Het verlies van een kindtijdens de zwangerschap of rond de bevalling
2
| Inhoud
3 Inleiding
4 Enkelebegrippen
8 Debevalling
13 Herinneringen
15 Onderzoeknaardedoodsoorzaak
17 Watgebeurterverdermetuwkind?
20 Wettelijkebepalingen
22 Hetkraambed
24 Thuiszonderkind
35 Meerinformatie
3
| Inleiding
Nietsisaangrijpenderdandegeboorteendedood,hetbeginenhet
eindevanhetleven.Alseenkindvóórdegeboorte,tijdensdebevalling
ofkortdaarnaoverlijdt,vallendezegebeurtenissensamen.Datgebeurt
ookalseengewenstezwangerschapwordtafgebrokenomdathet
ongeborenkindeenernstigeafwijkingheeft.
Hetverliesvaneenkindiseenvandemeestingrijpendesoortenverlies
waarmeeeenmenstemakenkankrijgen,ookalsdittijdensde
zwangerschapofronddebevallinggebeurt.Hetverdrietomhetoverleden
kindiseindeloosgroot.Alletoekomstverwachtingenzijnplotseling
verloren.
Hetouderschapbegintvoorveelouderssteedsvroeger.Vaakalvóórde
zwangerschappratenenfantaserentweemenseneroverhoehunleven
strakszalveranderen.Echoscopischonderzoekmaakthetkindsomsal
zeervroegindezwangerschapzichtbaar.Zoontstaatalsneleenband
tussendetoekomstigeoudersendebaby.
Veelzwangerenhoudenindeeerstedriemaandennogrekeningmeteen
miskraam,maarzewetendatdekansdathetdaarnamisgaatergklein
is.Vanafdevierdemaandwordtdezwangerschapdanooksteedsmeer
realiteitendurvendeaanstaandeoudersintensertegenieten.Toch
overlijdtnogongeveeréénopdehonderdkinderentijdenshetverdere
verloopvandezwangerschapofronddebevalling.
Dezebrochureisbedoeldvooroudersdiehunkindtijdensde
zwangerschapofronddebevallingverliezen.Ookhet‘vrijwillig’afbreken
vaneengewenstezwangerschapomdathetkindeenernstigeaangeboren
afwijkingheeftofomanderemedischeredenen,wordtbesproken.Zowel
praktischealsemotionelezakenkomenaanbod.
4
| Enkele begrippen
Doodgeboorte
Doodgeboorteisdegeboortevaneenkinddatisoverledentijdensde
zwangerschap(intra-uterienevruchtdood)ofronddebevalling.Alsblijkt
dathetkindindebaarmoedernietmeerleeft,kuntueenspontane
bevallingafwachtenofkandebevallingwordeningeleid,zodathetkind
wordtgeboren.Hetafscheidnemenwordtnuwerkelijkheid.
Zwangerschapsafbreking na prenatale diagnostiek
Prenatalediagnostiekisonderzoektijdensdezwangerschapnaarmogelijke
aangeborenafwijkingenbijhetongeborenkind.Deredenenvoordit
onderzoek,deverschillendesoortenonderzoekendekeuzesdiedaarbij
horen,wordenbeschrevenindebrochurePrenatale screening.
Oudersdiedemoeilijkebeslissinghebbengenomenomdezwangerschap
aftebrekeninverbandmeteenernstigeaandoeningofafwijkingvanhun
ongeborenkind,verliezendaarmeemeestaleenzeergewenstkind.Het
verdrietendeverwerkingvanhetverlieszijnvergelijkbaarmetdatvan
oudersvanwiehetkind‘spontaan’levenloosgeborenwordtofkortnade
bevallingoverlijdt.Daaromwordtindezebrochuregeenverschilgemaakt
tussendezesituaties.
Rouw en gevoelens die u kunt hebben
Iedereenmaaktverliezenmee.Alhoeweldezwaarteendeomstandigheden
ervanverschillen,gaanzealtijdgepaardmetgevoelensvanrouw.De
verschillendegevoelensdieukunthebbenzijnnietalleenkortnahet
slechtenieuwsaanwezig,maarkomenooklaternogvaakvoor.
5
Ongeloof, ontkenning, verdoving
Demeestgehoordereactievanouderswanneerzijtehorenkrijgendat
hunkindoverledenisofeenernstigeafwijkingheeft,is:‘Dat kan niet
waar zijn!’of‘Dat overkomt óns toch niet?’.Ouderswillenenkunnen
zichnietrealiserendatditkindnietmeerleeft,nietlevensvatbaarisof
eenzeerernstigeafwijkingheeft.Ditgevoelvanongeloofenontkenning,
datnogaleensgepaardgaatmeteengevoelvangroteleegte,duurt
meestalkortmaarkanookdagenofwekenblijvenbestaan.
Zoeken naar een schuldige; woede en protest
Ouderszoekenvaakeenschuldigevoordedoodvanhunkind.Datkan
iederewillekeurigepersoonzijn:dearts,deverloskundige,hunpartner,
dewerkgever,maarookhetkindofzichzelf.Ookkanhunboosheidzich
richtenopeenhogeremacht(God,hetNoodlot).Devraagnaarhet
‘waarom’staatdanopdevoorgrond.Ouderszoekenoorzakenvoorde
slechteafloop.Nietzeldenhebbenvooralvrouweneengevoelvanschuld
oftekortschieten.Hetisheelbelangrijkdezegevoelensteuitenbij
vrienden,familieenhulpverleners:datluchtvaakop.
Hevig verdriet
Bijnaalleoudershebbenhevigverdrietmetgevoelensvanwanhoopen
leegte.Zezijnheelergbezigmethetbeeldvanhetdodekindenmethet
verliesvanalletoekomstverwachtingen.Tochzijndeemotiesvanhevig
verdrieteengezond,natuurlijkennoodzakelijkonderdeelvanhet
rouwen.Nietzeldentredenooklichamelijkeofpsychischeklachtenop;
dezewordenverderopindezebrochurebeschreven.
Verdrietsteektvaakooklaterweerdekopop,zoalsbijdeuitgerekende
geboortedatum,bijde‘verjaardagen’vanhetoverlijdenofbijde
geboortevaneenkindindenabijeomgeving.
6
Het verloop van het rouwproces
Hetverliesvaneendierbareenzekervaneeneigenkindvraagtmeestal
eenlangeenintensieverouwperiode.Verdrietuitzichbijiedermens
verschillend;erbestaatgeenalgemenemaniervanrouwen.
Hetisbelangrijkdatuditverdrietbijuzelftoelaat,hetdurftteervaren
enhetmetelkaarenmetanderenuituwnabijeomgevingdeelt.
Ditallesheefttijdnodig.Eerstmoetuderealiteitvanhetverliesaan-
vaarden.Depijnzaleerstheelhevigzijn,maargaandewegaanscherpte
verliezen.Langzamerhandkrijgtuwkindeeneigenplaatsenkuntuhet
geleidelijkloslaten.Erkomtweerruimtevooranderemensen,andere
bezighedenenplannenvoordetoekomst.
Het slechte nieuws
De mededeling
Vaakkomthetslechtenieuwsalseendonderslagbijhelderehemel.Bij
dezwangerschapscontroleblijktdehartslagvanhetkindniettehoren.
Somsisereenperiodevanminderlevengeweestofwaserhetgevoel
daterietsnietinordewas.Echoscopischonderzoeklaatziendathet
hartjeinderdaadnietmeerklopt.Ookslechtnieuwsalsuitslagvan
prenataalonderzoekkomtvaakonverwacht.Ookalwerdhetonderzoek
gedaaninverbandmeteenverhoogdrisicoopeenkindmeteenerfelijke
aandoeningofaangeborenafwijking,demeesteaanstaandeoudersgaan
er(terecht)vanuitdatdeuitslagwelgunstigzalzijn.
Vooriedereenisdemededelingeenheelgroteschok.Ineengesprek
meteenartskrijgtuvoorzovermogelijkinformatieoverdeoorzaakvan
hetoverlijdenendegangvanzakenbijdebevalling.Vaakwordtbloed
afgenomenomtekijkenofdaarinaanwijzingenzijntevindenvoorde
doodsoorzaak.Ookwordtsomseenstukjeweefselvanhetbovenbeen
vanuwkindjeweggenomenomtezoekennaareeneventuele
chromosoomafwijkingalsoorzaakvoorhetoverlijden.Bijeenongunstige
uitslagvanprenatalediagnostiekgaatdeartsinopdegevonden
afwijkingenendegevolgendaarvan.
7
Hethorenvanhetslechtenieuwsroeptuiteenlopendegevoelensop.
Deeerstereactieiservaakeenvanongeloof,zoalsaleerderbeschreven.
Sommigeoudersvoelenzichalsineensoortshocktoestand,alsofze
verdoofdofverlamdzijn:zijkunnenofwillenzichnietrealiserendathet
kindinderdaaddoodisofeenernstigeafwijkingheeft.
Ditiseenonbewustebeschermingtegenaltegroteellende.Anderen
voelenmisschienmeteenboosheidenopstandigheidofvoelenzich
schuldigtegenoverhetkindofhunpartner.
Hoe verder?
Indemeestegevallenzalinoverlegmetuafgesprokenwordenomde
bevallinginteleiden.Alsergeenmedischeredenbestaatvooreen
directeziekenhuisopname,krijgtuvaakhetadviesomnogenigetijd
naarhuistegaan.Zokrijgtudekansdeeersteschokzogoedmogelijk
teverwerkeninuweigenomgeving.
Ukuntbeslissenwieualvastwiltinformeren:ouders,uwanderekinderen,
familie,vriendenofbekenden.Ookkuntumethenbesprekenwelkehulp
ofsteunuopprijsstelt.Meestalzijnerookeenaantalpraktischezaken
teregelen,zoalsbijvoorbeelduwwerkzaamhedenbuitenshuisofde
opvangvananderekinderen.
Deeerstetijdnahetslechtenieuwsisvaakonwerkelijk.Inuwlichaam
verandertermeestalniets.Veelvrouwenvoelenzichdanookdoorhun
lichaamindesteekgelaten.‘Waarom heeft mijn lichaam niet laten
merken dat er iets mis was?’
8
| De bevalling
Waarom geen keizersnede?
Deeerste(zeerbegrijpelijke)reactiemeteennahetslechtenieuwsis
vaakdevraagom‘zosnelmogelijkhetkinderuittehalen’,hetliefstvia
eenkeizersnede.Hetideeomeendood,ofernstigziekkindjetedragen
eneen‘gewonebevalling’temoetendoormakenisvaakondraaglijk.
‘In een opwelling zei ik: snij me maar open en haal het kind eruit.
Verder wil ik hier niets mee te maken hebben. Gelukkig hebben de artsen
mij snel op andere gedachten gebracht.’
Medischgezieniseenonnodigeoperatienietverantwoord.Deervaring
leertdateenbevallingviadenatuurlijkewegbelangrijkisvoorhet
rouwproces.Degeboortebeleeftualswerkelijkheidennietalsietswat
uvaagoverkomt.Sommigemoedershoudenaandebevallingookhet
gevoeloveréchtietsvoorhunkindgedaantehebben.‘De bevalling
is een mooi moment geweest, fijn dat je alles kon doen zoals je het zelf
wilde. Je beseft dat je pijn moet hebben, maar tegelijkertijd is er het
gevoel: ik doe iets voor dit kind, niet alleen emotioneel maar ook
lichamelijk.’
Heelsomszienmoeders/ouderstochergoptegeneenbewustmee-
gemaaktebevalling.Goedoverlegmetdebehandelendarts(-en)en
eventueelanderehulpverleners(zoalsbijvoorbeelddemaatschappelijk
werkervandeafdeling)ishiervanhetallergrootstebelangom,indien
gewenst,tezoekennaaranderewegenenoplossingenvoorhetverloop
vandebevalling.
In het ziekenhuis
Ubevaltineenverloskamer,ineeneenpersoonskameropdeafdeling
verloskunde.
Hethorenofzienvanpasgeborenkinderenopeenverloskundeafdeling
isvaakmoeilijk.Wijzijnonshiervanbewustendoenonsuiterstebest
omuhierinteondersteunenenonnodigeconfrontatiestevoorkomen.
9
De bevalling
Omdebevallingopgangtebrengen,wordenviadeschedeprostaglandine
tabletten(misoprostol)ingebracht.Prostaglandinenzijnhormonendiede
rijpheidvandebaarmoedermondbevorderen;zespelenookeenrolbij
hetopgangkomenvandebevalling.
Meestalvindtdebevallingbinnen24uurplaats,maartweedagen
wachtenisnietongebruikelijk.Vooralbijeenkortezwangerschapsduur
kanheteenenkelekeerlangerduren.
Ditbetekentnietdatudeheletijdpijnlijkeweeënhebt.Vaakduurthet
eentijdvoorzeopgangkomen.
MeerinformatiehieroverkuntuvindenindefolderHet afbreken van de
zwangerschap van VUmc.
Ukrijgtlaagdrempeligpijnstillendemiddelen.Hetisechterwelbelangrijk
datuzelfoptijdaangeeftwanneerdepijnvoorutehevigwordt,ditkan
vooriedereenverschillen.
Erzijnverschillendemiddelenomdepijnteverlichten:deruggenprik,
eeninjectie(prik)inhetbeenofdebilmetpethidineofeeninfuusmet
remifentanil.
Meeruitlegoverdeverschillendevormenvanpijnstillingtijdensde
bevallingkuntuvindenindefolderHet afbreken van de zwangerschap
vanVUmc.
De rol van de partner of dierbare
Partnersvoelenzichsomsoverbodig,onzekerenookmachteloos.Naast
huneigenverdrietmoetenzijtoezienhoehungeliefdepijnlijdt.Mannen
denkensomsdatzijdesterkefiguurmoetenzijn.Maarhetisbelangrijk
datookzijhunemotiestonenendelen.Alleenstaandevrouwenkunnen
eenfamilielid,eendierbarevriendofvriendinmeenemen.Uwpartner,
familielidofdierbarevriend(in)maggedurendeuwopname24uurper
dagbijuaanwezigzijn.Ergeldengeenbezoektijdenvoorfamilieof
vrienden.
10
Overlijden van uw kind tijdens de bevalling of kort daarna
Dedoodvaneenkindtijdensdebevallingis,netalshetoverlijdentijdens
dezwangerschap,eenonverwachtegebeurtenis.Somsisdezwanger-
schapsduurtekortenishetkindnietlevensvatbaar.Inanderegevallenis
ersprakevaneenmedischecomplicatiedienietgoedtevoorzienofte
voorkomenwas.Alsdezwangerschapvoorspoedigverliep,isdatwelhet
laatstewatuverwachthad.Hetverdrietisevengrootalsbijhetoverlijden
vaneenniet-geborenkind.
Het contact met uw overleden kind
Kennismakenentegelijkertijdafscheidnemen:erisgeensituatiete
bedenkenwaarbijditmeerspeeltdanbijdegeboortevaneenlevenloos
kind.Uhebtmaarweinigtijdombeeldenenherinneringenvastteleggen.
Dehulpverlenersinhetziekenhuiszullenuhierbijsteunen.
‘Als je zwanger bent, denk je toch niet na over dit soort dingen? Je weet
echt niet wat nou allemaal belangrijk is en wat mogelijk is.’
Hetzienenvasthoudenvanuwoverledenkindiseenvandemogelijk-
hedenomeenzogoedenduidelijkmogelijkbeeldvanuwkindte
krijgen.‘Je kunt ‘t maar één keer doen en overdoen is niet meer mogelijk.
Daarom is het goed om hierover van tevoren te praten om alles te doen
zoals jij dat wilt. Dan kun je daar later ook geen spijt van krijgen.’
Demeesteoudersvindenachterafdathunkinderinwerkelijkheid
mooieruitzagdanzijhaddenverwacht.Dathetkindbijvoorbeeld
haartjesennageltjesheeft,maaktdiepeindrukenontroertzeer.Veel
oudersgenietenervaninhetkindgelijkenissentezoekenmetzichzelfof
hunanderekinderen.Vaakleidtditondankshetgroteverdriettoteen
gevoelvantrots.‘Hij lag zo rustig dat het leek alsof hij sliep. Op een
gegeven moment dacht ik zelfs dat hij met zijn oogjes knipperde. Je wilt
er gewoon het leven inkijken.’
Ookalsuwkindzichtbareafwijkingenheeft,kuntuhetvasthoudenof
aanraken.Uzulttochproberenueenvoorstellingtemakenenmeestal
11
isdewerkelijkheidminderergdanverwacht.Veeloudersdiehet
aanvankelijkengvonden,vertellenachterafdathungevoelpositiever
werd,naarmatezijhetkindjelangerbekeken.Somszijnergemengde
gevoelens,alheefthetzienvanhetkindvoorkomendatzichergere
fantasiebeeldenopdrongen.‘Je gaat toch naar de mooie dingen van
zo’n kindje kijken en die hou je in gedachten.’
Alsuwkindalenkeledagengeledenindebuikisoverledenisvoordatje
bevalt,kanhetzijndathethuidjeopsommigeplekkenwatontveldis
(maceratie).Ookdeschedelisvaakminderstevig.Somsishetbijhet
afbrekenvaneengewenstezwangerschapbelangrijkdatuzietdatde
voorspeldeafwijkingenerookechtzijnendatuduseen‘goede’
beslissinghebtgenomen.
Hetgebeurttegenwoordignauwelijksmeerdatoudershunkindjeniet
zien.Vroegerraaddemenhetzienvaakafomdatgedachtwerddathet
beterwas.Velenhebbendaarjarenlaternogspijtvan:‘Ik heb niet eens
gezien of het wel echt een meisje was...’
Omnogmeercontactmetuwkindtehebbenkuntuhetzelfwassenof
erbijzijnalsdeverpleegkundigedatdoet.Ookkuntuzelfvoorkleertjes
ofeenomslagdoekzorgen,eenmooiegeborduurdedoek,een
lievelingssjaalofietsdatubijdebevallingdroeg.
Zolanguinhetziekenhuisbentkuntudagennachtaangegevendat
uuwkindbijzichwilhebben.Uwanderekinderenenenkeledierbaren
mogenuwkindookzien.Somsisdatheelfijn,zodatuerlaterdan
gemakkelijkeroverkanpraten.Hetisbelangrijkuwgevoelhierinte
volgen.
Uitonderzoekblijktdateenkleinegroepoudersmeergebaatzou
kunnenzijnbijeenmeer‘afstandelijke’maniervanafscheidnemen.
Zijzijnbangvoordedirecteconfrontatiemethunkindenwillenhet
afscheidopeenanderemaniervormgeven.Doorbijvoorbeeldalleen
echofoto’stebewarenenviaschriftelijkemededelingen(geboorte-of
overlijdenskaartje,advertentie)aanhunomgevingtevertellenwater
gebeurdis.Ookhiergeldtweer(zoalsbijdebeslissingoverdewijze
12
vanbevallen)hetbelangvangoedoverlegvoorafmetmedischeen
psychosocialehulpverleners.Essentieelisdatualsoudersindeze
moeilijkeomstandighedendiebeslissingenneemtdieopdatmoment
‘goed’aanvoelenenwaarvanerdeminstekansbestaatdatuerlater
spijtvankunthebben.
13
| Herinneringen
Foto’s
Misschienvindtuhetmakenvanfoto’svanuwdodekindjeeenraarof
engidee.Tochleertdeervaringdathetgoedisfoto’stemaken.Uw
doodgeborenkindisvoorualtijdeenkinddatechtbestaanheeft.Foto’s
zijndemeesttastbareenkostbareherinneringen.Oudersdievelejaren
geledeneenkindverloren,vertellenvaakhoezijdezeherinnering
missen.Ookwanneerzijhunkindwelgezienhebbenvervaagthetbeeld
naverloopvantijd.Uwverpleegkundigekanuhelpenbijhetmakenvan
foto’s.Daarnaastishetmogelijkdatufoto’slaatmakendoorstichting
MakeaMemory.
StichtingMakeaMemoryheeftinNederlandeengrootnetwerkaan
professionelefotografendiegeheelbelangeloosfoto’svanoverleden
kinderen(geborenboveneenzwangerschapsduurvan23weken)maakt.
Defoto’skunnenthuis,ofinhetziekenhuiswordengemaakt.De
fotografenmakenfoto’sdiezichinpositievezinonderscheidenvande
foto’sdiemeteeneigentoestelgemaaktkunnenworden.Aandefoto’s
zijngeenkostenverbonden.
Andere tastbare herinneringen
Erzalgeprobeerdwordenomuzoveelmogelijkherinneringenvanuw
kindmeetegeven:bijvoorbeeldinkt-en/ofgipsafdrukjesvandehandjes
envoetjes,eennaamkaartjeenzomogelijkeenhaarlokje.
Vaakzijnoudershiernoggelukkigermeedanmetfoto’s.
Veeloudersmakeneenherinneringsboekoverhunkind.Daarinkomen
alletastbareherinneringen,brievenofkaarten,eventueeleendagboek,
tekeningenvananderekinderenofnogmeer.
14
Een naam
Wijradenusterkaanuwkindeennaamtegeven.Zovoorkomtudatu
achterafover‘het’ofover‘debaby’moetpraten.Meteennaamwordt
hetkindookvoormensenuituwomgevingechtuwzoontjeof
dochtertje.Sommigeoudersgevendenaamdiezijgekozenhadden,
anderenbewarendezenaamvooreenvolgendkind.Somswordtaanhet
kindeensymbolischenaamofdenaamdiezijvoorhetongeborenkind
gebruiktengegeven.Bijeenzwangerschapsduurbovende24wekenis
hetgeziende‘aangifteplicht’noodzakelijkomuwkindeennaamte
geven.
15
| Onderzoek naar de doodsoorzaak
Obductie
Bijeenobductie(sectie)onderzoekteenarts(patholoog)dedoods-
oorzaakofdeafwijkingenvanuwkind.Degynaecoloogbespreektdit
onderzoekvooraf.Misschienschriktuvandegedachtedatinuwkind
wordtgesneden.Maarnetalsnaeenoperatiewordtdesnedenetjes
gehecht.Ukuntmetdegynaecoloogoverleggenofuuwkindnogkunt
ziennadeobductie.Ditismeestalnogmogelijk.
Eenonderdeelvandeobductiewaarvoorvaakaparttoestemmingwordt
gevraagd,isdeschedelobductie.Hierbijkijktmenoferafwijkingeninde
hersenenaanwezigzijn.Ditonderzoekisinsommigesituatiesvan
belangenwordtafzonderlijkmetubesproken.
Chromosomenonderzoek
Eenanderonderzoekdattersprakekankomen,ischromosoomonderzoek.
Chromosomenzijndragersvanerfelijkeinformatie;zebevindenzichin
decelkernen.Bijeenlevendkindkunnenchromosomenuithet
vruchtwaterbepaaldworden.Naeenvruchtdoodkunnenchromosomen
uiteenstukjeweefselwordenonderzocht,bijvoorbeelduiteenstukjevan
hetbovenbeen.Ditonderzoekgebeurtalleenalsudaarintoestemtenals
degynaecoloogditzinvolvindt.
Babygram
Sommigeafwijkingenkunnennietaandebuitenzijdewordenwaargenomen.
Erkandaneenröntgenfotovanuwkindwordengemaakt.Hieropkunnen
bepaaldeafwijkingenvanhetskeletwordengezien.
16
Schouwing door klinisch geneticus
Alsukindjegeboreniskandeklinischgeneticus,medischspecialistop
gebiedvanerfelijkeensyndromaleaandoeningen,naaruwkindjekomen
kijken(schouwen).Deaanwezigheidvanbepaaldeuiterlijkekenmerken
kanhelpenbijhetstellenvandejuistediagnoseofdoodsoorzaak.
Bevindingen
Debevindingenvanhetobductieonderzoek,hetchromosoomonderzoek,
hetbabygramendeschouwingdoordeklinischegeneticakunnenu
helpenbijhetverwerkingsprocesen/ofhetstellenvandejuiste
diagnose.Ditlaatstekanhelpenomdegevolgeneneventuele
herhalingskansvooreenvolgendezwangerschapvasttestellen.
Hetisuwbeslissingofutoestemminggeeftvoorobductie-en/of
chromosoomonderzoek,hetbabygramendeschouwing.Alsuhier
bezwaartegenheeft,respecteertiedereendat.
Bijdoodgeboortewordtvaakgeenduidelijkeoorzaakvoordesterfte
gevonden.Bloedonderzoek,obductie,babygram,schouwingen
chromosoomonderzoekgevendangeenafwijkendebevindingen.
17
| Wat gebeurt er verder met uw kind?
Begrafenis of crematie (zie ook: Wettelijke bepalingen)
Erzijntweemogelijkheden:
1. Eenbegrafenisofcrematieineigenomgeving.Demeesteouders
kiezenhiervoor.Dezegebeurtenishelptvaakbijdeverwerkingvan
uwverdriet:ukuntzoafscheidvanuwkindnemenopeenmanier
diebijupast.
2. Eenkindgeborenbenedende24wekenzwangerschapkuntu
desgewenstinhetziekenhuislaten.Hetziekenhuisdraagtdanzorg
voordecrematie.Uwkindzalmetmeerderekinderentegelijkertijd
wordengecremeerd.
Detijdsduurtussendebevallingendecrematieisdoorgaansenkele
wekentotmaanden.Hetisnietmogelijkombijdezecrematie
aanwezigtezijn.Welkuntualsuditwensteenofficieeldocument
toegestuurdkrijgenwaarinvermeldstaatwanneerdecrematievan
uwkindheeftplaatsgevonden.Ookdeplaatswaardeasuwkindis
uitgestrooidstaathieropvermeld.
Uitonderzoekblijktdatgeenenkelouderpaarachterafspijtheeftover
eeneigenbegrafenisofcrematie.Heelsomshebbenoudersachterafwel
eensspijtvaneencrematiedoorhetziekenhuis.
Uw kind mee naar huis?
Ukuntuwkindmeenaarhuisnementotdedagvandebegrafenisof
crematie.Dewetverbiedtditniet.Hetvervoermagmetuweigenauto
gebeuren.Ukrijgtdaneenverklaringvanlevenlozegeboorteof
overlijdenuithetziekenhuismee.Hetkindkuntuinuwarmenhouden
ofineenreiswiegjevervoeren.Vaakgeeftheteengoedgevoelomhet
kindeentijdjeindebabykamertehebben,inhetwiegjedatmetzoveel
liefdewasklaargemaakt.Zokunnenookmensenuituwomgeving
ervarendatditkindje,ookalishetlevenloos,échtdeeluitmaaktvanuw
gezin.Alsuuwkindnietmeenaarhuisneemt,wordthetopgebaardin
derouwkamervanhetziekenhuisofvandeuitvaartverzorger.
18
Het afscheid
Alsubesluittoteenbegrafenisofcrematiekaneenuitvaartverzorgerdit
vooruregelen,maarukuntookzelfcontactopnemenmetdebeheerder
vaneenbegraafplaatsofcrematorium.Dekostenzijndanlager,maarer
iswelheelwatteregelen.Vadersvertellensomsachterafdatditzelf
organiserenhengoeddeed.Zohaddenzijhetideeookdaadwerkelijk
ietsvoorhunkindtekunnendoen.
Hoezalhetafscheidplaatsvinden?Wiltusamenalsouderpaaralleenzijn
ofookanderenuitnodigen?Wiltueenplechtigheidmetmuziek,
toespraken,gedichtenlezenenandererituelenofwiltuhetzoeenvoudig
mogelijkhouden?Bentugelovigenwiltueenkerkelijkafscheid?
Voorsteunenadviezenkuntueendominee,pastoor,imam,humanistisch
raadsmanofanderegeestelijkeverzorgerinschakelen.
Misschienvraagtuzichafofuuwanderekinderenmoetmeenemen.
Meestalisditaanteraden,zekerwanneerzeouderdantweejaarzijn.
Hethelpthenhetverliesvanhunbroertjeofzusjealswerkelijkheidte
belevenenhetverliesteverwerken.Meerinformatievindtuonderhet
kopje‘De andere kinderen in uw gezin’.
Hetkindhoeftnietineenkistjetewordenbegraven;hetmagookineen
rietenmandje,eenmooiedoosofietswatuzelfheeftgemaakt.
Kosten
Alsmeneenbegrafenisondernemerinschakelt,variërendekostenvoor
crematieofbegrafeniszeersterk.Alsuzelfallesregelt,kanhetbedrag
lagerzijn.Insommigebegrafenisverzekeringenzijnookbegrafenis-
ofcrematiekostenvooreenlevenloosgeborenkind(gedeeltelijk)
meeverzekerd.Ookwanneerslechtséénvandeoudersverzekerdis.
Meestalwordthiervooreenzwangerschapsduurvanminimaal24weken
aangehouden.Uwverzekeringsmaatschappijofagentkanuverder
informeren.
19
Geboorte- of overlijdenskaartje en/of advertentie
Zekerbijeenvergevorderdezwangerschaprekenenmensenopeen
geboortekaartje.Alsdatnietkomt,roeptdatnogaleenspijnlijkevragen
ofopmerkingenop.Daaromishetverstandigtelatenwetendatuwkind
levenloosgeborenisviaeenkaartjeofeenoverlijdensadvertentie.
Zokuntuvervelendevragenvoorkomen.Dooreenadvertentiekrijgtu
ookvaakreactiesvanmensendieeenzelfdeverlieshebbengeleden.
Zeschrijvenomutesteunenofcontactaantebieden.
Ukuntkaartjeslatenmakenmeteenafdrukvanhethandjeofvoetje
erop,meteentekeningvananderekinderenofmeteentekstdieual
ingedachtenhad.Insommigeziekenhuizenzijnerkaartjesvanandere
oudersalsvoorbeeld.
Het overlijden van één kind van een tweeling (of meerling)
Bentuinverwachtingvaneentweeling(ofmeerling)enverliestueenvan
dekinderen,danisditergverwarrendenpijnlijk.Rouwgevoelenszijn
nietminderdanbijhetverliesvaneeneenling.Vreugdeenverdrietlopen
doorelkaar.Deoudersvoelenzichvaakschuldigtegenoverhetoverleden
kindalszijgelukkigzijnmethetlevendekindofandersom,eengevoel
vanschuldtegenoverhetlevendekindalszijverdriethebbenoverde
verlorenbaby.Dezeemotiesgaannietinenkeledagenover.Steunvan
familieenvriendenkansnelwegvallenomdatiedereenalleaandachtop
hetgezondelevendekindricht.Alsuindezesituatiebesluittoteen
crematieishetverstandigeenplekjevoorhetverstrooienvandeasuitte
zoeken,waarukuntterugkomen.Uzultimmerslatertochaanuw
anderekind(eren)willenvertellenwatergebeurdis.Hetisgoedomdan
ergensnaartoetekunnen.Bijeenbegrafenisheeftuvanzelfzo’nplekje.
Probeeralshetmogelijkisookfoto’svandekinderensamentemaken.
20
| Wettelijke bepalingen
Uw kind is geboren na een zwangerschapsduur van 24 weken
Elkkinddatlevenlooswordtgeborennaeenzwangerschapsduurvan24
wekenmoetwordenaangegevenbijdeBurgerlijkeStandvande
gemeentewaardebevallingplaatsvond.DeWetopdeLijkbezorgingvan
1991bepaaltdaterdaneen‘Aktevaneenlevenloosgeborenkind’wordt
opgemaakt.Hetziekenhuisgeefteenverklaringafwaaruitblijktdathet
kindlevenloosgeborenis.
Alsdebabynadebevallingnoggeleefdheeftendaarnaisoverleden,
wordtbijdeaangiftezoweleengeboorte-alseenoverlijdensakte
opgemaakt.HetblijktdatditbijdeBurgerlijkeStandsomsproblemen
oplevert,omdatambtenarennietgoedopdehoogtezijnvandezeregel.
Alsdevaderzichdaaremotioneeltoeinstaatvoelt,kanhijzelfaangifte
doen.Somsgeeftdithemsteun.Ookiemandandersdieaanwezigwas
bijdebevallingkanaangiftedoen;tevenskandeuitvaartverzorgerdit
voorudoen.
Voorkinderendiena24wekendoodgeborenzijn,geldteenwettelijke
begraafplicht.DeBurgerlijkeStandgeeftschriftelijkeen‘Verloftot
begravenofcremeren’.
Uw kind is geboren vóór een zwangerschapsduur van 24 weken
DeWetopdeLijkbezorgingishiernietvantoepassing.Erzijngeenregels;
nietsisverplichtofverboden.Meestalkuntualsudatwilthetkindtoch
officieelaangeven.Umagalsouderszelf,onafhankelijkvandeduurvan
dezwangerschap,uwkindbijschrijveninuwtrouwboekje.
UhoefthiervoornietnaardeBurgerlijkeStand.Indienuwkindlevendis
geborendanbentuvolgensdewetwelverplichtomuwkindofficieelaan
tegevenbijdeBurgerlijkeStand.
Steedsvakerwordteenkindbegravenofgecremeerdooknaeenkorte
zwangerschapsduur.Hulpverlenersondersteunendezekeuze.
Deburgemeesterkantoestemmingtotbegravingofcrematieafgeven,
21
maarnodigisditniet.Debeheerdervandebegraafplaatsofhet
crematoriumheeftweleenverklaringvaneenartsnodigwaaruitblijkt
datuwoverledenkindgeborenisvóór24wekenzwangerschapsduur.
Naam van de vader
Alsunietgetrouwdbent,kanuwkindalleendenaamvandevader
krijgenalsdezehetkindaltijdensdezwangerschapenvoorhet
overlijdenwettelijkerkende.Dewetgevingisopdezesituatiejammer
genoegnietgoedingesteld.
22
| Het kraambed
Op de afdeling
Meestalkuntueenaantalurennadebevallingalweernaarhuis,somsis
hetnodigomlangerteblijven.
Deverpleegkundigendieutijdensuwverblijfinhetziekenhuisverzorgen
hebbenveelervaringmethetbegeleidenvanoudersinuwsituatie.
Naastdebegeleidingvandeverpleegkundigenishetmogelijkomover
uwemotiestepratenmeteenpsychosociaalhulpverlener(psycholoog,
maatschappelijkwerkerofgeestelijkverzorger).
De verzorging in het kraambed
Inprincipeheeftuookalsuvroegerindezwangerschapbevalt,rechtop
kraamzorg,ookalisergeenkindomvoortezorgen.Hethangtechter
vanuwverzekeringafvanafwelkezwangerschapsduurudekraamzorg
vergoedkrijgt.Alleverzekeraarsvergoedenkraamzorgvanaf24weken
zwangerschap,sommigeverzekeraarsvergoedenditzelfsalvanaf
16weken.
Vooralalsunoganderekinderenthuisheeft,kanhetsomsfijnzijnom
watextraondersteuningthuistekrijgenvaneenkraamverzorgende.De
kraamverzorgendekanveelpraktischwerkvoorudoen.Ookalsualleen
metuwpartnerbent,kanzijsteunenhulpbieden.Zomogelijkkiesthet
kraamcentrumiemanduitmetervaringmethetverliesvaneen
ongeborenofpasgeborenkind.
Sommigeouderparenwillendeeerstedagenlieversamenzijnengeen
vreemdenomzichheenhebben.
Deverloskundigedieuwzwangerschapcontroleerde,bezoektuookthuis.
Mochtuuwzwangerschapscontrolesinhetziekenhuishebbengehad,
danzalhetziekenhuiseenverloskundigebijuindebuurtvragenditte
doen.Vaakkomtookdehuisartslangs.
23
Klachten in het kraambed
Borststuwingnadebevallingzonderkindomtevoedenkanvoorueen
vervelendeervaringzijn.Maaruwlichaamvertoontdenormalereacties
naeenbevalling:naweeën,vloeienensomsookpijnvanhechtingen.
Hierdoorvoeltuhetgemisdestemeer.Praatoverdezeongemakken
metuwverloskundige,huisartsofgynaecoloog.Zijzullenproberenu
hierinzoveelmogelijkteondersteunen.
Ookdeverpleegkundigen,verloskundigeofdekraamhulpkunnengoede
adviezengevenbijdezeongemakken,zoalsbijvoorbeeldhetdragenvan
eennauwsluitendebehabijstuwing.
Demelkproductiewordtnaenkeledagenminderenhoudtdaarnaop.
Erzijnookmedicijnenomdemelkproductietevoorkomenoftestoppen.
Deartsofverloskundigekanuhieroverinformeren.
24
| Thuis zonder kind
De leegte
Waarschijnlijkwiltuzosnelmogelijknadebevallingnaarhuis,omzich
daaraanuwverdriettekunnenovergeven.Echter,hetontslaguithet
ziekenhuisbelevensommigevrouwenookalseenvertrekuiteenveilige
omgevingmetmensendiewetenwatergebeurdisendiemeelevenmet
hetverliesenverdriet.
‘Ik was zo blij dat ik na de begrafenis weer naar het ziekenhuis moest,’
zegt een moeder die haar kind tijdens de keizersnede verloor, ‘Iedereen
daar wist wat er gebeurd was, ik hoefde niets uit te leggen en dokters en
verpleegsters kwamen vragen hoe de begrafenis geweest was. Die twee
dagen had ik echt nog nodig voor ik weer naar huis ging.’
Somsishetlegehuiseenbeangstigendvooruitzicht.Alsmensenuituw
omgevingweinigofgeencontacthebbengehadmethetkindbegrijpen
zijsomsuwhevigeverdrietniet.Daaromishetzobelangrijkhenookte
betrekkenbijhetafscheidnemenenuwverblijfinhetziekenhuis.
Thuiskomenbetekentvaakookdatutemakenkrijgtmetdekinderkamer
enallebabyspullen,hethuisdatalopdekomstvanuwkindwas
voorbereid.Hetisnietgoedalsanderenaldezevoorbereidingenvooruw
thuiskomstweghalen.Hoepijnlijkook,hetiseenvandenoodzakelijke
stappenbijhetafscheidnemen.Debabyspulletjesopruimenkanaltijd
nog;opeengegevenmomentmerktudatueraantoebent.
‘We hebben de babykamer onaangeroerd gelaten. Het is voor ons een
soort vervanging voor het graf dat zij niet heeft en waar we spijt van
hebben.’
Indetijdnathuiskomstgroeithetbesefdatuverdermoetlevenzonder
ditkind.Datisuitermatepijnlijk.Zekerdeeerstedagenennachtenthuis
wordenoverheerstdoorgedachtenaanuwkind.
‘Gek hè, hiervoor zijn we toch ook altijd met z’n tweeën geweest. En nu
kom je zonder kind thuis en dan lijkt het huis ineens zo leeg...’
Vaakkomtdemoeilijksteperiodenadebegrafenisofcrematieals
iedereenomuheenweerdoorgaatmetzijngewonebezigheden.Afen
toehebtuhetgevoeldatiedereenu,uwverdrietenuwkindvergetenis.
Alsuweerboodschappendoetofouderekinderennaarschoolbrengt,
denkenanderennogaleensdathetvooruoveris.
25
‘Het moeilijkste in de eerste weken is dat de mensen niet kunnen zien dat
je moeder geworden bent.’
Alsuweerthuisbentverwachtuterechtsteunentroost.Tochvinden
familieleden,vriendenenkennissenhetsomsmoeilijkeengesprekte
beginnenoverhetverlies,ensomsmijdenzijuzelfs.Praaterdaarom
zelfgewoonover,brenghetzelftersprake.Vaakblijktdanookdat
anderendaarbehoefteaanhebben,maarerzelfnietoverdurvente
beginnen.
‘Ik vraag me steeds af: had het geholpen als ik harder had geschreeuwd?’
Dewekenenmaanden,misschienweljarendaarnadenkenveelvrouwen
enhunpartnersaanhunkindenalleswaterisgebeurd.Sommige
vragenenonzekerhedenkunnensteedsweerterugkomen.Aarzeldaarom
nietom,ooknamaanden,weercontactoptenemenmethulpverleners
binnenofbuitenhetziekenhuisdiebijhetslechtenieuwsendebevalling
betrokkenzijngeweest.
Probeerzogoedmogelijkopuwgevoelaftegaan:laathetverdriettoe
alsdatinallehevigheidopuafkomt,maargenietookvanderustiger
momenten.Hetisgoedomlangzamerhandweerdegewonedraad
vanhetlevenoptepakken,maarlaathetgeenvluchtzijn,wegvanhet
verdriet.
Elkemanierommetverdrietomtegaanis‘normaal’.Niemandkanu
vertellenhoeuzichmoetvoelenofgedragen.Welishetaltijdgoedom
aanvertrouwdemensentetonenhoeuzichvoelt.Verdrietdelenmaakt
hetmeestalgemakkelijkeromermeeomtegaan.Huilenenpratenzijn
demeestdirecteenvoordehandliggendemanierenomuwgevoelte
uiten.Maarookschrijvenkanhelpenomordetebrengeninsomszeer
verwarrendegedachtenengevoelens.
Steedswisselendeenheftigeemotiesbrengenusomszoindewardatu
denktdatugekwordt,maarhetisheelnormaaldatverdriet,opluchting,
schuldgevoel,boosheidenookgelukkigemomentenelkaarafwisselen.
Bedenkdatuietsheelernstigsisoverkomen:hetverliesvanuwkind,
vaneendeelvanuzelf.
Vaakzeggenoudersnaverloopvantijd:ikzouzograagwillendatalles
weerwaszoalsvroeger.Datkanniet:ubentzelfveranderd.Uwleven
26
zonderuwkindzalnooitmeerzijnzoalshetdaarvoorwas.Dathoeftniet
negatieftezijn.Veeloudershebbendeervaringdatzijuiteindelijkdoor
hunverdrietalsmensrijkerzijngewordenenalspaarmeernaarelkaar
toezijngegroeid.
Eenvraagdievaakbijuzalopkomenindeeersteperiodenahet
overlijdenvanuwkindis‘WAAROM? Waarom dit kind, waarom wij?’Hoe
normaaldezevraagookis,ukrijgternooiteenantwoordop.Erbestaat
geenantwoordopdevraagwaaromjuistuwkindstierf.Sommigen
vindentroostinhetgeloof,anderenineenfilosofischelevensbeschouwing.
Erzijnookoudersdiehetverliesvanhunkindalseenstraf(vanGodof
hetNoodlot)ervaren.Praathierovermeteengeestelijke.
Langzamerhandleertulevenmethetfeitdatuwkindernietmeeris.Het
verdrietverdwijntniet,maardepijnwordtminderscherp.
Schuld- en faalgevoelens
Vrouwengevenzichzelfvaakdeschuld,vooralalsergeenduidelijke
oorzaakvoorhetoverlijdenofdeaangeborenafwijkingwordtgevonden.
Zijdenkendatzetijdensdezwangerschapietsfoutgedaanhebben.
Veelvrouwenhebbenhetgevoeltefalenalsvrouw,partnerofmoeder:
‘Ik krijg het niet voor elkaar om een gezond kind het leven te schenken...’
Hetisbelangrijkdezeemotiesmetanderentedelen.Sommigemensen
wuivendezegevoelensengedachtenwegomutebeschermen,maardat
helptuniet.Neemzonodigcontactopmetuwhuisarts,verloskundige
ofgynaecoloog.Ooklangnaontslaguithetziekenhuiskuntualtijdbij
eenmaatschappelijkwerkervanhetziekenhuisterecht.
Maarhetisookmogelijkdatuanderendeschuldgeeft.Uhebtdanhet
gevoeldaternietzorgvuldignaarugeluisterdis.Bespreekditmetde
hulpverlener.Datvoorkomtdatuonnodiguwverderelevenblijftzitten
metvragen,onzekerhedenenboosheid.Alsueengespreknietmeteen
aandurftofaankunt,kuntuookeenbriefschrijvenomuwgevoelensen
vragenalvastduidelijktemaken.Hetisdangemakkelijkeromerlater
ineengesprekopdoortegaan.Alsdezegesprekkengeenrusten
duidelijkheidopleveren,kuntuookdemeningvaneenandere
27
deskundigevragen.Ukuntditmetuwhuisartsbespreken.
Alslaatstestap,alsuhetgevoelhebtdaterechtfoutenzijngemaakt,
kuntueenklachtindienen.Elkziekenhuisheefteenonafhankelijke
klachtencommissiedieuwklachtserieusbeoordeelt.Klachtenovereen
verloskundigekuntumeldenbijdeonafhankelijkeklachtencommissie
vandeorganisatievanverloskundigen(KNOV).
Samen rouwen als ouders
Nadegeboortevaneenoverledenkindgaatvaakdemeestebelangstelling
uitnaardemoeder.Devaderdoetmeestaldeeersteperiodehet
praktischeenhuishoudelijkewerk.Daardoorlijkthijsomsnietzoveel
lastvanverdriettehebben.Datisschijn.Vaderslijdenmeestalnetzo
onderhetverliesalshunvrouw,maaropeenanderemanier.
‘Hij doet alsof hij het gemakkelijker verwerkt, maar ondertussen...’
Hetzelfdegeldtvoorlesbischepartners.
Vadersdrukkenhunemotiesnogaleensnaardeachtergrondomdatzij
vindendathetsteunenvanhunpartnerhetbelangrijksteis.Ditbetekent
somsdatzijpaslateraanhetverwerkenvanhunverdriettoekomen,op
eentijdstipdathunpartnereralveelbetermeekanomgaan.
Mannenenvrouwenverwerkenhetverliesvaakinverschillendtempoen
opverschillendemanieren.Elkmensreageertopzijneigenmanier.Wees
hieroveropentegenoverelkaar:onbegripenzichafsluitenvoorelkaar,
ofjuistelkaarwillenbeschermen,kantotonnodigeverwijderingleiden.
EenvoorbeeldhiervankomtuithetboekvanL.KaplanGeen stem heeft
ooit voor niets geklonken.Verlies,doodinderelatietussenoudersen
kinderen,waarbijdevaderaanhetwoordis:
‘Misschien waren mijn eigen gevoelens duidelijker geweest als Sally er
niet zo zwaar onder geleden had. We hadden bij elkaar moeten komen
en elkaar moeten helpen. Maar dat gebeurde pas veel later. Sally sloot
me buiten haar verdriet. Ze koesterde het, zoals ze eerder Amy had
gekoesterd. Tranen waren haar enige metgezel. Ze was een stenen
standbeeld. Na de begrafenis keerde Sally zich van me af. Ik wou haar
28
beschermen en ik had me misschien sterker gevoeld als ik voor haar
had mogen zorgen. Misschien is dat de enige reden waarom vaders de
dood van een kind overleven – zij moeten sterk zijn om voor de moeders
te zorgen’.
Mannenvertellenvaakdatzijhetmoeilijkervindendanhunvrouwom
tepratenoverhunverdriet.Zegevendeindruktevluchteninwerk,
huishoudenofnietsdoenomzohungevoelensdebaasteworden.
Somswillenmannenhunvrouwbeschermendoormaarnietoverhet
kindenhetverdriettepraten.Probeernietalleentevertellenwatuvoelt,
maarookmetelkaartebesprekenhoeuelkaarsgedragbeleeft.
Dathelptuhetverlies,hetverdrietendeleegtesamentedragen.Alsu
hetgevoelhebtersamennietuittekomen,neemdancontactopmet
bijvoorbeelduwhuisarts,eenmaatschappelijkwerkerofeenpsycholoog.
Weer aan het werk
Gazorgvuldigommetdebeslissingweeraanhetwerktegaanalsueen
baanhebt.Hetisnietongewoonomhetnormalezwangerschaps-en
bevallingsverlofvanzestienwekenoptenemen.Meestalisditgoedte
besprekenmetuwbedrijfsarts,methetUWVofrechtstreeksmetuw
werkgever.Schakelbijproblemenuwhuisartsofeenhulpverlenervan
hetziekenhuisin.Ukuntoverwegendeeersteperiodeweer‘op
therapeutischebasis’tebeginnen:ubepaaltdanzelfwanneerenhoeveel
uuruwerkt,afhankelijkvanhoeuzichlichamelijkengeestelijkvoelt.
Voormannengeldtdathetookvoorhenbelangrijkistijdtenemenvoor
hunverdriet,maarwerkgevershoudendaarvaakweinigrekeningmee.
Voorhenkanwerkhervattingdanookproblemengevenalsmenverwacht
datzijsnelweerbeginnen.Ookzijkunnenhetbestecontactopnemen
metdebedrijfsarts.Verdrietverwerkenkostnueenmaalmeertijddande
buitenwerelddenkt.
29
De seksuele relatie met uw partner
Hetseksuelecontactmetuwpartnerisnietautomatischhetzelfdeals
voordezwangerschap.Demeestevrouwenhebbentijdnodigom
zichzelfterugtevinden,voordatzeweerechtzinhebbenomtevrijen.
Voordietijdhebbenzevooralbehoefteaanveelbegripenwarme
belangstellingvanhunpartner.
De andere kinderen in uw gezin
Volwassenenenzekerouderswillenkinderensparenvoorpijnenverdriet.
Tochmerkenkinderen,hoejongzeookzijn,dathunoudersverdriet
hebben.Henbuitenhetverlieshoudenkanonzekerheidenschuldgevoel
veroorzaken:‘Heb ik misschien iets fout gedaan waardoor mama zo vaak
huilt?’
Meestalhebbenbroertjesenzusjesmeegeleefdmetdezwangerschapen
uitgekekennaarhetnieuwekindje.Zegavenbijvoorbeeldkusjesopde
zwangerebuik,speeldenmeteenpopvaderenmoederofhebbenerop
schooltrotsoververteld.Hetisdanookgoedomhenoverdedoodvan
hunbroertjeofzusjetevertellenenhenbijhetafscheidtebetrekken.
Voorlezenuitkinderboekenoverdedoodenwerkenineen
herinneringsboekkanhenhierbijhelpen.Kinderenbrengenhetonderwerp
vaakonverwachtenspontaantersprake.Ditkanookdeouderssteunen.
‘De geboorte en de dagen thuis met de baby waren voor het hele gezin
(drie andere kinderen) een mooie belevenis.’
Ookaanzeerkleinekinderenvanafongeveertweejaarkaninsimpele
woordenwordenverteldwaterisgebeurd.Uitonverwachteopmerkingen
entijdenshunspelmerktudatzijmethetdodebroertjeofzusjebezig
zijnenzohetverliesverwerken.Gazekerhunvragennietuitdeweg.
‘Mijn zoontje wil geen broertje meer, want die gaan dood, zegt hij. Hij wil
alleen nog maar een zusje.’
Denkeroverenbespreekmetuw(grotere)kinderenofzijmisschieniets
aanhunbroertjeofzusjemeewillengeven:eenknuffeltje,eenbriefof
30
eentekeninginhetkistjebijvoorbeeld.Ookbijdebegrafenisofcrematie
ishetbelangrijkdaterkinderenofvolwassenenspeciaalvoordeoudere
kinderenkomen.Erbestaanspecialeuitnodigingskaartenvoordeuitvaart
diekinderenzelfkunnenuitdelen.
Familie, vrienden en kennissen
Oudersvandoodgeborenkinderenhebbenbehoefteaanveelsteunvan
mensenuithunomgeving.Reactieszijnergverschillend:lieveen
troostendewoordenvanmensenvanwieudiehetminstverwacht,en
omgekeerd.Zoekvooralcontactmetmensendieuzeernabijzijnendie
uvertrouwt.Bijhenkuntuooksteedsopnieuwuwverhaalkwijt.Mensen
dieuwkindnietgekendhebben,vindenhetvaakmoeilijkuwhevige
verdriettebegrijpen.Datkaneengevoelvaneenzaamheidveroorzaken.
Somsvindenmensenuwintenseverdrietabnormaal.
Zijdenkentenonrechtedatunognietzo’nbandmethetkindhad.
Daaromishet,zoalseerderbeschreven,zobelangrijkomfamilieen
vriendenbijhetafscheidnementebetrekken.
Aanvaardookdepraktischehulpdiewordtaangeboden:somsblijktu
dezehardnodigtehebben.
Lotgenoten
Nietzeldenhoortualsoudersvaneendoodgeborenkindoverandere
gezinnendieietsdergelijkshebbenmeegemaakt.Dezelotgenoten
kunneneengrotesteunzijn:zijbegrijpenenvoelenvaakbeterdanwie
ookaanwatudoormaakt.
Misschienwiltuzichnuofopeenlatertijdstipopgevenvooreen
gespreksgroepvanoudersdieeenkindverloren.Meerinformatievindt
uindeadreslijstachterindezebrochure.Meestalkanuwhuisarts,
verloskundigeofeenhulpverleneruithetziekenhuisuookmetzulke
oudersincontactbrengen.
31
Lichamelijke en psychische klachten
Lichamelijkeenpsychischeklachtenzijnnormaleuitingenvanhevig
verdriet.Dieklachtenverschillenvanpersoontotpersoon.
Vaakvoorkomendeklachtenzijnslaapproblemen,eetproblemen(geen
eetlustofjuistovermatigeten),hoofdpijnofbuikpijn,onrust(hetnietstil
kunnenzittenensteedsmetietsnieuwsbezigwillenzijn),voortdurende
vermoeidheidenverderooksteedsterugkerendesomberheiden
huilbuien.Daarnaastzijnerdenormalelichamelijkeongemakkennaeen
bevalling.Naweeën,pijnvanhechtingenengestuwdeborstenervaren
veelvrouwenalszinloosenextrapijnlijkomdatzenietverzachtworden
doordevreugdevaneengezondkind.
Bijnaalleoudersslapenslecht.Alsdittelangduurt,vraagdaneen
slaapmiddel.Uhoeftnietmeteenbangtezijnvoorgewenningof
verslaving.Dezemedicijnenzijnnietbedoeldomuteverdovenofuw
verdrietteonderdrukken,maarzekunnenhelpenomeeneindete
makenaanslapelozenachten.Alsuuitgerustbent,kuntumeestalde
psychischedrukbeteraan.Tochhoorthetbijdeverwerkingom
huilbuientehebbenen‘snachtsvaakenakeligtedromenoverde
zwangerschap,debevallingofhetkind.
De nacontrole in het ziekenhuis
Denacontrolebijdegynaecoloogisvoorveeloudersvaneendoodgeboren
kindeenbelangrijkmoment.Hetkantegenstrijdigzijnomweeroveralle
feitenenemotiestespreken.Sommigenvindenhetfijnomweernaarde
vertrouwdeplekterugtekeren,vooranderenishetergconfronterend
weerterugtezijndaarwaarzoveelverdrietligt.
Meestalwordentweeafsprakengemaakt:deeersteenkelewekennade
bevalling.Ditiseentelefonischeafspraakmetdeverpleegkundige.De
volgendeeenaantalwekenlatermetdegynaecoloogopdepolikliniek.
Dezegesprekkenzijnbedoeldomtezienhoehetmetugaatinlichamelijk
enemotioneelopzicht.Degebeurtenissenwordennogeensdoorgenomen
endegynaecoloogbespreektdeuitslagvandeonderzoeken,zoalsobductie.
32
Umoetzichrealiserendatvaakgeenoorzaakvoordedoodgeboorte
gevondenwordt;hetisdanookbeterdatugeenhooggespannen
verwachtingenheeftoverdeuitkomstenvandeverschillendeonderzoeken.
Alsdebabyenigetijdnadebevallingoverledenis,krijgtuookeen
afspraakvooreennagesprekbijdekinderarts(ofneonatoloog).Tijdensdit
gesprekwordendegebeurtenissenrondhetoverlijdennogmaals
besproken,evenalsdeuitslagvaneeneventueleobductie.Wanneeruthuis
onderleidingvandeverloskundigebentbevallen,zalzijeenafspraakvoor
nacontrolemetumaken.Heeftuvragenoverdezwangerschapofde
bevalling,overuwklachtenofoverdetoekomst,schrijfzeallemaalop.
Merktulangeretijdnadenacontroledatutochnogmetvragenbent
blijvenzitten,aarzeldannietomopnieuweenafspraaktemakenmetde
behandelendartsofdeverloskundige.
Deartsofverloskundigebespreektook,alsudaaraantoebent,de
verwachtingenvooreeneventuelevolgendezwangerschap.Isereenrisico
opherhalingvanhetgebeurde?Isnogaanvullendonderzoeknodig?
Kandeverloskundigedevolgendezwangerschapbegeleidenofiscontrole
doordegynaecolooggewenst?
Bijeenaangeborenafwijkingvanuwkindwordtu,alsdatzinvolis,
verwezennaareenartsdiegespecialiseerdisinerfelijkeaandoeningenen
andereafwijkingen(klinischgeneticus).
Een volgende zwangerschap
Uvraagtzichwaarschijnlijknaverloopvantijdafwatnuhetgoede
momentisomweerzwangerteworden.Datisnietofnauwelijksaante
gevenenhetligtvooriedereenanders.Verdrietdatunietgoedverwerkt,
isuitgesteldverdriet.Datkaninverhevigdemateterugkomennade
geboortevaneenvolgendkind.Eenvolgendkindkanenmagnooiteen
‘vervangkind’zijn.Debelangrijkstevraagdieuuzelfmoetstellen,isof
hetdodekindeeneigenplekinuwlevenengezinheeftgekregen.
Heeftuhetgevoeldatumethetverliesheeftlerenlevenofoverheersthet
gevoelvanverdrietnogalles?Detijddieuvoordeverwerkingnodigheeft,
isvoorelkouderpaarverschillend.Ukuntdithetbestesamenbeoordelen.
33
Puurlichamelijkisermeestalweinigbezwaartegeneenvolgende
zwangerschap,ooknietopkortetermijn.Misschienishetverstandig
erovernatedenkenofuwvolgendeuitgerekendedatumnietmogelijk
samenzalvallenmetdesterfdagvanuwkind.Sommigenvindendat
moeilijk,anderenhebbenergeenproblemenmee.
Eenzwangerschapdievolgtopdegeboortevaneenlevenlooskindis
voorelkouderpaareenspannendeperiode.Erisgeensprakemeervan
‘eenrozewolk’.
‘Bij mijn eerste zwangerschap praatte ik altijd over “in verwachting zijn”.
Bij de tweede, na ons doodgeboren kind, betrapte ik mij erop dat ik
steeds zei dat ik “zwanger was”. Het woord “verwachting” ontweek ik.’
Despannendsteperiodeisdezwangerschapsduurwaarbijhetdevorige
keerfoutging.Meestalkuntumetdegenedieuwzwangerschap
controleertbesprekendatuindezeperiodewatvakervoorcontrole
komtalsudatwilt.‘Je verdeelt de zwangerschap in stukjes: eerst de
miskraamperiode achter de rug, dan de vruchtwaterpunctie en de uitslag
ervan, dan die 38 weken halen...’
Deechterustkomtpasalseenvolgendkindgezond,huilendenwelin
uwarmenligt.Maarmetgoedebegeleidingensteunbinnenuwrelatie
envanmensenomuheen,zultutochookvandezezwangerschap
kunnengenieten.
Nietalleeneenvolgendezwangerschapmaarookdegeboortevanuw
volgendekindkanbijualleherinneringenenverdrietomuwoverleden
kindweeroproepen.Veelouderservarentijdenseenvolgende
zwangerschap,ofalleenalbijdegedachteeraan,schuldgevoelensten
opzichtevanhetoverledenkind.Ditisbegrijpelijk:uwiltimmersnietde
indrukwekkendatuhetkindvergetenbent.Praatoverdezegevoelens
ofzetzeoppapier:hetisvaakeenopluchtingomeenbriefteschrijven
aanuwoverledenkind.
34
Tot slot
Hetverliesvaneenongeborenkindenookdebeslissingeengewenste
zwangerschapaftebreken,zijnzeeringrijpendegebeurtenissen.
Demeesteoudersblijkenditverliesnaenigetijdgoedteverwerken.
Delaatstejarenisersteedsmeerkennisenbegripgekomenvoor
verdrietronddoodgeboorte.Ouderswordensteedsmeeraangezethun
gevoelensteuiten.Ookindebegeleidingvanoudersisveelveranderd.
Daarnaastbestedenkranten,radioentelevisiesteedsmeerenvaker
aandachtaanditonderwerp.Zokrijgenookmensendieeendergelijk
verliesnietmeemaaktenermeeroogvoor.
Hetverliesvanuwkindtekentuwlevenvooraltijd.Uzulthetkindnooit
vergeten.Hetisbelangrijkeroptevertrouwendatuditintenseverdriet
tebovenkuntenzultkomen.Uiteindelijkkrijgthetzijneigenplek
binnenuwrelatie,uwgezinenuwleven.Hetbelangrijksteisdatusteeds
uweigengevoelvolgtenuweigenbeslissingenneemt.Zonodigkunnen
hulpverlenersuhierbijsteunen.
35
| Meer informatie zelfhulporganisaties, lotgenotencontact en waardevolle stichtingen
Landelijke Zelfhulporganisatie Ouders van een overleden kind
Verenigingvanoudersdieeenkindverloren.Naastinformatiewordthulp
gegevendoorlotgenoten,zowelindividueelalsingroepsverband.
internet:www.vook.nl
Stichting ‘Achter de regenboog’
Biedthulpbijverliesverwerkingmetkinderenenjongeren.
internet:www.achterderegenboog.nl
Stichting ‘Lieve engeltjes’
Lotgenotencontactgroepviainternetvooreeniederdiehetverliesvaneen
kind(je)zelfofinhaar/zijnomgevingheeftmeegemaakt.
internet:www.lieve-engeltjes.nl
Stichting Contactgroep Zwangerschapsbeëindiging
Lotgenotengroepvooroudersdieeengewenstezwangerschaphebben
beëindigdnadatbijhunongeborenkindeenernstigeaandoeningwerd
geconstateerd.
internet:www.sczb.nl
Website TTS
Vooroudersenmensenuithunomgevingdieeenkindje(ofkindjes)
verlorenaandegevolgenvanTTS(TweelingTransfusieSyndroom).
internet:www.ttservaring.nl
Stichting ‘In de wolken’
Brochuresoverenvoorrouwendekinderen,jeugdliteratuurlijsten
herinneringsboeken.
internet:www.in-de-wolken.nl
Fiom, Stichting Ambulante Fiom
Eenlandelijkeinstellingvoorhulpverleningbijvragenophetterreinvan
zwangerschapenouderschap,metregionalevestigingendoorhethele
land.Destichtingbiedtinformatieenindividuelehulp.
internet:www.fiom.nl
36
Landelijke Stichting Rouwbegeleiding (LSR)
Eencentraalpuntwaariedereenterechtkanvoorinformatie,publicaties
envoorlichtingoverrouw.
internet:www.verliesverwerken.nl
Stichting dr. Elisabeth Kübler-Ross Nederland
Hulpbijproblemenrondlevenensterven.
internet:www.kubler-ross.nl
Stichting Make a memory
Maaktbelangeloosprofessionelefoto’svoorfamilievanernstigzieke,
stervendeofoverledenbaby’s(vanaf23weken)ofkinderen,zowelin
ziekenhuizenalsopanderelocaties.
internet:www.makeamemory.nl
VSOP Alliantie voor Erfelijkheidsvraagstukken
BinnendeVSOP(VerenigingSamenwerkendeOuder-enPatiënten-
verenigingen)werken58organisatiessamenophetbeleidsterreinvan
zeldzameaandoeningen,geneticaenmedischebiotechnologie.
internet:www.vsop.nl
Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV)
internet:www.knov.nl
37
| Om verder te lezen
Lezenoverwatuheeftmeegemaakt,ervaringenvanzowelhulpverleners
alslotgenoten,kanuhelpenuwverliesteverwerken.Wijnoemeneen
aantalboekenenartikelen.
• K.vandenBogaard(redactie);Geen wiegje..., geen luier
Bijdragenvanoudersenhulpverlenersoverzwangerschapsafbrekingna
prenatalediagnostiek.
• ElisabethMcCracken;Hersenspinsel
Overhetoverlijdenvanhaarzoontjetijdensdezwangerschap.
• M.Cuisinier;Als je baby sterft
• ChristineGeerinck-Vercammen;Stille baby’s
Rouwverwerkingbijdoodgeboorteenzwangerschapsafbreking.
• C.Geerinck-Vercammen;Met een goed gevoel
Hetrouwprocesbijdoodgeboorte,reductieinmeerlingzwangerschap
enzwangerschapsafbrekingnaprenatalediagnostiekinrelatietotde
rolvandeprofessionelebegeleiders.Leiden:Proefschrift
Rijksuniversiteit,1998.
• L.vanGemert;In stilte geboren
Geschrevendooreenmoedervooroudersvanwiehetkindrondom
degeboorteisoverleden.
• KristelGeysen;Droomkinderen
Afscheidvanmijntweetevroeggeborenzoontjes.
• L.Kaplan;Geen stem heeft ooit voor niets geklonken
Verliesendoodinderelatietussenoudersenkinderen.
• B.Spitz,e.a.;Als je een prille zwangerschap verliest
Omgaanmetverliesindeprillezwangerschap.
38
• CorienvanZweden;De kunst van het rouwen, een persoonlijke
geschiedenis
Deauteurprobeertdegeschiedenisteontrafelenvanhaarverzwegen
naamloosgeblevenzusjedatbijdegeboorteoverleed.
• JeanetteRietberg;Altijd een kind tekort
Zwangerwordennahetverliesvaneenkind,deconfrontatietussende
nogrecenteervaringvandedoodenervaringvannieuwleven
Kinderen en rouw
• MarjaBos-Meeuwsen;Samen verdrietig
Rouwverwerkingvooroudersenkinderen.
• RietFiddelaers-Jaspers;Jong verlies en Ik weet niet wat ik weten moet
Tweeboekenalshandreikingvoorhetomgaanmetrouwendekinderen.
• H.Debacker;Een kind in rouw
Adviezenaanoudershoemethunkinderentepratenoverdedood.
• YvonnevanEmmerik;Als vlinders konden spreken
Inkorteeenvoudigetekstenwordtrouwvoorkinderenbespreekbaar
gemaakt.
• M.Leist;Kinderen en de ervaring va de dood
Hoekinderenvanverschillendeleeftijdenhetstervenendedood
kunnenervaren.
• R.Wells;Kinderen met verdriet
Voorouders,begeleidersenhulpverleners.
39
Boeken voor kinderen
• NicholasAllan;Hemeltjelief
DehondvanJulia,Bas,iszijnkofferaanhetpakkenenkondigtaan
dathijzoopgehaaldwordtomnaarboventegaan.Juliakannietmee
wantzijisnietdoordeengelengevraagdvolgensBas.Samenpraten
zeoverdehemel.MaarJuliadenktdatdehemelerheelandersuitziet
danBas.
• D.Bruna;Lieve oma Pluis
DehelefamiliekomtbijelkaaromomaPluistebegraven.(2-4jaar).
• H.Hagen;Stilte a.u.b. ik denk aan kip
InditboekwordtverteldhoehetjongetjeOnnoEbbe,haanenkraai
samenkipbegraven.Kipblijftvoortleveninhungedachtenendromen.
• DaanRemmertsdeVries;Willis.Het doet er niet toe hoe
HetbroertjevanWillis,Thomas,istevroeggeborenendoodgegaan.
Sindsdietijdisallesveranderdinhuis.Desfeerisloodzwaarenhet
lijktalsofWillisvoorzijnoudersnietbestaat.Daaromishijvastvan
planzijnbroertjeterugtehalenuitEngellandwantzijnvaderheeft
gezegddatThomasnubijdeengelenis.
• UlfStarkenAnnaHöglund;Mijn zusje is een engel
Doorteproberenuiterlijkophaartelijken,verwerkteenkleinejongen
hetverliesvanzijnzusjedateerderdoodgeborenwerd.(6-9jaar)
• S.Varley;Derk Das blijft altijd bij ons
DevriendenvanDerkDaskomennazijndoodsamenomtepraten
overwatzijvanhemallemaalhebbengeleerd.(2-6jaar)
• M.Velthuys.Kikker en het vogeltje
Kikkervindteenvogeltjeaandekantvandeweg.Haasvertelthem
datdevogeldoodisendangaanzemetdeanderedierendevogel
begraven.Ookopvideo.Verdrietenverwarringronddedood.(2-4jaar)
40
• J.Viorst.Dat is heel wat voor een kat, vind je niet?
AlsRoetjedepoesisgestorven,heeftzijnbaasjeergveelverdriet.
Doortiendingenteverzinnenwaaromhijzijnpoeszoliefvond,
verwerkthijzijnverdriet.
30621
9 VUmc©maart2016www.VUmc.nl