Gelir Dağılımı Türleri
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 1
• Bir ülkede belirli dönemler içinde yaratılangelirin fertler, hane halkları veya üretimfaktörleri arasında bölünmesine gelirdağılımı adı verilir.
• Bir ülkedeki gayrisafi millî hasılanın büyükolması gelir dağılımı bozuk olduğu zamano ülkede refahın yüksek olduğu anlamınagelmez.
• Dolayısıyla elde edilen millî gelirin sadecenasıl elde edildiği değil, nasıl dağıtılacağıda önemli bir sorundur.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 2
• Gelir dağılımı sosyal adalet ve eşitlikkavramlarıyla yakından ilgili bir kavramdır.Hatta bir ülkede demokrasinin iyiişleyebilmesinin temel şartının gelir eşitliğiolduğu bile ileri sürülmektedir.
• Bir ülkede sosyal ve ekonomik kararlaralınırken gelir dağılımının adil olupolmadığı ekonomik performansın yeterli vedengeli bir şekilde artırılmasında büyükönem taşımaktadır.
• Gelir dağılımının çeşitli türleribulunmaktadır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 3
Bireysel Gelir DağılımıBireysel gelir dağılımı, bir ülkede meydana getirilengelirin toplumu oluşturan birey ve hane halklarıarasında nasıl dağıtıldığını gösteren gelir dağılımıkavramıdır.
Bireysel gelir dağılımı bireylerin ve hane halklarınıngelirlerinin büyüklüğüne göre belirlenmektedir.Bireysel gelir dağılımında elde edilen gelirin kaynağıve bileşimi önemli değildir, önemli olan gelirinmiktarıdır.
Bireysel gelir dağılımında hanehalkının yüzdedağılımı ile gelirin yüzde dağılımıkarşılaştırılmaktadır. En yüksek ve en düşük gelirgrupları arasındaki farklar “eşitsizlik derecesini”oluşturur.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 4
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 5
Fonksiyonel Gelir DağılımıFonksiyonel gelir dağılımı millî gelirin eldeedilmesine katkıda bulunan çeşitli üretim faktörlerininmillî gelirden aldıkları payı ifade eden bir kavramdır.
Bu gelir dağılımı türünde millî gelirin kâr, ücret, faizve rant arasındaki dağılımı dikkate alınmaktadır.
Kâr, faiz ve rant gelirlerine “mülk” gelirleri, geri kalangelire de “emek”geliri denilmektedir. Bundan dolayıfonksiyonel gelir dağılımı aslında gelirin sosyalsınıflar arasında nasıl dağıldığı ile ilgili bir kavramdır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 6
Türkiye’de TÜİK’in açıkladığı 2010 yılı verilerine
göre toplam gelir içinde en fazla pay maaş-ücret
gelirlerine aittir.
Maafl-ücret gelirleri %43,7’lik oranla toplam gelir
içerisinde en fazla paya sahiptir. Bunu %20,5 ile
sosyal transferler ve %20,2 ile girişimci gelirleri(kâr) izlemektedir.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 7
Bölgesel Gelir DağılımıBölgesel gelir dağılımı, bir ülkenin sınırlarıiçerisinde yaratılan gelirin bölgeler arasındakidağılımını göstermektedir.
Ülkelerin içinde yer alan tüm coğrafi bölgeleraynı derecede gelişmiş değildir. Bu nedenle azgelişmiş ve gelişmiş bölgeler arasında gelirdağlımı farklılığı ortaya çıkmaktadır.
Bölgeler arası gelir eşitsizlikleri az gelişmişülkelerde gelişmiş ülkelere kıyasla dahafazladır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 8
Sektörel Gelir DağılımıHer üretim sektörünün millî gelire katkısı
aynı değildir, bazı sektörlerin gelir
oluşumuna katkıları diğer sektörlere göre
daha fazladır.
Sektörel gelir dağılımı, tarım, sanayi ve
hizmetler sektörleri başta olmak üzere çeşitli
üretim sektörlerinin ulusal gelire hangi
oranda katkıda bulunduğunu gösterir.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 9
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 10
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 11
Gelişmiş ülkelerde millî gelire en büyük katkıyı
hizmetler sektörü yapmakta, onu sanayi sektörü
takip etmektedir.
Tarım sektörünün millî gelirdeki payı genellikle
küçüktür. Dolayısıyla, sektörlerin millî gelirden
aldıkları pay ülkelerin gelişmişlik düzeyleri içinönemli bir ipucu olmaktadır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 12
Birincil ve İkincil Gelir DağılımıPiyasa ekonomisinin işleyişine herhangi bir müdahaleolmaksızın ortaya çıkan millî gelirden üretim faktörlerininaldığı emek, kâr, faiz ve ücret şeklindeki gelir dağılımınabirincil gelir dağlımı adı verilir.
Bu gelir dağılımı çeşitli kurumsal faktörler ve piyasaaksaklıkları nedeniyle adil olmayabilir. Devlet çeşitlinedenlerle piyasa ekonomisinin işleyişine karışır ve gelirdağılımına müdahale ederek gelir dağılımının adaletliolmasına çalışır.
Zira gelir dağılımındaki eşitsizlikler ekonomik büyüme,kalkınma ve etkinlik üzerinde olumsuz etkilerdoğurabilmektedir. İşte devletin gelir dağılımına yaptığıbu müdahaleye ikincil gelir dağılımı adı verilir.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 13
Devlet gelir dağılımına çeşitli şekillerde etkidebulunabilir.
Örneğin artan oranlı vergi uygulaması nedeniyletoplanan gelirler düşük gelir gruplarınaaktarılabilmekte, bazı mal ve hizmetler dargelirlilere düşük bedellerle sağlanabilmekte ve yatransfer harcamaları şeklinde doğrudan doğruyagelir ödemeleri yapılabilmektedir.
Birincil gelir dağılımı aşamasındaki gelireşitsizliğinin gelirin yeniden dağıldığı nihaiaşamaya göre çok daha yüksek olduğudüşünülmektedir.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 14
Dikey ve Yatay Gelir Dağılımı
Bir toplumda üst ve alt gelir grupları
arasında gelirin nasıl dağıldığı söz konusu
olduğunda dikey gelir dağılımından, aynı
grup içindeki gelir dağılımı söz konusu
olduğunda ise yatay gelir dağılımından söz
edilir.
Devlet düşük gelir gruplarına gelir transferi
yaptığında dikey gelir dağılımına müdahale
etmiş olmaktadır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 15
Ülkeler Arası ve Küresel Gelir DağılımıÜlkeler arası gelir dağılımı kavramında ülkelerin(veya hesaplanma amacına göre bölgelerin)ortalama gelirleri veya kişi başına düşen ulusalgelirler arasındaki farklılıklar ölçülmektedir.
Ülkeler arasındaki ortalama gelirlerin birbirineyakınlaşması eşitsizliğin azaldığını göstermektedir.Eşitsizliğin bu açıdan ölçülmesinde bazıçalışmalarda ülkelerin nüfusları dikkate alınmaktabazılarında ise alınmamaktadır.
Ülkeler arası eşitsizlik ölçümlerinde nüfus ileağırlıklandırmak daha sağlıklı sonuç vermektedir.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 16
GELİR DAĞILIMI TEORİLERİ
Gelir dağılımına farklı açılardan yaklaşan buteorilerin başlıca unsurlarını görelim:
Klasik Teoride Gelir Dağılımı: Klasikteoriye göre gelir dağılımını belirleyen temelunsur faktör sahipliği ve faktörlerin nispikıtlığıdır.
Klasik iktisatçılar gelir bölüşümü olgusunu“emek değer teorisi” ile analiz etmekte,emeği değerin kaynağı olarak görmektedir.Ricardo’ya göre tarımsal üretim ücretdüzeyini de belirlemektedir.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 17
Ücretler ise geçimlik ücretlerdir. İşgücü talebi artınca
ücretler artar, ücretler artınca nüfus artar ve nüfus artınca
da ücretler işgücü arzı fazlalığı nedeniyle düşer.
Toprak sahipleri kira (rant) elde ederken sermaye sahipleri
ise üretimden kira ve ücretlerin düşülmesi sonucu geriye
kalan kârı almaktadır.
Adam Smith, millî gelirin üç gelir kategorisi arasında
bölüşüldüğünü belirtirken ücret ve kâr düzeyini fiyat teorisi
ile açıklamakta ve kapitalistler ile ücretlilerin gelirlerinin ters
yönde hareket ettiğini belirtmektedir. Klasik iktisatçılar, gelir
dağılımı ve yoksulluk gibi sorunların ekonomik gelişmeyle
birlikte kendiliğinden çözüleceğini savunurlar.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 18
Marksist Teoride Gelir Dağılımı:
Karl Marks gelir dağılımı konusunu toplumsal sınıfkategorileri çerçevesinde ele almakta ve gelir dağılımınıkapitalistler ile işçi sınıfı arasındaki temel çelişkiyeindirgemektedir.
Görüşleri Emek-Değer Teorisine dayanan Karl Marksazalan verimler yasasının işleyişine karşı çıkmaktadır. Onagöre kapitalistlerin üretimden aldığı karın tek kaynağı “artıdeğer” dir. Artı değer işçi sınıfının yarattığı toplam değer ilebu sınıfa kapitalistlerin ödediği ücretler toplamı arasındakifarktır.
Üretim sürecinde kullanılan sermayenin giderek artmasıişgücünün verimliliğini artırırken geçimlik ücret düzeyininaynı kalması ücret gelirlerinin toplam üretim ve geliriçindeki payını giderek azaltacak, kâr gelirlerini iseartıracaktır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 19
Neo-Klasik Teoride Gelir Dağılımı
Neo-klasik yaklaşımla birlikte gelir dağılımı yaklaşımları
sınıfsal temelli olmaktan çıkmış ve kişisel gelir dağılımı
yaklaşımları ağırlık oluşturmaya başlamıştır. Marshall,
Menger, Jevons ve Walras gibi ünlü iktisatçıların analizlerine
hakim olan marjinal verimlilik teorisi gelirlerin
belirlenmesinde temel unsur haline gelmiştir.
Neo-klasik gelir dağılımı teorisi üretim faktörlerinin millî
gelirdeki paylarından çok bu faktörlerin fiyatlarının nasıl
belirlendiği üzerinde durmuşlardır. Buna göre bir üretim
faktörü marjinal ürün değeri marjinal maliyetine eşit olana
kadar istihdam edilecektir. Yani üretim faktörü üretime
katkısı oranında değer kazanacaktır. Faktörlerin marjinal
fiziki verimlilikleri üretim teknolojisi ile de bağlantılı
olduğundan gelir dağılımını etkileyen bir faktör de teknoloji
olmaktadır.21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 20
Keynesyen Teoride Gelir Dağılımı:
Keynesyen teoride gelir dağılımı konusuna özel birönem verilmemiş ve gelir dağılımı veri kabuledilmiştir.
Keynes kapitalizmin servet ve gelir eşitsizliğine yolaçtığını kabul etmesine ve işsizlik sorununa özel birdeğer vermesine rağmen gelir dağılımı konusundaayrı bir teori oluşturulmamıştır. Neo-keynesyenler isetüketim harcamalarının besleyicisi olan ücret ve kârgelirlerinin miktarını yatırım harcamalarına başlayanbir gelir dağılımı teorisi geliştirmişlerdir.
Neo-keynesyenlere göre tam rekabetin koşullarınınbozulması kâr gelirlerini ücretliler aleyhineartıracaktır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 21
Gelir Dağılımını Belirleyen Faktörler
1.Beşeri Sermaye
2.Teknolojik Değişme
3.Küreselleşme
4.Ayrımcılık
5.Servet Eşitsizliği
6.Enflasyon
7.Piyasa Yapısı
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 22
Beşeri Sermaye
Bireylerin mesleklerini icra ederkenkazandıkları miktarlar arasındaki farklılık beşeri
sermaye farklılıklarından kaynaklanır. Biravukat, bürosunda çalışan kâtipten; fabrikanıngenel müdürü, fabrikadaki işçiden; ameliyatyapan cerrah ameliyata onunla beraber girenhemşireden daha fazla kazanç sağlar.
Bu farkı ortaya çıkaran beşeri sermayeseviyeleri arasındaki farklılıktır. Verilenörneklerde yüksek vasıflı emek ile düşük vasıflıemek arasındaki fark kazanç farkınıoluşturmaktadır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 23
Yüksek vasıflı emek sahibi kişiler düşük
vasıflı işçilerin kötü yaptığı veya hiç
yapamadığı işleri yapabilir. Dolayısıyla
yüksek vasıflı emeğin marjinal ürünü düşük
vasıflı emeğin marjinal ürününden yüksektir.
Bir vasfın marjinal ürün değeri veya bu vasfı
edinme maliyeti arttıkça yüksek vasıflı ve
düşük vasıflı emek arasındaki ücret farkı
artar. Çünkü yüksek vasıflı emek düşük
vasıflı emekten daha fazla beşeri sermayeye
sahiptir.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 24
Beşeri sermaye edinmek bir maliyet içerir. Eğitim beşeri
sermayeye doğrudan katkı yapar. İnsanlar bir vasıf
edinirken vazgeçilen veya azalan kazançlar söz
konusudur.
Beşeri sermaye edinmenin fırsat maliyeti (dolaylı
maliyeti) eğitim süresince bir işte çalıflamama sonucu
elde edilebilecek ücretten vazgeçilmesidir Eğitimin
doğrudan maliyetleri ise okul ücretleri ve kitaplara
yapılan ödemelerdir.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 25
Öte yandan bazı işler ile mesleklerin özellikleri ve yetenekfarklılıkları da ücret farklılığına yol açar. Bazı işler tehlikeli vesağlıksız ortamlarda yapılıyor olabilir, bazı işler için ise çok özelyetenekler gerekir. Patlayıcı maddelerin imalatında çalışanlar,gökdelenlerin dış cephe çalışanları veya stresli bir iş olan borsabrokerliği yapanların aldıkları ücretler işlerinin olumsuzözelliklerini tazmin edecek düzeyde olmak durumundadır.
Bazı işler ise fazlasıyla yoğundur ve bu işlerde çalışanlar dahauzun saatler çalışarak daha fazla ücret alırlar. Beşeri sermayefarkları cinsiyet ve ırka eşlik eden eşitsizliğin bir kısmını açıklar.
Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde dört yıllık üniversitebitirmiş erkeklerin oranı (%25) kadınlardan (%20) daha büyüktür.Yüksek eğitime sahip beyazların oranı (%24) siyahlardan (%13)daha büyüktür. Dolayısıyla cinsiyetler ve ırklar arasındaki bueğitim farkları küçülme eğiliminde olsa da henüz tamamenortadan kalkmamıştır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 26
Teknolojik DeğişmeYeni teknolojilerin kullanılmaya başlanmasıdüşük vasıflı emeğin marjinal ürününü vetalebini düşürmektedir. Çünkü daha önce düşükvasıflı emeğin yaptığı görevleri artık bumakineler yapmaya başlar. Yeni teknolojileriişletmek, programlamak ve tasarlamak yüksekvasıflı emek gerektirdiği için bu teknolojilerinyaygınlaşması marjinal ürünü yüksek olanvasıflı emek talebini artırır. Örneğin daha önceağırlıklı olarak elle yapılan torna ve tesviyeişlemleri bugün bilgisayar kontrollü tezgahlar ileyapılmakta ve bu tezgahları kullanabilecekkalifiye eleman talebi artmaktadır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 27
Küreselleşme1980’li yıllardan itibaren hızlanan küreselleşme süreci,artan uluslararası rekabet ortamı nedeniyle yüksek vasıflıemeğe duyulan talebi artırmıştır. Büyüyen küreselekonomi yüksek vasıflı emek istihdam eden hizmetlerintalebini ve marjinal ürün değerini ve dolayısıyla yüksekvasıflı emek talebini artırmaktadır.
Bu nedenle ücret haddi artmakta ve yüksek vasıflıişçilerin önündeki fırsatlar büyümektedir. Öte yandanküreselleşme ile birlikte Çin ve Hindistan gibi büyükülkelerin üretiminin uluslararası piyasalara girişi mamulmal fiyatlarını düşürmüştür. Bu durum fabrikalardaçalışan işçilerin marjinal ürün değerini azaltmakta ve butür işçilerin emeğine olan talebi artırmaktadır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 28
AyrımcılıkCinsiyet ve ırk gibi özellikler eşitsizlik
kaynağı olabilmektedir. Burada özellikle
işverenlerin ön yargıları önemlidir.
Herhangi bir gruba ayrımcılığın olmaması
durumunda alınacak ücretler ve işe alınacak
kişi sayısı yüksek, ayrımcılık uygulanması
durumunda ücretler ve işe alınacak kişi
sayısı düşük olacaktır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 29
Servet Eflitsizli¤iServet eşitsizliği gelir eflitsizliğinden daha büyüktürve servet eşitsizliği gelir eşitsizliğini besleyen,etkileyen bir faktördür.
Servet ve bu servetlerden elde edilen gelirlerinsanlar arasında önemli gelir farklılıkları ortayaçıkmasına yol açar. İnsanların hayatları boyuncayaptıkları tasarruflar ve kuşaklararası servet aktarımıservet eşitsizliğini artırmaktadır. Üniversiteyibitirdiğinde beşeri sermayesi çok miktarda olan birkişi başlangıçta serveti negatif olsa yani kredi borcubulunsa bile zamanla borçlarını öder ve emeklilikfonlarında birikim yapar, emekli olma döneminde demaksimum servete ulaşır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 30
Öte yandan bu bireyler biriktirdikleri serveti
miras yoluyla sonraki kuşaklara aktarırlar ve
bu zincir bozulmadan devam ettiği taktirde
toplumda aynı durumu sağlayamayan
bireyler ile aralarındaki gelir ve servet
dağılımı giderek bozulur. Servet sahibi olan
kişiler çocuklarına daha iyi eğitim
aldırabildikleri için aslında beşeri servetlerini
de çocuklarına aktarmaktadırlar.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 31
EnflasyonEnflasyon, gelir dağılımını bozan önemlifaktörlerden biridir. Sermaye gelirleriyle emekgelirleri arasında emek aleyhine dengeyi bozanmakroekonomik sorunların başında enflasyongelmektedir.
Özellikle sabit ücretlilerin reel gelirleri,enflasyon karşısında erimekte ve dönemsonunda enflasyona eşdeğer düzeyde bir ücretzammı alsalar bile geçmiş dönemde kaybedilensatınalma gücü nedeniyle gelir dağılımındagerilemektedirler.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 32
Piyasa Yapısıİdeal bir piyasa türü olan “tam rekabet” piyasası ilegerçek hayatta pür hâliyle karşılaşmak oldukçagüçtür.
Gerçek dünyada aksak rekabet piyasalarınınağırlıkta olduğu, tam rekabet piyasalarının işlemediğibilinmektedir.
Aksak rekabet piyasalarında kâr maksimizasyonuşeklindeki firmalar üretimlerini kısarak fiyatlarınıyapay olarak yüksek tutmaktadırlar. Dolayısıylafirmalar aşırı kâr elde etmekte ve bu kâr uzun süredevam etmektedir. Bu durum gelir dağılımını kârgelirleri lehine bozacaktır.
21.11.2018 Dr.Beşir KOÇ GELİR DAĞILIMI TÜRLERİ 33