id45818109 pdfMachine by Broadgun Software - a great PDF writer! - a great PDF creator! - http://www.pdfmachine.com http://www.broadgun.com
به نام خداوند عليم و حكيمفصـلنامه تـخصصي
زراعت و اصالح نباتات ايرانعلمي - پژوهشي
جــلد4، شــماره2، 1387
انتشار اين فصلنامه طي نامه شماره 78/155509 مورد تائيد كميسيون بررسي و تائيد نشريات علمي دانشگاه آزاد اسالمي قرار گرفته است.
صاحب امتياز: دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرجمدير مسئول: دكتر محمد رضا اردكاني
سردبير: دكتر داود حبيبيمدير داخلي: دكتر عبداله محمدي
گروه دبيران )هيات تحريريه( )به ترتيب حروف الفبا(:دكتر محمد رضا اردكانيدانشيار دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج
دكتر داود حبيبياستاديار دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرجدكتر ناصر خدابندهاستاد دانشكده كشاورزي دانشگاه تهران
دكتر داريوش فتح اله طالقاني استاديار موسسه تحقيقات اصالح و تهيه بذر چغندرقنددكتر محمد رضا بي همتااستاد دانشكده كشاورزي دانشگاه تهران
دكتر اسالم مجيدي هرواناستاد پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي وزارت جهاد كشاورزيدكتر شيرمحمد معز اردالندانشيار دانشكده كشاورزي دانشگاه تهران
دكتر سعيد وزاناستاديار دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج
ويراستاران اين شماره )به ترتيب حروف الفبا(:دكتر محمد رضا اردكانيدكتر كامبيز بقاليان دكتر محمد رضا بي همتادكتر عليرضا پازكي
دكتر سيدعلي پيغمبريدكتر فرزاد پاك نژاددكتر ابوالقاسم توسليدكتر رجب چوگان
دكتر داود حبيبيدكتر ناصر خدابندهدكتر منوچهرخدارحميدكترمنوچهر زرين كفش
دكتر داريوش فتح اله طالقانيدكترعلي كاشانيدكتر عليرضا گيتيدكتر محمد لطف الهيدكتر شيرمحمدمعزاردالن دكتر قربان نورمحمدي
دكتر عبداله محمديدكتر سعيد وزان
مجله زراعت و اصالح نباتات ايران، ساالنه در چهار شماره منتشر مي شود حق اشتراك ساالنه براي هر جلد )4 شماره( 24000ريال است كه براي دانشجويان 50% تخفيف داده مي شود. از عالقمندان اشتراك درخواست مي شود، مبلغ اشتراك را به حساب جاري شماره 1150، بانك ملي، شعبه دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج به نام دانشگاه آزاد
اسالمي واحد كرج واريز واصل رسيد را با نشاني كامل به دفتر مجله ارسال دارند )فرم اشتراك ضميمه مي باشد(
طراح جلد: خانم نگين منوچهري تايپ كامپيوتري: دفتر مجله زراعت و اصالح نباتات ايران
ليتوگرافي، چاپ و صحافي: اداره انتشارات دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج
نشاني: كرج، مهرشهر، بلوار ارم، بلوارآزادي، دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج
تلفن: 3200220- 0261فاكس: 3202523- 0261
Islamic Azad University Karaj Branch
In the name of God
Iranian Journal of Agronomy and Plant breedingVol.4, No.1, 2008
Published by:Islamic Azad University – Karaj Branch
Executive Director: Ardakani,M., Ph.D.Editor- in – chief: Habibi, D., Ph.D.Managing director: Mohammadi,A.,Ph.D.
Efitorial Board: (In alphabetical order)Ardakani, M., Ph.D., Assist. Prof., Islamic Azad University – Karaj Branch.Habibi,D., Ph.D., Assist. Prof., Islamic Azad University – Karaj Branch.Khodabandeh, N., Ph.D., Prof., University of TehranTalegani, D.F.,Ph.D., Research Assoc. Prof.Ministry of Jihad-e-Keshavarzi.Bihamta, M.R., Ph.D., Prof., University of Tehran.Majidi,E., Ph.D.,Research Prof., Ministry of Jihad-E-Keshavarzi.Moez Ardalan,Sh.M.,Ph.D., Assoc.Prof., Tehran UniversityVAzan,S.,,Ph.D., Assist. Prof., Islamic Azad University – Karaj Branch.
Reviewers of this issue: (In alphabetical order)Ardakani,M.R., Ph.D.Ardalan,M,M.Ph.DBaghalian,K., Ph.D.Bihamta, M.R., Ph.D.Chogan,R., Ph.D.Guiti,A.R., Ph.D.Habibi, D., Ph.D.Peyghanbari,A,Ph.DKashani, A., Ph.D.Khodabandeh,N., Ph.D.Khodarahmi,M., Ph.D.Lotfollahi, M., Ph.D.Mohammadi,A,Ph.DNourmhoammdi,G., Ph.D.Paknejad, F., Ph.D.Pazooki, A.R., Ph.D.Peyghanbari,A,Ph.DTavasoli,A.,Ph.DTaleghani,D,F,Ph.DVazan, S., Ph.D.Zarrinkafsh,M., Ph.D.
5
::: بررسی ترکیب پذیری الین های ذرت ایرانی با استفاده از تالقی دای آلل :::
بررسی تركيب پذيری الين های ذرت ايرانی با استفاده از تالقی دای آلل
Investigation of combining ability in Iranian Corn inbred lines
(Zea mays L.)using a diallel cross design
خداداد مصطفوی1، رجب چوكان2، محمد تائب3، اسالم مجيدی هروان4، محمدرضا بی همتا5
چکيدهبرآورد تنوع ژنتيكی، تركيب پذيری و هتروزيس الين های ذرت برای اهداف اصالحی اهميت زيادی دارد و می تواند به تعيين استراتژی های اصالحی كمك كند. به منظور برآورد تركيب پذيری الين های ذرت ايرانی 14 الين اينبرد ذرت به صورت دای آلل يك طرفه با يكديگر تالقی داده شدند. والدين و هيبريدهای حاصل كه در مجموع 105 ژنوتيپ مختلف بودند در سال زراعی 1386 در مزرعه مؤسسه تحقيقات اصالح و تهيه نهال و بذر كرج در قالب طرح بلوك های كامل تصادفی با سه تكرار ارزيابی شدند. تجزيه واريانس تفاوت معنی داری بين ژنوتيپ ها برای كليه صفات مورد بررسی در سطح احتمال يك درصد نشان داد. بنابراين داده ها به روش 2 و مدل 1 گريفينگ تجزيه و تحليل گرديد. بيشترين متوسط هتروزيس مربوط به صفات تعداد دانه در رديف، عملكرد دانه و طول بالل بود. نسبت واريانس افزايشی به غالبيت نشان داد كه در كنترل صفات تعداد رديف دانه در بالل، وزن صد دانه، درصد چوب بالل و درصد رطوبت دانه نقش اثر افزايشی ژن ها بيشتر از اثر غير افزايشی می باشد ولی برای صفات عملكرد دانه، ارتفاع بوته، ارتفاع بالل، قطر ميانی بالل، تعداد دانه در رديف بالل و تعداد دانه در بالل نقش اثرات غير افزايشی بيشتر از اثر افزايشی و برای طول بالل و وزن دانه در بالل نقش اثرات افزايشی و غير افزايشی ژن ها تقريبًا يكسان می باشد. در بين والدين، الين های K3615/2 و K166B به ترتيب با 9/07 و 9/06 تن در هكتار بيشترين عملكرد دانه را داشتند. در بين هيبريدها نيز تالقی های K18 × K166B ،K18 × K3653/2 و K3615/2 × K3653/2 به ترتيب با داشتن 13/40، 13/23 و 12/65 تن در هكتار بيشترين عملكرد دانه را داشتند. بهترين تركيب شونده های عمومی برای عملكرد دانه الين های K3615/2 ،K166B و K3653/2 بودند. بيشترين ميزان تركيب پذيری خصوصی و هتروزيس نسبت به ميانگين والدين
برای عملكرد دانه مربوط به دورگ های K18 × K3653/2 و A679 × K3544/1 بود.
واژه های كليدی: ذرت، تجزيه دای آلل، تركيب پذيری، هتروزيس.
1- دانشگاه آزاد اسالمی، واحد كرج.2- مؤسسه تحقيقات اصالح و تهيه نهال و بذر كرج
3- دانشگاه آزاد اسالمی، واحد علوم و تحقيقات4- مؤسسه بيوتكنولوژی كشاورزی كرج
5- پرديس كشاورزی و منابع طبيعی دانشگاه تهران، كرج
6
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
مقدمهذرت سومين غله دنيا پس از گندم و برنج می باشد. بررسی وضعيت انتخاب اصلی عوامل از يكی ذرت جمله از گياهان ژنتيكی محسوب اصالحی برنامه موفقيت و نژادی به روش بهترين می شود. برای برآورد پارامتر های ژنتيكی روش های مختلفی بكار می رود كه تجزيه دای آلل يكی از مهم ترين اين روش ها می باشد and Gardner ;1956 ,Griffing ;1954 ,Hayman)
Eberhart, 1966). بسياری از پارامترهای صفات كمی از جمله
پذيری توارث هتروزيس، خصوصی، و عمومی پذيری تركيب عمومی و خصوصی با روش دای آلل قابل برآورد می باشند.
(Malvar et al. 2005) شش جمعيت ذرت فرانسوی و 6 جمعيت
ذرت اسپانيايی را از طريق تالقی های دای آلل به روش Π گاردنر و ابرهارت در چهار منطقه و دو سال مورد ارزيابی قرار دادند. اين Humid Spain × Southern“ محققين به الگوهای هتروتيكFrance” و “Dry Spaine × Humid Spain” دست يافتند.
طالعی و همكاران )1378( در بررسی ميزان تركيب پذيری صفات و عمومی پذيری تركيب مقادير كه دادند نشان ذرت مختلف پنج درصد و احتمال يك اغلب صفات در سطح برای خصوصی مطالعه ای در )Misevic, 1990( ميسويك می باشد. معنی دار روی هفت واريته آزاد گرده افشان ذرت نشان داد كه سهم غالبيت افزايشی اثرات از مهمتر بوته ارتفاع و دانه عملكرد برای ژن ها است. اسپانر و همكاران )Spaner et al., 1996( در مطالعاتشان كه سهم كردند گزارش دای آلل تالقی های از طريق ذرت روی دانه عملكرد جمله از صفات تمامی برای ژن ها افزايشی اثرات Rood( اثرات غيرافزايشی می باشد. رود و ماگور از سهم مهم تر و گلخانه در را ذرت اينبرد and Magor, 1981( هشت الين
برای ژن اثر كه دادند نشان محققين اين كردند. مطالعه مزرعه ارتفاع بوته، عملكرد دانه و دوام برگ از نوع فوق غلبه و برای طول بالل و تعداد برگ از نوع غلبه كامل می باشد. در اين تحقيق وراثت پذيری عمومی در گلخانه برای ارتفاع بوته و عملكرد به ترتيب 88 و 74 درصد گزارش شد. همچنين در اين تحقيق برای هيچكدام از صفات اثرات تالقی های معكوس معنی دار نبود. بكتاش و همكاران )Baktash et al., 1980( نشان دادند كه اثرات تركيب پذيری اثرات از مهم تر ذرت عملكرد اجزای و عملكرد برای عمومی گزارش )1367( شيرمحمدعلی می باشد. تركيب پذيری خصوصی
اينبرد الين ذرت از تالقی دای آلل 9 نمود كه هتروزيس حاصل برای عملكرد، تعداد دانه در رديف بالل، طول بالل، ارتفاع بالل و ارتفاع بوته به ترتيب 74/2، 37/4، 3/9، 19/21 و 16/9 درصد و عمومی تركيب پذيری واريانس های )1369( حداد می باشد. خصوصی 8 اينبرد الين ذرت را در آزمايش دای آلل مورد بررسی قرار داد و نشان داد اين دو پارامتر برای كليه صفات مورد مطالعه در سطح احتمال يك درصد معنی دار می باشد. وضعيت ژنتيكی عملكرد است. شده مطالعه زيادی محققين توسط ذرت در آن اجزای و Hallauer and Eberhart, 1966; Stuber et al, 1966,(Aydin et al, 2004, Carena, 2006( عزيزی )1376( روش به ذرت افشان گرده آزاد جامعه 8 روی بر آزمايشی طی پذيری وراثت محاسبه با اصفهان منطقه در دای آلل تالقی های خصوصی، درجه غالبيت و نسبت ميانگين مربعات تركيب پذيری عمومی به ميانگين مربعات تركيب پذيری خصوصی گزارش نمود كه اثرات غير افزايشی ژن ها در كنترل ژنتيكی تعداد دانه در رديف و ارتفاع بالل و برای ساير صفات اثرات افزايشی ژن ها از اهميت
بيشتری برخوردار می باشند.برآورد وراثت پذيری، ژنتيكی، تنوع تعيين پژوهش اين از هدف هتروزيس و تركيب پذيری عملكرد دانه و ساير صفات با استفاده از
تالقی های دای آلل در الين های ذرت ايرانی بود.
مواد و روش هامواد مورد آزمايش در اين تحقيق 14 الين خالص ذرت )جدول 1( ،A679 ،K166B ،K19/1 ،K18 ،B73 ،Mo17 به نام های ،K3547/5 ،K3651/1 ،K3653/2 ،K3640/5 ،K3615/2
K3545/6 ،K3544/1 و K3493/1 و 91 هيبريد F1 حاصل
از تالقی دای آلل يك طرفه آن ها بود. اين 105 ژنوتيپ در سال زراعی 1386 در مزرعه مؤسسۀ تحقيقات اصالح و تهيه نهال و بذر كرج با موقعيت 35 درجه و 49 دقيقه عرض شمالی و 51 درجه دريا از سطح متر معادل 1321 ارتفاع و دقيقه طول شرقی 6 و ارزيابی شدند. آزمايش در قالب طرح بلوك های كامل تصادفی با به دو بلوك ايجاد يكنواختی هر اجرا گرديد كه جهت سه تكرار
بخش شكسته شد.ژنوتيپ های مورد بررسی هر كدام در يك كرت شامل يك رديف 20 كپه ای كشت شد. فاصله كپه ها 35 سانتی متر و فاصله رديف ها
7
::: بررسی ترکیب پذیری الین های ذرت ایرانی با استفاده از تالقی دای آلل :::
75 سانتی متر انتخاب شد. در هر كپه 4 بذر كشت شد و در زمان حدود 5 برگه شدن بوته ها، بوته های اضافی تنك و فقط دو بوته در هر كپه نگهداری شد. وجين به صورت دستی سه بار در طول فصل زراعی صورت گرفت. آبياری به صورت نشتی هر هشت روز يك بار انجام شد. زمين مورد استفاده برای كاشت در پاييز سال قبل شخم و قبل از كاشت 140 كيلوگرم فسفر )كود فسفات آمونيوم( و 160 كيلوگرم نيتروژن )كود اوره( در هكتار مصرف گرديد. حدود برگه هفت تا پنج زمان در نيز هكتار در نيتروژن كيلوگرم 90دانه، عملكرد شد. صفات استفاده به صورت سرك بوته ها شدن ارتفاع بوته، ارتفاع بالل، طول بالل، قطر ميانی بالل، تعداد دانه
در رديف بالل، تعداد رديف دانه در بالل، تعداد دانه در بالل، وزن و درصد رطوبت در بالل دانه دانه، درصد چوب بالل، وزن صد دانه برای ژنوتيپ های مورد نظر اندازه گيری شدند. پس از تعيين درصد رطوبت، عملكرد، وزن صد دانه و وزن دانه در بالل بر اساس 14% رطوبت دانه تصحيح گرديد. داده ها طبق روش دوم و مدل داده ها واريانس تجزيه گرفتند. قرار بررسی مورد گريفينگ يك 2 روش به دای آلل تجزيه ،SAS آماری افزار نرم از استفاده با Zhang et al,( ،SAS و نرم افزار D2 گريفينگ توسط نرم افزار2005) صورت گرفت. جهت ارزيابی نقش اثرات افزايشی و غير
افزايشی از نسبت بيكر )Baker, 1978( استفاده شد.
جدول- 1- اسامی، شجره يا منبع اوليه الين های متوسط رس تا ديررس ذرت ايرانیTable 1 List, pedigree or origin of the medium to late maturing Iranian inbred lines
رديفنام الينشجره / منشاء يا منبعالين های مرتبط با گروه لنكستر شور كراپ
CL. 187–2 × C103MO171Drived from MO17 changesK182
Drived from K19 changesK19/13الين های مرتبط با گروه ريد يللودنت
BSSS C5(Iowa Stiff Stalk Synthetic)B734A B73 back-cross derived line[(A662 × B73)(3)]A6795
الين های استخراجی از رقم مصنوعی ديررسSYN-LateK3615/26SYN-LateK3640/57SYN-LateK3653/28SYN-LateK3651/19
الين های استخراجی از ذخاير توارثی غير معتدله سيميت در شرايط ايران--K166B10
Srinagar 8848K3547/511--K3544/112
Telaltizapan-8946K3545/613Unknown from EVT 16AK3493/114
8
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
نتايج و بحثنتايج تجزيه واريانس برای صفات مورد بررسی در جدول 2 آمده است. ميانگين مربعات ژنوتيپ ها برای كليه صفات از نظر آماری ژنتيكی تفاوت های دهنده وجود نشان اين موضوع بود. معنی دار بين الين ها و دورگ های ذرت از نظر صفات مورد بررسی است، دو به را ژنوتيپ ها بين موجود ژنتيكی تغييرات می توان بنابراين جزء واريانس افزايشی و غير افزايشی تفكيك نمود. معنی دار شدن ميانگين مربعات تركيب پذيری عمومی و خصوصی مشخص كرد متفاوت و خصوصی عمومی پذيری تركيب لحاظ از كه الين ها گزارش محققين ساير توسط مشابهی نتايج .)2 )جدول هستند شده است )چوكان و مساوات 1384، رضايی و همكاران 1384، Debnath et al. 1989, Lee ،1373 كوچكسرائی نيكخواه
.)1984, Liao 1989
برای صفات والدين ميانگين به نسبت هتروزيس ميزان متوسط درصد چوب بالل و درصد رطوبت دانه، منفی و برای ساير صفات مثبت بود )جدول 2(. بيشترين مقدار متوسط درصد هتروزيس برای تعداد دانه در رديف بالل )4/15 درصد( بدست آمد. بيشترين مقدار متوسط هتروزيس در جهت منفی برای درصد چوب بالل )0/83-( كه است اين بيانگر هتروزيس متوسط بودن منفی آمد. بدست دورگ ها به طرف والد واجد مقدار كمتر صفت گرايش داشته اند كه
از نظر اين صفت يك مزيت محسوب می شود.بررسی نسبت بيكر برای صفات مختلف نشان داد كه بهره گيری ارتفاع ارتفاع بوته، از پديده هتروزيس برای صفات عملكرد دانه، بالل، قطر ميانی بالل، تعداد دانه در رديف بالل و تعداد دانه در بالل با استفاده از روش های اصالحی دورگ گيری برای الين های
مورد بررسی فوق امكان پذير می باشد )جدول 2(.
9
::: بررسی ترکیب پذیری الین های ذرت ایرانی با استفاده از تالقی دای آلل :::گ.
فينگري
2 ش
روس
اسابر
ی رس
برورد
ت مصفا
س ريان
ه واجزي
- تل 2
جدوTa
ble2
- Var
ianc
e Ana
lysi
s of T
raits
by
Grif
fing
Met
hod
2
)MS(
اتربع
ن منگي
ميا
ييرع تغ
مناب.S.
O. V
صد در
بتطو
رM
P
نه ن دا
وزل
بالدر
رم()گ
KW
/E
صد در
وبچ
الل ب
CP
صد ن
وزدانه رم(
)گ10
0KW
دانهداد
تعالل
در بK
no./
E
يف رد
دادتع
در نه
داالل
بR/
E
در نه
د داعدا
تالل
ف بردي
K/E
R
ل بال
طر ق
تر(ی م
سانت(
ED
ل بال
ل طو
تر(ی م
سانت(
EL
ل بال
فاع ارت
تر(ی م
سانت(
EHT
ته ع بو
رتفاا
تر(ی م
سانت(
PH
T
نه د دا
كرعمل
تار(هك
ن در)ت
Yiel
d
جه در
دیآزا df
11.6
5ns
**2.
68**
4.42
**2.
42**
6.33
**4.
56**
157.
810.
14ns
**23
.25
**5.
09**
4.09
**26
.16
2ك
بلوRe
p**
4.80
**1.
71**
1.78
**1.
96**
1.83
**7.
95**
48.2
1**
1.82
**8.
92**
1.97
**1.
81**
14.3
610
4يپ
ژنوتG
enot
ype
**13
.53
**1.
78**
8.15
**9.
57**
3.11
**38
.75
**62
.50
**4.
22**
31.5
7**
2.09
**1.
37**
18.0
213
ی ذير
ب پركي
تمی
موع
GC
A
**3.
56**
1.69
**0.
87**
0.87
**1.
64**
3.54
**46
.44
**1.
98**
2.11
**1.
95**
1.88
**13
.84
91ی
ذيرب پ
ركيت
صیصو
خSC
A
2.99
0.61
0.56
0.49
0.52
1.36
14.6
40.
692.
220.
460.
555.
5020
8خطا
Erro
r-0
.33
1.39
-0.8
30.
231.
401.
364.
150.
892.
691.
701.
684.
03س
وزيهتر
ط وس
متA
ve. H
eter
osis
0.69
0.45
0.75
0.73
0.14
0.67
0.06
0.42
0.52
0.01
0.05
0.06
كرت بي
سبن
)2(
22
22
ss
ssc
agc
agc
a+
0.48
0.63
0.71
0.79
0.72
0.85
0.68
0.64
0.75
0.75
0.68
0.62
ث وار
ت تابلي
قمی
موع
h b2
0.23
0.11
0.50
0.53
0.20
0.56
0.14
0.26
0.44
0.14
0.09
0.11
صصو
ث خوار
ت تابلي
قh n2
10.2
921
.00
18.4
211
28.5
06.
559.
659.
708.
2130
.41
19.0
025
.36
اتيير
ب تغضري
.C. V
د. رص
ك دو ي
ج ل پن
تما اح
وحسط
در دار
نی مع
دار،نی
معغير
ب رتي
ه ت*: ب
و * *
،ns
ns, *
and
**:
Non
sign
ifica
nt, s
igni
fican
t at 5
% a
nd 1
% le
vels,
resp
ectiv
ely
PHT:
Pla
nt H
eigh
t; EH
T: E
ar H
eigh
t; EL
: Ear
Len
gth;
ED
: Ear
Dia
met
er; K
/ER:
Ker
nel/E
ar R
ow; R
/E: R
ow/E
ar; K
no.
/E: K
erne
l Num
ber/E
ar; 1
00K
W: 1
00 K
erne
l Wei
ght;
CP: C
ob p
erce
nt; K
W/E
: Ker
nel W
eigh
t / E
ar; M
P: M
oistu
re P
erce
nt.
10
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
چنانچه اين نسبت برابر يك شود به مفهوم اين است كه تمامی اثرات، ناشی از اثرات افزايشی می باشد. چنانچه اين نسبت برابر 0/5 شود به مفهوم اين است كه واريانس اثرات افزايشی و غير افزايشی برابرند. چنانچه اين نسبت از 0/5 كوچكتر شود نشان دهنده نقش در اپيستازی( و غالبيت فوق )غالبيت، غير افزايشی اثرات بيشتر برای نسبت اين .)Baker, 1978( می باشد صفات اين كنترل وزن صد دانه و درصد چوب بالل بيشترين مقدار )0/73 و 0/75( و برای ارتفاع بالل كمترين مقدار )0/01( را داشت. بنابر اين می توان چنين نتيجه گيری نمود كه برای صفات تعداد رديف دانه در بالل، وزن صد دانه، درصد چوب بالل و درصد رطوبت دانه نقش اثرات افزايشی ژن ها بيشتر از نقش اثرات غيرافزايشی می باشد، لذا استفاده از روش های اصالحی مبتنی بر انتخاب جهت بهبود صفات فوق مؤثر خواهد بود. چنين نتايجی توسط رضائی و همكاران )1384(، حداد )1369(، دهقانپور )1373( و عزيزی )1376( نيز گزارش شده است. مقادير توارث پذيری عمومی و خصوصی نيز در جدول 2 ارائه شده است. دامنه توارث پذيری عمومی از 48 درصد تا 85 درصد متغيير بود كه به ترتيب مربوط به صفات درصد رطوبت دانه و تعداد رديف دانه در بالل بود. دامنه تغييرات توارث پذيری خصوصی نيز دانه تعداد رديف برای تا 56 درصد بوته ارتفاع برای از 9 درصد الين ها عملكرد ميانگين مقادير .)2 )جدول بود متغيير بالل در عملكرد، برای والدين ميانگين به نسبت هتروزيس هيبريدها، و تركيب پذيری عمومی و خصوصی در جداول 4و5 ارائه شده است.
تن و 9/06 با 9/07 ترتيب به 5 و والدين، الين های 7 بين در نيز هيبريدها بين در داشتند. را دانه عملكرد بيشترين هكتار در با داشتن 13/40، به ترتيب تالقی های 9 × 3، 5 × 3 و 9 × 7 داشتند. را دانه بيشترين عملكرد در هكتار تن و 12/65 13/23ژنتيكی مواد منشأ الين 5 لنكسترشوركراپ، گروه منشأ الين 3 از رقم از گروه الين های استخراجی سيميت و الين های 7 و 9 مصنوعی ديررس می باشند. بنابر اين الگوهای لنكسترشوركراپ × سيميت ژنتيكی مواد × لنكسترشوركراپ ديررس، مصنوعی رقم الين های × ديررس مصنوعی رقم از استخراجی الين های و استخراجی از رقم مصنوعی ديررس به نظر می رسد دارای پتانسيل بااليی برای توليد هيبريدهای پر محصول می باشند. هشتاد و شش به نسبت معنی دار و مثبت هتروزيس دارای دورگ ها از درصد ميانگين والدين در ارتباط با عملكرد دانه بودند )جدول 3(، بيشترين
مقدار مربوط به دورگ های 12 × 6 و 9 × 3 به ترتيب برابر با 8/10 و 7/15 بود. رضائی و همكاران )1384( و دهقان پور )1373( نيز نتايج مشابهی را برای عملكرد دانه در مطالعاتشان گزارش كردند.
11 × 13 و 5 × 13 ،5 × 11 دورگ های بجز دورگ ها تمامی برای ارتفاع بوته نسبت به ميانگين والدين دارای هتروزيس مثبت هتروزيس مقدار بيشترين نشده اند(. ارائه )داده ها بودند معنی دار و مربوط به دورگ های 12 × 6 و 6 × 5 به ترتيب به ميزان 3/12 و 3/02 درصد بود. برای اين صفت هيچكدام از دورگ ها هتروزيس منفی نشان ندادند. نود و هفت درصد از دورگ ها نسبت به ميانگين والدين برای ارتفاع بالل هتروزيس مثبت و معنی دار نشان دادند كه بيشترين مقدار مربوط به دورگ های10 × 4 و 12 × 4 بود. هيچكدام از دورگ ها در اين تحقيق برای ارتفاع بالل هتروزيس منفی نشان ندادند بنابر اين برای ايجاد ژنوتيپ هايی با ارتفاع بالل كمتر بايد ساير منابع ژنتيكی موجود در ذخاير توارثی كشور مورد بررسی قرار گيرد. نتايج مشابهی توسط دهقانپور )1373( برای ارتفاع بالل گزارش شده به نسبت تالقی ها از درصد بالل 87 برای طول است. همچنين ميانگين والدين دارای هتروزيس مثبت و معنی دار بودند كه بيشترين مقدار مربوط به دورگ های 10 × 6، 10 × 3، 8 × 1 و 6 × 5 بود. اين نتايج با نتايج نيكخواه كوچكسرايی )1373( مطابقت دارد. پنجاه و پنج درصد از دورگ ها در رابطه با صفت قطر بالل نسبت به ميانگين والدين هتروزيس مثبت و معنی دار نشان دادند كه بيشترين مقدار مربوط به دورگ های 8 × 1 و 14 × 11 بود. بنابر اين استفاده از اين بر برنامه های اصالحی مبتنی بويژه دورگ 14 × 11 در دورگ ها دورگ گيری جهت بهبود قطر بالل می تواند مفيد باشد. نود درصد از دورگ ها نيز نسبت به ميانگين والدين برای تعداد دانه در رديف بالل هتروزيس مثبت و معنی دار نشان دادند نتايج مشابهی توسط رضايی و همكاران )1384( گزارش شده است. نتيجه آزمون t نشان داد كه 57 درصد از دورگ ها برای تعداد رديف دانه در بالل دارای هتروزيس مثبت و معنی دار نسبت به ميانگين والدين بودند، بيشترين اين مقدار
مربوط به دورگ 14 × 9 به ميزان 4/27 بود.در 79 عدد از دورگ ها برای تعداد دانه در بالل هتروزيس مثبت و معنی دار نسبت به ميانگين والدين مشاهده گرديد كه بيشترين اين مقدار مربوط به تالقی 14 × 9 بود. نكته جالب توجه برای اين صفت اينكه تالقی 14 × 9 هم دارای باالترين اثر تركيب پذيری خصوصی
و هم دارای باالترين ميزان هتروزيس نسبت به والد برتر می باشد.
11
::: بررسی ترکیب پذیری الین های ذرت ایرانی با استفاده از تالقی دای آلل :::
رتد ذ
نبرن اي
الي 14
ل ی آل
ش داماي
ر آزه د
دانكرد
عملی
براطر(
ن قپايي
ن )لدي
ن وانگي
ميابه
ت سب
س نوزي
هترير
قادو م
ر( قط
ی اال
ا )بده
بري هي
ر(،قط
ی )رو
ن لدي
( واتار
هكدر
ن د )ت
كرعمل
ن نگي
ميا -3
ل جدو
Tabl
e3- A
vera
ge y
ield
(ton
/ha)
of p
aren
ts (d
iam
eter
), hy
brid
s (ab
ove
diam
eter
) and
het
eros
is to
war
d m
ean
pare
nts (
belo
w d
iam
eter
) for
gra
in y
ield
in 1
4 In
bred
line
s Dia
llel C
ross
es
ن هاالي
Line
s1
23
45
67
89
1011
1213
14
14.
6711
.00
7.68
8.94
11.0
610
.78
9.41
10.3
411
.63
9.37
11.7
18.
3511
.97
6.98
26.
37**
4.58
9.90
12.2
310
.51
6.78
10.5
110
.12
8.70
8.00
10.7
910
.18
9.78
8.31
32.
33*
4.61
**6.
016.
5013
.23
7.16
11.0
510
.57
13.4
011
.09
9.35
7.33
12.4
86.
374
3.47
**6.
81**
0.36
ns6.
2612
.48
8.89
8.14
8.26
9.09
10.2
58.
9610
.33
9.75
10.2
75
4.19
**3.
69**
5.69
**4.
81**
9.06
10.0
511
.17
8.15
11.6
011
.03
8.85
9.68
10.6
69.
206
6.23
**2.
28ns
1.94
ns3.
54**
3.31
**4.
4310
.47
8.40
9.72
9.80
11.0
112
.26
11.4
99.
057
2.53
*3.
69**
3.51
**0.
47ns
2.11
ns3.
73**
9.07
7.28
12.6
511
.78
12.5
69.
779.
209.
088
5.94
**5.
77**
5.50
**3.
06**
1.56
ns4.
12**
0.68
ns4.
129.
067.
298.
438.
057.
618.
909
6.05
**3.
17**
7.15
**2.
72**
3.81
**4.
27**
4.87
**3.
75**
6.47
9.64
9.60
11.6
28.
6711
.66
104.
53**
3.20
**5.
57**
4.61
**3.
99**
5.08
**4.
74**
2.72
*3.
90**
5.01
12.4
48.
0510
.24
8.97
115.
77**
4.91
**2.
74*
2.24
ns0.
72ns
5.20
**4.
43**
2.77
*2.
77*
6.34
**7.
199.
936.
0411
.87
124.
06**
5.95
**2.
38*
5.25
**3.
20**
8.10
**3.
29**
4.04
**6.
43**
3.60
**4.
393.
899.
866.
9813
6.38
**4.
24**
6.22
**3.
36**
2.87
*6.
02**
1.41
ns2.
30*
2.17
ns4.
48**
-0.8
1ns
4.66
**6.
5110
.84
143.
02**
4.40
**1.
74ns
5.52
**3.
15**
5.22
**2.
92*
5.21
**6.
80**
4.84
**6.
65**
3.41
**5.
96**
3.25
د. رص
ك دو ي
ج ل پن
تما اح
وحسط
در دار
نی مع
دار،نی
معغير
ب رتي
ه ت*: ب
و * *
،ns
ns, *
and
**:
Non
sign
ifica
nt, s
igni
fican
t at 5
% a
nd 1
% l
evel
s, re
spec
tivel
y.
1- M
O17
, 2- B
73, 3
- K18
, 4- K
19/1
, 5- K
166B
, 6- A
679,
7- K
3615
/2, 8
- K36
40/5
, 9- K
3653
/2, 1
0- K
3651
/1, 1
1- K
3547
/5, 1
2- K
3544
/1, 1
3- K
3545
/6, 1
4- K
3493
/1.
PHT:
Pla
nt H
eigh
t; EH
T: E
ar H
eigh
t; EL
: Ear
Len
gth;
ED
: Ear
Dia
met
er; K
/ER
: Ker
nel/E
ar R
ow; R
/E: R
ow/E
ar; K
no.
/E: K
erne
l Num
ber/E
ar; 1
00K
W: 1
00 K
erne
l Wei
ght;
CP:
Cob
Per
cent
;
KW
/E: K
erne
l Wei
ght /
Ear
; MP:
Moi
stur
e Pe
rcen
t.
12
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
24 درصد از دورگ ها برای وزن صد دانه دارای هتروزيس مثبت و معنی دار نسبت به ميانگين والدين بودند كه بيشترين مقدار مربوط به دورگ های 9 × 4 و 10 × 6 به ترتيب به ميزان 1/54 و 1/77 بود. بنابر اين در برنامه های اصالحی مبتنی بر دورگ گيری از اين نمود. حداد )1369( در مطالعه ای روی استفاده تالقی ها می توان الين های اينبرد ذرت متوسط هتروزيس نسبت به ميانگين والدين را برای اين صفت به ترتيب 0/54 گزارش نمود. هيچكدام از دورگ ها برای درصد چوب بالل دارای هتروزيس مثبت و معنی دار نسبت به ميانگين والدين نبودند، اما 48 دورگ دارای هتروزيس منفی و معنی دار نسبت به ميانگين والدين بودند كه كمترين مقدار مربوط به دورگ
14 × 12 و به ميزان 2/28- بود. هشتاد و شش درصد از دورگ ها برای وزن دانه در بالل دارای هتروزيس مثبت و معنی دار بودند كه بيشترين مقدار باز هم مربوط به دورگ های 8 × 1 و 4 × 2 بود. نتايج مشابهی توسط چوكان و مساوات )1384( گزارش شده است. همچنين بيست درصد از دورگ ها برای درصد رطوبت دانه نسبت به ميانگين والدين هتروزيس مثبت و معنی دار و يازده درصد از آنها دارای هتروزيس منفی و معنی دار بودند، بنابر اين امكان دستورزی
اين صفت در برنامه های اصالحی وجود دارد. -1/13 بين دانه عملكرد عمومی پذيری تركيب تغييرات دامنه برای والد شماره 8 تا 1/06 برای والد شماره 5 متغير بود )جدول 4(. اثرات تركيب پذيری عمومی الين های 5، 7 و 9 در جهت مثبت و برای الين های 4، 8 و 14 در جهت منفی معنی دار بود كه بيانگر می باشد. مزبور الين های در ژن ها افزايشی اثرات بيشتر نقش بنابر اين می توان از الين های 5، 7 و 9 كه دارای تركيب پذيری برنامه های در دانه عملكرد افزايش جهت هستند مثبت عمومی تركيب تغييرات دامنه نمود. استفاده انتخاب بر مبتنی اصالحی برای -3/84 بين دانه عملكرد برای دورگ ها خصوصی پذيری تالقی 13 × 11 تا3/79 برای دورگ 12 × 6 متغير بود )جدول 5(. بنابراين با توجه به اين جدول استفاده از دورگ های 13 × 1، 4 × 2، 5 × 3، 9 × 3، 13 × 3، 12 × 6، 14 × 9، 11 × 10 و 14 × 11 كه دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار می باشند می تواند در برنامه های اصالحی مبتنی بر دورگ گيری بسيار مفيد باشد. نتايج مشابهی توسط چوكان و مساوات )1384( گزارش شده با ذرت محك الين های روی مطالعه ای در محققين اين است. استفاده از تالقی های دای آلل نقش اثرات تركيب پذيری عمومی و
نيز نقش اثرات تركيب پذيری خصوصی را در كنترل عملكرد دانه معنی دار گزارش كردند.
دامنه تغييرات اثرات تركيب پذيری عمومی برای ارتفاع بوته بين 0/32- برای الين شماره 13 تا 0/27 برای الين های 2 و 7 متغير
بود )جدول 4(.
13
::: بررسی ترکیب پذیری الین های ذرت ایرانی با استفاده از تالقی دای آلل :::ت.
ذربرد
اينين
ال14
ل ی آل
ش داماي
ر آزف د
ختلت م
صفای
براين
والدی
مومی ع
ذيرب پ
ركي- ت
ل 4جدو
Tabl
e 4-
GC
A o
f Par
ents
for D
iffer
ent T
raits
in 1
4 In
bred
line
s Dia
llel C
ross
es
Line
دانهرد
ملك ع
ار(هكت
ن در)ت
Yie
ld
(ton/
ha)
وتهب
اع رتف
اتر(
تيمسان
(
PHT
(cm
)
اللع ب
تفا ار
تر(تيم
سان(
EHT
(cm
)
اللب
ل طو
تر(
تيمسان
(
EL (cm
)
الل ب
طر ق
تر(تيم
سان(
ED (cm
)
دردانه
داد تع
اللف ب
ردي
K/E
R
يف رد
دادتع
اللدر ب
نه دا
R/E
دانهداد
تع
اللدر ب
K n
o./E
صدن
وزدانه رم(
)گ
100K
W
(gr)
وبد چ
رصد
الل ب
CP
دردانه
ن وز
رم( )گ
الل ب
KW
/E
صددر
بتطو
ر
MP
1-0
.01n
s0.
04 n
s-0
.16
ns1.
18**
-0.5
4**
2.08
**-1
.99*
*-0
.32*
*0.
71**
-0.5
6**
0.16
ns
-0.0
2 ns
2-0
.17
ns0.
27**
0.33
**-1
.48*
*0.
47**
-2.2
5**
0.47
**-0
.18
ns-0
.22*
0.21
*-0
.12
ns0.
11 n
s3
-0.0
3 ns
-0.1
4 ns
0.10
ns
0.75
**-0
.28*
*0.
11 n
s-0
.91*
*-0
.21*
0.53
**-0
.53*
*0.
13 n
s0.
57*
4-0
.13*
0.08
ns
0.39
**0.
81**
-0.1
2 ns
-0.1
1 ns
-0.8
2**
-0.2
9**
0.12
ns
-0.1
2 ns
0.03
ns
0.42
ns
51.
06**
0.03
ns
-0.0
9 ns
0.78
**-0
.08
ns0.
59 n
s-1
.02*
*-0
.31*
*0.
72**
-0.4
4**
0.24
*-0
.09
ns6
-0.2
5 ns
0.08
ns
-0.1
6 ns
-0.0
9 ns
-0.0
7 ns
0.31
ns
0.68
**0.
28**
0.05
ns
0.01
ns
0.25
*-1
.29*
*7
0.78
*0.
27**
0.09
ns
0.02
ns
-0.1
4 ns
0.00
ns
0.18
ns
0.02
ns
0.07
ns
-0.1
6 ns
-0.1
1 ns
-0.0
6 ns
8-1
.13*
*-0
.14
ns-0
.17
ns0.
37 n
s-0
.06
ns0.
01 n
s0.
21 n
s0.
06 n
s-0
.30*
*0.
77**
-0.1
2 ns
-0.3
6 ns
90.
71*
-0.1
9 ns
0.12
ns
-0.7
5**
0.21
ns
-0.6
6 ns
1.30
**0.
34**
-0.4
9**
0.07
ns
-0.0
9 ns
0.75
**10
0.05
ns
-0.0
1 ns
0.07
ns
0.64
**-0
.10
ns1.
08**
0.35
*0.
38**
-0.6
5**
-0.8
0**
-0.0
2 ns
-0.3
2 ns
110.
45 n
s-0
.08
ns-0
.22*
-1.1
6**
-0.4
9**
-1.3
8**
-0.7
5**
0.03
ns
-0.1
2 ns
-0.0
6 ns
0.03
ns
0.61
**12
-0.5
3 ns
-0.0
5 ns
-0.3
5**
-0.1
5 ns
-0.1
9 ns
-0.5
4 ns
-0.3
6*-0
.19
ns0.
37**
0.02
ns
-0.1
6 ns
-0.5
1*13
0.18
ns
-0.3
2**
-0.0
1 ns
-0.2
6 ns
0.39
**0.
75 n
s0.
70**
0.29
**-0
.35*
*-0
.22*
0.22
*0.
08 n
s14
-0.8
6*0.
15 n
s0.
07 n
s-0
.67*
*-0
.12
ns-0
.70
ns0.
46**
0.09
ns
-0.4
3**
0.21
*-0
.44*
0.12
ns
S. E
.0.
330.
110.
100.
210.
110.
550.
160.
110.
100.
110.
110.
24
د. رص
ك دو ي
ج ل پن
تما اح
وحسط
در دار
نی مع
دار،نی
معغير
ب رتي
ه ت*: ب
و * *
،ns
ns, *
and
**:
Non
sign
ifica
nt, s
igni
fican
t at 5
% a
nd 1
% l
evel
s, re
spec
tivel
y.
1- M
O17
, 2-
B73
, 3-
K18
, 4-
K19
/1, 5
- K
166B
, 6- A
679,
7-
K36
15/2
, 8-
K36
40/5
, 9-
K36
53/2
, 10-
K36
51/1
, 11-
K35
47/5
, 12-
K35
44/1
, 13-
K35
45/6
, 14-
K34
93/1
.
PHT:
Pla
nt H
eigh
t; EH
T: E
ar H
eigh
t; EL
: Ear
Len
gth;
ED
: Ear
Dia
met
er; K
/ER
: Ker
nel/E
ar R
ow; R
/E: R
ow/E
ar; K
no.
/E: K
erne
l Num
ber/E
ar;
100K
W: 1
00 K
erne
l Wei
ght;
CP:
Cob
Per
cent
; KW
/E: K
erne
l Wei
ght /
Ear
; MP:
Moi
stur
e Pe
rcen
t.
14
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
و معنی دار و مثبت تركيب پذيری عمومی دارای 7 و 2 والد های معنی دار و منفی عمومی پذيری تركيب دارای 13 شماره والد برنامه های اصالحی اين می توان در بنابر برای اين صفت بودند. اثرات دارای والد های از بوته ارتفاع يا كاهش افزايش منظور به استفاده كرد. رضايی و همكاران پذيری عمومی معنی دار تركيب )1384( دامنه تركيب پذيری عمومی الين های ذرت را برای ارتفاع بوته بين 10/30- تا 12/87 برآورد نمودند. برای ارتفاع بوته 11 درصد از دورگ ها دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار از استفاده كه نمود استنباط می توان اين بنابر .)5 )جدول بودند دورگ هايی كه دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار دورگ گيری برنامه های در گياهان ارتفاع افزايش جهت هستند
سودمند می باشد.تركيب اثرات دارای بالل ارتفاع برای 4 و 2 شماره الين های پذيری عمومی مثبت و معنی دار و الين های شماره 11 و 12 دارای اين، بنابر بودند. معنی دار و منفی عمومی پذيری تركيب اثرات اين الين ها بهترين تركيب شونده های عمومی برای ارتفاع بالل و به شكستن منجر می تواند بالل زياد ارتفاع محسوب می شود. خوابيدگی ساقه گردد و در نتيجه باعث كاهش عملكرد شود. بنابر منظور اين برای باشد كه مفيد ارتفاع بالل می تواند اين كاهش منفی پذيری عمومی تركيب اثر دارای كه از الين هايی استفاده و معنی دار هستند می تواند سبب افزايش سهم آثار افزايشی ژن ها برای دورگ ها از درصد 14 ببرد. باال را انتخاب بازدهی و شده ارتفاع بالل دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار و تنها دورگ 7 × 6 دارای تركيب پذيری خصوصی منفی و معنی دار بود
)جدول 5(. برای طول بالل الين های 1، 3، 4، 5 و 10 دارای تركيب پذيری عمومی مثبت و معنی دار و الين های 2، 9، 11، و 14 دارای تركيب از درصد 6/6 .)4 )جدول بودند معنی دار و منفی پذيری عمومی دورگ ها دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار برای اين اين صفت دارای تركيب برای تنها دورگ 8 × 4 بودند و صفت
پذيری خصوصی منفی و معنی دار بود )جدول 5(. تركيب والد 5 در كه داد نشان بالل قطر برای t آزمون نتيجه پذيری عمومی معنی دار می باشد. تركيب پذيری عمومی الين های 2 و 13 در جهت مثبت و برای الين های 1، 3 و 11 در جهت منفی
نژادی جهت به برنامه های در اين بنابر .)4 )جدول بود معنی دار افزايش قطر بالل می توان از والد های 2 و 13 استفاده كرد. در بين دورگ ها 8 دورگ دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار برای قطر بالل بودند كه بيشترين مقدار مربوط به دورگ 14 × 11
به ميزان 1/65 بود )جدول 5(. ذرت عملكرد مهم اجزای از يكی نيز بالل رديف در دانه تعداد می باشد. الين های 2 و 10 برای اين صفت دارای تركيب پذيری از می توان اين بنابر .)4 )جدول بودند معنی دار و مثبت عمومی منظور به انتخاب بر مبتنی اصالحی برنا مه های در الين ها اين افزايش تعداد دانه در رديف استفاده كرد. همچنين 9 دورگ برای اين صفت دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار بودند به 11 × 12 و 2 × 4 دورگ های به مربوط مقدار بيشترين كه ترتيب برابر با 5/91 و 6/07 بود )جدول 5(. بنابر اين می توان از اين دورگ ها در برنامه های اصالحی بر اساس دورگ گيری استفاده نمود. نتايج مشابهی توسط چوكان )1381( برای اين صفت گزارش
شده است. در ارتباط با صفت تعداد رديف دانه در بالل مقادير تركيب پذيری بود متغير 1 والد برای -1/99 تا 9 والد برای 1/30 از عمومی )جدول 4(. بنابر اين والد 9 و نيز والدين 2، 6، 10، 11، 13 و 14 كه دارای مقادير تركيب پذيری عمومی مثبت و معنی دار هستند برنامه های در بالل در دانه رديف تعداد افزايش می توانند جهت همكاران و رضايی شوند. استفاده گزينش بر مبتنی اصالحی )1384( دامنه تركيب پذيری عمومی الين های ذرت مورد بررسی اثرات دارای دورگ يازده نمودند. گزارش 1/51 تا -1/4 بين را تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار بودند كه بيشترين مقدار
مربوط به دورگ 14 × 9 و به ميزان 2/66 بود )جدول 5(. تعداد دانه در بالل نيز يكی از اجزای مهم عملكرد دانه می باشد. تركيب اثرات دارای 13 و 10 ،9 ،6 الين های اين صفت برای پذيری عمومی مثبت و معنی دار بودند، بنابر اين به عنوان بهترين تركيب شونده ها برای افزايش تعداد دانه در بالل معرفی می شوند و استفاده از اين الين ها در برنامه هايی كه مبتنی بر گزينش هستند پذيری تركيب اثرات دارای دورگ 12 باشد. سودمند می تواند به مربوط مقدار بيشترين كه بودند معنی دار و مثبت خصوصی
دورگ 14 × 9 بود )جدول 5(.
15
::: بررسی ترکیب پذیری الین های ذرت ایرانی با استفاده از تالقی دای آلل :::
وزن صد دانه نيز از اجزای مهم عملكرد می باشد، هر چند با ساير اجزای عملكرد رابطه منفی دارد اما افزايش وزن صد دانه تا اندازه ای مطلوب نشود عملكرد اجزای ديگر كاهش مجموع سبب در كه می باشد. در بين والدين، الين های 1، 3، 5 و 12 برای وزن صد دانه دارای تركيب پذيری عمومی مثبت و معنی دار بودند )جدول 4(. بيشترين مقدار تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار برای اين صفت مربوط به دورگ 9 × 4 به ميزان 1/38 بود )جدول 5(. و 14 10 ،8 ،2 بالل الين های با صفت درصد چوب ارتباط در دارای تركيب پذيری عمومی مثبت و معنی دار بودند )جدول 4(. سه الين 1، 3 و 5 دارای تركيب پذيری عمومی منفی و معنی دار بودند، بنابر اين می توان از اين الين ها جهت كاهش درصد چوب بالل در برنامه های اصالحی مبتنی بر گزينش سود جست. 9 دورگ نيز دارای تركيب پذيری خصوصی منفی و معنی دار برای درصد چوب ميزان به به دورگ 7 × 2 بودند كه كمترين مقدار مربوط بالل 1/04- بود، بنابر اين از اين تالقی و ساير دورگ هايی كه دارای می توان معنی دار هستند و منفی پذيری خصوصی تركيب اثرات در برنا مه های اصالحی مبتنی بر دورگ گيری جهت كاهش درصد
چوب بالل استفاده نمود. الين های 4، 5 و 13 دارای اثرات تركيب پذيری عمومی مثبت و معنی دار برای وزن دانه در بالل بودند )جدول 4(، بنابر اين استفاده از اين الين ها در برنامه های اصالحی می تواند سبب افزايش سهم آثار افزايشی ژن ها شده و بازدهی انتخاب برای اين صفت را باال نيز دارای تركيب پذيری خصوصی از دورگ ها ببرد. يازده درصد مثبت ومعنی دار برای اين صفت بودند كه بيشترين مقدار مربوط به
دورگ های 8 × 1 و 4 × 2 بود )جدول 5(.در ارتباط با درصد رطوبت دانه، تركيب پذيری عمومی الين های 3، 9 و 11 برای اين صفت مثبت و معنی دار و تركيب پذيری عمومی دورگ های .)4 )جدول بود معنی دار و منفی 12 و 6 الين های 4 × 2، 7 × 4 و 9 × 6 دارای تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار و دورگ های 10 × 2، 4 × 3 و 7 × 3 دارای تركيب پذيری
خصوصی منفی و معنی دار بودند )جدول 5(.
16
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
جدول 5- تركيب پذيری خصوصی عملكرد دانه و ساير صفات مربوطه در دورگ های حاصل از تالقی 14 الين اينبرد ذرت.Table 5- SCA effects of grain yield and related traits for hybrids between 14 corn inbred lines.
درصد رطوبتMP
وزن دانه دربالل )گرم(KW/E
درصد چوب باللCP
وزن صد دانه)گرم(100KW(gr)
تعداد دانهدر بالل
K no./E
تعداد رديفدانه در بالل
R/E
تعداد دانه در رديف بالل
K/ER
قطر بالل)سانتيمتر(ED(cm)
طول بالل)سانتيمتر(EL(cm)
ارتفاع بالل)سانتيمتر(
EHT (cm)
ارتفاع بوته)سانتيمتر(
PHT (cm)
عملكرد دانه)تن درهكتار(
Yield (ton/ha)
تالقی هاCrosses
0.52 ns0.61 ns-0.68 ns-0.29 ns0.54 ns-0.31 ns5.44**0.02 ns0.95 ns-0.02 ns-0.14ns1.93ns1×2
-0.15 ns-0.56 ns0.91*0.35 ns0.24 ns1.46*-0.71 ns-0.81 ns0.72 ns0.12 ns0.04 ns-1.52 ns1×3
-0.69 ns0.09 ns-0.09 ns-0.34 ns0.08 ns0.84 ns-0.02 ns0.91*-1.54 ns-0.28 ns-0.12 ns-0.16 ns1×4
0.68 ns0.47 ns-0.39 ns0.52 ns-0.31 ns-0.28 ns-0.46 ns0.17 ns0.32 ns1.31**1.46*0.75 ns1×5
-0.38 ns-0.65 ns-0.51 ns-0.79*-0.05 ns0.01 ns0.42 ns-0.27 ns-0.01 ns0.16 ns-0.05 ns1.79 ns1×6
-0.32 ns0.55 ns-0.08 ns0.31 ns1.03**1.97**2.47 ns0.27 ns0.55 ns-0.35 ns-0.53 ns-0.61 ns1×7
-0.18 ns1.42**-0.59 ns1.11**0.78 ns0.42 ns5.39**1.07*2.16**1.23**1.39*2.23 ns1×8
-0.09 ns0.58 ns-0.69 ns-0.14 ns0.75 ns0.32 ns4.79*0.71 ns0.26 ns0.03 ns0.25 ns1.69 ns1×9
0.48 ns0.51 ns0.02 ns-0.39 ns0.51 ns0.60 ns2.59 ns0.21 ns0.39 ns-0.29 ns-0.24 ns0.18 ns1×10
0.78 ns0.26 ns0.37 ns0.45 ns-0.15 ns-0.19 ns0.45 ns0.22 ns0.03 ns-0.50 ns-0.08 ns2.02 ns1×11
-0.82 ns-0.22 ns-0.29 ns0.61 ns-0.68 ns-1.89**0.20 ns-0.71 ns0.32 ns0.61 ns0.10 ns-0.35 ns1×12
1.55 ns1.02*0.28 ns0.44 ns0.46 ns0.01 ns3.64 ns1.03*1.53 ns0.46 ns0.46 ns2.55*1×13
-1.07 ns-0.07 ns0.36 ns0.39 ns-0.13 ns0.50 ns-0.30 ns0.22 ns0.11 ns-0.39 ns-0.10 ns-1.40 ns1×14
-0.21 ns0.22 ns-0.25 ns0.09 ns0.42 ns-0.33 ns4.49*-0.24 ns0.31 ns0.39 ns0.75 ns0.86 ns2×3
1.81*1.48**-0.09 ns0.22 ns1.38**1.31*5.91**1.19**1.81*0.49 ns0.60 ns3.28*2×4
-1.17 ns0.41 ns-0.33 ns0.26 ns0.48 ns0.98 ns0.87 ns0.03 ns0.67 ns0.68 ns0.56 ns0.37 ns2×5
-0.04 ns-0.87*0.35 ns-0.31 ns-0.02 ns0.48 ns-0.64 ns-0.44 ns-0.78 ns-0.22 ns-0.33 ns-2.04 ns2×6
0.82 ns0.39 ns-1.04**0.07 ns0.48 ns0.04 ns3.07 ns0.16 ns0.54 ns0.58 ns0.54 ns0.65 ns2×7
-1.38 ns0.31 ns-0.25 ns-0.06 ns0.53 ns0.15 ns3.25 ns-0.14 ns1.25 ns0.25 ns0.45 ns2.17 ns2×8
0.81 ns-0.50 ns-0.36 ns-0.59 ns-0.03 ns1.19 ns-2.74 ns-0.15 ns-1.42 ns-0.27 ns-0.67 ns-1.08 ns2×9
-2.11*-0.19 ns0.36 ns-0.35 ns0.46 ns0.67 ns1.46 ns-0.04 ns-0.18 ns0.02 ns-0.45 ns-1.02 ns2×10
0.98 ns0.71 ns0.14 ns0.10 ns-0.11 ns-0.79 ns1.71 ns0.62 ns-0.52 ns0.67 ns0.94*1.27 ns2×11
0.94 ns0.12 ns-0.08 ns0.17 ns-0.05 ns0.32 ns-0.07 ns0.35 ns0.61 ns0.36 ns0.93*1.64 ns2×12
-0.92 ns0.07 ns0.23 ns0.13 ns-0.58 ns-1.41*-0.15 ns-0.22 ns0.85 ns0.36 ns-0.07 ns0.52 ns2×13
0.73 ns0.02 ns-0.12 ns-0.15 ns-0.78 ns-2.09**-1.50 ns-0.05 ns-0.23 ns0.08 ns0.18 ns0.09 ns2×14
-2.59**-0.77 ns0.78 ns-0.56 ns-0.16 ns-0.51 ns-0.04 ns-1.18**0.12 ns0.32 ns0.20 ns-2.58*3×4
-1.08 ns0.39 ns-0.37 ns-0.13 ns0.37 ns0.22 ns3.25 ns-0.21 ns0.89 ns0.61 ns0.46 ns2.96*3×5
-0.18 ns0.01 ns-0.94*0.13 ns-0.26 ns-0.14 ns-0.19 ns0.58 ns0.05 ns-0.11 ns0.25 ns-1.79 ns3×6
-1.92*0.85*0.11 ns0.06 ns0.09 ns-0.32 ns2.45 ns0.74 ns0.77 ns-0.54 ns-0.45 ns1.06 ns3×7
1.35 ns1.06**-0.38 ns0.01 ns0.74 ns1.93**1.10 ns1.09*0.09 ns0.41 ns0.21 ns2.48 ns3×8
-0.86 ns0.91*0.04 ns-0.49 ns1.11**1.23 ns4.57 *-0.17 ns1.25 ns0.52 ns0.66 ns3.48**3×9
0.08 ns0.41 ns-0.42 ns0.02 ns0.86*1.12 ns3.04 ns0.95*1.59 ns0.28 ns0.45 ns1.92 ns3×10
0.48 ns0.05 ns-0.86*-0.55 ns0.16 ns0.05 ns2.03 ns-0.13 ns0.45 ns-0.07 ns-0.15 ns-0.31 ns3×11
0.34 ns-0.39 ns-0.23 ns-0.52 ns-0.01 ns0.09 ns1.24 ns-0.26 ns0.35 ns0.31 ns-0.06 ns-1.34 ns3×12
-1.10 ns1.31**-0.04 ns0.66 ns0.07 ns-0.29 ns1.89 ns0.21 ns0.49 ns0.41 ns0.19 ns3.09*3×13
-1.19 ns-0.45 ns0.04 ns-0.03 ns-0.79 ns0.19 ns-5.39**-0.01 ns-0.09 ns0.36 ns0.09 ns-1.98 ns3×14
-0.92 ns-0.24 ns-0.82*0.10 ns0.06 ns0.67 ns-0.46 ns-0.58 ns-0.11 ns-0.37 ns0.05 ns2.92 ns4×5
-0.02 ns0.47 ns-0.13 ns0.48 ns-0.09 ns-0.09 ns-0.58 ns0.49 ns0.12 ns0.19 ns0.13 ns0.02 ns4×6
2.44**-0.74 ns0.89*-0.33 ns-0.49 ns-0.94 ns-2.33 ns-0.28 ns-0.82 ns0.62 ns0.17 ns-1.75 ns4×7
1.07 ns-0.32 ns-0.91*0.34 ns-0.62 ns1.04 ns-6.95**0.29 ns-2.24**0.37 ns0.09 ns0.27 ns4×8
-1.57 ns0.78 ns0.14 ns1.38**-1.17**-3.32**-0.17 ns-0.73 ns0.89 ns0.07 ns0.36 ns-0.73 ns4×9
0.77 ns0.24 ns-0.57 ns-0.32 ns0.19 ns0.76 ns-0.27 ns0.08 ns0.59 ns0.98**0.90*1.18 ns4×10
0.14 ns0.12 ns-0.12 ns-0.20 ns0.68 ns1.03 ns2.25 ns-0.09 ns1.13 ns-0.05 ns-0.14 ns-0.60 ns4×11
-0.54 ns0.21 ns-0.29 ns-0.78*0.36 ns0.14 ns3.10 ns0.43 ns0.48 ns1.52**0.50 ns1.73 ns4×12
0.13 ns0.75 ns-0.13 ns0.11 ns1.13**1.37*3.78 ns0.44 ns0.92 ns0.71 ns0.84*0.45 ns4×13
0.99 ns0.45 ns-0.52 ns0.96**-0.18 ns-1.34*2.89 ns0.31 ns2.38**-0.36 ns-0.11 ns2.01 ns4×14
0.38ns0.99*0.11ns-0.02ns0.89*0.24 ns4.98*0.33 ns1.89*1.42**1.38**-0.01 ns5×6
-0.41 ns-0.43 ns-0.18 ns-0.10 ns-0.42 ns-0.47 ns-1.23 ns0.22 ns1.08 ns-0.07 ns-0.03 ns0.07 ns5×7
-0.01 ns-0.42 ns0.55 ns0.03 ns0.04 ns-0.08 ns0.68 ns0.03 ns-0.04 ns-0.49 ns-0.41 ns-1.04 ns5×8
1.17 ns-0.04 ns0.19 ns-0.28 ns-0.09 ns0.95 ns-2.24 ns0.37 ns-0.18 ns-0.45 ns-0.22 ns0.58 ns5×9
17
::: بررسی ترکیب پذیری الین های ذرت ایرانی با استفاده از تالقی دای آلل :::
جدول 5 )ادامه(- تركيب پذيری خصوصی عملكرد دانه و ساير صفات مربوطه در دورگ های حاصل از تالقی 14 الين اينبرد ذرت.Table 5 (Continue)- SCA effects of grain yield and related traits for hybrids between 14 corn inbred lines.
درصدرطوبتMP
وزن دانه دربالل )گرم(KW/E
درصد چوبباللCP
وزن صد دانه )گرم(
100KW(gr)
تعداد دانهدر بالل
K no./E
تعداد رديفدانه در بالل
R/E
تعداد دانه دررديف باللK/ER
قطر بالل)سانتيمتر(
ED(cm)
طول بالل)سانتيمتر(EL(cm)
ارتفاع بالل)سانتيمتر(
EHT(cm)
ارتفاع بوته)سانتيمتر(
PHT(cm)
عملكرد دانه)تن درهكتار(
Yield (ton/ha)
تالقی هاCrosses
1.11 ns0.08 ns0.23 ns0.25 ns-0.30 ns-0.37 ns-1.18 ns0.63 ns-0.01 ns0.39 ns0.51 ns0.76 ns5×10
0.15 ns-0.23ns0.19 ns-0.37 ns-0.30 ns-0.63 ns1.54 ns-0.33 ns-0.01 ns-0.02 ns-0.58 ns-1.91 ns5×11
-0.22 ns-0.08ns0.19 ns-0.37ns0.17 ns0.61 ns0.03 ns0.19 ns0.21 ns-0.11 ns0.00 ns-0.10 ns5×12
0.11 ns0.47 ns0.21 ns0.15 ns0.35 ns0.35 ns1.14 ns0.56 ns0.92 ns-0.48 ns-0.74 ns0.16 ns5×13
1.10 ns0.38 ns0.33 ns0.30 ns-0.13 ns-0.74 ns1.63 ns-0.06 ns0.34 ns0.02 ns0.12 ns-0.25 ns5×14
-0.71 ns0.15 ns0.12 ns0.58 ns-0.29 ns-0.43 ns-0.48 ns0.84 ns-0.38 ns-0.75*-0.44 ns0.69 ns6×7
0.09 ns0.42 ns0.28 ns-0.05 ns0.52 ns0.48 ns2.10 ns0.57 ns1.12 ns-0.10 ns0.03 ns0.53 ns6×8
2.04*0.18 ns-0.18 ns0.20 ns1.02**1.38*2.17 ns0.49 ns1.76*0.31 ns-0.07 ns0.02 ns6×9
-0.48 ns0.62 ns0.27 ns0.83*0.11 ns-1.27*2.18 ns-0.03 ns1.49 ns0.24 ns0.42 ns0.85 ns6×10
-1.45 ns0.82 ns-0.09 ns-0.34 ns0.94*1.40*2.49 ns-0.38 ns1.33 ns0.36 ns0.66 ns1.56 ns6×11
-0.39 ns0.97*-0.17 ns1.00*0.11 ns0.24 ns0.84 ns0.43 ns1.22 ns1.20**1.40**3.79**6×12
0.55 ns-0.02 ns-0.06 ns-0.48 ns0.11 ns-0.02 ns0.56 ns-0.57 ns-0.07 ns-0.01 ns0.31 ns2.31 ns6×13
0.27 ns-0.01 ns-0.76 ns0.37 ns0.55 ns-0.44 ns3.48 ns-0.33 ns-0.52 ns-0.09 ns0.29 ns0.91 ns6×14
1.25 ns-0.58 ns0.14 ns-0.63 ns-0.27 ns-0.49 ns-0.72 ns-0.61 ns-0.74 ns0.14 ns-0.33 ns-1.62 ns7×8
-1.72 ns0.49 ns-0.55 ns0..35 ns0.84*0.00 ns4.55*0.07 ns1.65*0.63 ns0.47 ns1.91 ns7×9
-0.05 ns0.48 ns0.39 ns0.74 ns0.01 ns-0.24 ns0.42 ns-0.11 ns-0.48 ns1.05**1.11**1.79 ns7×10
-0.22 ns0.51 ns0.16 ns-0.33 ns0.29 ns1.22 ns-0.53 ns0.27 ns1.38 ns0.86*0.69 ns2.08 ns7×11
0.61 ns0.20 ns-0.82*-0.32 ns0.19 ns0.20 ns1.22 ns-0.06 ns0.48 ns-0.33 ns-0.07 ns0.28 ns7×12
0.75 ns-0.76 ns-0.17 ns-1.09**0.10 ns0.34 ns-0.59 ns-0.82 ns-0.55 ns-0.09 ns0.25 ns-1.01 ns7×13
0.46 ns-0.47 ns0.10 ns0.25 ns0.32 ns0.58 ns1.26 ns0.39 ns0.57 ns0.88*1.32**-0.09 ns7×14
1.54 ns0.53 ns0.04 ns0.27 ns0.15 ns-0.15 ns1.47 ns0.44 ns0.63 ns0.02 ns0.35 ns0.23 ns8×9
-0.75 ns-0.82 ns0.25 ns0.10 ns-0.16 ns-0.26 ns-0.46 ns-0.77 ns-0.37 ns0.05 ns0.19 ns-0.78 ns8×10
-0.55 ns-0.48 ns0.11 ns-0.67 ns0.13 ns-1.06 ns3.52 ns-0.66 ns0.66 ns0.63 ns0.28 ns-0.14 ns8×11
-0.96 ns0.82 ns0.32 ns0.16 ns0.74 ns1.51*1.61 ns-0.46 ns0.79 ns0.20 ns0.47 ns0.46 ns8×12
1.75 ns-0.06 ns-0.83*-0.77 ns0.05 ns-0.74 ns1.86 ns0.20 ns1.10 ns-0.27 ns-0.20 ns-0.69 ns8×13
-0.23 ns0.07 ns0.23 ns-0.64 ns0.24 ns-0.10 ns2.50 ns0.12 ns0.25 ns0.06 ns-0.13 ns1.64 ns8×14
0.01 ns0.01 ns-0.02 ns-0.10 ns-0.42 ns-0.43 ns-0.92 ns0.12 ns0.06 ns0.82*0.04 ns-0.26 ns9×10
-0.42 ns-0.23 ns0.05 ns-0.61 ns-0.08 ns-0.42 ns1.00 ns-0.18 ns0.29 ns0.61 ns0.60 ns-0.80 ns9×11
-0.94 ns0.23 ns-0.11 ns-0.41 ns0.17 ns0.01 ns1.48 ns-0.66 ns-1.01 ns0.77*0.42 ns2.20 ns9×12
-0.96 ns-0.21 ns0.20 ns0.03 ns-0.05 ns0.42 ns-1.39 ns0.31 ns-0.81 ns0.33 ns0.27 ns-1.46 ns9×13
0.82 ns-0.74 ns-0.49 ns-0.04 ns1.74**2.66**3.85 ns0.83 ns-0.55 ns0.54 ns0.51 ns2.57*9×14
0.34 ns0.38 ns-0.03 ns1.01**0.06 ns1.06 ns-1.67 ns0.63 ns-0.57 ns0.26 ns0.55 ns2.79*10×11
-0.36 ns-0.14 ns0.31 ns0.06 ns-0.33 ns0.57 ns2.98 ns0.19 ns0.32 ns-0.55 ns-0.01 ns-0.62 ns10×12
1.14 ns-0.01 ns-0.94*0.32 ns-0.22 ns-0.36 ns-1.00 ns0.04 ns0.43 ns0.89*0.40 ns0.86 ns10×13
0.99 ns0.80 ns-0.21 ns-0.02 ns0.89*0.55 ns3.51 ns0.46 ns1.21 ns0.05 ns0.10 ns0.63 ns10×14
1.47 ns0.52 ns-0.57 ns0.63 ns1.07**0.30 ns6.07**1.04*1.59 ns-0.58 ns-0.39 ns0.76 ns11×12
-0.05 ns-0.57 ns-0.02 ns-0.09 ns-0.35 ns-0.09 ns-1.81 ns0.15 ns-1.17 ns-0.58 ns-0.56 ns-3.84**11×13
0.36 ns1.06**0.18 ns0.47 ns0.64 ns1.88**0.83 ns1.65**0.48 ns0.91*0.75 ns3.03*11×14
-0.73 ns-0.13 ns-0.12 ns1.15**0.09 ns0.62 ns-0.39 ns-0.08 ns-0.58 ns0.02 ns0.12 ns0.97 ns12×13
0.12 ns0.35 ns-0.99*-1.05**0.18 ns1.66**-1.21 ns-0.58 ns-0.93 ns-0.49 ns-0.50 ns-0.87 ns12×14
0.53 ns0.42 ns-0.33 ns0.27 ns0.07 ns-0.33 ns1.57 ns-0.27 ns0.31 ns0.68 ns0.52 ns2.27 ns13×14
0.880.400.390.360.380.592.010.420.780.350.381.29S.E.
ns، * و **: به ترتيب غير معنی دار، معنی دار در سطوح احتمال پنج و يك درصد.ns, * and **: Non significant, significant at 5% and 1% levels, respectively.
1- MO17, 2- B73, 3- K18, 4- K19/1, 5- K166B, 6- A679, 7- K3615/2, 8- K3640/5, 9- K3653/2, 10- K3651/1, 11- K3547/5, 12- K3544/1, 13- K3545/6, 14- K3493/1.
PHT: Plant Height; EHT: Ear Height; EL: Ear Length; ED: Ear Diameter; K/ER: Kernel/Ear Row; R/E: Row/Ear; K no./E: Kernel Number/Ear; 100KW: 100
Kernel Weight; CP: Cob Percent; KW/E: Kernel Weight / Ear; MP: Moisture Percent.
18
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
غير آثار توسط بيشتر دانه عملكرد تحقيق اين نتايج اساس بر افزايشی ژن ها كنترل می شود و از طرفی اين صفت دارای وراثت برای مستقيم انتخاب اين بنابر می باشد، پائين پذيری خصوصی عملكرد چندان موفقيت آميز نخواهد بود و انتخاب غير مستقيم با استفاده از صفاتی كه دارای وراثت پذيری باال می باشند می تواند مؤثر باشد. الين های 5، 7 و 9 به عنوان بهترين تركيب شونده های آثار افزايش جهت كه شدند شناخته دانه عملكرد برای عمومی اين الين ها از انتخاب می توان بازده بردن باال و افزايشی ژن ها استفاده نمود. همچنين استفاده از الين هايی كه دارای تركيب پذيری خصوصی بااليی می باشند و نيز دورگ هايی كه هتروزيس بااليی اصالحی برنامه های و آينده تحقيقات در می تواند داده اند نشان باشد. صفات طول بالل و واريته های هيبريد مدنظر توليد جهت قطر ميانی بالل دارای وراثت پذيری خصوصی متوسط و صفات پذيری وراثت دارای دانه صد وزن و بالل در دانه رديف تعداد خصوصی نسبتا بااليی می باشند )جدول 2( كه جهت انتخاب غير شوند. استفاده می توانند دانه عملكرد افزايش منظور به مستقيم ارتفاع برنامه های اصالحی جهت كاهش در از الين 13 استفاده بوته مفيد می باشد، چرا كه اين الين دارای تركيب پذيری عمومی منفی و معنی دار می باشد. كاهش ارتفاع نيز از طريق كاهش ورس را مواد مغذی می تواند عملكرد و از كود بيشتر استفاده امكان و افزايش عملكرد می شود، افزايش طول بالل باعث افزايش دهد. اصالحی برنامه های در 10 و ،5 ،4 ،3 ،1 الين های از استفاده مبتنی بر گزينش می تواند طول بالل را افزايش دهد چرا كه اين اين برای معنی دار و مثبت عمومی تركيب پذيری دارای الين ها دارای 4 × 14 و 1 × 8 دورگ های همچنين می باشند. صفت تركيب پذيری خصوصی مثبت و معنی دار برای طول بالل می باشند افزايش طول بالل در تالقی ها جهت اين هيبريد از استفاده كه نيز دانه صد وزن می شود. توصيه عملكرد افزايش به كمك و وزن صد به مربوط نتايج دارد، طبق عملكرد با مستقيمی رابطه دانه استفاده از الين های 1، 3، 5 و 12 جهت افزايش اين صفت افزايش نسبت مفيد می باشد. كاهش درصد چوب بالل از طريق درصد كاهش باشد. جهت مفيد می تواند وزن چوب به بذر وزن چوب توصيه می شود از الين های 1، 3 و 5 در برنامه های اصالحی مبتنی بر گزينش و از دورگ 7 × 2 در برنامه های اصالحی مبتنی بر دورگ گيری استفاده شود. كاهش درصد رطوبت بذر نيز امكان
برداشت زود تر را فراهم می كند كه اين امر در مناطقی كه فصل درصد منظور كاهش به مفيد می باشد، بسيار دارند كوتاهی رشد
رطوبت بذر استفاده از الين های 6، و 12 توصيه می شود.
19
::: بررسی ترکیب پذیری الین های ذرت ایرانی با استفاده از تالقی دای آلل :::
References فهرست منابع1- چوكان، ر. 1381. تجزيه ژنتيكی عملكرد و اجزای عملكرد دانه
ذرت. نهال و بذر. جلد 18 )2(. 178 – 170.نحوه عمل ژن بررسی ا، مساوات. 1384. ر. و س، 2- چوكان، تالقی های از استفاده با ذرت. محك الين های مختلف صفات
دای آلل. نهال و بذر. جلد 21 )4(. 560 - 547.3- حداد، ر. 1369. بررسی پاره ای از خصوصيات ژنتيكی الين های دانشكده ارشد. كارشناسی نامه پايان دای آلل. روش به ذرت
كشاورزی دانشگاه تربيت مدرس. 122 صفحه.4- دهقانپور، ز. 1373. بررسی و تعيين هتروزيس و تركيب پذيری نباتات. اصالح ارشد كارشناسی نامه پايان سفيد. دانه ذرت در
دانشكده كشاورزی دانشگاه تبريز. 164 صفحه.5- رضايی، ع.، ب، يزدی صمدی.، ع، زالی.، ع، رضايی.، ع، طالعی و ح، زينالی. 1384. برآورد هتروزيس و تركيب پذيری در ذرت به 36 جلد ايران. كشاورزی علوم مجله دای آلل. تالقی های روش
.385 - 397 .)2(6- شير محمد علی، ع. ا. 1367. بررسی تركيب پذيری الين های 164 مدرس. تربيت دانشگاه ارشد. كارشناسی نامه پايان ذرت.
صفحه.ميزان بررسی نيكخواه كوچكسرايی. 1378. و ج. 7- طالعی، ع. تركيب پذيری و آثار سيتوپالسمی به روش دای آلل در ذرت. مجله
علوم كشاورزی ايران. جلد 3. شماره 4. صفحات 769 – 761.8- عزيزی، ا. 1376. ارزيابی پتانسيل ژنتيكی 8 جامعه آزاد گرده كارشناسی نامه پايان دای آلل. تالقی های روش به ذرت افشان
ارشد. دانشكده كشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان. 105 صفحه.9- نيكخواه كوچكسرائی، ح. 1373. بررسی ميزان تركيب پذيری صفات سيتوپالسمی و هتروزيس به روش دای آلل در ذرت. پايان 78 تهران. دانشگاه كشاورزی دانشكده ارشد. كارشناسی نامه
صفحه.10- Aydin, U., H. Basal., and C. Konak. 2004. In-
heritance of Grain Yield in a Half-Diallel Maize
11- Population. Turk j Agric. 28: 239 – 244.
Baker, R. J. 1978. Issues in diallel analysis. Crop
Sci., 18: 533 – 537.
12- Baktash, F. Y., M. A. Younis., A. H. Al – Younis,
and B. H. Al – Ithawi. 1980. Diallel crosses of corn
inbred lines for grain yield and ear characters.
Plant Breed. Abs. 56: 234.
13- Carena, M. J. 2006. Maize commercial hybrids
compared to improved population hybrids for grain
yield and agronomic performance. Euphytica 141:
201-208.
14- Debnath, S. C., K. K. Sarker, and D. Singh.
1989. Combining ability estimates in maize (Zea
mays L.). J. Agric. Res. 9 (1): 37 – 42.
15- Gardner, C. P. and S. A. Eberhart. 1966. Analy-
sis and interpretation of the variety cross diallel and
related population. Biometrics, 22: 439 – 452.
16- Griffing, B. 1956. Concept of general and spe-
cific combining ability in relation to diallel cross-
ing system. Aust. J. Biol. Sci. 9: 463 – 493.
17- Hallauer, A. R. and S. A. Eberhart. 1966. Eval-
uation of synthetic varieties of maize for yield.
Crop Sci. 6: 423 – 427.
18- Hayman, B. I. 1954. The analysis of variance
of diallel crosses. Biometrics 10: 235 – 244.
19- Lee, T. C. 1984. Test cross and diallel cross
analysis of maize. Plant breed. Abs. 54: 58 48.
20- Liao, S. S. 1989. Analysis of combining abil-
ity for major quantitative character in some maize
inbred lines. Maize Abs. 5 (6) 3556.
21- Malvar, R. A., P. Revilla, A. Butro´n, B. Gou-
esnard, A. Boyat, P. Soengas, A. A´lvarez, and
A. Ordas. 2005. Performance of Crosses among
French and Spanish Maize Populations across En-
vironments. Crop Sci. 45: 1052 – 1057.
22- Misevic, D. 1990. Genetic analysis of crosses
among maize populations representing different
heterotic patterns. Crop Sci. 30: 997 – 1001.
23- Rood, S. B., and D. J. Major. 1981. Diallel
20
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
analysis of the photoperiodic respons of maize.
Crop Sci. 21: 535 – 541.
24- Spaner, D., R. A. I. Brthwait., and D. E. Math-
er. 1996. Diallel study of open pollinated maize
varieties in Trinida. Euphytica 90: 65 – 72.
25- Stuber, C. W., R. H. Moll., and W. D. Hanson.
1966. Genetic variance and interrelationships of
six traits in a hybrid population of Zea mays L.
Crop Sci. 6: 455 – 458.
26- Zhang, Y., M. S. Kang and K. R. Lamkey.
2005. DIALLEL – SAS05: A Comprehensive Pro-
gram for Griffin’s and Gardner – Eberhart Analy-
ses. Agron. J. 97: 1097 – 1106.
21
::: بررسی ترکیب پذیری الین های ذرت ایرانی با استفاده از تالقی دای آلل :::
Investigation of combining ability in Iranian Corn inbred lines(Zea mays L.) using a diallel cross design
Khodadad Mostafavi1, Rajab Chogan2, Mohammad Taeb3, Eslam Majidi Heravan4,
Mohammadreza Bihamta5
Abstract
Estimation of genetic diversity, combining ability and heterosis of maize inbred lines for breeding aims
are very important and would determine breeding strategies. In order to combining ability estimation
of Iranian corn inbred lines using diallel method, 14 Corn inbred lines cross according diallel scheme.
Parents and their hybrids which contain 105 different genotypes evaluated at Seed and Plant Improve-
ment Institute, Karaj, using Randomized Complete Block design with three replications in 2007. Results
indicating that Significant (p<0.01) differences were observed among the genotypes for all the stud-
ied traits, therefore Griffing’s method 2, model 1 was chosen for subsequent diallel analysis. Number
kernel per row, grain yield and ear length had the highest average heterosis. Results indicated that for
number of kernel row per ear, 100 seed weight, cob percent and kernel moisture percent additive gene
effects were more important than the non additive ones, but for grain yield, plant height, ear height, ear
diameter, number of kernel per row and number of kernel per ear non additive gene effects were more
important than the additive ones. For ear length and kernel weight per ear, importance of additive and
non additive gene effects was the same. Among parents, the K3615/2 and K166B lines have the highest
grain yield (9.07 and 9.06 respectively). From hybrids, K3653/2 × K18, K18 × K166B and K3615/2
× K3653/2 have the highest grain yield (13.40, 13.23 and 12.65 ton/ha respectively). The best general
combinator for yield was lines K166B, K3615/2 and K3653/2. The highest specific combining ability
and mid-parent heterosis for yield was observed in K18 × K3653/2 and A679 × K3544/1 crosses.
Keywords: Corn, Diallel analysis, Combining ability, Heterosis.
1- Islamic Azad University,Karaj branch2- Seed and Plant Improvement Institute, Karaj, Iran 3- Islamic Azad University Science and research branch of Tehran4- Agriculture Biotechnology Institute, Karaj, Iran5- College of Agriculture & Natural Resources (UCAN). University of Tehran, Karaj, Iran
23
::: بررسي اثر تاریخ کاشت و تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد :::
بررسي اثر تاريخ كاشت و تراكم بر عملکرد و اجزاء عملکرد گلرنگ پاييزه (Carthamus tinctorius L) در شرايط ديم كرمانشاه
Effect of Sowing Time and Plant Density on Seed Yield and Yield Components of Winter Safflower
(Carthamus tinctorius L.) in Kermanshah Dryfarming
كيوان شمس1، عليرضا پاُزكي2، سهيل كبرايي1
چکيدهاين تحقيق به منظور بررسي اثر تاريخ كاشت و تراكم بر عملكرد و اجزاء عملكرد گلرنگ پاييزه رقم PI 53.75.98 در مزرعه آزمايشي مركز خدمات جهاد كشاورزي درودو فرامان بصورت فاكتوريل در قالب طرح پايه بلوكهاي كامل تصادفي در چهار تكرار اجراء گرديد. در اين آزمايش فاكتور تراكم )D( بر اساس فاصله روي رديف كاشت كه در سه سطح: 5 سانتي متر )D1(،10 سانتي متر )D2( و 15 سانتي متر )D3( و فاكتور تاريخ كاشت )T( در سه سطح: 15 آبان )T1(، 30 آبان )T2(و 15 آذر( )T1 در نظر گرفته شدند. نتايج نشان داد كه اثر تاريخ كاشت و اثر تراكم گياهي بر روي ارتفاع بوته، تعداد قوزه در بوته، تعداد دانه در قوزه، تعداد شاخه فرعي، فاصله تشكيل اولين شاخه فرعي از سطح خاك، عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيك در سطح 1 درصد معني دار مي باشد و اثر متقابل تاريخ كاشت و تراكم گياهي بر تعداد دانه درقوزه و قوزه در بوته درسطح 5 درصد معني دار گرديد و بر روي تعداد شاخه فرعي، عملكرد دانه وعملكرد بيولوژيك نيز در سطح 1 درصد معني دار مي باشد. درميان تاريخ كاشت ها نيز تاريخ كاشت اول )T1( بيشترين ارتفاع را دارا بوده و با افزايش تراكم، بدليل رقابت بيشتر بين گياهان، ارتفاع نيز افزايش مي يابد. تعداد قوزه در بوته با تأخير دركاشت كاهش يافت كه كمترين تعداد قوزه در بوته را تاريخ كاشت T3 به خوداختصاص داد و بيشترين تعداد قوزه در بوته مربوط به تراكم )D3( بود. اثر متقابل عوامل مورد آزمون نشان داد تيمار T2D2 با 1266 كيلوگرم در هكتار بيشترين و تيمار T3D3 با 364/5 كيلوگرم درهكتار كمترين عملكرد دانه را به خود اختصاص دادند. همانطور كه نتايج نشان داد با افزايش فاصله روي رديف هاي كاشت و كاشت زودهنگام، بدليل افزايش تعداد شاخه هاي فرعي و در نتيجه تعداد قوزه دربوته،
تعداد دانه در بوته نيز روند افزايشي نشان داد.
واژه های كليدي: گلرنگ، تاريخ كاشت، تراكم، عملكرد، اجزا
1- دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرمانشاه 2- دانشگاه آزاد اسالمي واحد شهر ري
24
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
مقدمهو باشد مي )Asteraceae( استراسه خانواده از گياهي گلرنگ خصوصيات مطلوب و خاص اين گياه نظير خواص طبي، صنعتي، غذايي، كيفيت باالي روغن دانه به جهت وجود بيش از 80 درصد اسيدهاي چرب غيراشباع به خصوص اسيدچرب لينولئيك و اولئيك، مقاومت باال به شوري و خشكي، نياز رطوبتي كم، سازگاري وسيع به درجه حرارت هاي پايين زمستان و باالي تابستان وفصل رشد و نمو كوتاه در كشت تابستانه از جمله مواردي است كه گلرنگ و )احمدي است باارزش مطرح ساخته روغني گياه رابعنوان يك زمستانه، سرماي بعلت گلرنگ پاييزه كشت در اميدي،1373( رشد بخشهاي هواي گياه متوقف شده اما ريشه به رشد خود ادامه مي دهد به همين علت زراعت پائيزه ديم اين گياه عملكرد بيشتري به مقاومت پاييزه دركشت دارد ضمنا آن بهاره كشت به نسبت
آفات و بيماريها بيشتر از كشت بهاره است. (Ghanavati & Knowles, 1977)
نيك پور )1374( گزارش نمود كه تاريخ كاشت اول و دوم )15 مهر و 28 مهر( به ترتيب با عملكردي برابر 2234 و 2165 كيلوگرم در هكتار اختالف معني داري نداشتند و نسبت به تاريخ كاشت سوم تاخير در كاشت و با بود. همچنين بيشتر آبان( عملكردشان 13(
كاهش تراكم گياهي عملكرد كاهش يافت. صمداني و دانشور )1374( همبستگي مثبت ومعني داري بين عملكرد دانه از يك طرف وتعداد شاخه فرعي، تعداد غوزه وارتفاع از طرف كرد گزارش )Alessi, 1974( آلسي است. نموده مشاهده ديگر كه در كشت هاي دير هنگام، ارتفاع بوته ها كمتر و فاصله كاشت عملكرد كه رود مي انتظار بنابراين شود، مي كوتاهتر گلدهي تا محصول كمتر شود. براساس نتايج آزمايش ياد شده در دو سال از سه سال آزمايش، عملكرد دانه در تاريخ كاشت 25 آذرماه بيشتر از 27 اسفند ماه بوده است. علت كمتر بودن عملكرد در يكي از سه آزمايش در اولين تاريخ كاشت سرماي شديد هوا در طول زمستان ذكر شده است يافته هاي اين پژوهش نشان داد كه با تاخير در كاشت طول دور ة گلدهي كوتاهتر مي شود. احسان زاده )1382( طي تحقيقاتي اجزاي بر عملكردو بوته گلرنگ تراكم اثر آوردن براي بدست كه عملكرد انجام داد به اين نتيجه رسيد كه تعداد شاخه فرعي در بوته، تعداد قوزه در بوته، تعداد دانه در قوزه و شاخص برداشت به طور معني داري با افزايش تراكم بوته كاهش يافت و اثر كاهش ذكر شده توسط افزايش بوته در واحد سطح جبران شد و بطوري كه عملكرد
دانه با تغيير تراكم گياهي تغيير معني داري پيدا كرد. يزدي صمدي و عبد ميشاني )1369( اثر تراكم گياهي را با تغيير فاصله بين بوته ها در روي رديف بررسي كردندوگزارش كردند كه بوته هادر تراكم كم تامتوسط )175-80 هزار بوته در هكتار( بسته به شرايط آب و هوايي، داراي شمار قوزه وشمار دانه بيشتري در قوزه بودند، ولي با افزايش )Alessi , 1974( شماره قوزه، وزن هزار دانه كاهش يافت.آلسيدريافت كه با افزايش تراكم بوته گلرنگ از 285 به 430 هزار بوته درهكتار، شمار قوزه درواحد سطح افزايش يافت ولي، افزايش شمار قوزه در واحد سطح، وزن هزار دانه وشمار دانه در هر بوته كاهش يافت ودر مجموع عملكرد بذر و روغن تحت تاثير تراكم بوته قرار
نگرفته است.روغن نظر از اساسي كمبود wana1 مانند كشورهاي نيز درايران توليد افزايش بنابراين ،)Beg, 1993( شود مي مشاهده خوراكي روغن خوراكي از طريق افزايش سطح زير كشت محصوالت روغني در سيستم هاي كشت؛ در زمين هائيكه كارآيي آنها پايين است ويا تحت آيش هستند، حائز اهميت مي باشد )Frmp, 1997( كه دراين ميان نقش دانه روغني گلرنگ باتوجه به خصوصياتي كه در ارتباط باآن اشاره نموديم بسيار موردتوجه مي باشد. كه بدين جهت مطالعه حاضر روي رقم PI.53.75.98 گلرنگ با توجه به اهداف ذيل صورت گرفت. الف – نظر به اينكه دركرمانشاه كار پژوهشي زيادي برروي گلرنگ پاييزه انجام نگرفته و از طرفي تاريخ كاشت و تراكم گلرنگ از مهمترين فاكتورهاي زراعتي براي حصول عملكرد كمي و كيفي باالمي باشد بنابراين تعيين و توصيه تاريخ كاشت و تراكم مناسب براي كشاورزان، در افزايش عملكرد محصول و ارزش اقتصادي و
رغبت بيشتر كشاورزان به كشت، نقش بسيار مهمي دارد. هوايي و آب شرايط در گلرنگ هاي واريته اكثر طرفي از ب- باقي رزت مرحله در طوالني مدت به بهار فصل در كرمانشاه مي مانند و باتأخير زياد، وارد ساقه دهي وگلدهي مي شوند كه اين ژنوتيپها ممكن است ساقه و گلهاي ضعيفي توليد نمايند و در نتيجه كاهش عملكرد را در بر خواهند داشت كه مي توان نتيجه گرفت دارند سرمايي شوك به نياز رزت درمرحله ژنوتيپها اينگونه كه ،PI.53.75.98 كه باكشت پاييزه ارقام جديد، از جمله رقم رشدمي توان مناسبترين تاريخ كاشت )پاييزه و زمستانه( و تراكم را براي
كرمانشاه معرفي نمود.
1- West Asia & North Africa
25
::: بررسي اثر تاریخ کاشت و تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد :::
مواد و روشهااين تحقيق در پاييز سال 1383 در مزرعه آزمايشي واقع در مركز خدمات جهاد كشاورزي درود فرامان با طول جغرافيايي 47 درجه و 20 دقيقه شرقي و عرض جغرافيايي 34 درجه و20 دقيقه كه در30 كيلومتري شمال شرقي كرمانشاه قرار گرفته به اجرا درآمد. ارتفاع منطقه آزمايش از سطح دريا 1351 متر مي باشد. عوزه آمار هواشناسي در سال زراعي 84-1383 ميانگين بارندگي منطقه مورد آزمايش 427/06 ميلي متر و ميانگين حداكثر و حداقل دما به ترتيب
28/3 )خرداد ماه( و 0/6- )بهمن ماه( درجه سانتي گراد مي باشد. بيشترين بارندگي اسفند نازل مي شود و كمترين ميزان بارندگي متعلق به تير و مرداد است و بيشترين رطوبت نسبي با 77 ميلي متر در بهمن ماه و كمترين ميزان آن با 20 ميلي متر در تيرماه طي دورة زماني از كاشت تا برداشت گزارش گرديد. قبل از انجام اين تحقيق، از خاك محل آزمايش نمونه برداري )30-0( و )30-60( صورت گرفته و آناليز خاك در آزمايشگاه مؤسسه تحقيقات خاك و
آب كرمانشاه انجام شد. )جدول 1(
ك خا
ييميا
شيي و
زيك في
اتصي
صوز خ
ي ارخ
(: بل)1
جدوTa
ble-
1-So
me
phys
ical
and
che
mic
al c
hara
cter
s of s
oil
مقع
ريردا
نه بمو
نD
eep
(Cm
)
PHEC (D
.S)
ي%ه آل
مادN
on m
in-
eral
mat
e-ria
l
ت %از
Nitr
igen
ر %سف
فPh
ospo
rus
م %اسي
پتPo
tass
ium
B ppm
Cu
ppm
Zn ppm
Mn
ppm
Fe ppm
م %لو
Loam
س %ر
Cla
yن %
شSa
nd
ك خا
فتبا
Soil
Tex-
ture
0-30
7.5
0.87
0.84
0.1
12.8
230
0.72
1.61
0.42
14.2
7.3
6025
21تي
سيوم
لSi
lty-L
oam
30-6
07.
70.
910.
850.
9912
.423
00.
701.
590.
4015
.27.
155
2825
تيسي
وم ل
Silty
-Loa
m
26
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
اين آزمايش بصورت فاكتوريل در قابل طرح پايه بلوكهاي كامل تصادفي در چهار تكرار به مرحله اجراء درآمد و براساس آن دو فاكتور تراكم و تاريخ كاشت مورد بررسي قرار گرفتند. فاكتور تراكم ،)D1( بر اساس فاصله روي كاشت در سه سطح: 5سانتي متر )D(10 سانتي متر )D2( و 15 سانتي متر )D3( و فاكتور تاريخ كاشت )T( در سه سطح: 15آبان )T1(، 30آبان )T2( و15 آذر )T3( در
نظر گرفته شدند. متر جهت هركرت و يك خط به طول 4 ايجاد 4 خط كاشت با نكاشت جمعا 9 كرت در هر بلوك )تكرار( و 36 كرت در چهار تكرار اين تحقيق نظر گرفته شد. در تكرارها در بين فاصله يك متر و فاصله بين رديف ها بر اساس توصيه سازمان تحقيقات كشاورزي و منابع معتبر 50 سانتي متر در نظر گرفته شد )داوري، 1382(، نظر مورد گلرنگ رقم .)1382 زاده، )احسان و )زارعيات،1380( ارقام مقايسه آزمايشات در كه بود PI-53.75.98 كاشت جهت توسط معاونت ديم سرارود بعنوان رقم مناسب شناخته شده است. عمليات آماده سازي شامل شخم پاييزه، ديسك و ماله در شهريور ماه انجام و با توجه به آزمايش خاك ميزان 80 كيلوگرم نيتروژن از منبع اوره و 60 كيلوگرم فسفر از منبع سوپرفسفات تريپل به خاك اضافه گرديد. سپس خطوط كاشت توسط بذركارهايي كه شيار بازكنهاي آن بطوريك در ميان برداشته شده بودند به فاصله 50 سانتي متر تعبيه شده و زمين جهت كاشت آماده گرديد. عمليات كاشت در تاريخ هاي مورد نظر به صورت دستي انجام گرديد. جهت جوانه زني كافي و ضريب اطمينان بيشتر در هر نقطه دو بذر در عمق 6-5 سانتي متري و به فاصله روي رديف مربوط به هر تيمار كه عبارت بودند از 5، 10 و 15 سانتي متر و فاصله بين رديف 50 سانتي متر كاشته شدند كه پس از جوانه زني به يك بوته كاهش يافتند. پس از سبز شدن مزرعه، عمليات تنك در مرحله 2 تا 4 برگي توسط قيچي باغباني صورت گرفته و اولين وجين به صورت دستي و همزمان با تنك انجام گرفت و علفهاي هرز يكساله و چند ساله با يك يا دوبار وجين دستي كنترل شدندكه علفهاي هرز غالب مزرعه به ترتيب غالبيت عبارت بودند از: شيرين بيان، پيچك، گوش بره و مرغ. سطح برداشت جهت تعيين عملكرد نهايي از 4 خط كاشت پس از حذف دو خط طرفين از سطحي طرفين از متر 1 حذف با وسط خط دو از و )حاشيه( معادل2 متر مربع انجام گرديد و بوته هاي گلرنگ پس از رسيدگي فيزيولوژيك، در مردادماه برداشت و بعد از كوبيدن و توزين، عملكرد
دانه در هكتار براساس ده درصد رطوبت تعيين گرديد. جهت محاسبه بطور بوته 10 برداشت، زمان در زراعي صفات و عملكرد اجزاء تصادفي از سطحي كه جهت محاسبه عملكرد نهايي در هر كرت در نظر گرفته شده بود، تفكيك شده و خصوصياتي همانند تعداد غوزه در بوته، تعداد دانه در غوزه، تعداد دانه در بوته وزن هزار دانه، تعداد شاخه فرعي، ارتفاع بوته، فاصله تشكيل اولين شاخه فرعي در سطح خاك، فاصله اولين عوزه از سطح خاك اندازه گيري شد. عملكرد از استفاده با نيز برداشت بيولوژيكي و شاخص اقتصادي، عملكرد
بوته هاي حاصل از سطح برداشت نهايي، محاسبه گرديد.
نتايج و بحثاثر تاريخ كاشت واثر تراكم گياهي بر ارتفاع بوته، تعداد قوزه در بوته،تعداد دانه در قوزه، تعداد شاخه فرعي، فاصله تشكيل اولين شاخه فرعي از سطح خاك، عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيك در سطح 1 درصد معني دار گرديد و اثر متقابل تاريخ كاشت و تراكم گياهي بر روي تعداد دانه درقوزه و عملكرد بيولوژيك درسطح 5 درصد معني دار و بر روي تعداد شاخه فرعي، عملكرد دانه وعملكرد بيولوژيك نيز در سطح 1 درصدمعني دار شد ولي هيچيك از اثرات ساده و متقابل
عوامل آزمايشي بر شاخص برداشت معني دار نگرديدند )جدول 2(.
ارتفاع بوته آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد كه اثر عوامل با بررسي تاريخ كاشت T1 با 77/33 سانتي متر باالترين ارتفاع و تاريخ كاشت T2,T3 به ترتيب با 62/67 و 53 سانتي متر در مرتبه بعدي قرار
گرفتند. در ارتباط با تراكم گياهي ديده شد كه تراكم D1 با 81 سانتي متر ارتفاع باالترين و تراكم هاي T2,T3 هر چند از نظر آماري اختالف معني داري ندارند ولي به ترتيب با 57 و 55 سانتي متر در مرتبه بعدي قرار مي گيرند )جدول 3(. بطوريكه نتايج نشان مي دهد تأخير در كاشت موجب كاهش ارتفاع گياه و افزايش تراكم ارتفاع گياه افزايش باعث بيشتر بين گياهان، ايجاد رقابت بدليل دانشور و صمداني گزارشات مشابه شده ذكر نتايج كه مي گردد
فرزانگان )1370(، نيكپور )1374( و Alessi )1974( مي باشد. )r=912/0**) بين ارتفاع با فاصله اولين شاخه فرعي از سطح خاكهمبستگي مثبت و بسيار معني داري و بين ارتفاع با وزن صد دانه (*r=463/0) همبستگي مثبت و معني داري وجود دارد)جدول 5(.
27
::: بررسي اثر تاریخ کاشت و تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد :::
تعداد قوزه در بوتهبا بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد كه 11/70( D1 بيشترين تعداد قوزه در بوته مربوط به تاريخ كاشتعدد( و كمترين آن مربوط به تاريخ كاشت D3 )9/26 عدد( مي باشد ولي تاريخ كاشت D1 وD2 از نظر آماري در يك سطح قرار گرفته با تراكم گياهي، بيشترين تعداد قوزه )15/67 عدد( ارتباط اند در D1 تراكم به مربوط آن تعداد وكمترين D3 تراكم به مربوط
مي باشد )جدول 3(. در ارتباط با اثرات متقابل آنها، بيشترين تعداد قوزه در بوته مربوط مي باشد T3D1 تيمار به مربوط آن وكمترين T1D3 تيمار به تاخير در كاشت با نتايج نشان مي دهد )جدول 4(. همانطور كه عوزه تعداد از زايشي و رويشي رشد دورة طول كاهش بدليل به حدي( تا )البته نيز تراكم كاهش و شود مي كاسته بوته در دليل افزايش تعداد شاخه هاي فرعي، تعداد قوزه در بوته نيز افزايش مي يابد. آلسي )Alessi, 1974( نيز بيان داشت كه با درهكتار، بوته هزار 430 به 285 از گلرنگ بوته تراكم افزايش قوزه شمار افزايش ولي، يافت افزايش سطح درواحد قوزه شمار كاهش بوته هر در دانه شمار و دانه هزار وزن سطح، واحد در يافت ودر مجموع عملكرد بذر و روغن تحت تاثير تراكم بوته قرار نگرفته است كه در همين ارتباط اهدايي و نورمحمدي )1369(، )Alessi et al )1983، يزدي صمدي و عبد ميشاني )1369( و احسان زاده )1382( نتايج مشابهي را گزارش نموده اند. همچنين بين تعداد قوزه در بوته با تعداددانه در قوزه )**r =0/764(، تعداد )r= 0/922 **( تعداد دانه در بوته )r = 0/777**( شاخه فرعي
همبستگي مثبت و معني داري وجود داشت )جدول 5(.
تعداد دانه در قوزه با بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد كه تاريخ كاشت T2 با 15/52 دانه در قوزه بيشترين و تاريخ كاشت T2,T3 به ترتيب با 15/07 و 11/94 دانه در قوزه در مرتبه بعدي
از نظر آماري در يك تاريخ كاشت اول و دوم قرار گرفتند ولي سطح قرار داشتند )جدول 3(. تراكم D3 با 20/54 دانه در عوزه بيشترين وتراكم D2,D1 به ترتيب با 12/54 و9/53 دانه در قوزه در مرتبه بعدي قرار گرفته اند)جدول 3(. اثر متقابل تاريخ كاشت T1D3 و تراكم براي همين جزء عملكرد بصورتي بود كه تيمار
با 23/7 دانه در قوزه بيشترين و تيمار T1D1 كمترين تعداد دانه و يزدي صمدي .)4 )جدول دادند اختصاص خود به را قوزه در بين فاصله تغيير با را گياهي تراكم اثر نيز )1369( ميشاني عبد بوته ها در روي رديف بررسي كردند و گزارش كردند كه بوته هادر تراكم كم تامتوسط )175-80 هزار بوته در هكتار( بسته به شرايط آب وهوايي، داراي شمار قوزه وشمار دانه بيشتري در غوزه بودند. احسان زاده )1382( نيز طي تحقيقاتي كه براي بدست آوردن اثر تراكم بوته گلرنگ بر عملكرد و اجزاي عملكرد انجام داد به اين نتيجه رسيد كه تعداد شاخه فرعي در بوته، تعداد قوزه در بوته، تعداد افزايش با داري معني به طور برداشت و شاخص قوزه در دانه افزايش توسط ذكر شده اثر كاهش و يافت كاهش بوته تراكم بوته در واحد سطح جبران شد و بطوري كه عملكرد دانه با تغيير تراكم گياهي تغيير معني داري پيدا كرد. در همين ارتباط گزارشات )1380( زارعيان و )1374( باقري ،)1374( پور نيك و محمدي
تأييد كننده مراتب فوق مي باشد. دانه تعداد بين داري معني بسيار و مثبت همبستگي رابطه يك در قوزه و تعداد شاخه فرعي (**r=812/0) و تعداد دانه در بوته T1 T2و تاريخ كاشت دارد )جدول 5(. (**r = 933/0) وجود
به ترتيب با 175/3 و190 دانه در بوته در يك سطح قرار گرفته و تاريخ كاشت T3 در مرتبه بعدي قرار مي گيرد ولي از نظر عددي تاريخ كاشت T1 بيتشرين تعداد دانه در بوته را به خود اختصاص
داده است )جدول 3(.
تعداد دانه در بوتهبا بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد، تراكم D3 294/9 عدد بيشترين تعداد دانه در بوته را به خود اختصاص داده
و تراكم هاي D3 وD1 به ترتيب با 120 و 72/49 دانه در بوته در مرتبه بعدي قرار گرفتند. همانطور كه نتايج نشان مي دهند با افزايش فاصله روي رديفهاي كاشت، بدليل افزايش تعداد شاخه هاي فرعي و در نتيجه تعداد قوزه در بوته، تعداد دانه در بوته نيز روند افزايشي نشان مي دهد. همينطور با تاخير در كاشت، از طول دوره رشد رويشي و در نهايت طول دوره رشد زايشي كاسته شده و در نتيجه تعداد دانه Toker & Cagiran,( در بوته نيز كاهش مي يابد. توكر و كاژيران1998) نيز اعالم نمودند، تعداد دانه در غالف و تعداد غالف در بوته
به ترتيب داراي همبستگي مثبت و بسيار معني داري با عملكرد دانه
28
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
دارند. از آنجا كه عملكرد گياه تحت تأثير تعداد دانه و تعداد غالف قرار مي گيرد بنابراين هر تغييري نظير اثرات ناشي از تاريخ كاشت نامطلوب سبب بروز تغييرات در عملكرد گياه مي شود. نتايج ذكر شده با تحقيقات صمداني و دانشور )1370( و محمدي و نيك پور
)1374( مطابقت دارد. T1D3 اثرات متقابل تاريخ كاشت و تراكم نشان مي دهد كه تيماربا 349/4 دانه در بوته بيشترين و تيمار T3D1 با 32/5 دانه در بوته
كمترين مقادير را به خود اختصاص دادند)جدول 4(.
تعداد شاخه فرعي در بوتهبا بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد، تاريخ كاشت T1 با 8/6 عدد، بيشترين تعداد شاخه فرعي و تاريخ كاشت T3 با 4/9 عدد، كمترين تعداد شاخه فرعي را دارند همچنين تراكم
D3 با 11/4 عدد بيشترين و تراكمهاي D3 وD1 به ترتيب با 5/6
و 3/5 عدد در مراتب بعدي قرار مي گيرند )جدول 3(. همچنين بررسي اثرات متقابل تاريخ كاشت و تراكم نشان داد كه تيمار T1D3 با 13/9 عدد بيشترين و تيمار T3D1 با 2/7 عدد، دادند)جدول 4(. اختصاص به خود را فرعي تعداد شاخه كمترين احسان زاده )1382( طي تحقيقاتي كه براي بدست آوردن اثر تراكم نتيجه اين انجام داد به بوته گلرنگ بر عملكرد و اجزاي عملكرد رسيد كه تعداد شاخه فرعي در بوته، تعداد قوزه در بوته، به صورتي كه صفات ذكر شده با تغيير تراكم گياهي تغيير معني داري پيدا كرد. يافت. ليپورت و همكاران )Leport et al ,2005) طي تحقيقات انجام شده گزارش دادند، با تأخير دركاشت كليه صفات مورفولوژي گياه كاهش مي يابد از جمله ارتفاع گياه، فاصله غالف از سطح خاك و تعداد شاخه هاي فرعي در بوته داوری )1382( گزارش نمودند با تأخير در كاشت تعداد گره، غالف و دانه در بوته كاهش مي يابد.
نتايج فوق با گزارشات زارعيان )1380( مطابقت دارند. ضرايب همبستگي صفات نشان داد كه بين تعداد شاخه هاي فرعي و تعداد دانه در بوته (**r=861/0) همبستگي بسيار معني داري
وجود دارد )جدول 5(.
فاصله تشکيل اولين شاخه فرعي از سطح خاكبا بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد، تاريخ كاشت T1 باالترين فاصله تشكيل اولين شاخه فرعي از سطح قرار بعدي مرتبه در T3 T2و كاشتهاي تاريخ و داشته را خاك D3 D2 و باالترين و تراكمهاي D1 مي گيرند. همچنين تراكم تاريـخ جـهت اين از )جدول3(. گيرند مي قرار بعدي مرتبه در اينكه نظـر از مناسب( )البته باال تراكمـهاي و زود كاشتهاي از بـاالتري اوليـن شاخه فرعي در سـطح باعـث مي شـوند كه زمـين تشكيل شـوند، جـهت برداشـت مكـانيزه مـناسب تـر مي باشـند. ليـپورت )Leport et al ,2005) نيز طي تحقيقات انجام شده گزارش دادند، با تأخير دركاشت كليه صفات مورفولوژي گياه كاهش مي يابد از جمله ارتفاع گياه، فاصله غالف از سطح خاك و (Poma et al ,1990( تعداد شـاخه هاي فرعي. پومـا و همـكاراندر دانه و تعداد گـره، غالف تأخير در كاشت با نـمودند گزارش بوته كاهش مي يابد. همچنين بررسي اثرات متقابل تاريخ كاشت با 76 عدد بيشترين و تيمار T1D1 و تراكم نشان داد كه تيمارفرعي شاخه اولين تشكيل فاصله كمترين عدد، 34 با T3D3
با نتايج اين دادند)جدول 4(. اختصاص به خود را از سطح خاك گزارشات داوري )1382( و محمدي و نيكپور )1374( تطابق دارد.
شاخه اولين تشكيل فاصله بين داري معني و مثبت همبستگي فرعي از سطح خاك با تعداد دانه در بوته (** r= 501/0) وجود
دارد )جدول 5(.
وزن صددانهگرديد، مشاهده مذكور صفت بر آزمايشي عوامل اثر بررسي با اگر چه از نظر آماري اختالف معني داري بين اثر تاريخ ها و اثر ندارد )جدول 2( با وزن صددانه وجود تراكم هاي مختلف كاشت ولي تاريخ كاشت T1 با 2/85 گرم، بيشترين و تاريخ كاشت T3 با D1 2/68 گرم كمترين وزن صد دانه را داشته و همچنين تراكمبا 2/67 گرم، كمترين وزن D3 تراكم و بيشترين با 2/91 گرم صددانه را به خود اختصاص داده اند )جدول 3(. يزدي صمدي و عبد ميشاني )1369( اثر تراكم گياهي را با تغيير فاصله بين بوته ها در روي رديف بررسي كردند وگزارش كردند كه بوته هادر تراكم كم تامتوسط )175-80 هزار بوته در هكتار( بسته به شرايط آب و هوايي، داراي شمار قوزه و شمار دانه بيشتري در قوزه بودند، ولي با
29
::: بررسي اثر تاریخ کاشت و تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد :::
افزايش شماره قوزه، وزن هزار دانه كاهش يافت. كه در همين ارتباط Nasr & all) و Hoag & all (1968) ,Alessi (1974)
1974) گزارشات مشابهي را ارائه نموده اند.
عملکرد دانهبا بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد، تاريخ و دانه عملكرد بيشترين درهكتار كيلوگرم با1072 T2 كاشت تاريخ كاشت T3 با 610 كيلوگرم درهكتار كمترين عملكرد دانه در هكتار را به خود اختصاص داده اند همچنين بيشترين ميزان صفت
مذكور با 951/5 به تراكم D3 اختصاص يافت )جدول 3(. بررسي اثر متقابل نشان داد تيمار T2D2 با 1266 كيلوگرم در هكتار بيشترين و تيمار T3D3 با 364/5 كيلوگرم درهكتار كمترين عملكرد دانه را توليد نمودند )جدول 4( بنابراين بايد اظهار داشت دركشت تأخيري گلرنگ بعلت سرماي زمستانه، رشد بخشهاي هواي گياه به همين علت ادامه مي دهد به رشد خود اما ريشه متوقف شده زراعت پائيزه ديم اين گياه عملكرد بيشتري نسبت به كشت بهاره آن دارد ضمنا دركشت پاييزه مـقاومت به آفات و بيماريها بيشتر از كشـت بهاره است (Ghanavati & Knowles, 1977). آلـسي (Alessi, 1974) نيز گزارش كرد كه در كشت هاي دير هنگام،
تا گلدهي كوتاهتر مي شود، بوته ها كمتر و فاصله كاشت ارتفاع نتايج براساس كمتر شود. دانه عملكرد كه مي رود انتظار بنابراين آزمايش يادشده در دو سال از سه سال آزمايش، عملكرد دانه در تاريخ كاشت 25 آذرماه بيشتر از 27 اسفند ماه بوده است. علت كمتر بودن عملكرد در يكي از سه آزمايش را در سرماي شديد هوا در اولين تاريخ كاشت در طول زمستان ذكر نمود. يافته هاي اين پژوهش نشان داد كه با تأخير در كاشت طول دور ة گلدهي كوتاهتر مي شود. كه در داوري و )1382( سروري توسط مشابهي گزارشات ارتباط همين )1382( قاسمي )1377(، نيـك پور، )1374(، صـمداني و دانشـور ارائـه گرديـده است. داوري )1382( و )1370(، سـروري )1382( بين عملكرد دانه و عملكرد بيولوژيك همبستگي مثبت معني داري
(** r =847/0) وجود داشت )جدول 5(.
عملکرد بيولوژيک با بررسي اثر عوامل آزمايشي بر صفت مذكور مشاهده گرديد، تاريخ كاشت T2 با 4934 كيلوگرم در هكتار بيشترين عملكرد بيولوژيك وتاريخ كاشت T1 و T3 از نظر آماري در يك گروه ولي از نظر عددي
به ترتيب در مراتب بعدي قرار مي گيرند)جدول 3(. اثر ساده تراكم بر عملكرد بيولوژيك نشان داد، تراكم هاي D1 و D2 با 3998 و 3931 كيلوگرم در هكتار ضمن قرار گرفتن در يك گروه آماري بيشترين و تيمار D3 با 3355 كيلوگرم در هكتار كمترين ميزان اثرات متقابل بررسي نمودند.همچنين توليد را بيولوژيك عملكرد نشان مي دهدكه تيمار T2D2 با 5250 كيلوگرم در هكتار عملكرد با 2075 كيلوگرم در هكتار T3D3 تيمار و بيشترين بيولوژيك، كمترين عملكرد بيولوژيك را توليد نموده اند )جدول 4(. محمدي و نيك پور )1374( نيز گزارش نمود كه تاريخ كاشت اول و دوم 2165 و 2234 برابر عملكردي با ترتيب به و28مهر( مهر 15(كيلوگرم در هكتار اختالف معني داري نداشتند و نسبت به كاشت بود، بيشتر آبان( عملكردشان تاريخ كاشت سوم )13 در تأخيري همچنين با تأخير در كاشت و كاهش تراكم گياهي عملكرد كاهش يافت. آلسي )Alessi, 1974( گزارش كرد كه در كشت هاي دير هنگام، ارتفاع بوته ها، رشد اندام هاي رويشي كمتر و فاصله كاشت كه عملكرد رود انتظار مي بنابراين كوتاهتر مي شود، گلدهي تا محصول و عملكرد بيولوژيك كمتر شود. يافته هاي اين پژوهش نشان داد كه با تأخير در كاشت طول دور ة گلدهي كوتاهتر مي شود. نتايج حاصل با گزارشات سروري )1382( و داوري )1382( در اين
خصوص مطابقت دارد.
شاخص برداشتآزمايشي بر شاخص برداشت معني دار نگرديد هرچند اثر عوامل برداشت شاخص عددي مقدار بر آزمايشي عوامل اثر بررسي با و بيشترين درصد 44/36 با T1 كاشت تاريخ گرديد، مشاهده تاريخ كاشت T1 با 28/59 درصد كمترين شاخص برداشت را به خود اختصاص دادند. همچنين بيشترين ميزان شاخص برداشت با 47/36 مربوط به تراكم D3 بود )جدول 3(. محمدي و نيك پور )1374( نيز گزارش نمود كه تاريخ كاشت اول و دوم )15 مهر و كيلوگرم 2165 و 2234 برابر عملكردي با ترتيب به مهر( 28از نظر صفت ذكر شده و شاخص اختالف معني داري در هكتار برداشت تفاوت معني داري نداشتند و نسبت به تاريخ كاشت سوم با تاخير در كاشت و آبان( عملكردشان بيشتر بود، همچنين 13(كاهش تراكم گياهي عملكرد و شاخص برداشت كاهش يافت كه با نتايج اين تحقيق مطابقت مي نمايد. بررسي اثر متقابل نشان داد
30
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
تيمار T1D3 با52/50 درصد بيشترين و تيمار T3D2 با 27/67 درصد كمترين شاخص برداشت را توليد نمودند )جدول 4(
تاريخ اثر بررسي هدف با كه پژوهش اين از كلي گيري نتيجه رقم پائيزه گلرنگ عملكرد اجزاء و عملكرد بر تراكم و كاشت PI53.75.98 در شرايط ديم كرمانشاه انجام گرديد، نشان داد كه
حداكثر عملكرد دانه در تراكم )فاصله روي رديف D3( بدست آمد. در ميان تاريخ كاشت ها نيز تاريخ كاشت اول )T1( بيشترين ارتفاع گياهان، بين بيشتر رقابت بدليل تراكم، باافزايش و بوده دارا را ارتفاع نيز افزايش مي يابد )فاصله روي رديف D1(. تعداد عوزه در بوته با تاخير دركاشت كاهش يافت كه كمترين تعداد عوزه در بيشترين و است داده به خوداختصاص T3 تاريخ كاشت را بوته آن دليل كه باشد مي D3 تراكم به مربوط بوته در عوزه تعداد افزايش تعداد شاخه هاي فرعي در اين تراكم و در نتيجه افزايش تعداد عوزه در بوته مي باشد. همچنين بيشترين تعداد دانه در عوزه نيز مربوط به تاريخ كاشت اول )T1( و تراكم T3 بود. همانطور با افزايش فاصله روي رديفهاي كاشت، كه نتايج نشان مي دهد افزايش تعداد شاخه هاي فرعي و در نتيجه تعداد قوزه در بدليل همين مي دهد. نشان افزايشي روند نيز بوته در دانه تعداد بوته، طور با تاخير دركاشت، از طول دوره رشد رويشي و در نهايت طول نيز بوته در دانه تعداد نتيجه در و كاسته شده زايشي رشد دوره كاشت تاريخ تاثير تحت نيز فرعي تعداد شاخه يابد. مي كاهش و تراكم قرار گرفته و به ترتيب وبا تاخير دركاشت )D3( وكاهش تعداد شاخه هاي فرعي كاهش )D3 )فاصله روي رديف تراكم و افزايش مي يابد. بيشترين فاصله تشكيل اولين شاخه فرعي از سطح خاك مربوط به تاريخ كاشت T1 و تراكم )فاصله روي رديف D1( مي باشد از اين جهت تاريخ كاشتهاي زود و تراكمهاي باال از
نظر اينكه باعث مي شوند كه اولين شاخه فرعي در سطح باالتري از زمين تشكيل شوند، براي برداشت مكانيزه بهتر مي باشند كه تاريخ ساير به نسبت اول كاشت تاريخ برتري علت كلي بطور كاشت ها، كشت به موقع وافزايش طول دوره رشد رويشي و زايشي تعداد شاخه افزايش بدليل )D3 )فاصله روي رديف بوده وتراكم باالتري عملكرد قوزه در دانه وتعداد بوته در عوزه تعداد فرعي،
رانسبت به ساير تراكمها نشان مي دهد.
31
::: بررسي اثر تاریخ کاشت و تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد :::
ونآزم
رد مو
اتصف
ده سا
سريان
ه واجزي
- ت2-
ولجد
Tabl
e-A
naly
sis o
f var
ianc
e fo
r som
e ch
arac
ters
Ms ت
ربعان م
نگيميا
ياهع گ
رتفاا
Plan
hei
ght
وتهدر ب
زه قو
دادتع
Cap
itulu
m
num
ber i
n
plan
t
در نه
د داعدا
توته
ب S
eed
num
ber i
n
plan
t
وزهر ق
ه د دان
دادتع
See
d nu
mbe
r
in C
apitu
lum
خه شا
دادتع
عيفر
Bra
nch
num
ber
ن اولي
له اص
ف از
عي فر
خهشا
ك خا
طحس
Firs
t bra
nch
dist
ance
to
soil
ن وز
دانهصد
100
See
d
Wei
ght
دانهرد
ملكع
Seed
yie
ld
كوژي
يولد ب
كرعمل
Bio
logi
cal y
ield
ص شاخ
شتردا
ب H
arve
st
Inde
x
جه در
ديآزا
d.f
اتيير
تغابع
منS.O
.V
97.7
963.
802
3.80
23.
802
0.05
766
.519
0.05
657
64.8
5145
1268
.674
**25
.152
3)B
lock
ك )بلو
1801
.333
**45
.498
**45
.498
**45
.498
**45
.213
**12
41.3
33**
0.10
6 ns
6978
22.0
08**
1315
6353
.017
**18
.428
ns
2 S
owin
g( شت
كايخ
تار)T
ime
2512
.000
**38
1.53
1**
381.
531*
*38
1.53
1**
200.
920*
*19
24.0
00**
0.17
5 ns
2136
57.6
13**
1503
012.
849*
3.99
9 ns
2هي
گياكم
ترا)P
lant
Den
sity(
86.2
9618
.013
**18
.013
**18
.013
**4.
293*
*39
.333
**0.
044
ns12
8356
.922
**18
2784
5.46
0**
14.3
39 n
s4
هيگيا
كم ×ترا
شت كا
يختار
× Pl
ant D
ensit
y
Sow
ing
Tim
e
7.33
3 ns
7.30
77.
307
7.30
70.
877
56.1
020.
123
4395
.645
3739
09.9
7311
.452
24ش
مايي آز
خطا
15.3
719
.07
10.3
719
.07
13.7
014
.59
12.5
58.
2716
.26
15.7
3-
C.V
ت يرا
تغيب
ضري
شد.ي با
د مرص
1 دح
سطدر
دار ي
معن و
صد در
ح 5سط
در دار
ي معن
ار، ي د
معنف
تال اخ
دمة ع
هندن د
شاب ن
رتيه ت
* بو*
*، n
sns
, * a
nd *
*: N
onsi
gnifi
cant
and
sign
ifica
nt a
t %5
and
%1
leve
l of p
roba
bilit
y re
spec
tivel
y
32
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::ن
زمود آ
مورت
صفا از
خي بر
ينانگ
ميسه
قاي- م
3-ل
جدوTa
ble-
3-M
ean
com
paris
on o
f som
e ch
arac
ters
)Mea
n(ين
انگمي
ته بو
فاعارت
تر(تيم
سان(
Plan
hei
ght
Plan
hei
ght
)Cm
(
زه قو
دادتع
ته بو
درC
apitu
lum
num
ber i
n pl
ant
وزهر ق
ه د دان
دادتع
Cap
itulu
m n
umbe
r in
plan
t
در نه
د داعدا
توته
ب S
eed
num
ber i
npl
ant
خه شا
دادتع
عيفر
Bra
nch
num
ber
خه شا
ين اول
صلهفا
ك خا
طحز س
اتر(
ي مسانت
( F
irst b
ranc
h d
istan
ce to
soil
(Cm
)
نه د دا
صزن
ورم(
)گ S
eed
100
Wei
ght
(g)
دانهرد
ملكع
رم لوگ
)كيار(
هكتدر
Seed
yie
ld)K
g/ha
(
كوژي
يولد ب
كرعمل
رم لوگ
)كيار(
هكتدر
Bio
logi
cal
yield
)Kg/h
a(
شتردا
ص بشاخ
صد()در
Har
vest
Inde
x
ل عام
)Fac
tor(
)T( ت
كاشخ
تاري So
win
g Tim
eA
77.
33 A
11.
70 A
15.
07A
175
.3 A
8.6
67A
66.
67A
2.8
5B
721.
7B
3431
A 4
4.36
T1
B 6
2.67
A 1
1.90
A 1
552
A 1
90.0
0B
7.33
B 48
.33
A 2
.838
A 1
072
A 4
934
A 3
9.89
T2
C 5
3.00
B 9
.267
B 11
.94
B 12
2C
4.80
B 43
.00
A 2
.682
C 61
0B
2919
B 28
.59
T3 كمترا
)D(D
ensit
yA
81.
00C
7.46
7C
9.53
3C
72.4
9C
3.5
A 6
5.00
A 2
.916
B 75
6A
393
1C
29.2
0D
1
B 57
.00
B 9.
733
B 12
.54
B 12
0.00
B 5.
6B
49.0
0A
2.7
78C
696.
4A
399
8B
26.2
9D
2
B 55
.00
A 1
5.67
A 2
0.45
A 2
94.9
A 1
1.4
C 40
.00
A 2
.685
A 9
51.5
B 33
55A
47.
36D
3
شندي با
د مرص
5 دح
سطدر
دار ي
معنف
تال اخ
اقدد، ف
اشنك ب
شترف م
حرك
ي يدارا
ل داق
ن حستو
هر در
كه ي
داداع
Sim
ilar l
ette
rs in
eac
h co
lum
n sh
ows n
on-s
igni
fican
t diff
eren
ce a
ccor
ding
to D
unca
ns M
ultip
le R
ange
Tes
t in
%5
leve
l
33
::: بررسي اثر تاریخ کاشت و تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد :::
كن دان
ش رو
بهن
زمود آ
مورت
صفا از
خي بر
ينانگ
ميسه
قاي- م
4-ول
جدTa
ble-
4-M
ean
com
paris
on o
f som
e ch
arac
ters
)Mea
n( ين
انگمي
تر(تيم
سانه )
بوتفاع
ارتPl
an h
eigh
t Pla
n he
ight
)Cm
(
وتهدر ب
زه قو
دادتع
Cap
itulu
m n
umbe
r in
plan
t
وزهر ق
ه د دان
دادتع
Cap
itulu
m n
umbe
r in
pla
nt
وتهدر ب
نه د دا
عدات
Seed
num
ber i
n pl
ant
خه شا
داد تع
عيفر
Bran
ch
num
ber
ك خا
طحز س
ه اشاخ
ن اولي
له اص
فتر(
ي مسانت
(Fi
rst b
ranc
h di
stan
ce to
so
il)C
m(
رم( )گ
دانهصد
ن وز
100
Seed
W
eigh
t(g
)
دانهرد
ملكع
تار(هك
دررم
لوگ)كي
Seed
yie
ld)K
g/ha
(
كوژي
يولرد ب
ملكع
تار(هك
دررم
لوگ)كي
Biol
ogic
al y
ield
)Kg/
ha(
شتردا
ص بشاخ
صد()در
Har
vest
In
dex
مل عا
)Fac
tor(
خ تاري
ل تقاب
ر ماث
كم ترا
ت×كاش
هيگيا
94 A
8.1
DE
10.2
DE
80.5
5 D
E4.
2 E
76 A
2.28
45 A
74
6.4
CD
37
36 B
C37
.28
BC
T1D
171
B8.
7 D
11.3
D95
.93
CD
7.9
C64
B2.
918
A83
5.3
C37
89 B
C43
.30
AB
T1D
267
BC
D18
.3 A
23
.7 A
34
9.4
A13
.9 A
48 C
D2.
787
A58
3.5
E27
67 D
52.5
0A
T1D
379
B9.
2 D
1.8
D10
4.4
CD
3.6
EF63
B
3.06
0 A
809.
4 C
D43
30 A
B29
.55
CD
T2D
154
DE
11.1
CD
14.1
0 C
D15
2.1
C5.
8 D
44 D
E2.
795
A12
66 A
52
50 A
37.9
0 B
CT2
D2
55 C
DE
15.4
AB
20.6
5 A
B31
3.5
A11
.7 B
38 D
E2.
658
A11
41 B
5222
A52
.22
AT2
D3
70 B
C
5.1
E 6.
6 E
32.5
E2.
7 F
56 B
C2.
842
A71
2 D
3728
BC
20.7
5 D
T3D
146
E
9.4
D12
.23
D11
2 C
D3.
1 EF
38
DE
2.16
22 A
753.
4 C
D
2955
CD
27.6
7 C
DT3
D2
43 E
13
.3 B
C17
BC
221.
7 B
8.6
C
34 E
2.58
0 A
364.
5 F
2075
D37
.36
BC
T3D
3
شندي با
د مرص
5 دح
سطدر
دار ي
معنف
تال اخ
اقدد، ف
اشنك ب
شترف م
حرك
ي يدارا
ل داق
ن حستو
هر در
كه ي
داداع
Sim
ilar l
ette
rs in
eac
h co
lum
n sh
ows n
on-s
igni
fican
t diff
eren
ce a
ccor
ding
to D
unca
ns M
ultip
le R
ange
Tes
t in
%5
leve
l
34
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
جدول-5- ضرائب همبستگي براي صفات مورد آزمايشTable-5- Regression coefficient for experimental charactersفهرست منابع
ارتفاع بوته )سانتيمتر(Plan
height (cm)
تعداد قوزه در بوته Capitulum number in
plant
تعداد دانه در قوزه
Seed number in capitulum
تعداد دانه در بوته
Seed numberin plant
تعداد شاخه فرعي
Branchnumber
فاصله اولين شاخه از سطح خاك
)سانتي متر(First branch distance to soil (cm)
وزن صد دانه )گرم(
100 Seed Weight
(g)
عملكرد دانه)كيلوگرم درهكتار(
Seed yield (Kg/ha)
عملكرد بيولوژيك)كيلوگرم درهكتار( Biological
yield(Kg/ha)
شاخص برداشت)درصد(
HarvestIndex
صفاتCharacters
1.00ارتفاع بوته
)Plan height(
-0.317ns1.00
تعداد عوزه در بوته Capitulum) number in
(plant
*-0.342**0.7641.00تعداد دانه در عوزه
Seed number()in capitulum
**0.912**0.448**-0.4451.00تعداد دانه در بوته
Seed number()in plant
-0.237ns**0.777**0.812*-0.3791.00تعداد شاخه فرعي
Branch()number
*-0.368**0.922**0.932**0.501**0.8611.00
فاصله اولين شاخه فرعي از سطح خاك First branch( distance to
)soil
**0.463-0.136ns 0.192ns**0.460-0.160ns-0.199ns1.00وزن صد دانه Seed 100(
)Weight
0.033ns-0.031ns-0.027ns-0.023ns-0.052ns-0.018ns0.108ns1.00عملكرد دانه
)Seed yield(
-0.196ns-0.053ns-0.030ns-0.160ns0.093ns-0.22ns0.292ns**0.8471.00عملكرد بيولوژيك Biological(
)yield
-0.06ns0.311ns 0.259ns-0.062ns 0.129ns0.274ns0.077ns0.107ns0.008ns1.00شاخص برداشت Harvest(
)Index
ns،*و** به ترتيب نشاندهندة عدم اختالف معني دار، معني دار در سطح 5 درصد و معني دار در سطح 1 درصد مي باشد.Similar letters in each column shows non-significant difference according to Duncans Multiple Range Test
35
::: بررسي اثر تاریخ کاشت و تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد :::
References منابع اجزاء و عملكرد بر بوته تراكم اثر .1382 پ زاده، احسان -1عملكرد و برخي ويژگيهاي رشد دو رقم گلرنگ در شرايط آب و هواي اصفهان. علوم و فنون كشاورزي و منابع طبيعي. انتشارات
دانشگاه صنعتي اصفهان. سال هفتم. شماره اول. 129-1402- احمدي، م. ر. و اميدي، ا. ح. 1373. بررسي عملكرد دانه و تاثير مجله گلرنگ. وپاييزه بهاره ارقام روغن ميزان بر برداشت زمان
علوم كشاورزي ايران. 27)4(روي كاشت تاريخ اثر .1363 نورمحمدي. وق، اهدايي، ب -3علمي مجله گلرنگ. رقم دو زراعي ساير صفات و دانه عملكرد .9 شماره اهواز. چمران شهيد كشاورزي دانشكده كشاوري.
صفحات 28-42.4- باقري، م. 1374. اثرات تاريخ كاشت برعملكرد واجزاء عملكرد ارقام گلرنگ.پايان نامه كارشناسي ارشد-زراعت. دانشكده كشاورزي
دانشگاه صنعتي اصفهان.5- داوري، م، ر. 1382. بررسي تاثير روشها و تراكمهاي مختلف كاشت بر خصوصيات كمي و كيفي گلرنگ بهاره در استان مركزي. پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه آزاداسالمي واحد خوراسگان
دانشكده تحصيالت تكميلي گروه كشاورزي.تاثير رقم وتراكم برعملكرد،اجزاء 6- زارعيات، ع. 1380. بررسي ارشد. كارشناسي نامه پايان گلرنگ. رشد وخصوصيات عملكرد
دانشگاه صنعتي اصفهان. دانشكده كشاورزي 7- سروري، الف.1382. مطالعه اثر تراكم بوته و رقم بر عملكرد و اجزاء عملكرد ارقام گلرنگ در منطقه جيرفت. پايان نامه كارشناسي
ارشد. دانشگاه آزاد اسالمي واحد جيرفت. 8- صمداني، ب، وف. دانشور فرزانگان.1370. بررسي اثرات تاريخ كاشت بر عملكرد وساير صفات زراعي ارقام گلرنگ پاييزه در منطقه
اصفهان. گزارش پژوهشي. دانشكده علوم دانشگاه اصفهان.9- قاسمي،م. 1377. بررسي اثر رقم و آرايش كاشت بر عملكرد و اجزاء عملكرد گلرنگ تحت شرايط ديم. پايان نامه كارشناسي دانشكدة گرگان. طبيعي منابع و كشاورزي علوم دانشگاه ارشد.
علوم زراعي.10- مهدي نيكپور، ع. ر.1374. بررسي اثر تاريخ كاشت و تراكم بر عملكرد و اجزاء عملكرد گلرنگ در منطقه مشهد. پايان نامه كارشناسي
ارشد زراعت. دانشكدة كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد. 11- يزدي صمدي، ب. وس، عبدميشاني، 1369. اصالح نباتات
زراعي. انتشارات دانشگاه تهران. 12- Abel.G.H.1976.Effects of irrigation regimes,
planting date,nitrogen levels , and rowspacing on
safflower cultivars. Agron.J.68:448-451.
13- Alessi. 1974. Evulation of world collection
of safflower (Carthamus tinctorious) yield and
components and their relationship.Crop Sci. 14:799-
802.
14- Alessi, j., F.power, and D.C.zimmerman.1981.
Effects of seeding date and population on water use
efficiency and safflower yield. Agron.J.73:783-787.
15- Beg, A.1993. Status and potential of some
oilseed Crop Sin WANA region. Special study
Report. ICARDA, of some oilseed cropsin Aleppo,
Syria, 38p.
16- Frmp.G.1997. crop production practice Sin the
farming systems of Maragheh and Hashtrood
proviences of Iran ,Inpp. 52-63 , in farm resource
management program Annual report for 1995,
ICARDA, Aleppo , Syria.
17- Ghanavati, N.A and P.F Knowles. 1977.
Variation a mon of safflower. Cropsci.17: 14.18-
Hoag.B.K.,J.C.Zubriski,and G.N.Geiszler. 1968.
Effect of fertilizer treatment and row spacing on yield
quality and physiological response of safflower,
Agron.J.60: 198-200.
18- Leport, L., N.C,turner., S.L, Daries , and K.H.M,
Siddique. 2005. Variation in pod production and
abortion among chickpea cultivars under terminal
drought. Crop Sci. 24:236-246.
19- Nasr, H. G., N. kathud , and l. Tannir. 1978.
Effect of fertilization and population rate spacing
on safflower yield and other caracteristies. Agron.
J.70:683-684.
20- Toker, M., I.Cagiran. 1998. Assessment of
response to drought stress of chickpea stress
of chickpea Iines under rain fed conditions.
Turk.J.Agriculture and forestry.22:615-621.
36
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
Effect of Sowing Time and Plant Density on Seed Yield and Yield Components of winter Safflower in Kermanshah
Keivan Shams1, Alireza Pazoki2, Soheyl Kobraie3
Abstract
In order to investigate the effect of sowing time and plant density on yield and yield components of safflower
(Cultivar Flip 84 - 48c); a field experiment was carried out in 2005. The experimental design was factorial on
basis of randomized complete block design with four replications at farm of Dorood and Faraman (Kerman-
shah). There were two factors ; the Sowing time (T) in three levels (6; 21 November and 6 December) and the
planting density or Plant distance on planting rows(D) in three level (5 , 10 and 15 cm) were considered. The
results of experiment showed that there are significant differences at %1 level for sowing time and planting
density effects on plant height, number of branch per plant, distance between 1st branch to soil, number of
Capitulum per plant, number of seed per plant, biological yield and seed yield. Interaction effect of plant den-
sity and sowing time on the number of seed per Capitulum and the Capitulum per plant at %5 and number of
branch number per plant and seed and biological yield showed significant difference at %1. First sowing time
(6 November) showed maximum plant height(77.33 cm) , and increase in plat desity gained to maximum
amounth of this character (81.0 cm). Maximum and minimum amount of pod per plant coducted for (T1)
6 Desember (11.7) and 15 cm plant distance on rows (15.67). Interaction effects of experimental factors
showed that,T2D2 with 1266 Kg/ha and T3D3 with 364.5 Kg/ha had maximum and minimum amounts of
seed yield.Therefore conducted that increase in plant distance to 15 cm and earlier sowing time because of
increase in branch number per plant and Capitulum number per plant produced highest amount of seed per
plant and seed yield.
Keywords: Safflower, sowing time, planting density, seed yield, yield components
1- Islamic Azad University- Kermanshah branch2- Islamic Azad University. Shahr - e - Rey branch and the member of Young Researchers Club.3- Islamic Azad University-Kermanshah branch.
37
::: اثر کاربرد پتاسیم بر خواص کمي و توسعه ریشه در ذرت، سورگوم و ارزن در شرایط تنش خشکي :::
اثر كاربرد پتاسيم بر خواص كمي و توسعه ريشه در ذرت، سورگوم و ارزن در شرايط تنش خشکي
Effect of potassium application on quantitative characteristics and root penetration of corn, sorghum and millet under drought stress
سيد عليرضا ولدآبادي1 و حسين علي آبادي فراهاني2
چکيدهبه منظور بررسي اثر كاربرد پتاسيم در شرايط تنش خشكي بر خواص كمي و نفوذ ريشه در ذرت، سورگوم و ارزن، تحقيق حاضر در سال 1384 در ايستگاه تحقيقات كشاورزي قزوين انجام گرفت. آزمايش مزرعه اي به صورت فاكتوريل در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با 3 تكرار اجرا گرديد. تيمارها شامل نوع گياه )ذرت، سورگوم و ارزن(، پتاسيم )كاربرد و عدم كاربرد( و دو سطح تنش خشكي كه آبياري در شرايط RWC < % 95 )شرايط بدون تنش خشكی( و آبياري در شرايط RWC = 70-60 )شرايط تنش شديد خشكي( بودند. نتايج نشان دادند كه عملكرد بيولوژيك، عملكرد دانه، وزن هزار دانه، روند پر شدن دانه و عمق نفوذ ريشه در شرايط تنش خشكي به شدت كاهش يافتند ولي كاربرد پتاسيم سبب گرديد تا اثرات سوء تنش خشكي بر صفات فوق كاهش و عمق نفوذ ريشه افزايش يابد. همچنين كاربرد پتاسيم در شرايط تنش شديد خشكي، سبب افزايش عملكرد كمي گرديد كه مي تواند گامي مهم در جهت استفاده بهينه
از آب در مناطق خشك باشد.
واژه های كليدي: پتاسيم، تنش خشكي، روند پرشدن دانه و عمق توسعه ريشه.
1- عضو هيات علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد شهر قدس2- دانش آموخته كارشناسي ارشد دانشگاه آزاد اسالمي واحد تاكستان
38
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
مقدمهدر گياهان رشد كننده محدود عوامل مهمترين از يكي خشكي سرتا سر جهان و شايع ترين تنش محيطي است كه تقريبا توليد 25% اراضي جهان را محدود ساخته است. كمبود آب از مهمترين مشكالت مناطق خشك و نيمه خشك مي باشد كه بر روي رشد و نمو گياهان اثر مي گذارد. كاهش مقدار آب قابل دسترس گياه منجر به تنش خشكي و بروز تغييرات نامناسب مرفولوژيك و فيزيولوژيك در گياه مي گردد. خسارت وارده به گياهان زراعي در اثر تنش هاي حرارتي، خشكي و شوري در سطح جهان گسترده تر مي باشد و تنش خشكی به منزله كمبود آب در گياه بوده و اين وضعيت هنگامی ايجاد می گردد كه ميزان تعرق از ميزان جذب آب تجاوز نمايد )هاشمي دزفولي و كوچكي، 1374; اسمي، 1376; بختياري، 1384; جنوبي و دانشيان، 1385 و حسني، 1384(. گياهان برای جذب آب منابع خاك وابسته به سيستم ريشه ای شان هستند. عمق ريشه و تراكم طول ريشه و هدايت هيدروليكی ريشه خصوصيات مهمی می باشند كه در ميان گونه های محصوالت متفاوت هستند. عمق ريشه با محيط رشد، قابليت دسترسی به مواد غذايی، دمای خاك، قابليت دسترسی به آب در اعماق و عمليات شخم متفاوت است. محصوالت يكساله معمواًل حداكثر عمق ريشه شان را در زمان گرده افشانی به دست می آورند (Aliabadi Farahani et al., 2008). از طرفي پتاسيم از عناصر غذائي اصلي گياه به شمار مي آيد و نقش حساسي را در گياه ايفا مي كند. حداقل 50 آنزيم گياهي به طور كامل و يا مقدار زيادي از فعاليتشان به پتاسيم بستگي دارد. از نقش هاي حياتي پتاسيم، نقش اسمزي اين عنصر در باال بردن كارايی مصرف آب در گياه است، به طوري كه در حضور مقدار كافي از پتاسيم، وظيفه سلول هاي روزنه كه باز و بسته شدن آنها با توجه به شرايط رطوبتي گياه است، به درستي صورت مي گيرد كه راندمان مصرف آب را باال مي برد. پتاسيم با تنظيم فشار اسمزي سلول هاي روزنه برگ، گياه را در شرايط كم آبي در برابر خشكي مقاوم مي سازد. در شرايط عدم حضور پتاسيم كافي و كمبود آب، روزنه ها به موقع بسته نشده و منجر به پژمردگي و پالسيدگي گياه مي گردد. اين اثر پتاسيم به لحاظ حفظ شرايط مناسب رطوبتي گياه و كاهش تراكم هورمون ABA در گياه مي باشد )ساالرديني و مجتهدي، 1367; ملكوتي، 1373; مارشنر، 1380 و شريفي عاشورآبادي، 1380(. پتاسيم سبب مي شود تا انتقال مواد فتوسنتزي به سمت برگها بيشتر شده و گياهاني كه كمبود پتاسيم
دارند اغلب داراي نيتروژن زيـاد و كمبود هيـدرات هاي كـربن هستند and Gelder) كه اين وضـعيت توليد ريشـه ها را كاهـش مي دهددادند ارزن نشان بر روي آزمايشي نتايج .(2006 ,gelder Van
كه تنش خشكي به شدت سبب كاهش تعداد ريشه هاي فرعي در اين گياه گرديد و عملكرد دانه در اين شرايط افت شديدي نسبت به شرايط بدون تنش داشت. ولي كاربرد پتاسيم تحت اين شرايط باعث گسترش ريشه گرديد و در نهايت عملكرد دانه را افزايش داد (Farooqi et al., 2004). نتايج بررسي هاي Howell و همكاران
)2001( حاكي از آن بود كه تنش خشكي سبب كاهش عملكرد دانه، طول ريشه، ارتفاع گياه، طول برگ، طول بالل و تعداد دانه در بالل گياه ذرت گرديد و كاربرد كود پتاسه در زمان كاشت، اثرات زيان آور تنش را در مرحله گلدهي به ميزان قابل مالحظه اي كاهش داد. در بررسی اثر تنش خشكی در سورگوم اين نتيجه حاصل شد كه اجزای عملكرد نظير تعداد كل دانه ها در بوته، تعداد دانه های بارور و وزن صد دانه نسبت به شاهد، كاهش نشان می دهد. دانه ها در دوره گلدهی شكل می گيرند و پوك بودن آنها نيز از همين دوره شروع Innes and Black,) شده و در جريان رشد آنها نيز ادامه می يابد2001). بنابراين كاربرد پتاسيم سبب مي گردد تا اثرات سوء تنش
خشكي بر صفات كمي و كيفي گياهان به واسطه افزايش انتقال مواد بازده افزايش يابد و سبب فتنوسنتزي و عمق نفوذ ريشه، كاهش مصرف آب در شرايط تنش خشكي گردد كه مي تواند گامي مهم در
جهت استفاده بهينه از آب در مناطق خشك باشد.
مواد و روش هااين بررسی در سال 1384 و در ايستگاه تحقيقات كشاورزي قزوين انجام گرفت. آزمايش مزرعه اي به صورت فاكتوريل در قالب طرح تيمارها شامل اجرا گرديد. تكرار با 3 بلوك هاي كامل تصادفي )كاربرد پتاسيم ،)C3 ارزن و C2 سورگوم ،C1 )ذرت گياه نوع آبياري كه خشكي تنش سطح دو و )K2 كاربرد عدم و K1
و )S1 تنش خشكی بدون )شرايط RWC < % 95 در شرايط آبياري در شرايط RWC = 70-60 )شرايط تنش شديد خشكي )RWC( اعمال تنش محتواي نسبي آب برگ بودند. معيار )S2
در نظر گرفته شد و زمان آبياري با توجه به اين شاخص مشخص گرديد. كرت هاي آزمايشي شامل 5 خط كشت با طول 10 متر و فاصله رديف هاي كشت 70 سانتيمتر بود. براي آزمايش از واريته
39
::: اثر کاربرد پتاسیم بر خواص کمي و توسعه ریشه در ذرت، سورگوم و ارزن در شرایط تنش خشکي :::
ارزن رقم و فيد اسپيد سورگوم رقم ،704 كراس سينگل ذرت نوتريفيد استفاده شد و كليه بذور نيز از موسسه اصالح نهال و بذر كرج تهيه گرديد. زمين مورد استفاده در سال قبل به صورت آيش بوده و عمليات تهيه زمين شامل شخم پاييزه و عمليات تكميلي در بهار بود. كود مصرفي شامل 200 كيلوگرم در هكتار كود پتاسيم در كيلوگرم مقادير200 كاشت، هنگام در كه K2O صورت به هكتار فسفات آمونيوم به همراه 150 كيلوگرم در هكتار كود اوره در اول بهار و نيز 150 كيلوگرم در هكتار كود اوره در مرحله شش برگي گياهان به خاك اضافه شد. براي تعيين ميزان آب نسبي از 10 برگ رسيده و جوان استفاده شد. بعد از جدا نمودن برگ ها از گياه بالفاصله نمونه ها در محيط آزمايشگاهي توسط ترازو )با دقت 0/001 گرم( توزين شدند )وزن تر( و سپس به مدت 24 ساعت در آب مقطر قرار گرفته و در اين مدت در محيط آزمايشگاهي با دماي تقريبي 22 درجه سانتي گراد نگهداري شده و دوباره توزين شدند )وزن اشباع( در نهايت برگ ها در آون به مدت 48 ساعت در دماي 75 درجه سانتي گراد نگهداري و سپس توزين شد )وزن خشك( و Diaz-Perez) از رابطه زير مقدار آب نسبي برگ محاسبه گرديد
(et al., 2006
وزن خشك برگ – وزن تر برگ
x100 وزن خشك برگ – وزن آماس شده برگ
در پايان دورة رشد جهت تعيين عملكرد بيولوژيك و عملكرد دانه از هركرت، دو خط از طرفين حذف و از ابتدا و انتهاي هر كرت نيم متر به عنوان حاشيه در نظر گرفته شد و سپس 10 نمونه انتخاب و نمونه ها در آون به مدت 48 ساعت و دماي 75 درجۀ سانتي گراد قرار گرفتند و بعد از توزين به كيلوگرم در هكتار تبديل شدند. جهت بررسي روند رشد دانه، از ابتداي گرده افشاني تا مرحله برداشت، هر پنج روز يكبار از هر كرت آزمايشي نمونه هايي به صورت تصادفي انتخاب و در آون به مدت 48 ساعت و دماي 75 درجۀ سانتي گراد قرار گرفتند و بعد از توزين روند رشد دانه در هر مرحله ارزيابي شد )Stocker, 1986(. براي بررسي عمق نفوذ ريشه در اين آزمايش از روش نمونه برداري از اعماق خاك استفاده گرديد. بدين صورت كه بعد از آبياري و رسيدن رطوبت خاك به حد طرفيت زراعي، با استفاده از يك لوله استوانه اي با ارتفاع يك متر و قطر 30 سانتيمتر
از با نفوذ ريشه ها به عمق بيشتر عمق نفوذ ريشه محاسبه شد. Newman,) گرفت انجام مرحله دو در برداري نمونه متر يك 1994). اطالعات حاصل از طريق برنامه آماري Mstat-c مورد
تجزيه و تحليل قرار گرفته و ميانگين ها از طريق آزمون چند دامنه Excel اي دانكن مقايسه شدند. رسم نمودارها نيز بوسيله نرم افزار
صورت گرفت.
نتايج و بحثعملکرد بيولوژيکي
اثر سطوح تنش و پتاسيم در سطح 1 درصد و نوع گياه در سطح .)1- )جدول گرديدند دار معني بيولوژيكي عملكرد بر درصد 5منفي تاثير داري معني به طور بيولوژيكي بر عملكرد تنش بروز گذاشت و كاربرد پتاسيم، كاهش عملكرد را در شرايط تنش تعديل نمود، به طوريكه عملكرد از 1/17 كيلوگرم در مترمربع به 1/74 كيلوگرم در مترمربع رسيد. معني دار شدن اثر متقابل كود، نوع گياه و تنش )جدول -1( نيز نشان از وابستگي تيمارها به يكديگر در ارتباط با عملكرد بيولوژيكي دارد. باالترين عملكرد در ذرت و ارزن )جدول مشاهده شد پتاسيم كاربرد و رطوبتي مطلوب شرايط در -2(. با تنش كمبود آب، فتوسنتز تا حد نقطه جبرانی كاهش پيدا می كند. تنش آب به طور مستقيم بر واكنش های بيو شيميايی مؤثر بوده و به طور غير مستقيم ورود CO2 را به داخل روزنه ها كاهش می دهد، اين روزنه ها به علت تنش بسته می شوند. تنش آب، انتقال مواد فتوسنتری را نيز تحت تأثير قرار می دهد و موجب اشباع برگ ها از اين مواد شده كه خود بر محدود شدن فتوسنتز تأثير خواهد گذاشت. تنش آب از طريق كاهش سطح برگ، بسته شدن روزنه ها و كاهش فعاليت های سيستم پروتوپالسمی موجب محدود شدن فتوسنتز می گردد. همچنين با تنش آب در گياهان جابجايی تركيبات آلی به مقدار زيادی كاهش می يابد، نحوه انتقال مواد نيز تغيير می كند. كاهش انتقال مواد توليدی در برگ ها يكی از عوامل تقليل فتوسنتز در گياهان تحت تنش آب مي باشد. كمبود رطوبت همچنين باعث كاهش سطح برگ شده و ريزش برگ ها را تسريع كرده كه خود باعث كاهش توليد گياه می گردد. تنش شديد می تواند منجر به بسته شدن روزنه ها گردد. اين امر جذب CO2 و توليد ماده خشك را كاهش می دهد. پتاسيم با تنظيم فشار اسمزي برابر خشكي سلولهاي روزنه برگ، گياه را در شرايط كم آبي در مقاوم مي سازد. شيراني راد و همكاران )1379( در تحقيقات خود بر
40
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
روي گندم شان دادند كه تنش خشكي به شدت عملكرد بيولوژيك اين گياه را كاهش داد. همچنين Daneshian و همكاران )2006( تأثير تنش خشكي بر ژنوتيپ هاي مختلف سويا را مورد بررسي قرار دادند و نتايج به دست آمده نشان داد كه تنش سبب كاهش
عملكرد گرديد.
عملکرد دانهاثر نوع گياه بر عملكرد دانه در سطح 1 درصد و سطوح تنش و پتاسيم در سطح 5 درصد بر عملكرد دانه معني دار گرديدند )جدول -1(. تنش بر عملكرد دانه به طور معني داري تاثير منفي گذاشت و ذرت دانه عملكرد دار معني افزايش باعث پتاسيم مصرف و سورگوم گرديد )جدول -2(. اثر متقابل تنش و پتاسيم بر عملكرد از دانه در سطح 5 درصد معني دار گرديد )جدول -1( كه نشان پتاسيم تاثير به يكديگر دارد، يعني نحوه اين دو عامل وابستگي با تنش شرايط در دارد. بستگي تنش سطح به دانه عملكرد بر مصرف پتاسيم ميزان كاهش عملكرد دانه ذرت نسبت به شاهد از 32 درصد به 20 درصد تقليل يافت كه اين مقدار در سورگوم از 20 درصد به 10 درصد رسيد، يعني در هر دو گياه عملكرد 10-15 درصد بهبود يافت. از طرفي معني دار شدن اثر متقابل پتاسيم و نوع گياه بر عملكرد دانه، نشان دهنده عكس العمل متفاوت ذرت و سورگوم نسبت به پتاسيم است. تعداد دانه در واحد زايشی گياه و وزن هر دانه، تابع فرايند فيزيولوژيك رشد و نمو گياه هستند و اندازه نهايی دانه به ميزان زيادی تحت شرايط محيطی مختلف، متغير است. اثر تنش خشكی در مرحله پر شدن دانه ها بسيار بارز است، چون عملكرد بستگي زيادي به وزن هر دانه دارد، كه اين مستلزم تجمع مواد فتوسنتزی در دانه ها می باشد. تنش خشكی انتقال مواد غذايی را به دانه ها كاهش می دهد و با توجه به اين كه خشكی رسيدن دانه ها را تسريع می نمايد، اين عكس العمل عالوه بر كاهش فتوسنتز به نقصان عملكرد هم كمك می كند. وزن هزار دانه به ميزان هيدرات كربن ذخيره شده در شروع پر شدن دانه و ژنوتيپ گياه بستگی دارد و تنش خشكی و كمبود عناصر غذايی موجود در خاك، در شروع پر شدن دانه ها نيز باعث كاهش وزن دانه ها می شوند. Stward )2006( در تحقيقات خود نتيجه گرفت كه مصرف پتاسيم در شرايط تنش بر روي عملكرد دانه اثر مثبتي سورگوم، آبياری كه داد نشان )1989( Mina و Katal داشت.
پيری برگ ها را به تأخير می اندازد و بنابراين در مراحل آخر رشد و پرشدن دانه باعث افزايش دوام سطح برگ می گردد كه منجر به افزايش وزن دانه می شود. از طرف ديگر اعمال تنش خشكی در مرحله پر شدن دانه تا تغيير رنگ آن باعث كاهش وزن دانه و در
نتيجه كاهش اندازه مخزن می شود.
وزن هزار دانهاثر سطوح تنش و نوع گياه در سطح 1 درصد و پتاسيم در سطح 5 درصد بر وزن هزار دانه معني دار گرديدند )جدول -1(. اثر متقابل تنش و نوع گياه در سطح 1 درصد، اثر متقابل پتاسيم و نوع گياه در سطح 5 درصد، اثر متقابل پتاسيم و تنش در سطح 1 درصد و اثر متقابل تنش، پتاسيم و نوع گياه در سطح 1 درصد بر وزن هزار دانه معني دار گرديدند )جدول -1(. تنش های محيطی از طريق ايجاد محدوديت در تأمين مواد فتوسنتزی الزم برای پر كردن دانه ها، تعداد دانه را تحت تأثير قرار می دهند. افزايش توليد كربوهيدرات ها، تنها زمانی در ازدياد عملكرد سهيم است كه ظرفيت ذخيره ای كل گياه كافی باشد و يك منبع مصرف كننده كافی الزم است تا از هيدرات های كربن مازاد استفاده كند. به طور كلی عواملی كه اثر می گذارند، دانه تعداد بر اوايل فصل رخ می دهند عمدتًا در در حالی كه اندازه دانه، تحت تأثير عواملی كه بعد از گرده افشانی عمل می كنند، قرار می گيرد. بين تجمع ماده خشك در گياه و ماده تجمع ميزان چه هر و دارد وجود نزديكی ارتباط دانه وزن خشك در گياه بيشتر باشد، تعداد دانه و پر شدن آنها بهتر صورت می گيرد. پتاسيم نقش بسيار مهمي در نقل و انتقال قند از طريق آوند آبكش دارد كه با حضور آن قند توليد شده در فرآيند فتوسنتز، در آوند آبكش و به ساير اندامها و برگها منتقل مي گردد و رشد پتاسيم كاربرد تنش شرايط در بنابراين كند. مي تضمين را آنها )1998( Kok .تاثير بسيار مثبتي در افزايش وزن هزار دانه داشتنشان داد كه با كاربرد پتاسيم در شرايط تنش وزن هزار دانه تا 15
درصد افزايش يافت.
روند پر شدن دانهبررسي روند رشد دانه ذرت و سورگوم نشان داد كه تنش بر نحوه و سرعت رشد دانه اثر گذاشت. نمودارهاي 1 و 2 اين ويژگي را نشان مي دهند و همانگونه كه مشاهده مي شود، در شرايط رطوبتي مناسب 15-10 روز بعد از گرده افشاني، رشد خطي دانه آغاز مي شود. به نظر
41
::: اثر کاربرد پتاسیم بر خواص کمي و توسعه ریشه در ذرت، سورگوم و ارزن در شرایط تنش خشکي :::
مي رسد در طي اين مدت، دانه در حال تجمع سلولي و ايجاد فضا براي تجمع ماده خشك در دانه است و به همين علت در 10-15 روز اول رشد دانه و افزايش وزن، قابل توجه نيست. رشد خطي با گذشت 15 روز از گرده افشاني، آغاز شد و تا 50-45 روز بعد از گرده افشاني ادامه يافت. اثر تنش بر روند رشد دانه از دو طريق اعمال شد، از يك طرف آغاز رشد خطي دانه به تاخير افتاد بطوريكه 20-15 روز بعد از گرده افشاني، اين روند آغاز شد و از طرف ديگر، سرعت رشد خطي نيز كندتر گرديد. نتايج در مورد سورگوم نيز تا حدي مشابه به ذرت است. در سورگوم دوره پر شدن دانه كوتاهتر از ذرت بوده و حدود 30-25 روز است در صورتيكه در ذرت اين دوره 45-35 روز مي باشد. علت تاخير در شروع رشد خطي دانه در شرايط تنش شايد مربوط به كمبود مواد فتوسنتزي باشد. به طور معمول بيشتر گياهان، مواد فتوسنتزی بيشتری را در ابتدای فصل به نسبت نيازهای دوران رشد رويشی توليد می كنند. مواد فتوسنتزی زيادی همراه با تعدادی از مواد غذايی متحرك مثل نيتروژن كه جذب شدند، در اندام های ذخيره مثل ساقه، برگ و ريشه ظاهر می شوند. در طول اواخر دوره پر شدن دانه، مخصوصاً زمانی كه گياهان تحت تنش واقع می شوند، اين مواد غذايی به دانه ها انتقال مجدد می شود. اين يك راه حل می بيشتر شرايط تحت بيشترگياهان در به خشكی تحمل خوب باشد. البته انتقال مجدد در گياهانی مثل آفتابگردان و ذرت بيش از اندازه مي باشد و ساقه های ضعيف نمی توانند خوشه سنگين را حفظ كنند، در نتيجه مشكالتی را به وجود می آورد. گلدهی، حساس ترين مرحله رشد به تنش خشكی می باشد و هر تنشی در طول آن دوره عملكرد را به طور معنی داری كاهش می دهد. به طور مشابه يك تنش متوسط، ممكن است سطح فتوسنتز را پايين آورد اما ممكن است تا پر شدن دانه به وسيله انتقال مجدد مواد فتوسنتزی استخراج شده ادامه يابد. در بررسی شيراني راد )1379(، حساس ترين مرحله رشد گياه كلزا به كمبود آب، مرحله گلدهی و پر شدن دانه گزارش شده است. در آزمايشات Hang و Gilliland )1991( در آمريكا، تأثير مصرف آب در مرحله گلدهی و گرده افشانی بهترگزارش شده است، به طوری كه حساس ترين مرحله به تنش آبی پس از گلدهی
بيان شده است.
عمق نفوذ ريشهاثر پتاسيم بر عمق نفوذ ريشه در سطح 1 درصد و سطوح تنش و
نوع گياه در سطح 5 درصد بر عمق نفوذ ريشه معني دار گرديدند به طور پتاسيم نشان مي دهد كه بررسي ريشه ها )جدول -1(. اثر مي گذارد و بيشترين معني داري بر روي عمق توسعه ريشه عمق نفوذ ريشه در شرايط تنش و كاربرد پتاسيم در ارزن مشاهده شد )جدول-2(. اثر متقابل نوع گياه و پتاسيم بر عمق نفوذ ريشه نيز تفاوت معني داري را نشان داد كه نشان از عكس العمل متفاوت گياهان به كاربرد پتاسيم دارد. پتاسيم نفوذ ريشه را افزايش داده و از اين طريق بر تداوم جذب عناصر غذايي و آب اثر مي گذارد كه نتيجه آن افزايش عملكرد بيولوژيكي و دانه خواهد بود كه بيشترين عمق نفوذ ريشه در ارزن مشاهده شد. گياهان برای جذب آب منابع خاك، وابسته به سيستم ريشه ای شان هستند و محصوالت يكساله معمواًل ماكزيمم عمق ريشه شان را در زمان گرده افشانی به دست می آورند. تراكم ريشه، طول ريشه ها در يك واحد حجم از پروفيل خاك است و هدايت هيدروليكی ريشه، مقدار آب استخراج شده در مناطق طول ريشه را نشان می دهد. تحقيقات نشان دادند كه رشد يابد افزايش می از تنش به ساقه، در خالل و پس ريشه نسبت اثر تنش در ميزان رشد ريشه به طوری كه .)Slatyer, 1997(خشكی، تدريجًا كاهش يافته و در بعضی موارد، افزايش طول ريشه و كوچكي، 1376(. )سرمدنيا متوقف می شود از رشد ساقه قبل نتايج ماياكی و همكاران )1976( نشان داد كه تنش بر رشد طولی و وزن خشك ريشه به اندازه رشد طولی ساقه و وزن خشك تاج گياه و سطح برگ اثر نگذاشت. ريشه های گياه به مناطقی از خاك كه رطوبت كافی داشت در حال گسترش بودند و در نتيجه اين امر
رشد طولی آنها چندان كاهش نيافت.مشابه، شرايط در كه داد نشان پژوهش اين نتايج كلي طور به مصرف پتاسيم مي تواند عملكرد بيولوژيكي و دانه را افزايش داده تنها آزمايش اين آنجاييكه در از را گسترش دهد. و عمق ريشه عمق ريشه بررسي شد، پيشنهاد مي شود كه اثر پتاسيم بر روي
ريشه هاي ثانويه و پراكنش افقي آنها مطالعه شود.
42
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
جدول 1- ميانگين مربعات صفات مورد بررسي Table 1- Mean squares of determined traits
ميانگين مربعات MeanSquares
عملكرد بيولوژيكيBiological Yield
عمق نفوذ ريشه Depth of Root
Penetration
درجه آزاديDf
منابع تغييراتV.O.S
تكرار2 0/038311/41Replication
تنش خشكي1* 598/05** 0/348Drought Stress
نوع گياه2* 701/406* 0/206Crop Plant
پتاسيم1** 712/316**0/324Potassium
0/296 **632/011 *2تنش × نوع گياه
Stress × CropPlant
0/513 **281/042نوع گياه × پتاسيم Crop Plant ×
Potassium
تنش × پتاسيم203/0081* 0/189Stress × Potassium
0/301 **531/106 *2
تنش × نوع گياه × پتاسيم
Stress × CropPlant × Potassium
خطا0/01637/08422Error
13/27/11CV )%( ضريب تغييراتبه ترتيب معني دار در سطح 1 و 5 درصد * و **
** and *: Significant at 1% and 5% levels respectively.
43
::: اثر کاربرد پتاسیم بر خواص کمي و توسعه ریشه در ذرت، سورگوم و ارزن در شرایط تنش خشکي :::
ه يش
ذ رنفو
ق عم
و كي
وژييول
د بكر
عملي
هاين
انگ مي
سهقاي
- مل 2
جدو
Tabl
e 2-
Mea
ns c
ompa
rison
of b
iolo
gica
l yie
ld a
nd d
epth
of r
oot p
enet
ratio
n S2
K2C
3S1
K2C
3S2
K1C
3S1
K1C
3S2
K2C
2S1
K2C
2S2
K1C
2S1
K1C
2S2
K2C
1S1
K2C
1S2
K1C
1S1
K1C
1Tr
eatm
ent
مارتي
1/49
f1/
82 c
1/34
h1/
83 c
1/58
e1/
87 b
1/29
h1/
81 c
1/73
d1/
96 a
1/41
g1/
89 b
Bio
logi
cal Y
ield
(kg/
m2)
كردعمل
كيوژي
يولب
134/
75 a
118/
5 c
b 126/
2511
3/75
e10
8/25
f98
/25
g11
6/25
d11
1/25
e99
/75
g10
7/25
f10
2/5
g96
/25
gde
pth
of ro
ot
(pen
etra
tion
(cm
فوذق ن
عمشه
ريد.
اشني ب
ر مي دا
معنف
تال اخ
اقدد ف
ستنك ه
شترف م
حرك
ي يدارا
ل داق
ه حي ك
هاين
نگيميا
ف ردي
هر در
Mea
ns w
ithin
the
sam
e ro
w a
nd fa
ctor
s, fo
llow
ed b
y th
e sa
me
lette
r are
not
sign
ifica
ntly
diff
eren
ce
44
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
جدول 3- ميانگين مربعات صفات مورد بررسيTable 3- Mean squares of determined traits
ميانگين مربعاتSquares Mean
عملكرد دانهgrain Yield
وزن هزار دانه Kernel
Thousand
Weight
درجه آزاديdf
منابع تغييراتV.O.S
2/394429/2122تكرار
Replication
1/795 * 731/637 **1تنش خشكي
Drought Stress
9/312**2786/012 **2نوع گياه
Crop Plant
2/086*603/916 *1پتاسيم
Potassium
3/318**831/518 **2تنش × نوع گياه
Stress × CropPlant
4/916 **486/314 *2نوع گياه × پتاسيم Crop Plant ×
Potassium
3/924 **918/417 **1تنش × پتاسيم
Stress ×Potassium
1/932 *791/294 **2
تنش × نوع گياه × پتاسيم
Stress × Crop Plant ×
Potassium
0/58645/01922خطا
Error
10/711/6ضريب تغييرات )%(
CV
*,** به ترتيب معني دار در سطح 1 و 5 درصد** and *: Significant at 1% and 5% levels respectively.
45
::: اثر کاربرد پتاسیم بر خواص کمي و توسعه ریشه در ذرت، سورگوم و ارزن در شرایط تنش خشکي :::
دانهزار
ن ه وز
ه و دان
كردعمل
ي ها
ينانگ
ميسه
قاي- م
ل 4جدو
Ta
ble
4- M
eans
com
paris
on o
f see
d yi
eld
and
kern
el th
ousa
nd w
eigh
t
S2K
2C2
S1K
2C2
S2K
1C2
S1K
1C2
S2K
2C1
S1K
2C1
S2K
1C1
S1K
1C1
Trea
tmen
tمار
تي
2/15 f
2/3
6 e
1/75 g
1/9
8 f
5/633
c
7/456
a
4/783
d
7/028
bgr
ain
Yie
ld
(t/h
a)
كردعمل
دانه
41/5
f 45
/75 e
32
/25 g
39
/79 f
17
1/75 c
21
7/75 a
15
6/25 d
18
3/5 b
K
erne
l Tho
usan
d
Wei
ght (
g)
زارن ه
وز
دانهد.
اشني ب
ر مي دا
معنف
تال اخ
اقدد ف
ستنك ه
شترف م
حرك
ي يدارا
ل داق
ه حي ك
هاين
نگيميا
ف ردي
هر در
Mea
ns w
ithin
the
sam
e ro
w a
nd fa
ctor
s, fo
llow
ed b
y th
e sa
me
lette
r are
not
sign
ifica
ntly
diff
eren
ce
46
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
شكل 1- روند رشد دانه ذرتFigure 1- Kernel growth rate of corn
شكل 2- روند رشد دانه سورگومFigure 2- Kernel growth rate of sorghum
47
::: اثر کاربرد پتاسیم بر خواص کمي و توسعه ریشه در ذرت، سورگوم و ارزن در شرایط تنش خشکي :::
References فهرست منابع1- اسمي، ر. 1376. تاثير تنش خشكي بر عملكرد، اجزاي عملكرد و ساير خصوصيات زراعي دو رقم گلرنگ بهاره در منطقه اصفهان. پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه آزاد اسالمي واحد خوراسگان.
ص 13.2- بختياري، م. 1384. بررسي عملكرد، اجزاي آن و شاخص هاي ارشد. كارشناسي نامه پايان دماوند. ديم شرايط در گلرنگ رشد
دانشگاه آزاد اسالمي واحد ورامين. ص 99-93.3- جنوبي، پ. و ج.، دانشيان. 1385. تاثيركاربرد فسفر بر خصوصيات علمی فصلنامه خشكي. تنش شرايط در سويا زراعي و رويشي
پژوهشی دانشگاه آزاد اسالمی واحد تاكستان. جلد 1. شماره 1.زني جوانه خصوصيات بر آبي تنش اثر .1384 ع. حسني، -4بذر گياه ريحان. فصلنامه تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران.
جلد21. شماره 4. ص 30-17. 5- ساالرديني، ع.، و م.، مجتهدي. 1367. اصول تغذيه گياه. مركز
نشر دانشگاه تهران. ص 67-54. 6- سرمدنيا، غ. و ع، كوچكي. 1369. فيزيولوژي گياهان زراعي.
انتشارات دانشگاه تهران. ص 45- 73.و آلي كودهاي تاثير بررسي .1380 ا. شريفي عاشورآبادي، -7دارويي و گياهان تحقيقات رازيانه. فصلنامه بر عملكرد شيميايي
معطر ايران. جلد7. شماره انتشار: 256 – 1380. ص 26-1. 8- شيراني راد، ا. ح. 1379. بررسي اثر تاريخ كاشت و تراكم بوته نامۀ كارشناسي پايان بر روند رشد و صفات زراعي دو رقم كلزا.
ارشد زراعت. دانشگاه تربيت مدرس تهران.9- شيراني راد، ا.، هاشمي دزفولي، ا.، و ع.،عليزاده. 1379. بررسي تنش و فسفر آربوسكوالر، سيكوالر و ميكوريز هاي قارچ اثر خشكي بر كارآيي جذب عناصر غذايي در گياه گندم. نشريه نهال
و بذر، جلد 16.10- مارشنر، ه. 1380. تغذيه معدني گياهان عالي.مترجم خلدبرين. بهمن، اسالم زاده. طاهره، جلد اول. انتشارات دانشگاه شيراز. ص
.47-41خشك. مناطق خاكهاي حاصلخيزي .1373 ج. ملكوتي، -11
انتشارات دانشگاه تربيت مدرس. ص 494.عملكرد افزايش .1374 كوچكي.، ع، و ا دزفولي، هاشمي -12
گياهان زراعي. جهاد دانشگاهي دانشگاه مشهد. ص 27-23.
13- Aliabadi Farahani, H., Lebaschi, M. H.,
Shiranirad. A. H., Valadabadi, A. R. and Daneshian,
J. 2008. Effects of arbuscular mycorrhizal fungi,
different levels of phosphorus and drought stress
on water use efficiency, relative water content and
proline accumulation rate of Coriander (Coriandrum
sativum L.). Journal of Medicinal Plants Research, 2
(6): 125-131.
14- Daneshian, J., Shirani Rad, A. H., Ghalebi, S.,
Jonoubi, P., and Masoud Sinaki, J. 2006. Water deficit
stress at pod formation stage of soybean (Glycine
max L. (merr.)) for selecting of drought tolerant
genotypes. The First International Conference on
the Theory and Practices in Biological Water Saving
(ICTPB) 21- 25 May 2006, Beijing, China. pp: 85.
15- Diaz-Perez, J.C., Shackel, K.A. and Sutter, E.G.,
2006. Relative water content. Annals of Botany,
97(1): 85 96.
16- Farooqi, A. A., Bssreeramu, Kh. and Sriniva, S.
2004. Cultivation of spice crops. Universities Press.
pp: 128-148.
17- Gelder, H. V. and Van gelder, H. H. M. 1988.
Influence of potassium fertilizer application level
on oil production and quality in Mentha Piperita L.
Applied- plant scence. 2:2,68-71.
18- Hang, A. N. and Gilliland, G. C. 1991. Water
requirement for winter rapeseed in central Washington.
In: McGregor, D. I. Proceeding of the English
International Rapeseed Congress, Saskatoon, Canada.
Organizing Committee, Sakaton, pp: 1235- 1240.
19- Howell, T. A., Yazar, A., Schneider, A. D., Duser,
D. A. and Copeland, K. S. 1995. Yield and water
use efficiency of corn in response to lepa irrigation.
Transacation of the ASAE 38(6): 1737-1747.
20- Innes, P. and Black, W. 1981. The effect of drought
on water use and yield of two sorghum genotypes. J.
Agri. Sci., 96: 603-610.
48
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
21- Katal, N. W. S. and Mina, G. P. 1989. Effect of
row spacing nitrogen and irrigation on seed yield,
oil and water requirement of sorghum. Field Crop
Abc.11:11-13.
22- Kok, B. 1998. Procedure for estimating ratio of
live to dead dry matter in root core samples. Crop
Science. 58: 128-132.
23- Mayaki, W. and Stone, L. R. 1976. Interactings
between agricultural practice and earthwarm. Crop
Science.16:22-27.
24- Newman, E.I. 1994. Relationship between root
growth of flax and water potential. New Phytologist.
65: 273-283.
25- Slatyer, R. O. 1997. Plant water relations.
Academic Press, New York.
26- Stocker, O. 1986. Physiological and morphological
changes in plant due to water deficiency. Agronomy
Journal. 75: 03-74.
27- Steward, F.C. 2006. Plant physiology VOL-IX:
Water and solution in plants. Academic press. Inc.
Florida. pp: 347.
49
::: اثر کاربرد پتاسیم بر خواص کمي و توسعه ریشه در ذرت، سورگوم و ارزن در شرایط تنش خشکي :::
Effect of potassium application on quantitative characteristics and root penetration of corn, sorghum and millet under drought stress
Sayed Alireza Valadabadi1 and Hossein Aliabadi Farahani2
Abstract
In order to evaluate the effect of potassium application under drought stress on quantitative characteristics and
root penetration of corn, sorghum and millet, this research was conducted at Iran in 2005. The experimental
design was a factorial on the of basis completely randomized block design with three replicates. The factors
studied were application and non-application of potassium (0 and 200 kg/ha), crop plants (corn, sorghum
and millet) and irrigation. Irrigation was evaluated under RWC < 95% (non-drought stress conditions) and
irrigation under RWC= 60-70% (drought stress conditions). We noticed, however K fertilizer significantly
increased the kernel growth rate, root penetration, kernel yield, biological yield and kernel thousand weights
of plants. Although the non-drought stress treatment significantly increased upon characteristics and highest
root penetration of corn was achieved under this conditions, while the highest roots penetration of sorghum
and millet were achieved under the drought stress conditions. K application was reduced the damaging effects
of drought stress and significantly increased depth of root penetration under the drought stress conditions
whole of plants. Findings may consider farmers and agricultural researches to consider carefully on huge
among of soil potassium with interaction to water restriction as a challenge in environmental issues.
Key words: drought stress, kernel growth rate, potassium and root penetration.
1- Islamic Azad University of Shahr-E-Qods branch, Iran.2- Islamic Azad University of Takestan branch, Iran.
51
::: سنتز مشتق کلرو دي آلکیل آمینو تري آزین به عنوان یك علف کش پر مصرف در گیاهان ذرت... :::
سنتز مشتق كلرو دي آلکيل آمينو تري آزين به عنوان يک علف كش پر مصرف در گياهان ذرت، نيشکر و آناناس با كارايي و خلوص باال
Synthesize with high yield and purity of Chloro dialkylamino s-Triazine as a high usage Herbicide for Corn ,Sugar Cane and Pineapple plants
عباس احمدي1
چکيدهمشتق كلرو دي آلكيل آمينو تري آزين با نام تجارتي آترازين يكي از مهمترين مشتقات خانواده علف كشهاي تري آزيني مي باشد. اين ماده داراي تاثير علف كشي باال و سميت كم براي انسان بوده و براي گياهاني نظير ذرت، نيشكر و آناناس بسيار مناسب است. ماده فوق قبال درون حاللهاي آلي نظير كلرو بنزن، دي اكسان، استون و.... تهيه شده ولي در اين تحقيق با كارايي باالتري نسبت به روش هاي قبلي و درون حالل آب سنتز گرديد. در نتيجه مشكالت زيست محيطي ناشي از كاربرد حالل هاي آلي نيز با اين روش، حذف شده و حالل آب جايگزين مي گردد. در اين روش با استفاده از امولسيفاير مناسب، ماده اوليه سيانوريك كلرايد درون حالل آب حل شده و با
مشتقات آميني واكنش مي دهد و علف كش مذكور را با كارايي 95% و خلوص 94% بد ست مي دهد.
واژه هاي كليدي: مشتق كلرو دي آلكيل آمينو تري آزين، علف كش هاي تري آزيني، حاللهاي آلي، گياهان ذرت، نيشكر و آناناس، حالل آب.
1- دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج
52
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
مقدمهآترازين با نام شيميائي 2- كلرو- 4- اتيل آمينو- 6- ايزوپروپيل آمينو 1 و3 و 5- تري آزين يكي از علف كشهاي قوي بوده كه براي مبارزه با علفهاي هرز اكثر مزارع ومحصوالت كشاورزي بكار از مهمترين مشتقات اين سم يكي )2000 ,Worthing( ميرود علف تاثير داراي كه است آزيني تري هاي كش علف خانواده براي سميت )ميزان بوده انسان براي كم سميت و باال كشي موش نر صحرائي 1750 ميلي گرم بر كيلوگرم وزن بدن حيوان است( و براي گياهاني نظير ذرت، نيشكر و آناناس بسيار مناسب هرز هاي علف , كشي علف خاصيت بر عالوه ماده اين است. از نيز ميشوند ايجاد گياه روي بر سمپاشي از پس كه را بذري تا اسيدي آترازين در محيطهاي .)1960,Ashley( برد بين مي چندين براي انبار در و بوده ثبات داراي خنثي و ضعيف قليايي سال قابل ذخيره سازي است ولي در محيط هاي اسيدي وحرارت شود مي هيدروليز فعال غير هيدروكسي مشتقات به باال هاي
.)1988,Ikonen ,1969,Bykhovskaya(انكه شرط به ميوه باغات در هرز هاي علف دفع براي آترازين 1000 در كيلو 10 نسبت به نباشد جوانتر ساله 4 از ها درخت ليتر آب در هكتار مصرف دارد. تاثير اين ماده و مقدار مصرف آن در باغات مو و مزارع ذرت مانند سيمازين )يكي ديگر از مشتقات اگر كه تفاوت اين با است آزيني( تري هاي علف كش خانواده عمليات سمپاشي به علت كارهاي بهاره كشاورزان چند هفته اي به تعويق افتد، اشكالي ايجاد نخواهد كرد. مثاًل در مورد ذرت مي توان دو تا سه هفته پس از سبز شدن ذرت )كه در اين موقع علف هاي
هرز چند برگه است( عمل سمپاشي را انجام ب كار برد. )1992 ,Barbieri(
اين ماده در خاك و روي برگ مصرف مي شود و اصواًل از طريق نيز وارد گياه از طريق برگ تاحدودي ريشه جذب مي شود ولي مي گردد و از طريق آوندهاي چوبي در نواحي مريستمي و برگها جمع
مي شود )nikov’Mel,1961(. در فتوسنتز و عمل ساير آنزيم ها دخالت مي كند و معمواًل قبل و پس از رويش علفهاي هرز، آنها را از حدود چهار برگي از بين مي برد و در محصوالتي از قبيل ذرت ,Frank( باغات و چمنكاري ها بكار مي رود. آناناس، و نيشكر، عمومي علفكش عنوان به نيز زراعي غير اراضي در )1987
ريز، سويا، دانه از سبزيجات و غالت بسياري البته دارد. مصرف
اين علفكش حساسيت دارند. مقدار به سيب زميني و چغندر قند مصرفش از 1/2تا 4 كيلو گرم در هكتار به عنوان علفكش انتخابي باشد به عنوان علفكش عمومي مي 10 كيلو در هكتار – و 50
.)1970,Fischer(آترازين درگياهان مقاوم بسرعت به هيدروكسي آترازين و مشتقات آمينو اسيد تبديل مي شود كه هيدروكسي آترازين نيز دوباره تجزيه مي گردد و نيمه عمر آن 6 تا 10 هفته است كه در نواحي خشك و بيولوژيكي فعاليت براي كه شرايطي و سرد و خشك نيمه و
شيميائي مناسب نباشد، دوام بيشتري را نيز نشان مي دهد.علف كش فوق تا بحال در داخل كشور سنتز نگرديده ولي در خارج از كشور از طريق روش هاي متعددي ساخته شده است كه در آنها با استفاده از ماده اوليه سيانوريك كلرايد در يك حالل آلي مناسب نظير: زايلين، استون و كلروبنزن )اساس اختالف روش هاي مختلف( و مواد اوليه اتيل و ايزوپروپيل آمين و نيز كنترل pH نهائي، محصول
بدست مي آيد. اين روش ها به شرح ذيل مي باشند:(Gysin,1959,1960,1963,Harris,1969,Tandon ,1970,Koji,
,1960Koopman ,1958,Rohr ,1969,Rufener) 1971.
اتيل آمين و از 1– در اين روش از طريق اضافه كردن محلولي ايزوپروپيل آمين به سيانوريك كلرايد و كنترل pH در كمتر از 9.
5، آترازين تهيه مي شود.2– در اين روش سيانوريك كلرايـد را با آمـين هاي مربوطه در زايلين و در دماي 140- 160 درجه سانتي گراد واكنش حالل
مي دهيم تا محلول نهائي بدست آيد.3– در اين روش از طريق اضافه كردن آمين ها به سوسپانسيوني از 5o در حالل استون، محصول نهائي
C سيانوريك كلرايد در دمايبه دست مي آيد.
4 – در اين روش سيانوريك كلرايد در حالل استون با اتيل آمين در دماي20o – واكنش داده و سپس با ايزوپروپيل آمين در دماي
C 10- تا20oC واكنش مي دهد تا محصول نهائي را ايجاد نمايد.
5– در اين روش, از طريق اضافه نمودن آلكيل آمين وباز مناسب به يك محلول از سيانوريك كلرايد در يك حالل آلي غير محلول در آب )كلروبنزن( و با كنترل pH، محصول را تهيه مي كنند. يك كلر در pH = 6-8 جانشين مي شود و دومين كلر توسط آلكيل آمين ديگر در pH = 8.5-9 جانشين مي شود كه براي اين منظور
از يك pH متر مناسب استفاده مي شود.
53
::: سنتز مشتق کلرو دي آلکیل آمینو تري آزین به عنوان یك علف کش پر مصرف در گیاهان ذرت... :::
البته با توجه به مشكالت زيست محيطي حاصل از كاربرد حالل هاي آلي و نيز مضرات فراوان اين مواد شيميائي، روش هاي فوق داراي محدوديت خواهند بود و به همين جهت در روش به كار برده شده در اين تحقيق، سعي شد كه اين مشكالت رفع شده و تاثير نامطلوب نيز در خلوص وكارايي ايجاد نگردد كه اين امر با توجه به عدم انحالل ماده اوليه سيانوريك كلرايد در حالل آب مشكل بود لذا با به كار بردن يك امولسيفاير مناسب، اين مشكل انحالليت نيز برطرف گرديده و
كارايي و خلوص نيز نسبت به روش هاي قبلي بهتر نيز شد.
مواد و روش هامواد شيميائي و دستگاهها
كليه مواد شيميائي مورد مصرف در اين مقاله از شركت شيميائي با شيميائي مواد ذوب نقطه شدند. خريداري )Merck( مرك (UK) ,9100 Electrothermal استفاده از دستگاه نقطه ذوب Perkin نيز با استفاده از دستگاه مدل CHN به دست آمد. طيف
Analyzer CHN Elmer (Model 2400) بدست آمد.
سنتز تركيب مورد نظردر يك بالون 10 ليتري مقدار 460 گرم سيانوريك كلرايد، 6250 ميلي ليتر حالل آب و مقدار 12 گرم از امولسيفاير ريخته و خوب هم زده شد. سپس مقدار 160 گرم اتيل آمين و 150 گرم ايزوپروپيل آمين را به مخلوط واكنش افزوده و خوب به هم زده شد. مخلوط را به مدت 1 ساعت در دماي 100 درجه سانتي گراد حرارت داده و سپس از طريق فيلتراسيون آنرا جدا نموده و با آب مي شوئيم. مقدار 521 گرم )كارايي 95,5%( آترازين با خلوص 94% بدست مي آيد )نقطه ذوب:
170-172 درجه سانتي گراد(.)البته چون ماده سنتز شده در اين تحقيق قبال نيز ساخته شده و در اين مقاله از طريق روش متفاوت ديگري سنتز مي گردد پس مشخصات طيفي نياز نداشته و تنها نقطه ذوب آن اندازه گيري شده
و براي كنترل دقيقتر طيف CHN محصول نيز ارائه مي گردد( C.H.N:
C: 44.5%, H:6.5%, N:32.5% CHN: 83.5% Cl: 100%-83.5%=16.5%
�
نتايج و بحثتوليد حد در فوق هاي روش كليه دقيقتر، و بهتر بررسي جهت
آزمايشگاهي جهت توليد محصول نهائي آترازين تست گرديده و معايب و مزيت هاي هر روش جداگانه مورد ارزيابي قرار گرفت. هدف از اين تحقيق يافتن روشي براي توليد اين علف كش بود كه داراي مواد اوليه ارزانتر و در دسترس تر و و نيز حالل بهتر و كم خطرتر براي انسان و محيط زيست و در نهايت مشكالت واكنشي
كمتر و انجام واكنش با راندمان و خلوص باال در صنعت بود.از استفاده و pH دقيق كنترل لزوم بدليل موجود روشهاي در توليد صفر، زير دماهاي در واكنش انجام گاه و آلي حالل هاي باال در صنعت تامين دماي را مشكل و چون در مقياس صنعتي راحتر از سرد نمودن )آنهم در دماهاي زير صفر( مي باشد، حتي با وجود بعضي كارايي هاي مطلوب، توليد صنعتي آترازين را با اشكال
مواجه مي سازد.بنابراين با بررسي كليه موارد فوق از طريق كاربرد يك امولسيون را در حالل آب كلرايد اوليه سيانوريك ماده ابتدا مناسب، كننده محلول نموده و سپس مخلوط آمين ها را به آن افزوده و پس از حرارت دادن و هم زدن به مقدار مورد نياز محصول نهائي با خلوص
94% و كارايي95% حاصل گرديد.
سپاسگزارياين پروژه تحقيقاتي در دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج انجام شده كه بدين وسيله از كليه عزيزاني كه در انجام اين پروژه همكاري
نموده اند، تشكر و قدرداني مي شود.
N N
NCl Cl
I II
III
Cl
N N
NCl NH- CH(CH3)CH3
NH- CH2CH3
N N
NCl NH- CH2CH3
NH- CH2CH3
شكل 1- ساختار شيميائي سيانوريك كلرايد )I(، آترازين )II(، و سيمازين )III(
Fig1- Chemical Structure Choloride Cianoric(I),
Atrazine(II), Cimazin(III)
54
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
References فهرست منابع1- Ashley ,J.N ,.Bevg ,S.S ,.MacDonald ,R.D.1960 .
Search for chemotherapeutic amidines .XVI .Amidino-
anilino-1,3,5-triazines and related compounds .J.
Chem .Soc.4525 ,.
2- Barbieri ,F ,.Catenacci ,G ,.Ferioli ,A ,.Cottica,
D ,.Maroni ,M .1992 .Atrazine exposure and
metabolism in occupational exposed workers .Toxicol.
Lett,.Suppl .83:.Bykhovskaya ,T.N ,.Mel’nikova ,I.A,.
Mel’nikov ,N.N ,.Vlasov ,O.N ,.Baskakov ,Y.A.1969.
Alkaline hydrolyse of chloro derivatives of s-triazine.
Zh .Obshch .Khim.1497 ,(7)39 ,.
3- Fischer ,A .1970.Amino triazine containing
herbicidal compositions .Ger .Offen.1920518 .
4- Frank ,R ,.Braun ,H.E ,.Clegg ,B.S ,.Ripley,
B.D .1990.Survey of farm wells for pesticides,
Ontario ,Canada 1986 ,and .1987 Bull..Environ.
Contam .Toxicol.410 :44,.
5- Gysin ,H ,.Knusli ,E.1960 .Triazine derivatives.
United States Patent.2923614.
6- Gysin ,H ,.Knusli ,E.1963 .Method for inhibiting
the growth of plants .United States Patent.3078154.
7- Gysin ,H ,.Knusli ,E.1959 .Compositions and
methods for influencing the growth of plants .United
States Patent.2891855.
8- Gysin ,H ,.Knusli ,E.1959 .Media to affect plant
growth ,especially to control weeds .Swiss Patent,
.337019
9- Gysin ,H ,.Knusli ,E.1963 .Triazines for inhibiting
the growth of plants .United States Patent.3078154 ,
10- Gysin ,H ,.Knusli ,E .1963 .Diaminochloro-
s-triazines for use as herbicides and plant growth
inhibitors .Swiss Patent.342784.
11- Harris ,J.F .1969 .Aminodichlorotriazines .S.
African.6901480.
12- Tandon ,J.P ,.Durell ,W.S-2,4 .1970 .dichloro-6-
alkylamino-s-triazines .Ger .Offen.1958340 .
13- Ikonen ,R ,.Kangas ,J ,.Savolainen ,H.1988 .
Urinary atrazine metabolites as indicators for rat and
human exposure to atrazine .Toxicol .Lett.109 :44 ,.
14- Koji ,M ,.Kikuyo ,H .1960 .Reactivity of chloro-s-
triazines .II .Reaction of-2,4 dichloro-6-arylamino-s-
triazines with aniline .Yuki Gosei Kagaku Kyokaishi,
184 ,18Koopman ,H ,.Daams ,J .1958.Investigation
on herbicides .I)-2 .substituted amino-4,6-(dichloro-
-1,3,5triazines.Rec .trav .Chim.235 ,77 ,.
15- Mel’nikov ,N.N ,.Kukalenko ,S.S ,.Varshavskii,
S.L ,.Kofman ,L.P .1961 .Potential herbicides .Khim.
Prom.703 ,.
16- Rohr ,W ,.Koenig ,K.H ,.Fischer ,A.1969 .
Herbicidal triazines .S .African.6902764.
17- Rufener ,W ,.Raoul B ,.Riethmann ,J.1971 .
Process for the production of-2,4 diamino-6-
alkylthio-s-triazines .United States Patent.3558622 ,
18- Worthing ,C.R ,.Walker ,S.B).eds .2000 (.The
Pesticide Manual ,Twelfth Edition ,version ,2 The
British Crop Protection Council.
55
::: سنتز مشتق کلرو دي آلکیل آمینو تري آزین به عنوان یك علف کش پر مصرف در گیاهان ذرت... :::
Synthesize with high yield and purity of Chloro dialkylamino s-Triazine as a high usage Herbicide for Corn ,Sugar Cane and Pineapple plants
A.Ahmadi1
Abstract
Chloro dialkylamino s-Triazine) Atrazine (is one of the important derivatives of Triazine herbicides family.
This compound has a high herbicidal effect and low toxicity for human and useful for some of the plants,
especially ,corn ,pineapple ,and sugar cane .This compound was previously synthesized in some of the organic
solvents ,for example ,Chlorobenzene ,Dioxane ,Acetone and etc ,but in our method ,it was synthesized with
high yield and purity in water as solvent.
In fact ,in this method ,all of the pollution of using organic solvents was removed and water replaced as
solvent .In this reaction by application of good emulsifier ,Cyanuric chloride was dissolved in water and
reacted with alkylamino derivatives for production of it with high yield (95%) and purity.(94%)
Key words: Chlorodialkylamino Triazine ,Herbicide ,Organic Solvents ,Corn ,Pineapple and Sugar Cane,
Water
1- Islamic Azad University ,Karaj Branch1-
57
::: اثرات تراکم بوته بر عملکرد و اجزاء عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني :::
اثرات تراكم بوته بر عملکرد و اجزاء عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني
Effects of plant density on yield and yield components of two sunflower cultivars) Helianthus an-nuus.(
داريوش تقوي1، داود حبيبي1، فرهاد محبتي1و عليرضا ولدياني2
چکيدهاين آزمايش به منظور بررسي، اثرات تراكم هاي مختلف بر عملكرد و اجزاء عملكرد دو رقم آفتابگردان روغني طي تابستان 1384، در ايستگاه تحقيقات كشاورزي شهرستان خوي اجراء گرديد. تحقيق به صورت طرح كرتهاي يكبار خرد شده در قالب بلوك هاي كامل تصادفي كه در آن ارقام به عنوان فاكتور اصلي و تراكم هاي مختلف به عنوان فاكتور فرعي در چهار تكرار در نظر گرفته شدند. دو رقم آفتابگردان روغني )Master و R103×26 CMS( در 4 تراكم 48، 57، 71 و 95 هزار بوته در هكتار از نظر عملكرد و اجزاء عملكرد و برخي خصوصيات گياهي با هم مقايسه شدند. نتايج نشان داد كه Master به دليل برخورداري از بعضي صفات مطلوب گياهي از جمله قطر بيشتر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملكرد روغن، درصد روغن و شاخص برداشت نسبت به رقم CMS، برتر بود. متوسط عملكرد دانه ازقام Master و CMS به ترتيب 4291 و 3991 كيلوگرم در هكتار بود. ارقام مورد بررسي فقط از نظر عملكرد دانه و عملكرد روغن در سطح 5% داراي اختالف معني دار بودند، ولي صفات مذكور تحت تأثير تراكم گياهي قرار گرفتند. تراكم بر عملكرد دانه، ارتفاع بوته، قطر ساقه و عملكرد روغن اختالف معني داري در سطح احتمال 5% داشتند. همچنين اثر تراكم بر روي قطر طبق و شاخص برداشت در سطح احتمال 1% معني دار بود. عليرغم اينكه با افزايش تراكم بوته بر ميزان روغن دانه اضافه گرديد، و عملكرد روغن در سطح احتمال 5% معنی دار بود ولي در اين آزمايش درصد روغن تحت تأثير رقم و تراكم معنی دار نبود. ميانگين كل درصد روغن در رقم CMS 41/6 و در رقم Master 43/3 درصد بدست آمد. با توجه به نتايج حاصله كاشت رقم Master با تراكمي حدود
95 هزار بوته در هكتار در منطقه خوي توصيه مي گردد.
واژ ه هاي كليدی: درصد روغن،ارتفاع گياه، شاخص برداشت
1- دانشگاه آزاد اسالمی واحد كرج2- دانشجوي دكتري دانشگاه پوترامالزی
58
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
مقدمهامروزه آفتابگردان از نظر توليد محصول يكي از دانه هاي روغني عمدة جهان محسوب مي گردد كه پس از سويا، پنبه و كلزا بيشترين ميزان توليد را در دنيا دارا مي باشد. براساس آمار سازمان خواروبار در جهان در آفتابگردان توليد ،)2004 جهاني)فائو، كشاورزي و سالهاي 2002، 2003 و2004 به ترتيب 26383، 20365 و 23851
ميليون تن بوده است. اثرات تراكم گياهي روي عملكرد دانه آفتابگردان بسته به واريته و شرايط آزمايش متفاوت است. با وجود اين، آفتابگردان در دامنۀ وسيعي از تراكم ها با تنظيم اندازه طبق، اندازه دانه و تعداد دانه در طبق خاصيت جبران كنندگي دارد خاه )Khah, 1999(. مطالعات انجام شده حاكي از نقش متفاوت اجزاء عملكرد دانه شامل تعداد طبق در واحد سطح، تعداددانه در طبق و وزن دانه، بر روي عملكرد روغن درصد و دانه عملكرد در بوته تراكم نقش باشد. مي دانه لساني، و همكاران، 1376 و )كوچكي است رسيده اثبات به نيز
.)1363)اردكاني و همكاران 1385( در آزمايشات خود بر روي دو هيبريد آذرگل و آلستار در شرايط آب و هوايي تبريز گزارش نموده اند كه در بوته هزار به 85 هكتار در بوته هزار از 55 تراكم افزايش با هكتار در هر دو هيبريد عملكرد دانه، درصد روغن و عملكرد روغن
افزايش يافت. )تقـوي و هـمكاران 1382( گـزارش دادند كه با افـزايـش تـراكم از 50 به 120 هزار بوته در هكـتار ارتفاع بوته، شاخص برداشت كمـپل و هـولت آزمايـشات در يـافت. افـزايش سـاقه قـطر و )campbell and Holt, 1984( نيز بر روي 4 واريته آفتابگردان تحت تأثير تراكم هاي 40، 55، 70 و 85 هزار بوته در هكتار مورد آزمايش قرار دادند، گزارش نموده اند كه تراكم بوته اثر معني داري
بر كليه صفات بجز عملكرد داشت. گوبلز و دديو )Dedio and Gubbels, 1999( در مطالعه تراكم هاي 30، 45 و 60 هزار بوته در هكتار بر روي دو هيبريد سان ام 20 و سي دابليو 894 مورد بررسي قرار دادند و مشاهده نمودند كه با افزايش
تراكم وزن هزار دانه از 61/2 به 47/8 گرم كاهش يافت. اجزاء عملكرد، بر بوته تراكم اثرات تعيين تحقيق، اين از هدف Master عملكرد و درصد روغن دانه در دو رقم آفتابگردان روغنيو R103×26 CMS جهت بدست آوردن مناسب ترين تراكم براي
حصول حداكثر عملكرد و كيفيت مطلوب آفتابگردان در تراكم هاي مختلف مي باشد.
مواد و روش هابه منظور بررسي اثرات تراكم كاشت بر عملكرد و اجزاء عملكرد دانه دو رقم جديد آفتابگردان روغني، جهت حصول بهترين عملكرد مزرعه در زراعي 1384 در سال تحقيقی تراكم، مناسب ترين در عرض با خوي شهرستان كشاورزي تحقيقات مركز تحقيقاتي 44 جغرافيايي طول و شمالي دقيقه 35 و درجه 38 جغرافيايي درجه و 52 دقيقه شرقي اجرا گرديد و پوشش گياهي غالب منطقه مزرعه خاك بافت باشد. مي گون و درمنه استپي جامعه نوع از
لومي رسي بوده و pH آن از 7/6 تا 7/8 متغير است.هكتار در كيلوگرم ميزان120 به كوددهي خاك آزمون براساس نيتروژن به صورت سرك، به مقدار 60 كيلوگرم در هكتار سولفات مرحله در تريپل فسفات سوپر هكتار در كيلوگرم 60 و پتاسيم
گلدهي به زمين داده شد.براي انجام آزمايش از طرح آماري كرت هاي يكبار خرد شده در قالب بلوكهاي كامل تصادفي با 4 تكرار استفاده گرديد، كه ارقام آفتابگردان به عنوان فاكتور اصلي و چهار تراكم كاشت 48، 57، 71 و 95 هزار
بوته در هكتار به عنوان فاكتور فرعي در نظر گرفته شدند.زمين محل آزمايش در سال قبل تحت آيش بوده كه جهت تهيه نسبتًا شخم دار برگردان آهن گاو بوسيله 1383 پاييز در زمين 70 فواصل به رديفهايي زمين تسطيح از پس شد. زده عميقي سانتي متر تهيه گرديد، سپس زمين آزمايش براساس نقشه طرح، به دست با 1384 ارديبهشت 7 در كاشت گرديد. بندي تقسيم روش كپه اي و در هر محل 3 عدد بذر بر روي پشته ها به عمق 4
سانتي متر قرار داده شد. ،15 بوته ها فاصله نظر مورد بوته تراكم هاي به دستيابي جهت داراي آزمايشي كرت هر شدند. انتخاب سانتيمتر 30 و 25 ،20پنج رديف كاشت به طول 5 متر و عرض 3/5 متر، مساحت هر نياز در طي فصل اندازه گيريهاي مورد كرت 17/5 مترمربع بود. رشد بر روي رديفهاي دوم، سوم و چهارم بعد از حذف حاشيه از طرفين انجام گرفت و رديفهاي اول و پنجم به عنوان حاشيه در
نظر گرفته شدند.پس از استقرار بوته ها، اولين آبياري بالفاصله پس از ظهور اولين
59
::: اثرات تراکم بوته بر عملکرد و اجزاء عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني :::
تبخير كالس تشت از تبخير ميليمتر براساس 70±5 و جوانه ها بعد تيمارها صورت گرفت. A بطور يكسان و يكنواخت در همه و نگهداري بوته يك كاشت، هر محل در برگي چهار مرحله از بوته هاي اضافي حذف گرديد. همچنين در طول فصل رشد، چندين مرحله وجين علفهاي هرز با دست انجام گرفت. جهت جلوگيري از خسارت كرم طوقه بر آفتابگردان1 از سم ليندين به ميزان 2 در ساير با مبارزه براي گرديد. استفاده مسموم طعمه بصورت هزار آفات و يا حشرات مبارزه خاصي صورت نگرفت. براي پيشگيري از خسارت گنجشك، پس از پايان مرحله گرده افشاني طبق بوته هاي سه رديف مياني بصورت يك در ميان توسط پارچه توري پوشانده براي فيزيولوژيكي رسيدگي مرحله در ماه اواخر شهريور در شد. تعيين عملكرد اقتصادي از 3 رديف مياني هر كرت تعداد 5 طبق كه در مرحله گلدهي بصورت يك در ميان با پارچه توري پشانده شده بود، برداشت گرديد و دانه ها توسط دست از طبق جدا شد و
عملكرد دانه بر اساس 10 درصد رطوبت ثبت گرديد.
مشخصات ارقام دو نوع بذر از نوع آزاد گرده افشان )رقم master( كه دير رس است و هيبريد )R103 x 26 CMS( كه رقم زودرس است براي كشت انتخاب گرديد كه ارقام آزاد گرده افشان در مقايسه با هيبريدها غير يكنواخت تر و ديررس تر بوده و ارتفاع زيادي دارند ولي در مقابل شرايط نامناسب مقاوم تر از هيبريدها مي باشند از اين رو در اراضي شود. كشت گرده افشان آزاد ارقام بايستي الزامًا ديم يا نامناسب ارقام هيبريد به دليل توقع زياد زراعي الزم است فقط در زمين هاي آبي با شرايط خوب كشت شود. در واقع رقم master به عنوان از پتانسيل عملكرد دانه و روغن خوبي يك رقم آزاد گرده افشان دوره كاهش طول و سازي يكنواخت در صورت و بوده برخوردا رويش آن مي توان در مناطقي كه امكان كشت هيبريدهاي جديد
آفتابگردان وجود ندارد از آن استفاده بعمل آيد )غفاري، 1383(.
نمونه برداري و اندازه گيري صفاتجمع آوري اطالعات و اندازه گيري صفات در پنج مرحله، طي فصل رشد و پس از برداشت نمونه ها از سه رديف مياني هر كرت صورت
گرفت.صفاتي كه اندازه گيري شدند عبارتند از:
ارتفاع بوته، قطر طبق، قطر ساقه، عملكرد دانه، درصد روغن، عملكرد
روغن، وزن هزار دانه، تعداد دانه در طبق و شاخص برداشت.
محاسبات آمارياعداد و ارقام حاصل مورد تجزيه آماري قرار گرفتند و ميانگين ها با آزمون چند دامنه اي دانكن در سطح احتمال 5 درصد مقايسه شدند. براي تجزيه داده ها از نرم افزار آماري MSTATC استفاده شد. و همچنين براي رسم نمودارها از نرم افزار Excell استفاده گرديد.
نتايج و بحثقطر ساقه
نتايج حاصل از تجزيه واريانس داده ها نشان داد كه اثر رقم بر قطر ساقه معني دار نبود. ولي تأثير تراكم بر قطر ساقه در سطح 5 درصد معني دار بود )جدول1(. بطوريكه بيشترين قطر ساقه در تراكم 48 هزار بوته در هكتار و كمترين قطر ساقه در تراكم 95هزار بوته در هكتار به ترتيب برابر با 2/3 و 1/9 سانتي متر مي باشد )جدول2(. به نظر مي رسد كه توزيع مناسب بوته ها در تراكم هاي پايين باعث كاهش رقابت بين بوته ها براي عوامل محيطي شده در نتيجه بوته ها قطر ساقه بيشتري را داشتند. در تراكم كم رقابت بين گياهان براي عوامل محيطي كمتر است همچنين در تراكم هاي كم ميزان نفوذ نور به سايه انداز گياهي نتيجه، بود. در نور كمتر خواهد براي دريافت رقابت بوده و بيشتر ساقه رشد بيشتر و قطر زيادتري پيدا مي كند. نتايج مشـابهي توسط رابينسون و همكاران )al et Robinson, 2001( مـجيد و اشـنايـدر Miller( و نيـز ميـلر و فيك )1997 ,Scheiter and Majid(
Fik and, 1988( گزارش شده است.
قطر طبقاثر تراكم بوته بر قطر طبق در نتايج تجزيه آماري نشان داد كه سطح احتمال يك درصد و اثر ارقام بر روي قطر طبق معني دار در بوته به 95 هزار از 48 بوته تراكم افزايش با )جدول1(. نبود هكتار قطر طبق از 18/1 به 15/9 سانتي متر كاهش يافت )جدول 2(. در تراكمهاي باال، رقابت براي عوامل مؤثر بر رشد بويژه نور و مواد غذايي بيشتر مي باشد. در اثر اين رقابت اندامهاي گياهي مانند قطر طبق كوچكتر مي گردد اين نتايج با يافـته هاي ميـلر و همـكاران )al et Miller, 1988( و نيز رابيـنسون و همـكاران آزمايش مجيد باشد. در )al et Robinson, 1998( مشابه مي و اشنايدر )Scheiter and Majid, 1988( بزرگترين طبقها در
60
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
تراكم 33 هزار بوته در هكتار بدست آمد و با افزايش تراكم قطر طبق بطور معني داري كاهش يافت. در ارقام زودرس كوچك بودن قطر طبق باعث زودتر خشك شدن طبق به دليل كاهش درصد رطوبت در طبقه اي كوچكتر مي گردد و شايد اين امر در زودرسي
آنها مؤثر باشد.
ارتفاع گياهنتايج حاصل از تجزيه واريانس داده ها نشان داد كه اثر تراكم در سطح احتمال 5% معني دار بود ولي اثر رقم بر ارتفاع بوته معني دار نبود )جدول1(. ولي با مقايسه ميانگين هاي مربوط به ارتفاع گياه در جدول )2( آشكار مي شود كه با افزايش تراكم بوته، ارتفاع گياه افزايش يافته كه اين افزايش در تراكم هاي باال، بعلت زياد شدن متوسط بطور باشد. مي بوته ها بين در نور دريافت براي رقابت باشد مي CMS به نسبت بيشتري ارتفاع داراي Master رقم )جدول2(. كه دير رس بودن و نيز داشتن تعداد گره بيشتر دليل آن نتيجه گرفت )Robinson 1998( همچنين رابينسون باشد مي كه ارقام ديررس آفتابگردان داراي ارتفاع بيشتري نسبت به ارقام
زودرس هستند.
عملکرد دانهنتايج حاصل از تجزيه واريانس نشان داد كه بين ارقام و نيز بين تراكمها در سطح 5 درصد اختالف معني داري وجود دارد )جدول 1(. متوسط عملكرد دانه در رقم Master و CMS به ترتيب 4291 و 3991 كيلوگرم در هكتار بود )جدول2(. شايد بتوان نتيجه گرفت دارند. ارقام زودرس به بيشتري نسبت ارقام ديررس عملكرد كه )تقوي 1383( و خليفه )Khalifia 1984( نيز در طي آزمايشات عملكرد كمترين و بيشترين شدند. يادآور را مطلب همين خود دانه به ترتيب در تراكم 95 و 48 هزار بوته در هكتار و با متوسط با آمد. بدست هكتار در كيـلوگرم 2827/4 و 4564/2 عملكرد افزايش تراكم عملكرد افزايش يافت و در تـراكم هاي پايـين نيز و گوبلز مـحققين از تعـدادي كه شد مشـاهده عملكرد كاهش .(2001 ,Robinson) و (1990 ,Dedio and Gubbles) دديونيز كاهش عملكرد را در تراكم هاي پايين مشاهده نمودند. جهت مي ضروري مناسب تراكم اعمال عملكرد، بيشترين به رسيدن توزيع در آن بيشتر كارايي به مربوط باالي مستر باشد. عملكرد مواد فتوسنتزي بوده و باالترين شاخص برداشت معادل 31 درصد
را دارا است. مقايسه ميانگين ها در اثر متقابل رقم و تراكم تقريبًا روند يكساني داشته و اختالف معني داري بين آنها مشاهده نشد.
تعداد دانه در طبقاثرات و مختلف تراكم هاي و ارقام بين در طبق در دانه تعداد مقايسه جدول به توجه با )جدول1(. نبود دار معني آنها متقابل ميانگين ها )جدول2( مشاهده مي شود كه تعداد دانه در طبق در رقم Master دير رس و CMS زودرس به ترتيب برابر 1033/4 و 928/1 بود. و با افزايش تراكم از 48 هزار بوته در هكتار به 95 هزار بوته در هكتار تعداد دانه در طبق از 957/2 به 938/8 كاهش يافت كه اين به دليل محدوديت عوامل محيطي )نور، مواد غذايي و...( در تراكم هاي باال است. نتايج بدست آمده با نتايج گزارش شده توسط اكثر محققين، خليفه )Khalifia 1984(، زافاروني و اشنايدر همكاران و )رابينسون ،)1991 ,schneiter and Zaffaroni(همكاران و )زماني دارد. مطابقت )2001 ,al et Robinson(1381( در آزمايش خود كه بر روي ارقام آفتابگردان انجام دادند مشاهده نمودند كه بين ارقام آفتابگردان تعداد دانه در طبق در رقم ركورد و زاريا به ترتيب 1179 و 1281/5 بود كه از اين لحاظ تفاوت معني داري با يكديگر نداشتند. لذا با توجه به وزن دانه در طبق در CMS مي توان گفت كه دانه هاي رقم CMS و Master دو رقم
كوچكتر از رقم Master هستند )جدول 2(.
وزن هزار دانهتأثير ارقام و تراكم و اثرات متقابل آنها بر وزن هزار دانه غير معني Master و CMS دار بود )جدول 1(. متوسط وزن هزار دانه در رقمبه ترتيب برابر با 66/1 و 66/9 بود. در بين تراكم هاي مختلف نيز تفاوت معني داري وجود نداشت. ولي با اين وجود بيشترين وزن هزار دانه در تراكم 48 هزار بوته در هكتار بدست آمد )جدول 2(. با افزايش تراكم قطر طبق كاهش يافت و همچنين تغييرات وزن هزار دانه نيز با افزايش تراكم و تعداد دانه در طبق، كاهش يافت )جدول 4(. گوبلز هيبريدهاي مطالعه با )1999 ,Dedio and Gubbles( دديو و سان ام 20 و اس 90 تفاوت معني داري در وزن هزار دانه در حالت جفت كاشت و كشت معمول بر روي پشته مشاهده نكردند. )جعفري 1385( با مطالعه سه تراكم كاشت 50، 60 و 75 هزار بوته در هكتار گزارش نمودند كه تراكم كاشت تأثير معني داري بر وزن هزار دانه ,Zenter and Holt( نداشت. نتايج مشابهي توسط هالت و زنتر
61
::: اثرات تراکم بوته بر عملکرد و اجزاء عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني :::
1985( و گوبلز و دديو )Dedio and Gubbles, 1999( گزارش
شده است. )تقوي 1383( و )جعفری 1385( در آزمايشات خود به اين نتيجه رسيدند كه با افزايش تراكم وزن هزار دانه كاهش مي يابد كه
با نتايج حاصل از تحقيق ما مطابقت دارد.
درصد و عملکرد روغندر اين آزمايش درصد روغن تحت تأثير ارقام و تراكم واقع نشد و اختالف معني داري وجود نداشت )جدول 1(. درصد روغن در رقم Master و CMS به ترتيب برابر با 43/3 و 41/6 بود )جدول 2(.
دهنده نشان كه بود باالتري روغن درصد داراي Master رقم مطلوبيت نسبي اين رقم نسبت به رقم CMS مي باشد.
نتايج حاصل از تجزيه واريانس عملكرد روغن نشان داد كه ارقام و تراكمها در سطح احتمال 5 درصد معني دار بود )جدول 1(. و با افزايش تراكم عملكرد روغن افزايش پيدا كرد )جدول 2(. مشابه اين تغييرات در مورد عملكرد دانه در واحد سطح نيز بدست آمد كه قباًل شرح داده شده است و اغلــب محققين نيز به نتايج مشابهي دست يافتند )هولت و كمبل 1984(، جسب )Jessep, 1997( و )اردكانی 1385(. بنابراين تراكم باال در توليد عملكرد روغن بيشتر ضروري مي باشد اما تراكم نبايد بيشتر از حد اعمال گردد زيرا باعث كوچك شدن قطر طبق و اندازه دانه و وزن هزار دانه خواهد شد. )خواجه پور و سيدي 1379( سهم اصلي عملكرد روغن را عملكرد دانه توصيه مي نمايند و درصد روغن دانه )در صورت حضور عملكرد دانه در مدل
رگرسيون( داراي سهم كمي در تعيين عملكرد روغن مي باشد.
شاخص برداشتاجـزاء بـيولـوژيكي شاخص بـرداشت )HI(، سـاقه، طـبق، دانـه و بـرگها مـي باشند كه بوسيله تجـزيه ايــن اجـزاء بيـولوژيـكي و تعـيين سـهم هـر يك در شاخص بــرداشت، مي توان به تغيـير -Za )مقدار شـاخص بـرداشت دست يافت زافـاروني و اشـنايدر
اين در برداشت شاخص .)1991 ,schneiter and faroni
قرار گرفت ولي احتمال %1 تراكم در سطح تأثير آزمايش تحت توجه با )جدول1(. نبود دار معني برداشت بر شاخص ارقام تأثير با برداشت شاخص افزايش .)2 )جدول ميانگين ها مقايسه به افزايش تراكم را شايد بتوان چنين توجيه كرد كه تراكم هاي باال كربوهيدراتهاي بيشتري از اندامهاي سبز گياه به دانه فرستاده شده و باعث افزايش عملكرد دانه و نتيجتًا افزايش شاخص برداشت شده
تعيين را در دانه در واحد سطح نقش اصلي است. چون عملكرد بوته ها در فواصل توزيع يكتواخت تر نيز و دارد. برداشت شاخص فتوسنتزي مواد افزايش نتيجه در و نور بيشتر باعث جذب كمتر توليد شده در بوته مي گردد. كم بودن عملكرد دانه در تراكم 48 به نسبت آن برداشت كاهش شاخص در هكتار سبب بوته هزار
تراكم 95 هزار بوته شده است. )1991 ,schneiter and Zaffaroni( 1991 زافاروني و اشنايدرگزارش نمودند كه با افزايش تراكم از 32 به 82 هزار بوته در هكتار شاخص برداشت سير نزولي داشته و از 36/8 به 33/6 درصد كاهش يافت. آنها همچنين بيان نمودند كه با افزايش رشد گياه و گذر از مراحل اوليه نمو ميزان رقابت بين بوته ها بيشتر مي گردد، بطوريكه اين رقابت در مراحل پايان رشد بخصوص در زمان پرشدن دانه ها
به حداكثر ميزان خود رسيده است.
نتيجه گيري كلينتيجه نهايی از اين پژوهش نشان داد كه رقم Master به دليل داشتن عملكرد دانه، وزن هزار دانه، همين طور درصد و عملكرد روغن بيشتر، از مطلوبيت بيشتري نسبت به رقم CMS برخوردار بود. تراكم مناسب به عنوان يكي از پارامترهاي اساسي مد نظر مي داشتن سطح توان ضمن مناسب مي تراكم داشتن يك با باشد. سبز مناسب و نيز تأثير بر روي عملكرد هر محصول در شرايط آب و هوايي خاص هر منطقه باعث باال رفتن عملكرد در واحد سطح شد. بنابراين يشنهاد مي شود كه جهت رسيدن به حداكثر عملكرد و افزايش توليد از رقم Master و با تراكم 95 هزار بوته در هكتار
جهت كشت در منطقه خوي استفاده گردد.
62
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
لفخت
ي مم ها
راكر ت
ي دوغن
ن رردا
ابگ آفت
قامت ار
صفا از
خي بر
سريان
ه واجزي
1( تل )
جدوTa
ble
:1 A
naly
sis o
f var
iatio
n fo
r stu
died
cha
ract
ers i
n di
ffere
nt p
lant
den
sitie
s.
MS ت
ربعان م
نگيميا
ص شاخ
شتردا
ب H
arve
st
Inde
x
غن رو
كردعمل
yiel
d O
il
وتهع ب
رتفاا
Hei
ght P
lant
اقهر س
قط S
team
Dia
met
er
بقر ط
قط H
ead
Dia
met
er
دانهرد
ملكع
yiel
d Se
ed
بقر ط
ه د دان
دادتع
/Num
ber S
eed
head
نه ر دا
هزان
وز 1
000s
eed
wei
ght
غن رو
صددر
cont
ent O
il
جه در
ديآزا
f.d
اتيير
تغابع
منv.o
.s
74,83
1132
90,37
748,6
00,0
74,2
726
0440
,1415
5662
,096,0
64,5
73
Rep ر
كرات
0,05
2136
94,53
*12
0,36
0,06
1,32
7242
69,30
*87
232,4
80,0
422
,461
Cul
tivar
قم ر
74,31
7654
2,50
204,7
10,0
259
,3534
931,1
338
582,2
672
,5544
,253
A E
rror
ف ي ال
خطا
131,1
8**
4309
13,92
* 25
3,70*
0,11*
7,37*
*23
7973
4,71*
2243
4,54
2,12
2,83
3D
ensit
y مراك
ت
101,0
312
1315
,0225
60,0
80,2
471
8234
,5817
918,5
041
,839,2
03
قم× ر
كم ترا
Cul
tivar
× de
nsity
15,66
1767
1,92
137,6
70,0
41,2
911
3715
0,60
2452
3,43
19,74
12,73
18B
Erro
r ب
ايخط
صد در
و 1 5
الحتم
ح اسط
در دار
ي معن
ب رتي
ه ت* ب
و* *
prob
abili
ty le
vels
%5 an
d 1 S
igni
fican
t in
** , *
63
::: اثرات تراکم بوته بر عملکرد و اجزاء عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني :::
لفخت
ي مم ها
راكر ت
ي دوغن
ن رردا
ابگ آفت
قامه ار
شدي
گيرزه
اندات
صفا از
خي بر
اين ه
نگيميا
سه قاي
( م2(
ولجد
Tabl
e .2
com
paris
on o
f mea
ns fo
r stu
died
cha
ract
ers i
n di
ffere
nt p
lant
den
sitie
s.
ص شاخ
شتردا
بد(
رص)د
Har
vest
Inde
x
غن رو
كردعمل
در رم
لوگ)كي
ار(هكت
yiel
d O
il
وتهع ب
رتفاا
تر(ي م
سانت(
Hei
ght P
lant
اقهر س
قطتر(
ي مسانت
( S
team
Dia
met
er
بقر ط
قطتر(
ي مسانت
( H
ead
Dia
met
er
دانهرد
ملكع
در رم
لوگ)كي
ار(هكت
yiel
d Se
ed
در نه
د داعدا
تبق
ط S
eed
/Num
ber
head
دانهزار
ن هوز
رم()گ
100
0see
d
wei
ght
غن رو
صددر
Oil
cont
ent
شيماي
ي آزرها
كتوفا
Cul
tivar
قم ر
31 a
1841
,9 a
169,4
a2,2
A17
,4 a
4291
a10
33,4
a66
,9 a
43,3
aM
aste
r
30 a
1678
,4 b
165,6
a2,1
a16
,1 a
3991
b92
8,1 a
66,1
a41
,6 a
CM
S26x
R10
3
Den
sity )
تارهك
در ته
)بوكم
ترا
20,8
b28
,9 b
34,3
b37
,9 a
1176
,2 b
1496
,5 b
1959
,8 ab
2540
,8 a
A15
9,616
7,4 ab
171,8
ab17
1,2 ab
2,6 a
2,2 ab
2,2 ab
1,9 b
18,1
a17
,8 a
16,9
ab15
,9 b
2827
,4 B
3488
,4 ab
3822
,1 ab
4564
,2 a
957,2
a95
2,9 a
957,9
a93
8,8 a
67,2
a66
,6 a
65,9
a64
,1 a
41,6
a42
,9 a
42,4
a43
,9 a
4800
057
000
7100
095
000
ند.ست
ن هانك
ن دزمو
با آصد
درل 5
تما اح
طحر س
ر دي دا
معنت
فاود ت
فاقي
مارر آ
نظد از
اشنك ب
شترف م
حرك
ر يه د
ن كستو
هر در
وه گر
هرداد
اعM
eans
with
the
sam
e le
tters
in e
ach
colu
mn
have
not
sign
ifica
nt d
iffer
ence
at t
he 5
% le
vel o
f pro
babi
lity
acc
ordi
ng to
DM
RT.
64
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
References فهرست منابع1- اردكانی، م. و ج. دانشيان. 1385. بررسی تاثير تراكم بر عملكرد و زراعت كنگره نهمين آفتابگردان. هيبريد دو عملكرد اجزای و
اصالح نباتات ايران. ورامين. صفحه 9.2- تقوي، د. 1383. رابطه ضريب استهالك نوري در زمان گرده افشاني و عملكرد دانه ارقام آفتابگردان در تراكمهاي مختلف. پايان دانشكده كرج، واحد اسالمي آزاد دانشگاه ارشد. كارشناسي نامه
كشاورزي، 115صفحه.تراكم بررسی .1385 زاده. ولی م. و يارنيا م. ف، جعفري، -3هيبريد فنولوژی و مورفولوژيك خصوصيات عملكرد، بر كاشت ايران. نباتات اصالح و زراعت كنگره نهمين آفتابگردان. آذرگل
ورامين. صفحه 59.4- خواجه پور، م.ر. و ف، سيدي. 1379. بررسي اثر تاريخ كاشت بر عملكرد و اجزاء عملكرد آفتابگردان. مجله علوم و فنون كشاورزي
و منابع طبيعي. شماره 2. جلد 4 صفحات 117-128.5- زماني، ا. و ع، دماوندي. و پ، فروزش. 1381. اثر تراكم بر روي فنولوژي، اجزاي عملكرد و عملكرد دانه دو رقم آفتابگردان. صفحات، ،1 شماره ،4 جلد روستايي، عمران و كشاورزي مجله
.53-65 MSTATC 6- عليزاده، ب. و آ، تاري نژاد. 1380. كابرد نرم افزار
در تجزيه هاي آماري. انتشارات ستوده تبريز. 160 صفحه.7- غفاري، م. 1383. گزارش پژوهشي بخش تحقيقات نهال و بذر آذربايجانغربي. واكنش هيبريد آذرگل به تراكم های مختلف كاشت
در منطقه خوی. 70 صفحه.8- كوچكي، ع.، م. ح. راشد محصل.، م، نصيري و ر، صدرآبادي. )ترجمه(. زراعي گياهان نمو و رشد فيزيولوژيكي مباني .1376
انتشارات آستان قدس رضوي. 404صفحه.9- لساني، ح. و م. مجتهدي. 1363. مباني فيزيولوژيكي گياهان
)ترجمه(. انتشارات دانشگاه تهران. 380صفحه.10- Anonymous“ .2003 .FAO Production yearbook”
,Vol 235 , 51 .PP .Rome .Italy.
11- FAO“ .2004 .Quarterly bulletin of statistics
(QBS),Vol 11 .No.214
12- Gubbels ,G .H ,.and W .Dedio“ .1990 .Response
of early-maturity sunflower hybrids to row spacing
and plant density .Can .J .Plant .Sci ,.Vol ,70 .pp.
.1169-1171
13- Gubbles ,G .H ,.and W .Dedio .1999 .Response
of sunflower hybrids to row spacing .Can .J .Plant.
Sci.1125-1127 :(4)68 .
14- Holt ,N .W ,.and R.P .Zenter“ .1985 Effect of plant
density and row spacing on agronomic performance
and economic returns of non oil seed sunflower in
southeastern Saskatchewan .”Can ,J .Plant Sci ,.Vol.
,65pp.501-509 .
15- Holt ,N.W .and S.J .Campbell“ .1984 Effect of
plant density on the agronomic) Performance (of
sunflower on dryland .”Can .J .Plant .Sci , .Vol64 .
,pp.599-605 .
16- Jessep ,R .S .1997 .Influence of time of sowing
and plant density on the yield and oil content of
dryland sunflower .Aust .J.Exp .Agric.664-668 :17 .
17- Khah ,E.M , .E,H .Roberts ,.and R.H.Ellis.1999 .
Effect of seed ageing on growth and yield of spring
wheat at different plant population densities .Field
Crop Res.175-190 :20 .
18- Khalfia ,F.M .1984 .Effect of spacing on growth
and yield of sunflower under two systems of dry
farming in suadan .J .Agric .Sci.213-222 :103 .
19- Majid ,H.R ,.and A.A.Schneiter .1997 .Yield and
quality of semidwarf and standard-height sunflower
hybrids grown at five plant populations .Agron .J.
681-684 :79
20- Majid ,H.R ,.and A.A .Schneiter .1988 .
“Semidwarf and Conventional height sunflower
performance at five plant populations .”Agron .J, .
Vol ,80 .pp.821-824 .
21- Miller ,J .F ,.and Fivk ,A“ .1988 .Influence
of plant population on performance of sunflower
65
::: اثرات تراکم بوته بر عملکرد و اجزاء عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني :::
hybrids ”.Can .J .Plant Sci , .Vol ,58 pp.597-600 .
22- Robinson ,R.G , .J.H .Ford ,.W.N .Lueschen, .
D.L .Rabas , .L.I .Smith , .D.D .Wames ,.and J.V.
Wiersma“ 2001 .Respnose of sunflower to plant
population ”Agron .J .Vol ,72 .pp.869-871 .
23- Robinson ,R.G .1998 .Production and culture .In:
J.F .Carter) ed .(Sunflower Science and Technology.
A.S.A .pp.89-143 :.
24- Zaffaroni ,E ,.and A.A.Schneiter.1991 .
Sunflower production as influenced by plant type,
plant population and row arrangement .Agron .J:63 .
.113-118
66
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
Effects of plant density on yield and yield components of two sunflower cultivars (Helianthus annuus.)
D .Taghavi1 ,D .Habibi1 ,F .Mohabati1 , and A .Valdyani2
Abstract
This experiment was carried out to determine the effects of different plant densities on yield and yield com-
ponents of two sunflower cultivars at Agricultural Research station of Khoy in summer .2005 The experi-
ment was done in Split Plot as a complete block design with four replications .The varieties were chosen
as the main polt in 2 levels) Master and CMS26 xR103 (and plant density in 4 levels71000 ,57000 ,48000
and) 95000 plant per hectare (were chosen as a sub plot .Results showed that Master due to have some good
plants traits including ,more diameter ,grain number ,thousand grain weight ,oil yield , oil percent and harvest
index rather than to CMS was better .Average grain yield in CMS and Master was 4291 ,3991 kg/ha respec-
tively .There was significant difference in 5% level between two cultivars only ,grain yield and oil yield .but
the gutted traits were affected by plant density .Density had significant in 5% level effects the grain yield,
plant high ,and stem diameter and oil content .Also density had significant effect at 1% level of probability
on head diameter and harvest index despite to increasing plant density ,the oil content increased but in this
experiment ,and oil content was shown significant difference at 5% level of probability oil percent wasn’t
significant by cultivar and density .The whole average of oil percentage was 41.6 and 43.5 in CMS26xR103
and Master ,respectively .According to results ,it’s recommend to planting Master in Khoy situation in den-
sity of 95000 plants per hectare.
Keyword :Sunflower ,density ,yield ,harvest index,oil percent
1- Islamic Azad University – Karaj Branch2- Ph.D student of Biotechnology -Putra University Malaysia.
67
::: بررسي اثر تنش خشکي و محلول پاشي سلنیوم بر عملکرد و فعالیت برخي از بیومارکرهاي ... :::
بررسي اثر تنش خشکي و محلول پاشي سلنيوم بر عملکرد و فعاليت برخي از بيوماركرهاي بيوشيميايي در ارقام مختلف آفتابگردان روغني
Antioxidative response of Sunflower (Helianthus annus)varieties under water deficit and selenium foliar application
محمدرضا دادنيا1- داوود حبيبي2، محمد رضا اردكاني2، قربان نور محمدي دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم و تحقيقات تهران3
چکيدهبه منظور بررسي اثر تنش خشكي بر خصوصيات كمي و كيفي ارقام مختلف آفتابگردان روغني طرحي به صورت كرت هاي دوبار خرد شده در قالب بلوك هاي كامل تصادفي با 4 تكرار در مزرعه دانشكده كشاورزي دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج به مورد اجرا در آمد.در اين آزمايش تيمارهاي آبياري شامل قطع آبياري در مرحله گلدهي كامل و آبياري تا اواخر دوره رشددر كرت هاي اصلي، ارقام مورد نظر به نام هاي ركورد، آرماويرسكي، چرنيانكا، زاريا و پروگرس در كرت هاي فرعي و تيمار سلنيوم از منبع سلنيت سديم توسط محلول پاشي در مرحله گلدهي در كرت فرعي فرعي قرار گرفت. در طول دوره رشد صفاتي از قبيل عملكرد دانه، ميزان فعاليت آنزيم هاي آنتي اكسيدانت و شاخص هاي بيوشيميايي اندازه گيري شدند. بررسي نتايج نشان داد اختالف معني داري در تيمارهاي آبياري و ارقام و همچنين مصرف سلنيوم در سطح 99درصد وجود داشت بطوري كه مقايسه ميانگين تيمارها بيانگر كاهش 47 درصدي عملكرد دانه در تنش قطع آبياري بود. سلنيوم تاثير معني داري در سطح 99 درصد در شرايط آبياري و تنش آب داشت بطوريكه تحت شرايط تنش آب ميزان عملكرد تحت تاثير سلنيوم افزايش يافت. نتايج حاصله نشان داد كه سطح فعاليت آنزيم هاي آنتي اكسيدانت و بيوماركرهاي بيوشيميايي به شدت تحت تاثير سلنيوم و تيمار آبياري قرار گرفت و اختالف معني داري در سطح 99 درصد مشاهده شد بطوريكه تحت تاثير تنش آب و محلول پاشي سلنيوم ميزان فعاليت اين آنزيم ها افزايش يافت. بطوركلي در اين آزمايش رقم پروگرس مقاوم ترين و رقم زاريا حساس ترين رقم به خشكي شناخته شد. همچنين از ميزان فعاليت شاخص هاي مالون دي آلدئيد )MDA(، دي تيروزين )TY_Di(، دي هيدروكسي
گوآنوزين )DG-oH-8( مي توان بعنوان معياري مناسب جهت گزينش ارقام در مقاومت به خشكي استفاده كرد.
واژه هاي كليدي: آفتابگردان روغني، سلنيوم، كمبود آب، شاخص هاي بيوشيميايي
1- دانشگاه آزاد اسالمی- واحد علوم و تحقيقات اهواز 2- دانشگاه آزاد اسالمی واحد كرج
3- دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم و تحقيقات تهران
68
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
مقدمهانباشت پر اكسيد هيدروژن در سطح سلولي زيان آور است زيرا منجر به صدمات اكسيداتيوونابودي كارساخت و ساز در گياهان مي شود تنش بروز واسطه به هيدروژن پراكسيد ميزان افزايش بطوريكه خشكي و تداوم آن مي باشد )كری،1990(. در موجودات زنده پراكسيد هيدروژن بوسيله كاتاالز وگلوتاتيون پراكسيداز سم زدايي مي شود. كاتاالز از سلول ها در برابر پراكسيد هيدروژن توليد شده توسط خود آنها محافظت مي كند. يافته هاي بيوشيميايي نشان مي دهند كه كاتاالز در دو اندامك پراكسي زوم و گلي اكسي زوم مستقر مي باشد.
كاتاالز نقش مهمي در نابودي عوامل بيماري زا ونيز همزيستي با انگل ميزبان دارد. ويلكنز )1997( و كورپاس )2001( نشان دادند كه در گياهان روغني خصوصا آفتابگردان تحت تنش هاي مختلف سطح راديكال هاي آزاد پر اكسيد در بافتها افزايش مي يابد.اين راديكال ها سبب اكسيداسيون ليپيدهاي گياه شده و ضمن تخريب آنها عملكرد را تحت تاثير قرار مي دهند )ويلكيتمزيا1997(. پس مي توان گفت كه تنش هاي محيطي موجب افزايش ميزان پراكسيد هيدروژن،دي )دات2000 شوند مي بافت ها در هيدرواكسيد يون و اكسيدكربن آزاد راديكالهاي فعال نيمه و فعال انواع رائو1996(.واكنش هاي و اكسيژن در فرآيندهاي تخريبي با آسيب ديدگي مانند پيري )هارمن 1995(، سرطان )دات2000(، بيماري انسداد شرايين قلب و آلزايمر )كری1990، اسميت1996( نقش دارند. گلوتاتيون پراكسيداز حاوي سلنيوم داراي پس ماند سلنوسيستئين در هر چهار واحد فرعي مي باشد كه براي فعاليت آنزيم ضروري است.گلوتاتيون پراكسيدازكاهش پر اكسيد هيدروژن را با استفاده از گلوتاتيون احيا شده كاتاليز مي كند و از سلول ها در برابر آسيب هاي ناشي از اكسايش محافظت مي كند )ديكسون، 1998(. افزايش فعاليت گلوتاتيون پراكسيداز در پنبه و گندم كه در معرض تنش خشكي قرار گرفته اند نشان مي دهد كه همزمان با توليد پر اكسيد هيدروژن اين افزايش مي تواند منجر به جذب الكترون هاي فردوكسين توسط NADP گردد كه در نتيجه ميزان توليد سوپر اكسيد كاهش مي يابد. سيرانف )1998( و پراساد و كوكسي )2000( گزارش كردند يك رابطه قوي بين گلوتاتيون و تغييرات مقاومت به سرما در ذرت وجود دارد )ديكسون 1998 و سيرانو 1998(. افزايش فعاليت آنزيم گلوتاتيون پر اكسيداز در اثر خشكي و با درجه حرارت توسط ساير پژوهشگران گزارش شده است )آسارا، 1987(. بطوركلي تنش هاي محيطي توليد سوپر اكسيد را افزايش مي دهند.اين توليد
مي تواند براي انسجام و عملكرد غشاء زيان آور باشد زيرا عكس العمل هاي متفاوت بين پروتئين ها و ليپيدها ممكن است جايگاه گونه تغيير دهد به طوري اي لپيپد دو اليه در را متنوع هاي مولكولي كه بيشتر در معرض اكسيژن قرار گيرند )آسارا،1987(. بنابراين تحت يابد.توزيع فضايي افزايش مي اين شرايط توليد راديكال پر اكسيد آنزيم هايي نظير سوپراكسيد ديسموتاز و بيوماركر مالون دي آلدئيد غشاها مي تواند تا حدودي در برقراري مقاومت نسبت به خشكي مهم باشد )بولور،1992(. در گياهان روغني بخصوص آفتابگردان نسبت مالون دي آلدئيد به سوپر اكسيد ديسموتاز يك معيار مناسب براي خنثي كردن تاثيرات زيان آور يك تنش اكسايشي به شمار مي رود )اكوآرتاكی،2000(. بطوريكه به نظر مي رسد مالون دي آلدئيد نقش مهمتري نسبت به سوپر اكسيد ديسموتاز در فعال سازي گونه هاي روغني در سطح تيالكوئيد دارا مي باشد چون عالوه بر واكنش با پر اكسيد هيدروژن ممكن است با سوپر اكسيد هم واكنش دهد. پس مي توان گفت كه در ارقام مقاوم به خشكي نسبت مالون دي آلدئيد به سوپر اكسيد ديسموتاز افزايش مي يابد و اين يك معيار مهم در ارزيابي گونه هاي مقاوم به خشكي نيز تلقي مي گردد )نواری،1999(. آنا نيوا و پوپاوا )2002( گزارش كردند كه عوامل مهم در افزايش سوپر اكسيد ديسموتاز در گياهان عبارتند از استفاده از علف كش هايي مانند پاراكوآت، افزايش غلظت دي اكسيد گوگرد در اتمسفر، ايجاد تنش خشكي و غلظت باالي روي و منيزيوم )آنانيوا،2002(. آنزيم هاي شبيه اكسيداز و گلوتاتيون پر اكسيد ديسموتاز، كاتاالز، آسكوربات سوپر ردوكتازتحت تاثير تنشهاي محيطي باعث برقراي تعادل بين توليد AOS11ها و فعاليت آنتي اكسيدانت ها مي شوند )دهيلون،2002(. به نظر مي رسد افزايش AOSها در نتيجه پاسخ به همه تنش هاي غير زنده شامل خشكي، نمك، دماي زياد، كمبود مواد غذايي و آلودگي هوا رخ دهد )آساالتا، 1998(. هيدروژن پر اكسيداز توليد شده هم توسط كاتاالز و هم توسط اشكال مختلف پر اكسيدازها مثل گلوتاتيون پر اكسيداز دگرگون مي شوند )هی،2003(. مالون دي آلدئيد يكي از مهمترين آنزيم هايي است كه در تجزيه پر اكسيدهاي سلولي در شرايط تنش نقش دارد. آنزيم كاتاالز در اندامك هاي سلولي چون ميتوكندري، پراكسي زوم و گلي اكسي زوم وجود دارد )سگری،2000(. طبق گزارش برخي ازپژوهشگران آنتي اكسيدانت افزايش يافته در تنش سرمايي بر گندم مانع افزايش ميزان پراكسيد هيدروژن گرديده و
1– Active oxygen species
69
::: بررسي اثر تنش خشکي و محلول پاشي سلنیوم بر عملکرد و فعالیت برخي از بیومارکرهاي ... :::
از خطر تخريب سلولي جلوگيري كرده است )سگری،2000(. كاتاالز، دي هيدروكسي گوآنورين و دي تيروزين نقش كليدي در توليد پر ميزان برگ روي بر تيمار مس كه بطوري دارند اكسيد هيدروژن فعاليت كاتاالز، گلوتاتيون پر اكسيدازوتيروزين را در ريشه آفتابگردان را افزايش داد )ديكسون، 1998(. محلول پاشي سلنيوم بر روي برگ افزايش داده و را آنتي اكسيدانت آنزيم هاي گياهان زراعي ميزان افزايش ميزان برد )دهيلول،2002(. باال مي را مقاومت به خشكي سلنيوم در خاك از طريق دفع آن توسط ريشه گياه در اثر آب آبياري باعث تغييرات فزاينده در سيستم دفاعي برنج و آفتابگردان در برابر تنش خشكي شد )ديلون،2002 و تيموتی2001(. به واسطه بروز تنش خشكي ميزان فعاليت آنزيم هاي آنتي اكسيدانت افزايش مي يابد. نتايج آزمايشات نشان مي دهد كه در طول زمان تنش سطح ليپيد پراكسيداز و سطح فعاليت دو شاخص مالون دي آلدئيد و دي تيروزين در اثر محلول پاشي سلنيوم افزايش مي يابد )رحمانی،2004(. جوز و همكاران )1999( دريافتند كه در گياهان روغني بخصوص آفتابگردان محلول پاشي سلنيوم تاثير معني دار در افزايش مقاومت گياه در برابر تنش خشكي ايفا مي كند بطوريكه تحت اين شرايط ميزان فعاليت گلوتاتيون پراكسيداز و شاخص هاي مالون دي آلدئيد،تيروزين و دي برخي نتايج )جوز، 1999(. يابد مي افزايش گوآنوزين هيدروكسي پژوهش هاي ديگر توسط تيموتي )2001( نشان مي دهد كه تيمار گياه با سلنيوم مي تواند مقاومت گياه به خشكي را افزايش دهد بطوري كه اين افزايش مقاومت مي تواند بدليل افزايش فعاليت آنزيم هاي
آنتي اكسيدانت باشد )تيمونی،2001(.
مواد و روش هادر شده خرد بار دو كرتهاي آزمايش در رفته بكار آماري طرح قالب بلوك هاي كامل تصادفي در چهار تكرار بود. در اين آزمايش تيمارهاي آبياري )فاكتور A( در كرت اصلي )متر5×60متر( دردو سطح )آبياري و عدم آبياري(، ارقام مورد نظر )فاكتور B( به نام هاي ركورد، آرماويرسكي، چرنيانكا، زاريا و پروگرس در 5 سطح در كرت فرعي و تيمار سلنيوم از منبع سلنيت سديم )فاكتور C( در دو سطح )بدون سلنيوم و اعمال سلنيوم( به ميزان 18 گرم در هكتار در كرت فرعي فرعي قرار گرفت. زمان اعمال تنش در مرحله گلدهي كامل در حدود 75 روز پس از كاشت بود. معيار تنش با استفاده از دستگاه هدايت سنج الكتريكي خاك ارزيابي شد. بدين ترتيب كه قبل از
شروع آزمايش اصلي در كنار مزرعه كرتي به ابعاد 3× 2 متر تهيه گرديده و بلوك گچي در آن به عمق 40 سانتيمتر قرار داده شد. سپس با اندازه گيري روزانه هدايت الكتريكي خاك و اندازه گيري در صد رطوبت خاك منحني كاليبراسيون آن تهيه گرديد. بر اساس اين منحني هنگامي كه هدايت الكتريكي به صفر مي رسيد ميزان رطوبت خاك حدود 8 درصد مي شد كه از اين ميزان بعنوان معيار تنش استفاده شد. در آزمايش اصلي نيز دركرت تنش خشكي بلوك گچي كار گذاشته شد و با رسيدن هدايت الكتريكي خاك مزرعه به 60 ميلي موهس بر سانتيمتر مربع وضع ظاهري بوته ها از لحاظ شادابي به گونه اي بود كه پژمردگي برگ ها آشكار شده و ميزان
رطوبت خاك در اين حالت حدودا 14 درصد بود.جهت محاسبه ميزان فعاليت آنزيم هاي آنتي اكسيدانت تعداد 2 عدد برگ از هر كرت در زمان 30 روز پس از گلدهي كامل )اعمال تنش( برداشت شد )8(. سپس برگها در داخل محفظه اي كه كف آن بطور كامل از يخ پوشيده شده بود به آزمايشگاه انتقال داده شد.در اين آزمايش ميزان فعاليت شاخص هاي بيو شيميايي شامل دي هيدروكسي دي و (22MDA) آلدئيد دي مالون ،(118-OH-Dg) گوآنوزين تيروزين (33Di-TY) مورد اندازه گيري قرار گرفت. بمنظور ارزيابي عملكرد دانه )با رطوبت 13 درصد( پس از رسيدن كامل گياه برداشت
و سپس دانه ها از طبق جدا شده و توزين شدند.
1- دي هيدروكسي گوآنوزينبه نمونه هاي برگي مقدار 0/5 ميلي ليتر از محلول هموژن براي سنجش پروتئين توسط روش بوگدانو4 )1999( اضافه شد و مقدار پروتئين آن بر حسب ميلي گرم بر ميلي ليتر تعيين گرديد. پس از آن در باقيمانده محلول استخراجي مقدار دي هيدروكسي گوآنوزين مورد اندازه گيري قرار گرفت. در اين روش ميزان فعاليت بيوماركر
از طريق ستون كربن بر پايه LCEC ارزيابي شد.
2- مالون دي آلدئيد و دي تيروزين به نمونه هاي برگي 0/5 ميلي ليتر از محلول هموژن براي سنجش روش اين در شد. اضافه )1987( استيون5 روش توسط پروتئين
1- Di hydroxy goanozine2- Malon di aldehyde3- Di Tirosine4- Bogdanov5- Steven
70
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
ميزان فعاليت براساس واكنش به مايع كروماتوگرافي بود.بافر زمينه براي كار حاوي تريس اسيدكلريدريك با pH =2/7 و 0/2 ميلي مول بر ليتر سديم دي سديك و 0/2 ميلي مول بر ليتر آسكوربات بود. يك واحد فعاليت مالون دي آلدئيد و دي تيروزين معادل مقدار آنزيمي كه بتواند يك ميكرومول از سوبسترا را در يك دقيقه كاتاليز
كند در نظر گرفته شده است.
3- محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در مرحله اواسط گلدهي و به ميزان 18 گرم در هكتار بر اساس منابع مورد مطالعه از منبع پس منظور اين براي شد. انجام سمپاش بوسيله سديم سلنيت هر مساحت محاسبه و سديم سلنيت مولكولي جرم محاسبه از كرت مشخص شد هركرت 73/5 ميليگرم سلنيوم نياز دارد پس با توجه به تعداد كرت ها )40 عدد( و مساحت زمين ميزان سلنيوم مصرفي در حدود 4گرم در نظر گرفته شد و با توجه به تعدادبوته در هرخط)16بوته( مشخص شد كه هر كرت به 4/5 ليتر آب براي محلول پاشي نياز دارد بنابراين ميزان سلنيوم مورد نظر با توجه به تعداد كرتها در 180 ليتر آب حل و براي چهار تكرار مورد استفاده
قرار گرفت.
نتايج و بحثعملکرد دانه
كليه تيمارهاي تنش خشكي نسبت به تيمار آبياري معمول كاهش عملكرد دانه نشان دادند. بر اساس نتايج بدست آمده عملكرد دانه در شرايط تنش در حدود 36 درصد نسبت به شرايط آبياري كاهش ميزان نظر از درصد 99 سطح در دار معني اختالف يافت.وجود عملكرد دانه بين تيمار هاي آبياري و واريته ها مشاهده شد )جدول و سلنيوم تنش، سال، گانه چهار متقابل اثر شدن دار معني .)1ارقام )در سطح 99%( نيز ناشي از هم روند نبودن تغييرات حاصله درعملكرد دانه درسطوح مختلف از فاكتورهاي مزبور است ضمن و سلنيوم متقابل اثر شدن معني دار بداليل آن از بخشي اينكه ارقام است )اسميت،1996(. محلول پاشي گياه توسط عنصر سلنيوم باعث افزايش20 درصدي عملكرد تحت شرايط تنش و در شرايط
نرمال باعث افزايش 5 درصدي عملكرد دانه شد )اشكال 1 و 2(.
شكل 1. ميزان عملكرد تحت تاثير سلنيوم در شرايط تنش درواريته هاي آفتابگردان روغني.Fig.1 Yield affected with selenium at water deficit condition in oil sunflower varieties.
71
::: بررسي اثر تنش خشکي و محلول پاشي سلنیوم بر عملکرد و فعالیت برخي از بیومارکرهاي ... :::
شكل 2 . ميزان عملكرد تحت تاثير سلنيوم در شرايط معمولي در واريته هاي آفتابگردان روغني.Fig2.Yield affected with selenium at normal condition in oil sun flower varieties.
تيموتي )2001( متوسط عملكرد دانه ارقام مورد بررسي را معادل همچنين وي است. كرده اعالم هكتار در كيلوگرم 2834/8را 3232 كيلوگرم در هكتار گزارش كرده پروگرس عملكرد رقم رقم اين دانه عملكرد ،)2005( زوير ولي )2001 )تيموتی، است در اختالف .)2005 )زوير، آورد بدست كيلوگرم 1140 معادل را گزارشات به عواملي ارثي، محيطي و اثر متقابل اين دو مربوط مي
شود )زوير، 2005(.دانه عملكرد ميزان تنش شرايط در آمده بدست نتايج اساس بر با سلنيوم 1710 در رقم پروگرس در شرايط بدون محلول پاشي
1970 سلنيوم با پاشي محلول شرايط در و هكتار در كيلوگرم كيلوگرم در هكتار از باالترين مقدار برخوردار بود. در شرايط نرمال ميزان عملكرد دانه در رقم پروگرس در شرايط بدون محلول پاشي با سلنيوم با 3125 كيلوگرم در هكتار و در شرايط محلول پاشي با از باالترين مقدار برخوردار بود )اشكال با 3308 كيلوگرم سلنيوم هزار وزن افزايش علت به پروگرس رقم افزايش عملكرد 1و2(. دانه و تعداد دانه در طبق بود. نتايج بدست آمده با نتايج مطالعات
تيموتي )2001( مطابقت دارد )اسميت، 1996(.
72
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
جدول 16. تجزيه واريانس صفات مورد نظرTable1.Analysis of variance for measurd traits.
s.o.v df Yield MDA 8-OH-
DGDI-TY
MS .Prob MS .Prob MS .Prob MS .Prob
سال 1 0/8236 0/00004 0/1915 7726410 0/0001** 18/2858 0/0001**اثر متقابل تكراروسال 3 0/0018 0/3080 0/00002 0/6435 23243/80 0/0001** 2/1405 0/0001**
آبياري 1 69/8677 0/0001** 0/79524 0/0001** 429940/23 0/0001** 327/8994 0/0001**اثر متقابل تكراروسال
وآبياري3 0/0005 0/9200 0/00002 0/3257 35640/90 0/0001** 4/7094 0/0001**
اثر متقابل سال وآبياري 1 0/0002 0/5933 0/00003 0/3476 9960/83 0/0001** 1/4918 0/0001**واريته 4 2/2704 0/0001** 0/03384 0/0001** 128951/83 0/0001** 86/5430 0/0001**
اثر متقابل واريته وآبياري 4 0/1898 0/0001** 0/00204 0/0001** 44010/74 0/0001** 14/2531 0/0001**اثر متقابل سال وواريته 4 0/0295 0/0001** 0/00005 0/1033 3348/46 0/0001** 6/6432 0/0001**
اثر متقابل سال وآبياري وواريته
4 0/0575 0/0001** 0/00019 0/0001** 5354/10 0/0001** 2/4162 0/0001**
اثر متقابل سال وآبياري وواريته وتكرار
48 0/00360/0006**
0/00004 0/0163 4056/61 0/0001** 0/7740 0/0001**
سلنيوم 1 1/2892 0/0001** 0/00132 0/0001** 75429/23 0/0001** 33/2971 0/0001**اثرمتقابل سلنيوم وآبياري 1 0/0641 0/0001** 0/00100 0/0001** 403/23 0/0001** 0/0219 0/4449اثرمتقابل سلنيوم وواريته 4 0/0083 0/0007** 0/00006 0/0532 1223/15 0/0001** 0/0188 0/7295
اثرمتقابل سلنيوم وواريته وآبياري
4 0/0085 0/0006** 0/00003 0/3089 679/93 0/0001** 0/4215 0/0001**
اثر متقابل سال وسلنيوم 1 0/0003 0/6577 0/00001 1/0000 16/90 0/8260 0/1305 0/0651اثر متقابل سال وآبياري
وسلنيوم1 0/0351 0/0001** 0/00002 0/3257 3763/60 0/0017** 0/6851 0/0001**
اثر متقابل سال وواريته وسلنيوم
4 0/0088 0/0005** 0/00003 0/2573 1219/20 0/0121** 0/0521 0/2414
اثر متقابل سال وآبياري وواريته وسلنيوم
4 0/0032 0/0868 0/00003 0/2979 624/37 0/1406 0/0461 0/3005
خطا 60 0/0015 0/00002 346/84 0/0370%.C.V %1/6739 %1/5587 %2/9126 %2/1631
Yield: عملكرد MDA: مالون دي آدئبد OH-DG-8: دي هيدروكسي گوآنوزين
Di-TY: دي تيروزين **, معني دار در سطح %99.
73
::: بررسي اثر تنش خشکي و محلول پاشي سلنیوم بر عملکرد و فعالیت برخي از بیومارکرهاي ... :::
دي هيدروكسي گوآنوزين نتايج تحقيقات نشان داد كه از لحاظ سطح فعاليت دي هيدروكسي گوآنوزين اختالف معني داري در سطح 99 درصد در بين تيمارهاي خشكي تنش شرايط تحت بطوريكه )جدول1( دارد وجود آبياري ميزان دي هيدروكسي گوآنوزين به اندازه 20 درصد افزايش نشان داد )اشكال 3 و 4(. نتايج بعضي تحقيقات بر روي گندم پاييزه نشان داد كه دي هيدروكسي گو انوزين فرآيند حذف H2o2 را در تنشهاي اكسايشي كاتاليزورمي كند.بطوريكه اگر گياه در مرحله توليد سنبله با تركيبي از عنصر روي و سلنيوم محلول پاشي شود ميزان فعاليت اين
آنزيم بطور معني داري افزايش مي يابد )استيون، 1987(. 99 سطح در داري معني اختالف آمده بدست نتايج اساس بر تيمارهاي با گوآنوزين هيدروكسي فعاليت دي ميزان بين درصد
آبياري، واريته ها، سلنيوم، اثر متقابل آبياري و سلنيوم اثر متقابل اثر متقابل آبياري واريته و سلنيوم و اثر متقابل واريته و سلنيوم، سال، آبياري، واريته و سلنيوم مشاهده شد )جدول1(. وجود اثرات متقابل مزبور بدليل تفاوت در روند تغييرات فعاليت دي هيدروكسي گوآنوزين تحت اعمال تنش و سلنيوم در ارقام مورد بررسي است. با توجه به اينكه اعمال تنش خشكي و استعمال سلنيوم اثرات مشابه بر روي ارقام مي گذارند منطقي است كه اثرات متقابل معني دار
شوند )استوين، 1987(.دي فعاليت ميزان سلنيوم عنصر توسط برگ پاشي محلول هيدروكسي گوآنوزين را چه در شرايط تنش و چه در شرايط نرمال
به ميزان 17 درصد افزايش داد )اشكال 3 و4(.
0
2
4
6
�كو�� ��ما�يرسكي چرنيانكا ���يا پر�گر�
�رگ
ييل
مر
ب�
وموان
ن
بد�� سلنيو�
با سلنيو�
شكل 3. ميزان فعاليت دي هيدروكسي گوآنوزين تحت تاثير سلنيوم در شرايط تنش درواريته هاي آفتابگردان روغني.Fig3.8-OH-DG affected with selenium at water deficit condition in oil sunflower varieties.
0
2
4
6
�كو�� ��ما�يرسكي چرنيانكا ���يا پر�گر�
�رگ
ييل
مر
ب�
وموان
ن
بد�� سلنيو�
با سلنيو�
شكل 4. ميزان فعاليت دي هيدروكسي گوآنوزين تحت تاثير سلنيوم در شرايط معمولي درواريته هاي آفتابگردان روغني.Fig4.8-OH-DG affected with selenium at normal condition in oil sunflower varieties.
74
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
بر اساس نتايج بدست آمده در شرايط تنش ميزان دي هيدروكسي برگ پاشي شرايط در محلول بدون پروگرس رقم در گوآنوزين توسط عنصر سلنيوم در حدود 4/33 )نانومول بر ميلي گرم( و در 5/48 حدود در سلنيوم عنصر توسط برگ پاشي محلول شرايط بود.در شرايط برخوردار مقدار باالترين از ميلي گرم( بر )نانومول معمولي ميزان دي هيدروكسي گوآنوزين در شرايط بدون محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در رقم پروگرس 3/10 )نانومتر بر ميلي گرم( و در شرايط محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در حدود 4/39 )نانومول بر ميلي گرم( از باالترين مقدار برخوردار بود )اشكال 3 و4(. زوير و همكاران )2005( اعالم كردند كه وجود يك عنصر واسطه مانند سلنيوم مي تواند واكنش به تنش كمبود آب را تحريك كند وميزان فعاليت ماركرهاي فيزيولوژيك از جمله دي هيدروكسي گوآنوزين از طريق مهار پراكسيد هيدروژن را افزايش دهد )28(.آنها ميزان فعاليت اين بيوماركر در آفتابگردان تحت تاثير ذكر گرم( ميلي بر )نانومول 4/42 را آب كمبود وتنش سلنيوم يافت نتيجه دست اين به مي توان )زوير،2005(.پس بودند كرده دربرابر سلول رفتن بين واز تخريب از مي توانند بيوماركرها كه تنش خشكي و متعاقبا حذف اثرات مخرب پر اكسيد هيدروژن مد نظر قرار گيرند بطوريكه افزايش فعاليت دي هيدروكسي گوآنوزين
تحت تاثير سلنيوم عمدتا به همين عامل مربوط مي شود.
دي تيروزيننتايج تحقيقات نشان داد كه از لحاظ سطح فعاليت بيوماركر دي تيروزين اختالف معني داري در سطح 99 درصد در بين تيمارهاي خشكي تنش شرايط تحت دارد)جدول1(بطوريكه وجود آبياري ميزان دي تيروزين به اندازه 25 درصد افزايش نشان داد.همچنين تحت كه داد نشان دانكن آزمون طريق هااز ميانگين مقايسه شرايط تنش خشكي ميزان فعاليت اين بيوماركر افزايش مي يابد
)اشكال 5 و6(بر اساس نتايج بدست آمده اختالف معني داري در سطح 99 درصد آبياري، تيمارهاي با تيروزين دي بيوماركر فعاليت ميزان بين واريته متقابل اثر سلنيوم، آبياري، متقابل اثر سلنيوم ها، واريته اثر متقابل سالها آبياري، واريته و سلنيوم و اثر متقابل و سلنيوم، رسدنا مي بنظر .)1 )جدول مشاهده شد سلنيوم و واريته آبياري همگون بودن روند تغييرات ميزان فعاليت اين بيوماركر تحت تاثير سلنيوم براي ارقام مورد نظر موجب معني دار شدن اثرات متقابل
شده است )زوير، 2005(.محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم ميزان فعاليت دي تيروزين را چه در شرايط تنش و چه در شرايط نرمال در حدود 10 درصد
افزايش داد )اشكال 5 و 6(.
شكل 5. ميزان فعاليت دي تيروزين تحت تاثير سلنيوم در شرايط تنش درواريته هاي آفتابگردان روغني.Fig5.Di-Tirosine affected with selenium at water deficit condition in oil sunflower varieties.
75
::: بررسي اثر تنش خشکي و محلول پاشي سلنیوم بر عملکرد و فعالیت برخي از بیومارکرهاي ... :::
0
2
4
6
�كو�� ��ما�يرسكي چرنيانكا ���يا پر�گر�
�رگ
ييل
مر
ب�
وموان
ن
بد�� سلنيو�
با سلنيو�
شكل6. ميزان فعاليت دي تيروزين تحت تاثير سلنيوم درشرايط معمولي درواريته هاي آفتابگردان روغني.FIG6.DTirosine affected with selenium at normal condition in oil sunflower varieties.
تيروزين ميزان دي تنش در شرايط آمده بدست نتايج اساس بر توسط برگ پاشي محلول بدون شرايط در پروگرس رقم در محلول شرايط در و گرم( ميلي بر )نانومول 6/76 عنصرسلنيوم پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در حدود 7/52 )نانومول بر ميلي گرم( از باالترين مقدار برخوردار بود.در شرايط معمولي ميزان دي تيروزين در شرايط بدون محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در رقم پروگرس 4/59 )نانومول بر ميلي گرم( و در شرايط محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در حدود 5/68 )نانومول بر ميلي گرم( از باالترين مقدار برخوردار بود )اشكال 5 و 6(. اينگونه بنظر تيمار تنش آب وتحت تيروزين در افزايش سطح دي ميرسد كه برابر در آنزيم اين حفاظتي و دفاعي نقش بدليل سلنيوم تاثير باعث فعاليت سطح افزايش اين باشد.بعالوه اكسايشي تنشهاي كاهش ميزان نشت آب از ديواره سلولي تحت شرايط خشكي مي گردد. شاالتا )1998( اعالم كرده است كه وجود يك عنصر واسطه مانند سلنيوم مي تواند واكنش به تنش كمبود آب را تحريك كند را تيروزين از جمله دي فيزيولوژيك ماركرهاي فعاليت ميزان و در و سلول غشا به آسيب موجب دما كاهش ولي دهد افزايش نتيجه كاهش فعاليت اين بيو ماركرها مي شود )شاالتا، 1998(. او ميزان فعاليت اين بيوماركر در آفتابگردان تحت تاثير سلنيوم وتنش كمبود آب را 7/02 )نانومول بر ميلي گرم( ذكر كرده بود )شاالتا، بيوماركرها كه يافت دست نتيجه اين به مي توان پس .)1998خشكي تنش دربرابر سلول رفتن بين واز تخريب از مي توانند ومتعاقبا حذف راديكالهاي آزاد اكسيژن مد نظر قرار گيرند بطوريكه
به همين تاثير سلنيوم عمدتا تيروزين تحت فعاليت دي افزايش نتايج مطالعات شاالتا با آمده عامل مربوط مي شود.نتايج بدست
)1998( مطابقت دارد )شاالتا، 1998(.
مالون دي آلدئيد نتايج تحقيقات نشان داد كه از لحاظ سطح فعاليت مالون دي آلدئيد اختالف معني داري در سطح 99 درصد در بين تيمارهاي آبياري وجود دارد )جدول 1( بطوريكه تحت شرايط تنش خشكي ميزان مالون دي آلدئيد به اندازه 28 درصد افزايش نشان داد. همچنين مقايسه ميانگينها از طريق آزمون دانكن نشان داد كه تحت شرايط تنش خشكي ميزان
فعاليت اين بيوماركر افزايش مي يابد )اشكال 7 و 8(.بر اساس نتايج بدست آمده اختالف معني داراي در سطح 99 درصد بين ميزان فعاليت مالون دي آلدئيد با تيمارهاي آبياري، واريته ها، سلنيوم، اثر متقابل آبياري و سلنيوم اثر متقابل واريته و سلنيوم اثر متقابل آبياري واريته وسلنيوم و اثر متقابل سال، آبياري واريته و
سلنيوم مشاهده شد )جدول 1(.معني دار بودن اثرات متقابل مزبور بدليل تفاوت در روند تغييرات فعاليت ماركرهاي بيو شيميايي در ارقام مورد نظر است.با توجه به اينكه تغييرات پارامتر هاي مذكور تشابه زيادي با هم دارند منطقي
است كه وجود اثرات متقابل معني دار شود. محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم ميزان فعاليت مالون دي آلدئيد را چه در شرايط تنش و چه در شرايط معمولي در حدود 7
درصد افزايش داد )اشكال 7 و8(.
76
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
شكل 7. ميزان فعاليت مالون دي آلدئيد تحت تاثير سلنيوم در شرايط تنش در واريته هاي آفتابگردان روغني.Fig7.Malon di Aldehyde affected with selenium at water deficit condition in oil sunflower varieties.
شكل8. ميزان فعاليت مالون دي آلدئيد تحت تاثير سلنيوم در شرايط معمولي در واريته هاي آفتابگردان روغني.Fig8. Malon di Aldehyde affected with selenium at normal condition in oil sunflower varieties.
بر اساس نتايج بدست آمده در شرايط تنش ميزان مالون دي آلدئيد عنصر با برگ پاشي محلول بدون شرايط در پروگرس رقم در شرايط در و گرم( ميلي بر )1نانومول 30/81 حدود در سلنيوم محلول پاشي برگ متوسط عنصر سلنيوم درحدود 32/52 )نانومول بر ميلي گرم( از باالترين مقدار برخوردار بود. در شرايط نرمال ميزان مالون دي آلدئيد در شرايط بدون محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در رقم پروگرس در حدود 20/18 )نانومول بر ميلي گرم( و در شرايط محلول پاشي برگ توسط عنصر سلنيوم در حدود 23/73 7 )اشكال بود برخوردار مقدا باالترين از گرم( ميلي بر )نانومول دي مالون فعاليت سطح افزايش كه ميرسد بنظر اينگونه .)8 و تاثير سلنيوم بدليل نقش دفاعي آلدئيد در تيمار تنش آب وتحت برابر تنشهاي اكسايشي باشد. بعالوه بيوماركر در اين و حفاظتي
اين افزايش سطح فعاليت مانع از آسيب رساندن اكسيژن به سلول است كرده اعالم )2002( ديلون مي گردد. شرايط خشكي تحت كه وجود يك عنصر واسطه مانند سلنيوم مي تواند واكنش به تنش اين فعاليت ميزان او )ديلون، 2002(. را تحريك كند كمبود آب بيوماركر در سويا تحت تاثير سلنيوم و تنش كمبود آب را 28/12 )نانومول بر ميلي گرم( ذكر كرده بود )ديلون،2002(. پس مي توان به اين نتيجه دست يافت كه بيوماركرها در جلوگيري از تخريب واز بين رفتن سلول در برابر تنش كمبود آب نقش دارند بطوريكه كه العمل به گونه هاي اكسيژن بعنوان يك منبع عكس بيوماركرها بشمار مي روند و افزايش فعاليت مالون دي آلدئيدتحت تاثير سلنيوم عمدتا به همين عامل مربوط مي شود. نتايج بدست آمده با نتايج
مطالعات ديلون )2002( مطابقت دارد )ديلون، 2002(.
77
::: بررسي اثر تنش خشکي و محلول پاشي سلنیوم بر عملکرد و فعالیت برخي از بیومارکرهاي ... :::
References فهرست منابع1- خورشيدی، م. ب، رحيم زاده خويی. م، ج، مير هادی و ق.نور محمدی 1381. بررسی اثرات تنش خشكی در مراحل رشد ارقام ايران. جلد چهارم شماره يك. سيب زمينی. مجله علوم زراعی
ص 48.2- Ananieva, E.A., V.S.Alexieva.L.P.Popova, 2002.
Treatment with salicylic acid decreases the effects
of paraquat photosynthesis.J.Plant Physiol, 159:685-
693.
3- Asada, k. and M. Takahashi. 1987. Production
and scavenging on active oxygen in photosynthesis.
In photoinhibition (kyle.D.J.etal.eds).pp.227-287.
Elsevier.
4- Bogdanov, M.F. and M.B, Bical.1999.A carbon
column based LCEL approach to routine 8-oh-dg
measurements in biological matrices. Free Radical,
Biol, Med.27:643-666.
5- Bolwer, C., etal.1992.Super oxide dismutases and
stress tolerance. Annu. Rev. Plant Physiol. Plant Mol.
Biol.43:83-116.
6- Crey, K. F. 1990.The antoxidant hypothesis
of cardiovascular disease: epidemiology and
Mechanisms. Biochem. Sec. Tran. 18: 1041-1045.
7- Dat, J. etal. 2000. Dual action of the active oxygen
species during plant stress responses. Cell. Mol. Life
Sci. 57: 779-795.
8- Dhillon, K. S. 2002. Selenium enrichment of
the soil plant system for a seleniferous region of
northwest India. Journal of Hydrology.272:120-130.
9- Dixon, D. P etal.1998. Glutathione – mediated
detoxification system in plant. Curropin. Plant Biols.
1:258-266.
10- Harman, F. 1995. Superoxide radial and
superoxide dismutases. Ahn. Rev. Biochem. 64:97-
112.
11- Hou, W.C and Y.H. Lin. 2003. Activities of
superoxide dismitasse and glutathione peroxides
in leaves of different cultivars of Liriope spicata.L.
on 10% SDSPAGE gels. Boot. Bull Acad.Sin.
44.37.41.
12- Jose, M.M., C. Perez Gomez and I.C.N. Esparto.
1999. Chemical Biochemistry.Vol: 32.No.3. 595-
608.
13- Kocsy, C. R. and T.K.Prasad. 2000. Genetic study
of glutathione accumulation during cold hardening
in maize seedlings. Hort Science.29:955-957.
14- Lowry , O. and R. Radall. 1951. Protein
measurement with folin phenol reajent. Journal
Bidoglcal Chemistry. 193; 680-685.
15- Misra , H. P and I. Fridorich. 1979. The generation
of superoxide radical during photoxidation.J.Biol.
Chem.247:6960-6966.
16- Navari , F and M.F. Quartacci 1999. Superoxide
and hydroxyl radical generation and superoxide
dismutase in psII membrane fragments from wheat.
Free.Rad.Res.31:53-56.
17- Paglia, D.E and W.N. Valentine. 1987. Studies
on the qualitative characterization of glutathione
peroxides. J. Lab. Med. 70:158-16s.
18- Quartacci , M. F. and F, Dalla. 2000.Growth in
excess copper induces changes in lipid composition
and fluidity of psII enriched membrane in wheat.
Physiol Plant. 108: 87- 93.
19- Rahman, S.M., L.Mackay and B, Quebedeaux.
2004. Superoxide dis-mutase and stress tolerance of
four tomato cultivars. Plant Physiol.110:125 136.
20- Rao, M. and G. Ormrod. 1996. Ultraviolet and
ozone induced changes in the antioxidant enzymes
of Arabidopsis thalina. Plant Physiology. 110:125-
136.
21- Sgherri, C.L.M., M. Maffei and F.N. Izzo.
2000. Antioxidative enzymes in wheat subjected to
increasing water deficit and rewatering: universita
degli studidi. Pisa, via s. Michele degli Scalzi, 2,
78
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
1-56124.Pisa, Italy.
22- Shalata, A. and M.Tal.1998.The effect of salt
stress on lipid proxidation and antioxidants on the
leaf of cultivated tomato and its wild salt- tolerant
Lycopersicum pennellii, Physiological Plant
arum.104:169-174.
Siranov, M.1998.The effect of cold hardening on
Glutathione activity in maize. J.Lab.Med.181:75-81.
Smith, M.A and C.R.Peery.1996. Oxidative damage
in Alzheimer. Nature. 362:120-121.
Steven, H and M.H.Sidney.1987. Lipid peroxidase
in samples as measured by liquid-chromatography.
Separation or malon di aldehyde tiobarbituric acid.
Elin. Chem.32:214-220.
Timothy, P. 2001. Effect. of selected selenium status:
Implications of oxidative stress. Biochem. Pharm.
62:273.281.
Willekens, H. Et al. 1997. Catalos are a sink for H202
and indispensable for stress defense in C3 plants.
Ambo. 16: 4806-4816.
Zoyer , C. , J. E. Dat and I. M. Scott. 2005.
Hydrogen peroxide in oilseed sunflower.Physiol.
Plantarum.241_ 254.
79
::: بررسي اثر تنش خشکي و محلول پاشي سلنیوم بر عملکرد و فعالیت برخي از بیومارکرهاي ... :::
Antioxidative response of Sunflower (Helianthus annus)varieties under water deficit and selenium foliar application
Mohammad Reza Dadnia1– Davood Habibi2- Mohammad Reza Ardakani2 Ghorban Nour Mohammadi3
Abstract
In order to evaluate of the effect of drought stress on quantitative and qualitative traits in different oil
sunflower cultivar the experiment was carried out in Islamic Azad University- Karaj Branch with split split
plot design based on complete randomize block design with four replications. In this experiment the levels
of drought stress at flowering stage and normal treatment were placed in the main plot , five caltivars such
as Record , Armavierski, Chernianka, Zaria and Progress were placed in sub- plot and the selenium (foliar in
flowering stage) levels were placed in sub-sub plots from source of sodium selenit. At the beginning of seed
filling activity of antioxidative enzymes and biochemical biomarkers were measured. The results showed
that there was significant difference between irrigation treatment , cultivars and selenium levels at 99%.
Mean comparison showed that the yield decreased 47% and affected with stress condition. Selenium had
significant effect at 99% level in stress and normal condition and the yield increased in stress condition
when affected with selenium.The results showed that the activity level of antioxidant enzymes affected
with irrigation and selenium treatments and observed significant difference at 99% level.Drought stress and
selenium increased the activity of these enzymes. In this experiment Progress had maximum and Zaria
had minimum tolerance to drought stress.Activity of antioxidant enzymes ,Malon di aldehyde (MDA), Di-
Tirosine (DI-TY) and Dihydroxy goanozine (8-oH-DG) can be used for selection criteria in drought studies.
Keywords: Oil sunflower,Selenium,Water deficit, Biochemical indices.
1- Islamic Azad University, Science and Research Branch-Ahwaz.2- Islamic Azad University. Karaj Branch3- Islamic Azad University, Science and Research Branch,Tehran.
81
::: ارزیابی عکس العمل سویا نسبت به مقادیر و سویه های مختلف باکتری ... :::
ارزيابی عکس العمل سويا نسبت به مقادير و سويه های مختلف باكتری Bradyrhizobium japonicum در منطقه شمال خوزستان
Evaluation of Soybean to quantity and different species of Bradyrhizobium japonicum in north re-
gion of Khozestan
عليرضا شكوه فر1، رضا شهولي2، غالمرضا قدرتی3
چکيدهدر كشور ما معموال در زراعت سويا از كودهاي نيتروژنه استفاده مي شود كه ادامه اين روند، مخالف با اصول كشاورزی پايدار مي باشد. از يك طرف هزينههاي باالی استفاده از كودهاي نيتروژنه و از طرف ديگر اثرات نامطلوب اين كودها بر محيط زيست، اهميت استفاده از كودهاي بيولوژيك را مشخص مينمايد. در صورت وجود جمعيت مناسبي از باكتري برادي ريزوبيوم جاپونيكوم، گياه سويا مي تواند
عمده نياز خود را به كود نيتروژن بر طرف نمايد.در همين راستا و جهت تعيين مناسب ترين سويه همزيست با گياه سويا آزمايشی در تابستان سال 1385 در مركز تحقيقات صفي آباد به صورت آزمايش فاكتوريل در قالب طرح بلوك كامل تصادفی در چهار تكرار انجام گرديد. در اين آزمايش از دو عامل شامل سويه باكتري
و ميزان مصرف مايه تلقيح استفاده گرديد. سويه هاي باكتري عبارت بودند از RS117 -3 RS146 -2 Histick -1 و 4- باكتري ساخت موسسه تحقيقات خاك و آب. ميزان مصرف باكتري در دو سطح 1- 125 گرم مايه تلقيح در 50 كيلو گرم بذر)عرف منطقه(. 2- 250 گرم مايه تلقيح در 50 كيلوگرم بذر. باكتري ها قبل از كاشت با بذور سويا تلقيح گرديدند. تيمار هاي كنترل شامل 1- تيمار كود نيتروژنه كه در طول فصل رشد به ميزان 200 كيلو گرم در هكتار توزيع گرديد. 2- تيمار صفر كه هيچ گونه توزيع كود و تلقيح باكتري صورت نگرفت. نتايج به دست آمده نشان داد تيمار ها از لحاظ گره بندي با همديگر اختالف معني داري نشان ندادند ولي وزن گره ها در تيمارهاي( a4b1 ,a4b2 سويه باكتري )RS117 با 184 و 193 ميلي گرم در بوته از بقيه بيشتر بودند. همچنين درصد نيتروژن برگ سويا، درصد نيتروژن دانه سويا، درصد پروتئين و نيز فاكتورهای مرتبط با عملكرد از جمله ارتفاع، شاخص سطح برگ و تعداد غالف در بوته در سويه RS117 به ترتيب با 3/47درصد، 7/64 درصد، 37/85 درصد، 94/5 سانتي متر، 4/93 و 71/2 غالف، با ساير سويه هاي استفاده شده اختالف معني داري را در سطح يك درصد از خود نشان داد.درصد روغن در تيمار a0b0 يا تيمار صفر)داراي كمترين درصد نيتروژن برگ و دانه( باالترين ميزان )37/ 20( درصد را نشان داد.اين به دليل رابطه آنتاگونيستي است كه بين درصد روغن و پروتئين دانه سويا وجود دارد. اين نتايج نشان مي دهند كه سويه باكتري RS117 توانسته است همزيستی مناسبي را با گياه ميزبان از خود نشان دهد.بواسطه اين رابطه مناسب، تيمار a4b2 با داشتن 3450 كيلو گرم دانه در هكتار باالترين عملكرد را نيز به خود اختصاص داد. مضافًا ميزان متفاوت مصرف مايه تلقيح، اختالف معني داري را بين تيمارها نشان نداد. نتيجه اينكه به نظر مي رسد سويه باكتري RS117 بتواند جهت تلقيح با بذور سويا
در منطقه شمال خوزستان استفاده گردد و مي توان از آن عملكردهای مطلوب را انتظار داشت.
واژه هاي كليدي: سويا –برادی ريزوبيوم جاپونيكوم – تلقيح- خوزستان
1- عضو هيئت علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد اهواز2- كارشناس ارشد رشته زراعت دانشگاه آزاد اسالمی واحد دزفول
3- محقق مركز تحقيقات كشاورزی صفی آباد
82
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
مقدمهغذاسازي كارخانه براي نياز مورد اصلي عناصر از يكي نيتروژن باشد مي موجود زمين جو در معتنابه مقدار به و بوده گياهان بين در نيتروژن تشكيل مي دهد. را اتمسفر به طوري كه %78 نيتروژن مولكولي امتياز تبديل از گياهان زراعي، خانواده بقوالت هوا به تركيبات نيتروژنه قابل استفاده توسط گياه به كمك باكتري نيتروژن مولكولي تثبيت باشند. مي برخوردار ريزوبيوم همزيست هوا توسط ريزوبيومهاي گره ها در ريشه گياهان خانواده ” لگومينوز ” فوائد متعددي از قبيل صرفه جوئي در مصرف نيتروژن،كمك به كشاورزي پايدار، جلوگيري از آلودگي منابع آب و غذا به نيتراتها، باقيماندن مقداري نيتروژن در خاك براي استفاده در زراعت بعدي و … را دارا مي باشند كه آنها را از ساير گياهان غيرلگوم متمايز مي سازد. افزايش تثبيت بيولوژيك نيتروژن موجب افزايش عملكرد هاي نهاده در جوئي صرفه و پايدار كشاورزي در مؤثر گامي و نيتروژن ميزان عباسعليان 1386(. و باشد)بيرانوند مي كشاورزي و باكتري سويه گياه، رقم و گونه نظير عواملي به شده تثبيت شرايط محيطي بستگي دارد و گياهان خانواده لگومنيوز نظير يونجه و شبدر، در شرايط مساعد تا 90% و سويا تا 75% نيتروژن مورد نياز خود را مي توانند از تثبيت بيولوژيكي تامين نمايند)كوچكي و
خلقاني 1374(. فرنيا )1377( در آزمايشي تاثير نژادهاي باكتري ريزوبيوم ژاپونيكوم را بر عملكرد و اجزاي عملكرد ارقام سويا در منطقه لرستان مورد بررسي قرار داد. نتايج نشان داد اثر تيمارهاي باكتري تعداد غالف در هر بوته، تعداد دانه در هر غالف و وزن هزار دانه نسبت به تيمار شاهد )بدون تلفيح( معني دار بوده كه حاكي از فراهم شدن نيتروژن است. ريشه روي بر شده تشكيل گره توسط گياه احتياج مورد تازاوا و موتوكي )2007( گزارش نمودند تيمارهايي كه از تعداد گره بيشتري برخوردار بودند نسبت به تيمارهايي كه هيچ گونه گره اي بر روي ريشه آنها مشاهده نگرديد، عملكرد باالتري نشان دادند. در آزمايشي كه توسط ژانگ هائو در سال 2002 در كانادا انجام شد، گزارش گرديد كه تلقيح بذور سويا بوسيله باكتري برادي ريزوبيوم افزايش سطح برگ گرديد. و توسعه برگ سويا باعث جاپونيكوم افتاد. اتفاق 4R افزايش شاخص سطح برگ در مرحله بيشترين همچنين متعاقب آن تعداد غالف در بوته و نيز تعداد دانه در غالف افزايش يافت. اينها اجزاء عملكرد گياه سويا مي باشند كه به واسطه
افزايش آنها عملكرد نيز افزايش يافت.
مواد و روش هافاكتوريل آزمايش صورت به 1385 زراعي سال در تحقيق اين در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در 4 تكرار با 10 تيمار اجرا گرديد. هركرت آزمايشي شامل 4 خط كشت، طول هر خط 8 متر، فاصله دو رديف از هم 60 سانتي متر و فاصله بين دو بوته 3 سانتي متر در نظر گرفته شد. از بين چهار خط كشت دو خط كناري به عنوان حاشيه در نظر گرفته شدند و از آنها در طول فصل رشد نمونه برداري به عمل نيامد. در مرحله برداشت نهايي جهت تعيين ميزان عملكرد، تعداد غالف در بوته، تعداد دانه در غالف و... از دو خط مياني نمونه هايي برداشت گرديد. سطح برداشت نهايي يك
متر مربع از هر تيمار انتخاب گرديد. در اين آزمايش ميزان باكتري كه با بذور سويا تلقيح مي شود به عنوان عامل اصلي در نظر گرفته شد. ميزان مصرف عرف منطقه )125 گرم باكتري در 50 كيلوگرم بذر( و ديگري مصرف باكتري به ميزان دو برابر مصرف عرف منطقه )250 گرم باكتري در 50 كيلوگرم بذر(. نوع باكتري به عنوان عامل فرعي در نظر گرفته شد. نوع ساخت باكتري ساخت خارج و سه نوع از يك اين طرح در RS-2 انگلستان( كشور )ساخت Histick-1 نامهاي به داخل RS -3 117 146 4- باكتري ساخت مؤسسه خاك و آب ايران
)باكتري خاك و آب( استفاده شد. رقم سوياي كشت شده جهت آزمايش رقم 503 در نظر گرفته شد. )اين رقم يك الين خالص زودرس مي باشد كه در مركز تحقيقات كشاورزي صفي آباد توليد معرفي مرحله به منطقه در زراعت سويا پذيرش بعلت عدم ولي
نرسيده است(.گرفته شد. نظر در كنترل تيمار عنوان به تيمار دو اين طرح در يكي تيمار بدون مصرف كود نيتروژن و تلقيح باكتري و ديگري تيمار Fertilizer يا مصرف كود نيتروژنه به ميزان 200 كيلوگرم
در هكتار. RS = 1a در اين آزمايش نوع باكتري با حرف »a « نمايش داده شد.
.117 RS = 4a Histick = 3a و 2a = خاك و آب، ،146همچنين عامل ميزان مصرف باكتري با حرف »b« نمايش داده شد. = مصرف باكتري به ميزان عرف منطقه )125 گرم باكتري در 50 1b= مصرف باكتري به ميزان دو برابر عرف منطقه 2b كيلوگرم بذر(، )250 گرم باكتري در 50 كيلوگرم بذر(. تيمار كنترل »بدون مصرف
83
::: ارزیابی عکس العمل سویا نسبت به مقادیر و سویه های مختلف باکتری ... :::
كنترل تيمار و »a0b0« حروف با باكتري« تلقيح بدون و كود »مصرف كود نيتروژنه به ميزان 200 كيلوگرم در هكتار با حروف
»FERT« نمايش داده شدند.قبل از كاشت، بذور سويا به اندازه كافي براي كشت هر تيمار جدا شده و بوسيله آب قند مرطوب گرديد، سپس باكتري ها به بذور اضافه شدند. آب قند مصرف شده باعث چسبندگي بهتر باكتري ها به بذور، مورد استفاده قرار گرديد. باكتري هاي به كار برده شده در اين آزمايش از موسسه تحقيقات اصالح و تهيه بذر و نهال كرج تهيه گرديد. با توجه به اينكه باكتريها نسبت دماي باال و طوالني حساس مي باشند و ممكن است به جمعيت زنده آنها آسيب برسد، جهت حمل از شهرستان كرج تا دزفول از وسيله نقليه ي مجهز به سيستم خنك كننده استفاده گرديد. در موقع حمل مايه تلقيح به مزرعه در ظروف حاوي يخ قرار داده شدند تا گرماي هوا تاثير
كمتري بر روي آنها داشته باشد.رشد مختلف مراحل در نيتروژن بيولوژيكي تثبيت ارزيابي جهت هايي نمونه روز 7 فاصله به كاشت از پس روز 30 سويا، گياه مترمربع يك هاي بوته برداري نمونه هر در كه شدند برداشت با ريشه كامل از زمين برداشت شده و سپس به آرامي توسط آب شسته شدند و تعداد و وزن گره شمارش و اندازه گيري گرديد. اين روش نمونه برداري مطابق با روش نمونه برداري فرنيا انجام گرديد
)فرنيا 1377(.جهت تعيين درصد پروتئين و روغن در دانه، بعد از پايان برداشت نمونه هايي به طور تصادفي از تيمارها انتخاب شده و به آزمايشگاه مركز تحقيقات شركت كشت و صنعت كارون شوشتر ارسال گرديد
و با استفاده از روش ميكروكلدال و سوكسوله تعيين گرديد. در هنگام برداشت از هر تيمار به اندازه يك مترمربع از دو خط وسط دانه ها جداكردن و كردن از خشك پس و گرديد برداشت كرت به صورت گياهان از بوته پنج توزين گرديد. همچنين از غالف، تصادفي انتخاب و متوسط تعداد غالف در هر بوته، تعداد دانه در
هر غالف و تعداد دانه در واحد سطح اندازه گيري گرديد. اندازه مرحله اولين شد. گيري اندازه نوبت دو در ها بوته ارتفاع 1R و دومين مرحله اندازه گيري در پايان _ 2R گيري در مرحله رشد )برداشت نهايي( به عمل آمد. براي تعيين ارتفاع بوته در هر
تيمار، از پنج بوته به طور تصادفي استفاده شد. ،C-MSTAT كامپيوتري افزار نرم از طرح آماري تجزيه براي
رسم نمودارها از Excel و براي مقايسه ميانگين ها از آزمون دانكن استفاده گرديد.
نتايج و بحث1. تعداد گره هاي ريشه گياه )تک بوته(
تعداد در را داري معني اختالف باكتري مختلف نژادهاي كاربرد گره هاي ريشه نشان نداد. همچنين ميزان مصرف باكتري و اثر متقابل سويه باكتري و ميزان مايه تلقيح نيز اختالف معني داراي را بين سويه هاي مختلف از نظر ايجاد گره برروي ريشه نشان نداد در a4 تيمارهاي ايجاد شده گره تعداد لحاظ از )جدول(. هرچند سطح باالتري قرار دارند، اما اصوال تعداد گره به تنهايي نمي تواند نشان دهنده فعاليت بيشتر و همچنين رابطه همزيستي بهتر سويه بر زيادي تعداد گره است زيرا ممكن باشد. گياه سويا با باكتري روي ريشه گياه سويا تشكيل شود اما گره ها نتوانند ميزان مناسبي
از نيتروژن خاك در اختيار گياه قرار دهند )نمودارهاي1و2(.همزيستي مناسب سويه باكتري با گياه باعث مي شود در اثر ايجاد گره فعال بيشتر بر روي ريشه، ميزان نيتروژني كه در اختيار گياه عملكرد افزايش به منجر نهايت در و بيشتر شده گيرد مي قرار مي گردد )ژئو ژيائومين و مابود 2006 و كوچكي، ع و همكاران 1367(. همچنين از نتايج مربوط به ميزان مصرف باكتري چنين تأثير معني باكتري بيشتر ميزان از استفاده استنباط مي شود كه داري بر روي توليد گره روي ريشه نداشته است. اين نتايج مطابق نمودند بيان كه باشند مي )1382( همكاران و بيرانوند نتايج با رابطه مناسب سويه باكتري با گياه ميزبان مي تواند تاثير مثبتي بر روي تعداد گره ريشه داشته باشد. در آزمايش موجود سويه ها از لحاظ تعداد گره هاي تشكيل شده بر روي ريشه اختالف معني داري نشان ندادند كه اين مي تواند به علت انواع متفاوت باكتري هاي به كار برده شده، نوع بافت خاك و شرايط آب و هوايي مختلف
دزفول و لرستان باشد.
84
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
جدول شماره )1(. خالصه تجزيه واريانس مربوط به فاكتورهاي كمي و كيفي كه درآن MS مربعات نشان داده شده است.
منابع تغييرات SOV
تعداد گره در بوته root of Number
plant per
وزن گره هاي تك بوته weight nodules
plant per
عملكرد دانهyield Grain
عملكرد پروتئينyield Protein
عملكرد روغنyield Oil
Replication 20.1239.9017026.542538.085583.111تكرار
Bacteria سويه باكتريStrains
40.904 ns**897.197**276196.056**205179.720**9199.599
levels of ميزان مايه تلقيحbacteria consumption
7.707 ns79.935 ns2904.000 ns6140.157 ns11.385 ns
سويه باكتري×ميزان مايه تلقيح×Bacteria Strains
levels of bacteria consumption
3.977 ns*21.147427.444 ns**3564.99218.212 ns
Eror 35.9735.4553155.304259.929137.628خطا
%C.V23.491.351.801.61.82
* و ** به ترتيب معني دار درسطح 5% وns ،%1 غيرمعني دار.
نمودار شماره 1. تعداد گره هاي ريشه در تك بوتهTable.1 Number of root nodules per plant
0
5
10
15
20
25
30
35
تعد�� گر�
تك بوته ريشه��
)عد�(
Number of root nodules per plant
fert a0b0 a1b1 a1b2 a2b1 a2b2 a3b1 a3b2 a4b1 a4b2
Bacteria Strains سويه ها� باكتر�
85
::: ارزیابی عکس العمل سویا نسبت به مقادیر و سویه های مختلف باکتری ... :::
نمودار2. اثر متقابل سويه هاي باكتري و ميزان مصرف باكتري بر تعداد گره هاي ريشه سوياTable .2 Interaction of bacteria strains and the levels of bacteria consumption with Number of the root
nodules of per plant.
0
5
10
15
20
25
30
35
HistickRS146 RS117�� � �خا
Bacteria Strains ها� باكتر�سويه
50كيلو گر� بذ� 125 گر� باكتر� �� مصر�
�كيلو �� بذ 50 250 گر� باكتر� �� مصر�
a
a
aa
كيلو بذ� 50گر� باكتر� �� 125
كيلو بذ� 50گر� باكتر� �� 250
تعد�� گر�
�� �يشه تك بوته
)عد�(
Number of root nodules per plant
2. وزن گره هاي ريشه گياه )تک بوته(است، داده شده نشان واريانس و همانگونه كه در جدول تجزيه وزن لحاظ به را داري معني اختالف باكتري مختلف سويه هاي بندي طبقه در و دهند مي نشان %1 سطح در ريشه گره هاي ميزان .)3 گيرند)نمودار مي قرار متفاوتي هاي گره در دانكن اثرات دهد. نمي نشان را داري معني اختالف باكتري مصرف تحت درصد 5 در سطح مصرف، ميزان و باكتري سويه متقابل
تأثير سويه باكتري قرار مي گيرند )نمودار4(. نتايج حاصل از آزمايشات تيس و همكاران )1991( و گارنر)1988( بر روي سويا روشن كرد كه فعاليت تثبيت نيتروژن بوسيله ژنوتيپ گياه و قابليت ريزوبيوم در تشكيل گره و وزن گره هاي ايجاد شده
تحت تأثير قرار مي گيرد.و همكاران تيس آزمايشات از نتايج حاصل با آمده بدست نتايج نيز آزمايش اين در زيرا دارد. مطابقت )1988( گاونرا و )1991(تيمارهايي كه از وزن گره باالتري برخوردار بودند، نيتروژن بيشتري را نيز در اختيار گياه قرار دادند. به عنوان مثال تيمار RS117 كه از لحاظ وزن گره هاي ايجاد شده بر روي ريشه در باالترين سطح قرار داشت، باالترين عملكرد را نيز به خود اختصاص داد. مسلما
اين نتيجه تثبيت بيولوژيكي نيتروژن به ميزان مناسب مي باشد.حداكثر وزن گره بر روي ريشه تقريبا بعد از 60 روز پس از كاشت در مرحله غالف دهي و كمي پس از آن بوجود آمده است. نكته ديگري كه در تحقيقات موجود و منابع ديگر مشاهده گرديد اينكه بود. دليل به سطح خاك نزديك بيشترين وزن گره ها در منطقه آن احتماال تهويه مناسب اين اليه از خاك و نيز فراواني مواد آلي آزمايشي كه باشد. در از خاك مي تر پايين به اليه هاي نسبت توسط فرنيا در لرستان انجام شد نيز چنين نتيجه گيري گرديد كه بيشترين وزن گره ها در منطقه 0-30 سانتيمتري خاك تشكيل تيمار شود، مي داده نشان 3 نمودار در كه همانگونه گردد. مي
a4b1 و a4b2 داراي بيشترين وزن گره ريشه مي باشند.
86
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
نمودار 3. وزن گره هاي ريشه تك بوته سوياTable .3 Root nodules weight of soybean per plant
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
��� گر�
)ميلي گر�(
nodulesweight(mg)
fert a0b0 a1b1 a1b2 a2b1 a2b2 a3b1 a3b2 a4b1 a4b2
Bacteria Strains ها� باكتر� سويه
نمودار4. اثر متقابل بين سويه هاي باكتري و ميزان مصرف باكتري بر وزن گره هاي ريشه تك بوته سوياTable .4 Interaction of bacteria strains and the levels of bacteria consumption with Nodules weight of soy-
bean per plant
145
150
155
160
165
170
175
180
185
190
195
Histick
RS146
RS117
Bacteria Strains ها� باكتر� سويه
a
a
a
a
خا� � ��
كيلو بذ� 50/گر� باكتر� 125
كيلو بذ� 50/ گر� باكتر� 250
گر� ���)ميلي گر�(
nodules weight(mg)
87
::: ارزیابی عکس العمل سویا نسبت به مقادیر و سویه های مختلف باکتری ... :::
3. عملکرد دانهعملكرد دانه تحت اجزاء عملكرد قرار مي گيرد كه از تعداد گياه در واحد سطح، تعداد غالف در هر بوته، تعداد دانه در هر غالف و وزن
دانه تشكيل مي شود )يوسفي، ف 1374(.معني اختالف تلقيح مايه ميزان متفاوت كاربرد تيمارهاي بين داري مشاهده نگرديد ولي در طبقه بندي با آزمون دانكن نيز در
گروههاي متفاوتي قرار مي گيرند )جدول تجزيه و واريانس(.كاربرد باكتري موجب افزايش چشم گيري در ميزان عملكرد دانه گرديده و اين بخاطر افزايش نيتروژن در گياه مي باشد كه منجربه افزايش قسمتهاي رويشي مي شود و داشتن عملكرد مطلوب نتيجه
رشد رويشي مناسب است )فرنيا 1377(.
دانه عملكرد باكتري نژادهاي ساير به نسبت RS117 سويه بيشتري را در اثر فراهم كردن نيتروژن بيشتر براي گياه داده است. كاربرد سويه RS117 باالترين تعداد غالف در هر بوته و تعداد دانه در غالف را در تك بوته داده است )نمودار5(. بنابراين همانگونه كه انتظار مي رفت عملكرد دانه در اثر كاربرد اين باكتري حداكثر مي باشد. در آزمايشي كه توسط ايوانز )1978( انجام گرفت افزايش عملكرد در نتيجه تلقيح بذر با باكتري گزارش شده است. بيرانوند و همكاران )1382( گزارش دادند افزايش در عملكرد دانه متاثر از افزايش تعداد شاخه هاي فرعي، تعداد غالف در بوته و تعداد كل
بوته در واحد سطح بود.
نمودار5. عملكرد دانه در هكتارTable .5 Grain yield per hectare
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
عملكر� ��نه)�� هكتا� كيلوگر�(
Grain yield(kg/ha)
fert a0b0 a1b1 a1b2 a2b1 a2b2 a3b1 a3b2 a4b1 a4b2
Bacteria Strainsسويه ها� باكتر�
نمودار6. اثر متقابل بين سويه هاي باكتري و ميزان مصرف باكتري بر عملكرد دانه سوياTable .6 Interaction of bacteria strains and the levels of bacteria consumption with soybean Grain yield
2600
2700
2800
2900
3000
3100
3200
3300
3400
3500
HistickRS146 RS117ك و �ب��
��ر 50kg 125g��آ��ي در ���ف
��ر 50kg 250g��آ��ي در ���ف
a
a
a
a
كيلو بذ� 50/گر� باكتر� 125
كيلو بذ� 50/ گر� باكتر� 250
عملكر� ��نه)�� هكتا� كيلوگر�(
Grain yield (kg/ha)
Bacteria Strainsسويه ها� باكتر�
88
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
4. عملکرد پروتئين دانه سويااختالف يكديگر با پروتئين لحاظ عملكرد از باكتري سويه هاي در دانكن آزمون با بندي طبقه در و دادند نشان داري معني گروههاي متفاوتي قرار گرفتند )جدول تجزيه و واريانس(. از نمودار 7 چنين استنباط مي شود تيمارهايي كه از نظر درصد پروتئين دانه مي نيز بااليي پروتئين عملكرد داراي بودند، مقدار بيشترين در تيمارهاي مذكور در دانه بودن عملكرد باال امر اين باشند. علت متاثر كه RS117 سويه باالي عملكرد حقيقت در باشد. مي
عملكرد روي بر باشد مي سويا گياه با آن مناسب همزيستي از پروتئين نيز تاثير مستقيم و مثبتي داشته است. اثر متقابل بين سويه باكتري و ميزان مايه تلقيح نيز در سطح 1% معني دار گرديده است اينكه به دليل باكتري است. تاثير سويه امر بيشتر تحت اين كه تيمارها از لحاظ ميزان مايه تلقيح در طبقه بندي با آزمون دانكن در يك گروه قرار مي گيرند )نمودار8(. اين نتايج توسط بيرانوند و
همكاران )1382( و خدايي و همكاران )1382( تاييد شده است.
نمودار7. عملكرد پروتئين دانه سوياTable .7 Protein yield of the soybean grain
fert a0b0 a1b1 a1b2 a2b2 a2b2 a3b1 a3b2 a4b1 a4b20
200
400
600
800
1000
1200
1400
عملكر� پر�تئين)�� هكتا� كيلوگر�(
Protein yield (kg/ha)
Bacteria Strains ها� باكتر� سويه
نمودار8.. اثر متقابل بين سويه هاي باكتري و ميزان مصرف باكتري بر عملكرد پروتئين دانه سوياTable.8 Interaction of bacteria strains and the levels of bacteria consumption with Protein yield of the soybean grain
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
RS146
��ك و �ب
Histick
RS117
Bacteria Strains ها� باكتر� سويه
a
a
a
a
كيلو بذ� 50/گر� باكتر� 125
كيلو بذ� 50/ گر� باكتر� 250
عملكر� پر�تئين�� كيلوگر�(
)هكتا�
Protein yield (kg/ha)
89
::: ارزیابی عکس العمل سویا نسبت به مقادیر و سویه های مختلف باکتری ... :::
5.عملکرد روغن دانه سويامعني اختالف همديگر با روغن عملكرد ميزان لحاظ از تيمارها داري نشان دادند و در طبقه بندي با آزمون دانكن در گروههاي متفاوتي قرار مي گيرند )جدول تجزيه و واريانس(. بيشترين ميزان عملكرد روغن مربوط به تيمارهاي a4b1 و a4b2 مي باشد. اين داشتند قرار سطح ترين پايين در روغن درصد لحاظ از تيمارها در جهت در مناسبي فعاليت RS117 سويه اينكه دليل به ولي
اختيار قرار دادن نيتروژن خاك به گياه سويا داشته است، از عملكرد باالتري نيز برخوردار بوده كه اين عملكرد دانه باال باعث افزايش يافتن عملكرد روغن نيز گرديده است )نمودارهاي 9 و 10(. تيمار
a0b0 كه از لحاظ درصد روغن در باالترين مقدار قرار داشت داراي
كمترين عملكرد روغن مي باشد. اين به خاطر پايين بودن عملكرد با معكوسي رابطه دانه پايين عملكرد حقيقت در باشد. مي دانه
عملكرد روغن دانه داشته است.
نمودار9. عملكرد روغن دانه سوياTable .9 Oil yield of the soybean grain
fert a0b0 a1b1 a1b2 a2b1 a2b2 a3b1 a3b2 a4b1 a4b20
100
200
300
400
500
600
700
800
عملكر� ��غن
�� كيلوگر�(
)هكتا�
Oil yield (kg/ha)
Bacteria Strains ها� باكتر� سويه
نمودار10. اثر متقابل بين سويه هاي باكتري و ميزان مصرف باكتري بر عملكرد پروتئين دانه سوياTable.10 Interaction of bacteria strains and the levels of bacteria consumption with Oil yield of the soybean grain
560
580
600
620
640
660
680
700
720
RS146 Histick ��ك و �ب RS117
آ�����م
��ر
50 ��م ��آ��ي در125
���ف
آ�����م
���ف250��م ��آ��ي در 50 ��ر
aa
a
a آ��� ��ر ٠�/��م ��آ��ي �١٢
آ��� ��ر ٠�/ ��م ��آ��ي ٠�٢
عملكر� ��غن
�� كيلوگر�(
)هكتا�
Oil yield (kg/ha)
90
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
نتيجه گيريمشاهدات و ها داده واريانس تجزيه از كه نتايجي به توجه با نتيجه گيري به عنوان توان آمد، مي انجام شده بدست آزمايش
به نكات ذيل اشاره نمود.در ميان سويه هايي از باكتري كه در اين آزمايش به كار برده شد، سويه RS117 همزيستي بهتري با گياه ميزبان داشته است. زيرا ميزان نيتروژني را كه در اختيار گياه قرار داد از بقيه سويه ها بيشتر بود. اين عامل باعث شد تا اجزاء عملكرد گياه سويا تحت تأثير قرار گيرد و باعث افزايش عملكرد گردد. سويه RS117 با عملكرد دانه 3450 باالترين عملكرد دانه را به خود اختصاص داد. همچنين
hakg
كيلوگرم 1305/8 و درهكتار روغن كيلوگرم 702/9 عملكرد با پروتئين در هكتار در باالترين سطح قرار داشت. بنابراين به نظر مي رسد اين نژاد از باكتري ريزوبيوم جاپونيكوم جهت تلقيح بذور سويا مناسب تر باشد. ميزان مايه تلقيح استفاده شده براي بذور سويا بهتر است همان ميزان 125 گرم باكتري در 50 كيلوگرم بذر انتخاب شود. زيرا كاربرد اين ميزان از مايه تلقيح با كاربرد دو برابر آن با همديگر اختالف معني داري را نشان نداد. در اينصورت از لحاظ
اقتصادي نيز مي توان باعث كاهش هزينه ها گرديد.
91
::: ارزیابی عکس العمل سویا نسبت به مقادیر و سویه های مختلف باکتری ... :::
References فهرست منابعو گياه رقم اثر .)1382( همكاران و نجات پيرولي، بيرانوند -1سويه باكتري بر مقدار تثبيت نيتروژن سويا به روش هاي معمولي سومين مقاالت مختلف.خالصه خاكهاي در )N15( ايزوتوپي و همايش توسعه كاربرد مواد بيولوژيك و استفاده بهينه از كود و سم
در كشاورزي.ص ص340-339.افزايش حسين)6831(. عباسعليان، و نجات پيرولي، بيرانوند -2تثبيت بيولوژيك نيتروژن در گياه سويا با استفاده از فناوري هسته اي )اشعه گاما(.دهمين كنگره علوم خاك ايران. سايت مرجع دانش.
لينك دائمي به صفحه مقاله:http://www.civilica.com/Paper-SSCI10-SSCI10_159.html
نيتروژن و فسفر تغييرات رامين و همكاران )1382(. 3- خدايي، خاك تحت كشت سوياي تلقيح شده با مخلوط باكتري هاي حل كننده فسفر تثبيت كننده نيتروژن. چكيده مقاالت سومين همايش در سم و كود از بهينه استفاده و بيولوژيك مواد كاربرد توسعه
كشاورزي، ص291.4- فرنيا، امين )1377(.بررسي تاثير نژادهاي ريزوبيوم جاپونيكوم نامه پايان سويا. ارقام نمو و رشد فيزيولوژيكي هاي جنبه بر
كارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسالمي، دزفول.5- كوچكي، ع و ج، خلقاني )1374(. شناخت مباني توليد محصوالت
زراعي. انتشارات دانشگاه فردوسي، مشهد، ص ص276-263.6-كوچكي، ع. م، راشد محصل. م، نصيري و ر، صدرآبادي )1367(
مباني فيزيولوژيكي رشد و نمو گياهان زراعي. اتشارات آستان قدس، مشهد، ص ص221-195.
7- يوسفي، ف )1374(.اصول مقدماتي كشت سويا.انتشارات كميته دانه هاي روغني،213ص.
8- Evans, L.T.1978.Crop physiology. Cambridge
university press. Pp. 196.
9- Garner, E.R. 1988. Genotypic variation of nitrogen
fixation in soybean. Crop Science. 161, 123-128.
10- Tazava, J. and T. Motoki. 2007. Nodulation
during vegetative growth of soybean stage does
not affect the susceptibility to red crown rot caused
by Calonectria ilicicola. General Plant Pathology.
73:180-184.
11- Theis, J. E., P.W.Singleton. And B.B. Bohlool.
1991. Influence of the size of indigenous rhizobiol
populations on establishment and symbiotic
performance of introduced rhizobia on field grown
Legumes. Appl. Environ. Micro boil, 57: 19-28.
12- Zhanghao, Trevor C. Charles, Brian T.Driscoll.2002.
Low temperature-tolerant Bradyrhizobium Japonicum
strains allowing improved soybean yield in short-
season Areas. Agron J., 94:870-875.
13- Zhou, Xiaomin. And F. Mabood. 2006.
Bradyrhizobium japonicum preincubated with methyl
jasmonate increases soybean nodulation and nitrogen
fixation. Published in Agron J., 98:289-294.
92
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
Evaluation of Soybean to quantity and different species of Bradyrhizobium japonicum in north re-gion of Khozestan
Alireza Shokohfar1,Reza Shoholi2, Gholamreza Ghodrati3
Abstract
In our country, we use No3 fertilizer which the continuation of this procedure is against the sustainable
agricultural fundamentals, on one hand, high expense of NO3 and on the other hand the, the inappropriate
effects of these fertilizes on the environment represent the importance of the use of biologic fertilizes. In
case of plenty Bradyrhizobium Japonicum, soybean plant can meet most of its needs to NO3. So, in order
to determine the most proper strain for the soybean through a test in the summer 1385 (2006) in Safi Abad
Research Center in completely random blocks in a factorial for four replication. In this experiment, we used
two factors. Bacteria and the level of copulation consumption.
Bacteria were as follows:
1-Histick 2- RS146 3-RS117 4- The bacteria made by water and soil research center institute. The levels of
bacteria consumption in two levels were: 1-125g copulation material in 50 kg of seed (the regular level in the
region).2- 250g copulation material in 50 kg of seed. The bacteria were copulated with the soybean a little
before the plantation of the seeds. The control treatments were consisting of: 1. No3 treatment during the
growth season was 200 kg per hectare. 2. zero treatment which no copulation. The result represented that the
treatment had no meaningful discrepancy in the nodules. But the nodules weight in a4b2, a4b1 represented a
significant discrepancy of 184 and 193 mg in each plant more than the others (RS 117 bacteria strain). Also
the percentage of the soybean leaf No3, soybean seed No3, protein percentage and the related factors with
the yield such as height, leaf area index and the number of the pods per plant in RS117 strain were 3.47%.
7.46%, 37.85%, 94.5cm, 4.93 and 71.2 pods, showed a significant discrepancy in one percent area. The oil
percent in the treatment a0b0 or zero treatment (with the least leave and seed No3) showed the highest level
(20.37).this is because of the Antagonist relationship between the oil percent and soybean protein. The results
show that the RS117 strain bacteria have shown a proper adjacency with the host plant. Because of this proper
relationship, the a4b2 treatment with 3450kg seed per hectar, 1305.8kg protein per hectare and 703.3kg
oil per hectare got the highest yields. Besides, the level of copulation consumption showed no significant
discrepancy between the treatments. So, it seems that the RS117 bacteria strain can be used in the north of
Khuzestan to copulate the soybean and can expect a proper yield.
Key words: Soybean, Bradyrhizobium japonicum,inucolation,khozestan
1- Islamic Azad University- Ahwaz Branch 2- Islamic Azad University- Dezfoul Branch 3- Agricultural Research Center-Safiabad
93
::: بررسي اثرات تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني )رکورد و آذرگل( :::
بررسي اثرات تاريخ كاشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني )ركورد و آذرگل(
Effect of sowing date on yield and yield components of two sunflower varieties (Record & Azargol)
محمد شريف مقدسی1 و آرمين موقر1
چکيدهبه منظور بررسي اثرات تاريخ كاشت بر عملكرد و اجزاي عملكرد دو رقم آفتابگردان روغني )ركورد و آذرگل( آزمايشي در مزرعه آموزشي- تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه آزاد اسالمي واحد ساوه در سال 1386 به صورت كرت هاي خرد شدهو در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با چهار تكرار انجام گرفت. تاريخ هاي كاشت شامل 15 خردادماه، 30 خردادماه و 15 تيرماه به عنوان عامل اصلي و ارقام آفتابگردان روغني شامل آذرگل و ركورد به عنوان عامل فرعي قرار داده شدند. نتايج حاصل از تجزيه واريانس نشان داد كه عملكرد دانه اختالف معني دار از لحاظ تيمارهاي تاريخ كاشت در سطح احتمال 1% دارد. بيشترين مقدار عملكرد در تاريخ كاشت 15 خرداد و به ميزان 3797/87 كيلوگرم در هكتار بود. در اين تحقيق تاريخ كاشت زود هنگام )15 خرداد( نسبت به تاريخ هاي كاشت دير هنگام از لحاظ صفات مورد بررسي )عملكرد، وزن هزاردانه، تعداد دانه در طبق، ارتفاع، قطر طبق و عملكرد روغن( داراي مقادير بيشتري بود. همچنين
در اين آزمايش عملكرد، تعداد دانه در طبق، ارتفاع بوته، قطر طبق، درصد روغن و عملكرد روغن معني دار شدند.
واژه های كليدي: آفتابگردان - تاريخ كاشت - عملكرد دانه و روغن - درصد روغن
1- دانشگاه آزاد اسالمی واحد ساوه
94
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
مقدمه اهميت دانه هاي روغني به عنوان يكي از منابع مهم تأمين كنندة ،1358 شيرازي، )كاظمي است. انكار قابل غير جهان در انرژي ناصري، 1370، هاشمي دزفولي، 1374( اين گياهان عمدتاً به علت استفاده از روغن خوراكي و يا غير خوراكي )هاشمي دزفولي،1374( در استفاده علوفه، تأمين جمله از ديگري مصرف موارد البته و صنايع كاغذسازي، توليد مارگارين و پروتئين گياهي، تهيۀ صابون و رنگ هاي مرغوب و مواد آرايشي، تغذيه پرندگان، مصارف آجيلي و )Carter,J.F.1978( استفاده در شيريني پزيها و نيز مصارف داروييبراي اين گياهان عنوان گرديده است كه بر اهميت آنها مي افزايد )كوچكي،1364 و لطيفي،1372(. عوامل زراعي همچون رقم انتخابي، تراكم و آرايش كاشت، برنامه و روش آبياري، كوددهي و تاريخ كاشت از طريق تغيير پتانسيلهاي ژنتيكي و محيطی، عملكرد را تحت تأثير قرار ميدهند. از طرف ديگر درك بهتر چگونگي تغيير عملكرد دانه در عكس العمل به تغييرات عوامل ياد شده، مستلزم شناخت اجزاء عملكرد دانه، ميزان تأثيرپذيري يكايك آنها از اين تغييرات و روابط بين اجزاء عملكرد دانه مي باشد. در آفتابگردان تعداد دانه در طبق تاريخهاي و مي روند بشمار دانه عملكرد اصلي اجزاء دانه وزن و كاشت مختلف با ايجاد تغيير در آنها اثرات متفاوتي را بر عملكرد دانه
مي گذارد كه رابطۀ مستقيم با ژنوتيپ گياه و محيط دارد.فزيولوژيكي، خصوصيات از آگاهي مستلزم كاشت تاريخ تعيين تأثير و نمو مختلف مراحل وقوع زمان همچنين و مورفولوژيكي عوامل محيطي بر آنهاست )خواجه پور 1365وناصری 1370(. يكي از نيازهاي مهم در برنامه ريزيهاي زراعي به منظور حصول عملكرد باال و با كيفيت مطلوب تعيين مناسبترين زمان كاشت محصول است طول بر كه است مهمي فاكتور كاشت تاريخ .)Ezueh, 1982(دوران رشد رويشي و زايشي و توازن بين آنها و ساير عوامل توليد، كيفيت برداشت و نهايتاً عملكرد و كيفيت محصول اثر مي گذارد )Ezueh, 1982(. كاشت در بهترين زمان ممكن در كنترل خسارات ناشي از سرماهاي ديررس بهاره و زودرس پاييزه، آفات و امراض و علفهاي هرز و استفاده از عوامل اقليمي موثر در توليد، نظير تطابق زمان گلدهي با درجه حرارت مناسب از اهميت خاصي برخوردار است )Klyuka et al. 1975(. تاريخ كاشت مناسب و رابطۀ آن با حداكثر عملكرد مسأله اي است كه در هر منطقه بايد طي آزمايشي تعيين شود. بعلت عوامل بسيار موثري كه با تغيير تاريخ كاشت روي گياهان اثر مي گذارد مانند بارندگيها، تغييرات درجه حرارت، رطوبت و خشكي هوا توجه به تعيين دقيق تاريخ كاشت در هر منطقه الزامي است. با
توجه به اينكه طول فصل رويش بيشتر مناطق كشورمان از دوره بيشتر است، براي آفتابگردان ارقام مختلف براي نياز رويش مورد اين گياه يك محدوده وسيع از تاريخ كاشت را مي توان اعمال كرد و بجز كشت بهاره مي بايست مطالعاتي برروي كشت آفتابگردان بعنوان
كشت دوم )تابستانه( صورت گيرد. درودزن سد زير اراضي در آزمايشي طي )1371،1381( عرشي فارس ارقام ركورد، زاريا و هيبريد مهر را در 5 تاريخ كاشت مورد مقايسه قرار داد و نتيجه گرفت كه ارتفاع بوته ها در تاريخ كاشت
اول )25 ارديبهشت( از بقيه بيشتر بود.عرشي )1373( همچنين در آزمايشي ديگر كه در ايستگاه تحقيقاتي كشاوزري آالروق اردبيل به مدت سه سال جهت تحقيق بهترين تاريخ كاشت از 15 فرورين با فاصلۀ زماني 15 روز با چهار تاريخ كاشت انجام شد به اين نتيجه رسيد، رقم آرماويرسكي در تاريخ كاشت بين 30
فروردين تا 15 ارديبهشت بهترين عملكرد را داشته است.عرشي )1371( طي آزمايشي در مركز تحقيقات كشاورزي اهواز با سه رقم چرنيانكا، زاريا و ركورد و چهار تاريخ كاشت از اول مرداد تا 14 شهريور با فاصلۀ زماني 15 روزه نشان داد در سال اول رقم در هكتار با عملكرد 2907 كيلوگرم تاريخ كشت دوم در ركورد، در ركورد رقم نيز در سال دوم نمود. توليد را بيشترين محصول بيشترين هكتار در كيلوگرم 2409 عملكرد با دوم كاشت تاريخ محصول را توليد نمود. عرشي نتيجه گرفت كه مناسبترين تاريخ كاشت در اهواز مربوط به 15 مرداد و از رقم ركورد بدست آمد و با
تأخير در كاشت تعداد دانه در طبق كاهش يافت. نتايج حاصل از آزمايش اهدائي و نور محمدي )1363( روي گلرنگ نيز حاكي از اين مطلب است كه با تأخير در كاشت، تعداد دانه در طبق كاهش مي يابد. آنها طي آزمايش در شرايط خوزستان گزارش كردند كه بطور كلي ميانگين تعداد دانه در طبق در كاشتهاي زود يابد. حداكثر در كاشت كاهش مي تأخير با و بوده بيشتر هنگام تعداد دانه در طبق در تاريخ كاشت سوم )آخر آذرماه( بدست آمد. ايشان دليل كاهش تعداد دانه در طبق را باال بودن درجه حرارت اثرات متقابل طي مراحل مختلف رشد و نمو ذكر كردند. بررسي تعداد كاشت، تاريخ اولين در كه داد نشان رقم و كاشت تاريخ دانه در طبق در رقم محلي اراك 2811 بيشتر از نبراسكا 10 بود. همچنين تعداد دانه در طبق همبستگي مثبت و معني داري با وزن
هزار دانه و ارتفاع بوته داشت.آنگر )Unger, 1986( طي آزمايشي در تگزاس نشان داد كه در استفادة آب از و يابد مي رشد آهسته آفتابگردان زود، كشتهاي
95
::: بررسي اثرات تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني )رکورد و آذرگل( :::
بيشتري مي كند در حالي كه در كشتهاي دير سريعتر رشد كرده و از آب حداكثر استفاده را نمي كند، درصد روغن و عملكرد دانه نيز
كاهش مي يابد. آزمايش يك در )Maiorana et al 990( همكاران و مايورانا بررسي مورد را آفتابگردان رقم 6 بر كاشت تاريخ اثر ساله، سه قرار دادند و مشاهده كردند كه در كاشتهاي ديرتر طول دوره رشد كوتاهتر بوده و بهترين تاريخ كاشت را 11 فروردين توصيه كردند. در ميان هيبريدهاي به كار رفته فايوروم 305 و رامسون اچ اس 90
داراي بهترين نتايج بودند. كاگار )Cagar, 2000(، در آزمايشي كه در تركيه انجام داد، 2 رقم و 10 تاريخ كاشت مختلف را مورد بررسي قرار داد. تأخير در تاريخ كاشت باعث كاهش طول دوره خروج گياه از خاك، تشكيل طبق، رسيدن دانه و طول دوره رشد شد. همچنين باعث كاهش ارتفاع قطر طبق كاهش و برگ تعداد كاهش ساقه، قطر كاهش بوته، شد. همچنين باعث كاهش دانه هاي تلقيح يافته شده، از طرفي قطر قسمت وسط طبق كه تلقيح نيافته بود افزايش داشته است. دانه، عملكرد دانه، هزار وزن كاشت زمان در تأخير با همچنين داده نشان كاهش روغن عملكرد و دانه در موجود روغن درصد است. باالترين وزن هزار دانه، درصد روغن موجود در دانه، عملكرد دانه و عملكرد روغن مربوط به تاريخ كاشت اول April بود و از تاريخ كاشت May 15 كاهش ثبت گرديده است. در اين آزمايش March بهترين زمان كاشت در تركيه در دشت آميك در اواخرو هفتۀ اول April مشخص شده است. در بين ارقام تفاوت معني
داري از نظر خصوصيات مورد بررسي مشاهده نشده است.چالشكان )Caliskan, 1988(، در تركيه 2 رقم آفتابگردان و 10 تاريخ كاشت )اول March- اواسط )July را مورد بررسي قرار داده است. با تأخير در كاشت ارتفاع بوته، قطر طبق، زمان تشكيل دانه و رسيدن دانه كوتاه شده، قطر طبق و عملكرد طبق كاهش نشان داده است. عملكرد دانه در كشت ماههاي March و April به مقدار 1913 كيلوگرم در هكتار باالترين عملكرد را داده است. در آخرين در كيلوگرم 1225 مقدار به دانه عملكرد كمترين كاشت تاريخ هكتار بدست آمده است. گرما برروي كيفيت مؤثر بوده، بطوري كه كشت زودهنگام باعث افزايش نسبت روغن و پروتئين شده است. با توجه به نتايج اين بررسي تاريخ كاشت براي كشت اصلي، اواسط Jun و براي كاشت محصول دوم، اواسط April و اوايل March
و اوايل July مناسب بود. هدف از اجرای اين طرح تعيين اثرات تاريخ كشات بر روی دو رقم آفتابگردان در منطقه ساوه بود.
مواد و روش هادانشكده كشاورزي پژوهشي اين طرح در سال 1386 در مزرعه در ساوه شهرستان شد. انجام ساوه واحد اسالمي آزاد دانشگاه و داشته قرار شرقي، دقيقه 21 و درجه 50 جغرافيايي عرض باشد. مي متر 1055 حدود در دريا ازسطح آن ارتفاع ميانگين متوسط درجه حرارت روزانه در اين اقليم در 8 ماه از سال از 10 بيش به مرداد و تير ماه 2 در و بوده بيشتر گراد سانتي درجه ساوه دشت اقليم كلي بطور رسد. مي گراد سانتي درجه 30 از نيمه خشك، متوسط بارندگي ساالنه 206 ميليمترمي باشد. براي تعيين خصوصيات فيزيكي وشيميايي خاك مزرعه، نمونه هايي از آزمايشگاه خاك به آبياري با آب تا 30 سانتيمتر، همراه عمق 0 شناسي ارسال گرديد. نتايج حاصل از آزمايش خاك نشان مي دهد sandy( بافت خاك، 74% شن،12% سيلت و 14% رس، لوم شنيloam( است. هدايت الكتريكي در اين خاك 2/6 ميلي موس بر
از نظر سانتيمتر و اسيديتۀ خاك حدود 8 مي باشد. خاك مزرعه كربن آلي و ازت كل بسيار فقير است، بطوري كه درصد كربن آلي
آن حدود 0/49% و ازت آن 5% گزارش شده است.آب آبياري مزرعه دارای هدايت الكتريكي آن حدود 5/46 ميكروموس بر سانتيمتر و اسيديتۀ آن حدود 7/7 مي باشد. ميزان منيزيوم، كلسيم و سديم آن به ترتيب 25،16،10 ميلي اكي واالن در ليتر است. به طور كلي از نتايج تجزيۀ آب و خاك مزرعه مي توان نتيجه گيري كرد
كه خاك، سبك و شور و آب آبياري نسبتاً شور مي باشد.آزمايش در بهار 1386 به صورت آزمايش كرتهاي يك بار خرد شده تكرار در 4 تصادفي كامل بلوكهاي درقالب طرح )اسپليت پالت( انجام شد. تاريخهاي كاشت عبارت بودند از 15 خرداد، 30 خرداد، 15 تير كه به فاصلۀ 15 روز كاشت انجام شد. تاريخهاي كاشت به عنوان كرتهاي اصلي و ارقام ركورد و آذرگل به عنوان كرتهاي فرعي قرار گرفتند. هر كرت فرعي شامل 6 خط كاشت به طول 4 متر با فاصلۀ رديف 50 سانتيمتر و فاصلۀ بوته هاي روي رديف 20 سانتيمتر در نظر گرفته شد. الزم به ذكر است كه بذور ركورد و آذرگل از اداره
جهاد كشاورزي شهرستان ساوه تهيه شدند.مراحل در صفات گيري اندازه و اطالعات،مشاهدات آوري جمع مختلف رشد و طي فصل رشد و پس از برداشت انجام شد. الزم به ذكر است كه اندازه گيريها و بررسي مشاهدات از رديف هاي مياني انجام پذيرفت و دو رديف كناري به عنوان حاشيه در نظر گرفته و
حذف گرديد.مشخصات ارقام مورد استفاده: ركورد: آزاد گرده افشان، ارتفاع بوته
96
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
220-180 سانتي متر، طول دوره رويش 115-110 روز، وزن هزار دانه 77-67 گرم، ميزان روغن 47 درصد، عملكرد دانه 2/5-2 تن
در هكتار. آذرگل: آزاد گرده افشان، سال معرفي 1373، ارتفاع بوته 165-175 سانتي متر، طول دوره رويش 115-100روز، وزن هزاردانه 70-80،
ميزان روغن 47 درصد، عملكرد دانه 4-3/7 تن.عمليات آماده سازي زمين و كود دهي تهيۀ زمين در بهار با استفاده از يك شخم سطحي و يك ديسك تكميل و پس از آماده شدن زمين مقدار 70 كيلوگرم فسفر به صورت سوپر فسفات و1/2 كود شد. داده زمين به بوده كيلوگرم 50 آن كلي مقدار كه نيتروژن نصف ديگر كود به صورت سرك و در مرحلۀ 8-7 برگي آفتابگردان در آفتابگردان بذر كشت شد. توزيع مزرعه در به صورت سرك تاريخهاي 15 خرداد،30 خرداد،15 تيرانجام شد. بالفاصله بعد از هر كاشت آبياري در تاريخ كاشت مربوطه انجام گرديد.كاشت بذور به صورت جوي پشته اي انجام شد. تنك كرن بوته هاي آفتابگردان در مرحلۀ 3 -4 برگي صورت پذيرفت. براي جلوگيري از خسارت گياه، افشاني گرده مرحله اتمام از پس گنجشك بويژه پرندگان كامل طور به توري و روزنامه پارچه، وسيله به طبق هر سطح در و يكبار روز 4-5 هر منطقه عرف آبياري طبق شد. پوشانده زمان گل دهي آفتابگردان به علت حساسيت اين مرحله به كمبود
آب هر 3 روز آبياري انجام گرفت.براي وجين علفهاي هرز به دفعات عمل وجين با دست و بيل در مزرعه انجام شد. براي محاسبه اجزاء مختلف عملكرد در آفتابگردان كه شامل تعداد بوته در واحد سطح )تعداد طبق در واحد سطح(، تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه مي باشند و براي اندازگيري صفاتي ديگر مانند ارتفاع و قطر طبق، تعداد 25 بوته از هر كرت براي اجزاء عملكرد و تعداد بوته هاي معادل 4 متر مربع نيز براي
تعيين عملكرد دانه در نظر گرفته شدند.تمام ابتدا ها، طبق پوك و پر هاي دانه تعداد اندازه گيري براي دانه ها به طور كامل از هر طبق جدا شدند و به طور دقيق و طي 2 تا 3 بار شمارش دانه هاي پر و پوك از هم جدا و يادداشت شدند. براي اندازگيري وزن هزار دانه نيز در ابتدا از بذور همين 25 بوته مقدار 4 تا 100 بذر در 4 تكرار و به طور تصادفي انتخاب و سپس به طور كامل تميز گرديد و به وسيلۀ ترازوي ديجيتال وزن گرديده
و ميانگين آنها محاسبه و سپس وزن هزار دانه مشخص گرديد.دستگاه توسط روغن درصد ابتدا روغن عملكرد محاسبۀ براي
N.M.R در آزمايشگاه بخش اندازه گيري شد.
Mstatc و SAS تجزيه و تحليل آماري با استفاده از نرم افزارهاياقدام گرديد. از نرم افزار Minitab براي نرمال كردن داده ها و از نرم افزار SAS، براي تجزيه واريانس داده ها استفاده شد. براي مقايسۀ
ميانگين از آزمون دانكن در سطح احتمال 5 درصد استفاده شد.
نتايج وبحثعملکرد دانه
نتايج حاصل از تجزيه واريانس نشان داد كه عملكرد دانه اختالف معني داري از لحاظ تيمارهاي تاريخ كاشت در سطح احتمال 1% را دارد )جدول 1(. بيشترين مقدار عملكرد در تيمارهاي تاريخ كاشت مربوط به 15 خرداد ماه به ميزان 3797/87 كيلوگرم در هكتار و همچنين كمترين عملكرد نيز مربوط به كاشت در 15 تير ماه به ميزان 2541/37 كيلوگرم در هكتار مي باشد )جدول 2(. به طور كلي تاريخ كاشت 15 خردادماه در يك گروه آماري و تاريخ هاي از لحاظ دسته بندي دانكن كاشت 30 خرداد ماه و 15 تيرماه نيز در يك رده آماري قرار داشتند. مي توان علت باال بودن عملكرد در تاريخ كاشت 15 خرداد ماه را در باال بودن طول دوره رويش و استفاده بيشتر گياه از منابع غذايي و آب به مقدار كافي دانست. در صورتي كه با به تأخير افتادن زمان كاشت، طول دوره رويش نيز ميزان عملكرد روي رويش دوره اين كاهش و يافته كاهش آزمايشي در .)1 )نمودار است داده كاهش را آن و گذاشته تاثير و كاشت تاريخ اثرات روي بر )1385( همكاران و كرامتيان كه دادند انجام آفتابگردان عملكرد اجزاي و عملكرد روي بر تراكم نسبت بيشتري عملكرد هنگام زود كاشت تاريخ گرفتند نتيجه ,Cagar( ساگار همچنين دارد. هنگام دير كاشت تاريخ هاي به 1984.al et( و ميلر و همكاران )edioD 1985( دديو ،)2000
Miller( نيز به اين نتايج رسيدند.بين ارقام نيز اختالف معني داري در سطح احتمال 5% وجود داشت به ميزان 3318/66 كيلوگرم در هكتار به طوري كه رقم آذرگل عملكرد باالتري نسبت به رقم ركورد با عملكرد 2829/25 كيلوگرم
در هكتار داشت.
97
::: بررسي اثرات تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني )رکورد و آذرگل( :::
نمودار )1(- ميانگين عملكرد ارقام آذرگل و ركورد در تاريخ هاي مختلف كاشت
Figur1-Avrage yield of Azargol and Record variety
different sowing time.
�
bbbb
b
a
0
2000
4000
6000
15 �داد� 30 �داد� 15 ���
Date of planting ���� ��ر��
Yiel
d (to
n/ha
) د�����
Record ر���رد Azargol ����ذر�
اختالف معني داري نيز بين اثرات متقابل در سطح 1% مشاهده شد و تيمار تاريخ كاشت 15 خرداد و رقم آذرگل در يك گروه آماري لحاظ از آماري ديگر گروه در تيمارها مابقي و عملكرد باالترين دسته بندي دانكن مقادير پائين تر عملكرد را داشتند. كمترين عملكرد
نيز مربوط به تيمار تاريخ كاشت 15 تير ماه و رقم ركورد بود.
وزن هزار دانهوزن هزاردانه تحت تأثير تيمارهاي تاريخ كاشت قرار گرفت و در اختالف ارقام بين در اما دار شد معني درصد احتمال %5 سطح كاشت تاريخ هاي بين در .)1 )جدول نشد مشاهده داري معني بيشترين وزن هزاردانه مربوط به تاريخ كاشت 15 خرداد با 82/33 با تيرماه تيماركاشت 15 به گرم و كمترين وزن هزاردانه مربوط يك در خرداد 30 و 15 كاشت تاريخ هاي كه بود گرم 73/85گروه آماري و تاريخ كاشت 15 تيرماه نيز از لحاظ آماري در رتبه دوم دسته بندي دانكن قرار داشت. علت افزايش وزن هزاردانه نيز كافي فرصت آوردن بدست و رشد دوره طول افزايش مي تواند جهت پرشدن دانه باشد. اين موضوع در شكل2 و جدول 2 مشاهده مي شود، كه با نتايج اهدائي و همكاران )1363(، دانشور فرزانگان
)1370( غروي )1381( و كرامتيان )1385( همسو بود. از نظر وزن هزار دانه بين ارقام اختالف معني داري مشاهده نشد اما رقم آذرگل با اختالف حدود 6 گرم نسبت به رقم ركورد از وزن
هزاردانه باالتري برخوردار بود.
تعداد دانه در طبقخرداد 15 كاشت تيمار به مربوط طبق در دانه تعداد بيشترين
تيرماه تاريخ كاشت 15 به مربوط در طبق دانه تعداد و كمترين مي باشد كه اين صفت از لحاظ آماري اختالف معني داري در سطح احتمال 1% نشان داد. افزايش تعداد دانه در طبق احتماال مي تواند به اين علت باشد كه در زمان گلدهي و تشكيل پريموردياي اوليه گل، گياه تحت شرايط مناسب زماني از لحاظ آب و هوايي بوده و حداكثرتعداد دانه در طبق را بوجود آورده است و اين زمان مناسب
مي تواند با تاريخ كاشت به موقع فراهم شود. تعداد افزايش باعث زياد رويش دوره ديگر، طول همانند صفات دانه در طبق بيشتري نسبت به تاريخ هاي كاشت دير هنگام و دوره رويش كوتاه شد، از طرفي كاهش فعاليت حشرات در فصل گرم نيز مي تواند مؤثر باشد، كه اين نتيجه با نتايج كرامتيان و همكاران -C )1385(، ميلر و همكاران ).Miller 1984 et al) و كاگار )
همبستگي ضرائب جدول به توجه با بود. همسو )gar, 2000)جدول 3( بين تعداد دانه در طبق و عملكرد همبستگي مثبت و معني داري وجود دارد و نشان مي دهد علت افزايش عملكرد، تعداد
بيشتر دانه در طبق مي باشد. بين ارقام اختالف معني داري مشاهده نشد ولي با اين وجود رقم آذرگل داراي تعداد دانه در طبق بيشتري نسبت به رقم ركورد بوده اثرات بين )8( رسيد. شكل مي درصد به %11 اختالف اين كه متقابل نيز اثر معني داري مشاهده نشد اما تيمار تاريخ كاشت 15 تيمارها در مابقي به را نسبت باالترين عدد آذرگل خرداد و رقم
تعداد دانه در طبق دارا بود )نمودار 2 و جدول 1(.
نمودار)2( - ميانگين تعداد دانه در طبق در ارقام آذرگل و ركورد تاريخ هاي كاشت مختلف
Figur2-avrage of seed number in head of Azargol
and Record variety in different sowing time.
�
aaa
aa
a
0
200
400
600
800
15 �داد� 30 �داد� 15 ���
Date of planting ���� ��ر��
Num
ber o
f gra
in in
capi
tol
��� رد ��دا د�ا��
Record ر���رد Azargol �����ذر�
98
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
تعداد دانه پر در طبقبيشترين طبق، در دانه تعداد همانند نيز طبق در پر دانه تعداد و دانه 481/25 تعداد به خرداد 15 كشت تاريخ به مربوط عدد كمترين عدد مربوط به تاريخ كاشت 15 تير به تعداد 382/12 دانه اندازه گيري شد، كه اين صفت در سطح احتمال 5% درصد داراي اختالف معني دار بود )جداول 1 و 2( و نمودار )3(، اما در بين ارقام با توجه به باالبودن تعداد دانه پر در طبق در رقم آذرگل اختالف معني داري مشاهده نشد، همچنين در بين اثرات متقابل نيز با توجه به باالترين تعداد دانه پر در طبق مربوط نبودن آن به معني دار تيمار تاريخ كاشت 15 خرداد و رقم آذرگل بود. بين تعداد دانه پر در طبق و عملكرد نيز همبستگي مثبت و معني داري وجود داشت كه
علت افزايش عملكرد را نشان مي دهد. )جدول3(.در اين صفت هم مشاهده مي شود كه هر چه تاريخ كشت زودتر انجام شود گياه فرصت كافي جهت تكميل دوره رويشي خود داشته و همچنين زمان مناسبي براي دريافت مواد غذايي و ذخيره آن در
دانه را دارد )كرامتيان 1385(.در تاخير نمود، اعالم آزمايشي طي در )Cagar, 2000( ساگار كاشت باعث افزايش قطر قسمت وسط طبق كه تلقيح نيافته بود گرديده در نتيجه منجر به كاهش تعداد دانه پر در طبق و در نهايت افت عملكرد، درصد روغن و عملكرد روغن مي شود. همچنين وي از خاك، باعث كاهش طول دوره خروج گياه را تاخير در كاشت
تشكيل طبق، رسيدن دانه و طول دوره رشد دانست.
نمودار)3( - ميانگين تعداد دانه پر در طبق در تاريخ هاي كاشت مختلف و ارقام آذرگل و ركورد
Figur3-Avrage of full seed number in head on dif-
ferent sowing time, Azargol and Record variety
�
aaa aaa
0
200
400
600
15 �داد� 30 �داد� 15 ���
Date of planting ���� ��ر��
Num
ber o
f fue
l gra
in in
capi
tol
��� رد �� ��داد �ا��
Record ر���رد Azargol �����ذر�
ارتفاع بوتهتاريخ كاشت اختالف معني دار در تيمارهاي بين ارتفاع از لحاظ سطح 5% درصد وجود داشت )جدول 1(. بيشترين ارتفاع مربوط به تاريخ كشت 15 خرداد و كمترين آن مربوط به تاريخ هاي كشت دير بود )جدول 2(. به طور كلي كشت زود هنگام باعث افزايش رشد جهت كافي فرصت گياه نتيجه در شده رويش دوره طول رويشي و افزايش ارتفاع را بدست مي آورد كه اين منجر به افزايش et al 1988 ،1385 عملكرد واجزاي عملكرد مي شود )كرامتيان
.)Ishida et al 1989 و Cagar, 2000 ,Campbell
با آذرگل رقم و دار مشاهده شد معني اختالف نيز ارقام بين در 106/81 سانتي متر نسبت به رقم ركورد با 96/86 سانتي متر داراي
ارتفاع بيشتري بود )جداول 1و2(.ارتفاع گياه با صفت تعداد دانه در طبق همبستگي مثبت و معني و ارتفاع افزايش با كه اينست دهنده نشان اين و داشت داري افزايش دوره رويشي، گياه از زمان كافي جهت افزايش تعداد دانه
خود برخورد دار است )جدول 3(.
قطر طبقبا توجه به جداول )1( و )2( بين تيمارهاي تاريخ كاشت در قطر كه مشاهده شد احتمال %5 در سطح داري معني اختالف طبق قطر با خردادماه 15 كاشت تاريخ به مربوط قطر طبق بيشترين با تيرماه تاريخ كاشت 15 به مربوط و كمترين سانتيمتر 14/76
قطر 11/96 سانتي متر بود. نتايج تحقيق كرامتيان 1385 نشان داد كه با افزايش دوره رويش واين نموده افزايش حاصل و كشت زود هنگام، ميزان قطر طبق افزايش قطر طبق باعث افزايش تعداد دانه در طبق و عملكرد مي شود كه اين نتايج با نتايج حاصل از اين آزمايش همسو و هم جهت بود. حاجي كريستودلو )Hadjichristodoulou, A.1993(، كمـپ بل ايشيدا و )Cagar, 2000( ساگار ،)Campbell 1998 et al.)
)Ishida ,1989( نيز اظهار داشتند كه با تأخير كاشت اندازه طبق ها كوچكتر مي شوند. از لحاظ ارقام نيز اختالف معني دار در قطر طبق در سطح احتمال 1% مشاهده شد به طوريكه رقم ركورد داراي قطر
طبق بزرگتري نسبت به رقم آذرگل بود )جداول 1 و 2(.
99
::: بررسي اثرات تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني )رکورد و آذرگل( :::
درصد روغنبا توجه به جداول )1( و )2( بين تيمارهاي تاريخ كاشت از لحاظ درصد روغن اختالف معني داري در سطح 5% درصد مشاهده شد 15 كاشت تاريخ به مربوط روغن درصد بيشترين كه طوري به خرداد و كمترين مربوط به تاريخ كاشت 15 تيرماه مي باشد كه با )Notungakwa,1983( نتونگاگوآ ،)Cagar, 2000( نتايج ساگارو جونز)Jones ,1984( همسو بود. اين اختالف بين ارقام نيز در سطح 5% مشاهده شد و رقم آذرگل با 47/92 درصد نسبت به رقم
ركورد با 44/92 درصد، درصد روغن بيشتري داشت نمودار )4(.
نمودار)4( - ميانگين درصد روغن ارقام آذرگل و ركورد در تاريخهاي كاشت مختلف
Figur4-Avrage oil content of Azargol and Record
variety in different sowing time
�
a a aa a a
0
10
20
30
40
50
60
15 �داد� 30 �داد� 15 ���
Date of planting ���� ��ر��
Oil
perc
ent
��
ور ��
رد
Record ر���رد Azargol �����ذر�
بين اثرات متقابل اثر معني داري مشاهده نشد اما بيشترين درصد روغن مربوط به تيمار تاريخ كشت 15 خرداد ماه و رقم آذرگل به
ميزان 51 درصد بود.
عملکرد روغنبين تيمارهاي تاريخ كاشت در عملكرد روغن اختالف معني داري در سطح 5 درصد مشاهده شد به طوريكه بيشترين عملكرد روغن مربوط به تيمار 15 خرداد به ميزان 1898/73 كيلوگرم در هكتار و كمترين عملكرد روغن مربوط به تاريخ كاشت 15 تيرماه به ميزان 1148/71 كيلوگرم در هكتار بود )جدول 1 و 2(. عملكرد روغن نيز تحت تأثير تاريخ كاشت قرار گرفته و ميزان آن با توجه به تاريخ كاشت زود هنگام باالتر رفته است. افزايش طول دوره رويش به
گياه اين فرصت را مي دهد كه مواد غذايي مورد نياز خود را بهتر بدست آورده و در نهايت ميزان عملكرد نيز باال رود كه اين منجر
به افزايش عملكرد روغن مي شود..بين عملكرد روغن و تعداد دانه در طبق و همچنين عملكرد دانه رابطه مثبت و معني داري وجود داشت )جدول 3(، كه نشان مي دهد افزايش عملكرد روغن متأثر از افزايش تعداد دانه در طبق و عملكرد
دانه مي باشد.بين ارقام در سطح احتمال 5% اختالف معني داري مشاهده شد به طوريكه عملكرد روغن رقم آذرگل در حدود 350 كيلوگرم در هكتار
نسبت به رقم ركورد بيشتر بود )جدول 1 و 2(.همچنين بين اثرات متقابل نيز اختالف معني داري مشاهده شد كه بيشترين عملكرد روغن مربوط به تيمار تاريخ كاشت 15 خرداد و
رقم آذرگل بود )جدول 1 و نمودار5(.
نمودار)5(- ميانگين عملكرد روغن ارقام آذرگل و ركورد در تاريخ هاي كاشت مختلف
Figur5-Avrage oil yield of Azargol and Record vari-
ety in different sowing time.
bc bc
a
bc bc
0
500
1000
1500
2000
2500
15 ????? 30 ????? 15 ???
Date of planting ���� ��ر��
Oil Yield
tonHa/kg
رو�� �����د
Record ر��رد Azargol �ذر��
نتيجه گيري كليدر اين تحقيق تاريخ كاشت زود هنگام نسبت به تاريخ هاي كاشت از لحاظ صفات مورد بررسي )عملكرد، وزن هزاردانه، دير هنگام داراي روغن( عملكرد و طبق قطر ارتفاع، طبق، در دانه تعداد مقادير بيشتري مي باشد. تاريخ كاشت 15 خرداد ماه باعث افزايش عملكرد دانه شد و در اثر تأخير در كاشت، اجزاي عملكرد همانند وزن هزار دانه، تعداد دانه در طبق، ارتفاع و قطر طبق نيز كاهش يافته، در نتيجه منجر به كاهش عملكرد دانه شدند. تاخير در كاشت
100
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
باعث كاهش طول دوره خروج گياه از خاك، تشكيل طبق رسيدن دانه و طول دوره رشد مي شود )Cagar, 2000(. طبق نتايج دديو داده را كاهش تاخير در كاشت ميزان گلدهي )Dedio, 1985(در نتيجه باعث كاهش عملكرد و اجزاي عملكرد مي شود. يكي از اجزاي مهم عملكرد تعداد دانه در طبق مي باشد. در آزمايشي در تاخير با نمود مشاهده داد انجام )Cagar, 2000( ساگار كه كاشت تعداد دانه هاي تلقيح يافته در قسمت وسط طبق كاهش يافته در نتيجه تعداد دانه پر در طبق نيز كاهش يافته و در نهايت روي عملكرد دانه و روغن نيز تاثير سوء گذاشته و منجر به كاهش آنها مي شود و با توجه به همبستگي مثبت و معني دار تعداد دانه پر در طبق با عملكرد دانه و روغن احتماال مي تواند يكي از داليل كاهش عملكرد و اجزاي عملكرد در اين آزمايش اين موضوع باشد. درصد روغن و عملكرد روغن نيز با كشت به موقع و در ابتداي فصل كاشت افزايش يافت و تأخير در كاشت اثر سوء روي درصد روغن و عملكرد روغن گذاشت. نتايج اين تحقيق نشان مي دهد كه تاريخ كاشت 15 خرداد ماه با داشتن فرصت مناسب جهت تكميل دوره رويشي خود و همچنين زمان كافي براي دريافت انرژي خورشيد، آب و مواد غذايي از خاك نسبت به تاريخ كشت 30 خرداد و 15 تير ماه عملكرد دانه و عملكرد روغن بيشتري دارد.به طوركلي با توجه به شرايط جوي و محيطي شهر ساوه بهترين تاريخ كاشت جهت منظور به اما شود. مي توصيه ماه خرداد 15 روغني آفتابگردان تعيين دقيق مناسب ترين تاريخ كاشت توصيه می شود آزمايشی با تاريخهای كاشت زودتر نيز اجرا گردد. همچنين در بين دو رقم استفاده شده در اين طرح رقم آذرگل با توجه به خصوصيات ژنتيكي و فيزيولوژيكي در شرايط آب و هوايي ساوه نسبت به رقم ركورد داراي عملكرد بذر و عملكرد روغن بيشتري بود كه مي توان از اين
رقم در شهرستان ساوه جهت كشت در خرداد ماه استفاده نمود.
101
::: بررسي اثرات تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني )رکورد و آذرگل( :::
سيبرر
رد مو
اتصف
ن بود
ر ي دا
معنوح
سط و
سريان
ه واجزي
1 تل
جدوTa
ble1
: Ana
lysi
s of v
aria
nce
for s
tudi
ed tr
aits
in su
nflo
wer
اتيير
ل تغعام
SOV
دي آزا
جهدر
df
MS ت
ربعان م
نگيميا
كردعمل
Seed
yield
دانهزار
ن هوز
1000
ker
nel
wei
ght
بقر ط
ه د دان
دادتع
Seed
num
ber
in h
ead
بقر ط
ر ده پ
دانداد
تعFu
ll se
ed n
umbe
r in
hea
d
درك
ه پو دان
داد تع
بقط
Blan
k se
ed
num
ber i
n se
ed
فاعارت
Plan
t hei
ght
بقر ط
قطD
iam
eter
of
head
غن رو
صددر
Oil
perc
enta
ge
غند رو
كرعمل
Oil
yield
كرارت
repl
icatio
n3
3378
2 34
.66
4135
1366
2303
194
0.39
2.53
1300
)a(شت
خ كاتاري
So
win
g da
te
233
7723
5**
151.
15*
9065
2**
2141
1*
2292
8*63
9*15
.92*
36
.61*
7175
68*
)a(اي
خط
Erro
r 6
2907
5032
.04
6502
2267
4324
37.1
60.
332.
1962
768
)b(ام
ارقcu
ltiva
r1
1437
172*
187.
6523
940
7526
4374
594*
15
.95*
* 27
.00*
3834
65*
)abل)
تقابر م
اثin
tract
ion
225
0522
0**
159.
2938
8511
2322
0727
90.
2613
.12
1849
72*
)b(اي
خط
Erro
r 9
2166
1150
.60
9349
3003
2335
84.5
20.
692.
8532
209
CV %
اتيير
ب تغضري
15.1
49.
0517
.82
12.5
940
.58
9.03
57.7
63.
6412
.73
ت اس
%5 و
%1ل
تما اح
وحسط
در دار
ي معن
ف تال
اخگر
بيانب
رتيه ت
* بو
**
**, *
Sig
nific
ant a
t 1%
and
5%
leve
ls o
f pro
babi
lity
resp
ectiv
ely.
102
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::ن
رداابگ
آفتقام
و ارت
كاشف
ختلي م
هايخ
تار در
سيبرر
رد مو
اتصف
ن نگي
مياسه
قاي- م
ل 2جدو
Tabl
e2: M
ean
com
paris
on o
f st
udie
d tra
its in
sunf
low
e va
rietie
s and
sow
ing
date
s.
مارتي
دانهرد
ملكع
Seed
yie
ld)k
g/ha(
دانهزار
ن هوز
ker
nel 1
000
wei
ght
(gr)
در
دانهداد
تعبق
ط Se
ed n
umbe
rin
hea
d
در پر
نه د دا
عدات
بقط
Ful
l see
d n
umbe
r in
head
ك ه پو
دانداد
تعبق
ر طد
Bla
nk se
ed n
umbe
r in
head
وتهع ب
رتفاا
Plan
t hei
ght
)cm(
بقر ط
قط D
iam
eter
of h
ead
)cm(
غن رو
صددر
Oil
cont
ent
)%(
غند رو
كرعمل
Oil
yield
)kg/h
a(
A ور
اكتف
شتخ كا
تاريA
fact
or (s
owin
g da
te)
دادخر
15Ju
ne 5
3797
.87
a82
.33
a66
5.62
a48
1.25
a17
7.75
a11
1.11
a14
.76
a49
.99
a18
98.7
3 a
دادخر
30Ju
ne 2
028
82.6
2 b
79.7
4 a
478.
5 b
406.
00 a
b87
.72
b95
.12
b13
.07
b44
.93
b11
82.7
2 b
تير 15
July
625
41.3
7 b
7385
b48
4.12
b38
2.12
b10
6.62
ab
98.4
0 b
11.9
6 c
44.3
4 b
1148
.71
b
B تور
فاكقام
ارB
fact
or (v
arie
ties)
وردرك
Reco
rd
2829
.25
b75
.84
a51
1.16
a40
5.41
a10
5.58
a96
.86
b14
.08
a44
.92
b12
31.2
9 b
گلآذر
Aza
rgol
3318
.66
a81
.43
a57
4.33
a44
0.83
a13
2.58
a10
6.81
a12
.45
b47
.92
a11
82.7
2 a
ت ييرا
ب تغضري
CV (%
)15
.14
9.05
17.8
212
.95
40.5
89.
036.
293.
6412
.73
شندي با
د مرص
5 دح
سطدر
دار ي
معنف
تال اخ
اقدد، ف
اشنك ب
شترف م
حرك
ي يدارا
ل داق
ن حستو
هر در
كه ي
داداع
Sim
ilar l
ette
rs in
eac
h co
lum
n sh
ows n
on-s
igni
fican
t diff
eren
ce a
ccor
ding
to D
unca
ns M
ultip
le R
ange
Tes
t in
%5
leve
l
103
::: بررسي اثرات تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني )رکورد و آذرگل( :::دان
گرفتاب
ه آبوت
در ي
رس بر
ورد م
اتصف
ن ي بي
ستگهمب
ب ضرائ
-3ل
جدو
Tabl
e3: P
ath
coef
ficie
nce
anal
ysis
in
sunf
low
ers
غند رو
كرعمل
Oil
yiel
d
غن رو
صددر
Oil
cont
ent
بقر ط
قطD
iam
eter
of
head
فاعارت
Leng
th o
f pla
nt
بقر ط
ر ده پ
دانداد
تعFu
ll se
ed
num
ber i
n he
ad
بقر ط
ه د دان
دادتع
Seed
num
ber i
n
head
دانهزار
ن هوز
1000
ker
nel
wei
ght
دانهكرد
عملSe
ed y
ield
1كرد
عملSe
ed y
ield
10,0
3دانه
زار ن ه
وز10
00 k
erne
l wei
ght
10,2
30,7
1 *بق
ر طه د
دانداد
تعSe
ed n
umbe
r in
head
10,9
4 **
0,32
0,76
*بق
ر طر د
ه پ دان
دادتع
Full
seed
num
ber i
n he
ad
10,7
0 *0,7
6 *
0,24
0,38
فاعارت
Leng
th o
f pla
nt
10,0
3 0
,240,2
20,1
10,0
9بق
ر طقط
Dia
met
er o
f hea
d
10,1
2**
0,91
0,77 *
0,76 *
0,51
0,33
غن رو
صددر
Oil
cont
ent
10,5
50,1
00,5
90,8
9 **
0,90 *
*0,1
20,9
1 *غن
د روكر
عملO
il yi
eld
ت. اس
%5 و
%1وح
سطدر
دار ي
معنف
تال اخ
گربيان
ب رتي
ه ت* ب
و *
***
*
و S
igni
fican
t at 1
% &
5%
leve
ls o
f pro
babi
lity
resp
ectiv
ely.
104
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
References فهرست منابع1- حكمت قره باغ، ا.، 1373. بررسي و مقايسه عملكرد هيبريدهاي جديد آفتابگردان. چكيدة مقاالت سومين كنگرة زراعت و اصالح
نباتات ايران. صفحۀ 177. دانشگاه تبريز. روي كاشت تاريخ اثر .1363 نورمحمدي. وق. ب. اهدائي، -2علمي مجلۀ گلرنگ. رقم دو زراعي ساير صفات و دانه عملكرد ،9 شمارة چمران. شهيد دانشگاه كشاورزي دانشكدة كشاورزي،
صفحات 42-28. 3- خواجه پور، م. ر. 1365. اصول و مباني زراعت. انتشارات جهاد
دانشگاهي دانشگاه صنعتي اصفهان. تاريخ اثر بررسي و ب. صمداني.1370. دانشورفرزانگان. ف. -4كاشت بر عملكرد ساير صفات زراعي ارقام آفتابگردان در منطقه روغني. كشت توسعه خاص سهامي شركت انتشارات اصفهان.
دانشگاه اصفهان. 246صفحه. فزيولوژيكي وع. كوچكي. 1366. جنبه هاي غ. ح. 5- سرمدنيا، زراعت ديم )ترجمه(. انتشارات جهاد دانشگاهي دانشگاه فردوسي
مشهد. 6- سمينار بررسي مسائل دانه هاي روغني. 1371. مجلۀ دانه هاي
روغني علوفهاي دانشگاه شهيد چمران. )ترجمه(. آفتابگردان تكنولوژي و علوم .1373 ي. عرشي، -7
انتشارات اداره كل پنبه و دانه هاي روغني ايران. آفتابگردان. كميته تغذيهاي در 8- عرشي، ي. 1371. اختالالت دانه هاي روغني با همكاري شركت سهامي توسعه كشت دانه هاي
روغني. 9- غروي.، ع. 1381. بررسي اثر تاريخ كاشت بر عملكرد و اجزاء ارشد كارشناسي نامه روغني.پايان آفتابگردان رقم دو عملكرد
زراعت.واحد خوراسگان.اصفهان.99صفحه. 10- كاظمي شيرازي، ر.، واف. اج. كراتز. 1358. كنجاله گلرنگ به عنوان يك منبع پروتئيني در جيرههاي غذايي طيور. مجله علوم
كشاورزي ايران. جلد3، صفحات 74-66. تاريخ كاشت بر ضريب اثرات تراكم و 11- كرامتيان، م. 1385. استهالك نوري عملكرد و اجزاء عملكرد دانه آفتابگردان. پايان نامه
كارشناسي ارشد زراعت.واحد ساوه. 12-كوچكي، ع. 1364. زراعت در مناطق خشك. انتشارات جهاد
دانشگاهي مشهد.
دانشگاهي جهاد انتشارات سويا. زراعت .1372 ن. لطيفي، -13مشهد.
انتشارات )ترجمه(. خوراكي روغنهاي .1352 م. مهران، -14دانشگاه تهران.
معاونت )ترجمه(. روغني هاي دانه .1370 ف. ناصري، -15فرهنگي آستان قدس رضوي.
افزايش .1374 بنايان. وم. كوچكي ع. ا.، دزفولي، هاشمي -16عملكرد گياهان زراعي )ترجمه(. انتشارات جهاد دانشگاهي دانشگاه
فردوسي مشهد. 17- Anonymous. 1996. FAD quarterly bultin of sta-
tistics. Vol. 9, NO.3, 4:P.58.
18- Beg.A.1995.Oil seed crops research and produc-
tion in Iran. International center for agricultural re-
search in the dry areas (ICARDA).PP.15-16.
19- Campbell, A,T.,Athayde,M.L.F.,1998.Effect of
sowing date on the behavior of two genotypes of
sunflower.I.Phenological and agronomical aspects.
Pesquisa Agropecuaria Brasilia, 23(4):379-386.
20- Carter, J.F.1978. Sunflower science and technol-
ogy. ASA. CSSA. Inc. Publisher, Madison, WI.
21- Dedio, W.1995. Association of sunflower
achene’s color with other achene’s characters and
bird preference. Can. J.Plant Sci. 75:377-380.
22- Dedio, W. 1985. Effects of seeding and harvest-
ing dates on yield and oil quality of sunflower culti-
vars Can. J. Plant Sci. 65:299-305.
23- Ezueh, M.I. 1982. Effects of planting dates on
pest infestation, yield and harvest quality of cowpea.
Expel. Agric. 18:311-318.
24- F.A.O. 1993. Production year book.
25- Gagar, A. 2000. Amik Ovaslnda Ayciceginde (H.
annuusl.) Farkl1 Ekim Zamanlarinin Verim ve Verim
Unsurlarina Etkileri Ve En Uygun Ekim Zamaninin
Tespiti (Yuksek Lisans Tezi). 58s.
26- Galiskan, C. 1988. Ayciceginde (H. annuusl.)
Farkil Ekim Zamanlarinin lesitlerin Fizyoloji, Verim
Ve kalite zelliklerine Etkileri. Ege-niversitesi Ziraat
105
::: بررسي اثرات تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد دو رقم آفتابگردان روغني )رکورد و آذرگل( :::
Fakultesi Dergisi. 3:117-131.
27- Hadjichristodoulou,A.1993.Adge effect on
yield, yield component and other physiological char-
acteristic in serial and oil seed crops.J.Agric.Sci.
Camb.120:7-12
28- Ishida.K. Ujihira, Y., Hiramatsu, T., 1989.The
introduction and cultivation of sunflower for oil
production in the warm region. Agriculture and
Horticulture,164(1):57-62.
29- Jones, O.R., 1984.Yield, water use efficiency,
and oil concentrations and quality of dry land sun-
flower grown in the southern high plains. Agronomy
journal ,76:229-238
30- Klyuka, V.l., and S.N.Tsurkani. 1975. Effects of
temperature on growth and productivity of sunflow-
er in Controlled environment. (In Russian). Fiziol.
Biokhim. Kult. Rast. 7:493-496.
3 1 - M a i o r a n a , M . , D . F e r r i , D . G i o r g i o , a n d
V.Rizzo.1990.Effects of different planting dates on
morphophysiological reproductive and qualitative
characteristics of sunflower variations between hy-
brids and years. Annalidell ,istituto ,Sperimertale Ay-
ronomic Bari(Italy). 21:71-90
32- Miller, B. C., E. S. OPLINGER, R. Rand, J. PE-
TERS and G. WEIS, 1984. Effects of planting data
and plant population on sunflower performance,
Agronomy Journal, 76:511-515.
33- Notungakwa, T.1983.Effects of planting data and
population on seed winter. Zimbabwe Agricultural
Journal.80(3):99-102.
34- Unger, P.W.1986.Growth and development of
irrigated sunflower in the texas.Agron.J.78(3): 507-
515
106
::: مجله زراعت و اصالح نباتات ایران جلد 4، شماره 2، ١٣٨7 :::
Effect of sowing date on yield and yield components of two sunflower varieties (Record & Azargol)
M. Sharrif Moghaddasi1, A. Movaghar1
Abstract
This research was carried out to determine the optimum sowing date for two different sunflower varieties in
Islamic Azad University, Saveh branch, Agriculture faculty.
The field trials including three sowing dates (15 jun,30 jun,15 July) and two cultivars were performed under
irrigated conditions in 2007.The trial was conducted using a randomized complete block ,split spilt plot de-
sign with four replications.
Result indicated that the effect of sowing date found to be significant (p<0.01) in most of all analyzed com-
ponent. The highest Grain yield (3797kg/hec) was achieved from the first sowing date.
As a result it was determined that the optimum sowing date for the achievement of maximum yield of sun-
flower varieties was 15july in Saveh.
Key Words: Sunflower, Date of sowing, Yield of Grain and oil, oil percent
.1- Islamic Azad University- Saveh Branch