H F S AHUKUK FELSEFES‹ VE SOSYOLOJ‹S‹ ARK‹V‹
18. K‹TAP
Haz›rlayanlar
Hayrettin Ökçesiz / Gülriz Uygur
‹STANBUL BAROSU YAYINLARI‹stanbul 2008
HFSA - Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi ArkiviHayrettin Ökçesiz
Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Kampus, AntalyaTelefon: (0242) 227 69 75 - 76
Faks: (0242) 227 69 77E-posta: [email protected]
‹stanbul Barosu Yay›nlar›‹stiklal Cad. Orhan A. Apayd›n Sk. Baro Han Beyo¤lu-‹ST
Tel: 0212 251 63 25 Belgeç (Fax): (0212) 293 89 60www.istanbulbarosu.org.tr [email protected]
Kapak Karikatürü: Honoré Daumier
Elektronik ortamda iletilen imla ve dizgi hatalar› yazar›n/çevirmenin sorumlulu¤undad›r.
Kapak, ‹ç Tasar›m ve Bask›: Can Matbaac›l›k Davutpafla Cad. ‹pek ‹fl Merkezi Kat: 3 No: 7 Topkap›-‹stanbul
(0212) 613 10 77 - 613 15 47A¤ustos 2008
Genel Yay›n S›ra No: 1282008/20
ISBN: 978-9944-234-55-9
SUNUfi
Bu kitapta öncelikle, Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi’nin nas›l ö¤re-nilip, ö¤retilece¤i konular›nda iki önemli etkinli¤in bildirilerini bulacaks›n›z.Bunlardan ilki, IVR’in (Uluslararas› Hukuk Felsefesi ve Sosyal Felsefe Birli-¤i’nin) 1-6 A¤ustos 2007 tarihinde Krakow’da düzenledi¤i 23. Dünya Kongre-si’nde gerçeklefltirilen “Hukuk Felsefesi E¤itiminde Alternatif Yöntemler ve Hu-kuk E¤itiminde Hukuk Felsefesinin önemi” konulu çal›fltayd›r. ‹kincisi, SelçukÜniversitesi Hukuk Fakültesi, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Anabilim Dal›’n›n17-18 Kas›m 2007 tarihinde Konya’da gerçeklefltirdi¤i “Hukuk Felsefesi ve Sos-yolojisi Ö¤retimi” konulu kolokyumdur. Kitap, okurlar›m›za ayn› sevinçle sun-mak istedi¤imiz üç de¤erli yazardan üç önemli konuyu da içermektedir.
Bu kitab›n yay›mland›¤› günlerde son haz›rl›klar› bitmekte olan “HukukaFelsefi ve Sosyolojik Bak›fllar” adl› sempozyum etkinli¤imizin dördüncüsününbildiri konular›n› ve yazarlar›n› burada size flimdiden duyurmaktan büyük mutlu-luk duyuyoruz.
(25–29 A¤ustos 2008, Adalet Bakanl›¤› Sulhi Dönmezer E¤itim Merkezi Si-yavuflpafla Çocuk Sitesi ‹çi, Bahçelievler/ ‹stanbul)
Halit Rahman Açar: “Meflruiyet ve ‹deoloji”
Asiye Aka ve Murat Cem Demir: “Bourdieu ve Yasal Alan”
Kas›m Akbafl: “Avukat Eme¤inin Niteli¤i”
Y›ld›z Akpolat: “Suça Mahkûm Kad›nlar: Erzurum Cezaevinde Tutuklu Bulunan Kad›n Mahkûmlar Üzerine Yap›lm›fl Bir ‘Yaflam Öyküsü’ Uygulamas›”
Çetin Aflç›o¤lu: “Yarg›ç E¤itimi”
Hakan Ar›kan: “Çocuk Suçlulu¤u Çocuk Kurbanlar Evden Kaçan Çocuklar ve Çal›flan Çocuklar›n Durumuna ‹liflkin Sosyolojik Bir Analiz”
Bark›n Arsal: “Biyoetikte Öjenizm Sorunu.”
Emin Artuk: “Yeni Türk Ceza Kanununun Suç Politikas›”
Ahmet Haluk Atalay: “Kelsen ve Hart: Bilinebilir Hukuk”
Güçlü Ateflo¤lu: “Edimsel Olan Ak›lsal, Ak›lsal Olan Edimsel midir? Hukuk Felsefesinde Bir Tart›flmaya Cevap”
Müjdat Avc›: “Erzurum E Tipi Kapal› Ceza ‹nfaz Kurumunda Tutuklu Bulunan 18 Yafl Alt› Çocuklar›n Tutukluluk Süreci ve Suça YönelmelerindeEtkili Olan Toplumsal Nedenler ve Çözüm Önerileri”
HFSA 18 3
Mazhar Ba¤l›: “Hukukun Sosyalizasyon Ajan› Olma Durumuna ‹liflkin Sosyolojik Bir Yaklafl›m”
Hüseyin Bal: “Bir Örf Hukuku Modeli Olarak Alevi Bektafli DüflkünlükKurumu”
Ali fiafak Bal›: “‹deolojilerin hukuku mu? Hukuk ‹deolojisi mi?”
Gönül Balk›r: “Ahlak›n Zemin De¤eri Olarak ‹yiniyet Bilinci”
Hamdi Bravo: “Ceza ‹nsanlaflt›r›r m›? Hegel’e Nietzsche’nin Yan›t›”
Ifl›l Bayer Bravo: “Ahlak m› Hukuku Önceler Hukuk mu Ahlak›”
Metin Becermen: “Küreselleflen Hukuksuzluk: Tehdit ve Güvenlik (Kavramlar›) Ba¤lam›nda Hukukun Ask›ya Al›nmas›”
Dilara A¤ao¤lu Canay: “Müzik ve Hukuk ‹liflkisi Üzerine”
Recep Cengiz: “Normlar›n Egemenlik Gücü: Sosyolojik Bir Yaklafl›m”
Yasin Ceylan: “Hukuk ile Dünya Görüflü ‹liflkisi”
Yasemin Özgun Çakar: “Devletin Yap›sal Dönüflümü ve Anayasac›l›k”
Sabri Çak›r: “Türkiye’de Gecekondu Sorunu ve Politikalar›”
Hatice Karaçay Çakman ve Nezahat Altuntafl: “Uluslararas› Göç ve Göçmenlerin Ayr›mc›l›k Alg›s›: Almanya’da Göçmen Kad›nlar Örne¤i”
Gökçe Çataloluk: “Hukukta Retorik”
Sinan Kadir Çelik ve Ali Osman Tekinsoy: “Anayasan›n 24. MaddesininElefltirel Bir De¤erlendirmesi”
Lokman Çilingir: “Hukukta De¤iflmeyen Ne?”
Hakan Çörekçio¤lu: “Demokratik Bir Hukuk Anlay›fl›n›n Rasyonel Temellerinin Araflt›r›lmas›: Immanuel Kant”
Gökhan Yavuz Demir: “Edebi Bir Tür Olarak Hukuk\Yasa Metni ve Yorum”
Nezahat Demiray: “Bebeklerde Cinsiyet Seçimi: Feminist Teori Aç›s›ndanBir De¤erlendirme”
‹smail H. Demirdöven: “Aristoteles ve Hukuk”
Abdullah Dinçkol: “Teknoloji ve Hukuk”
M. Zeki Duman ve Sultan Yetkin: “Türkiye’de Laiklik Sorununun SiyasalTemelleri”
Zeynep Özlem Üskül Engin: “Yeni Aile Modelleri ve Cinsel Az›nl›klar›nAile Kurma Talepleri”
H. Haluk Erdem: “Hasan Ali Yücel Düflüncesinde Hukuk Kavram›na Felsefi Aç›dan Bak›fl”
4 HFSA 18
Yaflar Erjem: “Sosyal Hareketler ve Ça¤dafl Hukukta De¤iflim: Türkiye’deKad›n Hareketi Ve Hukuk Üzerine Sosyolojik Bir Çal›flma”
Savafl Ergül: “Adalet, Hak ve fiiddet Kavramlar› Üzerinden Hukuku Düflünmek”
Hatice Nur Erk›zan: “Liberal Feminizmi Üzerine”
Orhan Gazi Ertekin: “Bir Anayasa Teorisi olarak Türk Devlet Bilimi veLaiklik”
Murat Erten: “Minkarizade Dede Efendi'nin Hukuk Teorisi”
Burak Gemalmaz: “Manchester City, Kikkladze’nin Eme¤i, FutbolcununYetifltirme Bedeli: ‹nsan Haklar› Hukukunda Vücudun Statüsü ÜzerineSpekülasyonlar”
Sevda Gültekin Göktolga: “Bentham ve Kodifiyeciler”
Kurtul Gülenç: “Hukuk ve fiiddetin ‘Hayaletimsi’ Birlikteli¤inin Benjaminci Elefltirisi Üzerine Bir ‹nceleme”
Metin Gültekin: “Türkiye'de Hukuk ve Sosyolojik Dinamikler ‹liflkisi Üzerine Teorik Bir De¤erlendirme”
Hüseyin Günay: “‹çimizdeki Eichmann: Holocast ve Kötülü¤ün S›radanl›¤›”
Ahmet Gürbüz: “‹nsan Haklar›n›n Filozofik Temelleri”
Sercan Gürler: “Sokrates’in Savunmas› ile Kriton Diyalo¤unun Karfl›laflt›r›lmas›”
Hüseyin Hatemi: “Pozitif Hukukun Kayna¤› Olarak Tabii Hukuk”
Dilek Hattato¤lu: “Emek Haklar›, Aktivizm ve Hukuk”
Altan Heper: “‹kinci Dünya Savafl› Sonras› Almanya’da Hukuk Felsefesi”
Altan Heper: “Biyoetik Tartismalarina Hakim Ahlak Teorileri”
Meral Ifl›ldak: “Stoa Felsefesinin Güçlü Roma Devletinde GeliflmesininRoma Hukukuna Yans›yan Sonuçlar›”
Verda ‹rtifl: “Toplum Tarihsel Bak›fl Aç›s›ndan Türkiye’de Çocuk ve Suç”
Talip Kabaday›: “Adalet Tasar›mlar›”
Nazile Kalayci: “Kamusal Alan Kavram›na ‹liflkin Felsefi Belirlemeler”
Jale Karakafl: “Karl Marx’›n Hukuk Elefltirisi ve Ça¤›m›zdaki Önemi”
Yusuf Karakoç: “Elefltirel Düflünme ve Hukuk”
Eray Kar›nca: “Aile ‹çi fiiddete Farkl› Bir Yaklafl›m”
Onur Kartal: “‹ktidar›n Bireyin Yaflam› Üzerinde Kurdu¤u TahakkümdeHukukun Rolü”
HFSA 18 5
Yücel Kay›ran: “‹deoloji, Hukuk ve Yorum Kavram›”
Filiz Kerestecio¤lu: “Hak m›, ‹nayet mi? Hak Almak, Hak Vermek, Yard›mSeverlik ve Kurtar›c›l›k Üzerine Bir Deneme”
Muharrem K›l›ç: “Hukukta Gaye Problemine Artsüremli Bir Yaklafl›m: fiatibi ve John Finnis Karfl›laflt›rmas›”
Sibel Kibar: “Eflitlik Adaletin Temeli mi?”
Nurten Kirifl: “Platon’un Adalet Tasar›m›”
Mustafa Kutlu: “Yarg›n›n Arkeolojisi”
Sevtap Metin: “Organ Nakillerinin Hukuki ve Etik Boyutu”
Kayhan Mutlu: “Adli Suçlar, Beyaz Yakal› Suçlar›n Oluflumu ve HukukSistemi”
Ayd›n Müftüo¤lu: “Ço¤ulcu Demokratik Toplum ‹deali Aç›s›ndan Hobbes'ta Hukuk”
U¤ur Köksal Odabafl: “Hukuk Devleti Perspektifinde Cumhuriyetimizin Temel Nitelikleri”
Hilal Okçu: “Hak ve Onur Üzerine”
Cihan Osmana¤ao¤lu: “Ziya Gökalp’in Cemiyet Anlay›fl›”
Cengiz Otac›: “Sosyolojinin, Osmanl› Hukukunun Romanizasyonuna Etkisi”
‹lknur Öner: “Elaz›¤ ve Tunceli Adli Yard›m Bürolar› Örneklerine Sosyolojik Bir Bak›fl”
‹lknur Öner: “Kad›n, Hukuk ve Adli Yard›m Bürolar›”
Güncel Önkal ve Özgür Sar›: “Suçun Sosyolojisi, Cezan›n Felsefesi”
Birsen Örs: “Dünyay› Anlamland›rma Arac› Olarak ‹deoloji”
Veli Özer Özbek: “Hukuk-Etik iliflkisi Çerçevesinde T›p Alan›ndaki Eylemlerin Cezaland›r›labilirli¤i”
fiennur Özdemir: “Türkiye'de Hukukun 'Minimum Etik' Niteli¤i Üzerine”
Mehmet Tevfik Özcan: “Hukuk Devleti ve ‹nsan Onuru”
Muhammet Özekes: “Adil Yarg›lanmaya Tehdit: Bilgisiz Hâkim ve Avukat”
Ahmet Özer: “Temel Bir Birlefltirici Olarak Hukuk ve Vatandafll›k Konusuna Sosyolojik Bir Bak›fl”
fiebnem Özkan: “Hukuk Felsefesi Ifl›¤›nda De¤iflen Hukuk Alg›lar› ÜzerineBir De¤erlendirme”
Özkan Özkul: “Bozk›r Kültüründe Demokrasi ve Halk›n Temsili”
6 HFSA 18
Osman Özsoy: “Teknolojik Geliflmelerin Tetikledi¤i Toplumsal De¤iflmelerin Hukuk Sistemi Üzerindeki Etkisi”
Nebil Reyhani: “Karl Jaspers'in Hukuk ve Siyaset Felsefesi”
Rabia Sa¤lam: “Hukuksal Yorum ve Yarg›c›n Yorum Yetkisinin S›n›rlar›”
‹smail Serin: “Hukuk Düflünce Özgürlü¤ünün Güvencesi Olabilir mi? Klasik Liberal Görüflün Elefltirisi”
Ayflegül Sili: “Kad›n Suçlulu¤u”
Aydan Ömür Surlu: “H. L. A. Hart’t›n Kurallar Anlay›fl›”
Fatma Süzgün fiahin: “Hukuk Felsefesi Aç›s›ndan Haks›z Fiile K›sa Bir Bak›fl”
Hande Çelik fiahin: “Denizli Aç›k Cezaevindeki Kad›n Suçlulara Hukuki veSosyolojik Bir Bak›fl: Türkiye’deki Kad›n Suçlulu¤unun Sosyo-EkonomikNedenleri”
Mustafa Tar›k fientuna ve Gülçin Süer: “Felsefi ve Sosyolojik Boyutlar›yla,‹nsan Haklar› Hukukuna ‹liflkin Ulusal Üstü Standartlar Ifl›¤›nda 5237 Sa-y›l› Türk Ceza Kanunu'nda ‹flkence Suçu”
Feysel Taflç›er: "Hukukun Siyasal Yap›s› ve Egemenli¤in Çifte Paradoksu"
‹lker Tepe: “Ceza Hukuku Felsefesi Perspektifinden ‹nternetin TemelProblemleri”
Neflet Toku: “Bir Siyasi ‹deal Olarak Eflitlik”
Engin Topuzkanam›fl: “Norbert Elias ve Displin”
Cengiz Mesut Tosun: “Minimal Devlet (Robert Nozick) ve Adalet”
Halil Turan: “Ben, Baflkas›, Adalet ve Yarar”
Mehmet Turhan: “Jeremy Waldron ve Siyasal Kat›lma Hakk›”
Mehmet Akif Tutumlu: “Yarg›c›n tarafs›zl›¤›: Mit mi? ‹deoloji mi?”
Ahmet Ulvi Türkba¤: “Hukuk Sosyolojisindeki Kuramsal K›r›lmalar”
Nur Uluflahin: “Jeremy Waldron’un Düflüncesinde Önceden Ba¤lanma’n›nSiyasal De¤eri”
Halit Uyan›k: “Joseph Raz’da Hukukun Otoritesinin Araçsal Meflrulu¤u”
Mevlüt Uyan›k: “Adalet Kavram› Merkezinde Eflitlik ve Özgürlük ‹liflkisinin Felsefi Analizi”
Gülriz Uygur: “‹çerden Bak›fl Aç›s›yla Hukuk ve Etik Aras›ndaki ‹liflki”
Ertu¤rul Uzun: “Hukuksal Usavurumda Dedüksiyonun Yersizli¤i”
Yener Ünver: “Ceza Hukuku Felsefesi Aç›s›ndan ‹nsan Onuru ve Mevzuat›m›z”
HFSA 18 7
Ogün Ürek: “‹de, Kavram ve Olgu Ba¤lam›nda Hukuk Kavram›”
Baflar Yalt›: “Yarg›c›n Tarafs›zl›¤›”
Mehtap Yeflilorman: “Halk›n ‹radesi Ba¤lam›nda Halk Oylamalar›”
Mustafa Tören Yücel: “Suç Ma¤durlar›n›n Haklar› ve Psikososyal Profilleri”
Özkan Y›ld›z: “Gaziantep ve Pozant› Çocuk ‹nfaz Kurumlar›nda Tutukluve Hükümlü Bulunan Çocuk Suçlularla ‹lgili Bir Çal›flma”
Mehmet Yüksel: “Türk Hukukunun Seküler Kaynaklar›: Osmanl›'danCumhuriyet'e”
Ülker Yükselbaba: “Kant’t›n Kategorik Emparatifinden Habermas’›n Söylem Eti¤ine”
Abdulkadir Zorlu: “Devlet Toplum Aras›nda Hukukun Ruhu”
Bu bildiriler, her zaman oldu¤u gibi HFSA’n›n izleyen kitaplar›nda gecik-meksizin yay›mlanacakt›r.
Bilindi¤i gibi, hem HFSA’lar›n yay›m›n›n, hem de bu sempozyum dizisininmali yükü ‹stanbul Barosu yönetiminin kararl› ve bilinçli tercihi ve özverisiylekarfl›lanmaktad›r. Hukuk Felsefesinin ve Sosyolojisinin bu kurumdaki de¤erlidostlar›na bizim ödenmesi olanaks›z bir flükran borcumuz vard›r. Bu içten teflek-kürlerimizi ‹stanbul Barosu Baflkan› Say›n Avukat Kaz›m Kolcu¤lu’nun flahs›n-da burada bir kez daha telaffuz etmek istiyoruz.
HFSA’n›n iki etkinlik alan›ndaki bu baflar›lar› iki de¤erli meslektafl›m›n vemesai arkadafllar›n›n iyi niyet ve üstün gayretleri olmaks›z›n elde etmek olanak-s›zd›. Sempozyum etkinli¤ini ‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Fel-sefesi ve Sosyolojisi Anabilim Dal› Baflkan› Prof. Dr. Yasemin Ifl›ktaç yönetimin-de Arfl. Gör. Halit Uyan›k’a, ‹stanbul Barosu’ndan Gönül Özcanlar’a ve buradaanamad›¤›m di¤er sevgili dostlar›m›za; kitaplar›n bas›ma ve yay›ma haz›rlanma-s›n› Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Anabi-lim Dal› Baflkan› Doç. Dr. Gülriz Uygur ve Yrd. Doç. Dr. Saim Üye’ye borçlu-yuz. Can Matbaac›l›k’tan Semiha fiahin’e, Bedri Vatansever‘e ve di¤er eme¤i ge-çenlere gönülden teflekkür ediyoruz.
Her zamanki gibi, en büyük minnet ve flükran borcumuz yaz›lar›yla, çeviri-leriyle hukuka bu güçlü ›fl›¤› tutan düflün insanlar›nad›r.
Hayrettin Ökçesiz
8 HFSA 18
HFSA 18 9HFSA 18 9
‹Ç‹NDEK‹LER
• Macaristan’da Hukuk Felsefesi Ö¤retiminin Felsefesi - Csaba Varga ..11• (Hukuk E¤itiminde) Hukuk Felsefesi ‹çin Savafl›m:
Yöntem ve Sorunlar – Imer B. Flores ……………………………………28• Hukukun Zorunlu E¤itsel ‹fllevi Üzerine - Brian Burge-Hendrix ……49• Küçük Bir Hukuk Felsefesi Kongresi: Temsili Rol Oynama Yoluyla
Hukuk Felsefesi Ö¤retmek - Lester J. Mazor……………………………61• Do¤al Hukukta Cebir –Do¤al Hukuk Tarz›nda
Hukuksal Muhakemenin Matematiksel Simulasyonu- Bilgisayar Takviyeli Yasa Haz›rlama ve Hukuk E¤itimine Dair Bir Bafllang›ç - Vladimir Lobovikov ……………………69
• Baz› Hukuk Felsefesi Konular›n›n Ö¤retilmesi ‹çin Etkin Bir Strateji Olarak Sinema - Luis Antonio Cunha Ribeiro ………78
• Kolokyum Aç›fl Konuflmas› - Hayrettin Ökçesiz ………………………86• E¤itim ve Hukuk E¤itimi - Vecdi Aral …………………………………93• Ankara Hukuk Fakültesi ve Hukuk Felsefesi
Ö¤retimi – Adnan Güriz …………………………………………………97• Ça¤dafl Geliflmelerin Yaratt›¤› Farkl›laflmalar›n Hukuk
Felsefesi, Hukuk Sosyolojisi ve Hukuk Metodolojisi Derslerine Etkileri - Yasemin Ifl›ktaç ……………………………………99
• Hukukun Etik De¤er Boyutunun Kavranmas›n›n Hukuk E¤itim ve Ö¤reniminin Verimlili¤i Aç›s›ndan Önemi - Ahmet Gürbüz ……………………………………104
• Hukuk Bilim Felsefesi - Z. Gönül Balk›r ……………………………116• Uluslararas› ve Ulusal Bafll›ca Sorunlar Ba¤lam›nda
Hukuk Felsefesinin Felsefesi - Ahmet Ulvi Türkba¤ …………………132• Hukuk Ö¤retiminde Test S›nav› - Ali fiafak Bal›………………………140• Ö¤retim Hedefleri Bak›m›ndan Hukuk Felsefesi ‹le
Hukuk Genel Kuram› ‹liflkileri - Ahmet Halûk Atalay ………………154• Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisinin Stratejik Önemi:
Pozitif Hukukun ‹deal Hukuka Yöneliminde Sorunlar - fiebnem Özkan …………………………………………………………159
• Hukuk E¤iminde Gelifltirilmesi Gereken Yetiler, Hukuk Felsefesi Ö¤retimi ve Alternatif Metotlar - Gülriz Uygur ……166
10 HFSA 18
• Ders Kitaplar›ndaki Hukuk Sosyolojisi - Kas›m Akbafl ………………177• Türkiye’deki Hukuk Sosyolojisi Teorilerinde Weber -
D. Celaleddin Kavas ……………………………………………………208• “Hukuk Felsefesi Prati¤i” Hukuk Felsefesi Dersinin Ana Derse
Ek Çal›flmalarla Desteklenmesi Deneyimi Üzerine… -Gökçe Çataloluk…………………………………………………………226
• ‹ki Arada Bir Derede Argümantasyon Teorisi - Eric Hilgendorf ……231• fiüphe Ölümcül Olursa - Ronald Dworkin ……………………………242• Dernek Özgürlü¤ü ve Sivil Toplumda “Uygunluk” Kriteri -
Nezahat Do¤an Demiray ………………………………………………247