Transcript

30/7/2015 Puppohttp://www.revistaliteratura.uchile.cl/index.php/RCL/rt/printerFriendly/9032/29844 1/6REVISTACHILENADELITERATURANoviembre2010,Nmero77,109125I.DOSIERBICENTENARIOCRISIS,DECONSTRUCCINYEMPATA:LASEMIOSISDELESPACIOURBANOENLAPOESAARGENTINARECIENTEMaraLucaPuppoUniversidadCatlicaArgentinaCONICETluciapuppo@fibertel.com.arRESUMENElobjetivodeestetrabajoesrealizarunanlisiscomparativodelasemiosisdelespaciourbanoencincopoemariospublicadosrecientementeenlaciudaddeBuenosAires:Aquelcorazndescamisado(2002)deLuisTedesco,ElcarritodeEneas(2003)deDanielSamoilovich,Larebelindelinstante(2005)deDianaBellessi,Solosysolas(2005)deTamaraKamenszainyPoemasdelsintrabajo(2007)deEduardoMileo.Entodosellossetextualizanvoces,miradaseitinerariosqueatraviesanlaciudadcontempornea,apelandoaunagrandiversidaddeimgenes,tpicosyestrategiasdiscursivas.Latradaconceptualcrisisdeconstruccinempatapermitirleerenconjuntodiferentesmodalidadesenquelostextospoticostraducenyreenvanalascomplejidadesdelimaginariosocial.Palabrasclave:BuenosAires,poesa,crisis,deconstruccin,empata.ABSTRACTThispaperaimstocomparethesemiosisofurbanspaceinfivebooksofpoemsrecentlypublishedinthecityofBuenosAires:Aquelcorazndescamisado(2002)ofLuisTedesco,ElcarritodeEneas(2003)ofDanielSamoilovich,Larebelindelinstante(2005)ofDianaBellessi,Solosysolas(2005)ofTamaraKamenszain,andPoemasdelsintrabajo(2007)ofEduardoMileo.Allofthempresentvoices,sightsanditinerariesofthecontemporarycitybymeansofawiderangeofimages,topicsanddiscursivestrategies.Theconceptualtriadcrisisdeconstructionempathywillallowthesystematizationofdifferentwaysinwhichpoetictextstranslateandrefertothecomplexitiesofthesocialimaginary.Keywords:BuenosAires,poetry,crisis,deconstruction,empathy.1.LACIUDADLATINOAMERICANA:(POS)MODERNIDADYGENEALOGIASLITERARIASFlanearesunartequesololosparisiensesposeenentodossusdetalles.DomingoF.Sarmiento,ViajesporEuropa,fricayAmrica.LaprosadeSarmientocanonizaBuenosAires,entoncesunagranaldea,comofococivilizadorfrentealcaosdelabarbarie.Deesemodo,elimaginariodecimonnicoperpetuabaparalaciudadportuariaelestatusdeciudadletradacomolodefinierangelRama(1984),entantodispositivojerrquicoplanificadoryordenadordelespaciofsicoysimblico.Lamodernidadurbana,queBenjamindescribienlaParsdefindesigloapartirdelospoemasdeBaudelaire,noirrumpienlapoesadelRodelaPlatavaFrancia,puescomosealJorgeMonteleone,alaaparicindelespaciourbanoenlapoesasimbolistafrancesanocorrespondepuntualmenteunatemticaurbanaenlapoesadelprimermodernismohispanoamericano(Baldomero81).EnlaveredaopuestadelexotismolujosodeDaroyLugones,lapresenciaprotagnicadeBuenosAiresenlalricaargentinaseiniciconlaspoticasfundantesdeEvaristoCarriegoyBaldomeroFernndezMoreno,nexosinsoslayablesconlageneracinvanguardista(Barrera87).Siguiendoelcaminoabiertoporambospredecesores,surgeelfervorosocriollismourbanodelprimerBorges(Sarlo44)queveautpicamenteenlacapitalunespaciodefusindelaciudadydelcampo(Lefere201),ascomolaciudadmodernaydinmicadeOliverioGirondo,laurbegris,cuadradaysepulcraldelosltimoslibrosdeAlfonsinaStorni(Salomone334),obien,laciudadhostil,atravesadaporproblemassocialesygustospopularesenlostextosdeGonzlezTunyYunque.EsconocidoeltrayectodelanarrativaquetextualizalacapitalargentinaeincluyerepresentacionestanparadigmticascomolasdescripcionesexpresionistasdelaciudadmodernaenlanarrativadeArlt,laurbeperonistaquepresentaAdnBuenosayres(1948)deLeopoldoMarechal,laciudaddualqueoscilaentreelidealclsicoyelgrotescorealistaenloscuentosdeMujicaLinez,lasntesisdelBorgesmadurodeunaBuenosAiresmundial,abstractaeimaginaria,hastaelterritoriodepesadillaquepresentaLaciudadausente(1992)deRicardoPiglia(Satta143,Depetris145).Sinembargo,nohasidounacuestintantransitadaporlacrticaelestudiodelapoesaque,apartirdelasegundamitaddelsigloXX,tienealaciudadcomoescenarioymotivo.AcomienzosdelsigloXXI,BuenosAiresesunaautnticaciudadglobalqueconcentranuevastecnologasparaelprocesamientoinmediatodelainformacin,dondeseproduceunacrecienteestandarizacindelosproductoseconmicosysociales,almismotiempoqueunacrecienteintegracintransnacional(Savitch180181).PerocomotantasotrasciudadesdeAmricaLatina,lacapitalargentinaesunaciudadfragmentada,dondeesosestndaresglobalescoexistencongrandeszonaslocalesdepobreza(PrvtSchapira27).Lamegalpolisresultainabarcableporextensaypolifactica.Antelaimposibilidadderecorrerlayaprehenderlaensutotalidadabrumadoraycambiante,loshabitantesnoslimitamosaexperimentartrayectosparcelarios,errticos,subjetivos.Poseemosporotraparteunaciudadimaginada,trazadaenmapasyaprendidaenimgenes,RevistaChilenadeLiteratura,No.77(2010)30/7/2015 Puppohttp://www.revistaliteratura.uchile.cl/index.php/RCL/rt/printerFriendly/9032/29844 2/6relatosycanciones.ComolodemostrGarcaCanclinirespectodelaciudaddeMxico,todosnosmovemosentrelaciudadrealylaimaginaria,hastaelpuntodequerepresentarlaurbeinconmensurableesposiblenicamentecuandostasedesbordaysemultiplicaenficcionesindividualesycolectivas(GarcaCanclini109).ElobjetivodeestetrabajoesrealizarunanlisiscomparativodelasemiosisdelespaciourbanoencincopoemariospublicadosrecientementeenlaciudaddeBuenosAires:Aquelcorazndescamisado(2002)deLuisTedesco,ElcarritodeEneas(2003)deDanielSamoilovich,Larebelindelinstante(2005)deDianaBellessi,Solosysolas(2005)deTamaraKamenszain,yPoemasdelsintrabajo(2007)deEduardoMileo.EscritosenlosaosinmediatamenteposterioresalacrisiseconmicaysocialqueestallenlaArgentinadediciembrede2001,todosellospresentanmicrpolisopequeasficcionesdeBuenosAires(GarcaCanclini113),apelandoaunagrandiversidadderegistros,motivos,imgenes,repertoriostemticosyestrategiasdiscursivas.Elcorpusaanalizarcomprendeobrasescritasporautorasyautoresnacidosentre1941y1953,quepertenecenaunageneracinmadurayquecuentanconunaslidatrayectoriapotica.Estaseleccinnobuscaproveerunmuestreorepresentativodelasdiferentesexpresionesqueregistranelimpactodelacrisisenlapoesaargentinareciente,tareadifcildeconcretarenuntrabajodeestealcanceyque,adems,correraelriesgoderesultarsimplificadorayprematura.Setrata,encambio,dedetectarrecurrencias,disparidadesytensionesenlasemiosisdelespacioporteoqueproponenlostextoselegidos,dondelacaminataporlaciudadencrisisesunacoordenadaespacialdinmicaqueorganizaladensidadsemnticadeldiscursopoticoy,alavez,traduceyreenvaalascomplejidadesdelimaginariosocial.Lametodologacomparatistaqueproponemoscombinacuatroperspectivasdeanlisis:primero,unaperspectivalingsticaque,partiendodelosndicesreferencialesytoponmicos,estudialamorfologa,sintaxisysemnticadelespacioficcionalsegundo,laperspectivatemtica,querastrealostpicosasociadosalarepresentacinurbanaeneldiscursoliterariotercero,laperspectivaintertextualytransdiscursiva,quefocalizaenlasrelacionesconotrosgneros(concretamentelacrnicayelrelatodeviaje)cuarto,laperspectivasimblicaymitolgica,quepermitereconocerimgenesyarquetiposqueremitentantoalatradicinliterariacomoalaconcienciahistricaylamemoriacolectiva.Paraabordarelexamendeloscincopoemariosqueconformanelcorpusdistinguiremosenprincipiodosmomentosescriturariosquetrasciendenenelpresentedelaenunciacindelostextos:lacrisisdediciembrede2001ylaposcrisisdelosaossubsiguientes.Conlatradaconceptualcrisisdeconstruccinempatapretendemosdarcuentadeunitinerarioqueseperfilaenloscincotextos,ledosyacomounconjuntoomacrotexto.Finalmente,nuestrasconclusionesapuntarnadetectardequmodo,enelmomentopresente,ciertosprocesossemiticoliterariosdominanydelimitannuestroconocimientodelaciudad(Spitta12).Comotodorecorrido,elqueaquproponemosasumeelriesgoderesultarpocosistemticoycaprichosoensuorden,peroentendemosquesolodeesemododispersoycaticosenosrevelalagranciudadensucaleidoscpicoescenariodepersonajes,mapas,propuestasysignos1.2.RADIOGRAFASDELACRISISLarebelindelinstante(2005),deDianaBellessi,esunvolumensurcadoporpersonajesehistoriasendiferentesespacios,entreellos,unaBuenosAiresentraable.ElpoematituladoEstodamifortunaofreceunaestampaporteacentradaenelelogiodelbarrio.Lacascadadelosfresnosprestasufollajealospjarosylacarnesedoraenlasparrillas,peroestapazidlicadelaciudad/mslindadelmundo(Bellessi64)esinterrumpidaporlamelodaletal/queamenazacaer(66).AcontinuacinsigueNotasdelpresente,unaseccinmarcadaporunfuertevnculoreferencialconelpanoramadelacrisis:enlascallesreinanelhambreyelfrofrenteaunafbricaabandonadaalgunosbuscanalimentosenlabasurapodrida(86).Seproduceunencuentroperturbadorconunafigurafantasmalvestidaenharapos,niaoenanamendicante,quienseencuentrasolacomounpedazo.../demaniquenlacalle//deldesamparo(88).Parodiandoelgestodeloshumanos,sobrevuelaelrounavecarroera,Caranchoogaviln?sepreguntalavozpotica,alabuscadelastripasdelPlata(87).LaspalabrasdeMurielRukeyserqueBellessitraducequinhablardeestosaos/sinoyo,sinovos(71)funcionancomoemblemadeestapoesasurgidacomocrnicaofotografa,ancladaenunsentidoprivilegiadodelacontemporaneidad(Scarabellis/p).Siladescripcinrealistanoanulalaambigedadyelmisterio,tambinhaysignosdeesperanzaenmediodelatristezageneralizada:loscompasesdelacumbiaresistenenelferiadodelprimerodemayo(80)yunaurarevolucionariaacompaalospiquetesenlacapitalyelrestodelaArgentina(91,93).EsascomoenlostextosdeBellessiseimponeunamiradaestticaysolidariadelapobreza,atentaapequeossignoscomoelabrigodelsol,quearropaeninviernoalmododeunponchito(167).Lospoemasdeestaautoraleensinambageslossignosdeuntiempodifcil:esteduelarestannuevo,/comomoscasdaada/eltrabajocaeylosnios/dehambreenlapatriama(72).Enellosseexpresaunavozcolectiva(ahorasomostodosnegros)quemiraconagradolasdistintasmovilizacionessocialesqueseproducenentornoaasambleas,comedorespopulares,columnasquemarchanypiquetesentodoelpas(150).Unavarianteutpicaquiereverunanuevamontoneraenesagentefuriosaperoinocente,comosiestuviramosconstruyendoalgo(117).EnElcarritodeEneas(2003),DanielSamoilovichintroduceunavistapanormicadelaciudaddeBuenosAires,apenasperceptibleentreelaireoscuroylaniebla.Estavisindelaurbeconvertidaenruinas,comounanuevaTroya,bienpodraserunaversindelcataclismoargentinocontempladoporelpresidentedelaRaqueparteenhelicptero(GarcaVegas/p).Elprotagonistadelpoemarioesuncartoneroqueavanzaporlaciudadrevolviendoyacopiandobasuraensucarritoque,siguiendoelparalelismomitolgico,remedaelcarroqueVulcanoleforjaEneas.EldiseodellibrorespondealaestructuradelcarritodeEneascartonero,quedanombrealosdistintoscantososecciones:elbarralderechocorrespondeaPlazaConstitucinyelizquierdoaRetiro,mientrasquelaBaseesPlazaMiserere.Surgeentoncesunagrillaquetieneporejeslastresgrandesestacionesdetrenqueconectanlaciudadconelconurbanobonaerenseyque,asuvez,remitenaloscuatropuntoscardinalesdelterritorioargentino.Sobreestefondocomndeungigantescocampamentodedesharrapados(Samoilovich11),lostravesaosdelcarritodanocasinalosrespectivoselogiosdelosmaterialesreciclablesqueloscartonerosrescatandelabasura:papel,vidrioyhojalata.Enestepoemario,lamitologalatinaesunrecursoquecreadistancia,ficcionalizay,almismotiempo,llevahastalahiprbolelarepresentacinespacial.ElsujetopoticolehablaaMarforio,unadelasestatuasparlantesdeRoma,yensutonoperviveaquelsaborurbanodelaantiguastirahoraciana,quedescribasumundosocialconinsidia(Monteleone,Cartoneross/p).Elfenmenodelacrisissehaceextensivoalaciudadentera,pues,comoEneasysuscompaeros,todosgitanean(Samoilovich16).EnBuenosAiresTroyaesleitmotivlofalsario,comolaimitacindebuzoAdidasquellevapuestauncartonero(Samoilovich14)olasmercancasfraudulentasquesevendenenlospuestosilegalesdeRetiro:lasradios/quetedespiertanenlamadrugada/connoticiasfalsasysiniestras,laspilasmsvencidas,/...losparaguasque.../handeabrirse/slounavez(29),revistasdecrucigramasyaresueltos,/remerasdistinguidasconelmstristedeloscocodrilos(30).EnlacadenadesignificantesplagiariosyfalacessesumantambinesossmilesdedineroquefueronlosbonosLecopyPatacones(19,25),impresosporelEstadoenunaeconomadeemergencia.LaseriedepoemasquedattuloaAquelcorazndescamisado(2002),deLuisTedesco,seorganizaentornoalatravesadeunpersonajeenlaCityPortea,lazonadelcentrodelaciudaddondeseconcentralamayorcantidaddeentidadesbancariasyfinancieras,enlosaciagosdasdediciembrede2001.Atravesandosucesivosestadosdetemor,iraeimpotencia,elsujetohacelasfilaspararetirarsudinerocomounarataentremrmolesvoraces(Tedesco153).Luegodeaccederalpreciadosubsuelodondeestnlascajasdeseguridad,porfinlogravolveralacalmasecretadesucasa.Escritoenunasegundapersonafuribunda,setratadeunverdaderorelatopotico(Raschellas/p)quetranscurreenunaciudadnarcotizada,fraudulenta,/ladina,fugitiva,resignada(Tedesco151).Elsujetopoticosedirigeauninterlocutor30/7/2015 Puppohttp://www.revistaliteratura.uchile.cl/index.php/RCL/rt/printerFriendly/9032/29844 3/6mediocretalvezesemismosujetodesdoblado?,elhombrequesehavistobeneficiadoenlosaosneoliberalesyqueahoralamentaelcesedesusprivilegiosconladevaluacindelamoneda.Laalocucinaestepersonajeseintercalaconlosprrafosdirigidosadeterminadosactoresdelaescenapolticaysocial2yconlapresenciadeotrospersonajesquerepresentandistintosarquetiposnacionales,comoelpoetaprovincianoCarlosMastronardi,elgauchoJuanMoreira,Evita,ungeneralantisemita,unpolticocamalenicoyunadamapatriciaquereza.Juntoalasfilasdeburguesesabarrotadosenlosbancospasandelargolososcuros,aquellosquevienendecirujear,/delademarcacinracista,/desuscamascubiertasporelagua(163).Entrelamultitud(irnicamente)republicanatambindeambulalaDesaparicin,elejrcitodelosmuertosnovisiblesquedejelterrorismodeEstadoenlosaossetenta(160).Laciudadresultaescatolgicaenlosdossentidosdelapalabra:esunaBuenosAiresdelaspostrimeras,dondeseanunciaelfindeunaera,ysetrataademsdeunaciudadinundadadeexcrementoysuciedad,dondeseproyectatucacaenelfangalbancario,lamierdatibia/enelpantalnetimolgico(151,152).3.MAPASDELAPOSCRISISLamadrugadaporteaofrecelaintemperiedeunacallebrumosaysinrboles(Mileo13)enPoemasdelsintrabajo(2007),deEduardoMileo.Aveces,elcaloresinsoportabley,conlasolacompaadelasmoscas,elcaminantebajaatomaraguadeunbebedero(19).Trasunbrevepasoporuncafparabuscarclasificadoseneldiario(36),nohayuncentroeneldeambulardeldesempleado,nitampocoenelmapadesuciudad.ElespacioemblemticodelaPlazadeMayoapenasofreceunhormigueodegenteantelaausenciadeuncuerpo,esdecir,dealgooalguienqueorganiceunaaccin(46).LosbarriosdelSurostentanpaisajesgrisescomoelpuertoolaiglesiadeSanCayetanoenLiniers,dondeelpersonajeterminaporabandonarlafiladeloscreyentes(94).ElregresoacasaloobligaatomaruncolectivoparacruzarlafronteraeinternarseenlossuburbiosMorn,aloccidente(92)allnielolvidollega/detanlejos/quequedaestepramo(39).Enuntonosensibletampocofaltodeirona,eltextodeMileoretrataelsaldodolorosodelestallidode2001,esegrandespusquesiguialacrisis.Seexploranvariascarasdelsufrimientocitadino:eldelospescadoresdelacostaneraquenologranobtenerpresa(23),eldelosrostrosajadosporelsilencioqueesperanelcolectivo,latristesensacindeserelltimodelacola(26).Elsintrabajoesunnuevomarginalqueseequiparaconelsinamor,subidosambosaltobogndeladuplaalcoholytabaco(85).Andadesencantado,conlacabezagacha,mientrassueacondistintosoficiosqueleestnvedados.Atraelaatencindeunaturistaquelografotografiarlo(40)ysepreguntaqutrabajohabraquetenerparaenamoraralamujerquebajalasescalerasdeunedificiodecategora(88).Lalluviaseconfundeconsuslgrimas,formandounroinfinito(31),hastaqueeventualmentesuestadoseasemejaaldelaguaestancadadelcordn(33).Laciudadfluvialimponeunritmovacilanteasucaminata:lalluvialodespoja/conlalentituddeunaceremoniaSabe/porprimeravezensuvida/queyanotieneapuro(45).Vencidoysolocomounnufragoounahogado,eldesempleadosereconoceenelfondodelaljibe(69).LaprotagonistadeSolosysolas(2005),deTamaraKamenszain,esunamujerqueasumelasoledadtrasunaseparacinyemprendelabsquedadeunanuevaexperienciaamorosa.Conesefinparticipaasiduamentedediversosencuentrosparasolterosydivorciados,programadosporlamquinadeloscelestinajesposmodernos(Foffani4).Delsalndebailealdepartamentodondelaesperasucamavaca,estacenicientaenradiotaxi(Kamenszain15)atraviesaunaBuenosAiresvertiginosaynocturna,dondeseadivinanlosteatrosypizzerasdelacalleCorrientes(13).Ladanzadeloscincuentonessudadosesunteatrodecadente,protagonizadoporbailarinesalarastramuecosdeaserrn(13).Laciudadaparececomounespaciodeenajenamiento,soledadyrocesfugaces.Nosemencionanmonumentosnacionalesnisenombraalosamigoselanonimatoseextiendesobrelaciudad,suscalles,suarquitecturaysushabitantes.Laintimidadbuscadaafanosamenteporlavozpotica,quesigueelecodelosbolerosyeltango,contrastaconlavorginedevelocidadypeligroquelaacecha(Puppo,Ficcin482).Eldiscursodelaprimerapersonaqueapuestaaltarotsentimentalenestepoemarioparece,aprimeravista,ajenoalacrticasocialyladenuncia.Sinembargo,enSolosysolasestndiseminadasvariasmarcasquedelatanelimpactodelacrisis,empezandoporlosversosqueinauguranellibroyquepresentanalavozpotica:Soylaokupademipropiacasa/desdequelapropiedadsefuedem(11).Experimentndoseasmismacomounadesalojadausurpadora,asusannimoscompaerosdebailelosllamagentedescamisada(13)yparias(19),entantoquesuposiblecandidatoamorosoesunindocumentado(25).Lacalleleresultaunmbitotransitorioeinseguroconfiesa:paraquenomerobensalgocorriendo(46).Enestecaso,losmediosdetransporteconstituyenlaprincipalimagenquecondensaelmovimientoautmatayelritmovertiginoso.Laentradaalsubterrneoesuncotidianodescensoalosinfiernos(mevoydebocaelsubteestoscuro,17)anlogoalviajequeprovocalafuerzasuccionantedeuninodoroquenostragalejos(11).4.VIAJEROSENLACIUDADDIFUSAElverdaderocaminanteeseldeunsolocamino.Elotroserunexplorador,unturista,unoquehaceladigestin.BaldomeroFernndezMoreno,GuacaprichosadeBuenosAires.Apelandoaunabanicodetonosquevandesdelarabiahastalaesperanzapasandoporlatristezayeldesconsuelo,loscincopoemariosanalizadospresentanmicroficcionesdeBuenosAires,esdecir,versionesparcialesysubjetivasdelespaciodondelavoluntadimaginativaconviveconlareferencial.Entodosloscasoseldiscursopoticocitayabsorbeestrategiasdeotrosgneros,yaseapopulares,comolamsicatango,bolero,cumbia,elcineylapublicidad,yaseacultos,comoelensayo,lanarracin,elteatrooelmitoclsico.Reflexionessobrelacrisisargentina,elhambremundial,elamorylosagradoimpregnanelpoemariodeDianaBellessiapartirdepequeasancdotascotidianastrenzadasenunimaginariovegetal,animalourbano.EnLarebelindelinstanteseconstruyelafiguradelapoetaapartirdeunavoluntadconfesionalquelapresentaasuscincuentayseisaossoando(Bellessi96)ysabindoseconlamitaddesuhermosura(Bellessi16).Laintromisindeunavetaargumentativayla(aparente)espontaneidaddelospoemasdeocasin,escritosapropsitodelostitularesdelosdiariosenplenacrisis,leotorganatodoellibrounairedecrnica.Estegnerofronterizo,cercanoaltestimonioyelnuevoperiodismo,colocaalapoetaenelroldecronistadesupoca,segnlafrmuladePabloNeruda(1964).Estetipodeencuadrediscursivopermiteexperimentarunadelasformasposiblesdelrealismoennuestrosdas(Bernab,Laciudads/p),ysuaugeactualesunfenmenoligadoalaimportanciaqueeldocumentoylanoficcintienentambinenotrosterrenosdelaliteraturayelarte(Cristoff21).Loscuatropoemariosrestantesestablecenunvnculomsestrechoconeldiscursonarrativodebidoaquepresentanelrecorridodeunpersonajecentralquesedesplazaendeterminadasreasdelaciudad:elviajedelcentroalbarrioresidencialenKamenszain,eldeambularporlosbarriosdelsurenMileo,lapesquisadelasgrandesestacionesdeferrocarrilenSamoilovich,lacaminataporelmicrocentroenTedesco.Segnlafrecuenciadelosdesplazamientos,encontramosdiversostiposdeitinerariosqueconfluyenenlasintaxisespacialurbana(AlonsoLera248249):loscartonerosdeSamoilovichpresentanitinerariosrutinarios,comoloeseldeAquilesquienvela/porelfrutodesujornadacenicienta,/lascincohorasquesurclaavenidaSanJuan/porlariberaizquierda,aquella/quefuraleasignada(Samoilovich12).TambinsonhabitualeslostrayectosquerecorrelaprotagonistadelpoemariodeKamenszain:teatrospizzerasmsicainterrumpidadewalkman/pasandelargoporelbajndelamarquesina/offoffdelossolosysolas/seapagaenlabocadelsubte(Kamenszain13).DesplazamientosocasionalesparecenserlosquerealizaelsintrabajoeneltextodeMileo,mientrasqueelprotagonistadeTedescollevaacabounitinerarionicoenunmomentosingulardecrisis.30/7/2015 Puppohttp://www.revistaliteratura.uchile.cl/index.php/RCL/rt/printerFriendly/9032/29844 4/6Enbuscadeunarenovadaexploracindesuspotencialidadesexpresivas,eldiscursopoticocontemporneosueleasumirrasgosespecficosdeotrosdiscursos,travistindosedelosgnerosmsvariados.Sitodoviajeentendidocomodesplazamientoimplicanecesariamenteunaestructuranarrativa(RubioMartn157),entoncespodemoshablardeunciertorelatodeviajequesubyacealdiseoformalysemnticodeloscuatropoemariossealadoso,msbien,deunefectoderelatodeviajequeproducesulectura.Essabidoqueesteltimoesungneroproblemtico,cuyaslbilesfronterasapenasloseparandelacrnica,eldiarioolagua.Sinembargo,SofaCarrizoRuedaarribaunadefinicinquedistinguealrelatodeviajepropiamentedichodelagranmareadelaliteraturadeviajes(Potica29).DeladefinicindeestaautoradestacaremosalgunasconstantesmorfolgicasypragmticasquepuedenserrastreadasenlostextosdeTedesco,Mileo,KamenszainySamoilovich.Enprimerlugar,lainterrelacinentrenarracinydescripcin,queenlostextospoticosesesperablejuntoconlosrasgosespecficamentelricosquehacenaunaliteraturadediccin(Genette32).Segundo,sunaturalezahbridaobifrontequecombinareferentesdelmundorealcondispositivosestticosyficcionales.Tercero,losndicesomarcastextualesqueatestiguanlaestrecharelacindeestetipodediscursoconelcontextosocioculturalenelquefueproducido.Cuarto,elimportanterolqueellibrodeviajesasignaaloslectoresylaslectoras,invitadosarecorrerescriturasmultiformesdondelasreferenciasgeogrficas,histricasyculturalestrazanunaredautoraldepertenencias,identificaciones,denunciasorechazos.Quinto,lacapacidaddelrelatodeviajeparaponerdemanifiestoconflictos,temoresyexpectativasdelimaginariosocial.Frentealasumaesquemticaytranquilizadoraqueofrecenlasguastursticas,elrelatodeviajeofreceunaconstruccinproblemticadeunfragmentodelmundo(CarrizoRueda,Estudio2829).Supeculiarestructuraacumulativa,independientedecualquiertipodelmitesyordenamientoslgicos,permitealmacenartodounaludinformativoenocasinalasmemoriasdeunitinerario,convirtiendoalrelatoenunaespeciedealmacnmnemnicodondeseincorporaloparadjico,losorpresivo,locontradictorio,loincierto(CarrizoRueda,Elviaje4853).Enlamayoradeloslibrosdeviajeocurrequebajolasaparienciasdelareferencialidad,losenunciadospuedendaraccesoaunsegundoniveldesignificacin.Lametonimiaesunafiguraclave,puessehabladeunaciudadodeunareginengeneralapartirdeladescripcindeunodesusrinconesoaspectos(Champeau7576).Enlospoemarios,laeleccindelpersonajeyaimplicaunaseriemetonmicaqueprivilegiaunadeterminadavisindelaciudad.Asresultaquelamujerdivorciadaasisteaeventospreparadosparaotrossolterosmadurosdeclasemediacomoellayeldesempleadorecorrelugaresfuncionalesasucondicin,comounbarparaleereldiariooelsantuariodeSanCayetano,patronodeltrabajo.Delmismomodo,elpersonajecartoneroyelahorristaburgussevinculanconotrosparesenespaciosasociadosasuocupacinyestatus.YahemospodidoobservardequmodoslametforaylaalegoraconfiguranelespesorsemnticodelasdiferentesBuenosAiresrepresentadas,constituyndoseenelinstrumentoprivilegiadodelaideologa.5.DELADECONSTRUCCINALAEMPATA.CONCLUSIONESEnunensayoescritoen1927,VirginiaWoolfproponaelviajeenlaciudadcomolamayordelasaventurasquepermiteescapardeuno/amismo/a(Woolfs/p).Observarlosespaciosylaspersonasnosposibilitahurgarenlavidadelosdemsdesatandolamemoriaylaimaginacinpropias.Consustreethuntinglaescritorainglesasedistanciabadeltradicionalstreetsauntering,dandocabidaalosaspectosinquietantesdeunaLondrescrepuscularymoderna.HabiendotranscurridoyaochodcadasdelaspesquisasurbanasdeWoolfysietedelasfamosasapreciacionesparisinasdeBenjamin,laciudadactualguardaescasomargenparalaflnerie.ComolohasealadoJeanMichelMaulpoix,enlapoesacontemporneanoseproducenencuentrosenlacalleporqueelvagabundeonoapuntahaciaunlugarfsicoelpoematrazaencambiounatropologadeldecirparaprobarelalcancedesuvozyloslmitesdesucomprensin(Maulpoixs/p).Travestidodecrnicaoderelatodeviajes,eldiscursopoticooperaconestrategiasdehipercodificacin,talescomolatransdiscursividad,elmultiperspectivismodeladescripcin,lapolifonaenunciativa,laautoconfiguracintestimonialoapcrifadelsujetopotico,lasincronicidadylainestabilidaddelsentido(Puppo,Fragmentos135),todosfactoresqueremitenanuestraexperienciacotidianaenlasgrandesciudadesdeprincipiosdelsigloXXI.Elrecorridoporcincopoemariosargentinosrecientesnoshaenfrentadocondiversasmarcastextualesquetraducenvariablessociolgicasdegnero,clase,edad,etnia,etc.Personajesdeclasemedia,cartoneros,manifestantes,ciudadanosaltruistasoenfadados,solterosycasadostransitanporlascallesdeBuenosAirescondiferentesfines,ritmosycircuitos.Lostextoslricosevocansuseddeafecto,susangustiasypreocupacionesapelandoalaprimera,segundaotercerapersonagramatical,desdelafocalizacinenunpersonajeindividualocolectivo.Segnlospoemariosanalizados,lasemiosferaporteaaparecesaturadadesignosdispares,pueslaexigencianeurticayelapurodelasclasesmediasconvivenconlalentitudresignadadelospobresymarginales.Labrechainsalvableentrepobresyricossecuestionaenunplanosimblicocuandolamujerburguesaseidentificacomookupayeldesempleadoseequiparaacualquierhombresinamor.Enestosterritoriosdelpresente(Ludmer103)hayfronterasinternasqueseparanlosbarriosylostrayectos,peroseevidencialaexistenciaconcretadeunncleofuncionalconformadoporlaCapitalFederalylospartidosprovincialesquelarodean,loquesedesignacomolaReginMetropolitanadeBuenosAires.Enlastopografaspoticasdelacrisisylaposcrisisllamalaatencinlaausenciadealgunoshabitantesyusuariosdelaciudad,comolosonlastribusurbanasdejvenes,losancianos,lasparejas,losniosylosbebs.Enelcorpusseleccionadosetematizanlosmayoresproblemasquehoyenfrentanloshabitantesdelagranciudad:elfroyelhambrequeazotanavarioscentenaresdepersonasqueduermenenlacalleoenviviendasprecarias,eltrabajoinfantil,eldesempleo,lasinundaciones,ladecadenciadeltransportepblico,eldeteriorodelacalidadambientalproducidopormltiplesfactoresentrelosquesecuentanlainsuficienciadepulmonesverdes,laexpulsindiariade5000toneladasdebasurayelnivelderuidosquesuperanlohumanamentetolerable(AAVVs/p).Tambinsealudealrecienteaugedelasindustriasculturalesylaactividadtursticareceptiva,alainseguridadylaaparicindenuevosasentamientos.Tantolosgruposinmigratorioscomolavilla,actantesineludiblesenlaconfiguracinurbana,sonmencionadosenmsdeunaoportunidad.EstaltimaaparececomoreferenciaconcretaeneltextodeSamoilovich,cuandosemencionaquelosautobusessonaligeradosalpasarlavilla31(30).Porotraparte,enningunodeloscincotextosanalizadosseexploraunfenmenocrecienteapartirdelosaosnoventa,elaugedeloscountriesobarriosprivadosenlosmunicipiosperifricos.Sonestosespaciosparadjicamenteplanteadoscomoislasnourbanas(Mux50)losquemscontribuyenahacerdeBuenosAiresunaciudaddifusa.Loimportanteenestemodelodeciudadsonlasredespordondecirculanlosmediosdetransporte,entantoqueelespaciopblicocobrasumximosentidocuandovamoscaminando(Rueda78).Noescasual,entonces,queloscincopoemariosanalizadospresentenvisionesdelaciudadentrnsito,apartirdelamiradaenmovimientodeunpersonajey/olavozpotica.Dealltambinelvnculointertextualconlacrnicayelrelatodeviaje,dosgnerosespecialmenteaptosparalainclusindesituacionesyancdotasdiversas,ellibrefluirdelamemoriadelnarradoryelacopiodeinformacinheterognea.EnelcampodelimaginariohemosdestacadolasredesdemetforasqueremitenatpicosliterariostradicionalescomolosonlacadadeTroya(Samoilovich)yeldescensusadinferosyadexcrementum(Kamenszain,Tedesco).Enestosversos,BuenosAiressurgebella,deformeeinclemente,almismotiempolaciudaddevoradoraydevorada(Bellessi),elterritorioinsuficientedondeelagualavalaspenasyahogaasushabitantes(Mileo).Endosocasionesesconvocadoelmatadero,unespacioparadigmticoyfundacionaldelaliteraturaargentina.ElpodersimblicodeesterecintosubsisteenelfrigorficoqueanproveecarneargentroyanaalaIngalagrecia(Samoilovich47)oenelgestodelcarniceroquerevive/elntimodegello(Mileo62).Lostextosseleccionadospresentanescriturasdifciles,plagadasdeinferenciasyalusiones,queexigenlectorasylectoresaltamentecompetentesyactivos,involucradosconlasituacinpolticaehistricayconocedoresdesumapaideolgico.Entodoslospoemariosseentretejenconironarefranes,citasclebresylugarescomunesdelhablaporteaentreellossedestacaunapreguntaqueempezacircularenlosltimosaos:Nocreesquenoshemosvueltomsinteligentesytolerantes,/Marforio,despusdelincendio/denuestraamadaTroya?(Samoilovich36).Enlasversionespardicasdelosarquetiposargentinosserevelaelfondooscurodelsentidocomn,dondesehacenpresenteselracismoentodassusmanifestaciones,elusodemaggicodelpopulismodemasas,lacomplicidaddelosmediosdecomunicacinconelgobiernodeturno.La30/7/2015 Puppohttp://www.revistaliteratura.uchile.cl/index.php/RCL/rt/printerFriendly/9032/29844 5/6sensacindelmomentopresentequesedesprendedelamayorpartedelospoemasesquetodossomoscadveres...pasajeros,reciclables(Samoilovich42),porquelaciudadyelpasofrecenpocaspromesasogarantas.TalvezunareferenciaalapostguerraeuropeaelfilmLadronesdebicicletas(1948),deVittoriodeSica(Bellessi145)estrelacionadaconlapreguntamsimportanteformuladaenplenacrisisnosrepondremos?(Samoilovich48)yconeldeseodequenunca/msnossuceda(Bellessi146).Enlasdistintasrepresentacionescrticasdelespaciourbanoqueofrecenlostextospoticoshayindiciosdeunahistoriaqueconfluyparadesembocarenlahecatombe.SeadvierteunavoluntadrevisionistaenlasperspectivashistricasquedesarrollanTedescoySamoilovich,unaapuestapolticaenBellessi,yundesencantodelahistoria,lapolticayelEstadoenMileo.Enestesentido,lospoemariosseleccionadosapuntanaladeconstruccindevariosmitosdelpasadoargentino,tendenciaquecoincideconunrenovadointersenlasociedadporlanovelahistricaolahistoriografacontadaenclavedenovela3.Conunasonrisairnicalospersonajesrecuerdanloslaurelesquesupimosconseguir,anunciadosenelhimnopatrio,quenoresultaroneternos(Mileo38),ascomoelpasadogloriosodelanacinagroganaderaysutradicindederroche(Samoilovich25,26,37).Lanostalgiatraealamemorialacandidezdelobreroperonista(Mileo43)ycondolorseconvocanlosfantasmasquedejladictadurareciente(Tedesco).Lasucesindemalosgobiernosylacorrupcinqueacechaenlasinstitucionesalimentanlavisindeunaidentidadpulverizada,quedebeencontrarnuevoscaminoscolectivosmirandoalfuturo.Detrsdelosavataresdelospersonajesylasdiferentesvocesqueconvergenenlaficcinlrica,subsisteelroldelpoetacomocronistaenelcasodeBellessiascomolaperspectivadelviajeroolaviajeraqueavanzasinbuscarrespuestastaxativas.Estasvocesymiradasnmadesrescribenlaciudadenempataconquienessufrenycallan,enunesfuerzoconstanteporinterpelarelespaciofsicoylarealidadsocial.Qunosdejanendefinitivaestostextos?,qunosinvitanaesperardespusdelfin?UnaconclusinafuturosurgedelcantofinaldeElcarritodeEneas.Enunversoqueenplenacrisiseconmicamundialresultaproftico,elsujetopoticonosrecuerdaquetodaslascosascambian,yaspues,comoTroya,eluniversoseexpandeyseenfra(Samoilovich55).Esestaunaverdadfsicaqueserelacionaconelbigbangyquelaliteraturaevoca,msalldelosciclosdelaeconomacapitalista,comometforapararepensarlosespaciosurbanos,lasidentidadessubjetivasylosvnculoscomunitarios.NOTAS1Estetrabajoseinscribeenunproyectodeinvestigacinqueversasobrelasrepresentacionespoticasdelviajeenlaciudadcontempornea.Elobjetivodelmismoesabordarelestudiodetextospoticoshispnicosdesdeunaperspectivainterdisciplinariaquecomplementaelanlisisdeldiscursolricocondeterminadasclavesdelapoticadelrelatodeviajes.AlgunashiptesisdeesteartculofueronledasydiscutidasenlaponenciaEntrecartonesydesolacin:lacrisisdelespaciourbanoenlapoesaargentinareciente,presentadasenelXXVIIIInternationalCongressoftheLatinAmericanStudiesAssociation,RodeJaneiro,1114dejuniode2009.2Laprofusindenombrespropiosficticiosconstruidosapartirdereferentesextratextualesrecuerdaelmodusoperandidelromanclef.Amododeejemploreproducimostrescitasquealudenrespectivamenteaundirigentesindical(ubaldoporUbaldini,p.189),unexPresidentedelaRepblica(sganme,nolosvoyadefraudar,sloganutilizadoporCarlosMenem,p.185),yunimportantegrupoempresario(PrezMalCompactoporPrezCompanc,p.192).3ProbablementeenesteltimoregistroseinscribalasagadeFelipePignaLosmitosdelahistoriaargentina,volmenes1,2,3y4(20042008),quedesdesuaparicinconstituyeungranxitodeventas.BIBLIOGRAFAAAVV.Vidaurbana:LabajadelacalidadambientalenBuenosAires.Clarn,Laciudad(9/3/07):s/p.www.clarin.comAlonsoLera,JosAntonio.Haciaunestatutodelelementoespacialenlanovela.EPOS.XXXXI(2005):237253.Barrera,Trinidad.FernndezMorenoylaciudaddeBuenosAires.Laciudadimaginaria.Ed.JavierdeNavascus.MadridFrankfurt:IberoamericanaVervuert,2007.6988.Bellessi,Diana.Larebelindelinstante.BuenosAires:AdrianaHidalgo,2005.Bernab,Mnica.LaciudadysusmetforasenlanarrativadeEdgardoRodrguezJuli.ActasdelICongresoRegionaldelInstitutoInternacionaldeLiteraturaIberoamericana.Rosario:2005.http://www.geocities.com/aularama/ponencias/abc/bernabe.htm________Prlogo.Ideacrnica,literaturadenoficciniberoamericana.Comp.MaraSoniaCristoff.Rosario:BeatrizViterboFundacinTyPA,2006.724.CarrizoRueda,Sofa.Poticadelrelatodeviajes.Kassel:Reichenberger,1997.________Estudiopreliminar.Construccinyrecepcindefragmentosdemundo.Escriturasdelviaje.Construccinyrecepcindefragmentosdemundo.Ed.SofaCarrizoRueda.BuenosAires:Biblos,2008.933.________Elviajeomnipresente.Sufuncionalidaddiscursivaenlosrelatosculturalesdelasegundamodernidad.Letras.NmeroMonogrficoElviajeysusdiscursos.5758(2008):4556.Champeau,Genevive.Umbralesdelrelatoyautorreferenciaenloslibrosdeviajesespaolescontemporneos.Letras.NmeroMonogrficoElviajeysusdiscursos.5758(2008):6778.Cristoff,MaraSonia.Ciertomododecontarelmundo.LaNacin,ADN(17/1/09):2022.Depetris,Carolina.LaconstruccindelarealidadporteaenMisteriosaBuenosAires.Laciudadimaginaria.Ed.JavierdeNavascus.MadridFrankfurt:IberoamericanaVervuert,2007.135146.Foffani,Enrique.Ausenteshistoriasdeamor.LaNacin.Cultura.(13/11/05):4.GarcaCanclini,Nstor.Imaginariosurbanos.BuenosAires:EUDEBA,1997.GarcaVega,Lorenzo.ElcarritodeEneas.MiamiHerald.ArtesyLetras.(14/9/03):s/p.www.bajolaluna.comGenette,Grard.Fictionetdiction.Pars:Seuil,1991.Kamenszain,Tamara.Solosysolas.BuenosAires:Lumen,2005.30/7/2015 Puppohttp://www.revistaliteratura.uchile.cl/index.php/RCL/rt/printerFriendly/9032/29844 6/6Lefere,Robin.FervordeBuenosAires,encontextos.Laciudadimaginaria.Ed.JavierdeNavascus.MadridFrankfurt:IberoamericanaVervuert,2007.187222.Ludmer,Josefina.Territoriosdelpresente.EnlaIslaUrbana.ConfinesdelPensamiento.BuenosAires:FCE.Diciembre,2004:103110.Maulpoix,JeanMichel.Lepoteperplexe.Pars:JosCorti,2002.Mileo,Eduardo.Poemasdelsintrabajo.BuenosAires:EnDanza,2007.Monteleone,Jorge.BaldomeroFernndezMoreno,poetacaminante.CuadernosHispanoamericanos.429(1986):7996.________Cartonerosdelacultura.LaNacin.Cultura.(5/10/2003):s/p.www.bajolaluna.comMux,Zaida.Laarquitecturadelaciudadglobal.Barcelona:EditorialGustavoGili,2004.Neruda,Pablo.Algunasreflexionesimprovisadassobremistrabajos.Mapocho.TomoII.Nmero3(1964):180182.PrvtSchapira,MarieFrance.AmricaLatina:laciudadfragmentada.RevistadeOccidente.230231(2000):2546.Puppo,MaraLuca.Ficcin,diccin,lricayrelatoenSolosysolas(2005)deTamaraKamenszain.Creacinyproyeccindelosdiscursosnarrativos.ActasdelCuartoSimposioInternacionaldelCentrodeEstudiosdeNarratologa.Eds.DanielAltamirandayEstherSmith.BuenosAires:EditorialDunken,2008.479486.________Fragmentosdeundiscursoapcrifo.ElcolonialismorevisitadoenEstampasdeultramar(1986)deAnbalNez.Escriturasdelviaje.Construccinyrecepcindefragmentosdemundo.Ed.SofaCarrizoRueda.BuenosAires:Biblos,2008.119138.Rama,ngel.Laciudadletrada.Hanover,NewHampshire:EdicionesdelNorte,1984.Raschella,Roberto.Poemasenlaciudaddelaira.Revista(7/12/02):s/p.www.clarin.com.RubioMartn,Mara.Nuevascartografasdellibrodeviajescontemporneo:laculturaespecular.Letras.NmeroMonogrficoElviajeysusdiscursos.5758(2008):149162.Rueda,Salvador.Laciudadcompactaydiversafrentealaconurbacindifusa.AAVV.Ciudadesparaunfuturomssostenible.Madrid:MinisteriodeFomento,1996.6980.Satta,Sylvia.Ciudadesrevisitadas.RevistadeLiteraturasModernas.34(2004):135149.Salomone,Alicia.AlfonsinaStorni:mujeres,modernidadyliteratura.BuenosAires:Corregidor,2006.Samoilovich,Daniel.ElcarritodeEneas.BuenosAires:Bajolaluna,2003.Sarlo,Beatriz.Unamodernidadperifrica:BuenosAires1920y1930.BuenosAires:NuevaVisin,1988.Savitch,H.V.Whatisnewaboutglobalisationandwhatdoesitportendforcities?.InternationalSocialScienceJournal.172(June2002):179189.Scarabelli,Sonia.Reinvencionesdelavoz.Todava.16(abril2007).Spitta,Silvia.Msalldelaciudadletrada.Prefacio.Msalldelaciudadletrada:crnicasyespaciosurbanos.Eds.BorisMuozySilviaSpitta.Pittsburg:BibliotecadeAmrica,2003.723.Tedesco,Luis.Aquelcorazndescamisado.BuenosAires:GrupoEditorLatinoamericano,2002.Woolf,Virginia.TheDeathoftheMothandOtherEssays.Londres:Harvest,1974.