Ledenblad van de Vereniging voorbiologisch-dynamische landbouw & voeding
Mei 2010 / 2
Melk met terroirKom naar de ledenvergaderingDemeter-koeien zonder hoorns?Op weg naar een eigen, eerlijke BD-melkprijs
Ervaar-, leer- en beleefdag
Melk met terroir18Melkhoeftgeenbulkproducttezijn
Coöperatie Hermes27Naareeneigen,eerlijkeBD-melkprijs
03 Dynamisch Portret: De Buitenplaats08 29 mei: BD-ervaar-, leer- en beleefdag12 Jaarverslag BD-Vereniging 200917 Kwaliteit van preparaten18 Melk met terroir22 Coöperatie Hermes opgericht.24 BD melkprijs, vroeger en nu26 Beroepsontwikkeling: in eigendom nemen29 Landbouwcursus: in de stof leeft de geest30 Dynamische Keuken: mens en aarde belicht34 Perspectief44 Colofon, BD-info en ledenservice46 Agenda
Vanuitdelagestalvan‘DeBuitenplaats’kijken25melk-
koeienjeaandachtigaan.Allemaalhebbenzehoornsen
slechtseenenkeleheeftoorflappen.Dat,tezamenmetde
rustdiehetbedrijfuitstraalt,roepteengevoelvan‘vroe-
ger’op.BoerBram,dienetbezigisommeteenmoderne
heftruckdekuilaanteschuiven,moetechternietshebben
vantraditiesenwilnietbijhetoudeblijvenhangen.‘Als
Steinernuzouleven,zouhijonsharduitlachen.’
Tekst: Kalle Heesen l Foto’s: Michiel Wijnbergh en De Buitenplaats
kracht of valkuil?
redactioneelVOLKZOEKTZIELMet de verkiezingen in het vooruit-zicht strekt zich in Nederland een totaal versplinterd politiek land-schap uit. ‘Volk zoekt ziel’, las ik 13 maart in Trouw; zo typeert publicist Paul Scheffer de situatie in ons land. Diezelfde week vroegen we ons op de redactievergadering af, hoe het toch mogelijk is, dat een krop sla die op water met minera-len groeit - wat zo wezensvreemd is voor sla – toch best veel lijkt op een echte krop sla. De volgende ochtend stond ik in mijn moes-tuin te spitten en dacht: wat heb-ben deze twee dingen met elkaar te maken? Die watersla groeit wel, maar staat los van zijn omgeving. Hij is niet afgestemd op het geheel, op de kosmos. Zou die sla enkel ons lichaam voeden, maar niet ons ver-mogen om ons af te stemmen op het geheel? Zou ‘licht in voeding’, waar Dynamische Keuken over gaat (zie pag 30) daar een rol bij spelen? Wat ons volk nodig heeft is voed-sel dat de ziel voedt, voedsel dat samenhang voedt. Stem dus niet alleen op 9 juni. Stem iedere dag. Met uw vork.
Ellen Winkel, ellen@schrijfwinkel
De Buitenplaats van Bram en IlseD Y N A M I S C H P O R T R E T
‘Je hebt goed gras,
dat wordt melk en die melk
is lekker’08Komnaardeledenvergaderingop29mei
2010-2mei3
ezonschijntbovenDeBuitenplaatsenkleinestapelwolkjesdrijvenover. Vanuit de schaduwvandemestbult loopt een
kleinhangbuikzwijndekoeienstalin.BinnenlaatkoeKarinzichneteenslekkerpoetsendooreenautomatischeborstel.“Eigenlijkzoudeoverheidelkeboerzo’nborstelcadeaumoetendoen,”vindtBram,“dekoeiengenietenechtvanzo’nding!”DeborstelwaarKarinzich-zelfmeeverwent, is echternietdoordeoverheid cadeaugedaan,maardoordebuurman.Nouja:gedeeltelijkdan.Hetmotortjewatdeborstelaandrijftkomtvaneenoudelopendebandvandebuurman.DerestheeftBramerzelfomheengebouwd.“Datiseenbeetjeeenhobby,”grinniktBram.“Kijk,”wijsthijnaardenogzachtjesdraaien-deborstel,“nougaathijsteedslangzamerdraaienvoordathijstopt.Dekoeienhebbendaarnietsaan,maarikvindhetleuk.”DeBuitenplaatsligt indekopvanNoord-Holland, inEenigenburg.BramBorstenIlsevanderEerdenrunnenhetmelkveebedrijfsinds1989. “Ikwist lange tijd eigenlijk niet goedwat ikwilde,” verteltBram.“OpmijntwaalfdekwamikvanschoolentoenbenikmaardeLagereAgrarischeSchoolgaandoen.Mijnvaderhadeenboerderijdusdiestapwasvrijlogisch.Daarnahebikdemiddelbareagrarischeopleidinggedaan.Toenikdatafgerondhad,benikWarmonderhofgaandoen.Daarbegonikpasechttetwijfelen.Datismisschienwelwatraarnanegenjaarlandbouwopleidingen…Eengedeeltevandetwijfelkwamwaarschijnlijkdoordatikmeervrijheidwilde.Ikkonernietvoorkiezenomvierjaarwatanderstegaandoen,wantdanzoumijnvaderhetbedrijfgaanafbouwen.Daaromhebikvoormezelf,toenikhierbegon,demogelijkheidingebouwdomermeetestop-pen.Alshetnietzougaandanzouikdeboelverkopen,ikzounietgaandoormodderentotdatikkopjeonderzougaan.Dievrijheidhadikechtnodig.”
OorflappenInmiddelsboerenIlseenBramal21jaaropDeBuitenplaats.Naastdeveehouderij isereenmini-campingbijgekomeneneenzorgtakdiegerundwordtdoorJohannesKrausen.“Ikwildedezorgtaknietzelfdoen,”legtBramuit.“Ikvondheteentelastigecombinatie.Hetismoeilijkomjezelf intweeëntesplitsenzodat jeénveel tijdenaandachtvoordezorgvragershebt,énooknogenergieoverhoudtvoordekoeienenjeboerderij.Johannesbetaaltniksvoordezeplek,
enwijbetalennietsvoorhetwerkwatdezorgvragersverrichten.Totnutoegaatdatprima,maarwehebbenweldeafspraakdatalseen
vanonstweeëneenBMWheeft,endeanderalleeneenoudefiets,weeropnieuwnaargaankijken.Totnutoe,”voegthijerlachendaantoen,“rijdenwealletweenogopeenoudefiets.”
DeBuitenplaatsdoetveelsamenmetBD-tuinbouwbedrijfdeLepelaar.“Wehebbeneenuniekesamenwerking.Wewisselenland,voer,mest,stro,productenenmachinesuit.Hetmooiedaarvanisdatwezodichtbijelkaarwonen;wekunnenallespertrekkerberijden.”OpditmomentheeftDeBuitenplaatsslechts25stuksmelkvee.“Eenbewustekeus,”legtBramuit,“ikwilmijnkoeienherkennen,enikwilookdatzeelkaarnogkunnenherkennen.Alsikietsvanhonderdkoeienzouhebbendangaatdatnietmeer.Ikwilmijnkoeienookeeneigen-heidmeegeven.Ikkrijgmelkenvleesvanze,danmoetenzeaanheteindewelkunnenzeggen‘ikbeniemandgeweest’.Zemoeteneen‘ik’hebben.Datisookderedendatzegeenoorflappenhebben.Zehebbenallemaaleeneigenvoorénachternaam.Devoornaamisvanhenzelfendeachternaamkomtvanhunmoeder.”BramenIlsezijnprincipieeltegenoorflappen,maarhebbenerander-halfkeereenuitzonderingopgemaakt:éénkoeheefttweeoorflappeningekregen,eenanderheeftéénflap.“WijstondentoenzelfnietzosterkinonzeschoenenendeAIDkanheelergopjeinspelen.Wegin-genoverstagenzoudenvanafdatmomentallekalfjeseenflapgeven.Dat vond men echter niet genoeg: alle koeien moesten in één keeroorflappenkrijgen.Datgingonstever.BovendienvergatdeAIDdaarnaeenjaaromonstecontroleren.Wehebbentoennogmaalsbeslotenomgeenoorflappen intedoen.Het is trouwenspraktischookhelemaalniethandig.Mijnkoeienwordenoud,somsweltien jaar, indietienjaarkanerheelwatgebeurenenisdekansgrootdatdeflappeneruitscheuren.Ikwilgeenkoeienmetallemaalscheureninhunoren.”
ZuivelhuisjesDekeuzevooreenrelatiefkleinekuddebrengtookwelnadelenmetzichmee:“Ikzouookwelgraagnieuwwillenbouwen,investeringenwillendoennetzoalsdegrotejongens.Maardaarontbreektonsge-woondebuffervoor.Hetissowiesoerglastigmeteenveestapelvanmaar25melkkoeien.Eersthaddenweernogwatakkerbouwbij.WeteeldenbroccoliengroenekoolvoorOdin,maardiekondenhetopeengegevenmomenttienkeerzogoedkoopelderskrijgenentoenzijnweermeegestopt.”OmtochwatmeerinkomstenbinnentekrijgenzijnIlseenBramin2005begonnenomeengedeeltevanhunmelkteverzuivelen.“Col-legaJanWieringadeedzijnzuivelapparatuurweg.Wezijndaargaan
D
‘We hebben de afspraak dat als een van ons tweeën een
BMW heeft, en de ander alleen een oude fiets, we er opnieuw naar gaan kijken’
D Y N A M I S C H P O R T R E T
Op De Buitenplaats maken ze karnemelk, boter, yoghurt en crème fraiche
In vijf zuivelhuisjes halen klanten zelf hun bestelling op
4DynamischPerspectief 2010-2mei5
kijkenenhebbeneigenlijkopdeterugweg indeautoaldeknoopdoorgehaktdatwehetzoudenkopen.Daarnaheefthetnog tweejaarhiergestaanvoordatwedezuivelruimteafhadden.”NuwordteropDeBuitenplaatswekelijksongeveer800 litermelkverzuiveldtotkarnemelk,boter,yoghurtofcrèmefraiche.Omdezeproductenaandemantebrengenhebbenzezestienafzetadressen,merendeelskleinewinkeltjes.Enopvijfplekken indebuurt staan‘zuivelhuisjes’.“Ikkendeiemanddiegewooneenkoelkastaandeweghadgezetmetdaarinzuivelproducten.Omdat ikeenkoelkastwatkaalvond,hebikereentuinhuisjeomheengezet.Inmiddelshebbenwe, met hulp van de provincie, vijf tuinhuisjes in de buurt staan.Aanhetbeginwerddaarnogweleenswatgestolen,maarnuzittende huisjes op slot en krijgt elke klant een sleutel. Daardoor wor-denzemedeverantwoordelijkvoorhetproject.Sindsdienisernooitmeerwatgestolen.Hoogstensdatiemandeenkeerwatvergeetopteschrijven,maardatgebeurtookwelandersom,wantikhebsomsmeerproductenverkochtdandatikerneerhebgezet.”HetmelkenwisselenBramenIlseaf: ’sochtendsmelktdeeenenzorgt de ander voor de kinderen, ’s avondsdraaien zehet om. Ze
hebbendrie kinderen: Linde (1,5 jaar), Sjoerd (7 jaar) enMerel (8jaar).Andersdanjeverwachtwoonthetgezinnietinhetvoorhuisvan de boerderij: “Mijn vader is dat aan het verbouwen,” verteltBram.“Altienjaar,”voegtIlseerlachendaantoe.Zelijkenergeenprobleemvantemaken.Vanuitdewoonruimtewaarzenuzitten,achterindestal,hebbenzeprachtiguitzichtophetland.“Indezo-merisditdecamping,”legtBramuitwijzendopdeachtertuin,“wezijndaarin1996meebegonnen.Hetideevoordiecampinghadikalveellanger.Ikhebeentijdjestagegelopenbijeenboerdietoennetbezigwasmethetopzettenvaneencamping.Sommigemensendiehieropdecampingstaanzijninmiddelsvriendenvanonsgeworden.Wehebbenweleensdatwenaarhetlandlopenomtegaanschof-felen,maardatwenooitaanhetschoffelentoekomen,omdatweopdecampingblijvenhangen.”
BD“Het komt door de buurman,” zegt Bram met een brede glimlachalsantwoordopdevraag,“Debuurman,JohnHogervorst,heeftonsbesmetmethetBD-virus.Hijisinmiddelsalweerverhuisd,maarhij
isweldegenegeweestdieonsmiddenjaren80ophetspoorvandebio-logisch-dynamischelandbouwheeftgezet.”OverdevraagwatvoorhemnudeessentievanBDis,moetBramevennadenken.Naeenstiltevaneenpaarminutenkanhijhetonderwoordenbrengen:“DegrotemeerwaardevandeBD tenopzichte vanbijvoorbeeldEKO, is degeestesverzorging,”concludeerthij.VolgensBram‘voel’jediegeestesverzorging:“Wezijnnieterggoedinopruimenenhetishierdanookbestwelrommelig.Tochishetvaakzo,datmensendieoponzecampingkomenalbijdeeersteblikzeggendathethierzogoedvoelt.Dátisdedynamischekant.Hetisleukomjeopdatniveauechtindingenteverdiepen,omdingenteervaren.DatisookhetverschiltussenBDenEKO.Jehebtvrijgrote,schoneEKO-bedrijven,maardaarmisjevaakdegeestesverzorging.”“Wat ik minder vind aan BD zijn de preparaten. Steiner heeft dat zo’nhonderdjaargeledenbedacht.AlsSteinernuzoulevenzouhijonsharduitlachenenroependatweerdirectmeemoestenstoppen.OpWarmon-derhofhebbenweooiteendocentgehaddieonshetverschiluitlegdetus-senduivenenhaviken.Dehavikenwillendedingenveranderen,diegaanophundoelaf,deduivenniet.Zoalshetnugaatzijnweeigenlijkallemaalduiven.Maarjemoetdurvenveranderen.Erstaanhierookmensenopdecampingdiealtienjaarelkezomerophetzelfdeplekjekomenstaan.Ikhebweleensdeneigingomzetevertellendatzenueensergensandersheenmoetengaan.”
Meditatie“WatSteinermetpreparatendoet,doeikmetmeditatie.Omdathetmoetgaikditjaarbeginnenmetpreparaten.Wehebbenbedachtomdaareenheledagvantemakendievooralinhettekenstaatvanmeditatieenomdathetmoet,spuitenwedanaanheteindevandedagdepreparatenoverhetland.Natuurlijkhadikdatookgewoonzonderdemeditatiekunnendoen,maarikdenkdathetdanhelemaalgeenzinheeft.”DegrotekrachtvanhetbedrijfzitvolgensBramindesimpelheid:“Dat isookmijnideaal.DemelkhoeftnietnaareengrotefabriekomdaninChinaverwerkttewordentotmelkpoederendaninDuitslandweeraangelengdteworden.Degroteuitdagingisnatuurlijkomeenbedrijfjealsditeconomischdraaiendetehouden.Metdecampingerbij,ennatuurlijkhetverzuivelen,lukthetnet.Zoalswijhethierdoen,rechtstreeksleverenaandeconsument,ishetmooistewateris.Jehebtgoedgras,datwordtmelkendiemelkislekker.Zosimpelishet.”
D Y N A M I S C H P O R T R E T
‘Wat Steiner met preparaten doet, doe ik met
meditatie’
De BuitenplaatsBramBorstenIlsevanderEerdenSurmerhuizerweg101744JCEenigenburgwww.loeigoeiezuivel.nl0226-395734onzekoeiengeven@loeigoeiezuivel.nl
DeBuitenplaatsbevindtzichinEeni-genbrug (Noord-Holland). Bram enIlse,beiden38jaar,boerenop24hec-tarelichteklei.Zehebben40koeien,waarvan er 25 gemolkenworden. Zewerken samen met tuinbouwbedrijfDe LepelaarvanJanenIngeSchrijveren Joris Kollewijn; ze wisselen land,voer,mest,stro,productenenmachi-nesuit.In de ligboxenstal hebben ze rubberoverderoostervloergelegdmetdaar-overheenlangstro(vandeLepelaar).Met een mestschuif schuiven ze demestsamenmethetstroeruit,zodatze vaste mest hebben in plaats vandrijfmest.DaarprofiteertdeLepelaarweervanmee.Verder wordt de boerderij gebruiktals zorgboerderij door het bedrijfjeWerkproject metgezel van JohannesKrausen.BramenIlseverzuiveleneengedeeltevan de melk zelf. Er wordt hangop,karnemelk, boter, yoghurt en crèmefraîchegemaakt.
Bram en Ilse zijn principieel tegen oorflappen: “Ik wil geen koeien met allemaal scheuren in hun oren”
6DynamischPerspectief 2010-2mei7
OpdezedagwordenookdejaarvergaderingengehoudenvandeVerenigingvoorBiologisch-DynamischeLandbouwenVoedingenStichtingGrondbeheerBD-Land-bouw.DebijeenkomstvindtplaatsopWarmonderhof,opleidingsinstituutvoorBD-landbouw,veelzijdigBD-bedrijf,tevensleerbedrijfvoordeleerlingenvanWarmon-derhofOpleidingenendeplekwaaronskantoorisgehuisvest.
Locatievandezedag:Warmonderhof,Wisentweg10,8251PCDrontenOmugastvrijtekunnenontvangen,stellenwijhetopprijswanneeruzichvoorafmeldtbijhetbureauvandevereniging,[email protected].
Agenda Ledenvergadering
Het grootste deel van de tijd willen wijmetuingesprekovertweemetelkaarsa-menhangendeonderwerpen:*BD landbouwalscultuurvande intuï-
tie.Hoeverzorgenwedeontwikkelingvanbeeldvorming,inspiratieenintuïtiealsvereniging?LeestertoelichtinghetartikelScholingselementen in het boe-renwerk, ziepagina10.
* Samenhang tussenBDVereniging,An-troposofische Vereniging en Vrije Ho-geschoolvoorGeesteswetenschap.Leestertoelichtinghetartikeloppagina11
Omderestvandevergaderingcompacttehoudenentekunnenplannenwillenweuvragenompuntendieuopdejaarverga-deringzouwillenbesprekenvantevorenintedienenbijhetbureau.
•Opening•Gesprek•Financieelverslag•Voorstelwijzigingencontributie2011• Verkiezing Isabel Duinisveld als nieuw
bestuurlid; herverkiezing Albert deVriesalsvoorzitter
AlsnieuwbestuurslidwillenwijgraagIsabel Duinisveld verwelkomen. Zij istuinster en mede-eigenaar van eenzorgboerderij in Groningen, de Eems-tuin. Voorzitter Albert de Vries is aandebeurtomaftetreden.Hijsteltzichherkiesbaar voor een tweede periodevandrie jaar.Overigens iseenverdereuitbreiding van het bestuur gewenstenstatutairooknoodzakelijk.Aanmel-dingenoftipszienwedanookgaarnetegemoet.
•Ingediendepunten.
Op29meiisereenervaar-,leer-enbeleefdagvoorledenvande
BD-verenigingendonateursvandeStichtingGrondbeheer;eendag
biologisch-dynamischelandbouwervaren,lerenenbeleven.
Programma10.00 Ontvangst,koffie,thee,bijpraten10.30 Workshopsoflezing,kiesuit:
• Inlevend waarnemen in plantendoorRuudHendriks.Kunjeonkruidookzienalsleermeesterinplaatsvanalsvijand?
• Lezing ‘Vrije grond door gemeen-schapsvorming’doorJanSaal.
• Bedrijfsonderdeel ervaren volgens de‘boeren bezoek methode’,zoalsdieinhet project BD-beroepsontwikkelingwordt gehanteerd. De boer een ge-schenkgeven in plaats van alleen in-formatiekrijgen.
• Idealen op de grond zetten,eenont-moeting met studenten. Wat leeft erals toekomstbeeld van het werken indeBD-landbouw?
12.30 Lunch13.30 Parallelleledenvergaderingenvan VerenigingenStichting
15.00 Kortetheepauze15.15 Praktijkbeleving,zelfaanhetwerk met:
• Paardenmennen:kijkenervaarhoehetisomeenpaardmeteenwerk-tuigtemennen.
• Meeldauwzoekeninfruit:bekijkdeboommetdeblikvaneenfruitteler.
• Eenrelaxedhalfuurophetwiedbed:ooitaleensliggendgewied?
• Devitaliteitvanwaterervaren:overenbijdeflowformenzelfwatervi-taliseren.
• Koeienhalenenmelkenindemelk-put.
• Heftruck rijden en kisten stapelen:het ziet er zomakkelijkuit als eenanderhetdoet
16.00 Picknickmetbroodjesensoepindeboomgaardofindekas
29 mei: BD ervaar-, leer- en beleefdag
8DynamischPerspectief 2010-2mei9
A L G E M E N E L E D E N V E R G A D E R I N G
Welkesamenhang iser tussenBD-
Vereniging, Antroposofische Ver-
eniging en Vrije Hogeschool voor
Geesteswetenschap? Een interview
met voorzitterAlbert deVriesover
demogelijke aansluiting bij deAl-
gemeineAnthroposophischeGesell-
schaft.
Tekst: Luc Ambagts, secretaris en beleidsmedewerker
Hoe kwam je op het initiatief verbinding te zoeken met de Antroposofische Vereniging?“In het voorzittersoverleg van de voorzit-ter van de Antroposofische Vereniging inNederland (AViN) met voorzitters uit demedische, pedagogische en BD-beweginghadden we naar aanleiding van een prak-tische huisvestingsvraag gekeken hoe deverbindingtussendeVrijeHogeschoolvoorGeesteswetenschappen(VHvG)endewerk-gebiedeneruitkanzien.DoordebenoemingvanDerkKleinBramel tot coördinator vandelandbouwsectiewerddievraageenjaarlateropnieuwactueelenkwamheeldicht-bij.DiebenoemingginggrotendeelsbuitendeBD-Verenigingom. Terwijl voormij eenverbindingtussendeideeBD-VerenigingendeideeAntroposofischeVereniging,metals
kernvandieverenigingdeVHvG,een rea-liteitis.”
Hoe zie jij de verhouding tussen de BD-Ver-eniging en de Hogeschool?“In een gesprek van het bestuur met eengroep boeren en tuinders in NH kwam zomooinaarvorendatinhetwerkenindeBD-landbouwdeeigenervaring,hetauthentie-ke,individuele,eencentralerolspeelt.Watopdeeneplekpast,pastnietopdeandereplek.KenmerkendvoorBDismisschienweldat het bij iedereen net anders is. Dat in-dividueleverzorgen,doorhetmetelkaartedelen,zieikalswatonsverbindt.DatsluitaanbijdeimpulsvandeHogeschool,zoalsdievoormijleeft.Ikvindhetinspirerendomnaar deVHvG te kijken als naar een soortarbeidersuniversiteit.Hetiseenhogeschoolvoormensendiezichinhetuitoefenenvanhundagelijkswerkwillenontwikkelen.Doorhetuitoefenenvanhunberoep-ofwatzijalshunwerkzien-staanzeindiearbeiders-universiteit.Deze Hogeschool heeft tot taak, volgensRudolfSteiner,omuitdrukkingsmiddelentevindenvoorimaginatie, inspiratieenintuï-tie.Inhetauthentiekwerkenzettenmensendezevermogensin.Datdoenzeindividueel,ieder voor zich. Wil dat niet tot versplin-tering en vereenzaming leiden, dan zie ikdat werken aan overdracht, aan het delenmetelkaarvandatauthentieke,noodzake-lijkis.Uitdeaardvanhunwerkzouervan
deberoepsledenvandeBD-Vereniging,eenverbindingmetdieimpulskunnenzijn.Hetondersteunenvandieimpulszieikalsvoor-naamstetaakvandeBD-Vereniging.Daaruitkan ietsontstaanwatvernieuwend is.Dankanjeelkaarontmoeten,wetenddatjeditwerk doet. Je kunt er mensen uit anderevakrichtingen bij betrekken die datzelfdenastreven.Zokanverschijnenwathet im-materiëleisdatdeBD-landbouwtebiedenheeft.”
Wat is er tot nu toe concreet gebeurd?“We hebben gesprekken gevoerd met hetbestuurvandeAntroposofischeVerenigingin Nederland, met de coördinator van delandbouwsectie, met de voorzitter van deAllgemeine Anthroposophische Geselschaften de coördinator van de Landbouwsectiein Dornach. Daar wordt het initiatief en-thousiastontvangen.HetgaaternuomeenvormtevindenwaarindeaansluitingzinvolisvoordeAViNénvoordeBD-Vereniging.Ingesprekkenmetleden,vanuitdevraagofmensenzichkunnenverbindenmetzo’nbe-sluitenwelkenieuwemogelijkhedenzedanzien,moethetdraagvlakzichtbaarworden.Indekomende ledenvergaderingwillenwedatgesprekstarten.Dankunnenwetoewer-kennaareenconcreetbesluitin2011.”
BDlandbouwalscultuurvandein-
tuïtie.Hoeverzorgenwedeontwik-
keling van beeldvorming, inspiratie
enintuïtiealsvereniging?
Tekst: Albert de Vries, voorzitter
Bij een onderzoek onder 18 akkerbouwersnaar een succesvolle manier van omgaanmet het onkruid akkerdistel kwam naarvoren dat er 18 verschillende strategieënwaren; de meeste boeren ervoeren de ei-genstrategiealssuccesvol.Dematewaarinakkerdistel als problematisch werd beleefdverschilde.Hetbegripbedrijfsindividualiteit,eencentraalbegripindeBD,krijgtinzo´nonderzoek een concrete invulling. De boer,boerinoftuinderisdegenediealwerkendehet bedrijf tot een bloeiend, uniek geheelcomponeert.Je hebt een bedrijf op het zand, op de ri-vierkleiofindepolder.Hetiseigendomofpacht,heefteenbepaaldeomvang.Hetligtbeschutofopen.Deafzetisdichtbijofver-derweg. Jepartnerheeftaffiniteitmetdezorg,ofmet….Datisdesituatiewaarinjedanzitenwaarvanjeeenmooigeheelpro-beert temaken,zondermetmacht (kunst-mest) of geweld (bestrijdingsmiddelen) diesituatie te willen veranderen. Accepterendusvanwatis,entegelijkertijdmogelijkhe-denzienomverder tekomen.Situationeel
handelen.In de antroposofische scholingsweg komtdiecombinatievanvaardighedeninhetin-tuïtievehandelen,meerspecifieknoginde‘positiviteitsoefening’, aan de orde. Dit isdagelijkse realiteit. Tegelijkertijd helpt heteen boer in zijn ontwikkeling, en daarmeeookdeontwikkeling van zijn bedrijf,wan-neer die dagelijkse, maar vaak implicietebasisvaardigheidbewustterhandgenomenwordt. Vragen in het dagelijkse werk zijn:Zalikvandaagofmorgenschoffelen?Wan-neeriknusnoei,zieikvantevorenofeenhalf jaar laterofhet fruitvoldoende indezon hangt? Het werk nodigt voortdurenduittoteenmeelevenmetenanticiperenopgroei, bloei enafsterven.Vaardighedendieikmeermoet inzettennaarmate ikmindergebruikmaakvanstoffendieikvanbuitenhetbedrijfhaalommaarvoortdurendgroeite stimuleren. Het is een beeldvormende,imaginatieve vaardigheid die hier ingezetwordt.Anderevragenzijn:Wanneerik18kghooien2 kggranenper koe voer en ikheb40koeien,hoeveelhectaregrasengraanmoetik dan telen? Hoeveel akkers met aardap-pels,bieten,kolenenfijnegroentenkanikbemestenmetdevercomposteerdemestvan40 koeien? Hoeveel ton tarwekorrels voorde verkoop levert mij deze akker, waarvanik 10 procent apart houd om volgend jaarweervoldoendezaaizaadtehebben?Bijhetdoordenken van deze kringlopen worden
concrete verschijnselen teruggebracht totweegbareessenties.Naarmateikdegrond-stoffen meer uit het eigen bedrijf haal enminderwillekeurigvanoverdehelewereldvandaan,zalinditvoortdurendafwegenenafstemmen meer het idee van het bedrijfals geheel verschijnen. Hier wordt een in-spiratievevaardigheidingezet,eenvaardig-heidwaarmeehetideeofhetgroteregeheelachterdedingengezienwordt.Zoals het een taak voor een boer is omdatgene wat zich in de natuur afspeelt tecultiveren, zo is het een taak van de BD-Verenigingomtecultiverenwatzichindemens afspeelt, namelijk imaginatieve, in-spiratieve en intuïtieve processen. Andersgezegd,hetgaatons,alsvereniging,omhetverzorgenvanhet‘Menswordeninenaande landbouw’. Iedereendie inde landbouwwerktwordtmensaandelandbouw,alleengebeurtdatmeestalimpliciet.Deverenigingwilhetmogelijkmakenomdat te explici-teren, te oefenen en te ervaren, en dat isnieuw.Samenstuderenwordtverbreednaarsamendoenenervaren.Vorigeeeuwwerdhet beleid bijvoorbeeld verwoord als hetstrevenzoveelmogelijkhectaresmetprepa-ratentebehandelen.Nuklinktdatbijnama-terialistisch.Alsof,wanneerjedepreparatenendezaaikalendermaargebruikte,hetwelgoed kwam met de producten. Duidelijk isnudatdatslechtseendeelvandewaarheidis.Demensinhetbedrijfenzijn/haaront-wikkelingisminstenszocruciaal.
Bij het eerste gespreksonderwerp
Scholingselementen in het boerenwerkBij het tweede gespreksonderwerp
BD- en Antroposofische Vereniging
10DynamischPerspectief 2010-2mei11
roepsleden en bestuur over het beleid vandeVerenigingzijnweindeherfstinDrenthegeweest.GespreksonderwerpwashetverdervormeninhoudgevenaanhetwerkenaandeontwikkelingvanmensenindeBD-land-bouw. Het was onthutsend om te merkendat na het stoppen van de bijeenkomstenvanDeKleineClub(eengroepBD-boerenuitDrenthee.o.),zo´n10jaargeleden,ditweereeneerstegezamenlijkebijeenkomstwas.Erwasdooreeniederdeafgelopen30,40jaarhardgewerktopzijn/haarbedrijfentegelijkisereenessentieonzichtbaargebleven.Eenappèl,omdatwatonsbindtteverzorgeneninde schijnwerpers tezetten.Dit initiatiefvoor gesprekken met beroepsleden wordtvoortgezet.Er zijn gesprekken gevoerd over de relatieen een stimulerende samenwerking metbestuursledenvandeAntroposofischeVer-eniging in Nederland, met de AllgemeineAnthroposophischeGesellschaftinDornach,met Nicolai Fuchs, de coördinator van deLandbouwsectie in Dornach en met DerkKleinBramel, de coördinator inNederland.Albert heeft deelgenomen aan de land-bouwsectieraadinoprichting,o.l.v.Derk,enaandeVertreterkreis.
Dynamisch PerspectiefMetdevrijwilligeinzetvanderedactiezijner opnieuw vijf nummers van DynamischPerspectiefverschenen.Wezijnblijdatwe,halverwegehetjaar,EllenWinkelalshoofd-
redacteurhebbenkunnenaantrekken.DeredactiewerkteraandatDynamischPer-spectiefeenechtverenigingsbladis,waarindeervaringenenbelevenissenmethetwerkin de biologisch-dynamische landbouwzichtbaarwordengemaakt.Meerbijdragenvanuithetveldzijnvanhartewelkom!
Preparatenwerkgroep ErzijnpreparatengemaaktopStichtingDeWederkerigheid (op terrein De Reehorst,naastNSstationDriebergen-Zeist).DemestvoorhethoornmestpreparaatkwamvandeHondspol en Nieuw Rijsenburg. DaarnaasthebbenAdrieMaas, JolaMeijer enWillemBongermeegewerktenbegeleidinggegevenaan boeren en tuinders bij het zelfmakenvan preparaten op Warmonderhof (Dron-ten),NieuwBromo (Groningen), Kraaybee-kerhof (Driebergen) en Nieuw Rijsenburg(Driebergen).Wijzienhetzelfmakenvandepreparatenals een opstap naar een eigen verhoudingtoteenomgaanmetdepreparaten.Ditge-spreid in het land maken zien we ook alseenbeterebasisvooreengedeeldeverant-woordelijkheid van alle betrokken boerenentuindersdaneencentraleproductie.Devraagdieonsopditgebiedbezighoudtis:‘Wat belemmert of stimuleert boeren entuinders in het zelf maken van en op eeneigenmanieromgaanmetdepreparaten?’Vanuit het bestuur heeft Albert geregeldmetdegroepoverleggehadeniserinhou-
delijk gewerkt met behulp van ‘inlevendwaarnemen’ aan de preparaten. De werk-groepkomtregelmatigsamenmetanderenomdelandbouwcursustelezen,oefeningente doen of waarnemingen in de natuur tedoenzoalshetspottenvanhetedelhertopdeHogeVeluwe.ErisverdereengroepinZeelandactiefge-weestdiemetfinanciëleondersteuningvande vereniging aan de preparaten gewerktheeft. Jola enAlbert hebbenhard gewerktaanhetschrijvenvaneenpraktischehand-leidingvoorhetmakenentoepassenvandepreparaten.
Activiteiten in het kader van Onderzoek & Ontwikkeling• De Winterconferentie 2009 op de War-
monderhof,met als thema: ‘Gezond vangrond totmond:Kwaliteit enonze voe-ding’,wasweereendrukbezochtontmoe-tingsmoment in de winter. In de zomerisaldevoorbereidingbegonnenvoordeWinterconferentie in 2010. Dit keer ge-zamenlijkmet ledenuitVlaanderenmetdeopzetomtoteendubbelconferentietekomen:ééninDrontenenééninMerks-plas.
• Onder leiding van Joke Bloksma en metondersteuning van Jaap Vermuë is hetprojectBD-beroepsontwikkelinggeconti-nueerd. In dit project voor beroepsledenwordtaanintervisieencoachinggewerkt.Andries Palmboom heeft verschillende
Tekst: Albert de Vries, voorzitter
BureauWezijnblijdatLucAmbagtsvanafaugustusonsbestuurs-enbureauteamiskomenver-sterkenalssecretarisenbeleidsmedewerker.BramGordijnheeftweereenheleslagge-maakt inhet verderopbouwenenopordekrijgen van de financiële en ledenadmini-stratie.
LedenDesituatiewatbetreftdelidmaatschappenzieteralsvolgtuit:zietabelhieronder.Wathetaantalledenbetreftheeftdeten-densvandeafgelopenjarenzichvoortgezetenishettotaalaantallichtgedaald.In2009waren er 24 nieuwe aanmeldingen voor
eenalgemeen lidmaatschap.Deoverige11‘nieuwe’ lidmaatschappen waren omzet-tingen van uitgebreid en beroepslidmaat-schappen. Er werden 82 lidmaatschappenbeëindigd, met name vanwege opzegging(59).Hieronderwarenopzeggingendoorfa-milievanwegeoverlijdenvaneenlidofop-nameineenverpleegtehuis.Daarnaastzijnenkelelidmaatschappenomgezetingekop-peldeberoepslidmaatschappen.Het jeugdlidmaatschap is in aantal nogniet echt op gang gekomen. Eén persoondie jeugdlid werd ging aan het einde vanhetjaarvanwegezijnleeftijdovernaareengekoppeldberoepslidmaatschap.Hetanderejeugdlidisgelijkookbestuurslid.In2010ko-menerinitiatievenvoorjongeBD-ers.Bijdeuitgebreid ledenendeberoepsleden
bestond de helft van de wijzigingen uitopzeggingen, onder andere vanwege stop-zetting van het bedrijf, het verdergaan alsEKO-bedrijfofvanwegefinanciëleredenen.Deanderehelftbestonduiteenverschuivingnaarhetalgemeenlidmaatschap.Deopval-lende stijging van het aantal gekoppeldeberoepsledenheefttemakenmeteenactieom het individueel lidmaatschap expliciettehanterennaarde leden.Wehebbenonsdit jaargerichtopdeberoepsleden. Inhetgevaldatermeerderenamenper lidmaat-schapvermeldwarenhebbenwegevraagdop wiens naam het beroepslidmaatschapmoestkomentestaan.Alleoverigemensen,die in het bedrijf meewerken, kunnen eengekoppeldberoepslidmaatschapkrijgen.Desterke stijging van het aantal gekoppeldeberoepsledenlaatziendatdezeactiegoedaangeslagenis.Gemiddeldzijneropdehelftvandebedrijvennutweeberoepsleden.
BestuurHetbestuur,datbestaatuitRuudHendriks,KarinStolkenAlbertdeVries,iskleininre-latietotdetakenenverantwoordelijkhedenwaarvoorhetgesteld staat.GelukkigheeftIsabel Duinisveld al deelgenomen aan hetbestuur en stelt zich verkiesbaar. (Zie ver-derop het punt bestuursverkiezing.) Er zijnzes bestuursvergaderingengeweest en éénbeleidsdag.Verderisertussendoorveelpermailentelefoonbesproken.In het kader van gesprekken tussen be-
J A A R V E R S L A G
Jaarverslag BD-Vereniging 2009
Ledenaantal 1januari2009 bij af 1januari2010 bij/afAlgemeneleden 1540 35 82 1493LedeninEuropa 34 1 0 35LedenbuitenEuropa 4 0 0 4Ledenjeugdtarief 1 1 1 1Totaal algemene leden 1579 1533 -3%
Totaal uitgebreid leden 110 1 7 104 -5%
Beroepsleden 145 1 17 129 Gekoppeldeberoepsleden 9 52 0 61 Totaal beroepsleden 154 190 +23%Totaal 1843 91 107 1827 -1%
Donateurs 30 28 -7%
12DynamischPerspectief 2010-2mei13
interviewsgehouden,zowelmetbegelei-dersalsmetdebegeleiden.Deberichtendaarvan zijn verschenen in DynamischPerspectief.
• De boeren van het ProducentenoverlegOost Gelderland hebben ondersteuninggekregen bij een cursus rond bedrijfs-continuïteit,gegevenvanuitdeEstafetteAcademie.
• Het project voor een nieuwe publicatieoverdepreparatenisgestart.
• Eriseenbijdrageverstrektaaneenboekover de geschiedenis van de BD-land-bouw,waarEllenWinkelaanwerkt.
• ErisondersteuninggegevenaandeVer-eniging van Natuurvoedingskundigenvoor het organiseren van een themadagovergranenenéénoverkindervoeding.
• Hetproject‘OndernemenvolgensPergola’isin2009voortgezetmeteenconferentiein december, waarvoor een bijdrage vandeBD-Verenigingisgegeven.
• De studiegroep over het waarnemenvan de etherkrachten (methode DorianSchmidt) onder begeleiding van RenéGroenenenFransRomeijnisondersteund.
• Albert heeft deelgenomen aan de Land-wirtschaftliche Tagung in Dornach enheeftdaareenworkshopgegeven.
• Voorhet inrichtenvandedemonstratie-bijenstal op de Kraaybeekerhof van deimkerwerkgroep Driebergen is een bij-dragegegeven.EveneensvooreenprojectpaardentractieopWarmonderhofenvoorde eerste verkennende gesprekken vanHermes,eencoöperatiei.o.vanDemeter-melkveehouders.
Toelichting jaarcijfers 2009Hettotaalvandebatenenlasten(5.en10.)van de directe verenigingsactiviteiten (se-cretariaat,DynamischPerspectiefenprepa-raten)isnagenoeggelijkmetdebegroting.Erheeftweleenverschuivingplaatsgevon-den:De lasten voorDynamischPerspectiefwarenhogerdanbegrootendaarmeewaserminderruimtevoorOnderzoek&Ontwik-keling.VanuithetWillySchilthuisfonds iser,dooreen in voorgaande jaren verkregenerfenis,welruimtevoorOnderzoek&Ontwikkeling(12.).ErisaanO&Owelminderbesteeddanbegroot.Detoe-enafnames(11.en15.)vindtuterugin onderstaande balans bij respectievelijk22.en21..
Toelichting op de balansBijdeinrichtingvanhetkantoorzijnzowelmeubelen als computerapparatuur aange-schaft.De balanswaarde staat onder vasteactivaopgenomen(16.).Demeubelenwor-den in10 jaarafgeschreven,decomputer-apparatuurin5jaar.Devoorraad(18.)isdevoorraadpreparaten.Alswaardewordtgenomendewaardevandeindatjaaringekochtepreparatenenma-terialen voor preparaten, zoals hertenbla-zen.Deeigenproductiekrijgtpaszijneco-nomischewaardewanneerportiesafgepaktenverstuurdworden.Devorderingen(19.)zijnaanheteindvanhetjaar, nuergeen te verrekenenpostenmeerzijn met Stichting Demeter, op een niveaugekomendatpastbijonzegeldstromen.Dat-zelfdegeldtvoordecrediteuren(20.).
Financieel verslag en begroting
J A A R V E R S L A G
Tijdsbesteding in % als basisvoorteverdelenkosten
resultaat2008
begroting2009
resultaat2009
begroting2010
Onderzoek&Ontwikkeling 12% 40% 11% 21%DynamischPerspectief 28% 20% 32% 29%Verenigingssecretariaat 60% 40% 57% 50%
Balans 1-jan-2009 31-dec-2009Activa
16. Vasteactiva 14.135 20.31817. Waarborgen 500 50018. Voorraad 2.775 2.05019. Vorderingen 34.859 11.51720. Liquidemiddelen 209.358 172.915
Totaal 261.627 207.301Passiva
21. W.Schilthuisfonds 155.221 132.30822. Algemenereserve 62.413 62.41323. Crediteuren 43.993 12.580
Totaal 261.627 207.301
Deveranderingenophetbureau,waarbijerviermaanden,vanhalfapriltot
halfaugustus,geensecretariswas,hebbengroteinvloedopdeurenbesteding
endehoogtevanmedewerkerkosten.Indelaatstemaandenvan2009werd
zichtbaardaterinverhoudingweermeertijdbesteedwerdaanOnderzoek
&Ontwikkeling.Datisookwatwenastrevenenstemtverwachtingsvolvoor
2010.Tekst: Albert de Vries, penningmeester
JaarcijfersVereniging DP, Preparaten & Secretariaat
resultaat2008
begroting2009
resultaat2009
begroting2010Baten
1. Contributie 87.170 90.000 90.280 90.0002. AdvertentiesDP 2.360 3.000 2.681 3.5003. Verkooppreparaten 9.035 10.000 12.397 12.0004. Overigebaten 1.896 2.000 606 1.0005. Subtotaal: 100.461 105.000 105.964 106.500
Lasten6. DynamischPerspectief 50.801 44.700 52.772 54.5007. Verenigingssecretariaat 48.277 43.000 41.786 42.0008. Preparaten 8.823 9.000 8.533 9.0009. Onderzoek&Ontwikkeling 8.300 2.872 1.00010. Subtotaal: 107.901 105.000 105.964 106.50011. Resultaat: -7.440 0 0 0Willy Schilthuisfonds
Baten12. Giften 125.377 10.000 9.229 10.00013. Rente 3.989 5.000 5.889 3.500
Subtotaal: 129.366 15.000 15.118 13.500Lasten
14. Onderzoek&ontwikkeling 37.002 56.500 38.032 49.50015. Toe-/AfnameW.S.-fonds: 92.364 -41.500 -22.914 -36.000
Specificatie lastenresultaat
2008begroting
2009resultaat
2009begroting
201024. TeverdelenMedewerkerskosten 56.359 60.000 50.400 61.40025. TeverdelenHuisvestingskosten 6.249 6.500 5.125 5.30026. TeverdelenKantoorkosten 12.659 12.000 8.341 9.00029. DynamischPerspectief 28.270 28.000 29.272 30.3008. Preparaten 8.823 9.000 8.533 9.00030. Onderzoek&Ontwikkeling 27.345 41.000 32.752 33.00031. TeverdelenAlgemeen 5.198 5.000 9.573 8.000
Subtotaal: 144.903 161.500 143.995 156.000
14DynamischPerspectief 2010-2mei15
Toelichting specificatie naar kostensoortZichtbaar wordt in dit overzicht dat demedewerkerkosten lager zijn dan begroot.Dit komt grotendeels door een geringerebezetting en is dan ook eenmalig. Bij On-derzoek&OntwikkelingzijndekostenvoorBD-beroepsontwikkelingveellagergeblevendanbegroot.Ditkomtomdatonzeambitiesomditprojectuittebreidenvanboerenbe-roepsledennaarandereberoepsleden,zoalswinkeliers,koks,enanderen,nietwaarge-maaktzijn.In 2008 waren de kantoorkosten relatiefhoog,vanwegedeinrichtingvanhetnieuwekantoor,zoalshetaanschaffenvankantoor-inventarisensoftware,endiverseeenmaligeuitgaven zoals aansluiting van telefooneninternet. In 2009 komen deze startkostennietmeervoor.Bijdealgemenekostenleid-dein2009onregelmatigvoorkomendepos-ten, zoals herdruk van de ledenwerffolder,tot verhoging van deze post ten opzichtevandebegroting.
Toelichting begroting 2010We gaan er vanuit dat we in 2010 vooralmeer tijd aan Onderzoek & Ontwikkelinggaanbesteden.DatgeldtineersteinstantiedeuitbreidingvanhetprojectBD-beroeps-ontwikkeling. De lasten voor DynamischPerspectief en het Verenigingssecretariaatzullendaarmeeafnemen.Erwordtnietopnieuweengroteerfenisver-wachtendegiftenenlegatenzijndanookbegrootopdegebruikelijke€10.000,-.Er wordt dan flink ingeteerd op het WillySchilthuisfonds.Dat zouopdeze voet drie
jaarvolgehoudenkunnenworden.Indietijdmoetendieinspanningenookgeleidhebbentot een toegenomen aantal beroepsleden,waarmee de inkomstenkant stabiel verdertoeneemt.
Contributieverhoging 2011Onsvoorstelisomvanaf2011decontributieteverhogen.GezienhetinterenophetWillySchilthuisfondszullenwedeinkomstenuitcontributiesmoetenverhogenwillenweiniedergevalhethuidigepeilvanondersteu-ningbijOnderzoek&Ontwikkelingkunnenhandhaven. De contributie is ook al vanaf2006 niet meer verhoogd, terwijl bijvoor-beeld portokosten en productiekosten vanDynamisch Perspectief wel zijn gestegen.Ons voorstel is om de contributie voor al-gemeneledenvan€35,-teverhogennaar€40,-enenkeleanderecontributieseven-redig aan te passen. De contributies vooruitgebreid leden en beroepsleden blijvenongewijzigd. De contributies voor de ver-schillendeledenwarenenwordendan:
Contributie(@) t/m2010 vanaf2011Algemeneleden 35 40AlgemeneledeninEuropa 45 50AlgemeneledenbuitenEuropa 50 55Algemeneledenjeugdtarief 15 20Uitgebreidleden 60 60Beroepsleden 200 200Gekoppeldeberoepsleden 35 40
Tekst: Jola Meijer, Willem Bonger en Adrie Maas, preparatenwerkgroep
Deafgelopenjarenheeftdepreparatenwerkgroepzichdevraaggesteld:hoebeoordeeljedekwa-liteitvandepreparatendiejehebtgemaakt?Inhet verleden hebben we geëxperimenteerd methetmakenvanstijgbeeldenvanhetsapvandevaleriaanbloemen. Het sap wordt door filtreer-papieropgezogenendevormenenkleurendoeneenbeeldontstaan,hetstijgbeeld.Ditbeeldvande valeriaan in het filtreerpapier gaf ons eenkleineinkijkinhetwezenvanditpreparaat;bij-voorbeeldhetnaarbuitenstrevendegebaar.DezetechniekleerdenwevanPaulDoesburgvanhetLouisBolkinstituut.Het afgelopen jaar werkten we met Albert deVriesaandedoorhemontwikkeldemethodevaninlevendwaarnemen.Voorafgaandaaneenwerk-overlegbekekenwetweepreparaten.Ditkondenverschillendesoortenpreparatenzijn;ofdezelfdesoort van een verschillend jaar of van een ver-schillende plaats. We zochten ‘de wilsrichting’van het preparaat in verschillende stappen ensteldenonsuiteindelijkdevraag‘waarzetjeditpreparaatin,bijwelkgewasenopwelkegrond?’Een preparaat is dus niet goed of slecht, maarhet ene sluit hier aanenhet anderedaar.Nietde voorstelling,maar hetwaarnemendaanslui-teneninlevenisuitgangspuntindezemethodevanintuïtiefhandelen.Hierbijgeeftjeeigenin-tuïtieeenantwoordopdevraagnaarkwaliteit,naarverbinding.Andersdanbijstijgbeeldenisditvooronsminderalchemistischenmakkelijkerintezetten.Naarmateweerlangermeebezigzijn
vallenonsdoordezewerkwijzensteedsmeerdingenopdievooriedervanonszeerverschillendzijn,wateenrijkdomaanwaarnemingengeeft.Doorsteedsopnieuwdelandbouwcursustelezen,doorhetcontactmetdeboerenendepraktische handelingen door het jaarheen,zienwesteedsmeerverbandeninwathetgebruikvanpreparatenei-genlijkdoetaandeaarde.Boeiend.
Over het gebruik van preparaten inde praktijk hebben Jola Meijer enAlbertdeVrieseenboekjegeschre-ven dat net van de pers gerold is.Hiermee kun je een jaarplanningof preparatendraaiboek te maken,toegespitst op de eigen situatie. Als je daarbijgeholpenwiltwordendanstaatdepreparaten-werkgroepterbeschikking.Mailonsviaprepa-raten@bdvereniging.nl.Hertenblazen zijn er dit jaar volop nu een ja-gerszoonhetpreparerenvanEllyvanHardeveldgeleerdheeft.Inmei/juniwordendeblazenge-vuldenopgehangen. In septembergaanzedegrondinomteoverwinteren.
Opverschillendeplekken inhet landmakenweookditjaarpreparaten.Devoorbereidingdaartoeisinmiddelsvanstartgegaan.Hetpreparatensei-zoen is weer aangebroken, we halen de prepa-raten die overwinterd hebben uit de grond, welatenhetkiezelpreparaatindeaardeoverzome-ren.Hetwerkgaatdoor,jaarinjaaruit,maarwijrondennudezerubriekaf.
U I T D E P R E P A R A T E N S C H U U R
Kwaliteit van preparaten
Het nieuwe boekje over preparaten maken in de praktijk
Dit was de laatste aflevering van de rubriek ‘Uit de preparatenschuur’. De redactie dankt Jola, Adrie en Willem hartelijk voor hun trouwe bijdrage. Via berichten en artikelen blijft u op de hoogte van alle wetenswaardigheden vanuit de preparatenwerkgroep. Vanaf volgend nummer verschijnt hier een nieuwe column, BD-juwelen, niet alleen over preparaten, maar over alles wat bijzonder is in de biologisch-dynamische landbouw. Bij uitstek horen daar ook de sociale juweeltjes bij.
16DynamischPerspectief 2010-2mei17
Kaashebje-netalswijn-insoor-
tenenmaten,verschillendvanregio
totregio.Waaromgeldtditeigenlijk
nietvoordemelk,waarvandekaas
gemaaktwordt?Melkwordtslechts
als ‘grondstof’ gezien, niet als le-
vensmiddelmeteeneigenkarakter.
Onterecht, blijkt uit het onderzoek
vandevakgroepvanTonBaars.Ook
melkkanontwikkeldwordenalseen
productmetterroir.Tekst: Ton Baars*
Op een workshop tijdens de Slow CheesemanifestatieinhetItaliaanseBra(septem-ber 2009) werd de vraag gesteld: waaromwordtmelk als bulkproduct gezien enniet
alseenproductmetterroir,meteeneigenkarakter, regioenzelfs eengezichtvandeproducent? Aan het slot van de workshopklonkdebehoefteomtekunnenkiezenuitverschillende ‘melken’ (als meervoud vanmelk), met verschillende verhalen en sma-ken.Zijndewijzevanvoerenenhetkoeien-rasnietbelangrijkerdandevoorgeschrevenwettelijke pasteurisatieplicht? Wordt hetniettijd,datproducentenenconsumentenkunnenkiezenuiteendiversiteitvan‘mel-ken’meteeneigenkarakter,diebovendienaantoonbaarmeergezondheidsbevorderen-destoffenbevatten?Indekaasproductiekennenwijnogweldetraditievanhetmakenvanboerenkaas,zo-dat de rauwemelk eengezicht krijgt doorde hand van (veelal) de kaasmaakster, dieeen streekproduct maakt met kenmerken-de vorm en bereidingswijze, zoals Gouda,Edammer, Friese nagelkaas en in het bui-tenland de Emmentaler. Bij de verwerking
zietdekaasmaaksterdeseizoenenterug:degraskaasvanafbeginapril,mei,detraditio-neleoplegkaasuitseptember,deblekestal-kaasalsdekoeiengeenversgrasmeerkrij-gen.Indekaasproefjedestreek,dekoeien,hunvoerenhetgraslandwaarinzegrazen.
StandaardisatieDemelkdiewijtegenwoordigkopenstaatverwegvandit ideaalbeeld. Productie, verwer-kingenvermarktingvangangbareenbiolo-gischemelkstaatinhettekenvanvoedsel-veiligheid en standaardisatie. ‘Rauwe’ melkwordt drie dagen gekoeld op de boerderij,over honderden kilometers getransporteerd,gemengd, daarna teruggebracht op eenmaximumvetgehaltedoordemelkovereencentrifuge te laten lopen, gehomogeniseerddoorhetmelkvetdoorzeerkleinegaatjestepersenenverhittot(minstens)pasteurisatie-temperatuurendanals‘versemelk’verkocht.Nieuw is de ESL-melk, extended shelf life
melk,diedoordehittebehandelingeenuiter-steverkoopdatummeekankrijgenvandrieweken,eenrarevormvan‘vers-heid’.
Melk ≠ melkHoekunje ‘melken’differentiëren?Melkistochvooralwit,romig,ruikteenbeetjenaarkoeienen is licht zoet? Inde laatste jarenisveelonderzoekgedaannaardevraagofen hoe je biologische melk van gangbaremelkkuntonderscheiden.Hieruitblijkt,daterduidelijkeverschillenzijn,alsdebiologi-sche koeien tenminste in de wei lopen enalszenietwordenvolgestoptmetsnijmaïsenkrachtvoer.InonseigenonderzoekaandeKasseleruni-
versiteithebbenwijeenjaarlangviergroe-penvanelkzesbedrijvenelketweemaan-denmetelkaarvergeleken:traditioneleBD,moderneBD,traditionelegangbareenmo-derne gangbare melkveehouderijbedrijven.De gangbare traditionele bedrijven liggeninDuitseregio’swaarmennogbergkaasuitrauwemelkmaakt(Allgäu,Voralpen);kuil-voermaghiernietgevoerdworden.Opdemodernegangbarebedrijvenstaandekoei-enjaarrondopstalenkrijgenindezomerenwinter alleen nog een winterrantsoen (zietabel1).Degroepenvertonengroteverschillenalshetgaatommelkgiftper koe,weidegang indezomer,deintensiteitvanvoerenendaaraan
gekoppeld het aandeel Holsteinbloed in deveestapel. Het gemiddelde rantsoen dat dekoeienindeweideperiodekregenstaatinta-bel1.Indewinterishetgrootsteverschil,datde traditionelebedrijven (BD-TenG-T)uit-sluitendhooivoeren,terwijldemodernebe-drijven(BD-MenGB-M)snijmaïsbijvoeren.Ookdehoeveelheidkrachtvoerverschiltveelenloopthoogbijdegangbarebedrijvenop.Hetverschiltussendebedrijvenindezomerziejeheelduidelijkteruginhetvetzuurpro-fielvandemelk,maarookinenkelerelevantevitamines (tabel2).Decombinatie vanBD-weidegang met (weinig) krachtvoer (BDT)geeft de beste melkkwaliteit. IntensiveringvandeBD-landbouwleidtertoe,datdever-
D Y N A M I E K
Het melkvet van extensieve biologische veehouderij maakt het verschil
Melk met terroir
Tabel1.Gemiddeldeberekendevoeropnameindrogestofperkoeperdaggedurendehetweideseizoen(kg/koe/dag)Groep Vers gras, uit weidegang
of op stal gevoerdHooi Gras/(klaver)-
kuilvoerMaïs-
kuilvoerKrachtvoer
BD-traditioneel(BDT) 12,5 2 0 0 1BD-modern(BDM) 5,5 1,8 6,8 1,7 1,8Gangbaar-traditioneel(GT) 9,3 3,2 0 0 3,5Gangbaar-modern(GM) 1,2 0,3 5,9 3,6 7,1
Tabel2.Melkgift,enkelevetzurenenvitaminegehaltevandemelkindevierbedrijfssystemen(gemiddeldewaardesuitdeweideperiode:mei,juliensept2008).
Groep BD vs gangbaar Trad. vs modernBDT BDM GT GM BD G Sign T M Sign
Melkgift(kg/jaar) 4800 6300 7300 7900 5500 7600 *** 6100 7100 ***Omega-3(mg/g) 1,64 1,17 1,20 0,86 1,40 1,05 *** 1,42 1,02 ***CLA(mg/g) 1,64 1,14 1,41 0,77 1,39 1,09 ** 1,52 0,96 ***α-tocopherol(μg/l)(Vit.E) 977 832 695 658 904 676 *** 836 745 NSRetinol(μg/l)(Vit.A) 340 374 394 388 356 391 * 366 381 NSβ-carotene(μg/l)(Provit.A) 158 136 120 98 147 109 *** 139 117 **
Met sterretjes is aangegeven hoe sterk verschillend de resultaten zijn tussen enerzijds BD en gangbaar en traditioneel en modern. Hoe meer sterretjes, hoe zekerder het onderscheid; NS = niet significant verschillend van elkaar.
18DynamischPerspectief 2010-2mei19
schillen met extensief werkende gangbarebedrijvenwegvallen.Erblijftechteraltijdeengroot verschilmetdemeestegangbarebe-drijven,diehetgehelejaardekoeienopstalhouden. Hier vindt men de slechtste melk-vetkwaliteit(GM).DevitamineszijnmeestalhogeropdeBD-bedrijven.Opbasis vandit enanderonderzoekwordtduidelijk, dat de voedingswaarde van melkuit extensieve bedrijven met weidegang devoorkeurgenietbovenmelkvangangbareenintensieve bedrijven. De enige uitzonderingvormt Retinol (vitamine A), dat gemiddeldietslagerligtopdeBDbedrijven.Eind September 2008 werden de vier ‘mel-ken’getestopgeurensmaak.Eengetraindpanelvantienmensenkeurdehetmelkprofielvandeverschillendeherkomst.Daarbijwerdduidelijk,datalleenmelkuitdetraditioneleBD-bedrijven een eigen onderscheidbaarprofielkende,terwijldemelkvandeanderedriegroepeneeneenduidigegeur,smaakenmondgevoelkende.
Volvet is toch gezondDe betere kwaliteit van traditionele BD-bedrijven heeft mogelijk allerlei implicatiesvoor de menselijke gezondheid. Europesestudies onder boerderijkinderen, maar ookkinderenvanVrijeScholen (antroposofischelevensstijl) laten zien, dat beide groepenkinderen minder kans hebben op eczeem,astmaenallergische reacties invergelijkingmet controle-groepen (PARSIFAL, GABRIELenKOALAstudies). Indergelijkonderzoekishetlastigomgoeddevingertekrijgenachterdeelementenbinnende levensstijl,diehierdoorslaggevendzijn.
Echterdezeenanderestudieswijzenherhaal-delijk op de waarde van boerderijmelk (lees:meestal rauwe melk) en op de rol van hetmelkvet.Degezondheidseffectenwordenver-bondenmetondermeerCLA (geconjugeerdelinolzuur), dat vooral in melk van weidendedierenwordtgevonden.Ookhetgehalteaanomega-3vetzurenisbelangrijk.Verderspelenbepaaldebacteriëninderauwemelkeenrolenwaarschijnlijkenzymen,maardiewordendoor verhitting onwerkzaam gemaakt. Debacteriënzijndoordeonderzoekersalgepa-tenteerd, waarschijnlijk met het doel in detoekomsteenbacterie-neussprayopdemarktte kunnenbrengenomstadskinderen te im-muniserenomzohunweerstandteversterken.Het ontstaan van allergieën en astma zijningewikkeldezaken,maarhet lijkterop,datveel in aanleg bepaald wordt in de negenmaanden voor de geboorte tot en met heteerstelevensjaar.Ditbetekent,datdezwan-gere moeder door haar voeding, door haarleefwijze, door haar contact met ‘vuil’ endoorhetcontactmetdierenhetimmuunsy-steemvandeongeborenealstuurt.Haarei-genvoedingisvaninvloedopwathaarbabyvia de moedermelk krijgt aangeboden. Eénvandehypothesendiezoukunnenverklarenwaaromdeboerderijenhuisdieren,maarookrauwemelkbeschermendwerkt,isdehygië-nehypothese.Dieluidt:‘alittledirtdoesnothurt’, want dit beetje vuil is nodig voor detrainingenrijpingvanhetjongeimmuunsy-steem.Nederlandsonderzoek(KOALA)heeftaangetoond,datmoedersdievooralbiologi-sche melkproducten gebruiken het hoogsteaandeelCLA’sinhunmoedermelkhebbenendusdoorgevenaanhunzogendekindje(Rist
etal.,2007).Tweejaarlaterheeftmenont-dekt,datdekinderenuitdezegroepdemin-stekanshebbenopeczeem-achtigereacties(Kummelingetal.,2008).Volvette producten (48+ kaas, echte boter,vollemelk)werkendusbeschermend.Dehui-dige vetangst zal derhalvegeslechtmoetenworden,wantveelgezondheidsbevorderendestoffenzijnjuistaanhetmelkvetgebonden.
NatuurvolkerenWat zo mooi is aan deze onderzoeken, isdat het om een levensstijl gaat, om eetge-woontes, om keuzes die op de langere ter-mijnhunuitwerkinghebben.Daaromishetgoed om ook te kijken welk beeld bijvoor-beeldnatuurvolkerenalsdeEskimo’shaddenover gezonde voeding. Hun voedingsideaalging niet om calorieënreductie, zero-sugaroflow-fat,maarom‘eengezondevolgendegeneratievoorttebrengen’.Voedingwaseenecologischefactorvoordelangetermijnge-zondheid en speelde een rol om ziekten tevoorkomen.DetandartsWestonA.Price,dieindejaren30vandevorigeeeuwdegezond-
heid en eetgewoonten van natuurvolkerenonderzochtconcludeerdeondermeerdatdeovereenkomsttussenallevolkerenwasdatzerelatiefveelrauweengefermenteerderauweproductenaten,maarookdatvrijwelelkvolkeen bijzondere voeding had voor zwangerevrouwen,envoorjonge,opgroeiendekinde-ren.Pricewasooktegastinhettoentertijdonbereikbare, afgesloten Lötschental (zijdalvanhetRhônedal inZwitserland).DitZwit-sersebergvolkimporteerdealleenzout,voorde restwasdebergbevolkingautarkischenleefde van zuurdesem roggebrood, rauw-melkse kaas, rauwemelk (koe en geit), eenbeetjegroenteeneensperweekwatvlees.DebevolkingvanhetLötschentalkendeeengrotewaarde toe aande rauwmelkseboterdiezijinjunikondenmakenuitdemelkvankoeiendieaandesneeuwgrens,hoog indeAlpen graasden. Tegenwoordig weten wij,datmetnamedezeboter zeerhogegehal-tesaanomega-3vetzurenenCLA’sheeftendedaaraangekoppeldereeksvanvitamines,enzymen,etc.Uithunreligieuzeovertuigingkwamdetraditievoortomvandeeerstejuni-
botereenolietebereiden,diemeteenkaars-lontaangestokenkonworden,tervereringendankzeggingaande(goddelijke)natuur.
Natural functional foodDe positieve beschermende eigenschappendie de moderne voedingswetenschap toe-schrijftaandeCLA’s,omega-3vetzurenendeverhoudingvanomega-6enomega-3vetzu-renbiedtkansenvoordeextensieverebiolo-gischeveehouderij,omdatzijmelkkanleve-renmeteenhoogaandeelvandezegezondevetzuren. Dit heeft nog wel enkele belang-rijke implicaties, zoals weidegang, melkproducerenmetnameindezomermaandenen-doorgaanskleinere-koeienfokkendieaangepastzijnaanweidegang.Tegrote,ma-gere Holstein-Frisian koeien kunnen alleenmaarindebenenblijvendoorhensnijmaïsenkrachtvoertegeven,maarhierdoordaaltdevetkwaliteitsterkinwaarde.Hierbijhoortookeenanderbetalingssysteem,waarbijboerennietvoordehoeveelheidvetbetaaldworden,maar voor bepaalde minimumgehaltes aanomega-3vetzurenenCLA’s.MelkfabriekAU-
RORAheefthieralervaringmeeopgedaanbijdeproductievanhaarViva-NaturaKaas.Wat de biologische veehouderij kan com-municerenkan, isdeproductievan ‘naturalfunctional food’, natuurlijke levensmiddelenmet een eigen karakter en met voldoendegezonde vetzuren, die volgens allergie- enastma-studiesdegezondheidbevorderen.Diteigen karakter - de eigen smaak en geur -komthetbestetothaarrechtinrauwemelk.De strenge hygiëne-eisen bieden daarbij debestegarantieomdenegatievekantenvanrauwemelk(overdrachtvaneenaantalziek-tekiemen)opeenacceptabelniveautekrij-gen.Helaasishet(nog)nietmogelijkominNederlandlegaalrauwemelkteverkopeninwinkels, zoals in Duitsland (Vorzugsmilch).Dusvoorlopiggaanwegewoondeboerop,vooreenglas‘melkmetterroir’.
*Ton Baars is hoogleraar Biologisch-Dynamische Landbouw aan de Universiteit in Kassel (Duitsland). Voor meer informatie (o.a. over de literatuurverwijzingen), mail naar [email protected].
Amerikanen claimen het recht om rauwe melk te mogen drinken. Nu is dit per staat verschillend.
D Y N A M I E K
In New York State is gecertificeerde rauwe Demeter-melk van Hawthorne Valley Farm legaal verkrijgbaar.
Cariës kwam niet voor in het Zwitserse Lötschental en de mensen hadden een uitstekende botstructuur
20DynamischPerspectief 2010-2mei21
Biologisch-dynamische melkvee-
houders hebben een nieuwe coö-
peratie opgericht, Hermes. Hoewel
er geen overschot is aan BD-melk,
zaktdeprijsmeemetdegangbare
melkprijs. Van die koppeling willen
de boeren af. Ze willen een eigen,
eerlijke Demeter-melkprijs. Tekst:
Rienk ter Braake, Stichting Demeter
InLuxemburgweetdeBIOG(Boerencoöpe-ratievanbiologischeenDemeter-boeren)eenbiologischemelkprijsvan€1,48terealiserenindesupermarkt,terwijldegangbaremelk-prijs in Luxemburg rond de 99 cent ligt. InNederlandstaatbiologischemelksomsvoor85cent indeschappenvandesupermarkt.Menigvlakbronwaterkostalmeer!Demelkprijsismomenteelookvoorgangbaremelkveehouders ver beneden de kostprijs.Nietvoornietshebbenzehunmelkoverhetland uitgereden om duidelijk te maken dathetproductindemarktgeenwaardeheeft.Eriseenoverschotaanmelkensupermarktenvoeren een onderlinge prijzenoorlog. Vooralde prijzen van basisproducten staan sterkonderdruk.Er isechtergeenoverschotaanbiologische melk. Toch is de melkprijs voorbiologischeenvoorDemeter-veehoudersook
schrikbarendlaag.Deprijzenvanbiologischemelk zijn namelijk gekoppeld aan die vangangbaremelk.Biologische boeren krijgen een vaste meer-prijs–alsvergoedingvoordehogerekosten
diezemaken-bovenopdegangbaremelk-prijs.Gangbareenbiologischemelkliggenindesupermarktimmersnaastelkaar.Voorveelklanten is biologische melk al snel te duurnaastmelkvanZaanscheHoevemeteenprijsvan67cent;slechtseendeelvandesuper-marktklantenkiestbewustvoorbiologisch.Ervaltwatvoordiekoppelingtezeggen.Daar-meebedoeliknietdathetklopt.Ookbiologi-scheboerenwordenzogedwongendegren-zenvanderegelsopzoekenomdekostentedrukken.Eigenlijkprecieswatindegangbarelandbouwmisgaat.VoorDemeter-melkveehoudersishetzomo-gelijknogschrijnender.Indeeersteplaatsisdebiologischemeerprijsonvoldoendeomhunextrakostenvoordebiologisch-dynamischebedrijfsvoering te dekken. In het gunstigstegeval (Friesland Campina) wordt tweederdevan deze meerkosten vergoed. FrieslandCampina probeert het tekort geleidelijk teverkleinendoordevergoedingaanBD-boerenjaarlijksteverhogen.AnderemelkverwerkersbetalennauwelijkseenmeerprijsvoorDeme-ter-melk.IndetweedeplaatsisereentekortaanDemeter-melk.Erisdusgeensprakevaneenoverschotwaardoordeprijsonderdrukzoustaan.TotslotwordtDemeter-melkuit-sluitend in natuurvoedingswinkels verkocht,dus er staat geen Zaansche Hoeve naast.Winkeliers en consumenten gaan er vanuitdatDemeter-boerenopzijnminsteeneerlijkprijskrijgen,maardatisdusnietzo.
Koeien met hoorns, ruime stallen met bi-ologisch stro, ouderwets hooi, kruidenrijkgrasland, bedrijfseigen echte melk voor dekalveren. Op Demeter-bedrijven is het van-zelfsprekend.Maar de boermoet zijn reke-ningendanwelkunnenbetalen.Endatisopveelbedrijvennietmeerzovanzelfsprekend.NuwillenDemeter-boerennietafdingenophunidealen.Daaromhebbenzedekoppenbijelkaargestokenomzichsamensterktema-kenvooreeneigen,eerlijkemelkprijs.Tijdenseenbijeenkomstinseptember2009opWar-monderhofisbeslotendecoöperatieHermesop te richten. Doelstelling is een eerlijkeDemeter-melkprijs.BijnaalleDemeter-melk-
veehouders doen mee (39 van de 40). HetbestuurwordtgevormddoorAnneKoekkoek,WimKok,MaxvanTilburgenThomdeGroot.Erik Ormel is agendalid. Daarmee zijn allemelkstromennaardeverschillendeafnemersvertegenwoordigd.Op initiatief vanHermeszijnbijeenkomstengeweestmethandelarenenverwerkers.Deproblematiekisinmiddelsduidelijkover-gekomen. Resultaat van de gesprekken isdatverwerkersopenkeleterreinenzijngaansamenwerken,zodatkostenkunnenwordenbespaard. Gezamenlijk melk ophalen, zodatroutes efficiënter kunnen worden gereden.Melkbundelen,zodatéénkeerperweekeengrotechargekanwordenverwerkt,inplaatsvantweekeerbijtweeverwerkerseenkleine.FrieslandCampinagaatineenaantalnatuur-voedingswinkelsonderzoekenhoewinkeliersen consumenten reageren op een eerlijkeprijsvoorDemeter-melk(ziekader).Opbasisvan de resultaten zullen verdere afsprakenwordengemaakt.Dereactiesvangroothan-delsennatuurvoedingswinkeliersopditiniti-atiefzijnergpositief.IkzouwensendatDemetervanzelfsprekendgekoppeldzouzijnaaneerlijk.Datblijkttochniet helemaal zo te zijn. Dan zetten we deatletischeschoudersvanHermeseronderomhetvoorelkaarteboxen.StichtingDemeterendeBD-Verenigingondersteunenditinitia-tiefvandeDemeter-boeren.StichtingDeme-tergeeftpraktischeondersteuningdooruit-
nodigingendoortesturenenbijeenkomstenvanHermesteorganiseren.DeBD-Verenigingis bereid de ledenadminstratie van Hermesopzichtenemen.
Samenwerken aan een eerlijke prijs voor Demeter-melk
Coöperatie Hermes opgericht
HermesHermes is de zoon van de oppergodZeus uit deGrieksemythologie.Hij ismetnamebekendalsgodvandehan-delenboodschappervandegoden.Metzijn caduceus, de staf van de onder-handelaar die ongehinderde doorganggeeft,kanhijmenseninslaapbrengenofjuistwakkermaken.CoöperatieHer-mes stelt zich ten doel mensen wak-kertemakenvoordeidealenvanuitdeBD-landbouw. Om boeren in de gele-genheid te stellen die idealen op hunmelkveebedrijvenvormtegevendienteen passende prijs voor de Demeter-melktewordenbetaald.
Proef met duurdere BD-melkEdwin Crombags vertelt over het be-leid van Friesland Campina/Ecomel:“De meerkosten van Demeter wordenop dit moment niet volledig vergoedaandeboeren,omdathetprijsverschiltussenEKOenDemeteranderstegrootwordt.BeleidvanEcomelisafgelopenjaren geweest om ieder jaar een ietshogere prijs aan BD-boeren te beta-len,zodatdeconsumentlangzaamkanwennen aan een groter prijsverschil.Dit jaar zullen we een test doen ineenaantalwinkels,waarbijwekijkenof de consument bereid is de hogereprijs(ruim5centmeer)voorDemetertebetalen.Daarbijwillenweuitleggendatdemeerprijsvolledignaardeboergaat.Uitgangspuntisdatdemargeincenten voor groothandel en winkelierhierbijgelijkblijven.Gezienhetbelangvanhetnatuurvoe-dingskanaal voor Ecomel ziet Ecomelhet verder ontwikkelen van Demeteralsprioriteit.”
Biologische melk is in de Luxemburgse supermarkt de helft duurder dan gangbare melk
D E M E T E R
22DynamischPerspectief 2010-2mei23
(advertentie)
Melkveehouder Anne Koekkoek
heeftdeprijsvormingvanzijnmelk
doordejarenheenzienveranderen.
Hijkijktterugénvooruit:Tekst: Anne
Koekkoek, bestuurslid van Hermes
Toen ik 21 jaar geleden BD-boer werd inHarlingen enmelkwilde gaan leveren aan‘Limmen’, zoals dat toen heette, kwam de‘aanname–commissie’ op bezoek. Dezecommissie bestond uit een afgevaardigdevandeDemeter-boeren,eenafgevaardigdeper verdeelcentrum (toen nog ProserpinaenBloemberg)endeafgevaardigdevandemelkfabriek in Limmen. In mijn geval wa-ren dat resp. Sake Gerritsen, Henk Jansen,
FrankWijgmansenJanZomerdijk.Hetdoelvandezecommissiewasomdevraagnaarmelk(producten) via de groothandels enwinkelsenhetaanbodvandeboerenzotestructurerendatdeklantindewinkelvooreen redelijke prijs zijn Demeterzuivel konkopen, dat de tussenliggende schakels (tewetendewinkelier,groothandelenverwer-ker)hunkostenvergoedzoudenkrijgenendatdeboerookgenoegkreegomzijnkostentedekken.EénvandeuitgangspuntenvandeBD-landbouwisdatdeboereenzodanigevergoedingkrijgt,dathijopnieuwdiezelfdekwaliteit kan leveren zonder concessies temoeten doen aan zijn BD-bedrijfsindividu-aliteit.In het jaar 1989 lag de melkprijs op 1,05gulden,ongeveer48eurocent.Allepartijen
indeketenwarensamenopditsysteemuit-gekomen,metdezemelkprijs als resultaat.Maar…iedersprookjeheeftzozijngevaren!Zohaddendegroothandelstochmoeitehethoofd boven water te houden. BovendienkwamerookEKO-melkopdemarkt,vannetomgeschakelde gangbare boeren die graagbiologischwildenmaarBDte ‘zwaar’von-denenookwelvooreenveel lageremelk-prijswildenleveren.Toenbeidegroothandelsfaillietgingenbe-slotendeBD–boeren,verenigdinDeGroeneWeide,enJanZomerdijkvanLimmentotdeoprichtingvanSamenwerkingZuiverZuivelBV om meer zeggenschap te hebben overdevermarktingvandemelk.‘Onze’natuur-voedingsmarkt kon er eigenlijk geen melkbij hebben. Toch zagen nieuwe verwerkers
enhandelarenblijkbaar kansenen zoont-stond een concurrentiestrijd om de gunstvan de winkel en de klant. Dit betekendeeenneerwaartsebewegingvandemelkprijsafhankelijkvande(gemanipuleerde)markt.OokdemelkfabriekinLimmenzagkanseninEKO-melknaastDemeter-melk(ifyoucan’tbeatthem,jointhem).Daarnaast kregen de grote verwerkers(Campina, FrieslandFoodsenz)belangstel-ling voor biologische zuivel, door vragenvansupermarktenenvaneigenboerendieookbiowilden.ZokwamhetdatCampinamelkfabriekDeVereeniging inLimmenvanJan Zomerdijk aankocht. Daarnaast namCampinaZuiverZuivelBVovervanvereni-gingDeGroeneWeideenJanZomerdijk.Debelangrijkstevoorwaardediedeboerenvande Groene Weide in overnamegesprekkensteldenbetrofdeopbouwvandemelkprijsdoorCampina. Eigenlijkwildenwe toen alnaareeneigenonafhankelijkeBD-enEKO-melkprijs.MaardatwasvoorCampinaon-bespreekbaar.WelwildeCampinaeenprijsuitbetalenopbasisvanmeerkostenvoorBDenEko.Daarislangopgestudeerdeneriseenvoordietijdredelijkeoplossinggevon-den.MaarmetdeverkoopvanZuiverZuivelwaren we als boeren wel het contact metonzeafnemerskwijtgeraakt!!!!Datishetgrootsteverliesgeweest,datwenietzelfmeerhetgesprekmetelkaarvoe-ren.Degangbaremelkprijswas toengoed,dusmeteenbehoorlijkeplusgingdatnog
wel,almerkteiedereboerweldatdekosten,bijvoorbeelddepacht,flinkstegen.Toeneenjaarnaovernamededioxine-crisisuitBelgiëkwamoverwaaienendegangbaremelkprijsnaar beneden donderde ging de bio-prijsmeehetdal in,ergwrangomdatdevraagnaar biologische melk snel toenam, en demeeropbrengstendusnietbijdebiologischeproducententerechtkwamen.Ziehierhetgrotenadeelvandekoppelingmet de gangbare melkprijs, en ook van dekoppelingmetdeEKO-melkprijsdieviahetmarktgebeuren weer gekoppeld is aan degangbare prijs. Op dit moment stijgen dekostendepanuit,metnamedepachtprijsdiewettelijkgekoppeldisaandegrondprijs.Zoisdepachtoponsbedrijfgestegenvan10.500 euro in 1989 tot 29.500 in 2009,voor dezelfde oppervlakte. De gangbaremelkprijs isopditmomenthistorisch laag,endedaaraangekoppeldeBD-melkprijsdusook.De consumenten in de winkel denken envinden ook dat wij een eerlijke en goedemelkprijs verdienen voor de kwaliteit diewij leveren. Maar de consumentenprijs inde winkel is net zo hoog is als twee jaargeledentoendeBD-melkprijsvoordeboer(50cent)welredelijkwas.Hetgaatnietdegoede kant op en dat willen we nu gaanveranderen. Om BD-bedrijven weer per-spectief te geven moeten we weer samenmet de winkeliers, handelaren en verwer-kers het gesprek aangaan en aan de slag
gaan. Wij willen nu toe naar een hele ei-gen ‘ontkoppelde’BD-melkprijs,waarinwijweer opnieuw Demeter-kwaliteit kunnenleverenvolgensdeuitgangspuntenvanBD-landbouwen-handel.Friesland-CampinaiseigenaarvanEcomel.Zodoendebepalendegangbareboerendemelkprijsvandebiolo-gischeenDemeter-boeren.LatenwijhetvoortouwnemenopwegnaarFair Trade in de biologische keten. De tijdis rijp,het ijzer isheet,wemoetenhetnusmeden!”
BD-melkprijs, vroeger en nu
*Handduwschoffels € 89,- Excl. BTW. gratis thuis
*Schoffelmachines: 3 punts of front Ook regelmatig gebruikt in perfekte staat
*Torsiewieders 95% +: Onkruidbestrijding in de plantenrijen
*Handpalmkrabbers: voor op het ligbed
*Neteggen
*Vingerwieders
*Wiedeggen
Frato: tel. 024 - 6411151e-mail: [email protected]
www.frato.nl
D Y N A M I E K
De melkwagen van De Vereeniging in 1980
24DynamischPerspectief 2010-2mei25
heelwaardevolwashet jaarwaarinwedebiografievandedeelnemerenvanzijnbe-drijfdoornamen.Doorditmeelevenmetel-kaarkomtiedereentrouwopdezeavonden,ergbenieuwdnaardevolgendestappenvandecollega’s.”Tineke:“IkvinddebegeleidingvanJokeookeenrodedraad.Haarhaddenwenietkun-nenmissen.”Joke: “Je kunt mijn rol zien als het herin-neren aan het voornemen van de groep.Alshet teveeloverkoetjesenkalfjesgaat,wijsikopdegezamenlijkebedoelingvandebijeenkomst.Erzijnstrakkespelregelsvoorintervisie. Als het nodig is, breng ik die inherinnering.Somsstappenweevenuithetgesprek en laat ik zien hoe de ene soortvragenleidttotnieuweontdekkingenendeanderesoortjuistniet.”Tineke:“Indebeginjarensleeptenweiederekeernogeenbehangrolmetonsmeewaardeintervisiespelregelsopstonden.Wekon-denechtnietzonder,maarnuisdatmindernodig.”Joke: “Hetmaakt voormij veel uit of ik ’savondsnaareenvergaderinggaofnaareenintervisiegroep. In het eerste geval rijd ikdoodmoenaarhuisenna intervisievoel ikmeenergiek,rijk,geïnspireerdenverbondenmetanderemensen.”
Wat is er op De Stadsboerderij zichtbaar uit intervisie voortgekomen?Tineke:“Detoegangspoort.Jemoetbeden-ken,dathethierindejongepolderhelemaalopen was, toen we hier in 1996 neerstre-ken. Kaal land zonder hek of haag.OmdatwewerkelijkeenfunctiealsStadsboerderij
nastreefden,warenwetrotsopdetoegan-kelijkheid, dieweuitstraalden voor Jan enAlleman.Geenhekdus.Indeintervisiegroephebikeenkeerdevraaggesteld‘hoekanikde identiteit van ons bedrijf versterken enverzorgen?’. Want in die tijd ervoer ik, datmijdatonvoldoendelukte.”Joke:“Degroeponderzoektzo’n intervisie-vraagaltijdeerstdoorhetstellenvanopenvragen,zonderoordeel.Ikherinnermij,datdoordevragenuitdegroepTineke inzichtkreeginwatzekonveranderenenhoe.”Tineke: “Na die vragenronde geven dedeelnemerseenkarakteriseringvanwatzegehoord en gezien hebben. Ik ben ik mijnintervisieschriftje de karakteriseringen na-gegaanvandiekeer,want ikheballesop-geschreven.Ditwasdekarakterisering,diemijopeenanderspoorzette:‘ineigendomnemen’.Achterafzieik,hoehierinhetposi-tievedoorklinktvanjezelfalsuitgangspuntnemen.Wantpasalsjezegt‘ditisvanmij’kunjehetgaancultiveren,verzorgenenerbetekenisvolverantwoordelijkheidvoorne-men. Indietijdwerdik indeweggezetendoor mijn innerlijke overtuiging, dat bezit
‘vies’was.”Joke: “Hetkarakteriseren ishetmoeilijkstevan de intervisiemethode. Een geslaagdekarakterisering is kort en bondig en geefttreffendweerwat er speelt enwat er ge-wildwordt,inalzijngelaagdheid.Datiseenhelekunst.Hetkanzelfszijn,datdemeesttreffendekarakteriseringdoordedeelnemernietwordt‘verstaan’endateenmindertref-fendekarakteriseringhemwélpast.”Tineke: “Volgens mij kreeg ik die keer alsGoudenTipdesuggestieomheterftegaanafbakenen.Datheeft totdetoegangspoortgeleid.”Joke: “De Gouden Tip is het sluitstuk vaniedereintervisiesessie.Dedeelnemer,wiensvraagcentraalstaat,heeftdeopdrachtomdeoorspronkelijkevraagteher-formulerenineenvraagdiebegintmet‘Hoekanik…’.De andere deelnemers antwoorden daaropmethunGoudenTipendevragerlaathunwetenmetwelketiphijofzijaandeganggaat.”Tineke:“Eerstwildeikernietaan,maarnubenikheelblijmetdetoegangspoortendeerfafbakening.Bezoekersgedragenzichnu
B D - B E R O E P S O N T W I K K E L I N G
Andries Palmboom schrijft sinds
Dynamisch Perspectief 3/2009 een
reeksoverBD-beroepsontwikkeling.
Zijnvijfdeartikeliseendubbelinter-
viewmetbegeleidsterJokeBloksma
(rechtsopdefoto)enboerinTineke
van den Berg Tekst en foto’s: Andries
Palmboom
Nieuwsgierig geworden naar de ‘alchemie’van de BD-Beroepsontwikkeling bezoek ikDe Stadsboerderij in Almere. Daar tref ikdeboerin,TinekevandenBerg.Zijzitalja-renlangindeintervisiegroep,waarvanJokeBloksmadegespreksleideris.Jokeisvoorditdubbelinterview naar Almere gekomen. Dekarikatuurvoorbij!
Deze intervisiegroep draait al 9 jaar. Dat is een hele tijd. Wat is er te zeggen over de rode draad?Tineke: “Ondanks heel wat wisselingen indegroepervaarikereenconstantein.Datheefttemakenmetdeintensiteitvandein-tervisiesessies.Alsnelwordtereendieperelaagbijiedereengeraakt,watmaaktdatereen grote betrokkenheid is. Dat wordt be-vorderddoordatweallemaal innigverbon-den zijn met ons bedrijf. De belangrijksterodedraad vind ikhet onderlinge vertrou-wenenrespect.”Joke:“Dezegroepzouikmetdriewoordenwillen karakteriseren: ‘intiem verbondenvoortgaan’.Inanderegroepenkosthetsomsmoeite om de spanning en voortgang tebewerkstelligen.Maar indezegroepwordtsteeds een nieuwe frisse invalshoek geko-zen.Wewisseldenafmetwerkvormenzoalsintervisie, thema en boerenbezoek. En ook
Een gedachteVoor sceptici heeft de Biologisch-Dy-namische landbouw veel weg van tove-narij en alchemie. Een snufje preparaat hier, wat planetenvibraties daar, de geschikte maanstand en wat positieve gedachten erbij, en – zie daar! – een prachtproduct kan geoogst worden, waar ook nog de onwetenschappe-lijke claim van Levenskracht op rust. Zo maakt de scepticus zijn karikatuur en acht hij zich ontslagen van de plicht om verder te kijken.Parallel aan die karikatuur: een groep mensen komt in het kader van BD-beroepsontwikkeling regelmatig bij el-kaar, praat met elkaar en gaat – naar verluidt – herboren en opgeladen huis-waarts. Het resultaat? De één berust erin, dat zijn bestelbus gestolen wordt (DP 3-2009), de ander gaat minder strenge tuinpaadjes aanleggen (DP 5.- 2009) en u zult verderop lezen hoe een gastvrouw geboren werd uit het plaat-sen van een hek. Wat voor tovenarij is hier in hemelsnaam aan het werk? Voer voor sceptici? Of…?
Dubbelinterview over BD-beroepsontwikkeling
In eigendom nemen
Pas als je zegt ‘dit is van mij’ kun je het gaan cultiveren, verzorgen
en er betekenisvol verantwoordelijkheid voor nemen
26DynamischPerspectief 2010-2mei27
anders:alsgast.Ikkanderolvangastvrouwaannemen. Daar zit wederzijds respect in,terwijl er vroeger sprake was van onte-rechtegelijkwaardigheid,diemijkwetsbaarmaakte.”
Toch zie ik de poort open staan?Tineke: “Klopt, want we willen nog steedsals Stadsboerderij toegankelijk zijn. Métpoort werkt dat heel anders dan zonderpoort.”
Dus intervisie heeft niet alleen concrete, fy-sieke uitwerking?Tineke: “De toegangspoort is het zichtbareresultaat,maarnogbelangrijker iswathetinnerlijktotstandbrengt.Nu ikhet ‘inei-
gendom nemen’ vaardig ben, neem ik debeslissingenvoorhetbedrijfopeenanderemanier.Ikhebmijzelferopbetrapt,datikopvraagstukken‘innerlijkeintervisie’toepas.Ikkendedeelnemersinonzegroepinmiddelsgoedgenoegomtekunnen‘horen’watie-dereen over mijn vraagstuk zou vragen. Ikbedenkalvasteen ‘Hoekan ik…’-vraagenmeteenbeetjegelukgeefikmijzelfdeGou-denTip.”Joke:“Deconcreteuitkomstenvanintervisiezijn soms misschien niet zo opzienbarend.Vaakhebbenzeopheteerstegezichtnietsmet BD-landbouw te maken. Maar Tinekezegthet:zeneemtbeslissingenvoorhetbe-drijfopeenanderemanier.”
Maar wat is dan de betekenis voor BD?Joke:“Watikzie,isdatdoordeberoepsont-wikkelingboerenhun innerlijk verstevigen.Zekomeninhunkracht.Datleverteenka-raktervollebedrijfsvoeringop.Daarin looptdeontwikkelingvandeboerparallelmetdeontwikkelingvandeBDophetbedrijf.Ikziebedrijfsindividualiteiten tot rijping komen,zoals hier in Almere. Op de Stadsboerderijzieikeenuniekeafstemmingtussenplekenbedrijfsleiders.”Tineke:“Mijgeeftintervisieinput,dieertoedoet.Ikzoudienietwillenmissen.Ikbegrijpniet,daternogBD-boerenzijn,dienietaanBD-Beroepsontwikkelingmeedoen!”
Doe mee!BeroepsledenvandeBD-VerenigingkunnengratismeedoenmethetprojectBD-beroepsontwikkeling.Alsjenogniet(gekoppeld)beroepslidbentdankunjedriekeeropproefmeedoenenvervolgensbe-slissenofjeberoepslidwiltworden.DevolgendegroepenbinnendeBD-beroepsontwikkelingkunnenstartenindiennogeenpaardeelne-merszichmelden:
• intervisiegroepmiddenNederland(nadezomer)• boerenbezoek/intervisieGroningen-Drenthe• boerenbezoek/intervisieFriesland+NOP• themaen/ofintervisie‘instappers’rondomvragenzoals‘hoevindikeenbedrijf?’,‘hoewerkiksamen
meteenouwe-rot-in-het-vak?’,‘hoeleerikalleswatiknognietweet?• themaen/ofintervisie‘uitstappers’rondomvragenzoals‘hoevindikeenbedrijfsopvolger?’,‘hoewil
ikmijnboerenwerkafronden?’,‘hoedraagikmijnervaringover?’• themaen/ofintervisieoverbd-voedingskwaliteitvoorwinkelierenvoedingsconsulent.• ookvoorindividuelecoachingisnogsteedsruimte.• anderewenseninoverleg.
NeemcontactopmetLucAmbagts,tel.0321-315937of06-24483898,[email protected],tel.050-5421158,[email protected].
D E R D E V O O R D R A C H T
Toen Rudolf Steiner in
1924 de reeks voor-
drachten gaf, die we
nu de Landbouwcur-
sus noemen, liepen er
paarden voor de ploeg
en molken de boer
en boerin met hun
knechten de koeien
met de hand. Het was
een totaal andere tijd.
Maar veel van Steiners
inzichten zijn tijdloos:
ze zijn nog steeds in-
spirerend voor boeren,
tuinders én consumen-
ten in onze moderne
tijd. In deze column
bespreekt Jan Saal
enkele inzichten uit de
landbouwcursus.
Indehuidigetijdmoeteenboerveelvanstoffenaf-weten.Indemestendebodem,maarookstoffenindeplanten.Hoeveelnitraatziterinenhoeveelsuiker?IndetweedeoordrachtheeftRudolfSteinereropgewe-zenhoeindeplantendestoffenontstaan.Indederdevoordrachtgaathij dieper inopdebetekenis vandestoffen.Stoffenziethijdaarbijalsprocessen,diezijngestoldtoteenvastevorm. Degeestkanalleenopaardezijn,doordathijin structuren leeftdiedaargebouwdzijn.Metanderewoorden: indewereldvandestructuren (deaarde) isde geest fysiek geworden in de vorm van menselijke,dierlijke, plantaardigeenminerale structurendieallenverschillendzijn.RudolfSteinerbehandeltzevenstoffendieinlevendestructurensamenwerken:• Kalkenkiezelvormendebodemvoordiestructuren.
In de natuur, maar ook in de mens hebben kalk enkiezeleendragendefunctie.
• Koolstof wordt door de geest tot structuur geboet-seerd. Inmensendiereenbewegelijke structuur, inplanteneenmeervastestructuur.Inkoolstofwordtdegeesttotgestalte.
• Zwavel is het smeermiddel, waardoor de geest destoffenkanaangrijpen,kanbereiken.
• Stikstofdraagthetastrale.Daardoorwordthetorga-nisme gevoelig, maar ook wetend. Daardoor kan degeestelijkewijsheidviastikstoftoeganghebbenbijdeopbouwvanstructurenenkrijgenstructurenvorm.
• Zuurstofisdragervanhetetherische.Datzorgtvoor
opbouwenafbraakprocessen,dieineenlevendorga-nismeaandeordezijn.
• Waterstofispolairaandekoolstof.Watkoolstofaanstructuurbrengt,lostwaterstofuiteindelijkweerop.
Deze processen treden in de hele natuur op,ookalswerkingenvanstoffen.Wanneerwediteenmaalweten,kunnenweaandestoffenwaarnemenwaterei-genlijkgebeurtindenatuur.Waarzuurstofwordtopge-nomen, wordt dus eigenlijk het etherische, het levendeopgenomen.Waarstikstofwordtopgenomen,wordtduseigenlijk het astrale, het gestaltevormende opgenomen.Het vraagstuk van stikstof in de bemesting, wordt daneen vraagstuk van astraliteit in de bodem, van gestal-tevormingvandeplanten.Datgegevenwordtdanheelpraktischbijdevlinderbloemigen.Elkeplantiseenorgaaninhettotaleorganismevandeplantenwereldopaarde.Daarbij verzorgen de vlinderbloemigen, zoals bonen enklaver,deinademingvandestikstofendeoverigeplantendeuitademing.Overeenkomstighetinademenenuitade-menvandemens,waarbij zuurstofhetorganismebin-nenkomtenweerverlaat.Hoe kunnendeze inzichtenons verder kunnenbrengenmethetstimulerenvandeplantengroei?Degrasklaver-wei is een mooi voorbeeld: klaver is vlinderbloemig enademtstikstofin.Grasheeftstikstofnodigbijzijngroeienademtstikstofuit. De voordrachten staan in bewerkte vorm op www.stichting-warmonderhof.nl. Klik op stichting, achter-gronden, landbouwcursus.
L A N D B O U W C U R S U S
In de stof leeft de geest
28DynamischPerspectief 2010-2mei29
IndevorigeDynamischeKeukenschreefikoverhetbelangvanlichtkwaliteit
inonzevoeding.Ditlichtheefteenordenendeenvormendewerking.Daar-
naastbevathetlevenskrachtenvoedthetonsregenererendvermogen.Inhet
lichtzit informatieopgeslagendievrij komt tijdenshetverterenvanonze
maaltijd.Kortomlichtvoedtonsinveleopzichten.Zoudenweonsdirectmet
lichtkunnenvoeden?Enwatbetekentditvoordeontwikkelingvanmensen
aarde?Tekst: Ilse Beurskens – van den Bosch, natuurvoedingskundige
D Y N A M I S C H E K E U K E N
Over de hele wereld zijn er kleine groepjesmensen of individuen die niet meer fysieketenenenkelingendieooknietmeerdrin-ken.Zijzijnnietafhankelijkvanfysiekevoe-dingenlevenvanlicht.Zijzijninstaatominhuneigenenergiebehoeftetevoorzien.Dezemensen kunnen door specifieke energiebe-heersoefeningen hun innerlijke stofwisse-
lingopgangbrengenengaandewegcontactkrijgenmethetgoddelijke.Zijwordengevoeddoor de Universele Levensenergie, prana oflicht. Zij zijn autotroof. Voor zover bekendzijnheterinNederland25,volgensstichtingLOVE, LevenOpVErtrouwen.Voordeéén isheteenlange,dapperelijdenswegomzovertekomen,voordeanderblijkteen21-daags
stappenplanvoldoende.Maarjemoeteraantoezijnenhetwillenvanuithetdiepstevanjehartanders lukthetnietenkanhetzeergevaarlijkzijn.Op internet lees ik de volgende ervaringen:“Ik krijg meer energie, ben leniger, voel megezonder,mijnconcentratie-enbegripsver-mogennementoe,zintuigenwordensterkeren de slaapbehoefte neemt af.” Resultatendie ook ervaren kunnen worden bij vasten.HélèneWasser van stichting LOVEheeftnaveel spirituele voorbereiding tweemaandenmoeiteloos niet gegeten: “Ik heb leren ver-trouwen op mijn eigen vermogens en hebgeleerdomincontacttekomenmetmijnin-nerlijkebron.Levenvanlichtbetekentjeer-vanbewustwordendatjegevoedwordtdoorpure liefdeenwijsheidvanuit jeoorsprong,debronwaarjevandaankomt.Hetwaseen
fantastischbevrijdendgevoeleneenenormetijdbesparing. Bij metingen van mijn bloedbleekdatdekwaliteitzelfswasverbeterd.”Wat ikheelopvallendvindaanhetverhaalvanHélèneisdatze,langvoordatzeeenpe-riodenietat,eerstheelstrengmacrobiotischheeftgegetenenuiteindelijkteruggingnaargewoonvegetarischeten,omdatzezichnietgoedgevoedvoelde.Jarenlaterweetzezichzonderfysiekevoedingwéltevoeden.“Wan-neer je je oefeningen kent, maakt het nietmeeruitofjeeetenooknietwatjeeet,zelfsnietwanneerdatgiftigis.”Hélèneciteertuitdebijbel:“Hetisnietdatgenewatindemondkomt,maardatwateruitkomtwateenmensonreinmaakt.”Maaromzovertekomendatjejemetlichtkuntvoeden,indieperiodevanvoorbereiding, is het wél belangrijk wat jeeet.Schonevoedingdiereinigthelptmeeom
jeinnerlijkevermogensteontwikkelen.Hetiseenwegvanstilteenmeditatiewaarinjeinjezelfkeertenlosserkomtvandewereld.Eenyoghi,diejarennieteet,isnietmeerverbon-denmetdewereld.Watopdeaardegebeurt,raakthemnietmeer.”
HetlotvandeaardeinonzehandenLevenvanlichtlijkteenoplossingvoorveelaardseproblemen,zoalseentekortaanvoed-sel,ruimteentijd.Eenveelgedeeldemeningonder autotrofen is het idee dat eten eenoverbodige verslaving is, die onswordt op-gelegddoor de gangbare voedingsindustrie.In zekere zin is dat zo omdat zij bewijzendathetanderskan,opeenmanierdienau-welijks gezienof gehoordwordt.Maarwatbetekenthetwanneerwijonzespijsverteringnietmeergebruikenenhetbewerkenvanhet
Duister lichtOok aan licht kleeft een duistere kant. Denk aan de verleidende kracht van Lu-cifer, die alles laat oplossen. Als wij, zo-als Rudolf Steiner beschreef, met de hele aarde willen transformeren, dan zullen we het licht met de aardse kwaliteiten moeten verbinden. En ook opgepast voor Ahriman. Voor we het in de gaten hebben gooit hij het met Lucifer op een akkoordje en zijn er straks fotonenpillen te koop: ‘Vernieuwd recept, nu met nog meer lichtkracht’.
d y n a m i s c h e k e u k e n
Mensenaardebelicht‘Het gaat om de ontmoeting tussen kosmische en aardse krachten. Roeren in de preparatenton is zeer belangrijk. In het centrum ontstaat een kleine werveling, waar het kosmische kan inwerken in de materie.’
‘Menselijk licht zit in een menselijke handeling zoals bijvoorbeeld in het iemand moed of hoop geven; en ook in het roeren in de pan.’
land overbodig wordt? Het land bewerken,demaaltijdnuttigenenverterenzijnaardseprocessen maar hebben ook een spirituelefunctie.DiëtistJohannesKingmaverteldemijzijnvi-sievanuitdeantroposofischegedachte:“Wijmensen bezitten de mogelijkheid om lichtuit eigen kracht voort te brengen. Er zittenlicht-enlevenskrachteninonslichaamenindeaardsenatuurverborgendiewijalsmenswerkzaamkunnenmaken.Degodentrekkenzich terug, waardoor prana, de goddelijkelevensenergie op aarde afneemt. Daardoorwordenookdelicht-enlevenskrachtenindenatuurminder.Ditiseenbedoeldebewegingindeontwikkelingswegvanmensenaarde,waar wij zelf door verharding en vervuilingook nog een handje aan meehelpen. Doorhetafnemenvandegoddelijkeinvloedenopaarde ontstaat er ruimte voor de mens omzelflichttecreëren.Menselijklichtzitineenmenselijke handeling zoals in het iemand
30DynamischPerspectief 2010-2mei31
Roeren, beroeren en ontroeren
Koolrabi in béchamelsaus en sesamzout
D Y N A M I S C H E K E U K E N
moedofhoopgeven;enookinhetroerenvaneenpreparaatofindepan.Jebewustopen-stellen,jelatenvoedenofgenezendoorpra-nawerktviadeademhalingenwerktdirectopdelevenskracht,hetetherische.Erzijnookoefeningenvoordegeest,waarinjeleertlichtvoorttebrengen.Hetiseenwegvanbewust-zijndiewerktviaonsgedrag.Hierbijgaathetomdeontmoetingtussenmensenentussenmens,hemelenaarde.Demensenkunnendeaardebevrijdenvanhaarzwaarteenomvor-mentoteenplaneetvanliefde.Deaardekanlichtgaanuitstraleneneensterworden.”DitsluitaanbijwatRudolfSteinerbeschrijft:al het levenop aarde ende aarde zelf kanop een hoger plan komen. Daar dragen wemetelkaardezorgvoor.Steinerspreektoverliefdedaden.Indevoordracht‘Liefdeenhaarbetekenis in de wereld’ is de liefde als demorelezon.Liefdeishetscheppendeindezewereld.Deliefdeisvoordewereldwatdezonvoorhetlevenindenatuuris.Zelfhebbenwegeenprofijtvanonzeliefdedaden.Wenemenzenietmeeinonzekarmischeontwikkeling.Wemoetenzeachterlatenopaarde.Johannes: “Een hele effectieve manier omdeaardeomtevormenisviade landbouw,met name de biologisch-dynamische land-bouw.Doorhetbewerkenvanhetland,doorde menselijke handeling komen verborgenkrachten vrij. Het gaat om de ontmoetingtussen kosmische en aardse krachten. Daargebeurthetwezenlijke.Roerenindeprepa-ratenton is zeer belangrijk. In het centrumontstaateenkleinewerveling,waarhetkos-mischekaninwerkenindematerie.Daaront-staatdeverbinding.”Vanuit deze visieblijkt datdeopdrachtdie
viaZarathoestraaandemensen isgegevenomdoorspirituelelandbouwhemelenaardete verbinden juist nu erg actueel is, omdatjuistnulichtkrachtenlevensenergieopaardeafnemen.Hetblijkt eeneffectievemethodeomlichtopaardetegenereren.Ditzalnogtotverindetoekomstnodigzijn.Zokaneteneenoprechtekeuzevoorliefdezijn.Eenge-schenkaanmoederaarde.
OccultefysiologieJohannes: “Ik vindhetniet foutomniet teeten. Het is eigenlijk een weg terug. TerugnaardetijdvanvoordeopdrachtviaZara-thoestra, een tijd waarin de mens meer incontactstondmethethemelseopaardedanmetdeaardezelf.Natuurlijkkun jeookopanderemanierendanviadelandbouw,voordeaardezorgen.Maarwanneer jedatdoetishetnogmaardevraagofjetijdbespaart.Daarnaast vind ik het erg jammer omonzehoog ontwikkelde spijsverteringsorganenniet tegebruiken.Elkorgaanheeftookeenspirituelefunctie,staatindienstvanhetho-gere.Zozorgtonshartvooreenvoelendbe-
wustzijnenzijnhetonzenierendieonshetmeesthelpenbijhetcreërenvanlicht.”Onsvermogenomzelf lichttegevenwordtnietdoorfysiekevoedingzelfhetmeestgevoed.Johannes: “Het is de menselijke handelingvanbijvoorbeeldeentoegewijdeboerofkokdieonshetmeestdirectvoedtinditproces.Dezeinformatiekomtvrijbijhetverterenvanonzemaaltijd.”Ergebeurtnogmeer.Onzeik-kracht,dekrachtwaarmeewetotzelfbewustenliefdevolhandelenkunnenkomen,wordtgevoeddoordespijsverteringzelf. ‘Autono-miestijgtuitdedarmenop,’aldusSteinerinzijn ‘occulte fysiologie’. Autonomie is in ditproces afhankelijk van een goede spijsver-tering.Dit iseenwederzijdsproces.Ookdekwaliteitvanonzespijsverteringisafhanke-lijkvandematewaarinwijautonoomkun-nen zijn. ‘Gij zult brood eten totdat gij totdeaardbodemwederkeert,omdatgijdaaruitgenomen zijt.Want stof zijt gij en tot stofzultgijwederkeren.’
KeuzevrijheidHetbesefdatermensenzijndiezonderfysieketenkunneneninstaatzijnzichvolledigtevoedenmetlicht,sterktmijinmijnpersoon-lijke ontwikkeling en in mijn werk als na-tuurvoedingsconsulent.Hetzegtmijdatwijalsmensenenormveelpotentiehebbenomonsteontwikkelentoteenvrijenzelfbewustmens.Datwekunnenkiezenomafstandtenemenvandeaardeofjuistvooreenaldannietrespectvolleomgangermee.Metditbe-sefzijnweniettotdeaardeveroordeeldmetalleendevrijheidhoewedaarhetbestevankunnenmaken.Metditbesefkunnenwevooreenverbindingmetdeaardekiezen.
Hélène Wasser: “Veel van wat wij eten isuit een emotionele behoefte. Je zult steedsmindergaanetenwanneer jedatalleenuitfysiekebehoeftedoet,totdatookdateenil-lusieblijkt.”Heteerstedeelvandezestellingdeelik.Indezebetekeniszieikveeleetversla-vingenommijheen.Hetlerenonderscheidenvanbehoeftesenbewustkeuzesmakenwan-
neer je ietswelofnieteet, isopzich- losvanhetetenzelf-eenenormeoefening inautonomieeneenstimulansvoordeontwik-kelingvanwilskrachtenvanhet ik.Anderebehoeftesdanfysiekekunnenopeenanderemaniergevoedworden,passenderbijdebe-hoefte. Eten uit emotionele honger is vaakeenbelastingvoordespijsvertering.Opmer-
kelijk is, dat autotrofen die na een periodezonderetenweeraantafelgaan,ditnietuitfysiekebehoeftedoen,maaromandererede-nen.Voordegezelligheidbijvoorbeeldofvoordesmaak.HélèneWasser:“Hetgaatnietomhetwelofnieteten,hetgaatomdevrijheiddiejejezelfverworvenhebt.”
d y n a m i s c h e k e u k e n
Receptvoor4personen
4koolrabi’s6dlvollemelk40grambloem30gramboterkleinbosjepeterselie
1theelepelkarwijzaad½à1theelepelzeezoutvoorhetsesamzout6eetlepelssesamzaad1theelepelzout
De liefde is voor de wereld wat de zon
voor het leven in de natuur is
Sesamzaadmengenmet zout enkort roosterenopeen laagvuurtotdat de zaadjes lichtbruin kleuren en lekker geuren. Koolrabi’sindien nodig schillenmet een dunschiller, in dunne plakken snij-denen ineenbodempjewaterbeetgaarkoken.Sesamzaadmalenineenvijzel.Karwijzaadkortroosterenopeenlaagvuurtotdatdezaadjeslichtbruinkleurenenlekkergeuren.Peterseliefijnhakken.Botersmeltenineenkleinepanmetdikkebodem.Bloemtoevoegenenalroerendetweeminutenlatengarenopeenzachtvuur.Latenafkoelen.Melkverwarmenmaarniet latenkoken.Melknaasthetvuurtoevoegenaanhetmeelbotermengselenroerentotdatdesausglad is.Al roerende5minuten latendoorkoken. Zout, karwijzaadenpeterselietoevoegen.Schenkdesausoverdeplakkenkoolrabi.Strooihetsesamzoutoverhetgerecht.Lekkermeteengraansalademetraapstelenenradijsjes.
Biologisch-dynamische maaltijden voeden, naasthetfysieke,ookdeoverigedriewezensdelen.Ookbinnendeantroposofischevoedingsleerisheteengegevendatwanneer je jespiritueelwiltontwik-kelenjenietteveelsterkaardendeproductendientte eten zoals chemische toevoegingen, voedings-supplementen,vlees,peulvruchtenenaardappelen.Maareetooknietteveelproductendiejevandeaarde weg houden zoals alcohol, lijnzaadolie enzoet(suiker).Zijzoudenjekunnenbelemmerenjeideeënomtezetteninconcreethandelen.Neutralevoedingsmiddelen zijn hetmeest voedzaam.Gra-nenenzuivelhebbendeverbindingtussenhemelenaardeopeenevenwichtigemanierinzich.
32DynamischPerspectief 2010-2mei33
Ellen Winkel
Om in enkele woorden
uitteleggenwatBDbe-
tekent, isnietaltijdeen-
voudig.Maar éénding is
helder: de koeien heb-
benhoorns.Oftochniet?
Jan Duijndam kiest voor
koeien die van nature
hoornloos zijn. Hij kreeg
een Demeter-licentie. En
daar is niet iedereen het
meeeens.
Jan Duijndam heeft een melk-veebedrijfinDelfgauw,eenmooistukje groen tussen de opruk-kende bebouwing in de Rand-stad.Op1januariditjaarmaak-te hij de stap van biologischnaarBD.“Diestapiseenprocesvan jaren. Ikbenaltijdalbezigomdenatuurdelandbouwinte
halen, ikgebruik rietentakkenuitdebuurtinmijncompost,ikbengraangaantelen.Enals jedatzodoetdanmerkjedatdeboelinbalansvalt.Hetklopt.Dekoeien zijn gezonder, het landis gezonder, de bodemkwaliteitverbetert, ik heb minder lastvan droogte. En ik merk datmijn streekeigen vlees duidelijkbeter houdbaar is dan anderbiologischvleesdatikweleensaankoop.Ikhebeenveelmooierproduct.” Zo kwam hij op hetidee de Demeter-voorwaardeneenstebekijken.Zijnconclusie:ik ben bijnaBD, alleenweet iknietsoverdeantroposofischevi-sieenhebikgeenhoornsopdekoeien.“Ommeeroverantropo-sofietewetenbenikgaanlezenenbenikeencursusgaandoensamen met andere BD-boeren,ook akkerbouwers en tuinbou-wers.Heelinspirerend.”Maar dan die hoorns. Hij gingbij andere BD-boeren kijken.Wat hem tegenstond was datde dieren elkaar regelmatigstootten. “Er loopteraltijdweleen rond met een bloeduier.
Datwilde ikniet, datpastnietbijmijnideeënoverdierwelzijn.DatwasvoormijeenredenomtochnietvoorDemetertegaan.”Totdat hij een bericht las overkoeiendievannaturehoornlooswaren.ViaviakwamhijinBei-eren terecht bij een Fleckvieh-zoogkoeienbedrijf. “Het is eenvleeskoe, dus het is een risico,maar ik hebdemoeder gezien,deomagezien,deuiersbekeken.Ikdenkdathetwelgoedzitmetdemelkproductie.”Jankandeminderenthousiastereactiesvancollega’sbegrijpen,maar gaat de discussie graagaan. “Zehebbenvandehoornseen boegbeeld gemaakt, maarvolgens de richtlijnen mag jedierennietverminken.Daarstaikvolledigachter.”
Hoorns en klauwenDat een boer met hoornlozekoeien zomaar een licentiekreeg, schoot melkveehouderAnneKoekkoekinhetverkeerdekeelgat. Koeien hebben hoorns,dat is een basisprincipe in deBD.Hijisvooralverbolgen,om-
datStichtingDemeterdelicen-tiebesloottoetekennenzonderoverlegmetdeanderemelkvee-houders. Hij schreef een inge-zondenbrief(ziehiernaast).
MaarStichtingDemeterkondelicentie nauwelijks weigeren,omdat in de richtlijnen staatdat onthoornen verboden is. Erstaat niet dat hoorns verplichtzijn. Rienk ter Braake reageert:“Dus dat betekent dat als ertoch kalveren worden gebo-ren met hoorns op de kop, dieniet onthoornd mogen wor-den.”Daarbij heeft deDemeterVoorwaarden Commissie zichook gebogen over de principi-ele vraag wat hoorns voor eenkoe betekenen. Rienk: “Van-uit de Landbouwcursus wordtheel duidelijk aangegeven datde functie die de hoorns heb-benvoordespijsverteringmedevervuldwordtdoordeklauwen.Jekunthetkoemest-enkiezel-preparaat ook maken met deklauwenalsomhullinginplaatsvan met hoorns. Een genetischhoornlozekoehoeftdusnietper
definitieeenminderekoetezijn.Jemoetjeafvragen:iszo’nkoevergelijkbaarmeteenonthoorn-dekoe?Oflijkthijmeeropeengehoornde koe die weliswaarzeerkleinehoornsheeft?”OpdeUniversiteit in Kassel (D) heb-benzedezevraagalopgepakt.Zeonderzoekenoferverschilisindekwaliteitvanmelkvange-hoordeenonthoorndekoeienenvannatuurlijkhoornlozekoeien.Binnenkortzullende resultatenbekendzijn.
Ruime stalNaast de functie van de hoornvoor de spijsvertering heeft dehoorn een signaalfunctie in dekudde. Rienk: “Koeien die nietjuist worden gehouden - denkaanstalruimte, rust,eenheid inde kudde en voeding - krijgenstressengaanelkaarstoten.Bijgenetischhoornlozekoeienver-valt die functie.Daarom is eenhuisvestingsnorm relevant. DeDemeterVoorwaardenCommis-sieoverweegtomeendergelijkenorm aan de richtlijnen toe tevoegen. Bijvoorbeeld: een boerdiekiestvoorgenetischhoorn-loze koeien dient binnen vijfjaar een stal te realiseren mettenminste8m2perkoeenmi-
nimaal50%vandeoppervlaktedienteenvrijeingestrooidelig-ruimte te zijn.” Dat betekentdatookeenboermethoornlozekoeieneengrotereendusduur-derestalzoumoetenbouwen.Zoudenermeermelkveehouderszijn die deweg van JanDuijn-damwilleninslaan?EnvindtBD-Nederland – boer en con-sument – dat een gewensteontwikkeling? Willen we datDemeter-melk in advertentieswordt aangeprezen met ‘zuivelvan niet-onthoornde koeien’,zoalsopdeachterzijdevandezeDPtelezenis?Diediscussiezaldegemoederennogwelevenbezighouden.Nunogafwachtenofdehoornlozeeigenschapdomi-nantis,endekalfjesvanHoeveBieslandinderdaadgeenhoornsopdekopkrijgen…
Discussie
Demeter-koeien zonder hoorns?
Tim van Bregt, Jan Duijndam en Claus Schultes (vlnr) bekijken de homozygoot hoornloze Fleckviehstier
IngezondenbriefvanAnneKoekkoek:‘Grote gevolgen’
“Onlangs kwam ik mijn gewaardeerde biologische collega-boerenJan enMiekeDuindam tegendieme enthousiast verteldendat zijdeDemeter-licentiebinnenhadden.Ikvroeghoezijdachtendathetzou gaan; koeien met hoorns in hun - wat betreft maatvoering -‘gangbareligboxenstal’.Hetantwoorddaaropwasduidelijk:‘wijgaangenetischhoornloosfokken!’Watishieraandehand!?EenvandebasisprincipesvandeBD-land-bouwisdatkoeienhoornshebben.Datbetekentdatdeboerenhunmaniervanwerkenendehuisvestingaanpassenaandedieren.DusheefteenDemeterkoemeerstalruimtenodigdaneenEKO-ofgang-bare koe.VeelBD-melkveehoudershebbendeafgelopen jaren veelgeldgeïnvesteerdinruimestallen.>>
34DynamischPerspectief 2010-2mei35
Het boek biedt een overzichtvan de verschillende uitvin-dingen die Victor Schaubergerheeftgedaan.Dezezijnopzo’nbegrijpelijk mogelijke manierbeschreven.DaardoorwordthetmogelijkomVictorSchaubergergedurendezijnleveneenbeetjete volgen en begrip te krijgenvoordefrustratieswaarmeehijuiteindelijkbleefzitten.Reinout heeft geprobeerd omhet boek in een soort roman-vorm te schrijven, die te lezenis als een biografie. Naast debelevenissen van Victor Schau-bergerzelfheefthijookstukkeningelastoverdetijdwaarindezeleefde,overdeoorlogendiezijngevoerdenoverderoldieEnge-landenAmerikadaarinhebbengespeeld.Daarmeeheefthijzichookopgladijsgewaagd,omdathijdaarbijcomplottheorieënenverklaringen gebruikt, die nietoveral zullen worden onder-schreven.Ik vind dat Reinout er in isgeslaagd om de mens VictorSchauberger toegankelijker temakenvooreenbrederpubliek.Ikvinddedialogendiehijheeftingevoerd vaak niet zo sterk.Wel wordt heel goed zichtbaarhoe moeilijk Victor Schauber-gerinzijntijdpaste.Zijnideeën
werden niet begrepen, maardoorsommigemensenwerdhijtoch gesteund en verschillendeprojectenzijnweldegelijk suc-cesvolafgerond.Danblijktech-terdatdeomstandighedenindewereld en de machthebbers indietijdhemnietgunstiggezindzijn.Hijwordt gevangengezet,machines worden vernield engestolenenuiteindelijkblijfthijmetlegehandenachter.Jekrijgtnietdeindrukdathijzelfsociaalerg vaardig is, maar dat speelttochnietindiematedathijalletegenslag,diehijkrijgt,zouheb-benverdiend.VictorSchaubergerwaszijntijdvervooruit.Ikhoopdatwehemooitnogzulleninhalen.Alsdatgebeurt, ishetmedetedankenaan de inzet en vasthoudend-heid van Reinout Geupin, dieeenbelangrijk stukvanzijn le-ven heeft opgeofferd aan hetbekendmaken van deze bijzon-dereman.
Te bestellen via Frontier Publishing (www.fsf.nl/nfsf/shop/) of via stichting Natuur- en implosietechnieken (www.implosie.nl) en kost € 29,90 (excl. verzendkosten). ISBN 9789078070276.
Om te beginnen het goedenieuws:deRaadvanStateheeftdevergunningenvoorveldproe-ven met gentechaardappels inFriesland vernietigd. In Dyna-mischPerspectief3/2009schre-ven we een uitgebreid artikeloverdestrijdvanonderanderedeFriesebiologischeboerente-genchemiebedrijfBASFenWa-geningenUniversity&ResearchCenter.Toenstondhetal1–0.Nu ishet2–0.Helaaszijndeproeven niet om inhoudelijkeredenengeblokkeerd,maarvan-wege procedurele fouten in deaanvraag.Nieuweproeven,meteencorrecteaanvraag, zijndusnietuitgesloten.HetslechtenieuwsisdatdeEu-ropeseCommissievoorheteerstintwaalfjaarheeftbeslotenomdeteeltvaneennieuwgentech-
gewastoetestaanindeEU.Hetgaat om de Amflora aardappelvanhetchemiebedrijfBASF.DeAmflora maakt één soort zet-meelaanvoor industriëledoel-einden. De vraag is nu hoeveelboerenerbelangstellinghebbenomdeAmfloratepoten.VolgensGreenpeaceisdeproductievangentech op de Europese akkersin2009met11procentgedaald,omdatDuitslandenLuxemburgdat jaar de teelt van de enigetoegelaten soort gentechmaïsverbodenhebben.Dat stuifmeel op ongewensteplekken terecht komt, werdvorig jaar in Duitsland pijnlijkduidelijk. Twee imkers werdenveroordeeldomdathunhoningpollen bevatte van genetischgemodificeerde voedermaïsMON810. Europese wetgeving
Eenoog in het land van de
blindenJan J.C. Saal
Eenoog in het land van de blin-deniseennieuwboekoverVic-tor Schauberger (1885-1958),de Oostenrijkse boswachterdieveelwistoverwater,ether-krachtenenenergie.HetboekisgeschrevendoorReinoutGuepin(1972). Reinout kwam tijdenszijnstudieopdeWarmonderhofin aanraking met het gedach-tegoed van Victor Schauberger.Hij was meteen verkocht. Hijrealiseerde zich dat deze mancontact had gemaakt met degeestelijke werkelijkheid achterde materiële wereld en dat detoepassingenvanzijnideeëndewereldzoudenkunnenverande-ren. Indeeersteplaatswashijgegrependoordelandbouwkun-digeinzichten,laterookdoordeinzichtenophetgebiedvanwa-terenenergie.
Het bleek echter dat zijn en-thousiasmeniet zogemakkelijkover te dragen was op anderemensen.Hijkwamdaarmeede-zelfde ervaringen tegen, die inhet levenvanVictorSchauber-ger zo’n grote rol hebben ge-speeld.Steedsweer,wanneerhijanderenprobeerdeuitteleggenhoehijdedingenzagenwaaropdemachinesrusttendiehijhadontworpen, kwam hij onbegripenongelooftegen.Reinoutbe-slootomeenboekteschrijven,waarinhijprobeertomeenver-taalslagtemakentussenVictorSchaubergerenanderemensen.
(>>vervolgvanpagina35)Ditheeftgrotegevolgenvoordekostprijsvandemelk.AlleDemeterkoeieninNederlandhebbenhoorns.Datinhetbuitenlandeenaantalkleinerunderrassenhoornlooszijnhoeftniettebetekenendatwijdaarmeeaandegangmoetenofmogen.HetfeitdatdeDemeterVoorwaardenCommissiedebeslissingheeftgenomengenetischhoornloosfokkentegedogenzonderoverlegmetalleandere43Demetermelkveehoudersvindikronduitschandalig.IkvoelditalseendolkstootinmijnrugenwildatdebeslissingtothettoestaanvangenetischhoornloosfokkenpaswordtgenomenalsalleDemetermelkveehoudershierovertoteenstandpuntzijngekomen;ongeachtwaterinhetbuitenlandaanregelsenargumentenzijn.OpditmomentwordtertevensdrukoverleggevoerdovereeneigenBD-melkprijs(ziepag.22).Erzijnnatuurlijkverwerkerszeergeïnte-resseerdinhoornlozeDemetermelkwanthetwordtdanvoorEKO-boereneenstukeenvoudigeromoverteschakelennaarDemeter,datkandanmeteenlagerekostprijswanteenkleinerestal.Hettoestaanvan genetisch hoornloos zal grote negatieve bijwerkingen hebbenvoordeBD-boeren inNederland;alleenalvoordekopersvanDe-metermelkdiedenkenenvindendatDemeterkoeienhoornsmoetenhebben,metnamevanuitdeantroposofischegedachte.Hetverbaastmedat deDemeter VoorwaardenCommissie zich niet gerealiseerdheeftwelkeenormegevolgendezebeslissingkanhebbenvoordebe-staandeDemeterboeren,enzoookvoordelevenssfeervandekoeien.Ik vind Jan en Mieke Duindam zeer inspirerende biologische on-dernemers,maarbenvanmeningdatdemanierdathetonderwerp‘Gehoornd fokken/Genetisch hoornloos fokken’ zo principieel in dewortelsvandeBD-landbouwverwevenis,dathierovereerstuitge-breidgediscussieerdmoetwordendoorallebetrokkenenvoordatwegezamenlijktoteenstandpuntkomenmetbetrekkingtotgenetischhoornloosendeDemeternormeninNederland.”VriendelijkegroetenvanAnneKoekkoek
(al21jaargehoorndekoeien)
Boekbespreking
Gentech: goed nieuws en slecht nieuws
2010-2mei37
voederbietenvoordekoeienenlatermaïs.Maartenheeftaltijdgehouden van het monotone,rustgevendewerktussendeein-deloze gewasrijen op het veld.EenbijzonderegebeurtenisvoordefamilieWaalwasdefeeste-lijke huldiging van Trien 92, in2002. Ze was de eerste biolo-gischekoeinNederlanddieeenproductievan100.000litermelkhadgehaald.Toen in 1995 Breidablick, eenwoon- en werkgemeenschapvoor mensen met een verstan-delijke beperking, haar deurenopende, zocht ik contact metSonnevanck voor de afnamevanversemelkenvlees.Opeengoedemorgen zat ik bij de fa-milie Waal aan de keukentafel.Het klikte meteen en van heteen kwam het ander. We had-deniemandnodigommijnwerkééndagperweekovertenemen,omdatikeenopleidingdeed,enMaarten zei doodgewoon ‘nou,dan moet ik dat maar gaandoen’. Hij was 64 jaar oud enbegon aan een nieuwe carrièreals sociaaltherapeut. Ook toenikmijnopleidinghadafgerond,
bleefhijkomen.Ergingeenrustvanhemuitdieongetwijfeldeengunstigeinvloedhadopdesfeerindegroep.Enikspreekuiter-varingalsikzegdathetnietdegemakkelijkstebewonerswaren.De bewoners hadden een res-pect voor hem dat voortkwamuithetzelfderespectdathijvoordebewonershad.“Ermoettochiemand zijn die zich om dezemensen bekommert,” heeft hijzichweleenslatenontvallen.Als ik aan hem terugdenk zieik hem, rustig lopend over hetterreinvanBreidablickmeteenstuk gereedschap in zijn handen eenaantal bewoners in zijnkielzog.Eenmanineenblauweoverallmeteenheupgordelom.En zo – breed lachend en eenvorkindehand-stondhijookals ‘fotomodel’ op de pakkenvanillevlavanZuiverZuivel.Tothet laatste moment fietste hijdoordeBeemster,opwegnaarhet Kerkeland om de schapenof de pinken te tellen met opdeterugwegeenkopjekoffieopdeboerderij vanBreidablick, ofopwegnaarhetbedrijfvanzijnzoonMartinwaarhijeenvastedag in de week meehielp. Zijnnoodlottige fietstocht daarvan-daan op weg naar huis, op 27januari,zouzijnlaatstezijn.Hijis78jaargeworden.
verbiedt de aanwezigheid vangenetisch gemodificeerd ma-teriaalinvoedingvoormensen.Ze hebben de honing vernie-tigd. Om een indruk te krijgenhoe vaak dit voorkomt heefthetDuitseÖko-Test24honing-monsters laten onderzoeken.In elf ervan werden gentech-pollen aangetroffen, vooral bijhoninguitZuid-Amerika(janu-
ari2009,ziewww.oekotest.de).Ook Greenpeace Zwitserlandtestte 20 monsters. Zes ervanwaren met gentechpollen be-smet.AlmetalzijnerredenengenoegomgentechuitEuropate willen weren. Daarom richtde mondiale actiebewegingAvaazzichmeteenpetitie totde voorzitter van de EuropeseCommissie José Manuel Bar-
roso.Bijeenmiljoenhandteke-ningenmaghetvoorstel-eentijdelijkverbodopdeteeltvangentechgewassenindeEU-indeEuropeseCommissiewordeningediend.
Ondertekenen kan via www.avaaz.org/nl/eu_health_and_biodiversity/.
Louk den Boer, werkbegeleider op Breidablick Foto: Friesland Campina
Maarten Waal betrok in 1957,directnazijnhuwelijkmetGuus,boerderij Sonnevanck met 17,5haland,20koeienen20scha-pen.Aanvankelijkmolkenzedekoeiennogmetdehand tot in1961demelkmachinezijnintre-dedeed.Beginjaren’80groeidebij de familieWaal de overtui-ging dat het met de landbouwinNederlandeenanderekantopmoest.Zestrooidenaltijdalwei-
nigkunstmestenhetbedrijfwasrelatief extensief. Maar op hetmomentdatMaartenoverwoogom de stap naar biologisch-dynamisch te zettenwas er bijde melkfabriek in Limmen eenstopopdeafnamevanbiologi-schemelk.Hetduurdetot1989voordatzedeknoopdoorhaktenom definitief om te schakelennaarBD.Maartenheeftlangge-twijfeld enuiteindelijkwashetGuusdiehetlaatstezetjeheeftgegeven. Vanaf dat momentgebruiktenzeeendeel vanhetlandvoorvoedergewassen,eerst
Phileen’scolumn
Zoalsdatgaatineengoedhu-welijk lezen we elkaar ‘s mor-gensvooruitdekrant.Opeenochtend lasmijnman ietsop-merkelijks:“WistjedatdeItali-aansetomatensausvanChinesetomaten wordt gemaakt?” Nuhaalt een normaal mens mis-schien zijn schouders op overChinese tomaten in pastasaus,maar ikraakteeenbeetjeovermijn toeren. Ik moest denkenaan mijn snel- en makkelijk-recept: spaghetti met gehakteneenpotItaliaansesaus,bin-neneenkwartieroptafel.Ik begon op te sommen: detomatensaus komt uit China;
de pasta is van Noord-Ame-rikaanse durumtarwe en hetrundergehakt is waarschijnlijkuit Argentinië en anders zijndie beesten wel gevoerd metZuid-Amerikaanse soja. Dusmijn spaghetti is wel heel ergwerelds eten. En dat terwijl ikdemeest verheven ideeënhebbij streek- en seizoensgroente(behalve als het snel moet). Ishetnietzodatseizoensgroen-tenvoor eenverbindingmetdeseizoenenzorgenendatstreek-groenten bijdragen aan eengevoel vanverbondenheidmetde aarde, met de streek waarjewoont.Ikbegreepplotseling
waaromdemodernemenszichsomszoonthecht,verward,envervreemdvoelt.Datkomtna-tuurlijkdoorhetdagelijksetenvanoverdehelewereld:brooduitNoord-Amerika,rijstuithetOosten,sojaburgeruitArgenti-niëenwattedenkenvanbana-nen,sinaasappelsenkiwi.Mijnmanhoordehetgeduldigaan.Jekunthetookvandean-dere kant bekijken merkte hijnuchter op: “Het kan natuur-lijk net zo goed dat mondiaaleten je kosmopoliete bewust-zijn voedt. Je wordt pas echteen vrouw van de wereld alsjespaghetti,nasientaco’seet.
Die gerechten helpen je juistomeenopenhoudingvooralleculturen te hebben en te be-seffen dat de hele wereld eengeheelis…”Tja,zokunjehetookbekijken,jeweethetmaarnooitmetditsoortzaken.
Phileen Meertens heeft met haar man een biologisch-dynamisch akkerbouwbedrijf in Hensbroek. Ze zit namens het netwerk van vrouwenorganisaties 4 VO in de Raad van Toezicht van Biologica.
STREEKPRODUCT
< Zo stond Maarten Waal als ‘fotomodel’ op de flessen vanillevla van Zuiver Zuiver
InmemoriamMaartenWaal
De man in blauwe overall met een heupgordel
RectificatieAvalongrond.nlIn het artikel over grondin Dynamisch Perspectief2010/1werdStichtingAva-lon genoemd, die grondbezit voor twee ZeeuwseBD-bedrijven. Hun websiteisnietwww.avalon.nl,maarwww.avalongrond.nl.
38DynamischPerspectief 2010-2mei39
De landelijkopendagenbijdebiologische boer, die Biologicaieder jaar organiseert, zijn dit
jaarop12en13juni.Iniedereprovincie heeft Biologica eenbedrijf uitgekozen waar extraactiviteiten ophet programmastaan.InaansluitingdaaropzetStichting Demeter vijf BD-be-drijven inde schijnwerpers:deEemstuin in Uithuizermeeden(Gr), de Zonnehoeve in Zee-wolde(Fl),GaosinSwifterbant(Fl),RuimzichtinHalle(Gld)endeLepelaarinSt.Maarten(NH).
Zie www.demeter-bd.nl en www.lekkernaardeboer.nl.
Op12 en13 juni is deZonne-tuin,de‘ronde’tuinvanGuurtjeKieft,openvoorpubliek.Jaarlijksgenietenhonderdenmensenvande rijkdom van deze plek mettallozegroentesoorten, kruiden,fruit,kleinfruit,eenzeevanwil-debloemen,deheemtuinendecompostplaats waar een hogekwaliteit compost wordt ge-maakt. Guurtje verricht allehandelingen op deze plek inharmoniemetdekosmischeenaardse krachten te weten deengelenhiëarchieendeelemen-
taire wezens,waardoor eenhelendeenergieisontstaan,dieiederebezoekeralsweldadiger-vaart.Opdezeplekishemelenaarde samengebracht en dat istezienentevoelen.Openvan9tot17uur.ZaterdagisertevenseenEKOtuinmarkt,livemuziek,biologischecateringenkunst.Tuinadres: Volkstuincomplex - A.T.V. de Rekere, Helderseweg naast nr. 63, Alkmaar. Info 072 - 5159 456 en www.dezonnetuin.org
Op zoek naar vitale voeding
Ellen Winkel
De titel van het boek ‘Op zoeknaar vitale voeding – biofoto-nenopenbareninnerlijkekwali-teit’wektedirectmijninteresse.Maar toen ik het boek in han-den had kostte het moeite omte duiden uit welke koker hetkwam.Erstaatgeentekstopdeachterkant, er is geen samen-vatting en een paragraaf ‘Overde auteurs’ ontbreekt. Ook deinhoudsopgave maakt het opheteerstegezichtnietduidelijk.Gewoonmaarbeginnenmetle-zendus.Het blijkt een boek te zijn datisgeschrevendoortweeonder-zoekersvanonderzoeksinstituutKwalis,datin1993isopgerichtvanuit de Duitse biologischehandelsonderneming Tegut.Wolfgang Gutberlet, de antro-posofische bestuursvoorzittervan Tegut, maakte zich zorgenover de ontwikkelingen op hetgebied van voedingkwaliteit.
Voor hem vormde voeding debasisvoorwaardevoorhetmen-selijkvermogenomtewerkenentedenken,voorhetbewust-zijnenvoordewil.Maaroveralwaarovervoedingskwaliteitwerdge-praat,ginghetalleennogmaarover materiële aspecten; alsofwe gedesinfecteerde pakketjeskoolhydraten met vitamines enmineralen aten. ‘Levens’midde-lenzijntochbedoeldom‘leven’overtedragen?Maarwelkeei-genschappen moeten levens-middelenhebbenomlevenoverte kunnen dragen? Met dezebasisvraag gingen de onder-zoekersvanKwalisaandeslag.En dit boek beschrijft de ant-
woorden, die uithet onderzoek tot2004 naar vorenzijngekomen (hetboek verscheenzesjaargeledeninhetDuits).De onderzoekershebbenzichvoor-al lateninspirerendoorhetwerkvande Duitse fysicusFritz Albert Popp.Hijsteldemetzeerlichtgevoelige ap-
paratuur vast, dat biologischeproducten over het algemeenbeter in staat zijn licht vast tehouden dan gangbare produc-ten.BijKwalishebbenzeopditonderzoek voortgebouwd, doorproducten te beschijnen metverschillende kleuren licht envervolgens metingen te doen.Hieruitbleekdatdeverhoudingvanhetgeleenblauwelichtdateenproductuitstraaltveelzegtover de innerlijke rijpheid vaneen product en ook een maatvormtvoordekiemrustvanza-den.Bij alleproevendie inhetboek staan beschreven hebbenbiologische producten een ‘rij-
pere uitstraling’ dan gangbareproducten. Biologische zadenzijnteonderscheidenvangang-bare, omdat ze een dieperekiemrustvertonen.De auteurs verwijzen naar an-deremethodendiedeinnerlijkekwaliteit van voeding in beeldbrengen, zoals koperkristal-lisatie, chroma’s en bepaaldechemische analyses, maar hetboekvormtgeenoverzichtswerkenbiedtookgeenoverzichtvanhet biofotonenonderzoek datdoorandereonderzoekers(zoalsPopp)isgedaan.Hetis,zoalsdetitelzegt,eenzoektocht.Endiezoektochtleverttalrijkeaanwij-zingenopdatbiologische-eninhet bijzonder biologisch-dyna-mische - producten het meestlijkenopproducten,zoalsdena-tuurzeheeftbedoeld.
‘Op zoek naar vitale voeding – biofotonen openbaren innerlijke kwaliteit’, geschreven door Jürgen Strube en Peter Stolz, is te bestellen bij Kybalion Publishing, www.kybalion-publishing.com, 035-6011166, e 27,50 (excl. verzendkosten). ISBN 9789490657017.
Boekbespreking
Natuurbouw van bijen in een boom
Wim van Grasstek, 25 jaar BD-imkerOp 26 juni organiseert Wimvan Grasstek van ‘Imkerij deZwarte Bij’ een Open Dag metals thema het omgaan metzwermen en het werken metnatuurbouw.WimvanGrasstekenAlbertMuller latenzienhoede volken in korven en kastenhunratenbouwenenzegevenvoorlichting over het werkenmet natuurbouw in plaats vankunstraat. Er zijn films en vi-deoreportages over zwermenen natuurbouw (met toelich-
tingvanWimenAlbert)enoverchroma’s van honing en wasvan Theo Georgiades. Jan Saalgeeft een lezing over de bij endebetekenisvoorhetlandschap.ErzaleenboekentafelzijnmetalleswatdeBD-imkerwerkgroepte bieden heeft op het gebiedvan de biologisch-dynamischebijenteelt.
Voor meer informatie zie de website www.bdimkers.nl of mail naar [email protected].
Lekker naar de Boer Open Weekend De Zonnetuin
40DynamischPerspectief 2010-2mei41
Karin Stolk, bestuurslid van
de BD-Vereniging, en Esther
Maarsen hebben het initiatief
genomenomeenBD-jongeren-
afdelingopterichtenendaar-
omvragenzeallelezersonder-
staande enquête in te vullen.
Eengoedplan,wanthetisbe-
langrijk dat jongeren zich be-
trokken voelen enactiefmee-
draaien. In aansluiting hierop
wil het project BD-beroeps-
ontwikkelingeenthema-en/of
intervisiegroep opstarten voor
‘instappers’ rondomvragenals
‘hoe vind ik eenbedrijf?’, ‘hoe
werkiksamenmeteenouwe-
rot-in-het-vak?’,‘hoeleerikal-
leswat ik nognietweet? (zie
ook pag. 28). In het volgende
nummer van Dynamisch Per-
spectief komt een artikel over
ditonderwerp.
Besteallemaal,Omtebeginnenzullenwijonsvoorstellen.WijzijnEstherMaar-sen(21jaar)enKarinStolk(21jaar),studentesaandeWarmon-derhof,deopleidingvoorbiolo-gisch-dynamischelandbouwinDronten.Doorschoolenbestuurs-vergaderingenhebbenwegemerktdaterveelplannenzijn,maardaternietveelbestaatenwordtge-organiseerdvoorendoorjongeremensenomietsteondernemenopBD-gebied.Nawatrondvragenenbrainstormenmetmede-Warmon-derhoffers,bestuursledenvandeBD-Verenigingenvriendenzijnwezoverdatwijeenjongerenafdelingwillenoprichten.Nuzoudenwegraagwillenwetenhoejulliedaaroverdenken.Wehebbenvragenoppapiergezet,zodatweeenbeeldkunnenvormenoverwaterspeeltinBD-jongerenland.Hierbijdenkenwedatwehetmeestetewetenzullenkomenalsiedereendiegeïnteres-seerdis,deenquêteinvult.Men-senvanalleleeftijdenkunnendeenquêteinvullen.
Weverzoekenjulliedaaromomdeenquêteintevullen.Ditkandoordezebladzijde(ofeenkopie)naaronsoptesturen (alser teweinigruimte is kun je op een apart velgebruikenenmeesturen):naarBD-Vereniging, Wisentweg 12, 8251PC Dronten. Als jullie hem digi-taal willen invullen, kunnen jul-lie de enquête via de site van deBD-Vereniging downloaden www.bdvereniging.nl,projecten).Wehopendatjullieonsverderhel-pen en in de toekomst ons teamkomenversterkenzodatwesamenactiviteitenkunnengaanonderne-men!De enquêtes kunnen opgestuurdwordennaar:BD-Verenigingt.a.v. JongerenafdelingWisentweg 12, 8251 PC Dronten
We zullen voorzichtig met jul-lie gegevens omgaan, en wezullen jullie op de hoogtehouden van ontwikkelingen.Hartelijk bedankt voor jullie me-dewerking!
Groetjes,EstherMaarsenenKarinStolk
Enquête BD-jongerenafdeling
Enqu
ête N
aam
:Vr
aag
1:Ik
ben
(mee
rder
ean
twoo
rden
mog
elijk
):
St
uden
t
Bo
er(in
)
B
oere
nzoo
n/do
chte
rD
ocen
t
N
atuu
rvoe
ding
scon
sule
nt
O
nder
zoek
er
W
inke
lier
Hyp
othe
ekad
vise
urv
and
eTr
iodo
sban
k
An
ders
,nam
elijk
Vraa
g2:
Ste
ljez
elfv
oori
nm
axim
aal1
00w
oord
en(n
aam
,e-m
aila
dres
,lee
ftijd
,wer
k,h
obby
’s,w
ense
n,e
nz.):
Vraa
g3:
Mijn
leef
tijd
is:
10-2
0ja
ar
20-3
0ja
ar
30-4
0ja
ar
40+
jaar
Vraa
g4:
Dit
vind
ikv
anB
Din
max
imaa
l300
hon
derd
woo
rden
(wat
vin
dik
inte
ress
ant,
wat
sto
otm
eaf
,wat
wil
ike
rmee
,
dit
kan
int
refw
oord
eno
fin
een
verh
aal).
Vraa
g5:
Als
ika
ctie
fbet
rokk
enz
ouw
orde
nbi
jde
BD-j
onge
rena
fdel
ing
zou
ik(m
eerd
ere
antw
oord
enm
ogel
ijk):
activ
iteite
nw
illen
bed
enke
n
ac
tivite
iten
will
eno
rgan
iser
en
de
org
anis
atie
will
enh
elpe
nbe
stur
enin
het
BD-
best
uur
deel
nem
ena
ana
ctiv
iteite
n
an
ders
,nam
elijk
Zo
ja,m
ijnc
onta
ctge
geve
nsz
ijn(e
mai
l,te
lefo
ono
fpos
tadr
es):
Vraa
g6:
Mijn
inte
ress
esz
ijn(m
eerd
ere
antw
oord
enm
ogel
ijk):
veeh
oude
rij
akke
rbou
w
fr
uitt
eelt
antr
opos
ofie
natu
ur
voed
ing
onde
rwijs
on
dern
emer
scha
p
an
ders
,nam
elijk
Vraa
g7:
Maa
kde
vol
gend
ezi
naf
(max
imaa
l20
woo
rden
):
Als
ikla
terg
root
ben
42DynamischPerspectief 2010-2mei43
(advertentie)
DYNAMISCH PERSPECTIEF 2010 - mei - nr 2Dynamisch Perspectief is het ledenblad van de BD-Vereniging en verschijnt 5x per jaar.ISSN 1389-7438
RedactieEllen Winkel (hoofdredactie), Andries Palmboom, Wim Goris, Jan Saal, Luc Ambagts, Jorien Quirijnen (Stichting Demeter)
Sluitingsdatum kopijAanleveren kopij voor het zomernummer tot 12 mei (agendaberichten tot 31 mei). Graag vooraf overleg, tel. 0344-645420.Kopij via e-mail: [email protected]. De redactie houdt zich het recht voor stukken in te korten, te bewerken of te weigeren.
VormgevingFingerprint Witzenhausen DE, Gerda PetersCoverfoto: De BuitenplaatsDruk: Meerpaal Grafimedia, TielGedrukt op 9Lives, 55% recycled (25% post consumer) en FSC gecertificeerd.
Copyright Overname van artikelen is toegestaan, mits de redactie van tevoren toestemming heeft verleend.
Wisentweg 128251 PC Drontentelefoon 0321 315937fax 0321 [email protected]
Bankrekening voor betaling contributie 147485 tnv Ver voor biologisch-dynamische landbouw en voeding, IBAN: NL 04 INGB 0000 147485, BIC: INGBNL2A
Sinds haar oprichting in 1937 werkt de Vereniging voor Biologisch-Dynamische Landbouw en Voeding (BD-Vereniging) aan verbreding van de bekendheid van de biologisch-dynamische landbouw en aan de verdieping van de inzichten daarvan. De inkomsten van de vereniging bestaan uit de contributies van leden. Daarnaast ontvangt ze jaarlijks uw warme giften.
BestuurAlbert de Vries (voorzitter), Ruud Hendriks, Karin Stolk, Isabel Duinisveld (aspirant besuurslid)
Medewerkers bureauLuc Ambagts (secretaris en beleidsmedewerker), Bram Gordijn (secretariaat en boekhouding)
Lidmaatschap- Lidmaatschap: € 35,-/jaar- Jongerenlidmaatschap (t/m 23 jaar):
€ 15,-/jaar- Beroepslidmaatschap: € 200,-/jaar
- Gekoppeld beroepslidmaatschap: € 35,-/jaar (voor volgende beroepsleden van hetzelfde bedrijf)
Voor gedetailleerde inhoud van de lidmaatschappen zie de website www.bdvereniging.nl.Een lidmaatschap wordt jaarlijks
stilzwijgend verlengd, tenzij u vóór 1 december van het lopende jaar heeft opgezegd. Aanmelden als lid kan via het bureau of via de website.
Schenkingen en legatenDe BD-Vereniging is erkend als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) door de belastingdienst, wat betekent dat legaten geheel vrij zijn van successierecht. Schenkingen zijn vrijgesteld van schenkingsrecht. Giften in de vorm van een tenminste vijf jaar durende lijfrente, notarieel vastgelegd, zijn geheel aftrekbaar. Heeft u warme voornemens en wilt u meer informatie, belt u dan even met het bureau.
BD-beroepsontwikkelingBoeren en tuinders die interesse hebben om mee te doen met BD-beroepsontwikkeling, intervisie of coaching kunnen contact opnemen met Luc Ambagts op het bureau.
PreparatenwerkgroepHet maken van de biologisch dynamische preparaten wordt begeleid door de preparatenwerkgroep. Via de werkgroep zijn per e-mail preparaten te bestellen: [email protected]. Vermeld altijd uw naam, adres, telefoonnummer en de hoeveelheid gewenste preparaten. Betaling op rekening. Een prijslijst van alle preparaten en materialen die u kunt bestellen vindt u op www.bdvereniging.nl.
Preparatenwerkgroep p/a Stichting De Wederkerigheid, Hoofdstraat 22, 3972 LA Driebergen, 06-47235401 (voicemail)
colofon BD-info & ledenservice
Studentenruimte op WarmonderhofWarmonderhof is een modern opleidingscentrum voor de biologisch-dynamischelandbouw. We hebben in de afgelopen jaren al veel kunnen realiseren met behulp van veel mensen. Hiervoor dan ook veel dank.
Het eerstvolgende bouwproject is een verblijfsruimte voor de studenten. Deze is noodzakelijk omdat steeds meer studenten van de deeltijdopleidingen (150 in 2010) overdag en ‘s avonds een ruimte nodig hebben om te kunnen verblijven. De architect van Warmonderhof, Peter van de Cammen, heeft een schetsontwerp gemaakt, zodra we voldoende zicht hebben op financiering, gaat hij dat verder uitwerken, zodat we een bouwaanvraag kunnen indienen en kunnen beginnen. Eigen middelen € 100.000,-Leningen € 100.000,-Te verwerven schenkgelden € 100.000,-Totaal geschatte bouwsom € 300.000,-
Wij vragen u hierbij of u aan dit project zou willen bijdragen met behulp van een renteloze lening of met een schenking. Op de website (www.stichting-warmonderhof) kunt u meer informatie vinden en het verloop van de actie volgen. Ook kunt u zien wanneer we gaan bouwen.
Voor overleg kunt u contact opnemen met Jan Saal, [email protected],032l-339055Rek nr. 21.2I.80.738 Ten name van Stichting Warmonderhof, DrontenIBAN nummer: NL76 TRIO 0212 1807 38BIC code: TRIONL2U
44DynamischPerspectief 2010-2mei45
>> zie elders in dit nummer
12, 19, 26 mei, 2, 9 juniKraaybeekerhof sprekerscursusVertellenvooreengroepmensenovereenBD-thema?Hetiseenhele kunstomovereen inzichttesprekendatjousterkbeweegtenwaarjeheelenthousiastoverbent, op zodanige manier datanderen er door geraakt wor-denenermeeverderkunnen.Ineen cursus op vijf woensdagenvan14.30tot21uurbehandeltMichiel Rietveld de volgendethema’s:1 Betekenis van enthousiasme.
De voorbereiding. BD/Antro-posofieindezeeeuw
2Derodelijnvasthouden.Om-gaanmetvragen.Grondhou-dingvandedocent
3Hoegrijpiknietinindevrij-heidvandeander.Zelfopvoe-ding
4 Nabereiding. Het inspiratievemoment (de ontdekking tij-densdeles)
5 Kwetsbaar opstellen. Houdenvanjepubliek.
Plaats: Kraaybeekerhof te Drie-bergen.Kosten:525europpincl.diner. Aanmelden: www.kraay-beekerhof.nl, 0343-512925 [email protected]
15 meiVoorjaarsmarkt op de Ommuurde TuinKruiden- en groenteplantjes(o.a.sla,kool,tomaten,pompoe-nen) en rondleidingen door detuinders. Kruidenthee- en azij-nen, theeterras en ‘ketelsoep’.Entfeest van Groene Takken,demonstraties zelf enten vanlekkerepaddestoelenenverkoopvan paddestoelenproducten.Van 10 tot 17 uur, vrij entree.Rondleidingenom11en14uur.Meerinfo:www.ommuurdetuin.nloftel.0317-450354.
21 mei en 18 juniMeeloopdagen WarmonderhofVoordeopleidingenbiologisch-dynamische landbouw kun jeeendagjemeelopenmethetles-en praktijkprogramma en er iseen informatiebijeenkomst.Van10.00 tot15.30uur.Graagvante voren aanmelden. Zie www.warmonderhof.nl
29 mei >>Ervaar-, leer- en beleef-dag TevensAlgemeneLeden-vergaderingBD-Vereniging,ziepagina8
29 meiInfo Kraaybeekerhof-opleidingenKraaybeekerhof organiseert eeninformatiebijeenkomst over alhaar opleidingen van 10 [email protected] of tele-fonisch:0343512925.Eriseenvastprogramma, inlopen isdusniet mogelijk. Zie www.kraay-beekerhof.nl.
2 juniThemadag ZoetStichtingAppelenEiorganiseertde ‘Themadag Zoet’. Wat doenverschillendezoetstoffenmetli-chaamengeest?Ookhetthemadiabeteskomtaandeorde.Spre-kerszijnJohannesKingma(dië-tist)enGeertVerhelst(arts).An-nie Varekamp (BD-imker) geefteenworkshopmeteenproeverij.Plaats:HuizeMadoerainBaarn.Kosten:€125,inclkoffie,thee,lunch,syllabus.Meerinfo:www.stichtingappelenei
5 juniKookworkshop ZoetStichting Appel en Ei organi-seert de ‘Kookworkshop Zoet’,olv Marion Pluimes. Wanneergebruik je noodzakelijkerwijs(witte)suikerenwanneerkunjedieheelgoedvervangenendoorwelkzoetmiddel?Hoegebruikje
de moutstropen, amasake, ho-ningenkanhetookandersdoorhetgebruikvangedroogdfruit?Welke producten hebben vannatureeenzoetesmaakenhoekun jediebenadrukken, zondersuiker toe te voegen? Plaats:Amersfoort Vathorst Tijd: 13 –17 uur. Kosten: € 59,-. Meerinfo:www.stichtingappelenei.nl
12 en 13 juni >>Lekker naar de boerDejaarlijkselandelijkeopenda-gen bij biologische boerderijen.Ziewww.lekkernaardeboer.nl.
12 en 13 juni >>Open Weekend bij de Zonnetuin - AlkmaarMeer info: 072 - 5159 456 enwww.dezonnetuin.org
26 juni >>Open dag bij Wim van Grasstek25jaarimkerijDeZwarteBij
6-9 juliZomerweek NatuurwezensVraagjejealeentijdjeafwatna-tuurwezenseigenlijkzijn?Ofhetéchtwaar is dat ze bestaan energeensprake isvan fabeltjes?DoedanmeemetdezomerweekopKraaybeekerhof,waarMichielRietveldjelaatkennismakenmet
Maak contact met
elementalenVoedt de aarde
met je eigen
harmonie
De WhizzarD Kaartenreis naar de creatieve bron
“Het Whizzardproject is geïnspireerd door elementaalwezens, die diep met de Aarde zijn verbonden. Hun trillingsveld kan zich ‘verdichten’ in vormen en kleuren. De Whizzardkaarten hebben een genezende werking, omdat zij resoneren met een mor-fisch veld.” Hans Andeweg - Centrum voor Etherapie
36 kaarten met informatieboekje
Voor meer informatie en online bestellen:
whizzardproject.com10% actiekorting voor
lezers van Dynamisch Perspectiefmet actiecode: BD2010
deelementenwezens.Voorie-dereenmet eengezondedo-sisscepsisdiezichtóchdurftteverwonderenoverdatwatniet stoffelijk is. Zie www.kraaybeekerhof.nl.
2 augustusZomerweek flowformsFlowforms zijn schalen waarwater doorheen stroomt. Devormvandeschaalzorgter-voordathetwaterineenlig-gende 8-vorm ritmisch heenenweerbeweegt.Indezezo-merweekkunjeonderleidingvan beeldhouwer Ernst Catzflowformschalen boetserendienietalleenmooizijn,maarook je tuinwater vitaliseren.Ziewww.kraaybeekerhof.nl
19 t/m 26 septemberWeek van de SmaakDeWeekvandeSmaakiseennationaal evenement methonderden grote en kleinelokale activiteiten waarin‘smaak’ centraal staat, enwaarinambachtelijke streek-producten,seizoensproductenen biologische voeding dehoofdrol spelen. Meer info:www.weekvandesmaak.nl.
29 septemberThemadag Zout en MineralenLezingen en proeven vanverschillende zouten. Welkewerkinghebbenverschillendesoorten zout en mineralenop lichaam en geest? Ookhet ziektebeeld hypertensiekomtaandeorde.Spreker iso.a. Jeroen van Wieren, ei-genaarvanSalsamentum,deZoutkamer. Plaats: KasteelGroeneveld teBaarn.Kosten:€ 125,= incl. koffie, thee,lunchensyllabus.Meer info:www.stichtingappelenei.nl
3–14 novemberReis naar Sekem, EgypteRuim20jaargeledenstichtteIbrahimAbouleishhetbedrijfSekemopeenkaalstukwoes-tijn in Egypte.Nu is het eenbloeiendebiologisch-dynami-scheonderneming,waarmeerdan tweeduizend mensenwerken op het land of in deeigenfabrieken.Brandaanreizen organiseerteen reisnaarSekemennaarandere bezienswaardighedeninEgypte.HetSaffierkwartetreistmetonsmeeenzalmeten voor ons spelen. Kijk opwww.brandaanreizen.nlofbelDickBlokker,0264426619.
46DynamischPerspectief 2010-2mei47
Biologisch-dynamische zuivel van niet-ont-
hoornde koeien en niet-gehomogeniseerd.
Het beste wat de natuur te bieden heeft!
Jan Duijndam is in de afgelopen jaren
omgeschakeld naar Demeter en levert
sinds begin 2010 melk van biologisch-
dynamische kwaliteit.
Wilt u meer weten over onze veehouders?
www.zuiverzuivel.nl
Dieren en mensen welkom.Mijn weiland in de polder van Biesland is niet alleen een plek waar de koeien grazen, maar ook een natuur-reservaat, met vele bijzondere weidevogels en andere dieren. Als echte natuurliefhebber heb ik met natuur-lijke afscheidingen en wandelpaden mijn weiland zo aan-trekkelijk mogelijk gemaakt voor bezoekers. Ik zoek contact met zoveel mogelijk burgers, die hier heerlijk rustig kunnen wandelen en fietsen.
Jan Duijndam uit Delfgauw.
Samen met de natuurwww.zuiverzuivel.nl
Eerlijke Zuivel !
ZZ Dyn Persp 0410 Duijndam 6673o1 1 16-04-2010 13:35:26