoehrinimardurumuarasndakifarknnekadarbykolduugrlr.Fikirvenazarlazevkveuhuddabyledir.VahdetiVcudilepanteizmarasndakimanevifarkdabyledir.Bumanevifarkiman ile ilhadarasndaki farknayndr.Felsefedeki tevhidigrpde slmdinindenyzevirmekneise,panteizmdenilenfelsefsistemigrpde,VahdetiVcudakailolanevliyalardanyzevirmekodur.
SpinozayagreTanrnn tezahr zarurdir.Onda iradeve ihtiyaryoktur.
520|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
Tanrhrolaniradesiylevedilediigibincedentakdiretmemitir.MutasavvflaragreAllah,lemikendiiradesiileyaratmtr.Kinatnhepsi
sonradanolma,muhdes vemmkndr. nsan cz iradeye sahiptir.Ceza vemkfat,cziradedenmtevellidsemeyedayanr.
Spinozayagredin,Tanrtasavvurundanyahut ilhaktandoanemelvefiillerinbtndr.Dininyinveekle ihtiyacyoktur.Onundindediieysrfakladayananbirsistemdir.Dinhkmlereitaatesarettir.
Mutasavvflaragredin,Allahnvahyettii ilhbirnizamdr.Oradadurur,ondan ilerisi iinnebilerin iradnamuhtatr.Hidayete, selmeteve saadeteancakonlaratabolmaklaulalr.
VahdetiVcudyetvehadislerleberaber,kalbkeifleredayanandinbirmezheptir.Panteizmisesrfakladayananfelsefbirsistemdir
PanteizmileVahdetiVcudarasndabelirtmeyealtmzfarklardahadaartrlabilir.Bununla beraberVahdetiVcudda, panteizmin birok etkileriningrlddebirgerektir.Btnbuetkileimlereramen,birmslmanpanteist olamaz; dolaysyla bir mslmana, mslman olduu srece panteistdemek,hi teuygundmezgibigrnyor.Ayn ekildeVahdetiVcuddeyimini,panteizmolarak ifadeetmeninde slmkltrneuygundmeyeceigrndeyiz.Grldgibibu ikideyim, ihtivaettiklerianlam itibariyle tamamen farkldr.Budurumda slmkltrnde,panteistvepanteizm terimlerini kullanrken okdikkatliolup, cmertedavranmamak gerekiyor.BirMevln,birYunusszkonusuolduuzamanbudurumdaimagznndebulundurulmaldr.Bunlargibivellerepanteistdemek,birbakma,slmadan,buzatlara,mmindeildirdemekkadaryanlgyihtivaedergibigrnyor.Birilimdirolkikamuilmirfnandadr.Birilimdirki,bubtnilimveirfnondadr.Bahsedilenilimhakikatilmidir.ehlininkavutuububilgisayesindemarifet
haslolur.Bunutahsiletmekiinkesblikartolmasnaramenbykksmvehbolupkavuanlarazolmaktadr.
bretileecihettengrneneyyabak,bretilealtyndengrneneyyabak,Buradaeyaeymanasnakullanlm,eyannhakikatiolanAllahTelnn
eyadazuhurediinianlavefarketdenilmektedir.AllahTelnnzuhuru,perdedirzuhurunademektir.Eyahemzuhura sebephemdeengelolmaklaperdeleriinsanngzneekmektedir.
CmlebirynedirkimvechiRahmnandadr.BtneyabiraynadrhepsindeRahmnnyzondadr.
DivnlahiyyatveAklamas|521
GrmeninsrrnaerimekyineAllahTelnnyardmsayesindedir."Sadecegktengeleneylerinhakkveotoritesivardr;sadeceonlarhakika
tingstergesini tarlar:Bu yzdenhakikati kendi gzlerimizle grmeyiz,onukendiyntemlerimizledeyakalayamayz:Bukutsalvebyk ide1151,tanronubu ama, iinhazrlamamolsayd, tanronu inayetiyle vezel vedoastltfuylaoluturupglendirmeseydi,bylesefilbiryerdeaslabarnamazd."1152Syleyenol,sylenenol,grenol,grnenol,SyleyenolsylenenolgrnenolgrenolBumsrakadersrrniareteder.MeselKaragzoyunu;hayalveglgededik
leriperdedezahirolanoyundurki;herhangibirsuretvetrltrlszler,ekillervehayallerzuhuragelip,onlarabakaninsanlarnzanilemeguleder.Bucnbnoynatcsolanztperdeninengelolmasndangrmezler.
tednyaybireitryalemiolarakanlamakmmkndr.Uyuduu
muzdaduyu uyaranlar lebalant kesilir veyaherhalkardabunlarnbeyinmerkezlerineolanetkileriengellenir.Fakatbiz,yinedetecrbeetmeyedevamederiz.Artkduyualglarnnkesildiidorudur;fakatyeterikadarbunabenzeyenbireydedevametmektedir.Bizim,uyankkenduyuuyaranlarnnaralkszbombardman altnda geri ekilenhayalreten glerimiz (imageproducingpowers)uykudabuengellerdenkurtulur.Bundansonrabirokeyinfarknavarr,onlarnzerindednrveonlarakaristekduyarz.Farkndaolduumuzbu eylerylebirharekettebulunurlar ki,uyandmzdabudurumbize oktuhaf gelir.Onlarn davran yasalar fiziin yasalar deildir.Bununla birliktebunlarndavranlar,nekadaracayipolursaolsun,o sradabizimdzenimizibozmazvebizimkiiselkimliimizdekesintiyeuramaz.Bakatrlsylemekgerekirse, eer te dnya olacaksa, ben bunun bir zihinsel hayaller lemi(worldofmentalimages)olacagrndeyim....Dorusuhayallemionuyaayanlarasndan,budnyakadargerekolacaktr;hattabunaokadarbenzeyecektirki, insanlarorada,lmolduklarnn farknavarmakta sondereceglkekecekler.1153Hernevarlveesfelbilkicnnandadr.Hernevargzelvekt,bilkicnnandadr.Gklerde,yerdeveikisiarasndabulunaneyleriletopranaltndaolanlar
hepOnundur.1154yilikktlkbizegredir.AllahTelkatndaktlkveiyilikyoktur.
1151ide(a):ideafikir1152(MaxHORKHEMER,2005),s.4101153(KO,1990);s.82;H.H.PricePersonalSurvivalandtheIdeaofAnothers.367.1154Taha,6
522|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
Mazhartammvelidemyzdrphesiz,phesizvelidemyztamzuhuratyeridir.
demyzdemek,insannkinatahkmetmeyetisineiarettir.Ancakinsann
AllahTelnnhalifesiolmasvednyadahereyinonaitaatetmesievliyakullarna verilmitir. Sradan insanlar iin bu durumdan bahsetmekmmkn deildir.AllahTelbuyurduki;
Andolsunki,birokciniveinsancehennemlikolarakyarattk.Onlarnkalplerivar.Fakatanlamazlar,gzlerivar,fakatgrmezler,kulaklar
var,fakatiitmezler.ONLARHAYVANLARGBDRLER.HATTAHAYVANLARDANDASAPIKTIRLAR.Onlargafletiindedirler.1155Knhzthemsftcmleyeksnandadr.Hereyinasl,ztvesftheponunladr.AllahTelbirdir,ortayokturcisimdeildir,ziracisimparalarnbirleme
siylemeydanagelir.Cevherdeildir,nkcevheruzaydayerkaplayandr.HlbukiAllah Tel yer kaplamaktan (bir yerde bulunmaktan)mnezzehtir, aksine heryerinveyerkaplayannyaratcsdr.Arazdeildir,ziraarazikizamandabulunmaz(bir zamandiliminden fazlavarln srdremez).AllahTelbkilii (sreklilii)zorunluolandr.Nebirleir,neayrlr,nedeparasvardr1156
HarunerileSrtudzahumlikazab,Har,nerileSrtvecehennemveazabbekisimlik(ondadr)Bumsralardavahdetinneesinigrmekteyiz.HereyOndanveOndadr.Bu
sebeplecezavemkaftiinyorumyapanlaryanlmaktadr.HemdahiRdvnucennethruglmnandadr.Rdvn,cennet,hriveglmnondadr.GrnensanmaNiyzninhemansenmlkn,uansenNiyzningrnenvarlnsanmaNiyziMsr, kendine varlk veren aldanmtr.Varlkdenen eyin vehimden
ibaretolduunubilirsennekazandnanedekaybettiinezlrsndenilmektedir.
Gnlbirvirnedirgencipinhnandadr.Virnegrnengnlndegizlidefinesivardr.
1155Araf,1791156EbunNecibSuhreverd,dblmrdn,Kahire,ts.(DrulVatanilArab),s.15;(VASSAF,etal.,2006),s.49
DivnlahiyyatveAklamas|523
465+5=10
ErimizerdirPrimizPrdir,KaramznrduryerimizTrdur.
steyenyriizlesunPri,PrdenayrlanHakkdanayrdr.
PrdirenvrmHakkdretvrm,DmanmbekHakkdanoldrdur.
olkiSfynartttuyn,Oldureytnbirgzkrdr.
AzdrrhalkbezdirirHakk,Kizbioksdkbindebiryokdur.
Hakkakulol,kulolasnmakbul,Dilmslmanhidizordur.
Msrnindindeizzetizinde,CmlemilletteHamzavhordur.1157ErimizerdirPrimizPrdir,KaramznrduryerimizTrdur.ErimizerdirPrimizPrdir,KaranlmzktryerimizTrDadr.
HazretiMsaaleyhisselmTrdandaCenabHakklakonutuugibi, ayni
muvahhidolan tevhidehlideher yerdeHakkla konuur. BudurumdaherbirtevhidehlibirTrdur.steyenyriizlesunPri,PrdenayrlanHakkdanayrdr.YriisteyenizlesinPri,PrdenayrlanHakkdanayrdr.
PirAllahTelnntecelliettiimakamdr.PireittibaetmekdolaysylaHakkbulmaktr.
PrdirenvrmHakkdretvrm,DmanmbekHakkdanoldrdur.NurlarmPrdir,hallerimtavrlarmHakkdr,phesizHakkdanuzakolandmanmdr. 1157Msrninbundaizzetizinde,DinleriindeHamzavhordur.BubeyitiNiyziMsrkuddisesrruhulazzdahasonraelyazsylavarakkenarnayazmtr.(AbdulbakiGlpnarl,NiyziMsr,arkiyatMecmuas,c.VII,s.216)
524|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
olkiSfynartttuyn,Oldureytnbirgzkrdr.uSfynnin1158arttazgnl,Obirgzkrolaneytndr.
VanMehmedEfendininverdiiskntlariledecclnzuhuruileeletirilmitir.
AzdrrhalkbezdirirHakk,Kizbioksdkbindebiryokdur.HalkazdrrHakkbezdirir,Yalanokbindebirdoruluuyoktur.
Buradavaizleresitemvardr.nkvaizlerkrsdenhitapederkengnlehitapetmeyiunutup,AllahTelnnyerineunutupdinbezirgnoluncahalkbezdirir.DinsahibiAllahTelyerinehkmleriradederkenbirokkiiyidindenkarr.Hakkakulol,kulolasnmakbul,Dilmslmanhidizordur.KulolHakka,makbulkulolursun,Mslmanldildeolannhidizordur.
Dildemslman olmak nifak alametidir.Onun dinini ispat etmesi iin zorlukyanikuvveti kullanr.Vanefendigibidevletiarkasnaalr.Bu tr insanlarndinihakkndayorumyapmak yledursuncanemniyettedeildir.Onun iinNiyziMsrhakkndasreklisrgnvegurbetkaderolmutur.Msrnindindeizzetizinde,CmlemilletteHamzavhordur.Msrninizzetidindesalamdr,BtninanlariindeHamzavhordur.
NiyziMsrkaddesellhsrrahulazzbuyurduki;Mminlere cennet hak mnafklara ve hamziyyelere cehennem hak.1159
Hamziyyekeferevefeceresineramen.Veyazdmkicemenbiyveevliyacmlemahlukatilesulholurlarammahamziyyeilezddiyetlerizatiyyeolmakileebedonlarilesulholmazlardedimdahiszokhelefehvabuidi.1160hemchilimhemfskuim hemmfsidim hem ahmak ve ebterim hemmerkeb hem kpekhem 1158 Sfyan: Sfyandan olan, Sfyana mensub, Sfyana mteallik. Zbdetl BuharTercemesinegre,Sfyan:Mslmanlaraktlkeden,sefil,kt,alakolankimsedemektir.1159(MISR,1223),s.2b;(EEN,2006),s.341160(MISR,1223),s.9a;(EEN,2006),s.43
DivnlahiyyatveAklamas|525
kedihemdomuzumherneolursamolaymancakhamziyyeolmakdanAllahTelyasnrm.1161
nsanhayatboyuncafikirlerindedevamlolarakdeiimgsterebilir.Budurum
o kiininbugndorudiyebildiine yarn yanldemesi gibiolabilir.Bunedenlemslmankiidncelerinin temelinidinikstaslar ileoluturduu iinsonundahakikatmuhakkakgrrbilirvehatalarndanvazgeer.BudurumAllahTelnnikramlarndandr.nkAllahTelkullarnherzamanvelisidir.
AllahTelimnedenlerinvelsidir.Onlarzulmetlerdennrakarr.Kfirolanlarnvelleriisetauttur.Onlarnrdanzulmetlerekarrlar.teonlarcehennemehlidirler.Onlaroateteebedolarakkalankimselerdir.1162
Mesela:HikmetlaydnagreAbdulbkiGlpnarl,birmaneviyatyolcusuolarak,
yaamnnuzuncabirblmndezikzaklaryapmaktankurtulamamtr.Mevlevilikgibi,Bektalikgibiapayrtrikatlarnderviiolmu,sonralarMelmlieilgiduymutur.HattabirzamanlarAtheismeesaptnbilesylemitir.Fikirvesanatalanlarndakialkantlarada,uzuncabirsrekarkoyamamtr.Kopmadeksen,MevlnCelleddinkaddesellhsrrahulazizincokusuveonunbyktemsilcisisaydYunusEmrekaddesellhsrrahulazizsevgisidir.Drtbe aynce,mrnn seksen ikinci (kendihesabyla) seksennc ylnda,imdiki huzuruna, ancak bu elikileri yaamak suretiyle erdiini sylemi vehamdetmitir.1163
XVI.YzyldaHamzaBlninevresindetoplananveondansonradaHamzev
adylaanlanBayrammelmleri,melmeti tammns ile temsiledenkiilerdi.Bunlar trikaterbabnn tekke,esma ileslk,evrad,hussikisvevekendilerineit yinlerle, trelerle halktan ve dier trikatlerden uzaklam, vakfla geimesaslarnkabuletmemi,tasavvufehlindenayrlmlardr.Vahdeti,birzevk, biruhdvetahakkukolarakkabuletmiler;herzamanbirkiiyimuktedtanyponaballkla, ak ve cezbe ile yol alnacan, trikatin, eratlehakkat arasndabirberzah olduu kanatini gtmlerdir. Trikatlere, bu inanla Turukuberzahiyye demiler, geimhususundada almay esas tutmulardr, (bk.A.GlpnarlMevlnCelleddn,ncbask,istanbul,1959,s.140152).
Trikatlere bile ehemmiyet vermeyen Hamzevler, elbette Niyzi Msrkaddesellhsrrahulazzihogremezlerdi.AncakNiyziMsrkaddesellhsrrahulazzinbiraralkHamzevlerlemsbetmnsebetiolduunudabiliyoruz.MeselenyaknolanveLimnidekendisiyleberaberbulunanKavalaeyhiMustafannelyazsylayazlmfatihatefsirininsonundaylebirfetvasvar:
Bu fetvay mftye gtrsnler, sahih ise imza edp sultan Muhammedeversnler;ziydeihsanamazharolmakmukarrerdir. 1161(MISR,1223),s.48b;(EEN,2006),s.791162Bakara,257,bkz.1163(F,2003),s.45
526|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
Sul:Msryi SultanMuhammedHamzevlere cebren tasarrufettirirse cemiidvasbtlolurmu,olmazm?ZiraAllahuTelnnrhikudssiilekoydumderkentasarrufolunursaLhtisyansutolabilirmi?
elCevb:Tasarrufakadirolurlarsabtldr;Hamzevlermezhebihaktr.Burada ad geen Sultan Mehmed, IV. Sultan Mehmed (10581099 1848
1687)tir. u hlde bu yaz da, saltanat srasnda yazlmtr. Niyzi Msrkaddesellhsrrahulazz,mecmuasnda
birtaifeninamelinedeil,ilminekanarak1164arasnakatldnsonraonlardankurtulduunuyazyor.Sonradaniddialarnkabuletmeyen,belkideruhhaletlerini anlayp ilerinden atlanbu taifeye, yniHamzevlere iddetledman olmutur.Onlarndinsiz,imanszolduunusyleyerek,olmadkeylerionlaraisnadedecekkadardabudmanlktailerigitmiveiirindeCmlemillettehamzevhordureylerisylemitir.
HattaLlzdeSeyyidAbdlbki(1159h.1746),SergzetiMelmiyyesinde,emrigaribdirkiehliHakkgeinennadanlar,Hamzevlerdir,drdncesmadakalmlardrvenaksolmalarylailhdadmlerdir,deygnegneifkuiftirayacretederler;MsrEfendicmlemillettehamzevhordurdeyu ilhisyler;bilen bilmeyen, tifei aliyye mezemmetinde kl u kale mbtellardr diyeHamzevleredahledenlerivebilhassaMsryianmaktadr.1165
Yine;VedahiMerhum eyhYsufSinanUmmEfendihazretlerikendilerinin,veledinecbeteserleri ileMsrEfendiyi erefybhizmeti (49b)aliyyeleri ikenmean bery maslahat mahrsai slmbola irsal eyleyb anlar dahi bilyemnvessedetbadelvuslolvakitdeslmboldahretiirrolubOlaneyhidinmeklemaruf eyhinebilislevenebittebi ziyaretmlktdanMsrEfendiictinb tm ile ib ve bu hl zremusrr badelitmmilmeslih yineHazretiSinan Umm Efendi hkipylarna rml olduklarnda Msr merhumun eyhimezbr ademi ziyareti Sinan mmi Efendi Hazretlerinin mesmi eriflerioldukdabervechiyetistihsnbuyurmular.1166 1164Hatralar105bdebirtaifeninamelinedeil, ilminekanarakHakdinsanupkabuletmi idim; elhamdulillahi tel inyeti ilhiyye yetiip tartt, bu fakiri ol amurdankard...dokuzyldryanarm,dahihalsumarm.Binseksentarihindenberiyanarm;bu evvalin ihtidasndadokuz sene tamamoldu,onuncuya geti.Canmdaberk imi,lpkurtulamadmdiyor.(AbdulbakiGlpnarl,NiyziMsr,arkiyatMecmuas,c.VII,s.216;Halileen,NiyziMsrninHatralar,st.2006,s.158)1165AbdulbakiGlpnarl,NiyziMsr,arkiyatMecmuas,c.VII,s.2201166(brahimRAKIM,1750),v.50aNiyaziMsr,ziyaretetmektenvazgetikleribueyhinkimolduuhususundahibirbilgivermemekleberaber, brahimRakmVaktMsrsindeNiyaziMsrnin eyhinolu ilebirlikte ziyaretten vazgetikleri bu eyhi, olan eyhi demeklemaruf ifadesiyle ipucuverirkibuodnemdestanbuldayaayandnemininmehurlarndanOlaneyhibrahimEfendi(hyt.1065/1655)olabilir.nkbueyhotarihlerde stanbuldayaamaktavehemenherkestenhrmetgrmektedir.(Bkz.B.MehmedTahir,OsmanlMellifleri,c.I,s.2627; Fevziye Abdullah Tansel, Olanlar eyhi brahim Efendi ve Devriyesi, AF Dergisi,Ankara1971,c.XVII,ss.185190),(AKAR,1997),s.62
DivnlahiyyatveAklamas|527
1253 (1827/l828)te stanbuldavefatedenvehtralarn,grdklerini,duyduklarnbirkamecmuadakaydedenmevlevveHamzevSleymanFaikEfendi,aynHediyyetulihvnnaynsayfasnnkenarna,
Malumolakibumahaldedhi,shibirisaleMehmedNazmEfendimerhumhakk tarka riyetbuyurmamlar;bilmemninbyleHazretiMsrhakkndanbeckelmtahrirbuyurmular?
Zannolunanbudurkihasbelbeeriyyemiynelerindebir vevukuuola.HazretiMsr,mazharihsnizanve icmimteahhirn ileesrrvelayetemazharve nice nice hrika ve kerametemasdar bir zt lkadr; caiz ki birmuktezyneeiezelbumakalehltvekelimtmemurenolaveNazmEfendimerhumsrrna vkf olamam ola. Yoksa Hazreti Msr kemlt manevye sahibiidnde sfiyyenin shib keml olanlarmttefiklerdir ve icmi sfiyye bununzerinedir;fefhem.Faiksatrlarnyazm.drsiMuhtefbahsindeHediyyetulihvnnifdelerinihaklolarakcerhedenhaiyeleryazmbulunanFaikEfendimerhum,Msrnin,hamzevyehakkndakiyazlarngrseydi,bilmemkigenememurenyazmdermiydi?AncakMsryiincelemeyensonzamanhamzevlerininCmlemillettehamzevhordurmsran,btnmilletleriyniinansahiplerinicennete,hamzevlerideocennetiindehurilerebenzettiinizannederekMisryimdfaaettiklerinidebiliyoruz.1167
1167AbdulbakiGlpnarl,NiyziMsr,arkiyatMecmuas,c.VII,s.223
528|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
477+7=14
EytrikaterlerieyhakkatPrleri,Birhaberverinolbninkandedir.
Kandedirdostunilikandealurgl,Dostbahesiblblglihandnkandedir.
Aradmbahruberribulmadmbenbusrr,Cismcandanierigizlisultnkandedir.
Mademkicantendedirtencanlazindedir,Ammanidembilmedimcnacnnkandedir.
Niyzyecanolansrrndasultnolan,Dinhemimnolanolbmeknkandedir.EytrikaterlerieyhakkatPrleri,Birhaberverinolbninkandedir.EytrikaterlerieyhakkatPrleri,Birhaberverinoiaretsizeynerdedir?
NiyziMsrhaberverindemeklekasdbildiinibilenvarmdiyemeydan
okumaktr.nksorankiibilmediieyisoramaz.Tarikattasorusormaktehlikeliyerileneylerdendir.
Nakledilmitir ki: Bir gnMevln emseddin Tebrizi buyurdu ki: Bistammahcuptu.Altmsenekavunyemedi."Niinyemiyorsun"diyesordular.Oda
"Mustafahazretlerinin,onunaslkestiinibilmiyorum"dedi.O halde onun nasl kavun kestiini bilmeyen kimse, bundan daha gizli ve
mklolanilimlerdennaslhaberverebilir.Yineemsbuyurduki:Ben yz yllk bir kfire svsemmmin olur.Mmine svsem veli olup
Cennetegider.Yinebuyurduki:Biribana:"bliskimdir?"diyesordu.Bende:"Sensin,nkbizbusaattedris'tegarkolmuuz.Eersenblisdeilsenni
indris'tegarkolmadn.Eersendedris'tenbireservarsablis'tennekorkunolabilir?Eersen:"Cebrailkimdir?"diyesorsaydn,bende:"Sensin"derdim.1168
Buszlerdenanlalansorannyceliisorusukadardr.Bilenlerinkonumad,
konuanlarnisebilmediibuyolunsrltarafoktur.
Kandedirdostunilikandealurgl,Dostbahesiblblglihandnkandedir.Nerdedirdostunilinerdealurgl,
1168(EFLK&trc:TahsinYAZICI,1995),s.204,b:(22)
DivnlahiyyatveAklamas|529
Dostbahesiblblalmglnerdedir?
Dostun ilignl,blblkalp,gl isekalbinzerindekiRaslllah sallallhaleyhi ve sellemin bahsettii noktadr. Gnl ve kalp ok zaman aynmanadakullanlsadaaralarndafarkbulunur.Gnlkalbikapsar,kalpgnlihataedemezolarakbilmekuygundur.
Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;demoullarnnkalplerininhepsiRahmannparmaklarndan ikiparman
arasnda bir kalp gibidir. Onu diledii gibi evirir. 1169Bu nedenle, Efendimizsallallahualeyhivesellemokaylederdi:
Eykalplerieviren!Kalbimidininzerinesabitkl.1170NiyziMsrnin aray iinde olmas kalbin durumlarndan dolaydr. nk
kalbindnekliiher zaman iinbulunmaktadr.Gnl isednekliihibir zamantalep etmez. Sevdiine vemeylettiine her zaman sadktr.Raslllah sallallhaleyhivesellembuyurdularki;
Ademolununkalbikaynadzamantenceredendahaokaltstolur.1171Kalp,ancak(takallubu)dnmesidolaysylakalpolarakisimlendirilmitir.Kalp,biraagvdesindekitygibidir.Rzgronunaltnstnegetirir.1172
Aradmbahruberribulmadmbenbusrr,Cismcandanierigizlisultnkandedir.Benaradmyerigbusrrbulamadm,Cisimvecandanieriolangizlisultnnerdedir?
Yukardabelirttiimizzelliklerdendolaykalpkendinehkmedensulatanndan
kendinikaybeder.Araypbulmakiingayretedenyinegnldr.
Mademkicantendedirtencanlazindedir,Ammanidembilmedimcnacnnkandedir.Mademkicantendedirtencanlahayattadr.Ammanidembilmedimcnacnnnerdedir?
lhininamaznabubeyitleizahediliyor.Techlirifne1173sanatilebildiinidesylyor.
1169mamAhmedveMslim,bnimerdenmerfuolarakrivayeteder.Bkz.NevevininMslimerhi(16/204)1170Tirmizi,Enestenmerfuolarakrivayeteder.Bkz.TuhfetulAhvezi(6/349),SahihulCami(7864)1171Ahmed;Msned(6/4),Hakim;Mstedrek(2/289)Bkz.esSilsiletusSahiha(1772)1172Ahmed;Msned(4/408)Bkz.SahihulCami(2361)1173Techlirifne:Edb:Bildiibireyibilmiyormugibigsterme.Bilenbirkimsenin,bilmezgibidavranmas.
530|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
Niyzyecanolansrrndasultnolan,Dinhemimnolanolbmeknkandedir.Niyzyecanolansrrndasultnolan,Dinvehemimnmzolanmeknsznerdedir?
Builhidesorulansorularncevaplardabirsonrakiilahideaklanmaktadr.
DivnlahiyyatveAklamas|531
487+7=14
Eygnlgelalamazrizriinleme,Prdenaldmhaberiolbninsendedir.
Sendedirdostunilisendealrgl,Sylerbucanblblglihandnsendedir.
Gezmegelbahruberrkendindenistesrr,Cismcnahkmedengizlisultnsendedir.
Anladnsasenseni,bildinisecnuteni,Gayrinevareygnlcnucannsendedir.
Tentahtdrbucnn,cantahtdrcnnn,EyNiyzphesizolbmeknsendedir.Eygnlgelalamazrizriinleme,Prdenaldmhaberiolbninsendedir.Eygnlgelalamazayfvedermanszinleme,Prdenaldmhaberiolninolmayansendedir.
nsanayardmyineinsannkendindendir.BunaiaretedenAllahTelKurnKerimde
Vededilerki:"BuResliinnevarki,yemekyiyorvearlardayryoronabirmelekindirilmelideilmiidiki,artkO'nunlaberaberbirkorkutucuolsaidi!1174syleyenlerebuyurduki;
Vesendenevvelderasllerdengndermedikki,illonlardaelbettetaamyerlerdivearlardagezerlerdivesizinbaznzbazsiinbirfitnekldk.Sabredecekmisiniz?VeRabbin(hereyikemaliyle)grcbulunmaktadr.1175
nsanolanainsandanfaydagelir.AllahTelinsanabiriyilikmuradetseyineinsanileyardmedecektir.
Deki:"Eeryeryzndemutmainlerolarakyrrmeleklerolsaidielbetteonlaragktenreslolanbirmelekindirirdik.1176
Bazlartasavvufagirerkenbekledikleriinsanstbeklentilerinolmayacayineinsanainsandanmenfaatolacadr.
VeeerO'nu(peygamberi)birmelekklsaydk,elbetteO'nuyinebirerkek(suretinde)klardkveonlaryinedmolduklarpheyedrrdk.1177
Saliklerindthatalarnenbandaolanhallerinbandagelen, teslimolduupirininebilerdenstngrmehalidir.nsandtbuseyryolundabulacaAllahTelnn ihsankldmeziyettir.Onun iinaradnkendindearamayanvebulamayanbuyoldabireybulacanzannetmemelidir. 1174Furkan,71175Furkan,201176sr,951177Enm,9
532|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
Sendedirdostunilisendealrgl,Sylerbucanblblglihandnsendedir.Sendedirdostunilisendealrgl,SylerbucanblbliaanglsendedirGezmegelbahruberrkendindenistesrr,Cismcnahkmedengizlisultnsendedir.Gezmegelyerigkendindenistesrr,Cisimvecnahkmedengizlisultnsendedir.Anladnsasenseni,bildinisecnuteni,Gayrinevareygnlcnucannsendedir.Anladnsasenseni,bildinisecnveteni,Gayrinevareygnlcnvecannsendedir.Tentahtdrbucnn,cantahtdrcnnn,EyNiyzphesizolbmeknsendedir.Tentahtdrbucnn,cantahtdrcnnn,EyNiyzphesizolmeknszsendedir.
Allah Tely kendindenuzak gren iin vuslat yoktur.Vuslat yoluhakikattesendensanadr.nklemdeAllahTeldanayrvegayrbireyyoktur.
FutuhatiMekkiyye'nin banda bnl rab kaddesellh srrahl azzinylebirbeytivardr:
RabHakk'tr,kulHakk'tr.Ahbilseydim,kimdirmkellef.Kuldurdersen,oldr.Rab'drdersenohaldeOnaslmkellefolur?
DivnlahiyyatveAklamas|533
49Vezin:FiltnFiltnFiltnFiln
NicebirmekrhiyelnikbetiDecclnicebir,Nicebireydiniyokmezhebiyokdlnicebir.
Nicebiradlkatlfitneiihyedesin,Benildrsunaymboynumugellnicebir.
Hkmeridahikendineuydurdunise,Hkiminhkmyeterfitneilelnicebir.
Hzrmbenhnerinvarisegelgrelim,lmiLednokunugrzngelslnicebir.
erriDecclidefimmknolamszile,Msryvarisehlinoyeterklnicebir.
NicebirmekrhiyelnikbetiDecclnicebir,Nicebireydiniyokmezhebiyokdlnicebir.NezamandrDecclfelaketibirtuzaktr,hilesihangisidir,Diniyok,mezhebiyok,azgnvesapkn,naslbiridir.
FitneyesebepolanherkesDeccldr.NiyziMsr,Decclolarakgrdkii
lerinartndanbizrolarakkendincebirsorgulamaiinedmveDecclnahsmaneviyeolacandnmeyebaladnngrmekteyiz.Nicebiradlkatlfitneiihyedesin,Benildrsunaymboynumugellnicebir.Nicebirmanivekatilfitneyiihyedersin,Sunaymboynumugelkesnetrlbenibirldr.Hkmeridahikendineuydurdunise,Hkiminhkmyeterfitneilelnicebir.eriHkmdahikendineuydurdunise,Fitnelibirhileolarakhkiminhkmyeter.Hzrmbenhnerinvarisegelgrelim,lmiLednokunugrzngelslnicebir.Hzrmbenhnerinvarisegelgrelim,lmiLednokunugrzngelnaslslarsn.
NiyziMsrkaddesellhsrrahulazzinyirmiseneliksrgnhayatnnsebebinintemelindebumeydanokuyularvardr.Zamanndaonakarszsylemekteekbirtakmacizkaldklarveilmiledn,cifrvegizliilimlerevukufiyetinibildiklerindenbiryandandaekinmeleributedirginlikleriyaratmtr.DevleterkndahisrgnolaylarvezehirlemegibiarelerileNiyziMsryibertarafetmekistemi
534|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
lerdir.Hayatnnbykbirksmsrgnilegetiihaldesilinmeyenbirahsiyetoluu,
kanaatimizce birok olay ve durumlarda Niyzi Msr kaddesellh srrahulazzinhakllkynndenbakabireydeildir.
erriDecclidefimmknolamszile,Msryvarisehlinoyeterklnicebir.Decclinerrisziledefimmknolurmu?Msryhlinvariseoyeter,sznediye.
DivnlahiyyatveAklamas|535
50Vezin:FiltnFiltnFiln
Eygaribblbldiyrnkndedir,Birhaberverglizrnkndedir,Senbuildekimseyeyrolmadn,Varseninelbetteyrinkndedir.
Arttgndengneferydnsenin,huefgnoldumutdnsenin,Akiindekimdirstdnsenin,Buseninsabrukarrnkndedir.
Birenisinyokacebhasrettesin,Rahatterkeyledinmihnettesin,Gecegndzbilmeyphayrettesin,Yseninleylnehrnkndedir.
Negrndglekargzne,Nebrndbaktncazne,Kimsemahremolmadhirzna,Bilmedilerehsvrnkndedir.
Gkteuarkenseniindirdiler,runsurbendlerineurdular,NrikenadnNiyzdediler,olezelkiitibrnkndedir.Eygaribblbldiyrnkndedir,Birhaberverglizrnkndedir,Eygaribblbldiyrnnerdedir?,Birhaberverglbahesinerdedir?
Bu ilhidebahsekonuolanblblNiyziMsrkaddesellh srrahulazzinkendisidir.Senbuildekimseyeyrolmadn,Varseninelbetteyrinkndedir.Senbuildekimseyeyrolmadn,Varseninelbetteyrinnerdedir?Arttgndengneferydnsenin,huefgnoldumutdnsenin,Arttgndengneferydnsenin,detinhveefgnoldusenin,
536|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
Akiindekimdirstdnsenin,Buseninsabrukarrnkndedir.Akiindekimdirstdnsenin,Buseninsabrvekarrnnerdedir?Birenisinyokacebhasrettesin,Rahatterkeyledinmihnettesin,Birdostunmuyokacebhasrettesin,Rahatterkeyledinmihnettesin,Gecegndzbilmeyphayrettesin,Yseninleylnehrnkndedir.Gecegndzbilmeyiphayrettesin,Yseningecevegndznnerdedir?.
yleki:AllahTelmahlkatyaratm,hereyitamyerliyerincekoymu
tur.Bir kul,AllahTelnn fiillerinden kendi ilmine, zevkine ve tabnaaykrolanbireyisormak isterseAllahTelonunbasiretgznaarvekulAllahTelnnoeydekihikmetinigrr.Busuretlekul,zaruriolarakkalbindenniin,naslsorularnkarrveartkondanhayretetmez.Onuyerinelaykgrr.Artkhibir eyin sinek kanad kadar fazla yahut eksik tarafn dahiRabbnasormaykendineyaktramaz.Elbettebirhastaln,birkusurun,bireksikliin,birfakirliin,birzararn,bircehlin,birkfrnkaldrlmasndorubulmaz.AllahTelnn insanlara ezelde taksim ettii rzk, eceli, kudreti, aczi, taati vemasiyetideitirmeyiistemez.Eyayolduugibigrr.Bunlarnhepsini,iindehi zulm olmayan, srf adalet ve eksiksiz srf kemal, hi bozukluu, eriliibrlolmayantamdorukabuleder.Herersandnnaltndabirhayrvardrveherzararsandeyinsonundabirfaydavardr.Birzamanzulmetinkaplad bir eyi, baka bir zaman nur kaplar.Allah Tel cmert, kerim vemerhametlidir.Yaratklarnaaslacimriliketmez.Onlarnyararnaolanbir eyikendinealkoymaz. tebu, ikincibirsorudahameydanakarrkikeferbabbunusormaktanvebunacevapvermektenmenedilmiler,bilginlerbundahayretedmlerdir.
BizibunailetenAllahahamdolsun.Allahbizehidayetetmeseydi,bizhidayeteeremezdik.11781179
Negrndglekargzne,Nebrndbaktncazne,Negrndglekargzne,Nebrndbaktncazne,
1178Araf,431179(ATE,1971)Onuncusofra
DivnlahiyyatveAklamas|537
EflatunDevlet isimlieserinde, idelerlemi ilemaddelemininayrlndan
bahseder,idelerlemienykseknoktasnda"iyiye"sahiptir.Buiyitmgerekbilgininkaynadr.Devamldeienmaddeleminegvenilemez.nsanniyiyeulaabilmesi iin,maddedenalkasnkesmelidir.Budaancak,gerekbilgiyegeiiteminedecekolan"Diyalektikmetodu"1180kullanarakmaddeyiamaklammkn olabilir.Diyalektik, "madde" ile "ide"yi1181 birbirinden ayran izgiyigeebilir. Bumetot,madde leminde beyni, dili ve elleri kullanarak balar;hakkatkefetmekleidelerlemindesonbulur.
Mehur"MaaraBenzetmesindeEflatun,karanlklarlemindezincirevurulmumahkmlar,maarannuzaktakiduvarnda grdkleri glgeleri gerekzannedeceklerdir.
Mahkmlardanbiri,zincirdenkurtulupdarknca,gerek kkaynanngneolduunuanlayacaktr.
Gerekbilgiyeulatndanmutluolacakvedardakigerekdnyayarkadalarnaanlatmakiindnecektir.
Onlarglgedenteekkletmibilgilerineztbilgilerverenidinlemeyeceklerdir.
Hattamahkmlarserbestbraksalar,onuldreceklerdir.Plato'nunMaara Benzetmesi'nin anlam udur: Biz bir glgelermaara
snda cehalet ve ilgisizlik zincirine vurulmu olarak yayoruz; zincirlerdenkurtuluumuzgerekeitimimizinbalangcolacaktr.
Gerekbilgi lemine ykselmiolan filozof, arkadalarna aydnlk getirmekiinmaarayadnmelidir.1182
Kimsemahremolmadhirzna,Bilmedilerehsvrnkndedir.Kimseainaolmadhigizlisrrna,Bilmedilerbabinicinnerdedir?.
Doduumuzdahibir eybilmediimizibildirenNahl Sresi'nin78.yeti
kermesininmnsnagrehkmyrtenslmfilozofuFrb'yegre,herfi 1180DiyalektikEskiYunandilindeki,konumak, tartmakanlamnagelendialego szcndenkmtr.Eskizamanlardadiyalektik,muhaatabntezindekielikileriortayakoyupbuelikilerinstesindengelmekyoluylagereeulamasanatdemekti.Eskizamanlarda,dncedekielikileriortayakarmannvekartgrlerinatmasnn,gereeulamadaen iyiyntemolduunukabuleden filozoflarvard.Dnceninbudiyalektikyntemi,sonralartabiatolaylarndakapsad;tabiattakiolaylarsreklibirhareketvedeime iindegren, tabiattakigelimeleri, tabiattaki elikileringelimesi sonucuolarak vetabiattakikartglerinbirbirlerinikarlkletkilemelerisonucukabuleden,tabiatndiyalektikkavranmasbiimindegeliti.Diyalektik,zndemetafiziintamkartdr.1181dea:dnce,fikir;tasar,plan,neri;kani,gr,kanaat1182(BAYRAKLI,2002),s.23
538|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
kirduyulardaneldeedilir.Balangtazihin,hibireyyazlmambobirlevhagibidir.Onunzerinehereyiyazanduyulardr.Duyuorganlar,grme,iitme,koklama,tatmavedokunmadanibarettir.Bunlardanherbirikendiobjeleriiinmkemmelduymazelliinesahiptir.Herduyumdaduyuorgan,duyulabileceknesnelerin ekliveya trlerini,maddeolmaksznalr; tpkmaddesiolmadanmhrneklinialanbalmumugibi..1183
Gkteuarkenseniindirdiler,runsurbendlerineurdular,Gkteuarkenseniindirdiler,Drtunsurhkmnevurdular,
lhileminbireyiikendnyevleminunsurlarileskntyadldanlatlyor.
Eflatun'agre,insanbilgiyaratamaz.Birzamanlarogerekbilgiyesahipti.
Bilgiyimahvedenmaddbedeneyerleince,onukaybetti.Bylece,insannenbykgrevi,birzamanlarbildiinihatrlamasdr.
Sokrates, kendisini, insanlarnbilgiye gebeolduklarn tesbitedenbirebeolarak tantyor.Asla bilgiye sahip olduklarn bilmeyen insanlarla, bilgiyi dourmalarndayardmetmekiintartmalaryaparak"HatrlamaDoktrini"niortayakoydu.Bilgi,rencininzihnine"Aktlmaz=Poured into",ama"Skp=Wrungout"alnr.
Ayn gr, dn kisveye brnm haliyle, M.S. IV. asrda yaamAugustine'degrlr.nsanbilgiyaratamaz,bilgiyiAllahTelyaratr.nsanAllahTel'ybulmayaalrken,onukefeder.Augustine,ruhumuzuniindevarolangerekbilgiyiaramamzgerektiine inanyor.Byleceo,eitimdesezgicibiryaklamyceltmioluyor.Kendimizi fiziklemzerine teksfetmemizin,bizigerekbilgidenuzaklatracagrnEflatunilepaylayor29.
NrikenadnNiyzdediler,olezelkiitibrnkndedir.AdnNrikenNiyzdediler,uezelkiitibrnnerdedir?
MuhyiddnbnulArabkaddesellhsrrahlazzleminyaptalarnizah
ederkendrt rknn 1184(erknerbaa)aslolanbirbeincimevcddan1185 1183(BAYRAKLI,2002),s.261184Ate,su,havavetoprakolarakdndmzeyien,boy,genilikvezamanolarakmutealaetmekdahauydundur.1185 Sonra bu erknn asl olan bir beincimevcd olutu. Yalnz bu konu zerindetabiatlimleriarasndagrfarkllklarvardr.HakmUstukusstndabunuanlatmama
DivnlahiyyatveAklamas|539
(Mevcdhmis)bahsedervebununHakminUstukusst 1186 isimlieserindegetiinisyler.1187Fakatbunu,szkonusukitabbizzatokuyarakdeildeonuokumuvetptahsiledenbirarkadann,bubeincimevcthakkndakefiniz asndannederseniz? eklindekibir sorusunamuhatap kalmaszerinesyler.ZtenbnulArabningeneldebueitmetafizik1188meselelerievrensel
bunuokuyanadoyurucubiraklamagetirememi.Bizbunutabiat ilimlerinibirstaddanokurken falanrenmideiliz.Tb ilmiylemegulolanbirdostumelindebukitaplabanageldi.Vebueyannhakkndabizimsahipolduumuz ilmimizyanikraatvenazardndaolanbizimkefimizasndandurumlarnsordu.Szkonusubukitabnilgiliyerinibanaokuduvemerakettiibunoktadadurdu.Bukonudaokitaptakibilgilerbizimilmimizintersineidi.tebendebukonudabizemuhaliflerdevarmymyokmuymuancakozamananladm.Eerbuarkadambanabundanbahsetmeseydibenimbu ihtilflardanhaberimaslaolmayacakt. Oysaki bizim indimizde hi bir hilafl ey yoktur, bizde her ey dorudur(Bkz.elFtht (Thk.), I/250). Beincimevcdu ise yle aklar: Eflkn tabiatlar yanibeinci tabiathakkndaki ilmimizdrtana (mmuhtlerbaa)hakkndakibilgimizolmasayd olmayacakt. Feleklerin bu tabiatlarn hricinde yani bu drt anada olmayan birhkmedetbiolduklarnanlayncagerekhavaveesirdeolanatmosferikhareketlerden (elHarektululviyye) ve gerekse su ve toprakta olan arz hareketlerden (elHarektussufliyye)bubeincitabiatnvarolduubizemalumoldu(Bkz.elFtht,II/86).
Fizikilemindrt rknnedairalt farklgrolduunuanlatrkenantik filozoflarngrlerinizetlemektediraslnda.Kimisiateasldrder.Kimisihavaasldrder.Kimisisuvekimisidetoprak.Oiseendorugrnkendilerinde(inden)bulunduunuyleaklar:
lemitabiattanolanerkndrttr.Budrterknlemiulvilebirleincedoumlarolur.Asl;budrdndenolmayanbirbeincisidir.Bumelekiyemnmesabesindedirveonlarlabirleir.Bizimeriatmznaklamalarentamamgrtrveaslndadierbtngrleriiindebarndrr.(Bkz.elFtht,II/309310).(KILI,1995),s.911186Ustukuss:GrekeaslndaaslmanasnagelenbukelimeArapayadagirmitirveasl,rkn, esas manalarna gelir. Cisimlere ustukusslar denilmesi mrekkeblerin onlardanmeydanageldiindendolaydr.Yerinegreaslevvel,mahallievvel,ansrerbamanalarndakulanlr.1187BubirbeincisomaveyaousiannvarlmeselesigeneldeAristoeatfedilmekleberabershakb.Sleymanelsrlninaynadlabireseri(Kitbulustukusst)veHuneynb.shakndafi1Ustukstalreyibukrt(GAL,1/369)adndabirtercmesininbulunduubilinmektedir.DolaysylaburadageenHakim iletamolarakkiminkasdedildiibellideilsedesonuncuihtimldahakuvvetlidir.(KILI,1995),s.911188Metafizik, insanlarn felsefekelimesi ilekarlatklarndahemenakllarnagelenbirkelimedir. Metafizik teriminin kkeni, Aristotelesin tabiat (fizik)hakkndaki kitabndansonra(meta)yazdbireserineonuisimolarakvermesinedayanr.
Bununlaberabermetafizikkavram;deneyedayal,olumsal (contingent)dnyayaanyadabudnyann temelinioluturan eyi,evrenselvenihaolan eyivebtn eylerinzorunlutemeliolaneyianlamakiinyaplanteebbslerinortakadolagelmitir.Metafiziksahasndafilozoflar,temelrealiteyi,kendindevarlbelirlemeyeveonunmahiyetinin,btneylerinyapsn,amacnveanlamnnaslbelirlediinikavramayaalrlar.MetafizikhakkndaTillich,hereydeortakolarakbulunanvarln,ilkelerini,yapsnvemahiyetini kefetmektirder.Whitehead isemetafizii, ilk ilkeleri kavrama teebbs olarak
540|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
konularolarakgrpmuayyenbirkiiyeatfetmektenziydeesasdikkatikonuzerine ekenbir tavrdikkat eker.Tabikibu,bizzatkendi aynlar bilgiolannebilervevellerszkonusuolduundabyleolmamakta,onlarnisimlerideobilgiylezdevemerbutolmakhasebiylenemarzetmektedir.1189Konuileilgiliolmasasndanubilgilerihatrlamakuygunolacaktr.
Tmbilim tarihininenbyksimalarndanolanDr.AlbertEinstein,uzayn
en,boyveykseklikte(x,y,z)belirtilenzelliklerinedrdncbirboyutolarakZAMANdaekleyerekuzayfiziindeyepyenibirramt.Ondansonragelenbilimciler,birbeinciboyutudauzayadhilederekEvreninkarakteristiklerineolaanstbiryorumdahagetirdiler.BubeinciboyutaBLNdiyoruz.
Zamannmadde ilebirlikte ayn anda yaratlmas,maddeninzellikleri ilezamann zelliklerinin uyuabilir olmasnn en belirgin zelliidir. Zamann,maddenin iinenfuzedereksinmesi,maddeninzamandanayrlamazolmasdemektir.Bakabir anlatmlamadde ile zamanbirdir,birliktedir,birbirindensoyutlanamaz,ayrayrdnlemez.
Zamann kinttnmaddesi gibi 15milyar ylnceden yaratlmasdemek,zamannplanlanmasanlamntar.Buplanlamannbirbakavesesgetirenbirismidahavardr.BunaKADERdenir.Bunagreevremizdekitmmaddeileolaylar,ncedenbelirlenmibirkaderin(plann),uandayrrlkteolangrntsnnbizegrenisb (izaf,relatif)vesbjektifbirdeerindenbakabireydeildir.
Zaman,enkklekolanhcrevemoleklgruplarndan;engenilekolanyldzlarvegalaksilerboyutlarnakadaruzanpyaylanveDAMAgemitengeleceedoruakanbirzelliesahiptir.
Zamannnnehirdeakanbirsuktlesigibisrekliolarakakmas,sonderecede ilgiekicibirzelliktir.evremizdekimekngrr;dokunur,lerbierveiindebizzatyaarz.Ancakzamannaslgrpneyledokunupalglayalm?Ama bir gerek var ki asla gzard edemeyiz.Mekn gibi zamann da bizzatiinde yaamaktayz. Meknn hareketsiz ve statik olmasna kar, zamannakc,hareketlivegrnmezbirzelliesahipolmas;onunabucak idrakedilmesiniengellemiolmaldr.Biliminensoneritiigerekleregre,zamanartkdrdncbirboyutolaraktanmlyoruz.Bilimciler,zamanbyletarifettiktensonraakllarnaheptaklansoruyutekrargndemegetirdiler.Acabaenkkbirzamanparasnekadarsrekaplyordu?Evrendeartkylekckbirzamanaralolsunki,buzamanaralndandahakkbiraralkolmasn.Artkdahafazlablnemeyen,paralanamayanenufakbirzamandilimineka
tanmlar.Builkilkeler,varolanvegnnbirindevarolacakolanherbireydenkartlabilirdirlervebylecetutarl,mantksalvezorunlubirgeneldncelersistemiolutururlarkionunterimleriaraclylatecrbelerimizinherbirparasnyorumlayabiliriz.(PALN,etal.,2005/12,cilt:IV,say:78),s.143)1189(KILI,1995),s.90
DivnlahiyyatveAklamas|541
darolmaldr?Bunun iin yineevrendeki umehur3 sabiteyielealponlarlauygunbir
denklemserisioluturdular.Sonularortayaktndahepsiningzlerifaltagibiald.Evrendeenkkzamandilimi1043saniyeidi.
Evren iinenbyksayonunyayd.Evrenimizin15milyarylyandaolmasdemek,onun1017saniyelikbirmrtketmiolmas ileeanlamageliyordu.Evrendekienkksayise,1043saniyeyigsteriyordu.Bukadarkkbirsaniyearal,bizimzihnimizindarackmoleklkalplariindenaslanlalacakt?
1043 saniye demek, 1 saysn, 1 saysnn yanna 43 tane sfr koyduktansonraeldeedilensayyablmekdemektir.Bucmleninanlam,aadakisayileverilir:
0.0000000000000000000000000000000000000000001. Bu deer, BR SANYENNmilyondabirinin,milyondabirinin,milyondabirinin,milyondabirinin,milyondabirinin,milyondabirinin,milyondabirinin,ondabiridir.
Tmkinatitebuzamanaralndayaratlmtr!1190Matematikiolmayanbiri,drtboyutlu,eylerdenszedildiiniduyduuzamandoastdncelerekaplmgibititrer.Amayinedestndeyaadmzdnyanndrtboyutlusreklisiolduunubelirtmektendahadoalbircmleolamaz.
Uzay,boyutlubirsreklidir.Bununla;birnoktann(duraan)durumunusay(koordinatlar)x,y,z iletarifedebilmeninmmknolduunuvebunoktann yaknnda durumlar x, y, z, gibi koordinatlarla tariflenen ve birincinoktannkoordinatlarolanx,y,zdeerlerine istediimizkadaryaknolabilensonsuzsaydanoktavardrdemek istiyoruz.Buzelliksayesindebirsreklidenvekoordinatolmasndandolaydabununboyutlu,olmasndanszedebiliyoruz.
Ksacadnya,diyeadlandrlan fizikselolaylardnyas,uzay zamananlamndadoalolarakdrtboyutludur.nkherbiridrtsayyaniuzaykoordinatlarx,y,zvebirdezamankoordinattzamandeeriiletariflenenolaylardanolumaktadr.Buanlamdadnyadabir sreklidir.nkburadakiherolaynyaknndakoordinatlarx1,y1,z1,vet1,olanvebataszedilenx,y,z,t olayndan sonsuz kk uzaklkta bulunan birok sayda (gerek, ya da enazndandnlebilen)olayladoludur.Dnyadabuanlamdadrtboyutlubirsrekligzylebakmayaalkolmamznnedeni, ilikinlik(izafiyetteorisi)kuramnnortayakmasndanncefiziktezamannuzaykoordinatlarylakarlatrldndadeiikvedahabamszbirroloynamasdr.Yinebunedendendolayzamanbamszbirsrekliolarakkabuletmekteydi.Aslndaklsikmekaniegrezamanmutlaktr.Yanikoordinatsistemininhareketkoulundanvedurumundanbamszdr.Dnyaydrtboyutluolarakgrmebiimi, ilikinlikkuramnazgdr.nkbu kuramagre zamanbamszlndanuzaklatrlmtr.1191
1190(TUNA,1995),s.28291191(ENSTEN,1976),s.69
542|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
51Vezin:FiltnFiltnFiltnFiln
Kusirihletaldmevtammhenzcnbhaber,AskeriazyalerzedtSultanbhaber.
Gndebirtabinymrmndtyere,Canyaturgfilbinsolduvirnbhaber.
Dilbeksn,dostfensnistedimlkitenin,BirdevszderdedtmahkiLokmnbhaber.
Birticaretklmadnbennakdimrolduheb,Yolageldimlkgmcmlekarbnbhaber.
ngelolduyalnzgirdimyolatenhgarb,Ddegirynsinebrynaklhayrnbhaber.
Azmyok,yazmokyoldatrlkorkuvar,Yolumalrsanolagerdivvueytnbhaber.
Yoleriyoldagerektiriraveplakautok,Msrygeldedisanankcannbhaber.Kus1192irihletaldmevtammhenzcnbhaber,AskeriazyalerzedtSultanbhaber.Seferdavulualdlm1193fakathenzcnhabersiz,TitremedtazaaskerlerineSultanhabersiz.
Sultanmuradbedenderuhtur.Ruhdnyayagelincebedeneakolmu,aslva
tannunutmahalinedmtr.Fakatlmdncesiisebuunutkanlayklaevirmitir.Ruhvatanaslyiarzuederhalegelmitir.Gndebirtabinymrmndtyere,Canyaturgfilbinsolduvirnbhaber.Gndemrbinamnbirtayeredt,Cannbinasharaboldugfilyatarhabersiz.Dilbeksn,dostfensnistedimlkitenin,BirdevszderdedtmahkiLokmnbhaber.Tenmlkignlbeksn,dostfensnistedi,AhdevszbirderdedtmkiLokmanHekimhabersiz.
Manevihastalklarndoktorumridikmillerdir.
1192Ks:f.Ks.Eskidenmuharebelerdedeveveyaarabastndetanarakalnanbykdavul1193Mevt:lm.hireteg.Dnyadangitmek.*Mevt,m'minleriindnyavazifelerindenveimtihanndanbirpaydostur.
DivnlahiyyatveAklamas|543
Birticaretklmadnbennakdimrolduheb,Yolageldimlkgmcmlekarbnbhaber.Benbirticaretklmadmmrsermayesiolduheb,Yolaktmlakinbtnarkadalargmhabersiz.
Meclisteoturankiilerbirbirlerinruhhallerindenokzamanhaberiolmaz.HerkesKbeyitavafederken,kimisitavafnsaysylamegulolurkenkimisidehakikatinenazareder.TavafederkenAllahTelytavafederdeyanndakilerinhaberiolmaz.
DilK'besinieydostdillertavafederken,Ngholgamzelerincanikrekm.
Dostkandedeygzlerherdemnighederken,Canlarmeerseninleolbirkenarakm.
Kimhergzbilmemilersaydettiininlar,Bezmiezeldeeminmeerbukrekm.
Hulkhuyunugrencmlemelekdemiler,Dilsaydnavahdettenbundakarrakm.
Mlkiferagatiresultnikenvcdun,Bulemihdugetgzrakm.
DiyrdemdehkipyinikenHULS,SenbezirgnHakk'acanpzrakm.
SeyyidOsmanHulusiDarendev
kaddesellhsrrahlazz
ngelolduyalnzgirdimyolatenhgarb,Ddegirynsinebrynaklhayrnbhaber.Nezamangelolduyalnzgirdimyolatenhgarb,Gzyalgsmkebapaklhayrnhabersiz.
dnRabbine,sen1194hitabilekarlancahayretleriindekaldm.nkgnlerceekilenzahmetlerinkarlverilecek,fakatbenneyapacambilemiyorum.Azmyok,yazmokyoldatrlkorkuvar,Yolumalrsanolagerdivvueytnbhaber.Azmyok,zntmokyoldatrlkorkuvar,Yolumalrsanolaayetdevveeytanhabersiz.
1194Fecr,28
544|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
Kur'anKerimdekorkupsikolojisineHz.Msaaleyhisselmnhayatileiaret edilmekte ve bu psikolojisi nedeniyleAllah Tel tarafndan korkmamasnoktasndauyarlmaktadr.Kur'anKerimonunbukorkularnaiaretettiigibi,onunkamaeyleminindekorkupsikolojisinedeniyleortayakardbirtepkiolduunuiaretetmektedir.
Korku ve endie, canl organizmalarn duygusal nitelikleridir ve gerek birtehlikeveyatehlikedncesikarsndainsandanoluankaygduygusunaiaretederler.Korkuveendieninileridzeydeoluu,davranbozukluklarnaiaretederkibubozukluklarpsikiyatribiliminin incelemeve iyiletirmealanndakabuledilmektedir.Bununlabirlikte,korkuduygusutehlikedenuzaklaarakgvenlialanakamaeyleminiolutururkibuher insandavarolansavunmamekanizmalarndanbiridir.
nsandakorkuveendieyioluturannedenler,nesneveolaylarntehlikevezararlar konusundabilgi sahibiolmasdr.Hz.Msa aleyhisselm, Firavununkendiotoritesinekakanlarnveotoritesinisarsanlarakarzulmkonusundaveasamucizesindeasanndntylann insanazararkonusundabilgisahibidir.
Kur'anKerimHz.Msaaleyhisselmnpsikolojikbirniteliiolarakkorkuveendiesinevurguyapmaktadr.yleki;
lk olarak; Allah Tel,Msay Firavuna dinsel ilkeleri tebli etmek iingnderdiizaman,ondakorkuveendieduygusununvarolduugrlmektedir.Buduygusunedeniyleo,ailesindenkendinebirdeyardmcvermesiniAllahTeldan istemekte ve her ikisi de Firavuna giderken korku ve endieleriniakaifadeetmektedirler.1195
kincisi;Hz.Msaaleyhisselm,sihirbazlarbyleriniyaptklarzaman,onlarnbylerikarsndabirkorkuyakaplmtr.BununzerineAllah,stngelecekolannkendisiolduunuonabildirmitir.1196Onun,sihirbazlarnbylerinigrdandakorkuyaveendieyekaplmas,kendielindegerekleecekbyleriyutanniteliktekigcnbilgisinesahipolmadnimaetmektedir.
ncs; Hz. Msa aleyhisselmn asas bir ylan haline geldii zamanMsannondankorkmasvebununzerineAllahTelnnondankorkmadanasasnalmasnistemesinde1197grlmektedir.Gerektekorkuduygusu,kiininmahiyetve ilevihakkndabilgisahibiolduubirnesneninbakabirnesneyednmesikarsndaherinsandaolabilecekbirduygudur.
Drdncs;Msaaleyhisselmnasamucizesininanlatldbakabirbalamda,asasnnylanadntngrdndearkasnabakmadankatvebununzerindedeAllahTelnnkendisinekorkma;nkbenimkatmdapeygamberlerkorkmaz1198dediianlatlmaktadr.1199
1195Th,2436,4246;Kasas,3335.1196Th,6570.1197Th,1721;Kasas,31.1198Neml,101199(YAR,4:22006)
DivnlahiyyatveAklamas|545
Korkuyu yenebilmenin enbyk yardmcsbakabir korkunun yerlemesine
baldr.Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;Neredeolursanol,Allahtankork!1200buekildedierkorkulardaninsan
kendiniemniyetealr.
Yoleriyoldagerektiriraveplakautok,Msrygeldedisanankcannbhaber.Buzamanyoleriplakavetokolsunyoldagerektirir,YMsrsanageldedinkcannhabersiz.
Yoleriyoldagerektir... deyolerigibislkehlininslklerininseyriesna
sndaalk,tokluk,plaklkgibidnceleriolmamaldr.MalzenginliiniverenCenbHakktr.Yineinsanlarnnafakavekisvelerini(giysilerini)deverenOdur.
Habersizcanandanmaksatruhunakolduubedendir.Bedenmanevilemlereolanseyirdenokzamanhabersizdir.
1200Drim,Rikk,74;Hkim,elMstedrek,I,54.(UYSAL,23Bahar2007)
546|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
52Vezin:FiltnFiltnFiltnFiln
Kandedircehlilezulmetnefsisubnndadr,Kandedirilmiylehikmetbilancnndadr.
Zlmeticehlibraksenistenrihikmeti,Cennetinzevkindilersencmleirfnndadr.
Sretabuharmanlemdesenbirdnesin,Mnayzndenekimvarcmleharmnndadr.
Zhirahkmeflkinvelmahkmusun,Btnygnfeleklercmlefermnndadr.
Aleleevknzikrihemsvrolnefsine,Kapagrtevhidtopununkmeydnndadr.
Saykalurmirtkalbetarayabakmako,Sensanabakcmlelemhalkdivnndadr.
BilkivechiHakkamirttrznbirhogzet,Menarefsrrndakimadenseninknndadr.
KntkenzenremzinibuldunsasenMsry,Klleyevminhyuanlakimseninnndadr.
Kandedircehlilezulmetnefsisubnndadr,Kandedirilmiylehikmetbilancnndadr.Herneredecehaletilekaranlkbykylannefsindedir,Herneredeilmiylehikmetbilonucnndadr.
Nefsinylan ileanlmasnefsikklemek iindeilondakikuvvetibeyan iin
dir.Nefsinkudretininanlalmasiinbuekildeifadeedilmitir.[Ylanndinlertarihindekiroliseoldukafarklmahiyettedir.Nitekimolum
suzluklarnkaynaylan,Cennet'inortasndakibilgiyklaatakimeyvelerinyenmesi yasak edilmesine ramen, Havva'y kandrm; Havva da demaleyhisselm, "bunda kt bir ey olmadna inandrarak yasakmeyveleriyemilerdir.
MsrKralFiravunuAllahTel'danbakatanrolmadnainandrmakistediinde,onu"sihirbazolaraknitelendirip,lkeninennlsihirbazlarylayarmas" istenir.BeklenengngeldiindeHz.Musaaleyhisselmn,ss,ylanklnagirerekbtnhileleriyutar.Taber'ninrivayetettiibirhadisegrede,Hz.Raslllah sallallhaleyhive sellemcinlerieayrrvebirksmnylanolarak nitelendirir. Ayrca Hz. Osman radiyallhu anhn ve Hz. Muhammedsallallhaleyhive selleminkllarnnkabzasnnylan eklindeolduubilinmektedir.Hz.Cafer'iHaydar'nklcndadagrlenbu"ylanlba"motifi,Hz.Muhammed'inkullanmassebebiylesnnetsaylmtr.
DivnlahiyyatveAklamas|547
slmdnyasndadervilerinellerindebir"mucizesimgesi"halinegelmitir.YlanOrtaAsyaTrkleritarafndansaadetsembololaraktelkkiedilmi;OnikihayvanlTrkTakvimindedeyerinialmtr.in,UygurTrklerininkinatahas grlerini izaheden ve Seluklulardada rastlanan ylanmotifinin eitliyaplarmzdakivarlise,herkesebilinmektedir.Yurdumuzdakiylanlmaaraveylanlkuyularnvarlyannda,stnesylenenataszvedeyimlerinbolluuyladagzearpan"ylan",halkhekimliindepekokhastalntedavisindehalenkullanlmaktadr.
"Ylan"ileilgilibilgilerin,ilkelveeskikltrlerdengnmzekadargeliiiseinsanzihniyetini,onabalolarakda totemistik1201veanimistik1202dnemlerdenHz.Musa,Davutvesa(aleyhimsselm)rasllerleslmiyetin,yanibugnedoruuzananizginintekmlngstermesibakmndan,bykbirnemihaizdir.]1203
Zlmeticehlibraksenistenrihikmeti,Cennetinzevkindilersencmleirfnndadr.Cehaletinkaranlnbraksenistehikmetinnrunu,CennetzevkinidilersencmleirfnndadrSretabuharmanlemdesenbirdnesin,Mnayzndenekimvarcmleharmnndadr.Sretabulemharmanndasenbirtanesin,Mnayzndenekimvarhepsiharmnndadr.
bnlArabkaddesellhsrrahulaziz insanve insanlembenzerliihu
susundaki grlerini dier birok eserinin yan sra zellikle EtTedbrtllhiyye f Islh Memleketilnsniyye de etraflca ortaya koyar ve lemiekberdiye isimlendirdiikintta,dierbir ifadeylemakrokozmozdabulunanbtnunsurvezelliklerinlemi insnde,ynimikrokozmozdabulunduunusyler.1204
1201Totem:Bireyinyadabirgrubuneskialardaboygstermeyebaladkendinikoruduuna inanlan;mistik, bysel duygularla bal bulunduu hayvan, eya, herhangi birmaddevegrlmeyeneduyulaninan.1202Animizm:Psikolojikolaylardaolduugibihayatla ilgiliolaylardadnenbir ruhunynettiine inanan sistem (Stahl doktrini).Stahl'n animizmi hem mekanizme hemdevitalizmekardr;mekanizm,hayatolaylarn yalnz fizikkimyaolgularndan ibaret sayar;vitalizm isehayatolaylarnyarmaddiyarmaneviolan,hem fizikkimyaolaylarndanhemdednenruhtanayrbirhayat ilkesiyleaklar.uurvebitkiselhayatgibi ikiayrilkeyivarsayanvitalistleriniftedinamizminin(dodinamizm)aksineanimistlerhemhayatla ilgili olaylar hem de psikolojik olaylar tek bir sebebe,dnen veya akll bir ruhabalarlar.(Canlclk)1203KSE,Nerin;SeyflmlkHikyeleriVeocuksuzluk;turkoloji.cu.edu.tr1204(AKMAKLIOLU,72006)
548|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
bnlArabTedbrtdainsanlembenzerliihususundakigrlerinietraflcaortayakoyarkenlemdesrekligelieneylerekarlk insandakiklvetrna, tuzlu, tatl,acvekokmu suyamukabil insanngzlerinde tuzlu,burundeliklerindekokmu,kulaklarndaacveazndaisetatlsuvardr,demektedir.1205
Yine,Tedbrtda ruhvenefs ilegneveayarasndaki sfatbenzerliivetekbliyetihususundasylediklerikaydadeerdir:
Mesel; gnee ve aya bakarsn, gnei insann ruhuna, ay danefsinebenzetirsin.nknefsinhemmkemmellikvehemdeeksiklikynvardr.Mkemmelliiaklve ilim,eksiklii isecehaletve ehvet iledir.Ruh isemkemmelvesrekliaydnlktr.Ayiseaslndasrekligneemukabilolupondansrekliaydnlanr.Fakatyeryz ikisiarasnagirmesindendolayaynaydnlneksiltir.Aytutulmasesnasnda isebueksilmehatsafhayaulamtr.nkyeryzlemlerinenaasdr.1206
Grldgibiburada insan ilekintarasndaolduka incebirbenzetmeyaplmtr.BubenzetmedeRuh,mkemmelliinevesrekliaydnlna iretetmekiingneebenzetilmi,nefsiseaydnlkvemkemmelliinyansraeksikliivekaranldakendisindebarndrdiinayabenzetilmi.Eernefs,srekliaydnlkolanruhaynelirseonunndanistifadeylemkemmellikderecesineular.Eerkaranlkolanmaddleme,maddhazvelezzetlereynelirseeksikolanynortayakarvekemlinigerekletiremez.1207
lemileinsanarasndakibenzerliiifadeedenbuekildekibirokifadesiilebirlikte bnlArab,bubenzerlik ve tekbliyetinher yndenbir ayniyetolmadnFthtdavurgularve insannkuatcolanbuynn,bnyesindeher bir mahlkttan bir vehe barndrmasyla aklar. Sz gelimi insandasemdan,arzdan,ardanyadaansrerbaadanbirynvardr.Biryndensemya,biryndenyere,biryndenate,hava,suyadatopraabenzer.Yoksabukuatcynnebinaen insan;semdr,arzdrvs.denilemez.Zrnihtahlildeodamahlktcinsindendir.1208
Aslnda insan ile lem arasnda grlen bu paralellik eyhlEkberinvcdvevahdettasavvurunadayanmaktadr.
Vcd,aslvemahiyettibrylatekolupmakamvemertebetibrylafarklgrnmlereshipolduuiin,leminfarklherbirmertebesiarasndakihakikattekiteklikvebunabalolanbenzerlikveparalellik;insan,hayvanyadabtnylekintaaitsfatlarnbirbiriyerinekullanlmasnaimknsalar.1209
Muhyiddinibn'lArabikaddesellhsrrahulazizinsanlembenzerliihususundakiEtTedbrtllhiyyefIslhMemleketilnsniyyedekigrle
1205bnlArab,Tedbrt,s.108vedevam,ayrcabkz.,s.123vedevam,s.132,138,178,185189,194,210213.(AKMAKLIOLU,2005),s.2031206bnlArab,Tedbrt,s.110,111.1207(AKMAKLIOLU,72006)1208bnlArab,Ftht(tahk.),c.III,s.328.1209(AKMAKLIOLU,72006)
DivnlahiyyatveAklamas|549
rinematikzmuekildedir.
Bu ema ile lem ve insanda bulunan hayatmcadelesi ve benzerlik ile
vcdvevahdetgrtekraraklanmolmaktadr.tebnlArabninbuekildetasvirettiiinsanlkesindesreklibirsavavukubulmaktadr.
emadaanlatlmak istenenmanayagrebulkeninkudretlihkmdrnnkarsndaonamuhalefetedebilmegcnesahipbirdmanvardr.Dahasbudmanhkmdrneinektrvebtngcylehalifeninbudeerlieinemeyletmekte,onungnlnalmakiintrltrlhlelerebavurmaktaveonaendeerlihaznelerinisunmaktadr.Hkmdrbundanhabersizolmaklabirliktevezri/aklbudurumun farkndadr.Aklbelkihalifeninhaberiolmadanbukuvvetlikomutan/hev isteklerindenvazgeerdiyedurumuhkmdardangizler ve durumu kendi idare etmeye alr. Bu durumda lkenin ynetimivezr/aklnelindedir.Hkmdrndeerliei/insnnefisiseikiamanszgcn,
550|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz
aklilehevnnotoritesialtndakalmtr.Herikiotoritedeonasrekliseslenmektedir.Busebepleo,ayette(sr,20)ifadeedildiizere,hemfcrunhemde takvnn mahallidir. ehvetin de etkisiyle hevya cevap verirse aslndanuzaklar,deiir (tayr), fcrhaslolurvektlemreden (emre)nefisdiye isimlendirilir. Vezr/akla cevap vererek kudretli eine ynelirse temizlik,saflk,takvhaslolurvehuzuraermi(mutmainne)nefisdiyeisimlendirilir.1210
Bu pasajlarn devamnda bnl Arab, hkmdrn lkesinin bylesi bir d
manla kar karyaolup etnbir savaamruz kalmasn vebundan kendisininhabersizoluunun sebebiniaklar:Kemlzere yaratlanhkmdarnacziyetiniidraketmesivemutlakgvekuvvetsahibiRabbikarsndakifakirlikvezilletininfarknavarmas,birlkeyesultanolmaklabirliktekulluunu/kleliiniikrretmesi.Ruh/sultanarrk