7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
1/1304
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
2/1304
METIS YAYINLARI
BOLEV K DEVR M1917- 1923, C LT I
Edward Hallett Carr 1892 ylnda Lonra'da dodu. Mer
chant Taylors School ve Cambridge Trinity College'da
renim grd. 1916'da Dileri Bakanl'nda al
maya balad. 1927'de Moskova'ya ilk gezisini yapt.
1936'da D ileri Bakanl'nd an ayrld ve 1936- 47
arasnda Abersiwyih'deki Wales niverstesi'nde uluslara
ras politika profesr olarak ders verdi. 1941-46 arasnda
The Times gazetesinin yayn ynetmeni yardmcln
yapt. 1953- 55 arasnda Oxford nivers tesi'ne bal Bal-liol College'da, 1955'ten sonra da Trinity College'da
eitli akademik grevler stlendi. Birok kitab arasnda
balcalan unlardr: The Romantic Exiles (1933), The
Twenty Years' Crises, 1919- 1939 (1939), Conditions of
Peace (1942), The Soviet Impact on the Western World
(1946), The New Society (1951), What is History? (Ta
rih Nedir?) (1961) ve Sovyet Rusya Tarihi adl dizide
The Bolshevik Revolution 1917- 1923 (3 cilt), Interreg
num 1923- 1924 (1 cilt) ve Socialism in One Country
1924-1926 (3 cilt).
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
3/1304
METIS YAYINLARIBamusahip Sokak 3/2, Caalolu/ Istanbul
BOLEVK DEVRM 1917-1923, ClLT Izgn Ad: The Bolshevik Revolution 1917- 1923
Ilk ingilizce Basm: Macmillan, 1950Dier Basmlar: Pelican Books, 1966- 77,
Edward Halle Can, 1950.
Btn Trke Yaym HaklanMetis Yaynlar'na Aittir.
Birinci Basm: Kasm 1989.
Takm No: ISBN 975-7650- 19- 6
Cilt No: ISBN 975-7650- 20- X
Dizgi: Metis Yaynclk Ltd.Bask: Ayhan Matbaaclk
Cilt: Nurettin Mcellithanesi
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
4/1304
S O VYE T RU S YA TARI H I
BOLEV K DEVR M1917- 1923
C LT I
EDWARD HALLETT CARR
eviren: Orhan Suda
METS YAYINLARI
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
5/1304
N S Z
1917 Ekim Devrimi'ni esas alarak Rusya'nn tarihini yazmaya kalkmann
cretli bir i olduu phesiz herkese aktr; bu giriime gz yumanlar
eserdeki kusurlar ho grsnler. Sovyet Rusya tarihinin, ne Marksist
kken den gelen, ne de Rus asll olan bir ngiliz tarafndan yazlmas
bsbtn cretli bir i olarak grlebilir. Fakat, bu alanda doldurulacak
boluun ok geni oluu byle bir creti balatr sanrm. Bat ya da orta
Avrupa hakknda ingiltere'de ya da Amerika Birleik Devletleri'nde
yaymlanan eserlerin yazarlar, Fransa, talya, Almanya gibi lkelerin poli
tika ve kurumlarnn, rnein, ngiltere ya da Amerika le kurulacak benzerlikler sayesinde aklanabilecei gibi bir inan tarlar ou zaman. Akl
banda hi kimse, Lenin, Troki ve Stalin'in Rusyas'n, MacDonald, Bald
win ve Churchll'in ngilteresi'nin ya da Wilson, Hoover ve Franklin
Roosevelt Amerikas'nn arnyla lmeye kalkmayacaktr. Sovyet Rus
ya tarihisi, almasnn her aamasnda, ciddi her tarihiye den ifte bir
grevin; kahramanlarnn gr ve amalarn imgelem gcyle kavramak
la, onlarn gerekletirdiklerinin evrensel anlam hakknda temel bir
deerlendirmeyi birletirme gereinin son derece bilincinde olmaldr.
Devrim olaylarnn tarihini yazmak deildi istediim (daha ncebiroklar tarafndan anlatld bu olaylar); Devrim'in yaratt siyasal, sos
yal ve ekonomik dzeni yazmak istiyordum ben. Amacm bu olduu iin,
Lenin 1923 ilkbaharnda (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii'nin te
mellerinin atl ile hemen hemen ayn tarihte) siyaset sahnesinden kesin
likle ekilmeden nce kuru lmu olan Sovyet toplumunun yapsn tahlil
edeceim uzun bir giri blm tasarladm nce. Ama konuya eilince, bu
erevenin Lenin'in gerekletirdii eyin bykln ve onun gelecek
zerindeki etkisini belirtmekte gln denecek kadar yetersiz olduu ortaya
ku. Bu blm tek bir cilt olarak yeniden planland ve Bolevik Devrimi,
1917- 1923 adyla U ciltte tamamlanacak olan daha geni kapsaml bir eser
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
6/1304
6 NSZ
haline geldi. Bunun I., II . ve T . ksmlar lk cildi olunu rdu. 1
Bolevik Devrimi, 1917- 1923 kendi iinde bir btn oluturmakla birlikte, daha geni kapsaml bir esere giri olma grnmnden bir eylertamaktadr gene de. Kapsad dnemin olaylarnn ;u bir anlatm olmaktan ok, gelecekteki gelimelerin ana hatlarn meydana getiren olaylarn bir tahlilini iermeyi amalyor. rnein, i savan seyrini vesonularn, zellikle III. Ksm'da birok vesileyle tartm olmama ve V.Ksm'da da ele alacak olmama ramen okur, bunun ayrntl bir hikyesinerastlamayacaktr bu kitapta. te yandan, ilk blmlerimi, dorudansonulan nemsiz grnse de, devrim tarihinin son blmnde byk bir
rol oynayan 1917 ncesi olaylarna ve polemiklerine ayrmakta lereddd etmedim. John Reed'in Ten Days thai Shook the World (Dnyay Sarsan OnGn, 1919) ve M.Philips Price'n My Reminiscences of the Russian Revolution ("Rus Devrimi Anlarm", 1921) adl kitaplan devrimi tm canllile yanstmaktadr ; i sava dnemin i tam olarak anlatan ngilizce bir kitaparayanlar, W.H.Chamberlin'in iki ciltlik History of the Russian Revolution, 1917- 1921 ("Rus Devrimi Tarihi", 1935) adl eserine bavurabilirler.
ada tarihi yazmann rizikolar vardr. Fakat bunlarn, uzak bir
gemii anlatan tarihinin karlat rizikolardan daha tehlikeli olduunainanmadm hibir zaman. nk zamann, bir ayklama ve anmasrecinden geirerek, gerei daha eriilebilir boyutlara indirgedii ama geriye en gvenilir olanlarnn kaldn hibir ekilde garanti etmediikantlarla yz yzedir uzak bir gemii anlatan tarihi. Sovyet Rusya tarihisinin, kaynaklarn azlndan ya da gvenilir olmayndan tr,olaanst glklerle karlatna inanlr genellikle. 1928'den sonrakidnem iin hakl grlebilecek olan bu inan, bizim ele aldmz, gerekolgular, gerekse fikirlerin dile getirilii asndan belgelerin bir btn olarakaz rasdanan bir tenlik tad bu dnem iin hi de geerli deildir. Sovyet makamlar, kendi lkelerinin tarihini ve kurumlarn ncelemek isteyenkomnist olmayan kiilerin Sovyeer Birlii'ni ziyaret etmelerine ve oradaki kitaplklarda almalarna imkn tanmamakta ayak dirediklerinden,arlkl olarak dier lkelerin kitaplklarndan yararlanmak zorunda kaldm.Bunlar arasnda kaynaklar ynnden en zengin olanlar Birleik Devleer kitaplktandr. Bu bakmdan, 1948'de Birleik Devletler'e gitmemi ve lkenin
1. V. Ksm' ieren ikinci cil ("Ekonomik Dzen") ve V. Ksm' ieren nc
ct ( "Sovye Rusya ve Dnya") 1 952 - 1953 yllarnda; bu dizinin iktidar Boluu,1923-1924 balkl ikinci kitab 1954'te; Tek lkede Sosyalizm, 1924- 1926 balklnc kitab ise, cil halinde, 1958, 1959 ve 1964'te yaymland.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
7/1304
NSZ 7
byk blmn ziyaret etmemi salayan Princeton'daki Institute for Ad
vanced Studies'e, Columbia ve Standford niversitesi yneticilerine derinbir minnettarlk duyuyorum. Columbia, Harvard, Standford niversiteleri'
nin kitaplklar, New York Public Library ve Library of Congress, Sovyet
lerle lgili belgeler bakmndan son derece zengin; bu kitaplklarn grevli
lerine ve alanlarna yardmlarndan dolay yrekten teekkr ederim.
Bununla birlikte, almann byk bir blm ngiltere'de gerekleti.
Balca niversitelerimizde, Sovyetler'le ilgili almalara gerekli ko
laylklarn salanmas iin daha yaplacak ok ey var ise de, dostlarn
cmert yardmlarndan yararlanma ansna sahiptim; onlarn farkl
grleri, ou zaman, benim grlerimin akla kavumasna katkdabulundu. Sayn Isaac Deutscher msveddelerin tamamm okudu, onun derin
bilgisinden, olgulara ve yorumlara ilikin birok konuda tavsiyelerinden ya
rarlandm. Londra niversitesi'ne bal School of Slavonic and East Euro
pean Studies'de retim yesi A.Rothstein baz blmleri okudu, deerli
eletirilerde ve yorumlarda bulundu. Glasgow niversitesi Department for
the Study of the Social and Economic Institutions of the USSR'dan Dr.
R.Schlesinger Bolevik kendi kaderini tayin hakk retisine ilikin
blmn, sayn Rachmilevich ise, erken dnem parti tarihi hakkndaki ilk
blmn okunmasnda ayn ii stlendiler. Sayn Jane Degras btn bir cildin provalarn okudu, esasa ve ekle ait birok dzeltmeler nerdi. Vaktiyle
London School of Economics kitaplnda grevli, imdiyse, University
College, Le cestcr'da retim yesi D r. Uya Neustadt, kitapln muazzam
kaynaklarndan yararlanmamda paha biilmez yardmda bulundu. British
Museum'dan J.C.W.Horne, School of Slavonic Studies'den kitaplk ynet
meni Dr. L.Loewenson ve Royal Institute of International Affairs kitaplk
grevlileri hi yksnmeden srekli yardmc oldular bana. Onlarn hepsine
bu nszde yeterince deyemeyeceim bir minnet borcum olduunun bilin
cindeyim. Ama bu vesileyle, belirtmeden geemeyeceim bir nokta, benden
yardmlarn esirgemeyenlerin ya da bana tavsiyelerde bulunanlarn hibi
rinin hatalarmdan ya da grlerimden sorumlu olmaddr onlarn hibi
rinden yazdm her eye katlmalarn bekleyemem. G ene de derin ve iten
bir minnettarlk duyuyorum kendilerine. Bu uzun vadeli giriimi mmkn
klan yaymclarma da teekkr etmek sterim bu vesileyle.
Belirtilmesi gereken baz teknik ayrntlar kalyor geriye. Rusya
hakknda yazanlar iin daima rktc olan ki sorundan biri takvim, biri de
transkripsiyon sorunudur. Rusya'da 25 Ekim/ 7 Kasm 1917'den nce meydana gelen olaylar o dnemin Jlyen takvimine gre belirtilmitir bu kitap-
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
8/1304
8 NSZ
ta. Rusya dnda meydana gelen olaylarda ise Bat takvimi esas alnmtr.
Karkla yol aabilecek her durumda hangi takvime gre tarih dtmbelirtt im. Rusya'da 25 Ekim/ 7 Kasm 1917 ile (Rusya'nn Bat takvimini
kabul ettii) 1/14 ubat 1918 arasnda cereyan eden olaylar her iki takvime
gre belirtildi. 1/14 ubat 1918'den sonra meydana gelen olaylar iin Bat
takvimi esas alnd. Hibir transkripsiyon sistemi, bu sistemi icad eden fi
lolog dnda, hi kimseyi tam olarak tatmin etmez; benim kabul ettiim
sistem, birka ayrnt dnda, Library of Congress'in uygulad sistemi iz
liyor yaklak olarak. zel isimleri yazarken, acaiplikten kanmak in,
sistemden vazgetiim oldu bazen. rnein, Gertscn yerine Herzen [Trke
metin: Herzen], Aksel'rod yerine Axelrod (T.m. Aksclrod], Zinov'ev yerineZinoviev [T.m. Zinovyev] ve Ordzhon ikidze yerine Orjonikidze [T.m. Or-
jonikidze] diye yazdm. Kimi zaman da bilinen biimler i koruma adna tu
tarllktan vazgetim: Jugashvili ya da Dzhugashvil yerine Djugashvili
kullandm [T.m.Cugavil] ve Zhordania yerine Jordania [T.m. Jordanya].
Dzerzhinsky adn da yazarn Lat ince metinlerinde kulland ve muhteme
len adnn Polonya dilindeki karl olan Dzierzynski'ye yeledim
[T.m.Cerjinzki], Bu tip durumlarda tutarszlmda bile tutarl davrana
mam olsam da, yalnzca byle glklerle hi uramam olanlarn beni
anlayszlkla karlayacaklarn dnyorum.
Bolevik Devrimi, 1917- 1923 iin bavurduum kaynaklarn bibliyog
rafyas nc ciltte yer alyor. Bu cilde kadar dipnodann, konuyu yeterince
aydnlattklarn umuyorum. Marx ve Engels'in eserlerinin, Almanca tam
basm mevcut deil, Historisch- Kritische Gesamtausgabe, Marx- Engels-
Lenin Ensts'nn destei ile, 1. Ksm'n (lk Yazlar) sadece ilk yedi cil
dini; HI. Ksm'n (M arx- Engels, M ektuplamalar) drt cildini yaymlad.
Olabildiince bavurdum bu eserlere, te yandan, bu eserlerin, gene Marx-
Engels- Lenin EnstitsU'nce hem en hemen tamam yaymlanm Rusaevirilerinden yararlandm. Lenin'n eserlerine gelince, henz tamamlan
mam olan ve deerli nodann tmnn yer almad drdnc basmnn
yerine, kinci basmn kullandm (ncs bunun tekrar basmdr). Ki
tabmn ilk cildi baskya girdiinde, Stalin'in eserlerinin ilk oniki cildi (on-
al cilt olarak tasarlanmu) hazrd. Troki'nin eserlerinin, 1925 ve 1927
yllan arasnda, Moskova'da yaplan toplu basm tamamlanmamt. Ama
ben, bu basmda yer alan yazlan kullandm. Lenin ve Stalin'in parti ya da
Sovyet kongrelerinde vb., yaptktan konumalar, sradan aratrcnn daha
g eriebilecei kongre resmi tutanaklarndan deil, toplu eserlerden alnd.Kontrol ettiim kadaryla, ranskripsiyonlann doruluuna gvenilebilir.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
9/1304
NSZ 9
Dier konumaclar resmi tutanaklara gre belirtildi. Rusa gazeteler
ngiltere'de eksiksiz bulunamad (bazen de okun amaz halde olduklar) iin,doruluunu ararmakszn, ikinci elden aktarmak zorunda kaldm ou
kez. Marx, Engels, Lenin, Troki ve Stalin'in toplu eserleri dnda,
bavurduum kaynaklarn yaym tarihlerini belirttim. Yaym yeri, bir
pheye yol aabilecek durumlarda belirtildi ancak. Aksi belirtilmedike ya
da eserin erii bir belirtmeyi gerektirmedike (rnein, resmi Foreign Re
lations of the United States gibi) ngilizce eserlerin Londra'da yaymlanm
olduu varsayld. Sovyet kurumlarnn adlann ksaltmalarla vermek (rne
in, VTsIK, Komintern gibi), vazgeilemeyecek kolaylklar salyor. Fakat
bir kurumdan ilk kez sz ettiimde adn tam olarak belirttim daima ve ki
tabn sonuna ksaltmalarn bir listesini ekledim .
E.H.CARR
20 Nisan 1950
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
10/1304
N D EK L E R
KISIM I
nsan ve Aygt
1 BOLEVIZMIN TEMELLER 15
2 BOLEV KLER VE MENEV KLER 36
3 1905 VE SONRASI - 53
4 UBATTAN EKlM'E 75
KISIM II
Anayasal Yap
5 K DEVR M 105
6 RSFSC ANAYASASI 122
7 D KTATRLN TAHK M ED LMES 145
8 PARTNN STNL 1749 PART VE DEVLET 200
Not A. LENlN 'lN DEVLET TEOR S 216
KISIM m
Dalma ve Yeniden Birleme
10 POL T KA, RET , AYGIT 235
(a) Politikann Anahatlar 235(b) Gelien reti 241(c) Aygt 254
11 UYGULAMADA KEND KADERINI TAYIN HAKKI 264
(a) Bat Snr Blgeleri 264
(b) Dou Snr Blgeleri 289(c) Orta Asya 302
(d) Transkaflcasya Cumhuriyetleri 310
(e) Sibirya 320
12 KEN D KADERN TAYN HAKKININ BLANOSU 333
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
11/1304
13 TTFAKTAN FEDERASYONA 347
14 SSCB ANAYASASI 364Not B. BOLEVK KEND KADER N TA YIN HAKKI
RETS 373
(a) 19. Yzyldaki Arka Plan 373
(b) 1917den nce Bolevik reti 3 81
KISALTMALAR LlSTESl 393
DtZtN 394
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
12/1304
BLM 1
BOLEVZMN TEMELLER
leride "Rusya Komnist Partisi (Bolevik)", daha sonra da "Sovyetler Birlii Komnist Partisi (Bolevik)" adn alan rgtn gemii, dokuz kiininMart 189]de toplanp "Rusya Sosyal Dem okrat i Par isi"ni1 kurduklarkk kongreye kadar uzanr. Bu dokuz delege Petersburg, Moskova, Kiev,Ekaterinoslav yerel rgtlerini ve yaygn olarak "Bund" denen Rusya ye Polonya Yahudi iler G enel Birlii'ni temsil ediyorlard. Kongre gn (1- 3Mart 1898) devam etti ve merkez komiteyi seerek bir parti gazetesiyaymlamaya karar verdi. Ancak kongreye katlanlar, baka bir ey yapmayavakit bulamadan tutukland. yle ki, bu ilk giriimden geriye birka rgtve yerel komitenin kulland ortak bir addan baka bir ey kalmad. Bunlarn da ne bir merkez organ, ne de aralarnda ba lan ulan vard. Minsk'tekikongreye katlan bu dokuz delegeden hibiri, ileride parti tarihinde nemlibir rol oynamayacakt. Kongre daldktan sonra yaymlanan "Rusya Sos
yal Demokrat i Partisi manifestosu" Marksist aydn Piyotr Struve tarafndan kaleme alnmt. Kongrenin gelecek nesillere brakt en nemlimiras bu oldu.
Manifesto, elli yl nce Avrupa zerinde esmi olan "bereketli 1848Devrimi"ne deindikten sonra, Rus ii snfnn, "dier lkelerdeki yoldalarnn serbeste ve rahatlkla yararlandklar haklardan; devlet ynetimine katlma imknndan, dndklerini syleme ve yazma zgrlnden, toplanma ve rgtlenme zgrlnden tamamen yoksun oldu
unu" belirtiyordu. Bunlar, ii snfnn kendi nihai kurtuluu ve sosyalizm iin zel mlkiyete kar mcadelesinde gerekli aralard. Bat'da burjuvazi bu zgrlkleri elde etmiti. Rusya'da ise artlar farklyd:
Avrupa'da Dogu'ya doru gidildike, burjuvazi siyasi bakmdan zayflamakta, daha aalk ve korkak br kimlie brnmekte, proletaryadanbeklenen kltrel ve siyasi grevler de daha byk bir nem kazanmaktadr.Siyasi zgrln elde edilmesinin ykn Rus ii snf gl omuzlarndatamak zorundadr ve tayacaktr da. Bu, insann insan tarafndan smrl-
1. Etnik bir Rusya'nn deil, Rus mparatorluu topraklarnn tamamnn sz konusu olduunu belirtmek iin Russkaya yerine Rossskaya denmektedir.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
13/1304
16 NSAN VE ARA
meyecei yeni bir sosyal dzenin inas uruna proletaryaya den muazzamtarihi grevin gereklemesi yolunda atlacak nemli bir admdr, amayalnzca bir ilk admdr.2
Bylece bu belge, devrimin , etli yl nce K omnist Manifesto'da fade edil
mi ki aamasn, burjuva demokrat ik devrim ile proleter sosyalist devrimi
aka kabul ediyordu. Belgenin teme) nemi, Rus devriminin temel ikile
mini, yani Rus burjuvazinin kendi devrimini yapmada yetersiz kaldn ve
bundan dolay burjuva demokratik devrimde proletaryann nderlik rolnn
arttn ilk kez belirtmi olmasyd. Proletarya diktatrlnden sz etme
mi ya da proletaryann kendi tarihi grevini gerekletirm esine imkn vere
cek yollar gstermemi olmas, bu belgeye sonradan yneltilecek balca
eletiriydi. Manifesto bir eylem program olmaktan ok akademik bir
alma olarak kalyordu.
J jTkjfik' kongre Rusya topraklan zerinde Marksist bir parti yaratmak
iin birlikte yaplm bir ilk giriimdi. Gemi otuz yl boyunca balca
Rus devrimciler narodnikler'di. Narodnik kelimesi, kyl devrimi teorisine
inanan ve otokrasi taraftarlarna kar terr uygulanmasn kabul eden dev
rimci gruplar iin ortak bir ad olarak kullanld. 1870'li yllarn sonunda
Plehanov1,adnda gen bir devrimci, bo bir aba olarak grd bireysel
terrizm konusunda narodniklerile anlamazla dt, yurt dna kat veMarksizm' i kabul ederek 1883'te svire'de "Em ein Kurtuluu" adl Rus
Marksist bir grup oluturdu. Sonraki on be yl boyunca, Plehanov ve arka
dalar, ki aralarnda en faal olanlar Akselrod le Vera ZasuI idi, devrimin,
ancak kapitalizmin gelimesi sayesinde ve sanayi proletaryasnn eseri ola
rak gerekleebilecei eklindeki Marksist tezi Rusya'ya uygulayarak,
makalelerinde narodnikler'ic srekli bir mcadeleye giritiler. O yllarda, sa
nayinin ve fabrikatann Rusya'da hzla gelimesi ve sanayi sektrndeki ilk
grevler, balangla gereki deilmi gibi grnebilecek bir programn an
laml grnmesine yol at. ekirdek halindeki Marksist gruplar,1890'larda Rusya'da da grlr oldu ve 1895 ylnda Petersburg'da, iSnfnn Kurtuluu in Mcadele Birlii kuruldu. Bu birliin yeleri
arasnda, Plehanov'u yrekten destekleyen gen Vladimir tlyi Ulyanov da
vard.
Vladimir Ulyanov, 1870'de Simbirsk'de (uzun yllar sonra Ulyanovsk
adn alacakt) domutu ve alt dereceden bir devlet mem uru nu n oluydu.
Ailenin gen oullan devrimci gelenein etkisinde yetimilerdi. Vladimir
on yedi yandayken, aabeyi Aleksandr, ar III. Alcksandr' hedef alan bir
2.VKP (B) V Rnolyutsiyak. (1941), c. I, s.3-5.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
14/1304
BOLEVZMIN TEMELLER 17
komploya kart gerekesiyle idam edilmiti. Vladimir Ulyanov, Kazan
nversites'nde okudu, bu niversitedeyken Marksist oldu ve devrimci
faaliyetlerinden dolay buradan atld . 1890'l yllarn banda avukatlkyapmak ve Marksist renimini tamamlamak amacyla Petersburg'a gitti.
lk yazlar Plehanov'un narodnikler'e kar balatt polemiklerin de
vamyd ve 1894- 95 k boyun ca, Pleh anov'un yeni eseri Monist Tarih
Anlaynn Gelimesi Sorunu stne'yPgcn Marksistler'den oluan bir
hayranlar grubuna aklyordu.
Gen Ulyanov, 1895 yaznda stadn kendisini isvire'de grmeye gitti
ve Petersburg'a dndnde i Snfnn Kurtuluu iin Mcadele Bir-
lii'ne katld. Ancak bu birlik, sadece teoriyle ilgilenmiyordu. Birliindier yeleri gibi Ulyanov da, fabrika iilerine devrimci bildiriler
datyordu. Her ne kadar bu faaliyeti 1895 yl sonunda tutuklanarak ay
larca hapis yatmasna ve Sibirya'ya srlmesine yol atysa da, polis
ynetmeliinde kesin bir hkm bulunmadndan, hakkndaki mah
kmiyet karar yaz yazmasn engellemedi. Sibirya'da srgndeyken, yurt
dnda karlp gizlice Rusya'ya sokulan bir gazete etrafnda bir parti
rgtlenmesine gidilmesi amacyla tasanlar kuruyordu kafasnda. Bu ta-
san lan n, Sibirya'ya gelen ve sonradan kendisiyle evlenen N adejda Krups-
kaya le srgn arkada sosyal demokrat Krjjanovski ve Sibirya'da bakabir yerde srgnde bulunan Potressov ve Martov ile tartyordu.' 1 UJya-
nov, Potressov ve Martov, 1900 yl banda Sibirya'dan tahliye edilince,
binbir glkle salam olduklar parayla Cenevre'ye gittiler ve Pleha-
nov'dan birlikte almalann stediler. Hemen br anlamaya varld.
"Emein Kurtuluu" grubunu temsil eden Plehanov, Akselrod ve Zasu-
le Ulyanov, Potressov ve Martov'un ynetiminde Iskra (Kvlcm) adl
haftalk bir halk gazelest ve Zarya (afak) adl yetkin bir teorik gazete
kartlacakt.
Iskra'mn lk says 1 Aralk 1900'de Stuttgard'da 5, Zarycfnm ilk says ise1 Nisan 1901'de yaymland. Rus Marksistleri'nin en yals olarak Pleha
nov'un nfuzu ve yaratt saygnlk, onu hem kendi gznde hem
dierlerinin gznde bu giriimin koruyucu dehas haline getiriyordu. Rus-
3. Eser Rusya'da sansrn onay ile resmen yaymland iin. bu tumturakl balk,ierii hakkndaki pheleri dalmak amacyla seildi. ngilizce evirisi ( 1947 ) dahaaklayc bir balk olan In De/ense of Materialism (M ateryalizmi Savunma) adylayaymland. Yazan Beltov takma adn kullanmt.
4. N.K.Krupskaya, Memories of Lenin (Lenin'den Anlar), c. I, (Ing. ev. 1930),S.39.
5. Dier saylan Aralk 1903'e kadar Mnih'de basld, bu tarihten sonra yaymaCenevre'de devam edildi.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
15/1304
18 NSAN VE ARA
ya'da Ulyanov tarafndan yaplm bir taslaa 4 dayand anlalan Iskrdam
k bildirisinde adlar belirtilen gelecein yazan, sadece "Emein Kur
tuluu" grubunun yesiydi ve Zarya'mn ba sayfasnda gene sadece ayn kiinin Plehanov, Akselrod ve Zasuli'in adlar yer alyordu.
gen yazan ise hi kimse tanmyordu ve kendi deerlerini ispat etmeleri
gerekiyordu. lerinde en verimli yazar olan U lyanov ilk eserlerin i " lin" ve
"Tlin" takma adlaryla yaymlamt ve Rusya'y terkettiinden beri
Petrov ve Frei kimliine brnmt. Aralk 1901de Zarya'da yaymlanan
bir makalede "Lenin" imzasn kulland ilk kez. Sembolik bir nemi vard
bunun. Hemen hemen bu sradadr ki Lenin, tkenmez enerjisi ve
grlerinin berraklyla dier yazarlar arasndan ne kt ve sivrildi. Ne
istediini gerekten bilen bir tek o vard: Herkese kabul edilen bir devrim
retisi saplamak ve rgtl bir devrimci parti kurmak.. Bu hedeflerden ilki
Iskra'mn stunlann yazyla doldurmann yan sra, bir parti programnn
resmen yaymlanmasn gerektiriyordu. kinci hedef ise, 1898'de balanm
ve bir yana braklm giriimin gerekletirilmesi iin parti kongresinin
toplantya arlmasyd. Iskra'mn amac, lk k bildirisinde de belirtil-
dii gibi, dank haldeki Rusya sosyal demokrat hareketinin "fizyono
misini ve rgtlenmesini kesin hatlarla belirlemekti":
Birlemeden nce ve birlemek iin, ilkin kesin ve net bir sn izgisiekmemiz gerekir. Aksi halde, birlememiz bugnk karkl maskeleyenve buna kkl bir ekilde son verilmesini nleyen bir hayal olacaklr sadece.Yayn organmz eitli fikirlerin yer ald bir gazete haline getirmek niyetinde olmadmz iyice bilinmelidir. Aksine, biz yayn organmz kesin birekilde belirlenmi bir siyaset anlay ile yneteceiz.7
1902 orta lanna doru Iskra, okurlarna, Plehanov'un daha lml ve daha ih
tiyatl fikirleri ile, Lenin'in daha cretli ve daha uzlamaz grlerinin
dengeli bir karmndan oluan bir parti program tasla nerebilecek du
rumdayd. Aa yukar ayn anda Lenin devrimci reti ve devrimcirgtlenme zerine ilk byk zgn eserini. Ne Yapmal'y yaymlad.
1903 banda hazrlklar, ayn yln Temmuz aynda Brksel'de bir parti
kongresi toplayabilecek kadar ilerlemiti.
6. Lenin, Soineniya (Toplu Eserleri), c. IV, s.37 - 41; VKP (B) v Rezoiyulsiyak( 1941 ). c. I, s. 7- 10. M arlov, bu orijinal taslan varln doruluyor ( Lenn.Sointnya, c. IV, s.554). Son basmnda, bunun ne kadarnn yer aldn belirleye
cek herhangi bir kanl yok.l.VKP (B) v Rezotyutsiyak (19 41), c 1, . 9; Lenin, Someniya, c. IV, s.39- 40.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
16/1304
BOLS EVIZMlN TEMELLER 19
Aa yukan yirmi yl kadar sonra yle yazacakt Lenin: "Bolevizm,
siyasa! dnce akm ve siyasal parti olarak, 1903'ten beri mevcuttur .*"
Bolevzm'in nitelii, iinde geliip doduu dnemin tartmalar tarafndan belirlenmiti^ bu tanmalar, uzak grl dehas, kendine gveni
ve tart mac mizac sayesinde Lenin 'e nemli bir rol kazandrd. Kongrenin
yaplmasndan nce, ideolojik mcadele verilmi ve kazanlmt. Rsya
Sosyal Demokrat i Partisi, narodnikler'i, kar, yaklaan devrimin nder
gcn n kyllk deil, proletarya olduun u ileri sryor, "Legal Mark
sistler'^ kar devrimci ve sosyalist eylemi neriyor, "Ekonomisf'lere kar
ise, proletarya adna, hem ekonomik hem siyasal talepleri dile getiriyordu.
Narodnikler'e kar alan kampanya Plehanov'un en nemli baarsyd.
1840'lann nclerinin attklar dnce temelleri zerinde boy veren
1860'larn lk Rus devrimcileri, 18. yzyl Aydnlanmacl anlamnda
materyalist, Fransz devrimi geleneine ballk bakmndan radikaldiler;
gerek Rus kylleri gerekse Rus fabrika iileriyle hi temaslar yoklu.
1870'li yllarn Rus devrimcileri, Rus kylln ve onun ahsnda Rus
devriminin gelecekteki ncsn kefettiler; bylece Rus devrimi ilk kez,
hem sosyal hem dnsel bir ierik kazanm oluyordu. Bu devrimcilerin
bazlar Bakunin'in tilmizleriydiler ve anarizme, terrizme yneliyorlard.
Bazlarysa (eserleri Rusya'ya 1870'li yllarda girmeye balam olan)Marx'dan etkilenmekle birlikte, onun retisini Rusya zeli iinde yorum
layarak, kylln ar bast bir lke olan Rusya'nn, Bat'daki burjuva
kapitalizmi aamasndan gemeyeceini ve tamamen Rusya'ya zg ky
komnnn, gemiin feodalizmiyle gelecein komnizmi arasnda
dorudan doruya bir gei oluturacan iddia ediyorlard. 1860'larn ra
dikal devrimcileri le 1870'lerin narodnikler'i arasndaki ayrlk, Rus
dnce hayatnn dier alanlarnda Batclar ve Slavclar arasnda balayan
nl tartma ile baz benzerlikler gsteriyordu. Batclar, Ba'dan
renmenin ve Bat'mn ilerlemesini halihazrda belirlemi olan ayn safhalardan ve ayn srelerden gemesinin geri bir lke olan Rusya'nn kaderi
olduunu savunuyorlard. Slavclar, kukusuz geri, ancak genlie has bir
dinlikle dolu ve bu anlamda, imdiden ryen Ba'dan stn olan Rus
ya'nn, Bau Uygarl'nn tipik ktlklerini amasn salayacak kendine
zg bir gelecei olduuna inanyorlard.
Lenin'in narodnikler'i hedef alan ilk yazlan hemen hemen Plehanov'un
savlann gndeme getirmekten ibaretti. Bu yazlarn ilkinde proletaryaya
besledii devrimci inanc bir genlik cokusuyla dile getiriyordu:
8. A.g-e., c. XXV, . l7d.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
17/1304
20 NSAN VE ARA
Sosyal demokratlarn btn faaliyet ve dikkatlerini stnde topladklarnokta sanayi proletary asdr. Bu snfn ileri unsurlar, bilimsel sosyalizm fikirlerini ve Rus iisinin tarihteki ralntl dile gctuen gr ttmlediklri.bu grler yaygnlat ve iiler bugnk dank ekonomik sava bilinli bir snf mcadelesi haline getirecek istikrarl rgtler yaratt vakil.te o zaman, btn demokratik unsurlar peinden srkleyerek ayaklananRus iisi mutlakyeti devirecek ve RUS PROLETARYASINI (BTNLKELERN pro le l aryasn in yan sra) komnist bir devrimin zaferine doruak bir siyasal mcadelenin yoluna se vkedec ektir.*
19. yzyln son on yl boyunca, Witte v yabanc kapitalistler, Rus sa
nayinin ve proletaryasnn gelimesini hzlandrmaya ve bylece Lenin'c
ve Plehanov'a hak verdirecek artlan yaratmaya baladlar. Devrim sema
larnda sanayi iisinin yldz parlarken kylln yldz snyordu,Ancak 1905'tedir ki, kylln devrim ptanlanndaki yeri parti iin tekrar
hayati bir sorun haline geldi.
Legal Marksistler, 1890'Iann ortalarnda, Marksist retiyi, Rusya'daki
sansrn hmna uramayacak ekilde kaleme aldktan kitaplarda ve ma
kalelerde aklamaya koyulan kk bir aydnlar grubuydu. O tarihte, Rus
aydnlar arasnda Marksizm'in hzla yaylmasnn neden i, Rusya'da sanayi
nin yaylmas ve Bat liberalizminin roln Rusya'da oynayabilecek bir
burjuva geleneinin ya da burjuva siyaset felsefesinin bulunmayyd.
Maot, kapitalizmin feodal artlar iinde gelimesini ilerici bir g olarak
grmt. Tpk daha sonralan, "geri kalm" Asya lkelerindeki ykselen
kapitalist snfn, yabanc emperyalizme kar mcadelede Marksizm'i ken
dine bir mttefik olarak grmesi gibi, domakta olan Rus orta snfna da
Marksizm, feodalizme ve otokrasiye kar mcadelede ideolojik bir destek
olarak kabul edilebilir geliyordu. Ancak orta snfa mensup Rus aydn,
Marksizm'i kabul ederken onu btn devrimci znden soyuuyordu, yle
ki, balca devrimci parti olarak grdkleri narodnikler'tn d kopan res
mi .makamlar, programlarnda yakn hibir tehlikenin bulunmadgrlen bu amansz narodnik dmanlanna ho grl davranmaktan
ekinmiyorlard. Legal Marksistler'in en dikkate deer kiisi, Minsk kon
gresi manifestosunun yazan Pyotr Struve'ydi. Onun 1894'e yaymlanan
Rusyann Ekonomik Gelimesi stne Eletirel Notlar' bu grubun ilk
programn oluturuyor ve sosyalistlere "gkten inme" hayali taanlarla
uraacaklarna kendilerini "kapitalizm ekolnde yetitirmelerini"10
syleyen nl uyan ile son buluyordu. Sonradan ortodoks Hristiyanl
kabul edecek olan Bulgakov ile Berdyayev ve Rusya'daki fabrikalar
9. Sointniya, c. I, 5,194.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
18/1304
B O L E V E M N TE M E LLE R 2 1
hakknda klasik bir eserin yazan olan Tjfgan-Baranpvjkj.de Legal Marksist-
terdendi. NawnikUfm taban tabana karl olan Lgal Marksistler, burjuva
kapitalizminin gelimesini, sosyalizmin nihai zaferi iin gerekli ilk aamaolarak gren Marksist tezi kaytsz artsz kabul ediyorlar ve bu bakmdan.
Rusya'nn Bat'y rnek almas ve ayn yoldan gitmesi gerektiine
inanyorlard. Lenin bu noktaya kadar onlarla ayn grteydi. Fakat Legal
Marksistler'in, burjuva kapitalist aamann gereklilii zerinde srarla dur
malar, ksa surede onlarn bu aamay mutlak bir ama olarak grmelerine
ve sosyalizmin nihai zaferine devrim ile deil, reform ile ulalacan ka
bul etmelerine yol at; bylece, Bemstein'm ve Marksizm'in Alman
"rev zyonistleri"nin grlerine nclk etmi oluyorlard. Lenin 'in ok
sonralar zetledii gibi, "bunlar, narodnizm'Aen kopmay, bizim durumu
muzda olduu gibi kk burjuva ya da kyl sosyalizminden proleter
sosyalizmine bir gei deil, burjuva libera lizmin e gei olarak anlayan
burjuva demokratlard.11"
"Ekonomser"le olan anlamazlk ise daha nemliydi. Bunlar, on doku
zuncu yzyln sonuna doru bn Marksist hareketi geni lde e-
kileyen bir Rus sosyal demokrat grubuydu. "EkonomistIer"in grs-
(erindeki ayrdedici zellik, ekonomi ile politika arasnda kesin bir snr
izmeleriydi. Ekonomi ilerin; polikaysa parti nderi aydnlarn iiydi,Bu teze gre, iiler siyasi amalarla deil, sadece ekonomik amalarla ilgi
lenmeliydiler. Onlara gre, snf mcadelesi bir tr sendikaclktan, yani
mevcut sosyal dzen iinde daha iyi alma artlan ve sosyal ilerlemeler
iin patronlara kar mcadele etmekten ibaretti. Politika aydnlann iiydi;
fakat, o dnemde Rusya iin dnlebilecek tek siyasi program, burjuva
reform program olduu iin, aslnda aydnlar, liberal burjuvalarla ayn
amalarla yetiniyorlar ve onlardan farkl bir yanlan kalmyordu. Sonuta,
grubun manifestosu olarak kabul edilen Credo'tia yle denmekteydi:
Bamsz, siyasi bir ii partisi kurulmasna ilikin tartmalar, yabanclarn hedeflerini ve gerekle 1 irdiklerini lkemize aktarmann sonucundan baka bir ey deildir... Tm tarihi artlar Batl Marksistler gibi olmamz engellemekte ve bizden, Rusya artlarna uygun, bu artlar iindegerekli olan farkl bir Marksizm istemekledir. Rus vatandalarn tmnde eksik olan siyasi duyarlk ve saduyu, ne siyasi tartmalarla, ne de mevcut olmayan bir kuvvete seslenmekle alabilir. Bu siyasi saduyu ancak bir
10. Sruve bir sure belirsiz bir tutum laknd ve Iskro'nut ilk saylarnda yazlankt. 1902'den sonr, parti ile iliiini kesti ve sonraki yllar boyunca devrimin
amansz bir dman kesdt.11. Lenin, SointHya, c XH, i 7.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
19/1304
22 NSAN VE ARA
eilimle, yani Rusya gerekliinin bize sunduu bu hayaa (her ne kadar
M ajl uis olmas a da) katlmakla edinilebilir.. . Rus M arksist i in bir tek k
yolu vardr: proletaryann ekonomik mcadelesini desteklemek ve liberal muhalefetin faaliyetlerine katlmak. 1 2
1899 yaznda tm bu sapmalar, yaymladklar bir kar manifestoda bun
lar, "siyasi zgrl elde etme grevinin" dorudan doruya Rus iisinin
"gl omuzlarna" yklendiini belirten 13 bir yl nceki parti manifestosu
na gre bir gerileme olarak gren Lenin ve onun Sibirya'daki bir grup
srgn yolda tarafndan onaya dkld. Ertesi yl Plehanov kendi
nszyle yaymlad belgelerden oluan derlemede "Ekonomizm"i nihai
olarak tehir etmeyi amalyordu. '4 Siyasi talama alannda gerek bir yete
nek olan Martov da Son Rus Sosyalizmine lahyi yazd:
Emeki kitlelerin demagoglar, politikanzla avutmayn bizi, kafaiirmeyin kendi komnizmlerinizle; Caisses d'assisiance'm (Fr. yardm fonlar) sonsuz gcne iman ediyoruz bz.li
Bu lartmaAEra dneminde de devam etti ve yeni gazetenin stunlarnda
yer ald. Lenn'in Ne Yapmah?'$ da, "Legal Marksisler"e kar bir ktan
sonra "EkonomiznV'in her trlsne iddetle hcum ediyordu:
Bir sosyal demokratn ideali, sendika sekreterlii deil, halk' hatip-lii'ar... i snfnn sendika politikas, i i. snf adna bir burjuva politi
kasdr sadece.'6
Kitlelerde snf bilincini oluturmak iin ekonomik planda olduu kadarsiyasi planda da bir ajiiasyon gerekiyordu. Aslnda, bu kisini birbirindenayrmak imknszd, nk her snf mcadelesi, esas itibariyle, siyasi birmcadeleydi. Aslnda Marksist terimlerle bezenmi burjuva politikalarnsavunan bir burjuva grubundan baka bir ey olmayan "Legal Mark-sistler"in aksine "Ekonomistler", iiler adna, ekonomik bir ajiiasyon ve
sosyal reform politikas gdyorlard ve bu bakmdan, gerek bir ii parti-siydiler. Fakat "Legal Marksisler"le ayn pratik sonuca, proletaryann devrimci sosyalist mcadelesini belirsiz bir tarihe erteleme ve bu arada burjuvaziyle i ili fak neren reformcu bir demokrasi program na arlk verme
12. Lenin, Sointniya, c, II, s. 47 9- 80. B elgenin yazan Kuskova'y gre,yaymlanmak iin yazlmamz bu ve buna Credo (lal. ament) diyen de kendisideildir. (A.g.e., c. II, s. 638- 9) Yaymlanmasna sebep, Lenin ve S ibirya'daki yol-dajjinnin, "EkonomiorTe hcum iin bunu hedef semeleriydi.
13 A.g.e., c. II. 1.483- 6. 14. G.V.Plehanov, Sointniya, c X, t 3-U2.
J5. Akaran E.YrosJvsli, / stony* VKP (B), c. 1 (1926), s 252.16. Lenn, Sointniya, c. IV, s.423- 6.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
20/1304
BOLEVZMIN TEMELLER 21
sonucuna varyorlard. Lenn, bu bakmdan daha sonraki yllarda, onlarn
Menvizm'in temel ilkesini nceden ortaya koymu olduklarna dikkat
ekmekten geri kalmad.17
"Legal Markststlerl*te "Ekonomistlerde kars giriilen tartmann albnda
yatan sorun, Rus devriminin tarihi boyunca varln srdrecekti. Aynnul
bir biimde tasarlanm olan Komnist Manifesto, devrimin ardarda gelen
aamalarla gerekleeceini ngrmekteydi. Her eyden nce, burjuva devri
mi feodal dzenin ve siyasi mutlakyetin kalntlarn ortadan kaldracak,
burjuva demokrasisi ile burjuva kapitalizmini ve bunun yan sra ortaya
kacak olan sanayi proletaryas olgusunu yaratacakt; sonra burjuva de
mokrasisinin salad artlar iinde rgtlenen proletarya, burjuva kapita
lizmini ykp sosyalizmi ina edecek olan nihai devrimi gerekletirecekti.Bununla beraber, kendi burjuva devrimini bekleyen fakat dou halinde bir
sanayiye ve tam gelime halindeki bir proletaryaya sahip olan 1840 yllar
Almanyas'nda. ngiltere ve Fransa tarihinden esinlenerek yaplm m
kemmel bir genellemenin rn olan bu plann uygulanmas konusunda
Mare'n kendisinin de baz kukulan vard. I844'te Marx, yaklamakta olan
Alman devrimini, "evin temel direklerini ayakta tutan" bir burjuva devrimi
nin snrlar iinde devam ettirmenin mmkn olup olmadn sorgulam
ve Almanya'nn ancak devrimci proletarya sayesinde kurtulabileceini be
lirtmiti.18 Komnist Manifesto'a Marx, ada Almanya'nn "ilerlemi
anlar" ve "gelimi proletaryas" sayesinde Alman burjuva devriminin
"yakn br proleter devrimin" balangc olacan bildiriyordu. 1848 yenil
gisinin Alman burjuvazisinin gszln ortaya koymasndan sonraysa
Marx, Almanya'da burjuva devrimi ile proleter devrim arasnda daha da
yakn bir ba kurdu. Marx, Mart 1850'de Komnist Birlik'e seslenirken
1848 yenilgisinin Alman isilerine ikili bir grev yklediini ileri srd.
Bu grevlerden lki, burjuvaziyi, feodaliteye kar demokratik mca
delesinde desteklemek ve bu yolla mcadeleye en youn eklini vermek;ikincisi ise, burjuva demokratik devrim gerekletii andan itibaren, burju
va kapitalizmine kar sosyalist mcadeleyi yeniden balatmaya hazr
bamsz bir parti kurmakt. Dahas bu ikili grev, teorik bakmdan birbi
rinden ayn olmakla birlikte, iilerin kan bu srecin srekliliini sa-
17. A.g.e.. c. Xn, S.69.18. "Almanya'nn dinlisi iin isare Galya horozunun tjyle verilecekir"
ngrsyle son bulan Hgl'in Hukuk Teorisinin Eletirisi zerine adl denem tat yt m nl sonu; blmnn owuiydi bu
(K.Marx-Fngeh. Hislorisch-Kriticht Gesamtausgabe I e r Teil, 1 . Blm. c. I, s.617- 20).
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
21/1304
24 NSAN VE ARA
lamakta yatmaklayd:
Demokrat kk burjuvazi, devrimi mmkn olduu kadar abuk bitirmek
isterken... bizim karmz ve grevimiz hemen hemen btn hakim snflariktidardan alaa edilinceye, proletarya devlet iktidarn ele geirinceye ve
proleterlerin birlii sadece tek bir lkede deil, dnyann belli bal bln
lkelerinde, proleterler arasndaki rekabeti ortadan kaldracak ve en nemli
retim glerine el koyacak derece de gel i inc eye dek devrimi srekli
klmaktr.
Uzun aklamasn u cmleyle bitiriyordu Marx: "Onlarn sava slogan
'srekli devrim' olmaldr.
Bylece 1890'I yllarda Rus Marksistleri'nin nnde iki yol vard. Rus
ya'nn he nz burjuva devrimini tamamlamam olduunu heps i kabul
ediyordu; bundan, "Legal Marksiser"le "Ekonomistlerin yapt gibi, u
sonu karlabilirdi: Bu aamada proletarya, so syal is t devrim sz konusu
olduu srece ancak bir bekleyi iinde bulunabilirdi ve bu sre boyunca,
burjuvazinin, feodal izmi ve otokrasiyi devirmes ine ilikin progra
mnda yardmc mttefiki olabilirdi. Bunun alternatifi Marx'in Almanya
iin nerdii emann bir benzerini Rusya'ya uygulamakt; Lenin, 1898'de
Sibirya'da yazd "So syal De mokratlarn Grevleri" balkl makales iyl e.
bu uygulamay yapan ilk kii olarak grnmekte dir. Burada Leni n, Russosyal demokratlarnn grevinin prolelaryamn snf mcadelesine, mca
delenin "her iki somutlan bi imi iinde" prol etaryann burjuvazinin bir
mttefiki olduu mutlakyete kar demokratik mcadelede ve proletaryann
tek bana savaaca kapitalizme kar sosyalist mcadeledenderlik et
mek olduunu ileri sryordu. "Btn sosyal demokratlar Rusya'da siyasi
devrimin, sosyalist devrimden nce gelmesi gerektiini kabul ederken",
uras bir gerekti ki, demokrak grev "sosyalist greve zlmez bir
ekilde baldr", yle ki, "Rusya'daki btn sosyalistler, sosyal demok-
rat..- , g e re k ve tutarl btn demokratlarda sosyal demokratolmaldrlar."2 'Leni n iki devri m aras nda kes in bir teorik a ynm gze tiyordu: Rusya'nn,
19. Marx ve Engels, Soneniya, c. VU, s.483, 489, Bu nl cmlenin kkeni ketin deil. Marx bu cmleyi, ilk kez. 1844 tarihli bir makalesinde kulland. Bu makalesinde, Napolyon'un "srekli devKm yerine srekli savaj ikame eniini" belirtiyordu(KMan-F.Engeli: Hislorisch-KrisChe Gesamtausgabe. I 1 1 Teil, c. IH, s . 29% 1850'deMara, bir "srekli devrim bildirisini" Blanqui'ye male ( Man ve Engeli, Soneniya,c. Vm, S.81).
20. Lenin, Soneniya, c. II, s.171- 8. "zlmez ba" terinin Rus dncesindesygdejier bir alas vardr. Hakl olarak narodnikler'a babas diye kabul edilmesine
ramen, zaman zaman Mara'n etkisinden zler usyan Herzen I868'de yleyazyordu: "Tpk kendini bir sonu olarak gren bir gei; gibi, sosyalizme
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
22/1304
BOLEV ZMIN TEMELLER 25
1848 Almanyas'mn nisbeten ileti bir nitelik tayan snai gelimesinden
yoksun olduunu bildii iin, Marx'in burjuva ve proleter devrimlerinin he
men birbiri ardsra geleceine ilikin ngrsne bel balamaktanekiniyor; bu iki devrim arasndaki zaman aralndan sz etmemeyi
yeliyordu. Fakat Rus sosyal demokrasisinin iki grevi arasndaki
"zlmez ba", onu Marx'in Almanya iin srekli bir devrim surecinin sz
konusu olduu grne yaklatryordu. Lenin'in makalesi, Cenevre'de
"Emein Kurtuluu" grubu tarafndan cokuyla karland ve orada Aksel-
rod'un makaleyi parti manifestosunun doru bir "yorumu" olarak ven
nszyle birlikte yaymland.11
Proletaryann demokratik ve sosyalist nitelikli ikili grevinin kabul
parti rgtlenmesi bakmndan ba2i etkiler yaratyordu. Ekonomistlerleolan tartmann nemli noktalarndan biri, ii hareketinin "kendili-
indenlii"22 sorunuydu. Komnist Manifesto, topyac sosyalistlere h
cum ederken, onlarn "kendi icat ettikleri toplum rgenmesi" grlerine
kar, "proletaryann snf olarak tedricen ve kendiliinden rgtlenmesini''
ileri srmt. te yandan, Manifesto'tan "tedricen" ve "kendiliinden"
gelime zerinde nemle durmas, siyasi eylemin gerekliliini inkra kadar
varabilirdi. Bu bakmdan, "kendiliindenlik" Ekonomistlerin balca slo
ganlarndan biri oldu; nk Ekonomistler halk kitleleri arasnda giriilecek
ekonomik eylemin (sendikalizm, grevler, vb.) onlar devrim iin,
"kendiliinden" olgunlatracan iddia ediyorlard. Hem Plehanov ve
"Emein Kurtuluu" grubu hem de Lenin tarafndan temsil edilen Ortodoks
sosyal demokratlar ise, iileri ekonomik olduu kadar siyasi de olan talep
lerde bulunmaya tevik etmek gerekeceini ileri srmekle kalmyorlar, ayn
zamanda iilerin, kendi devrimci amalarnn da bilincinde olmalarnn ve
ulamayacak olan bir cumhuriyet de bize sama grnmektedir, siyasi zgrlkten vehak ciUiinden vzgemeye kalkacak bir sosyalimi, hzla otoriter bir komnizme
dnp soysuzlajacaktir" (Potnoc SobranU Sointn i Pisem. Der. M.K.Lemke, c.XX (1923), s.132; ok belirgin bir noktalama hatas dzeltildi). DJ. Aleksandr'niileri bakanlarndan D.Tolstoy da, farkl bir gr asndan ayle diyordu. 1880yllarnda: "Bat'nn parlamenter hkmet ekillerini Rusya'ya sokmak iin yaplacakher giriim baanszlkla sonulanacaktr. arlk rejimi... devrildii lakdirde, bununyerini, ksa bir sre nce Londra'da len ve teorilerini dikkale, ilgiyle incelediimK.Marx'in saf, katksz komnizmi alacaktr." (Bernhard von Blow, Denkwrdigkeiten(1931), c. TV, S.573.)
21. Bu nsz, Lenin, Soineniya, c. IL s.603- 5'te de yayimlaiumtir.22. Rusa sikhiini ve slikhiinost kelimeleri, genellikle, fakat kelimenin lam an
lamn vemeden, "kendiliinden" ve "kendiliindenlik" diye evrilini iir. Bu kelimeler, ayn zamanda, iten gelen, doutan (znden) gelen ve esasa ilikin anlamnda da
kullanlrlar.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
23/1304
26 NSAN VE ARA
onlar bilinli bir ekilde rgtlenmi devrimci eyleme ynlendirmenin
gerekeceini de iddia ediyorlard. "BIinlilik", "kendiliinden lie" kar ile
ri srlen bir slogan olarak kabul edildi.25
Lenin'e gre, yzyl sonunda Rusii hareketinin gszl, "kendiliinden" elerin, "bilinlilik" zerinde
ar basmasndan ileri geliyordu. Rusya'daki hzl snai gelime, fabrikalar
daki dayanlmaz alma artlarna kar grevlerin patlak vermesine yol
am, fakat iilerin protestosuna hibir devrimci bilin ya da hibir dev
rimci teori klavuzluk etmemiti.
"Kendiliindenlik" ve "bilinlilik" hakkndaki teorik tartma, devrimci
bir partinin niteliinin ve ilevinin ne olmas gerektiine ilikin hayati
nem tayan pratik sorunu maskeliyordu. En sonunda bu sorun Rusya
Sosyal Demokrat i Partis'ni kiye bld. Bir gn Bolevik retiyednecek olan akm, 1903'teki kanlmaz kongreye kadar, parti iinde cid
di atmalara meydan vermeksizin yava yava geliti. Sadece Lenin ta
rafndan gelitirilmemiti bu reti. Plehanov'un, partinin hl biricik teo-
risyeni olmak gibi bir saygnl vard ve Lenin, onunla boy lemiyordu
henz. Fakat, Iskra'mn yaym hayatna atlmasndan itibaren, Lenin gitgide
parti iinde lerici fikirlerin ncs oldu; parti retisinin evriminin en ak
izlenebildii yer onun yazlan oldu. Partinin nitelii hakknda Mra'da de
vaml bir ekilde aklanan gr, Lenin'in srarla zerinde durduu kinermeye dayanyordu. Birinci nerme uydu: "devrimci teori olmadan dev
rimci hareket olmaz"2*. "Sosyal demokrat bilincin" ya da siyasi snf bilin
cinin "kendiliinden" geliemeyecei ve iilere ancak "dardan" verilebi
lecei ise ikinci nermeydi. 2 5 Bu iki nerme, partiyle tm proletarya
arasndaki ilikiyi tanmlyor ve uzun vadeli kapsam hemen farkedilmeyen
sonular yaratyordu.
Teorinin byk nemin i belirten birinci ner me, aydnlar tarafndan ku
rulmu ve hi deilse balangta, esas itibariyle aydnlardan meydana gel
mi bir partiyi gerektiriyordu. Lenin'in grne gre bu, tarihi bir zorunluluktu:
Btn lkelerin tarihi tanklk etmektedir ki, ii snf kendi gcyle sa
dece sendikalist bir bilince, yani sendikalar halinde birlemek, patronlara
kar mcadele etmek, hkmetten iilerin yararna olan kanunlar
kar n asn t ale p et mek gere ktii inancna eriebilir. S osya li zm retisi
23. Bu tartma, Stalin'in 1901 tarihli ilk makalelerinden birinde yer alyor. yleyazyordu Stalin; "Sosyal demokrasi, ilerin bu bilinsiz, kendiliinden ve rgtszhareketine el atyordu," (Soneniya, c. I, s.14)
24. Lenin, Soneniya, c. , s.184; c. IV, s.380.25. A.g.e., c. IV. s.384, 422.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
24/1304
BOL EVZM N TEMELLER 27
se, hkim snflarn sekin temsilcileri, aydn zmresi (entelijensiya) ta
rafndan ortaya konmu felsefi, tarihi ve ekonomik teorilerde domutur.
ada sosyalizmin kurucular Marx ve Engels, sosyal kkenleribakmndan, burjuva aydn zmreden geliyorlard. Ayn ekilde, Rusya'da sos
yal demokrasinin teorik retisi de, ii snfnn kendi kendine
gelimesinden tamamen bamsz bir ekilde ve devrimci sosyalist aydn
zmrenin zihinsel gelimesinin doal, kanlmaz br sonucu olarak ortaya
kmtr. 2 6
Lenin Alman sosyal demokrasisinin henz saygnln yitirmemi teoris-
yeni Kauisky'nin "ok doru ve son derece anlaml szleri"n anyordu:
ada sosyalist hareket, derin bir bilimsel bilgi temeli zerinde
ykselebilir ancak... Bu bilginin taycs proletarya deil, burjuva aydnzmredir, ada sosyalizm bu sosyal snfa mensup baz aydnlarn zihninde
domutur. 27
Bu tutumda, Plehanov'a zg ve o dne mde Lenin'in yaz larnda hi de ek
sik olmayan bir alakgnllln belirtisini grmemek mmkn deildir.
Iskra'mn Ekonomistl er'e kar mcade le yi devam ettirmek amacyla kurul
duunu bildiren manifesto, "salt bir ii edebiyat m" kk gryordu. 3 8 Ve
Lenin daha sonralar bu donemi anlatrken, dier her yerde olduu gibi, Rus
ya'da da kitlesel bir ii hareketinin bymesinin Marksist cephede
"oportnist" sapmalarn ortaya kmas na yo l atn belirtiyordu.2 9 Lenin
ve onun ilk alma arkadalar su katlmam aydnlard, uzak grl
ln ve youn bir bilginin rnleriydi onlarn yazlan. Zinovyev, ilk parti
26. Lenin, Soneniya, c IV, s.384- 5. Lenin'in bu nofcla zerinde srarla durmas,onu Marksist adan pheyle karlanacak "tamamen bamsz" szn kullanmayaynetimi iir. Lenin, br baka yazsndaysa, her siyasi retinin zorunlu sosyalkkenlerini vurguluyordu. Ayn eletiri, ilk yazlarnda, proletaryann devrimingerekletirilmesinde, "felsefenin maddi silah" olduunu belirten Marx'in nl sziin de geerli olabilir. (KMarx- F.Engels: Historisch-Kritische Gesamtausgabe, I e r Teil,
1. Blm, c. I, s.619 - 20.)27. A.g.e.. c. IV. s.390- 91.2S.VKP (B) V Rezolyutsiyak (1941), c. L s.10.29. Lenin, So neniya, c. XVII, s.344. Marx, "iilerin, alsmjy brakp profes
yonel littrateurs [yazarlar] olduklarnda, daima 'teorik' karklk yarattklarna" iaretelms"(Marx v TSges, Sineniy, c. XXV si4S4"5)~ Bii shini; Abri ariya ve talyatecrbelerini esas alarak tartan R.Michels, "ii yksek bir mevkiye eriince, iilerordusu iin, nderliin toplumun dier snflarna mensup bireylerde olmas durumunakyasla kendine daha az gvenli ve kendi amalanna daha az uygun bir nderlik temsilettii" sonucuna varmt ve aka yle diyordu: "Alman sosyal demokrasisi iindekireformisl eilimin arkasndakiler revizyonist aydnlardan ok sendikalist hareketinyneticileridir, yani proleter kkenden gelenlerdir" (Zur Soziologie des Parteiwesens,
(2. basm 1925), s.391, 408).
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
25/1304
28 NSAN VE ARA
rgtlerine tek tk baz iilerin girmi olmasndan "tekil olgular" 30 diye
sz ediyordu. Ancak 1905 devrimiyle ilk kez, ok sayda iinin parti sa
flarna katlmas imkn ortaya kmtr.
Partiyi lite devrimcilerin, ii kitlelerine "dardan" devrimci bilin
aladklar bir grup olarak gren ikinci nerme, proletarya ile parti arasnda
kesin bir aynm iziyordu. Snf, ekonomik bir birim, partiyse siyasi ya da
ideolojik bir birimdi31 ve partinin, ancak snfn bir paras 32 , ncs ve
karlarnn savunucusu olabilecei eyann tabiat gereiydi. Parti ile pro
letarya arasndaki ilikiyi ifade etmek iin, "hegemonya" kelimesini Isk-
rma stunlarnda kullanan Plehanov olmutu: "Snf1 kavram le "parti"
kavramnn birbirine kartrlmasna kar kyor ve "ii snfnn birbtn olarak" baka ey, sadece ii snfnn nder mfrezesini (ki balan
gta sayca ok azd) temsil eden sosyal demokrat partinin ise bir baka ey
olduunu belirtiyordu.33 Kk bir lite devrimciler grubunun devrim ya
pabileceini akl banda hibir Marksist asla dnmedi; bu "Blanquizm"in
aykrlna 34 saplanmakla sonulanrd. Halk kitleleri olmakszn, ciddi
hibir siyasi eylemin mmkn olmayaca konusunda hi kimse Lenin'den
daha gl bir tarzda srar etmemiti. F akat parti, Lenin tarafndan asla bir
kitle rgt olarak dnlmedi. Parti, kapsamaktan ok, darda brakmaya
eilimli olmas olgusundan g alyordu; amac nicelikten ok, nitelikti.Partinin ilevi kitlelere nderlik etmekti. "Proletaryann kendiliinden
mcadelesi, devrimcilerin gl bir rgt tarafndan ynlendirilinceye ka
dar gerek bir 'snf mcadelesi' haline gelemeyecektir."35 Bu nderlik
30. CZinovyev, Geschickte der Kommunistischen Partei Russlands (1923), s.85.3!. Fransz sosyalist Lagardelle'in ifade ettii gibi, isi snf lien de ncessit (zo
runluluk sonucu) parti ise lien de volont (irade sonucu) birbirine kenetlenmitir (H.Lagardelle, Le Socialisme ouvrier (ii Sosyalizmi), 1911, s.166- 67.
32. Bu, kelimenin kkenine de balanmtr: " 'Parti' kelimesi, Latince pars'ian
(para, ksml getir ve biz Marksiser bugn, parti, belirti bir sosyal snfn birparasdr diyoruz." (G.Zinovyev, Geschichte der Kommunistischen Partei Russlands,1923, s. 10)
33. G.V.Plehanov, Soinenya, c. XII, s.80- 1.34. 19. yzyl devrimcilerinin dilinde "Blanquzm", devrimci suikastlara ya da
hkmet darbelerine bel balamak, sistemli btr rgtlenmeyi kmsemek anlamnageliyordu. Lenin yle yazyordu 191Tde: "Askeri bir darbe, eer belirli bir snfnpartisi tarafndan rgtlenmemi se ve eer rgtleyenler genel olarak siyasi etkenleri,ve zel olarak uluslararas etkenleri gz nnde tutmamlara a ve eer objektif anlaruygun deilse, 'Blanquizm'dir" (Lenin, Soinenya, c. XXI, s.347). Lenin 1917'deBlanquizm'in daha ksa, ama belki daha az ciddiyeti olan br tanmn yapyordu;"Bizler Blanquist deiliz, iktidarn bir aznlk tarafndan ele geirilmesini kabul emi-
yoruz" (A.g.e., c. XX, s.96).35. A.g.e.. c. IV, S.465.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
26/1304
BOLEVZMJN TEMELLER 29
roln inkr eden kendiliindenlik retisi "kuynkuluk" olarak ad
landrld, nk partiyi ii hareketinin kuyruuna taklmaya mahkm
ediyordu.Kendiliinden ii hareketine klavuzluk ve nderlik yapan devrimci teori
ve devrimci bilinci her eyin stnde tutan parti retisi, Lenin ve alma
arkadalar tarafndan Iskra'cte youn bir tartma havas iinde akland. Bu
nunla beraber, parti retisi, Marksizm adna salam bir garantiye sahipti.
yelerinin says hibir zaman birka yz gemeyen 1840'l yllardaki ilk
Komnist Birlik'e bu trden bir reti ilham vermiti ve en azndan
Komnist Manifesto'avm bir paragrafnda yle z brakmt:
Pratikte, komnistler btn lkelerin ii snfnn en kararl ve en ilericikesimidir... teorik bakmdan ise komnistlerin, proletaryann bytik bir
blmne oranla, proleter harekelin iinde bulunduu artlarn, gelime
ynlerinin ve genel sonularnn bilincine erimi olmak gibi bir avantajlar
vardr.
te yandan, Komnist Manifesto bir baka blmde proleter hareketi
"byk ounluun bilinli bamsz hareketi" olarak tanmlamtr ve
daha sonraki yllarda, ksmen 1848 yenilgilerinin, ksmen de ngiliz ev
relerinin etkisiyle Marx ve Engels, bir proleter devrimin zorunlu balangc
olarak, kitleleri bilinlendirme dneminin gereine inanmlardr. MarxlaEngels'n ngiltere'ye gelilerinden sonra kurma giriiminde bulunduktan
tek rgt olan Uluslararas Emekiler Birlii (I. Enternasyonal) devrimci bir
parti deil, bir kitle kuruluuydu ve onlarn genlik dnemlerindeki
Komnist Biriik'ten olduka farkl bir biimde tasarlanmt.
Komnist Birlik dneminin Marx'iyla I. Enternasyonalin Marx'i ara
sndaki bylesine bir fark, retideki bir evrimin sonucu deil, 1840'l
yllarn Prusyas'nn polis devletiyle orta dnem Viktorya ngilteresi'nin
burjuva demokrasisi arasndaki milieu [evre] deiikliinin sonucuydu.
Bundan dolaydr ki, Lenin'in ge dnem Marx'tan ok, erken dnemMars'n tilmizi olmas mantklyd. Lenin, devrim teorisi anlay ba
langtan tibaren Rusya'nn ihtiya ve imknlaryla ekillenmi, gereki
bir Rus devrimcisiydi. Aydn zmreyi {entelijensiya) proleter devrimin
ncs yapma tasars, Rusya artlarna Almanya artlarndan daha da uy
gun dyordu; bunun nedeni sadece gsz ve geri kalm Rus proletar
yasnn byle bir nderlie Alman proletaryasndan. Bat Avrupa proletar
yasndan daha ok ihtiya duymas deil, Rus aydn zmrenin, Bat
Avrupal aydn zmreden farkl olarak, ticaret burjuvazisi iinde sosyal
kklere sahip olmamas ve bu yzden yerlemi derin bir burjuva sadakati-
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
27/1304
30 NSAN VE ARA
nin bulunmamas yd. Ekonomik kkenlerden yoksun Rus aydn zm resi,
kentli soyul devrimci zihinsel kapasitesinin, sosyal devrimin siyasi
gerekliini nasl kavrayabileceini zaten gstermiti: 1870'li yularn"halka gitme" hareketi, zellikle, halkn en geri kesimine, kylle,
ynelerek fiyaskoyla sonulanma. Ama kitlelerle devrimci aydn zmre
arasndaki uur umu kapatm a yolunda Don k ota ve um ut suz bir ilk
giriim olarak tarihte bir yeri vard; imdi bu hareket, proleter kielerle tek
rarlanabilirdi. Bununla beraber Lenin, zellikle parti rgtlenmesinin
ayrntlar zerinde durmaya balaynca Rusya'ya zg bu artlar
dncesini dah a ak biimde etkiledi. Rusya'nn devlet yaps, Bau modeli
her trl sosyalist, hatta demokratik partinin kurulmasn yasaklyor ve her
demokratik ya da sosyalist hareketi yeraltna ve gizlilie itiyordu. yi niyet
li amatrlerin oluturduu, tecrit edilmi durumdaki devrimci ii ve
renci gruplar arlk polisi iin kolayca ele geirilen kurbanlar oluyor
lard. Bu trden kahramanlklar, "ellerinde sopalarndan baka silahlar ol
mayan- kyllerin modern bir ordunun zerine hcum et mesine"36 benziyor
du. O dnemde Lenin yle yazyordu:
Rusya'nn geni yeralt dnyasnn altnda stnde kendilerine barnak
arayan bu kk sosyalist gruplarn karsna, sosyalizmi ve demokrasiyi ez
mek iin btn gcn seferber etmi, dev gibi gl bir devlet aygndikiliyor. Sonunda, bu polis devletini ezeceimize inanyoruz... Fakat,
hkmete kar sistemli bir ekilde mcadele yrtebilmek iin, devrimci
rgtmz en yksek mkemmellik derecesine ulatrmamz gerekiyor. 37
Rusya'da devrim yapmak profesyonel devrimcilerin iiydi; partinin
rgtlenmesine ilikin tartmalarda sadece Lenin'de deil, Plehanov'da ve
Iskra'tun dier yazarlarnda da sk sk "askeri mecazlara" rast lanmas hi
tesadf deildi.
Parti rgtlenmesi temas, sonunda Lenin tarafndan, Ekonomistier'e
kar giriilmi kampanyadan sonular kartt JVe Yapmal? adl eserinde,1902 yaz srasnda gelitirildi. Lenin, bu somut konuyu lerken Iskra'aki
alma arkadalarndan, nceki konularda olduundan daha da ileri kt.
Ekonomistlerin tutumunu, Almanya'dak revizyonistlerin, Fransa'daki
"possibilis'lerin ve ingiltere'deki Fabianlar'n tutumuyla karlatrd. Sos
yal demokrat hareket iinde, sosyal reformistlerin demokrat partisiyle,
gerek devrimcilerin sosyalist partisi arasndaki derin bir blnmenin belir
tisiydi bu.8 Bunlardan ilki, kendini bir "ii rgt", ikincisi ise "devrimci
36. Lwiin, Soineniya, c. IV, s.439.37. Uninskt Sbotnik, c. IH (192i), s.26.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
28/1304
BOLEVtZMN TEMELLER 31
bir rgt" olarak gryordu. Aralarnda temel bir farkllk vard:
/ B r ii rgt, hereyden nc e mesle ki; ikincisi, mmkn olduu kadargeni; ncs, mmkn olduu kadar az gizli bir rgt olmaldr... Buna
karlk, devrimc bir / gt, hereyden nc e ve asl olarak meslei profesyo-
nel devrimcilik olan insanlar toplamaldr... Bu rgtn ok geni olma
mas, mmkn olduu kadar gizli bir rgt olmas zorunludur. 39
Lenin bu tr bir rgtn "demokrat ik lke"yle eliki iinde olduu
sulamasna hi aldrmad. Bu sulama Rusya gerekliini bilmeyen ya
banc evrelerden gelebilirdi ancak. Genellikle yorumland ekliyle
"demokratik ilke", "tmyle ak olmay" ve "btn grevlere seim yoluy
la gelinm esini" gerektiriyordu. "Bizim otokrasimizin snrlar inde" faaliyet gsteren devrimci bir parti, bu gerekli iki artn hibirini yerine getire
mezdi. Lenin u sonuca varyordu:
Bizim hareketimize katlm iiler iin, balca rgtlenme ilkesi en ke
sin anlamda bir gizlilik. yelerin titizlikle seimi, profesyonel devrimcilerin
yetitirilmesi olmaldr. Bu nitelikler bir kez biraraya gelince, demokrasiden
daha fazlas garantiye alnm olacaktr: devrimciler arasnda tamamen yol
daa bir gven. . . Gerekten "demokratik" bir denetimin mmkn olma
masnn, devrimci bir rgtn yelerini sorumsuz klacana nanmak, ok
byk bir hata olacaktr. Gerek bir devrimci rgtn, kendisine lyk olma
yan bir yeden kurtulmak iin hibir eyden ylmayacan rgt yeleri deneyimleriyle bildiklerinden, sorumluluklarna tam anlamyla sahip karlar. 40
u lke rgtn btn kademelerinde eitlik iinde uygulanacakt:
Alttaki fabrika gruplar dahil, salt ii nitelikli ya da salt sendikalst tipte
ki sosyal demokratik rgt geleneiyle ilikimizi tamamen koparmalyz.
Fabrika grubu, ya da fabrika komitesi. . . Sosyal demokrat partinin fabrika
iindeki tm faaliyeti ile ilgili emirleri ve yetkileri dorudan doruya merkez
komitesinden alan, ok az sayda devrimciden meydana gelmelidir. Fabrika
komitesinin btn yeleri kendilerini [merkez] komitenin elemanlar olarak
grmeli, btn talimatlarna bal kalmal, saflarna katldklar ve komutanlarnn izni olmakszn terkedemeyecekleri bu "seferi ordu"nun "yasalarna ve
treleri"ne uymaldrlar. 41
Bylece btn vurgu, ncs sfatyla proletarya adna hareket eden gl
bir merkezi nderlik altnda kk, skca keneenmi bir parti stnde top
land. Daima deiiyordu devrimci mcadele yntemleri ve zaman zaman de
neyime dayanarak yeniden belirlenmeleri gerekiyordu. Deimeyen ve mut
lak olan bir ey varsa, o da, salam bir teorik temel zerine na edilmi ve
38. Lenin, Soneniya, c. IV, s.366- 7. 39. A.g.e., c. IV, s.447.40. A.g.e- , c. IV, s.466- 9. 4L A.g.e. c. V, s.185- 6.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
29/1304
3 2 NS AN VE ARA
son derece rgtl, disiplinli, merkezi olarak ynlendirilen, profesyonel
devrimcilerin partisinin kitlelerin desteiyle birlikte uygulad merkezi
pland.
O srada, otuzunu biraz gemi olan Lenin, zihinsel imknlarnn
doruuna erimiti. Sibirya'dan srgnden dndkten sonra geen yl
youn ve kesintisiz bir zihinsel alma dnemi oldu. "Bir siyasi dnce
akm ve br siyasi parti olarak" Bolevizm'in temellerinin atld yllard
bunlar. Ara, yapmcs olan insann damgasn tayordu: Yaratcsnn
sadeliini, sarslmaz gcn ve her eyden ok, tek bir hedefe ynel-
miini yanstyordu. Lenn'n mizacnn en belirgin nitelii olan tek birhedef stnde bu ustaca younlamaya Krupskaya'nn anlarnn nl bir
blm tanklk etmektedir. Lenin renciyken, paten kaymay seviyordu,
fakat, bunun kendisini yorduunu ve hemen uykusunun geldiini farket-
miti. "Bu durum almalarm engelliyordu, bu yzden, paten kaymaktan
vazgetim." Sibirya'dan dndkten sonra, satran oynamay brakt, nk
"satran, insan almaktan alkoyuyordu". Bir ara Latince'ye merak
sarmt, "ama, almalarm engelledii iin bundan da vazgetim"42. Dev
rimden sonra yle demi Gorki'ye:
Sk sk mzik dinleyemem. nsann sinirini bozuyor; budalaca, duygusal
eyler sylemek, bu iren cehennemde bylesine gzellikleri yaratmay
baarm insanlarn balarn okamak duygusu uyandryor. Oysa imdi kim
senin ban okamam ak gerek elini srverirler nk. 43
Lenin'in insanlar ynelebilmesinin, onlara hkim olabilmesinin nedeni,
kendisinin de btn hayat boyunca, olaand bir lde, tek bir dnce
ve tek bir hedefin hakimiyeti altnda katm ve byle ynlenmi olmasdr.
Bir fikre kendini btn benliiyle adama duygusu, onun herkese bilinen
sadeliini, alakgnllln ortaya koyuyordu. Parti iin, uzun srestandart oluturan bir ciddiyet ve fedakrlk rnei oldu. Stalin, onun bu
niteliini "yeni kitlelerin yeni nderi olarak Lenin'in en gl yanlarndan
biri"44 diye belirtirken kukusuz haklyd. Onun, benliine derinden ilemi
bu tutumunda hibir hesapllk yoktu.
Bu yrekten sadelik ve drstlk, Lenin'in dncesine de damgasn vur
mutu. Engin bilgisi, tahlil gc, olgular ve kantlar sralayndaki z-
42. Knpskaya, Memories of Lenin, c. I (Ing. ev. 1930). s.35.
43. M.Gork , Days with Lenin (Ing. ev. [? 1932J), s.52.44. Slalin, Soneniya, c. VI, s.55.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
30/1304
BOLEVZMIN TEMELLER 33
hinsei stnlk, akla kara arasndaki daha ince tonlar fazla umursamakszn
kendini gsteriyordu; her ey kesin, aydnlk ve belirleyiciydi. Buharin'n,
Lenin'in yaamnn son ylnda dedii gibi:Lenin dhi bir strateji uzmanyd. Eklektik bir ekilde glgelerle savamak
yerine, ba dman vurmak gerektiini biliyordu.45
Tanrken tek tarafl vurgulamalar kullanma eilimindeydi, hasmna ancakonunkine benzer bir tek tarafllkla saldrabileceini dnyordu:
Ekonomistlerin bir tarafa doru eip bktkleri sopay, [diyordu ikinciparti kongresinde Ne Yapmalt?'y\ savunurken) dorultmak iin aksi yndebkmek gerekiyordu; benim yaptm da budur.46
Bununla birlikte, devletin zamanla ortadan kalkmas ya da brokrasinin yerini, vatandalann kendi ilerini kendilerinin grecekleri bir sistemin almas
gibi grlerinde olduu gibi, dnceleri naiflik lsnde topik olabi
liyordu. Dnce ve karakterdeki bu temel sadelikle tavrdaki bamszlk
ve eylemdeki sertliin birlemesi gl bir ekilde Robespierre'i hatrla
tyordu. Lenin'in, inancnn doruluuna duyduu gven, kendini been
milikten annm olduu iin rknt vericiydi. Hasmlann tehir etmek,
onlarn zihinsel miyopluklarn ahlaki yoksunluklanna balamak, Bel ns-
k'den beri Rus geleneinin ve en azndan Marx'tan bu yana, devrimci ge
lenein bir gerei olagelmiti. Fakat geleneksel bir kkeni olsa da, Lenin'in
banazl bir gerekti ve devrimci yoldatan bile onun, sapmalan lanet
lerken taknd kat tutum karsnda afallyorlard. Lenin'in "kendinin-
kilerden farkl dnceleri hazmedemeyecek yaratlta olduunu"47 syleyen
ba hasm Potressov sonunda, "ciddi Marksist eitimden gemi bir sekter,
Marksist bir sekler," diyordu onun in. F akat Lenin, sadece bir devrim teo-
risyeni deildi. Onda dnce, hibir zaman eylemden aynlmamr. Lenin
devrimin bir uygulaycsyd; reti olarak ne sylenirse sylensin, devri
min pratii hibir merhamete, hibir istisnaya izin vermiyordu.Lenin'in ok ynl bir kiilik olmasnn ve esiz byklyle
tannmasnn nedeni, teori ile pratik arasnda kurduu bu badr. Troki,
nl bir pasajnda, teori adam Marx le, eylem adam Lenin'i kar-
latnyordu:
45. Dvenadsaty S"ed Rossskoy Kommunist eskoy Part i (Bol'evikov).,(1923), S .563.
46. Leni, Soinenya, e. VI, s.23. On be yl sonra yazlm Devlet ve Devrm'dede ayn tutum grlr (Bkz. Not A).
47. A.N.Potressov, Postmertniyi Sbornik Proiveden (Paris, 1937). s.294, 299.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
31/1304
34 NSAN VE ARA
Butun Marx, Komnist Manifesto'da, [Ekonomi Politiin] Eleirisi'ne
nsznde ve Kapital'dt ortaya kar. Marx, I. Enternasyonal'in kurucusu ha
line gelecek yaratlta olmasayd bile, gene de her zaman iin, bizim bugn
bildiimiz ahsiyet olarak kalacakt. te yandan btn Lenin, devrimci ey
lemde ortaya kar. Onun bilimsel eserleri, bu devrimci faaliyete br
hazrlktr sadece. Lenin tek br eser bile yazmam, olsayd, tarihe gene ayn
Lenin olarak; proleter devrimin nderi ve III. Enternasyonal'in yaratcs ola
rak geerdi. 48
Bu deerlendirmen in, zellikle lk dnem sz konusu olduunda, phesiz
baz bakmlardan gzden geirilmesi gerekir. Fakat bizzat Lenin Nisan
1917de unlar yazyordu: "Teori gridir dostum, oysa lmsz hayat aac
yemyeildir"49. Ve ayn Lenin, Kasm 1917'de, "devrim deneyiminden
gemek, devrim hakknda yazmaktan daha gzel ve daha yarar l"50 diyordu,
rahat bir nefes alarak. Bu tarihten so ma, partisinin teorisyenleriyle srekli
anlamazla den Lenin unlan yazyordu:
Devrimci olmak ve genelde sosyalizmi savunmak yeterli deildir. Btn
zincirin yerli yerinde durmas ve bir sonraki halkaya mutlaka erimeye
hazrlkl olunabilmesi iin, her an zincirin var gle kavranacak halkasnn
nasl bulunacan bilmek gereklidir. 51
yllk devrim deneyiminden sonra, yle barabliyordu: "Pratik, her
hangi bir teoriden, yz kez daha nemlidir "52
phesiz, tartmann en ha-rarei yerinde rasgele sylenmi bir szd bu. Lenin'in dehasnn tam br
dkm yapldnda, onun siyaset stratejisi ve siyasi taktiki olarak
tad neme en bata yer verilmelidir. Zaptedilmez ileri mevzilerin
oluturulmasndaki uzakgrll, nerede, nasl ve ne zaman hcum edi
leceini ya da beklemek gerektiini ona fsldayveren garip igdsyle
birleiyordu.
Bununla birlikte Len in, her ne kadar byk bir devrimciydiyse de belki
de btn devirlerin en byk devrm cisiyd dehas ykc olmaktan ok
yapcyd. ar ln devri lmesinde Len in' in ve Bolev kler' n katks pekazd. Geici Hkmetin devrilmesinden Lenin ve Bolevikler sadece bir d
etken olarak sorumlu tutulabilirler. Geici HU kmet'in devrilmesi Temm uz
1917'den beri kanlmaz bir hal almt: Halefinin ortaya kmasn bek
liyordu sadece. Bolevizm bo bir tahta oturdu. ubat ve Ekim Devrimleri
arasndaki dnemin en belirleyici anlan, Haziran'daki birinci Tm Rusya
48. L.Troki, O Lnine (1924 ?), s.148. 49. Lenin, Soinenya, c. XX, s.102.50. A.g.e., c XXI, s.455. 51. A.g.e- , c. XXII, s.466.52, A.g.e., c. XXVI, s.71.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
32/1304
BOLEVZMIN TEMELLER 35
Sovyetleri Kongresi'nde Lenin'in, Boleviklerin iktidan almaya hazr ol
duklarn iln etmesi ve Eyllde yine Lenin'in bunu gerekletirme vakti
nin geldiine karar vermesidir. Lenin'in asl baars, Ekim 1917 Devri-mi'nin kansz zaferinden sonradr, yapc byk bir devlet adam olarak
yaptklardr. Lenin'in btn hata ve sevaplaryla birlikte ina ettii ey,
ok uzun bir zaman nce atlm temellere dayanyordu; onun baarsn
tam olarak anlayabilmek iin bu temeller hakknda az ok bilgi sahibi ol
ma k gerekir. Bu temellerin ilki, Lenin taraftarlar kinci parti kon gresinde
ayrdedici isimlerini almazdan nce, Iskra dnemi denen dnemde
atlmt.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
33/1304
BLM n
BOLEV KLER ve MENEV KLER
Rusya Sosyal D emo krat i Partisi ikinci kongresinin Temmuz- Austos
1903'te Plehanov'un bakanlnda (nce onun polis takibi korkusuyla
tanm olduu) Brksel'de, sonra Londra'da toplanmas, esas itibariyle,
Iskra grubunun yapt hazrlk almasnn sonucuydu. Partinin gerek
kurulu kongresiydi bu; fakat Bolevikler ile Menevikler arasnda gittikegenileyip derinleen, 1912'den sonra da lam ve resmi bir ayrlmaya
dnen nl blnme bu kongrede padak vermiti. Tanrm..yim,be
sosyal demokrat rgt katlmt bu kongreye; her birinin iki oy kullanma
hakk vardjupartinin zerk bir seksiyonu olan Yahudi iiler rgt Bund,birinci kongrede kabul edilmi zel stat gereince U oy kullanma hakkna
sahipli. Baz rger sadece bir tek delege yolladklar iin, aslnda kongretoplam 51 oya sahip 43 delegeden meydana gelmiti. Ayrca, eitlirgtlerden, oy kullanma hakk olmayan 14 delege gzlemci olarak
katlmt. Tam yetkili delegeler arasnda otuzdan fazlas Iskra'mn ye-siydiler ve kongreye tamamen Iskra grubu hkimdi. Mra'clar arasndaki
birlik devam ettii srece kararl tek muhalefet, hemen hemen sadece milli
aznlklarn haklarn ve parti indeki zerk durumlarn korumakla ilgilenen Bund delegelerinden ve Yurt Dndaki Rus Sosyal Demokratlar Bir-
lii'ni temsil eden "Ekono mist" eilimli iki delegeden , Ak mov ile Mart i-
nov'dan geldi. Iskra"y\ partinin merkez yayn organ olarak tanyan karar,
aleyhte sadece ki oyla kongre balangcnda kabul edildi.1
Kongreyi bekleyen en nemli grevler bir parti programnn ve birtzn kabul edilmesiydi. P lehan ov 1880'lerde, Len in ise 1890'larda bir
program hazrlamay denemilerdi; Iskra grubu glenmeye balaynca partiprogram talebi, yeni, can l bir kongrenin toplanmas talebiyle ayn zaman
da kendini gsterdi. 1902'nin ilk aylan boyunca devam eden tartmalar,
canllktan yana ve her trl oportnist tavize kar olan Lenin'i, devrim
mcadelesinde daha geleneksel olmay ve ihtiyatlh tleyen Plehanov'a
kar bir tutuma yneltti. Plehanov tarafndan yazlan ilk program taslan
Lenin, "pratik mcadeleye atlm bir partinin program deil sanki
1. Vtoroy S~nd RSDRP, (1932), s 155
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
34/1304
BOL EV KLER VE M EN EV KLER 37
renciler iin kaleme alnm bir ilkeler bildirisi"3 diyerek ciddi biimde
eletirdi ve kendisinin yazd bir kar taslak sundu. Iskra grubunun dieryelerinden oluan bir komisyon, iki taslak arasnda bir sentez yapmakla
grevlendirildi ve alacak derecede iyi baard bu ii. Plehanov hl byk
bir otorite olarak kabul ediliyordu ve otuzunu henz biraz gemi olan Le
nin hayatnda hemen hemen son kez teorik bir sorun stnde uzla
maya hazrd. Rusya'da kapitalizmin kanlmaz sosyal devrim zirvesine
doru lerleyii hakkndaki kendi deerlendirmesine oranla daha az kesin
olan bir deerlendirmeyi kabul etti. Fakat, Plehanov'un hazrlad taslakta
tmyle darda braklm bir konu olan ihtiyatl bir tarm reformu ta
sarsnn da programda yer almasn salad. Iskra'mn 1 Haziran 1902 tarihlisaysnda yaymlanm ve bir sonraki yl parti kongresine sunulmu olan
program taslanda Lenin'in yer yer sert ifadelerle bezedii teorik ilk blm,
esas itibariyle Plehanov tarafndan kaleme alnmt; Lenin'in yazd pra
tie ilikin kinci blm ise yer yer Plehanov tarafndan yumuat lmt. 3
Programm teorik blm, retim ilikileri gelierek imdi artk yle bir
noktaya gelmitir ki, bu noktada burjuva kapitalizmi daha fazla ilerlemeye
ayak uyduramayacaktr eklindeki ortodoks Marksist grle balyordu.
Burjuva kapitalizminin elikileri arttka, "proleterlerin says ve ara
larndaki dayanma* artyor ve smrclere kar giritikleri mcadeleiddetleniyor"du. Bylece teknik gelime, gittike daha hzl bir biimde
"kapitalist retim ilikilerinin yerini sosyalist ilikilerin almasnn maddi
imknm'' yani "toplumun snflara blnmesini ortadan kaldracak" ve "bir
sosyal snfn bir baka sosyal snf tarafndan smrlmesinin btn
biimlerine son verecek" bir sosyal devrim imknn yaratmaktayd. "Siyasi
iktidarn proletarya tarafndan ele geirilmesi" diye tanmlanan proletarya
diktatrl bu sosyal devrimin kanlmaz kouluydu. Bu, proletarya dik
tatrlnn resmi olarak bir parti programnda ilk kez yer alyd. Prog
ramn pratik ve zellikle Rusya ile ilgili blm acil hedefleri
ngryordu; Komnist Man festo'Aa Delirtildi gibi, bu hedefler doal o-
larak bir lkeden dierine deiiklik gsterecekti. Acil hedefler gruba
2. Lenin, Sointniya, c. V, s.18.3. Lenin'in kendi kalklan, Soineniya'da yer alyor c. V, s.1- 51. Bliln lams
n ann yararl ksa bir zeti iin baknz: A.g.e., c. V, s.3 98- 9, not 1.4. Martinov, Kongre'de bu paragrafn, "proleterlerin says, aralarndaki dayanma
ve bilinleri artyor" (Vtoroy S"ezd RSDRP, 1932, s.116) eklinde deitirilmesininerdi. Bu neri, kendilndenlik ve bilinlenme hakkndaki lartmann
yansmasyd ve proletarya iinde kendiinden her sosyalist atlm inkr etmeklesulanan Ne YapmahTyt, kar sert bir kt. Plehanov, Marov ve Troki Lenin'i destekledi, deiildik nerisi reddedildi.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
35/1304
38 NSAN VE ARA
aynlyordu: siyasi amalar (eit ve genel oy hakk, dnce, konuma ve
basn zgrl, toplanma ve rgtlenme zgrl, yarglarn seimle
gelmeleri, kilise ve devletin ayrlmas, parasz ve genel eitim), iilerinekonomik talepleri (igcnn sekiz saate indirilmesi, ocuklar al
trmann yasaklanmas, kadnlar altrmann snrlandrlmas, yallar ve
sakatlar in devlet sigortas, ayn ve para cezalarnn kaldrlmas),
kyllerin ekonomik talepleri (zellikle toprak kleliinin kaldrlmas
srasnda ellerinden haksz yere alnm topraklarnn kendilerine geri veril
mesi). phesiz, btn bu talepler, program kaleme alanlar tarafndan, dev
rimin ilk aamasnda radikal burjuvazinin desteini salama zorunluuyla
badaabilen azami talepler olarak grlmt. Bu yakn hedeflerle nihai
snfsz toplum hedefi arasndaki balantya deinilmemiti. Program,
"Rusya'nn mevcut sosyal ve siyasi dzenine kar giriilecek her muhalefe
tin ya da devrimc hareketin" parti tarafndan destekleneceini bildirerek son
buluyor ve amalarnn gereklemesi yolunda ilk adm olarak "otokrasinin
devrilmesini ve btn halk tarafndan serbeste seilmi bir kurucu meclisin
oluturulmasn" talep ediyordu. Program kongrede tm ayrntlaryla (ar
ald ve baz kk deiiklikler yapld. Sonunda sadece Akimov aleyhte
oy kulland5 ve program 1919'a kadar hibir deiiklie uramad.
Parti tz grlrken, partiye ye olabilme artlarn belirleyen ilkmadde hemen geni tartmalara yol at. Tasla hazrlam olan komis
yon, bir prensip konusunda ikiye ayrdm, biri Lenin'in, dieri de Mar-
tov'un olmak zere, kongreye iki metin sunmutu. Lenin, partiye ye olma
artlarn yle tanmlyordu:
f Parti programn kabul eden, parti drgilerinden birine ahsen katlan ve^
garaca destekleyen kimse parti yesidir.
Martov ise unu neriyordu:
Parti programn kabul eden, parti rgtlerinden birinin nderlii altndadzenli ibirlii i ine giren ve paraca des tekleyen kimse Rusya Sosyal De
mokrat I Partisi yesidir.
ki taslak arasnda eklen pek az fark vard. Lenin 'in, zerinde srarla dur
duu bu dah a kesin tan mlama, profesyonel devrimcilerden oluan rgtl,
disiplinli kk bir parti olarak Ne Yapmal'fa aklad kendi grnn
ifadesiydi. Lenin, kastl kullanma bu kkrtc ifadeyi herkes de bu-
5. Vtoroy S"ezd RSDRP. (1932), s.258- 9. Kabul edilen program metni iin ayn cildin 417- 23. sayfalarna ve VKP(B) v Rezolymsiyak, (19 41), c. I. s. l9- 23 'e ve diersayfalara baknz.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
36/1304
BOLEVKLER VE MENEVKLER 39
nun farkndayd. Hava gerginleti: Iskra'cararasnda bu tartma yznden
bagsteren "keskinler" ve "yumuaklar"6 ayrm, Bolevik- Menevik kav
gasnn balangc oldu. Martov ve Akselrod, "rgt" ile "parti" arasnda birfark gryorlard. Gizji bir rgtn zorunlu olduunu kabul etmekle bera
ber, bunun, geni bir sempatizanlar partisinin ekirdeini oluturduu tak
dirde bir anlam tayacan ileri sryorlard. Lenin, "gevezeler" ile
"iiler" arasnda kesin bir snr izilmelidir; Martov'un tasars partinin
kapm herkese ardna kadar ayor, diye cevaplandrd. Plehanov, isteksiz
bir biimde Lenin'den yana oldu. Iskra yaz kurulunun dier yeleri, Potres-
sov ve Zasuli, seslerini karmadlar; fakat Akselrod ile Martov'un
grlerini paylayorlard. Troki, beklenenin aksine, Martov'dan yana
kt.' Uzun ve sert bir tartma sonunda Lenin'in tasla 23'e kar 28 oyla
reddedildi. Martov'un nerisi ise 22'ye kar 28 oyla kabul edildi.8 Tzn
dier maddeleri fazla bir glkle karlamadan kongreden geti. Partinin
epey hantal olan merkezi rgtlenmesi, parti retisinin koruyucu merkez
yayn organnn (Iskra) yaz kurulundan, parti faaliyetini yerel rgtler ka
nalyla ynetmekle ykml bir merkez komitesinden ve bu ki organn
herbirinden ikier delegenin bulunduu, bakan kongre tarafndan seilen
toplam be yeli bir parti konseyinden oluuyordu; konsey, en yksek de
netleme organyd ve sadece, iki ylda bir toplanan kongreye kar sorumluydu.
Parti tznn ilk maddesiyle ilgili son derece nemli oylamann sonu
cu tartmalara yol att. Kongrede ounluk, "yumuak" Mra'clardan,
Bund delegelerinden ve Iskra le hibir zaman iliki kurmam dier yan
rgtlerden oluuyordu. Iskra grubunun kendi iinde ise Lenin hl bir
ounluu ynetiyordu. Parti tz konusundaki tartma, Bund ile parli
arasndaki ilikiler konusunda bir karara varlmasn gerektirdi. Bund'un,
"yahudi proletaryasnn tek temsilcisi olarak kalmak" eklindeki talebinin
ezici bir ounlukla reddedilmesi, Bund delegelerinin kongrenin 27. o turu-
6. Lenin, daha sonra bunlar "tutarl" ve "tutarsz" Iskra'cat diye nitelendirdi (Lenin, Soneniya, c, V, s.269).
7. Troki, Lenin'le Ekim 1902'de Londra'da tanm ve yazarlk yeteneiyle Lenin'in hemen dikkatini ekmiti. 1903 ilkbahar boyunca Lenn, yaz kurulunaTroki'nin katlmasn iki kez nerdiyse de Plehanov'un kesin vetosu ile karlat(Krapskaya, Memories of Lenin (Ing. ev. 1930), c. I, s.85- 6, 92). Krupskaya'ya greLenin, "kongrede Troki'nin kararsz bir tutum taknacan aklna bile getirmiyordu"(A.g.e., S .99).
8. Vtoroy S"ezd RSDRP, (19 32), s.263- 85.
9. Bu tzk metni iin baknz: A.g.e., (1932), s.423- 5 ve VKP (B) v Rezoiyulsiyak(19 41), c. I, s.24- 25.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
37/1304
40 NSAN VE ARA
mundar sonra (kongre toplam 37 oturum oldu), salonu byk bir fkeyle
terkemelerine yol at.10 Bir sonraki oturumda partinin, sadece bir tek "d"
rglnn, Iskra ile sk bir ibirlii iinde bulunan ve (kongrede Lenin tarafndan temsil edilen) Devrimci Sosyal Demokrat Birlik'in tannmas ve
bunun tze geirilmesine ilikin karar.Yurt Dndaki Rus Sosyal De
mokratlar Birlii'ni oy hakkndan yoksun braku iin, Marnov ile Aki-
mov ekimser kald." Bu kararlar alnrken hl btn Isfcra'carbirlikte ha
reket etmilerdi. Ancak parti yeliinin nitelikleri hakkndaki oylamada
"yumuaklarda birlikte oy kullanm yedi delegenin ekimser kalmas, oy
dengesinin "keskinler" lehine kaymas sonucunu yaratt. Bylece grld
ki, gndemin en nemli maddesi parti rgerine seilme gr
lrken Lenin, bir ounluun banda bulunacak ve bu avantaj, kendigrlerinin zaferini daha ileri gtrmek iin kullanacakt. Bunun
anlalmas, kongrenin havasnda, baka herhangi bir olaydan ok daha ani
bir deiiklik yaratt. 30. oturumdan sonra tartmalar son derece gergin bir
hava iinde geti.
Gerekten de sz konusu olan ok nemli bir sorundu. Bununla beraber,
belirtmek gerekir ki, Iskra grubunun btn tarafndan kaleme alnp kon
greye sunulan parti tznn maddeleri, partinin yerel rgerinin. mer
kezi otorite tarafndan hemen hemen -snrsz biimde denetlenmesinimmkn klyordu ve Lenin'in merkezilemi ve disiplinli bir parti an
layna kar sonradan duyulan fke, atmann balangc olmaktan ok,
sonucuydu. Kongrede Lenin ile Marov'un birbirlerini karlkl sula
malarnn da gsterdii gibi, Lenin'in, Iskra yaz kurulu ye saysn yeni
kararlar gereince altdan e indirmeyi ve parti merkez komitesi yeliini
kiiyle snrlamay ngren tasars kongreden nce yaz kurulunda
grlm ve prensip bakmndan herhangi bir itirazla karlamamt.
Ancak bu tasan, Iskra yaz kuruluna Plehanov, Lenin ve Martov'un atan
mas (iki "keskin" bir "yumuak") ve merkez komitesine ikinci derecedenkiilerin seilerek partinin, yaz kurulunun denetimi altna girmesi eklinde
somut bir neri olarak kongreye sunulunca, muhalefet mdan kt; Mar
tov ilk kez bu kongrede "tek tek gruplar in olaanst yasalar" kartlarak
"parti iinde skynetim" uygulanmak istendii sulamasnda bulundu. Bu
sulama, sonraki amalarda etkin bir rol oynayacakt.'2 Tartmalarn
bundan sonras bir dizi oylama ve protestoyla geti. Iskra yaz kuruluna
ye semekle ilgili karar 2 aleyhle, 17 ekim ser oya kar 25 oyla kabul
10. Vtoroy S"ezd RSDRP, (1932), s.324- 5. II. A.g.e., s.334.12. A.g.e., S .373
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
38/1304
BOLEVKLER VE M EN EV KLER -11
edildi. Bunun zerine, ounluk Plehanov, Martov ve Lenin'i bu greve
seti; Martov, yaz kurulunda kendisine nerilen grevi kabul etmedi ve
aznlk bundan sonra seimlere katlmay ret karan ald." Merkez komitesitamamen "keskinler"dej olutu ve Plehanov parti konseyi bakanlna ge
tirildi. Bu sonulara gre, kazananlara "Bolevikler" (ounluk), muhalif
lere "Menevikler" (aznlk) denildi ve iki taraf da tarihe bu adlarla getiler.
N e var ki bu, yknn sonu deildi. Pleh anov, kon gre boyunca hep Le
nin'i desteklemiti. Delegelerden biri Lenin'in grleriyle onun grleri
arasnda bir fark olduunu belirtmeye kalknca, onu "Napolyon,
mareallerini karlanndan ayrmt, oysa beni Lenin'dcn hi kimse
ayramaz"' 4 diye gururla cevaplandrmt. Fakat, balangtaki programla
ilgili tartma, yal Marksist'in uysalca davranna kar, gen Marksist'in
kolaylkla nasl insafszca davranabildiini gstermiti. Plehanov ksa
srede Lenin'in zafere ulamak iin gsterdii uzlamazlk karsnda
aknla dt. Lenin'in saf d brakmaya niyetlendii Menevikler'n
byk bir ksm, Plehanov'un eski dostlar ve mcadele arkadalaryd. Ple
hanov, Lenin'in sk parti disiplinini ilke olarak onaylamt, ama uygula
ma sz konusu olunca bu disiplin anlaynn uzun yllar Bat'da
yaamaktan dolay, siyasi rgtlenme hakknda farkna varmakszn edin
dii daha az kat grlerine aykr olduu onaya kt. Lenin'in btn beklentilerinin aksine Plehanov, muhaliflerle uzlamaya gidilmesinin
szcln yapmaya koyuldu. 1903 yl sona ermeden Lenin Iskra yaz
kurulundan istifa ettii iin 15, Pleh anov kongrenin reddet tii, hepsi
Menevik olan eski yeleri yaz kuruluna alm, bylece, Iskra bir
Menevik yayn organ haline gelmiti. Kongrenin eline teslim ettii parti
aygtndan atlan Lenin iin Bolevik yoldalarn bamsz bir fraksiyon
iinde rgtlemekten baka bir ey kalmyordu.
Aradan geen on iki ay boyunca Plehanov ve Iskra'aak eski arkadatan
Lenin'i iddetle eletiren makaleler yaymladlar. Plehanov, Ne Yap-
mah?'tn baz pasajlarn daha ilk okuyuunda doru bulmadn, ancak
Lenin'in grlerini deitirmi olduu izlenimini edindiini ileri srerek
-^-yavan bir mazeretti bu ikinci kongrenin sonuna kadar Lenin'i destekle-
13. A.g.e., S.376. Kongre'deki blnmeden doan iki fraksiyon, o andan ibaren,ayn toplantlar dzenledi (Lenin, Soneniya, c. VI, s.56).
14. Vloroy S"ezd RSDRP, (1932), s.138.15. Pie h no V'a gre, ada; ngiliz politikasnda bir rnek aramt Lenin:
"Chamberlain, durumunu glendirmek iin, bakanlktan ayn di. Ben de aynnyapyorum" (C.V.Plehanov, Soneniya, c. XDI, s.44).
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
39/1304
42 NSAN VE ARA
mis olmaktan duyduu mahcubiyeti hzla yendi.16 Lenin imdi "sekler bir
kast"17 zihniyetini desteklemekle sulanyordu. Merkeziyetilik mi, Bona-
partizm mi? balkl makalede Lenin, "proletarya diktatrl ile proletaryazerinde diktatrlk kurmay birbirine kantrmak" ve "devrim- ncesi eski
larz monari deilse bile, Bonapartizm"18 uygulamakla sulanmt. Onun,
profesyonel devrimciyle kitleler arasndaki likiye dair gr, Marx'in
deil, Bakunn'in gryd. 19 Martov, kongrede ileri srd gr
ileyerek Rusya Sosyal Demokrat si Partisi'nde Skynetim Yasasna
Kar Mcadele adl bir bror yaymlad. Vera Zasuli, Lenin'in parti an
laynn, XIV. Louis'nin devlet anlayyla ayn olduunu yazd. 20 Artk
Menevikler'in denetimine gemi olan parti basmevi Troki'nin Siyasi
Grevlerimiz11 adl svg dolu bir brorn yaymlad; Troki'nin
Menevikler'le olan yakn ilikileri, brorn thaf ksmnda aka
grlyordu: "Aziz stadm Pavel Borisovi Akselrod'a". Troki bu
brornde Lenin'in yntemlerine "Jakobenler'in trajik uzlamazlnn so
luk bir karikatr" diye saldryor ve "partinin yerini parti rgtnn, parti
rgtnn yerini merkez komitesinin ve nihayet merkez komitesinin yerini
diktatrn alaca" bir dumm un ortaya kacan ngryordu. Son blm
"Proleiarya zerinde Diktatrlk"22baln tayordu. Bir sre sonra Ple-
hanov. Bir Sosyal Demokratn Gnlnde yle yazacakt: "Bolevikgr hkim olsayd, son tahlilde, her ey btn iktidar ex Providentia ken
di ahsnda toplam tek bir adamn evresinde dnecekti"23.
Blnmenin yanklan, "revizyoniser" arasndaki hiziplemeden dolay
kendi ba da dertte olan Alman Sosyal Demokrat Partisi'ne kadar ulat.
Rusya Sosyal Demokrat Partisi'nin tannm ve ndegelen yelerinin he
men hepsi Lenin'in yoldatan, sradan nsanlard, ilerinden pek aznn
16. G.V.Plehanov, Soinen ya, c. X1H, S.13S- 8. 17. A g.e., c. XIH, s.7.. lS-A.g.e.,c. Xm, s.90- 1. 19. A.g.t., c. XIQ. t.185.
20. Iskra, No. 70, 25 Temmuz 1904.21. N.Troki, Nasi Potiieski Zadai (Cenevre, 1904). Troki, takma adnn nne,
nceleri N. ba harfini koyuyordu, sonradan asl adnn bas harfi olan L'y' koymayabalad. Lenin de bazen N. ba harfini kutlanmt.
22. Troki'nin otuz yldan fazla bir zaman sonra bu tanma hakkndaki sonhkmn burada hatrlatmak yerinde olur: "Lenin'in, yazlarnda 'uzUstnlamaz' ve'amansz' kelimelerini sk sk kullanmi) olmas bouna deildir. Ancak btOn aalkkiisel sorunlar bir yana braklp byk bir gerilimle amaca ulamaktan baka bir eydnlmedii takdirde byle bir insafszlk hakl grlebilir. Onun tutumu bana, kabuledilemez, dehjet verici, isyan ettirici grnyordu. Bununla beraber, bu tutum siyasibakmdan doruydu ve dolaysyla, rg ilenme asndan gerekli bir mumdu"(LToki, Moya Jim (Hayatm) (Berlin). 1930, c. 1, s.187- 8).
23. C.V,Plehanov, Soinenya, c. XHL s.317.
7/29/2019 Edward Hallett Carr - Bolsevik Devrimi
40/1304
BOLEVKLER VE MENEV KL K H
ad duyulmutu- Menevikler'e neredeyse genel bir destek kazandrdlar.
Kaulsky, Lenn'n Bolevik gr savunan bir makalesini Alman sosyal
demokrat dergi Neue Ze'f'ta yaymlamay reddetmekle kalmad, ayn zamanda, Lenin'in tutumunu aka yeren bir mektubu yaymlanmas iin
Menevik Iskra'ya yollad.14 Lenn'e en iddetli saldr Rosa Luxemburg'dan
gelmiti. Rosa, Temmuz 1904'ie Neue Zeit'v yaymlanan bir makalesinde
Lenin'in "an- merkeziyet ini" brokratik olmakla ve demokratik olma
makla suluyordu. Rosa, Lenin'in tasarsnda tamamen Rusya'ya zg bir
nitelik gryor ve sert bir dille, "baaa durduu halde, kendini tarihin en
gl yeni hkimi" olarak ilan eden "imdi Rus devrimcinin 'ego'su
biiminde yeniden canlanan, Rus mutlakiyetilii tarafndan ezilmi ve
paralanm bir 'ego'dan" sz ediyordu; Lenin'in parti nderliinde mutlak
g grn kyasya eletiren Rosa, bu tutumun "bu tr her rgtn
bnyesine sinmi muhafazakrl en tehlikeli biimde azdrabileceini""
sylerken yeni bir tartma a