66 ŚWIAT KAMIENIA nr 54
Artykuł ten otwiera część poświęconą liternictwu nagrobnemu. Kolejne artykuły będą poruszać zagadnienia dotyczące kompozycji tekstu na napisówce, typów czcionek i ich doboru oraz rodzajów wykonania. Niestety inskrypcje nagrobne są wielkim problemem polskich cmentarzy, na których formę wykonania i kamieniarze, i zamawiający pomniki rzadko zwracają uwagę.
Liternictwo powinno być integralną
częścią pomnika. Powinno być z jednej
strony dobrze wykonane i zakompono-
wane na płycie napisowej, a z drugiej do-
pełniać formę nagrobka rodzajem czcionki
oraz układem. Coraz częściej zdarzają się
formy pomników w naszym kraju, które
powoli przestają budzić zastrzeżenia, jed-
nak stosowane na nich liternictwo prze-
ważnie wydaje się być kompletnie przy-
padkowym przekazem informacji, tak
jakby zabrakło już świadomości, czasu
lub chęci, aby się nad jego jakością chwi-
lę zastanowić.
Dzisiejsze techniki komputerowe
umożliwiają wcześniejszą pracę, stwo-
rzenie projektu napisu. Nie jesteśmy już
skazani jedynie na większe lub mniejsze
umiejętności kamieniarza wykuwającego
napis na napisówce, gdzie pomyłka lub
zła kompozycja skutkowała wykonaniem
nowej płyty lub szlifowaniem wierzchniej
części kamienia. Mimo to, podstawowe
błędy zdarzają się bardzo często. Wynika
to zarówno z niedouczenia kamieniarzy
jak i indolencji klientów, którzy nie zda-
ją sobie sprawy z tego, jakie znaczenie
ma poprawnie wykonany napis. Cóż, nie
wszyscy klienci zakładów kamieniarskich
są grafikami, architektami czy plastykami,
co więcej nie wszyscy muszą być obda-
rzeni podstawowym poczuciem dobre-
go smaku. Nie powinno to jednak zwal-
niać kamieniarza z odpowiedzialności za
przynajmniej poprawną formę i kompo-
zycję napisówki. Każdy nagrobek wpływa
na ogólny odbiór estetyczny cmentarza,
nie jest więc tylko i wyłącznie sprawą za-
mawiającego.
W Polsce, niestety, kształcenie ka-
mieniarzy na zorganizowanym poziomie
się nie odbywa, natomiast przyuczanie
do zawodu w zakładach kamieniarskich
sprowadza się najczęściej do nauki ob-
sługi cyrkularki i boczkarki. Na kształce-
nie zmysłu estetyki nie ma czasu, a często
i wiedzy mistrza. Artykuł ten, jak i następ-
ne, jest pierwszą próbą uporania się z te-
matyką liternictwa nagrobkowego.
O czym należy pomyśleć przystępując
do pracy nad wypełnieniem napisówki in-
skrypcją? Przede wszystkim napisy należy
Liternictwo nagrobne – wstęp
N E K R O P O L I E
Proste liternictwo zostało ułożone w nietypowy sposób doskonale harmonizujący z formą steli. Napis
w formie nieregularnej pnie się, podążając za formą napisówki, która przypomina skałę.
Napis jako jedyny element dekoracyjny pomnika
doskonale rozplanowany na steli w formie krzyża
wymaga dużej wprawy w komponowaniu.
67ŚWIAT KAMIENIA nr 54
zaprojektować. Każdy pomnik to inna for-
ma przekazu, dlatego czcionka jak i treść
musi być dobrana do formy pomnika. Na-
leży już w fazie projektowania zastano-
wić się nad potencjalną liczbą osób, któ-
re mają zostać pochowane, aby od razu
przewidzieć miejsce na napisówce i unik-
nąć „upychania” kolejnych nazwisk w póź-
niejszym czasie. Inaczej także komponuje-
my napisy na napisówkach pionowych czy
poziomych. Liternictwo można wykonać
na mnóstwo różnych sposobów i może,
a nawet powinno, być ozdobą pomnika.
Niestety w Polsce jest to w większości
informacja o zmarłym, której kompozy-
cja nie wykazuje żadnej konsekwencji.
A przecież myślenie o pomniku powinno
być całościowe. Pomnik nagrobny to pew-
na forma, jedność.
Chciałabym zwrócić też uwagę na kla-
syczny na polskich cmentarzach nadmiar
w pomnikach, a więc bogata i rozrzeź-
biona forma nagrobka wykonana z kolo-
rowego o agresywnym wzorze kamienia
i do tego dodane bardzo zdobne liter-
nictwo bez przemyślanej kompozycji –
warto trzymać się zasady, że mniej zna-
czy więcej („less is more” L. Mies van der
Rohe), bo prosta elegancja zawsze będzie
na czasie, a nadmiar i piętrzenie moty-
wów dekoracyjnych odwracają uwagę
od istoty rzeczy.
Warto pomyśleć, aby w pomniku tyl-
ko jeden element był wiodący, a więc je-
śli używamy bardzo ozdobnego kamienia,
niech liternictwo oraz forma nagrobka
będą proste, a gdy kształt pomnika jest
skromny, a kamień o spokojnym rysun-
ku, zastanówmy się wtedy nad inskryp-
cją, która zwróci uwagę i będzie ozda-
biała nagrobek.
Chciałabym też przypomnieć, że na-
wet najlepiej zaprojektowany i wykonany
pomnik traci bardzo dużo, gdy wykonamy
nieprzemyślany, szpecący napis.
W tym artykule, tytułem wstępu
do tematu liternictwa, prezentuję zdję-
cia przedstawiające zaledwie kilka przy-
kładów na zaplanowane inskrypcje.
Tekst i zdjęcia: Joanna Skiba
Biała napisówka i ołowiane liternictwo. Mimo
wielości informacji, centralnej kompozycji i różnej
długości imion i nazwisk, umieszczenie dat
w jednej linii „porządkuje” przestrzeń na steli.
Całość bardzo harmonijna.
Bardzo prosta forma – kilka przesuniętych względem siebie graniastosłupów z jasnego, spokojnego
kamienia ozdobionych tylko liternictwem, które zostało pomyślane i wykonane w bardzo nietypowy
sposób – wraz z „przechodzeniem” napisu na inny kawałek kamienia zmienia się czcionka.
Napisy zakomponowane w prostokąt, przy
czym forma ta została osiągnięta poprzez
różne wysokości czcionki w kolejnych wierszach.
Z jednej strony uniknięto justowania „na siłę”,
ale też wielkość czcionki zaznacza istotę
zawartej informacji – imię i nazwisko, potem
daty, a najmniej ważny dopisek o tragicznej
śmierci. Czarny, prosty pomnik bardzo elegancko
uzupełnia tylko białe liternictwo.
P R E Z E N T A C J E
68 ŚWIAT KAMIENIA nr 54
Proszę zwrócić uwagę jak prosto, a jednak bardzo ciekawie został
zakomponowany napis powtarzając linie łuku górnej części napisówki.
Widać zostawione miejsce na dwa, trzy dopiski, co nie zaburza już istniejącej
kompozycji. Dobrze wyspacjowana czcionka.
Liternictwo nagrobneZdjęcia: Joanna Skiba
Przemyślana i bardzo dobra kompozycja. Prosta, ale nietypowa czcionka
zakomponowana w kształt krzyża. Pomnik nie emanuje nadmiarem formy
ani treści.
Inskrypcja zamknięta w prostokąt. Zauważmy, że aby zachować taki
układ dłuższe słowa zostały przełamane między wierszami. Uroku dodaje
przezroczystość liter wyciętych w metalowym elemencie.
Napis zakomponowany z zachowaniem jednej linii z prawej strony. Mimo
iż nazwiska są różnej długości, widać, że układ jest przemyślany.
69
P R E Z E N T A C J E
ŚWIAT KAMIENIA nr 54
Ciekawa forma pomnika z użyciem klasycznej kolumny, bardzo dekoracyjny
kamień – wapień z fragmentami muszli i innych skamielin oraz skromny napis
tworzą świetny, elegancki nagrobek.
Bardzo dobrze zakomponowane liternictwo z wykorzystaniem ciekawego
kroju czcionki. Kompozycja osiowa o dobrych proporcjach w stosunku
do wielkości napisówki. Całość tworzy dobrą jakość.
Mimo że forma pomnika pozostawia wiele do życzenia, konturowy napis jest
świetnie dopasowany do ozdobnego stylu nagrobka. Inskrypcja jest bardzo
czytelna, ale jednocześnie nie przytłacza napisówki.
Inskrypcja na łukowej napisówce zamknięta w prostokąt. Napisy powstały
w różnym czasie, ale układ został zachowany. Zwróćmy uwagę, że spacje
pomiędzy literami i cyframi są różne, co pozwala na utrzymanie pionowych
linii w całości kompozycji.
P R E Z E N T A C J E
70 ŚWIAT KAMIENIA nr 54
Przykład kompozycji na horyzontalnej płycie napisowej. Mimo iż pojawiają się dwa imiona, nadal układ jest czytelny i klarowny.
Napisy nie za duże, daty umieszczone w jednej linii, całość sprawia wrażenie spokoju. Oryginalna i rzadka technika wykonania napisów.
71
P R E Z E N T A C J E
ŚWIAT KAMIENIA nr 54
Widać, że kompozycja jest przemyślana i zaprojektowana z myślą
o przyszłości. Po prawej stronie pozostawione miejsce – prawdopodobnie
na małżonki.
Świetny przykład kompozycji zamkniętej w prostokąt. Tutaj nie ma już
miejsca na późniejsze dopiski, ponieważ napis jest dokładnie zamknięty
w ramionach krzyża. Imię i nazwisko nieco większe od reszty tekstu, przez
co napis zyskuje na czytelności, a forma została zachowana.
Dobry przykład na to, że czcionka może być interesującym motywem
dekoracyjnym. Oryginalny krój koresponduje z kształtem pomnika.
Napisy zamknięte w oryginalnej formie, jakby były umieszczone
na tabliczkach, pokazują po raz kolejny, jak ciekawym motywem może być
liternictwo i jego kompozycja na płycie nagrobka.