Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar
NVM Studiecentrum Opleidingen Makelaardij SOM b.v.
Nederlandse Vereniging van Makelaars
o.g. en vastgoeddeskundigen NVM
Studiecentrum Opleidingen Makelaardij
Fakkelstede 1, Postbus 2222, 3430 DC Nieuwegein,
Tel. 030-60 85 160, Fax 030-60 36 878
Bo
uw
kun
dig
han
db
oekje vo
or d
e wo
nin
gm
akelaar
A.A.M. KOËTER
VASTGOED BEHEER BV
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 3
Voorwoord
Voor u ligt de eerste versie van het “Bouwkundig handboekje voor dewoningmakelaar”. Dit boekje is samengesteld door A.A.M. Koëter Vastgoed Beheer BV in opdracht van en in samenwerking met NVM SOM en de vakgroepWonen.
Het bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar wordt u aan-geboden door de vakgroep Wonen in de hoop u hiermee een handiggeheugensteuntje te bieden bij uw dagelijkse werkzaamheden. We hopen dat u het ook zo ervaart.
Het boekje is een beknopte weergave van bouwtechnische, elektro-technische en werktuigbouwkundige aspecten uit de woningbouw. De informatie kan gebruikt worden als geheugensteuntje tijdens taxaties en aan- en verkoop van onroerend goed.
Hoewel dit boekje met zorg is samengesteld, heeft het niet de pretentieuitputtend te zijn. U moet het vooral zien als een aanvulling op ofsamenvatting van de syllabus Bouwen en wetgeving en het zakboekjeBouwgebreken. Wanneer u over een bepaald onderwerp meer of diepergaande informatie zoekt, verwijzen we u naar de bouwkundige vak-literatuur. U vindt een overzicht van veel gebruikte uitgaven achter in dithandboekje. Ook vindt u achter in het boekje een bestelformulier waarmee u extraexemplaren kunt bestellen, bijvoorbeeld voor uw medewerkers.
4 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 5
Inhoudsopgave
Daken 11Inleiding 11Dakhellingen 11Benamingen 11Dakvormen 12Dakafwerkingen 13Dakpanvormen 13
Oude Holle 14Verbeterde Holle (VH) 14Opnieuw Verbeterde Holle (OVH 206) 15Opnieuw Verbeterde Holle (OVH 201) 15
Bijzondere dakpanmodellen 16Grote Romaanse 16Kleine Romaanse 16Tuile du Nord Enkele zijsluiting 17Tuile du Nord 3kopssluiting 17Kruispan (Bouletpan) 18Vlakke Mulden 18Holle Mulden 19
Gordingendak 19Sporendak 19Spantconstructies 19
Platte Daken 23Bitumen 23
Eigenschappen 23APP- en SBS dakbanen 23
APP 23SBS 23Herkenning 23Ballastlaag 23Afschot 24
Applicatiemethode baanvormige bitumineuze dakbedekkingen 24Kunststof 24
Eigenschappen 24Applicatiemethode kunststof dakfolies 25Daktypen 26
Warmdak 26Omgekeerd dak 26Koud-dak 26
Veilig werken op daken 26Veel voorkomende problemen bij daken 27
Pannendaken 27Bitumineuze dakbedekkingen 29Kunststof en rubberen dakbedekkingen 31Plaatvormige dakbedekkingen 33Leien 34Riet 34Dakkapellen en lichtstraten 35Goten en hemelwaterafvoeren 36Isolatievoorzieningen 36
Waaraan moet een goede schoorsteen voldoen? 38
6 ©NVM SOM
Gevels 39Metselwerk 39Steenformaten 39Metselverbanden 39
Halfsteens-verband 39Staand klezoren verband 40Lopend klezoren verband 40Staand-verband 40Kruis-verband 40Vlaams-verband 41Noors of ketting-verband 41Vrij of wild-verband 41
Voegvormen 41Platvol/gladde voeg 41Geknipte voeg 42Gesneden voeg 42Platvol gekamde of geborstelde voeg 42Holle voeg 42Schaduwvoeg 43Iets teruggehouden voeg 43Verdiepte voeg 43Bol geklopte voeg 43
Hardheid voegwerk 44Dilataties in de gevels 45
Bouwfysische dilatatie 45Bouwtechnische dilatatie 45
Typen kozijnen en hang- en sluitwerk 46Veel voorkomende problemen in de gevel 47
Gevelmetselwerk 47Gevelbeplating 48Kozijnen 49Glas 50
Materialen 51Natuursteen 51
Gneis 51Kalkzandsteen 52Marmer 53Leisteen 54Graniet 54Kwartsiet 56Basalt lava 56Ettringer Tuf 56
Hout 57
Metalen 63Lood 63
Loodslabben 63Loodloketten 63Voetlood 63Aandachtpunten 64
Looddikten 64Loodtoepassingen 64
Milieu 64
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 7
Zink 65Corrosie 65
Metalen van onedel naar edel 65Kans op contactcorrosie 66
Verf 67Verfsystemen 67Kenmerken van verfsystemen 67Verfgebreken 68
Kitten 73Indeling kitsoorten 73Toepassingen 73
Eéncomponent polysulfide kitten 73Tweecomponenten polysulfide kitten 73Siliconenkitten 74Kitten op basis van watergedragen acrylaat 74Kitten op basis van polysiloxanen 74Montagekitten 74PUR-schuim 74
Asbest 75Gevaar 75Voorschriften voor het verwijderen van asbest 75Zelf verwijderen van asbest 75Herkenning 75Veel voorkomende toepassingen in asbest 77
Legionella 79Vermeerdering legionellabacteriën 79Ziekte 79Beheersmaatregelen 79Regelgeving 80
Veiligheidspictogrammen 81Overzicht pictogrammen 81
Bouwbesluit 83Vervallen voorschriften 83Aanpassing voorschriften 83
Trappen 85
Domotica 87Veiligheid 87Comfort 87Communicatie 88Informatie 88Energie en klimaat 88
Installaties 89Elektra 89Koelinstallatie 89
Inspectiewijzer koelinstallatie 89Verwarmingstoestellen 90
Individuele systemen 91Lokale verwarming 91
8 ©NVM SOM
Centrale verwarming met moederhaard 91Centrale verwarming met eigen c.v.-ketel 91Luchtverwarming 92Vloerverwarming als hoofd- of bijverwarming 92Wandverwarming als bijverwarming 92
Collectieve systemen 92Blok- of wijkverwarming 92
Toestellen 92Geiser 92Boiler 92Ketel 92Combiketel 92
Meterkast 93Gaskeur 93
Ventilatie 97
Aanpassingen aan woningen voor mindervaliden 99Algemeen 99
Drempels 99Doorgangen 99Bedieningen 99Beschermingsvoorzieningen 99
Keuken 99Woonkamer 99Slaapkamer 99Natte cel 100
Wassen 100Baden 100Verticaal transport 100
Entree hal 100Aanvraag bouwvergunning 100Het bestemmingsplan 100De welstandscommissie 101
Condities 103Definitie condities 103
Urgenties 105Definitie urgenties 105
Oppervlakte- en inhoudberekeningen 107Afkortingen 107Figuren 107
Driehoek 107Cirkel 107Kubus 107Prisma 107Cilinder 108Piramide 108Bol 108Kegel 108
Meten met NEN2580 109
Woningwaarderingstelsel 113Maximaal te vragen huur 115
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 9
Herbouwwaardemeter 117
Begrippenlijst 119
Over de samensteller 121
Adressen 122
Bronnen 122
Aantekeningen 123
Bestelformulier extra exemplaren 127
10 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 11
Daken
InleidingEen dak is de totale klimaatscheidende constructie die de boven-zijde van een gebouw vormt. Daken worden onderscheiden inplatte en hellende daken. De dakhelling is de hoek die het schuinedakvlak vormt met het horizontale vlak en wordt uitgedrukt ingraden en/of procenten.
Dakhellingen
Indeling dakenDakhelling in graden Benaming Dakhelling in %< 1 vlakke daken tot 1,51 tot 3 platte daken 1,5 tot 53 tot 15 flauw hellende daken 5 tot 2715 tot 30 matig hellende daken 27 tot 57,530 tot 40 hellende daken 57,5 tot 84vanaf 40 steile daken 84 en meer
Benamingen
1. nok2. wang3. langsschild4. dakvoet5. kilkeper6. ventilatieopening7. dakrand8. dakdoorvoer9. overstek10. topgevel11. dakdoorvoer12. nok13. dak/gevel aansluiting14. onderschild15. breuklijn 16. eindschild17. bovenschild18. dakraam19. hoekkeper
12 ©NVM SOM
Dakvormen
Bron: BDA Dakboekje, BDA Dakadvies
plat dak lessenaardak
zadeldak zadeldak met wolfeind
tentdak binnenwaarts gebogententdak, piramidedak
schilddak mansarddak
enkelvoudig gebroken dak gebroken dak met plat
meervoudig gebroken dak zaagdak, sheddak
Dakafwerkingen
Afhankelijk van de dakhelling zijn verschillende dakafwerkingen toe te passen. In verband met windbelasting dienen in een aantalgevallen de materialen verankerd te worden aan de ondercon-structie.
Dakpanvormen
In ons land bestaat de keuze uit verschillende modellen dak-pannen, deze modellen kunnen onderverdeeld worden in:
Holle dakpannen: het waterafvoerende gedeelte is gebogen en dekopsluiting loopt met de vorm van het panlichaam mee.Vlakke dakpannen: de kopsluiting is recht, ongeacht de vorm vanhet waterafvoerende dakpanvlak.
De afmetingen van de pannen zijn niet genormaliseerd, in gevalvan een renovatie kan er niet zondermeer een ander type pantoegepast worden.
De oude holle (of Hollandse) dakpan is de oudste en meest simpeledakpan. Door het ontbreken van de sluitingen liggen de pannenniet erg vast op het dak en laten daardoor stuifsneeuw gemakkelijkdoor.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 13
14 ©NVM SOM
Oude Holle (of Hollandse)
Maatvoering:Afmeting dakpan (lxb) ca. 343x242 mmLatafstand ca. 305 mmGemiddelde werkende breedte ca. 202 mmAantal per m2 (stuks) ca. 16,2
De nadelen van de holle pan waren een reden om een verbeteringaan te brengen.
Verbeterde Holle (of Hollandse) (VH)
Maatvoering:Afmeting dakpan (lxb) ca. 361x256 mmLatafstand ca. 292 mmGemiddelde werkende breedte ca. 218 mmAantal per m2 (stuks) ca. 15,7
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 15
Opnieuw Verbeterde Holle (OVH 206)
Maatvoering:Afmeting dakpan (lxb) ca. 372x268 mmLatafstand ca. 312 mmGemiddelde werkende breedte ca. 206 mmAantal per m2 (stuks) ca. 15,6
Opnieuw Verbeterde Holle (OVH 201)
Maatvoering:Afmeting dakpan (lxb) ca. 371x263 mmLatafstand ca. 306 mmGemiddelde werkende breedte ca. 201 mmAantal per m2 (stuks) ca. 16,3
16 ©NVM SOM
Bijzondere Dakpanmodellen
Deze dakpanmodellen zijn vooral geschikt voor renovatie enrestauratie.
Grote Romaanse
Maatvoering:Afmeting dakpan (lxb) ca. 344x256 mmLatafstand ca. 286 mmGemiddelde werkende breedte ca. 205 mmAantal per m2 (stuks) ca. 17
Kleine Romaanse
Maatvoering:Afmeting dakpan (lxb) ca. 294x216 mmLatafstand ca. 261 mmGemiddelde werkende breedte ca. 183 mmAantal per m2 (stuks) ca. 20,9
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 17
Tuile du Nord Enkele Zijsluiting
Maatvoering:Afmeting dakpan (lxb) ca. 281x214 mmLatafstand ca. 229 mmGemiddelde werkende breedte ca. 189 mmAantal per m2 (stuks) ca. 23,1
Tuile du Nord 3kopssluiting
Maatvoering:Afmeting dakpan (lxb) ca. 332x244 mmLatafstand ca. 257 mmGemiddelde werkende breedte ca. 206 mmAantal per m2 (stuks) ca. 18,9
18 ©NVM SOM
Kruispan (Bouletpan)
Maatvoering:Afmeting dakpan (lxb) ca. 287x224 mmLatafstand ca. 236 mmGemiddelde werkende breedte ca. 199 mmAantal per m2 (stuks) ca. 21,3
Vlakke Mulden
Maatvoering:Afmeting dakpan (lxb) ca. 411x243 mmLatafstand ca. 343 mmGemiddelde werkende breedte ca. 202 mmAantal per m2 (stuks) ca. 14,4
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 19
Holle Mulden
Maatvoering:Afmeting dakpan (lxb) ca. 420x253 mmLatafstand ca. 346 mmGemiddelde werkende breedte ca. 207 mmAantal per m2 (stuks) ca. 14
Gordingendak
Bij een gordingdak is het dakbeschot op de horizontale balken, degordingen, bevestigd. Veelal rusten deze gordingen in de bouw-muren. Wanneer de overspanning van een woningbreedte te grootis voor de gordingen plaatsen we er een spant tussen of wordende gordingen ondersteund door een wandconstructie.
Sporendak
Dit is een klassieke kapvorm. Deze sporen zijn tussen muurplaat en nok, dus verticaal aangebracht. Indien nodig zijn horizontaleondersteuningen aangebracht.
Spantconstructies
Dakspanten kunnen worden toegepast in zowel gordingkappen alssporenkappen, als de overspanning van muur tot muur te groot is.Bij het ontwerpen van spanten dient men er rekening mee tehouden dat de verticale belasting op de schuine vlakken leidt tothorizontale reacties. Deze reacties moeten worden opgenomen inde spantconstructie zelf of door de onderliggende constructie,bijvoorbeeld door verankering in een muurplaat.
In de loop der tijd zijn verschillende spanten ontwikkeld. In veeloude panden zijn deze spanten terug te vinden.
20 ©NVM SOM
Steekspant
Steekspant met hanebalk
Hangwerk
Hangspant
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 21
“Hollands” spant
Verbeterd “Hollands” spant
Verbeterd “Hollands” spant
22 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 23
Platte daken
Bitumen
Eigenschappen• onoplosbaar in water, goed waterdicht;• weinig dampdoorlatend;• viscositeit is afhankelijk van temperatuur en belasting,
visco-elastisch;• sterk cohesief, de onderlinge samenhang is sterk;• sterk adhesief, moleculen en andere stoffen worden sterk
aangetrokken;• niet of zeer traag reagerend met andere stoffen;• niet-toxisch;• slecht bestand tegen UV-straling;• oxidatie verloopt sneller bij hogere temperaturen en leidt tot
veroudering.
APP- en SBSdakbanen
De meest gebruikte bitumineuze dakbedekkingen zijn gemodifi-ceerde bitumineuze producten als APP (Atactisch-Poly-Propyleen)of SBS (Styreen-Butadien-Styreen).Modificeren betekent wijzigen. Door het wijzigen van de samen-stelling van bitumen veranderen ook de eigenschappen.
APPDe APP-dakbanen zijn UV-bestendig en kunnen worden gelegd metof zonder leislag.De levensduur van het bitumen wordt verlengd door toevoegingvan APP en de flexibiliteit neemt toe.APP dakbanen worden vaak gebruikt voor daken waar geenbeschermende ballastlaag op kan worden aangebracht of waaresthetica niet van belang is.
SBSSBS is een thermoplastisch kunstrubber, bij verhitting wordt hetmateriaal vloeibaar, na afkoeling wordt het weer hard en heeft het zijn elastische eigenschappen weer terug. Door toevoeging van de SBS wordt de levensduur van het bitumen verlengd, is het materiaal beter te verwerken bij lagere temperaturen en kanhet beter bewegingen in de ondergrond opnemen (elastisch).De SBS-dakbanen zijn standaard voorzien van leislag ofbeschermende ballastlaag.
Deze producten kunnen zowel op hellende als op platte dakenworden gebruikt en hebben een gemiddelde levensduur van circa20 jaar.
Herkenning“Duimproef”: wanneer bij SBS gemodificeerd bitumen de duim aldrukkend wordt rondgedraaid en de duim wordt weer losgelaten,draait de ondergrond met leislag weer terug. APP gemodificeerdbitumen kent dit verschijnsel niet.
BallastlaagGrind of tegels
24 ©NVM SOM
Functie:• Tegengaan opwaaiing van losliggende dakbedekking.• Bescherming tegen UV-straling.• Bufferlaag voor warmte.
AfschotPlatte daken dienen in bepaalde situaties voorzien te zijn vannooduitlopen. Om afwatering en afvoer van verontreinigingen tebevorderen wordt afschot gegeven aan een plat dak. De afvoerendienen periodiek gereinigd te worden om zo de kans op verstop-pingen te beperken. Een verstopping kan leiden tot overbelastingvan de constructie wat kan leiden tot instorting van het dak. Het afschot dient minimaal 15 mm/m te bedragen.
Applicatiemethode baanvormige bitumineuze dakbedekkingen
applicatiemethode baanvormige bitumineuze dakbedekkingen
Ondergrondhouten delen x xsteenachtig monoliet x xsteenachtige dakplaat x xhoutwolcementplaat x xhoutspaanderplaat x xmultiplexplaat x xniet gecacheerde polystyreen- xschuimplaatgecacheerde polystyreen- x x xschuimplaatpolyurethaanschuimplaat x xfenolschuimplaat x xsteenwolplaat x xschuimglas x xperlietplaat x xgasbeton x x
Kunststof
Eigenschappen• Heeft een soms grotere chemische bestendigheid dan
bitumineuze materialen;• door een glad oppervlak goed schoon te houden;• mogelijkheid van prefabriceren tot grote vellen, de arbeidstijd
op het dak wordt verkort;• gunstige mechanische eigenschappen;• bij verwerking is geen open vlam, brander of bitumenketel
nodig;
Losl
igge
nd
en
geb
alla
st
Mec
han
isch
bev
esti
gd
Vo
lled
ig g
ekle
efd
Part
ieel
gek
leef
d
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 25
• langere levensduur dan APP en SBS (circa 30 jaar);• onderhoudsarm.
De kunststof dakfolies zijn in twee hoofdgroepen onder teverdelen: plastomeren en elastomeren.
Plastomeren (thermoplastische folies: bij temperatuurverhogingblijvend plastisch vervormbaar)• PVC (polyvinylchloride).• PIB (polyisobuteen).• CPE (gechloreerd polyetheen).• EVA (etheenvinyl-acetaatcopolymeer).• PVF (polyvinylfluoride).• ECB (ethyleen co-polymeer bitumen).
Elastomeren• EPDM (etheenpropeendieenmethyleen).• IIR (isobuteenisopreenrubber).• CSM (gechloreerd gesulfoniseerd polyetheen).• CR (polychloropreen rubber).
Applicatiemethode kunststof dakfolies
applicatiemethode kunststof dakfoliesop onderliggend overlapafwerkingdakbeschot
kunststofPVC x x x x x xPIB x x x x x xCPE x x x x xEVA x x x xPVF xECB x x x x x xEPDM x x x x x xIIR xCSM x xCR x
losl
igg
end
en
geb
alla
st
mec
han
isch
bev
esti
gd
gep
lakt
met
war
me
bit
um
en k
leef
sto
f
gep
lakt
met
ko
ud
e b
itu
men
kle
efst
of
gep
lakt
met
lijm
ther
mis
ch g
elas
t
gev
ulc
anis
eerd
vlo
eist
of
gel
ast
gep
lakt
met
en
kel-
of
du
bb
elzi
jdig
klev
end
pla
kban
d
26 ©NVM SOM
Daktypen
WarmdakEen dak waarbij de onderconstructie aan de buitenzijde is voorzienvan een thermische isolatie, waarop de waterkerendedakbedekking is aangebracht.
Omgekeerd dakEen dak waarbij de onderconstructie is voorzien van een water-kerende dakbedekking waarop zich de vochtbestendige thermischeisolatie bevindt. De isolatie dient met een ballastlaag tegenopwaaien beschermd te worden.
Koud dakDeze constructie wordt afgeraden. De isolatie bevindt zich onder dedraagconstructie en op de draagconstructie bevindt zich de water-kerende laag. In de onderconstructie vindt veel temperatuurvariatieplaats. Er is kans op condensatie.
Veilig werken op daken
Op vier meter van de dakrand moet een markering zijn aang-ebracht, bijvoorbeeld een rij tegels of een gekleurde (groene)dakbaan. Binnen deze zone mag zonder extra beveiliging gewerktworden.
In de zone vanaf twee meter van de dakrand is een afzetting nodigmet bijvoorbeeld rood/wit gekleurde linten. Indien deze aanwezigis mag zonder extra dakrandbeveiliging of valbeveiliging gewerktworden tot op twee meter afstand van de dakrand. Is de markeringop twee meter afstand van de dakrand niet aanwezig dient er vanafvier meter van de dakrand met extra beveiliging gewerkt teworden.
Wordt er binnen twee meter van de dakrand gewerkt dan is er eendakrandbeveiliging bij de werkplek nodig, of de persoon die in ditgebied werkt dient een valbeveiliging te gebruiken.
Illustratie: TNO Bouw
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 27
Lekk
age
bij
flau
w h
elle
nd
e d
aken
.D
oo
r fl
auw
e h
ellin
g k
an w
ater
do
or
win
d o
nd
er
de
pan
nen
wo
rden
geb
laze
n.
Aan
bre
ng
en v
an w
ater
kere
nd
e fo
lie o
p
dak
bes
cho
t d
ie a
fwat
ert
in d
e g
oo
t.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Pan
nen
dak
en
Vee
l ve
rko
men
de
pro
ble
men
bij
dak
en
Lekk
age
via
on
der
con
stru
ctie
.S
lech
te s
luit
ing
van
de
pan
nen
on
der
ling
ver
oo
r-
zaak
t d
oo
r h
et d
oo
rbu
igen
van
het
dak
bes
cho
t.
Ver
stev
igen
dak
bes
cho
t en
/of
con
stru
ctie
.
Lekk
age
do
or
te w
ein
ig o
verl
ap v
an d
e p
ann
en.
Sle
chte
on
der
ling
e sl
uit
ing
van
de
pan
nen
, d
oo
r
zog
enaa
md
e en
kele
ko
p-
en z
ijslu
itin
g.
Aan
bre
ng
en v
an w
ater
kere
nd
e fo
lie o
f, a
ls d
e
pan
nen
in
sle
chte
sta
at v
erke
ren
, p
ann
en m
et
een
du
bb
ele
slu
itin
g t
oep
asse
n.
Lekk
age
do
or
te w
ein
ig o
verl
ap v
an d
e ko
pzi
jde
van
de
pan
nen
.
Sle
chte
slu
itin
g v
an d
e p
ann
en a
an d
e ko
pzi
jde,
te g
erin
ge
ove
rlap
.
Pan
nen
op
nie
uw
aan
bre
ng
en e
n o
verl
ap
afst
emm
en o
p h
ellin
gsh
oek
.
Lekk
age
bij
dak
do
orv
oer
en (
sch
oo
rste
nen
,
ven
tila
tiek
anal
en,
dak
kap
elle
n e
tc.)
.
Sle
chte
aan
slu
itin
g v
an l
oo
dsl
abb
en o
p
dak
pan
nen
.
Ver
van
gen
lo
od
slab
ben
in
ju
iste
bre
edte
.
Lekk
age
do
or
vero
ud
erin
g p
ann
en.
Wat
erd
ich
thei
d v
an d
e p
ann
en i
s aa
ng
etas
t d
oo
r
afsc
hilf
eren
, sc
heu
ren
, et
c.
Ver
van
gen
van
de
ou
de
pan
nen
.
28 ©SOM
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Afw
aaie
n v
an d
akp
ann
en.
On
vold
oen
de
bev
esti
gin
g v
an d
e p
ann
en,
waa
rdo
or
bij
turb
ule
nti
e d
e p
ann
en e
raf
waa
ien
.
Co
nfo
rm N
EN
670
7 en
NP
R 6
708
de
pan
nen
vera
nke
ren
of
verv
ang
en v
an h
olle
pan
nen
do
or
vlak
ke p
ann
en (
een
ho
lle p
an h
eeft
aan
de
on
der
-
zijd
e m
aar
één
no
kje,
waa
rmee
hij
ach
ter
de
pan
latt
en g
ehaa
kt w
ord
t en
lig
t d
aard
oo
r m
ind
er
stab
iel
dan
een
vla
kke
pan
die
tw
ee n
okj
es h
eeft
).
Lekk
ages
bij
kilg
ote
n.
Go
ten
zijn
ver
sto
pt,
gek
nip
te p
ann
en z
ijn v
erd
we-
nen
, g
ote
n z
ijn p
ore
us.
Go
ten
rei
nig
en,
gat
en i
n d
e g
oo
t re
par
eren
of
go
ot
verv
ang
en,
verd
wen
en p
ann
en w
eer
aan
-
bre
ng
en.
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 29
Plo
oiv
orm
ing
.W
ord
t ve
roo
rzaa
kt d
oo
r kr
imp
van
de
dak
baa
n,
do
or
vero
ud
erin
g w
ord
t d
e ka
ns
op
sch
eur-
vorm
ing
of
bre
uk
in d
e to
pla
ag g
rote
r.
De
plo
oie
n w
egsn
ijden
, h
et d
akvl
ak e
gal
iser
en e
n
voo
rzie
n v
an e
en n
ieu
we
dak
bed
ekki
ng
.
Bla
asvo
rmin
g.
Vo
cht
on
der
de
top
laag
kan
een
bla
as v
orm
en
als
de
top
laag
ver
hit
wo
rdt,
dez
e b
laas
wo
rdt
in
de
loo
p d
er t
ijd s
teed
s g
rote
r en
het
mat
eria
al
vero
ud
ert
snel
ler.
De
bla
asvo
rmin
g w
egsn
ijden
, h
et d
akvl
ak m
et e
en
stro
ok
dak
bed
ekki
ng
eg
alis
eren
, n
adat
de
on
der
-
ligg
end
e b
edek
kin
g i
s d
roo
gg
emaa
kt e
n v
oo
rzie
n
van
een
nie
uw
e st
roo
k d
akb
edek
kin
g.
Kri
mp
en v
an d
e d
akb
anen
.D
oo
r h
et f
abri
cag
epro
ces
van
de
dak
ban
en z
ijn
span
nin
gen
in
de
dak
rol
aan
wez
ig,
die
do
or
op
per
vlak
teve
rwar
min
g (
verw
eken
van
de
mat
eria
len
) w
eer
in h
un
oo
rsp
ron
kelij
ke v
orm
teru
gg
aan
, h
ierd
oo
r o
nts
taan
zw
akke
las
nad
en e
n
plo
oiv
orm
ing
.
Ove
r d
e la
snad
en k
an e
en e
xtra
dak
baa
n
wo
rden
aan
geb
rach
t, w
aard
oo
r d
e zw
akke
las
is v
erst
evig
d.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Bit
um
ineu
ze d
akb
edek
kin
g
30 ©NVM SOM
Cra
qu
elév
orm
ing
in
de
top
laag
.D
oo
r ve
rwer
ing
van
het
bit
um
en,
on
tsta
at in
de
top
laag
een
pat
roo
n v
an s
cheu
rtje
s. D
oo
rdat
de
bes
cher
mla
ag v
an l
eisl
ag,
gri
nd
of
teg
els,
pla
atse
-
lijk
of
geh
eel
verd
wen
en i
s, h
ebb
en d
e w
eers
-
invl
oed
en v
rij
spel
. A
ls h
et c
raq
uel
é d
e in
lag
e
ber
eikt
, is
on
der
ho
ud
no
od
zake
lijk.
De
on
der
gro
nd
go
ed r
ein
igen
, p
rim
eren
en
vo
or-
zien
van
een
nie
uw
e to
pla
ag.
Sch
eurv
orm
ing
in
de
loo
dst
roke
n.
Do
or
toep
assi
ng
van
te
lan
ge
len
gte
n o
nts
taan
span
nin
gen
in
het
lo
od
die
to
t sc
heu
rvo
rmin
g
leid
en,
het
gev
olg
is
lekk
ages
bij
de
gev
elaa
n-
slu
itin
g.
Sch
eurv
orm
ing
pla
atse
lijk
her
stel
len
met
zel
f-
klev
end
lo
od
ban
d o
f h
et l
oo
d g
ehee
l vo
orz
ien
van
een
po
lyes
ter
coat
ing
met
dra
ger
of
het
lo
od
geh
eel
verv
ang
en.
Sch
eurv
orm
ing
t.p
.v.
de
stu
ikn
aad
van
de
dak
trim
pro
fiel
en.
Do
or
tem
per
atu
urs
wis
selin
gen
en
een
ver
keer
d
aan
geb
rach
te b
eves
tig
ing
van
de
ran
dst
roo
k ka
n
de
ran
dst
roo
k d
e w
erki
ng
van
de
dak
trim
nie
t
volg
en w
aard
oo
r sc
heu
rvo
rmin
g o
nts
taat
.
Ter
pla
atse
van
de
stu
ikn
aden
een
lo
s st
ukj
e d
ak-
bed
ekki
ng
aan
bre
ng
en e
n d
aaro
ver
een
nie
uw
e
ran
dst
roo
k aa
nb
ren
gen
.
Bal
last
laag
pla
atse
lijk
verd
wen
en.
Do
or
win
db
elas
tin
g i
s te
r p
laat
se v
an d
e d
akra
n-
den
het
gri
nd
weg
gew
aaid
, in
die
n d
e o
nd
erlig
-
gen
de
dak
bed
ekki
ng
nie
t U
V b
este
nd
ig i
s ka
n
pla
atse
lijk
craq
uel
é o
nts
taan
.
Het
gri
nd
mo
et o
pn
ieu
w v
erd
eeld
wo
rden
, in
die
n
de
korr
elsa
men
stel
ling
te
ger
ing
is
dan
t.p
.v.
de
ran
den
bet
on
teg
els
op
teg
eld
rag
ers
aan
bre
ng
en.
Ste
rk a
ang
etas
te d
akb
edek
kin
g d
ien
t g
eco
rrig
eerd
te w
ord
en.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 31
Bal
last
laag
ste
rk v
ervu
ild.
Do
or
het
nie
t u
itvo
eren
van
rei
nig
end
on
der
ho
ud
on
tsta
at t
uss
en h
et g
rin
d o
nkr
uid
gro
ei,
die
mo
gel
ijk d
e d
akb
edek
kin
g k
un
nen
bes
chad
igen
.
Lan
gd
uri
g w
ater
op
het
dak
ver
snel
t d
e o
nkr
uid
-
gro
ei.
Per
iod
iek
die
nt
het
dak
waa
r n
od
ig g
erei
nig
d t
e
wo
rden
, zo
dat
de
afvo
eren
nie
t ve
rsto
pt
rake
n.
Losl
igg
end
e ra
nd
stro
ken
.D
oo
r sp
ann
ing
en i
n d
e d
akb
edek
kin
g i
s d
e ra
nd
-
stro
ok
losg
etro
kken
.
De
ran
dst
roo
k d
ien
t o
pn
ieu
w t
e w
ord
en a
an-
geb
rach
t, t
even
s d
ien
t ki
mfi
xati
e te
wo
rden
toeg
epas
t.
Kri
mp
van
PV
C d
akb
anen
.D
oo
r u
ittr
eden
van
wee
kmak
ers,
do
or
con
tact
met
bit
um
en,
XP
S o
f E
PS
iso
lati
e, k
rim
pt
en v
erh
ard
t
de
dak
baa
n,
waa
rdo
or
sch
ade
kan
on
tsta
an a
an
de
dak
bed
ekki
ng
. O
ok
mic
ro o
rgan
ism
en h
ebb
en
een
neg
atie
ve i
nvl
oed
op
de
dak
bed
ekki
ng
.
Vo
ork
om
dat
bit
um
en,
XP
S o
f E
PS
iso
lati
e in
con
tact
kan
ko
men
met
PV
C d
akb
edek
kin
gen
.
Per
iod
iek
rein
igen
van
het
dak
vlak
vo
ork
om
t
neg
atie
ve i
nvl
oed
van
mic
ro o
rgan
ism
en.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Ku
nst
sto
f en
ru
bb
eren
dak
bed
ekki
ng
en
32 ©NVM SOM
Kri
mp
van
PV
C d
akb
anen
.D
oo
r u
ittr
eden
van
wee
kmak
ers,
do
or
con
tact
met
bit
um
en,
XP
S o
f E
PS
iso
lati
e, k
rim
pt
en v
erh
ard
t
de
dak
baa
n,
waa
rdo
or
sch
ade
kan
on
tsta
an a
an
de
dak
bed
ekki
ng
. O
ok
mic
ro o
rgan
ism
en h
ebb
en
een
neg
atie
ve i
nvl
oed
op
de
dak
bed
ekki
ng
.
Vo
ork
om
dat
bit
um
en,
XP
S o
f E
PS
iso
lati
e in
con
tact
kan
ko
men
met
PV
C d
akb
edek
kin
gen
.
Per
iod
iek
rein
igen
van
het
dak
vlak
vo
ork
om
t
neg
atie
ve i
nvl
oed
van
mic
ro o
rgan
ism
en.
Str
ak g
esp
ann
en d
akb
anen
t.p
.v.
de
dak
ran
d.
Do
or
krim
p v
an d
e d
akb
anen
.N
ieu
we
ran
dst
roo
k aa
nb
ren
gen
, n
adat
kim
fixa
tie
van
de
ran
dst
roo
k is
aan
geb
rach
t.
Vo
chtl
ekka
ges
via
ove
rlap
pen
.D
oo
r u
itvo
erin
gsf
ou
t o
f sp
ann
ing
en i
n d
e d
ak-
ban
en z
ijn o
verl
app
en o
nth
ech
t.
Ove
r d
e zw
akke
ove
rlap
een
nie
uw
e st
roo
k aa
n-
bre
ng
en.
Sch
eurv
orm
ing
.D
oo
r m
igra
tie
van
de
wee
kmak
ers
in c
om
bin
atie
met
sp
ann
ing
en k
an s
cheu
rvo
rmin
g i
n d
e d
ak-
bed
ekki
ng
on
tsta
an.
Ove
r d
e sc
heu
r ee
n n
ieu
we
stro
ok
aan
bre
ng
en.
Bal
last
laag
pla
atse
lijk
verd
wen
en.
Do
or
win
db
elas
tin
g i
s te
r p
laat
se v
an d
e d
akra
n-
den
het
gri
nd
weg
gew
aaid
.
Het
gri
nd
mo
et o
pn
ieu
w v
erd
eeld
wo
rden
, in
die
n
de
korr
elsa
men
stel
ling
te
ger
ing
is
dan
t.p
.v.
de
ran
den
bet
on
teg
els
op
teg
eld
rag
ers
aan
bre
ng
en.
Bal
last
laag
ste
rk v
ervu
ilt.
Do
or
het
nie
t u
itvo
eren
van
rei
nig
end
on
der
ho
ud
kun
nen
mic
ro o
rgan
ism
en w
eekm
aker
mig
rati
e
vero
orz
aken
.
Per
iod
iek
die
nt
het
dak
waa
r n
od
ig g
erei
nig
d t
e
wo
rden
, zo
dat
afv
oer
en n
iet
vers
top
t ra
ken
.
Ste
rk v
ero
ntr
ein
igd
gri
nd
die
nt
verv
ang
en o
f
ger
ein
igd
te
wo
rden
.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 33
Sch
eurv
orm
ing
in
de
veze
lcem
ent
geb
on
den
bep
lati
ng
.
Te v
ast
aan
ged
raai
de
bev
esti
gin
gen
waa
rdo
or
de
bep
lati
ng
nie
t ka
n r
eag
eren
op
tem
per
atu
urs
-
wis
selin
gen
.
Kap
ott
e b
epla
tin
g v
erw
ijder
en,
bev
esti
gin
gen
con
tro
lere
n.
Lekk
ages
via
nad
en.
De
ove
rlap
tu
ssen
de
bep
lati
ng
en i
s te
ger
ing
of
de
bep
lati
ng
en s
luit
en o
nd
erlin
g n
iet
vold
oen
de
op
elk
aar
aan
.
Tuss
en d
e o
verl
app
en e
en c
om
pri
ban
d a
an-
bre
ng
en,
waa
rdo
or
een
bet
ere
naa
daf
dic
hti
ng
wo
rdt
verk
reg
en.
De
ove
rlap
ver
gro
ten
is
oo
k
mo
gel
ijk,
maa
r ar
bei
dsi
nte
nsi
ever
en
du
urd
er.
Lekk
ages
via
do
orv
oer
ing
en,
dak
kap
elle
n e
tc.
De
ove
rgan
g v
an d
e g
olf
pla
at n
aar
een
do
orv
oer
of
dak
kap
el i
s m
oei
lijk
go
ed w
ater
dic
ht
aan
te
slu
iten
, m
eest
al w
ord
en d
e n
aden
gek
it w
at g
een
blij
ven
de
wat
erd
ich
thei
d o
ple
vert
.
Zo
veel
mo
gel
ijk d
e st
and
aard
hu
lpm
idd
elen
geb
ruik
en d
ie d
e fa
bri
kan
t le
vert
. D
eze
slu
iten
go
ed a
an o
p d
e g
olf
pla
at.
Kit
wer
k d
ien
t vo
or-
kom
en t
e w
ord
en.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Pla
atvo
rmig
e b
edek
kin
gen
34 ©NVM SOM
Co
rro
sie
kop
eren
lei
hak
en.
De
luch
tver
on
trei
nig
ing
die
do
or
de
reg
en
nee
rsla
at o
p h
et d
ak t
ast
de
leih
aak
aan
waa
rdo
or
dez
e o
p d
en d
uu
r af
bre
ekt.
De
kop
eren
lei
hak
en v
erva
ng
en d
oo
r R
VS
leih
aken
.
Ro
estv
lekk
en i
n l
eien
.Le
iste
en k
an i
jzer
dee
ltje
s b
evat
ten
die
do
or
in-
wer
kin
g v
an v
och
t en
zu
urs
tof
gaa
n c
orr
od
eren
,
de
leie
n w
ord
en p
ore
us.
Leie
n m
et r
oes
tvle
kken
mo
eten
ver
wijd
erd
wo
rden
.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Leie
n
Rie
t is
du
sdan
ig a
fges
lete
n d
at d
e sp
and
rad
en
zich
tbaa
r w
ord
en.
Het
rie
t h
eeft
zijn
bes
te t
ijd g
ehad
en
er
mo
et
gro
ot
on
der
ho
ud
wo
rden
uit
gev
oer
d.
Bij
pla
atse
lijke
geb
reke
n d
ien
t h
et r
iet
ger
epa-
reer
d t
e w
ord
en.
Ind
ien
het
een
str
uct
ure
el
pro
ble
em i
s, d
ien
t h
et d
ak v
ern
ieu
wd
of
ove
rdek
t
te w
ord
en.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Rie
t
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 35
Mo
svo
rmin
g t
uss
en d
e ri
etst
eng
els.
Lan
gd
uri
g v
och
tig
blij
ven
van
het
rie
ten
dak
,
waa
rdo
or
mo
svo
rmin
g v
ersn
eld
op
tree
dt.
Mo
svo
rmin
g d
ien
t ve
rwijd
erd
te
wo
rden
do
or
kam
men
an
der
s ve
rko
rt d
e le
ven
sdu
ur
en k
un
nen
op
den
du
ur
lekk
ages
op
tred
en.
Lekk
ages
t.p
.v.
de
ove
rgan
g v
an d
akka
pel
naa
r
pan
nen
dak
.
Sch
eurv
orm
ing
in
de
loo
dsl
abb
en d
oo
r to
epas
-
sin
g v
an t
e la
ng
e le
ng
ten
of
te g
rote
bre
edte
n.
Loo
dst
roke
n v
an m
axim
aal
1 m
to
epas
sen
.
Sch
eure
n i
n l
oo
d c
orr
iger
en m
et z
elfk
leve
nd
e
loo
dst
roke
n o
f p
arti
eel
verv
ang
en.
Ind
ien
het
loo
d u
itg
ezak
t is
die
nt
het
lo
od
bet
er o
nd
erst
eun
d
te w
ord
en.
Lekk
ages
via
de
verh
ole
n g
ote
n t
.p.v
. d
e w
ang
en.
Do
or
vers
top
pin
gen
kan
het
reg
enw
ater
nie
t g
oed
afg
evo
erd
wo
rden
, w
aard
oo
r h
et r
egen
wat
er o
ver
de
ran
d v
an d
e g
oo
t lo
op
t en
lek
kag
es o
ptr
eden
.
Per
iod
iek
die
nt
de
verh
ole
n g
oo
t g
erei
nig
d t
e
wo
rden
, zo
dat
ver
sto
pp
ing
en n
iet
kun
nen
op
tred
en.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Dak
kap
elle
n e
n l
ich
tstr
aten
36 ©NVM SOM
Pla
atse
lijk
tota
al v
erw
eerd
e zi
nke
n g
oo
t-
con
stru
ctie
.
Bo
ven
de
zin
ken
go
ot
is e
en b
itu
min
euze
dak
-
bed
ekki
ng
aan
geb
rach
t. B
epaa
lde
zure
n u
it d
e
dak
bed
ekki
ng
die
in
co
mb
inat
ie m
et d
auw
via
de
go
ten
wo
rden
afg
evo
erd
tas
ten
het
zin
k aa
n.
Bit
um
ineu
ze d
akb
edek
kin
g m
et l
eisl
ag t
oep
asse
n,
waa
rdo
or
het
uit
log
en v
erm
ind
ert.
Aan
get
aste
go
ten
mo
eten
ver
van
gen
wo
rden
Sch
eurv
orm
ing
in
de
go
ten
t.p
.v.
de
lasn
aden
.M
etal
en z
ette
n u
it e
n k
rim
pen
do
or
tem
per
atu
urs
-
wis
selin
gen
. A
ls g
een
exp
ansi
estu
kken
zijn
to
e-
gep
ast
on
tsta
an t
e g
rote
sp
ann
ing
en i
n h
et
mat
eria
al w
aard
oo
r d
e g
oo
t ka
po
t g
aat.
Exp
ansi
estu
kken
aan
bre
ng
en i
n d
e g
oo
t-
con
stru
ctie
.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Go
ten
en
hem
elw
ater
afvo
eren
Sch
ote
len
van
po
ly-u
reth
aan
iso
lati
epla
ten
waa
rdo
or
war
mte
lekk
en o
nts
taan
en
de
dak
-
bed
ekki
ng
wo
rdt
op
ged
rukt
.
De
iso
lati
epla
ten
zijn
dir
ect
na
fab
rica
ge
in h
et
dak
bed
ekki
ng
syst
eem
ver
wer
kt.
Do
or
uit
tred
en
van
bla
asm
idd
el i
n c
om
bin
atie
met
tem
per
atu
ren
krim
pt
de
pla
at o
ng
elijk
mat
ig.
Ver
van
gin
g v
an d
e b
epla
tin
g i
s d
e en
ige
op
loss
ing
.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Iso
lati
evo
orz
ien
ing
en
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 37
Lekk
ages
in
het
pla
fon
d v
an d
e d
akco
nst
ruct
ie
(typ
e ko
ud
dak
).
Do
or
het
on
tbre
ken
van
de
dam
pre
mm
end
e la
ag
tree
dt
op
per
vlak
teco
nd
ensa
tie
op
teg
en h
et d
ak-
bes
cho
t d
oo
rdat
gev
enti
leer
d w
ord
t m
et k
ou
de
luch
t b
ove
n d
e is
ola
tie.
Aan
bre
ng
en v
an e
en d
amp
rem
men
de
laag
tu
ssen
het
pla
fon
d e
n d
e is
ola
tie.
38 ©NVM SOM
Waaraan moet een goede schoorsteen voldoen?
Juiste diameter:Wordt bepaald in functie van gebruikte brandstof, aantal aange-sloten toestellen, warmtevermogen van toestellen en hoogte vanschoorsteen. Indien te klein: te weinig onderdruk, schoorsteen trekt niet metterugslag van rookgassen als gevolg. Indien te groot: te felle afkoeling van verbrandingsgassen wat kanresulteren in condensatie.
Traject van de schoorsteen: Mag geen felle vernauwingen vertonen in stijgende lijn. Zo verticaal mogelijk. Zo weinig mogelijk bochten en bij voorkeur afgeronde bochten. Ronde kanalen zijn te verkiezen boven rechthoekige of vierkante.
Isoleren van schoorsteen Voorkomt dat rookgassen te zeer afkoelen en gaan condenseren. Moet uitgevoerd worden met onbrandbaar isolatiemateriaal(minerale wollen, basaltisolatie). Stortisolatie metvermiculietkorrels is niet meer toegestaan.
VegenDe schoorsteen dient ieder jaar geveegd te worden in verband metde brandverzekering. De schoorsteenveger dient nawerkzaamheden een certificaat te overhandigen.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 39
Gevels
Metselwerk
Alle steensoorten, dus ook de niet-gebakken steen, moeten voor destijfheid in verband gemetseld worden. Hiervoor is een aantal ver-banden ontwikkeld, die mede de levendigheid van het gevelmetsel-werk kunnen bepalen.Behalve halfsteens- en wild verband worden slechts in uitzonder-lijke gevallen de overige toegepast. Gelijmde gevels kunnenandere verbanden hebben; hierbij kunnen de stenen zelfs bovenelkaar liggen met doorgaande staande voegen.
Steenformaten
naam afmeting mm aantal / m2
Waalformaat 210-100-50 76Waaldikformaat 210-100-65 61Vechtformaat 210-100-40 91Rijnformaat 175-84-40 100IJsselformaat 160-78-41 118Hilversumsformaat 225-105-42 82Dortsesteen 180-88-43 99Goudsesteen 155-72-53 96Limburgsensteen 240-120-65 53Brabantsensteen 180-88-53 84Friesedrieling 184-80-40 103Friesemop 217-103-45 80Groningersteen 240-120-60 57Romeinsformaat 240-115-42 77Lilliput1 160-75-35 131Lilliput2 150-70-30 156Kathedraal1 240-115-65 53Kathedraal2 270-105-55 55Kloostermop1 280-105-80 38Kloostermop2 320-130-80 34F5 230-110-57 62Juffertje 175-82-50 95
Metselverbanden
HalfsteensverbandMinimaal hakwerk en gering mortelverbruik. Bij een uniformestootvoegdikte dienen de strekken van gelijke lengte te zijn.
40 ©NVM SOM
Staand klezorenverbandIets meer hakwerk dan bij halfsteensverband. Ook hier vereist een regelmatig verband gelijke streklengten.
Lopend klezorenverbandIets meer hakwerk dan bij halfsteensverband. Ook hier vereist eenregelmatig verband gelijke streklengten.
Staand verbandBij steense muren bestaat _ van de benodigde stenen uitvóórwerkers. De kop-strek-verhouding is hier van belang.De strekkenlagen liggen niet verspringend van elkaar.
KruisverbandOok hier bestaat _ van de stenen uit vóórwerkers. De stenen in destrekkenlagen liggen een kop verspringend t.o.v. staand verband.Betreffende de kop-strek-verhouding geldt hetzelfde als bij staandverband.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 41
Vlaams verbandBij steense muren bedraagt het aantal vóórwerkers nog slechts 2/3.
Noors of ketting verbandHet betrekkelijk geringe aantal koppen maakt dit verband bruikbaarvoor halfsteens werk. In steense muren bedraagt het aantal vóór-werkers 3/3.De kop-strek-verhouding speelt een geringe rol. Het verband isgoed bruikbaar voor tweezijdig schoon werk.
Vrij of wild verbandIn dit verband zijn de maatafwijkingen minder belangrijk. Wel vergthet enig inzicht van de metselaar. Hij moet voorkomen dat destootvoegen doorlopen of muizentrapjes (vallende tanden overmeer dan 5 lagen) ontstaan.
Voegvormen
Platvol/gladde voegGeeft een strak uiterlijk.Goede afdichting mogelijk.
42 ©NVM SOM
Geknipte voegMet een voegspijker wordt langs een houten rij de uitspringendevoeg rechtgemaakt
Gesneden voegDankzij het gebruik van een mesje krijgt de voeg een strak uiterlijk.
Platvol gekamde of geborstelde voegWordt veel toegepast omdat de voeg zeer eenvoudig en snel (dusgoedkoop) aan te brengen is. Ook toegepast wanneer een “rustiek”uiterlijk gewenst is. Door het borstelen of kammen wordt de voegopgeruwd en kan de specie van de stenen los worden getrokken. In het algemeen is er sprake van slechte verdichting; minder goedgevoegde gedeelten kunnen worden dicht geborsteld. Zelfs bij eengoede uitvoering dient er rekening gehouden te worden met een(duidelijke) achteruitgang van de duurzaamheid door versneldeuitloging.
Holle voegWordt vrij weinig toegepast en geeft een licht schaduweffect. Wordt aangebracht met een “bolle” voegspijker (of voegspijker met daarop een stukje rubberslang geschoven).
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 43
SchaduwvoegOmdat het vlak achterover helt, is deze voeg minder duurzaam. De kans op vervuiling van de gevel wordt groter. Het aanbrengenvan de voeg eist bedrevenheid (moeilijke overgangen van de stoot-op de lintvoegen).
Iets teruggehouden voegEen veel toegepaste voegvorm omdat hij eenvoudig is aan tebrengen. Heeft bij goed aandrukken en doorstrijken een goededuurzaamheid. Sluit aan bij het basisprincipe in de bouw “gelijk is ongelijk”.
Verdiepte voegGeeft duidelijke schaduwwerking. Na het metselen moet diepworden uitgekrabd. Vervuiling van de gevel kan iets snelleroptreden omdat vuil meer “grip” heeft op de gevel. De voeg isbeter beschermd tegen weersinvloeden. Een goede duurzaamheidis het gevolg.
Bol geklopte voegGeeft een “rustiek” uiterlijk maar wordt weinig toegepast in ver-band met smetgevaar op de stenen, geringe duurzaamheid enuitvoeringsgevoeligheid (verbranden, uitlogen).
44 ©NVM SOM
Hardheid voegwerk
De hardheid van het voegwerk is een maat voor de kwaliteit en iste meten met een “Schmidt Prüfhammer PM”.
Klasse indeling (Stichting Bouwresearch en stichting CUR)
Hardheid Klasse Benaming Oorzaak Toepassingsgebied
<15 0 (nul) zeer zacht
15-25 A zacht
25-35 B matig hard
35-45 C middel hard
45-55 D hard
>55 E zeer hard
• nauwelijks verdicht
• droge specie
• gebrek aan verharding
• ernstig tekort aan
bindmiddel
• zilverzand of veel te fijn
zand
• nauwelijks verdicht
• tamelijk droge specie
• gebrek aan verharding
• tekort aan bindmiddel
• zilverzand of te fijn zand
• weinig verdicht
• tamelijk droge specie
• matige verharding
• matig bindmiddelgehalte
• ongunstig gegradeerd
zand
• matig verdicht
• matige verharding
• matig bindmiddelgehalte
• minder gunstig zand
• goed verdicht
• goed verhard
• normaal bindmiddel-
gehalte
• gunstige zandsoort
• zeer goed verdicht
• zeer goed verhard
Niet toepassen of
accepteren.
Alleen voor werk dat
in geen enkel opzicht
zal worden belast
(binnen, maar niet in
publieke ruimten en
gangen).
Bruikbaar voor werk
dat niet aan directe
beregening blootstaat
(binnen, onder afdak,
in tunnels), echter niet
in publieke ruimten en
gangen.
Toepasbaar bij te ver-
wachten normale
mechanische en fysi-
sche belasting, in het
algemeen bij goed af-
gedekt werk of anders-
zins goed gedetail-
leerd opgaand werk
aan de regenzijde.
Benodigd bij te ver-
wachten verhoogde
mechanische en fysi-
sche belasting, in het
algemeen bij horizon-
taal werk inclusief de
bovenkant van niet
afgedekt metselwerk
en bij opgaand werk
waarbij afstroming
van regenwater moet
worden verwacht.
Benodigd bij te ver-
wachten hoge fysische
belasting, in het al-
gemeen bij extreem
vochtaanbod zoals bij
schoorsteen, torens,
kaden en dergelijke.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 45
Dilataties in de gevel
Door aangrijpende belastingen op de gevel en vervorming doortemperatuurwisseling kan scheurvorming ontstaan. Tervoorkoming van schade aan de gevel worden noodzakelijkedilataties aangebracht. Er wordt onderscheid gemaakt tussen bouwfysische en bouw-technische dilataties.
Bouwfysische dilatatie:Dilatatie waarvan de toepassing op basis van het bouwfysischegedrag van de diverse materialen noodzakelijk is. Voorbeelden van bouwfysisch gedrag zijn krimp en uitzetting onder invloed vantemperatuur of vocht en kruip. Deze dilataties moeten over hetgehele gevelvlak worden aangebracht.
VerticaalTemperatuurverschillen en verschillen in uitzettingscoëfficiëntenleiden tot toename van spanningen in de gevel. De spanningenontstaan omdat vervormingen worden verhinderd.
Afstanden:De dilataties niet verder dan 12 m uit elkaar plaatsen, voor gevelsop het noorden geldt een maximum van 14 m.Bij wanden die slechts 1 bouwlaag hoog zijn kan het noodzakelijkzijn de dilataties dichter bij elkaar te plaatsen dan 12 m.
Uitvoering:Open voeg met een wijdte van 5 mm, volledig vrij van specie-baarden. Voor gebouwen hoger dan 15 m wordt geadviseerd dedilataties van 10 mm te voorzien van een dichting met compri-meerbaar elastisch band.
HorizontaalVanwege de koppeling van het buitenblad met de binnenconstruc-tie is het noodzakelijk het buitenblad op bepaalde hoogten tedilateren onder de opvangconstructie van hoger gelegen delen.
Afstanden:Maximale afstand tussen de dilataties is tweemaal de gebruikelijkehoogte van een bouwlaag.
Uitvoering:Uit esthetisch oogpunt: de standaard voegwijdte. De blijvende vrijeruimte onder de geveldrager moet minimaal 5 mm zijn.
Bouwtechnische dilataties:Zijn nodig vanwege de bouwtechnische oplossingen in de gevel.Door het wijzigen van de detaillering van de gevel kunnen in som-mige gevallen bouwtechnische dilataties achterwege blijven. Vaak is het voldoende een klein deel van de gevel los te maken vanhet geheel.
Uitvoering:Open voeg met een wijdte van 5 mm.
46 ©NVM SOM
KozijnenDe kozijnen, ramen en deuren kunnen van verschillende materialengemaakt zijn. De volgende materialen worden het meest gebruikt:
• hout (hardhout of verduurzaamd zachthout);• staal;• aluminium;• kunststof;• steen;• een combinatie van diverse materialen.
Hang- en sluitwerkHet hang- en sluitwerk van een raam of deur bepaalt dedraairichting. De meest voorkomende ramen zijn:
• naar binnen of naar buiten draaiend raam of deur;• valraam;• draai-kiepraam;• uitzetraam;• schuifraam of deur;• tuimelraam;• taatsraam.
In verband met inbraakwerendheid van de ramen en deurenworden speciale eisen gesteld aan het hang- en sluitwerk vanramen en deuren.
Raam- en deurtypen (bron: BDA-gevelboekje, Ten Hage & Stam uitgevers)
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 47
Sch
eurv
orm
ing
in
het
met
selw
erk.
Do
or
tem
per
atu
urs
wis
selin
gen
kan
het
met
sel-
wer
k o
nvo
ldo
end
e kr
imp
en e
n u
itze
tten
.
Do
or
verz
akki
ng
en v
an d
e fu
nd
erin
g k
an e
en
sch
eur
on
tsta
an v
anu
it d
e o
nd
erzi
jde
van
de
gev
el.
Het
met
selw
erk
die
nt
op
reg
elm
atig
e af
stan
d
ged
ilate
erd
te
wo
rden
. G
ron
dig
e co
ntr
ole
van
de
fun
der
ing
. H
ierb
ij za
l d
e fu
nd
erin
g m
oet
en
wo
rden
blo
otg
eleg
d.
So
ms
is h
et n
oo
dza
kelij
k
bo
orp
alen
naa
st d
e b
esta
and
e fu
nd
erin
g a
an t
e
bre
ng
en.
Afs
chilf
eren
van
de
sten
en.
Het
met
selw
erk
is l
ang
du
rig
te
nat
waa
rdo
or
do
or
bev
riez
ing
de
sten
en k
apo
tvri
ezen
.
Het
met
selw
erk
wat
eraf
sto
ten
d m
aken
(h
ydro
-
fob
eren
) n
adat
de
geb
reke
n i
n h
et m
etse
lwer
k
zijn
op
gel
ost
.
Gev
elve
rvu
ilin
g.
Gra
ffit
i o
p h
et m
etse
lwer
k.A
nti
gra
ffit
i co
atin
g o
p h
et m
etse
lwer
k aa
n-
bre
ng
en.
Gev
elve
rvu
ilin
g.
Do
or
uit
laat
gas
sen
, in
du
stri
e is
het
gev
elm
etse
l-
wer
k ve
rvu
ild.
Het
met
selw
erk
late
n r
ein
igen
, vo
lgen
s ee
n b
e-
pro
efd
e m
eth
od
e zo
dat
het
met
selw
erk
zo m
in
mo
gel
ijk w
ord
t b
esch
adig
d.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Gev
elm
etse
lwer
k
Vee
l ve
rko
men
de
pro
ble
men
in
de
gev
el
48 ©NVM SOM
Zan
der
ige
voeg
afw
erki
ng
.H
et v
oeg
wer
k is
ver
bra
nd
, te
sn
el g
edro
og
d,
waa
rdo
or
gee
n g
oed
e ve
rhar
din
g v
an h
et v
oeg
-
wer
k is
on
tsta
an.
Het
sle
chte
vo
egw
erk
verw
ijder
en e
n n
ieu
w v
oeg
-
wer
k, a
fges
tem
d o
p h
et m
etse
lwer
k, a
anb
ren
gen
.
Ind
ien
het
vo
egw
erk
pla
atse
lijk
wo
rdt
ger
epar
eerd
zal
dit
do
or
kleu
rver
sch
il en
an
der
e m
ort
elsa
men
-
stel
ling
alt
ijd z
ich
tbaa
r b
lijve
n.
Sch
eurv
orm
ing
do
or
corr
od
eren
d s
taal
.In
gem
etse
lde
staa
lco
nst
ruct
ie i
s o
nvo
ldo
end
e
voo
rbeh
and
eld
en
co
rro
dee
rt w
aard
oo
r h
et
in v
olu
me
toen
eem
t. V
oo
rbee
lden
zijn
sta
len
late
ico
nst
ruct
ies
en k
ozi
jnan
kers
.
De
corr
od
eren
de
on
der
del
en v
rijm
aken
, d
e
corr
od
eren
de
on
der
del
en v
erva
ng
en o
f g
oed
nab
ehan
del
en e
n h
et m
etse
lwer
k h
erst
elle
n.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Sch
eurv
orm
ing
in
ste
enac
hti
ge
bep
lati
ng
en.
Bep
lati
ng
en z
ijn d
oo
r st
ote
n t
e zw
aar
bel
ast,
waa
rdo
or
dez
e sc
heu
ren
of
bre
ken
.
Op
lo
cati
es w
aar
de
bep
lati
ng
en g
emak
kelij
k d
oo
r
alle
rlei
in
vlo
eden
ku
nn
en w
ord
en b
esch
adig
d,
sto
otv
aste
bep
lati
ng
en t
oep
asse
n.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Gev
elb
epla
tin
g
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 49
Co
rro
der
end
e m
etal
en b
epla
tin
gen
, w
aard
oo
r
gat
en i
n d
e b
epla
tin
g o
nts
taan
.
Do
or
con
den
sati
e te
gen
de
bep
lati
ng
en
te
wei
nig
of
gee
n v
enti
lati
e co
rro
dee
rt d
e b
epla
tin
g.
Ach
ter
gev
elb
epla
tin
g d
ien
t al
tijd
en
ige
ven
tila
tie
aan
wez
ig t
e zi
jn,
zod
at h
et a
anw
ezig
e vo
cht
kan
wo
rden
afg
evo
erd
. N
ieu
we
bep
lati
ng
aan
bre
ng
en
op
reg
elw
erk.
Del
amin
eren
van
ho
ute
n g
evel
pan
elen
.D
oo
r sl
ech
t o
nd
erh
ou
den
sch
ilder
wer
k h
eeft
voch
t in
de
bep
lati
ng
de
on
der
ling
e h
ech
tin
g a
an-
get
ast,
waa
rdo
or
de
top
laag
lo
sko
mt.
Nie
uw
e b
epla
tin
g a
anb
ren
gen
in
ext
erie
ur
kwa-
litei
t en
vo
ora
l d
e ko
pka
nte
n g
oed
beh
and
elen
.
Ho
utr
ot
in g
evel
kozi
jnen
.Te
ho
og
voch
tgeh
alte
do
or
op
enst
aan
de
nad
en,
slec
ht
sch
ilder
wer
k.
Eve
ntu
ele
rott
e d
elen
ver
van
gen
do
or
nie
uw
e
ho
ute
n i
nze
tstu
kken
en
het
geh
eel
go
ed i
n d
e ve
rf
zett
en e
n h
ou
den
.
Gla
sbre
uk
in s
tale
n r
amen
.D
oo
r d
e sl
ech
te a
ansl
uit
ing
van
ko
zijn
naa
r h
et
gla
s is
co
rro
sie
on
tsta
at,
waa
rdo
or
op
het
gla
s
span
nin
gen
zijn
on
tsta
an.
Gla
s ve
rwijd
eren
, sp
on
nin
gen
sch
oo
nm
aken
en
corr
osi
ewer
end
beh
and
elen
, d
aarn
a g
las
pla
atse
n
en s
child
eren
.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Ko
zijn
en
50 ©NVM SOM
Sle
cht
slu
iten
de
ram
en o
f d
eure
n.
Han
g-
en s
luit
wer
k zi
jn v
ersl
eten
.
Do
or
sch
ilder
wer
ken
is
de
om
trek
spel
ing
te
ger
ing
waa
rdo
or
het
raa
m k
lem
t.
Nie
uw
han
g-
en s
luit
wer
k aa
nb
ren
gen
en
het
raam
of
deu
r p
as s
chav
en.
Om
trek
spel
ing
corr
iger
en e
n h
et g
ehee
l sc
hild
eren
.
Uit
log
en v
an s
toff
en u
it m
erb
au.
Het
aan
wez
ige
verf
syst
eem
slu
it n
iet
vold
oen
de
het
ho
ut
af.
Het
vo
cht
kom
t in
het
ho
ut
en d
e
sto
ffen
tre
den
uit
.
Nad
en e
n k
iere
n g
oed
vo
orb
ehan
del
en e
n e
en
dam
pd
ich
t ve
rfsy
stee
m a
anb
ren
gen
.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Gla
sbre
uk.
De
beg
lazi
ng
zit
te
stra
k in
de
spo
nn
ing
waa
rdo
or
het
gla
s o
nvo
ldo
end
e ka
n u
itze
tten
.
Nie
uw
e b
egla
zin
g p
laat
sen
met
een
ru
imer
e
spel
ing
.
Losz
itte
nd
e b
egla
zin
g.
De
beg
lazi
ng
skit
waa
rmee
het
gla
s in
het
ko
zijn
is
gep
laat
st i
s ve
rhar
d.
De
ruit
sta
at l
os.
De
beg
lazi
ng
die
nt
op
nie
uw
gep
laat
st t
e w
ord
en.
Gel
uid
sove
rlas
t vi
a b
egla
zin
g.
Du
bb
ele
beg
lazi
ng
to
egep
ast
met
bin
nen
en
bu
iten
ruit
van
dez
elfd
e d
ikte
.
Nie
uw
e b
egla
zin
g a
anb
ren
gen
waa
rbij
de
ruit
en
nie
t g
elijk
van
dik
te z
ijn.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Gla
s
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 51
Materialen
Natuursteen
Tussen de verschillende soorten natuursteen komen vrij grotevariaties in eigenschappen voor. Bij de keuze van een steensoortvoor een bepaald onderdeel van een gebouw zullen deze eigen-schappen tegen elkaar moeten worden afgewogen.
Gneis:Eigenschappen:Gelaagde structuur, soms iets poreus, zeer hard en dicht, slijtvasten goed polijstbaar.Toepassingen:Gevels, wanden en trappen. Soorten:Lila Gerias, Verde Maritaca, Juparana, Paradiso, Serizzo Antigorio
Lila Gerais Verde Maritaco
Juparana Paradiso
Serizzo Antigorio
52 ©NVM SOM
Kalksteen:Eigenschappen:Zichtbare fossielen, poreus, soms gelaagd en niet altijd slijtvast.Toepassingen:Zeer veel binnen en buiten.Soorten:Travertin Romaans, Muschelkalk, Belgische Hardsteen, Jura Gelb,Laperto, Nero Marquina, Vaurion, Roja Alicante, AnröchterGrünstein, Bentheimer
Travertin Romaans Muschelkalk
Belgische Hardsteen Jura Gelb
Laperto Nero Marquina
Vaurion Rojo Alicante
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 53
Marmer:Eigenschappen:Goed te bewerken en te polijsten.Toepassingen:Vloeren, gevels en trappen, binnen en buiten.Soorten:Ajax, Astir, Arabescato, Bianco Carrara, Rosé Aurora, Trigaches
Anröchter Grünstein Bentheimer
Ajax Astir
Arabescato Bianco Carrara
Rosé Aurora Trigaches
54 ©NVM SOM
Leisteen:Eigenschappen:Goed te bewerken en te polijsten.Toepassingen:Vloeren, gevels en trappen, binnen en buiten.Soorten:Solnhofer, Kotahstone, Portugese lei, Pillarguri zwart, Serpentino
Graniet:Eigenschappen:Zichtbare kristallen en glimmers, zeer hard, dicht, slijtvast en goedpolijstbaar.Toepassingen:Onderbouw voor bruggen, vloeren, gevels en trappen.Soorten:Labrador Licht, Belfast Black, Balmoral, Rosa Porrinho, BethelWhite, Baltic Brown, Rosa Limbara, Bianco Sardo, Impala
Solnhofer Kotahstone
Portugese Lei Pillarguri zwart
Serpentino
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 55
Labrador Licht Belfast Black
Balmoral Rosa Porrinho
Bethel White Baltic Brown
Rosa Limbara Bianco Sardo
Impala
56 ©NVM SOM
Kwartsiet:Eigenschappen:Goed te bewerken en te polijsten.Toepassingen:Vloeren, gevels en trappen, binnen en buiten.Soorten:Alta Kwartsiet
Basalt LavaEigenschappen:Poreuze structuur en een stroef oppervlak.Toepassingen:Vloeren en gevels.
Ettringer tufEigenschappen:Wisselende en korrelige structuur, zacht goed te bewerken, nietpolijstbaar.Toepassingen:Restauratiewerk, vervanger van zandsteen.
Alta Kwartsiet
Basalt Lava
Ettringer Tuf
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 57
Hout
Het woord hout is een verzamelbegrip voor een groep materiaalmet de meest uiteenlopende toepassingsmogelijkheden. Hout heeft dusdanig uiteenlopende eigenschappen, dat men zichvoor elke toepassing moet afvragen welke soort en kwaliteit voorde beoogde toepassing moet worden gekozen.Bij het bepalen van die keuze moet u rekening houden met hetuiterlijk, de bewerkbaarheid, de sterkte, de duurzaamheid en deweerstand tegen allerlei invloeden.
HoutsoortenDe meest gebruikte houtsoorten in de woningbouw en hun eigen-schappen zijn hierna weergegeven.
VurenEigenschappen: Naaldhout, fijn tot matig grove nerf, makkelijk bewerkbaar, moeilijkte verduurzamen.Toepassingen:Constructieve toepassingen, kozijnen, ramen, deuren, balkhout,trappen, vloeren, (goedkope) meubels.
DennenEigenschappen:Naaldhout, fijne nerf, makkelijk bewerkbaar, redelijk te verduur-zamen.Toepassingen:Bij constructieve toepassingen en voor emballagedoeleinden.
Vuren N (picea abies)
Dennen N (Abies alba)
58 ©NVM SOM
Grenen (Europees)Eigenschappen:Naaldhout, fijn tot matig fijne nerf, makkelijk bewerkbaar, moeilijkte verduurzamen.Toepassingen:Kozijnen, ramen, deuren, betimmeringen, balkhout, trappen,vloeren, meubels.
CederEigenschappen:Naaldhout, matig fijn tot grove nerf, makkelijk bewerkbaar, zeermoeilijk te verduurzamen, insektwerende eigenschappen.Toepassingen:Lichte binnen- en buitenconstructies, meubels.
RedwoodEigenschappen:Naaldhout, fijne nerf, redelijk makkelijk bewerkbaar, moeilijk teverduurzamen.Toepassingen:Lichte duurzame binnen- en buitenconstructies, kozijnen, ramen,gevelbekleding, betimmeringen, hekken, poorten, pergola’s,tuinmeubilair.
Grenen, Europees N (Pinus sylvestris, P. spec. div.)
Ceder (Cedrela odorata, C. spec. div.)
Redwood, Calaformia N (Sequoia sempervirens)
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 59
HemlockEigenschappen:Naaldhout, matig fijne nerf, redelijk bewerkbaar, moeilijk teverduurzamen.Toepassingen:Kozijnen, trappenbetimmeringen, carrosserievloeren.
Parana pineEigenschappen:Naaldhout, fijne nerf, makkelijk bewerkbaar, redelijk teverduurzamen.Toepassingen:Sponningschroten voor betimmeringen.
BeukenEigenschappen:Loofhout, fijne gelijkmatige nerf, makkelijk bewerkbaar, makkelijkte verduurzamen behalve met rode kern.Toepassingen:Trapleuningen, trappen, dekvloeren.
Dennen N (Abies alba)
Parana pine N (Araucaria angustifolia)
Beuken (gestoomd) (Fagus sylvatica)
60 ©NVM SOM
Eiken (Europees)Eigenschappen:Loofhout, matig grof tot grove nerf, makkelijk bewerkbaar, zeermoeilijk te verduurzamen.Toepassingen:Constructies, kozijnen, ramen, deuren, parket, leuningen.
TeakEigenschappen:Loofhout, matig grof tot grove nerf, makkelijk bewerkbaar, zeermoeilijk te verduurzamen.Toepassingen:Kozijnen, puien, ramen, deuren, gevelbetimmeringen, meubels,trappen, parket, aanrechtbladen, draaiwerk.
Beuken (ongestoomd) (Fagus sylvatica)
Eiken, Europees (Quercus petraea, Q. robur)
Teak (Tectona grandis)
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 61
Meranti, rodeEigenschappen:Loofhout, matig grove nerf, makkelijk bewerkbaar, moeilijk teverduurzamen.Toepassingen:Zeer veel in onder meer dragende constructies, kozijnen, trappen,vloeren, (goedkope) meubels.
MerbauEigenschappen:Loofhout, fijn tot matige grove nerf, goed bewerkbaar, moeilijk totzeer moeilijk te verduurzamen.Toepassingen:Binnen- en buitentimmerwerk, kozijnen, ramen, deuren,betimmeringen, plinten, trappen.
Mahonie, SwieteniaEigenschappen:Loofhout, matig fijne nerf, makkelijk bewerkbaar, moeilijk teverduurzamen.Toepassingen:Meubels, fijn timmerwerk, betimmeringen, grepen.
Meranti, donkerrode (Shorea curtisii, S. pauciflora, S. spec. div.)
Merbau (Intsia bijuga, I. palenbancia)
Mahonie, Swietenia (Swietenia macrophylla, S. spec. div.)
62 ©NVM SOM
RobiniaEigenschappen:Loofhout, matig fijne nerf, goed bewerkbaar, zeer moeilijk teverduurzamen.Toepassingen:Carrosseriebouw, meubels, parket.
Robinia (Robinia pseudoacacia)
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 63
Metalen
Lood
Loodslabben
Loodstroken zijn stroken bladlood die zijn bedoeld om nadentussen constructiedelen waterdicht af te werken. Dit kunnenverbindingen zijn tussen een plat dak met een daarop aansluitendeopgaande gevel of een dakdoorbreking zoals een schoorsteen.
Loodloketten
Loodloketten worden toegepast op een hellend dak in combinatiemet een strook onderlood. Het lood wordt in de spouw circa 150mm opgezet en in de lintvoeg ingemetseld. De loketten moetenniet breder zijn dan 400 mm en moeten worden aangebracht meteen overlap van minimaal 50 mm. Het type lood dient minimaalNHL 18 te zijn.
Voetlood
Voetlood is een strook bladlood onder een buitenkozijn voorafdichting van de kier tussen het kozijn en de daaronder liggendeconstructie, bijvoorbeeld een waterslag.
64 ©NVM SOM
Aandachtspunten
• Stroken bladlood mogen niet langer zijn dan 1500 mm i.v.m.uitzetting/krimp, waardoor scheurvorming kan ontstaan.
• Overlappen toepassen van minimaal 80 mm en “voor de windaf”.
• In de spouw het lood ondersteunen.
Looddikten
NHL nummer 15 18 20 25 30 35 40
Gewicht per m2 15 kg 18 kg 20 kg 25 kg 30 kg 35 kg 40 kg
Theoretische dikte 1,32 mm 1,59 mm 1,76 mm 2,2 mm 2,64 mm 3,08 mm 3,53 mm
Gewicht per rol 60 kg 72 kg 100 kg 100 kg 100 kg 100 kg 100 kg
Kleurcode groen oranje blauw rood bruin paars zwart
Loodtoepassingen
NHL nummer 18 20 25 30 35 40
voeglood, stellood en + ++
kozijnlood
loketten * O + ++
slabben in fundering en * O + ++
B.G. balklagen
vlakke toepassing in * O + ++
kleine stukken
dakbedekkingen, * O + ++
bekleding van goten
bekleding van balk- + ++
koppen in muren
afdekking van nokken * O + ++
eindgevels
gevelbekleding * O + ++
* licht: Beperkte kwaliteitseisen bij simpele constructie; gunstigeatmosferische omstandigheden; niet in de zon.
O eenvoudig:Redelijke kwaliteitseisen bij eenvoudige constructie; redelijk goedeatmosferische omstandigheden; zeer beperkte bezonning vankleine stukken.
+ normaal:Gemiddelde kwaliteitseisen; normale atmosferischeomstandigheden; normale constructie; bezonde vlakken.
++ zwaar:Hoge eisen van duurzaamheid; ongunstige atmosferischeomstandigheden; ingewikkelde toepassingen; grote naar de zongekeerde vlakken.
Milieu• Bladlood overleeft het gebouw.• Bladlood kan 100% uit recycling worden vervaardigd.• Bladlood is steeds voor 100% te recyclen.• Met patineerolie worden strepen op de ondergrond voorkomen.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 65
Zink
Tegenwoordig wordt 0,3% titanium toegevoegd aan zuiver zink terverbetering van de eigenschappen.
Platen in bladzink worden geleverd in dikten van 0,3 tot 1,10 mm.De afmetingen van de platen zijn 1000 mm breed en 2000 tot 3000mm lang.De dikte wordt vaak nog aangeduid in nummers, maar het is beterde diktemaat aan te gegeven.Nr. 12 = 0,65 mm (afvoerpijpen)Nr. 14 = 0,80 mm (goten)Nr. 16 = 1,10 mm (goten en dakbedekkingen)De dikte 1,10 mm heeft zeker bij renovaties van monumentalepanden de voorkeur (deukt minder snel in, denk aan de kraalrand).
Pas op met het aanbrengen van een isolatie direct onder de zinkendakbedekking. Dit moet altijd kunnen ventileren anders tast hetzink zeer snel aan.
Corrosie
Contactcorrosie treedt op bij direct contact tussen twee metalenmet een duidelijk verschillende edelheid. Bij dit contact en deaanwezigheid van water komt er een chemisch proces op gang,waarbij het onedele metaal versneld wordt aangetast.
Metalen van onedel naar edel:
• Zink• Zuiver aluminium• Cadmium• Koperhoudend aluminium• Staal• Gietijzer• Actief chroomstaal• Actief roestvast staal• Lood• Tin• Messing• Koper• Passief chroomstaal• Passief roestvast staal• Zilver• Goud• Platina
De mate en snelheid van de corrosie hangen af van:• De afstand tussen de twee metalen in de spanningsreeks.• De verhouding in grootte in contactoppervlakken van de
metalen. Is de verhouding edel ten opzichte van onedel groot,dan zal de mate van aantasting ernstiger zijn.
• De omgeving: een vochtige en zure omgeving met een pH-waarde van lager dan 6 zal het corrosieproces versnellen. Hoe lager de pH-waarde des te sneller en intensiever zal hetcorrosieproces verlopen.
66 ©NVM SOM
Kans op contactcorrosie
Basis- oppervlaktemetaal verhoudingzink klein G S S S S S
groot G G G G G Gverzinkt klein G M S S S Sstaal groot G G G G G Galuminium klein G G S S S S
groot G M G G G Gstaal klein G G G S S S
groot G G G G G Glood klein G G G G G
groot G G G G Gkoper klein G G G G M
groot G G G G G GRVS klein G G G G
groot G M G G M
G = geringe tot geen.M = gematigd (alleen onder zeer vochtige omstandigheden)S = sterk.
zin
k
verz
inkt
sta
al
alu
min
ium
staa
l
loo
d
kop
er
RV
S
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 67
Verf
Verfsystemen
Alkydharsverven bevatten relatief veel oplosmiddel dat eenbelasting vormt voor mens en milieu. Daarom zijn er productenontwikkeld met minder oplosmiddel, watergedragen verven.
Vanaf januari 2000 mag voor binnenschilderwerk alleen eenwatergedragen verfsysteem gebruikt worden.
Kenmerken van verfsystemen
Bron: Verftechnisch vademecum, Sikkens
Ken
mer
ken
Alk
ydh
arsv
erf
Wat
erge
dra
gen
acry
laat
verf
Wat
erge
dra
gen
hyb
rid
ever
fW
ater
ged
rage
np
oly
ure
than
dis
-p
ersi
ever
f
Wat
erge
dra
gen
alky
dem
uls
ieve
rf
Blo
ckin
g.
nee
som
sn
eevr
ijwel
nie
tvr
ijwel
nie
t
Bu
iten
du
urz
aam
hei
d.
min
. 5
jaar
min
. 5
jaar
min
. 5
jaar
min
. 5
jaar
5 ja
arD
roo
gsn
elh
eid
.g
oed
zeer
go
edze
er g
oed
zeer
go
edze
er g
oed
Ela
stic
itei
t.m
atig
/go
edze
er g
oed
go
ed/z
eer
go
edg
oed
/zee
r g
oed
mat
ig/g
oed
Geu
r.st
erk
geu
rarm
geu
rarm
geu
rarm
geu
rarm
Gev
oel
ig v
oo
r h
ou
t-
inh
ou
dst
off
en.
nee
jag
erin
gja
ger
ing
Gev
oel
ig v
oo
r h
uid
-
vett
en.
nee
jaja
jan
ee
Gev
oel
ig v
oo
r
sch
imm
elvo
rmin
g.
nee
enig
szin
sen
igsz
ins
enig
szin
sn
ee
Gev
oel
ig v
oo
r
verg
elin
g.
jan
eeen
igsz
ins
nee
ja
Gla
nsb
eho
ud
.g
oed
zeer
go
edg
oed
zeer
go
edg
oed
Ho
og
gla
ns
mo
gel
ijk.
jan
een
een
eeja
Kra
svas
thei
d.
zeer
go
edm
atig
/go
edm
atig
/go
edze
er g
oed
go
ed
Ove
rsch
ilder
baa
rhei
d.
na
16 u
ur
na
4 u
ur
na
4 u
ur
na
2-3
uu
rn
a 16
uu
r
Rei
nig
baa
rhei
d.
zeer
go
edg
oed
go
edze
er g
oed
go
edV
erd
raag
zaam
met
po
lysu
lfid
ekit
.
jan
een
een
eeja
Ver
wer
kin
gs-
tem
per
atu
ur.
min
. 0°
Cm
in.
7°C
min
. 7°
Cm
in.
7°C
min
. 7°
C
Vlo
eiin
g.
zeer
go
edm
atig
mat
igg
oed
go
ed
Vo
rstv
rij
bew
aren
no
od
zake
lijk.
nee
jaja
jaja
Op
losm
idd
elg
ehal
te.
tot
50 %
2-10
%1-
5%3-
9%3-
7%W
ater
dam
pd
oo
rlaa
t-
baa
rhei
d.
ger
ing
mat
igm
atig
mat
igg
erin
g
68 ©NVM SOM
Afb
lad
der
en
Het
pla
atse
lijk
of
geh
eel
losl
aten
van
het
ver
f-
syst
eem
.
•In
wen
dig
e sp
ann
ing
en i
n h
et v
erfs
yste
em.
•V
ervo
rmin
g v
an d
e o
nd
erg
ron
d.
•V
och
t o
f g
asvo
rmin
g.
•Fo
uti
ef s
yste
em.
•V
ersc
hei
den
e la
gen
to
egep
ast
die
on
vold
oen
de
op
elk
aar
zijn
afg
este
md
.
•Te
ger
ing
e el
asti
cite
it v
an d
e to
egep
aste
ver
f.
•S
cheu
rvo
rmin
g v
anu
it d
e o
nd
erg
ron
d.
•O
nvo
ldo
end
e d
raag
krac
hti
ge
on
der
gro
nd
met
te w
ein
ig s
amen
han
g.
•V
erfs
yste
em a
ang
ebra
cht
op
te
voch
tig
e o
nd
er-
gro
nd
.
•O
ud
e n
iet
inta
cte
verf
lag
en v
erw
ijder
en.
•N
a ee
n j
uis
te v
oo
rbeh
and
elin
g e
en n
ieu
w
syst
eem
aan
bre
ng
en.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Vee
l vo
ork
om
end
e p
rob
lem
en b
ij ve
rf
Sch
ilder
wer
k w
ord
t in
so
mm
ige
gev
alle
n o
nts
ierd
do
or
geb
reke
n d
ie a
l d
an n
iet
dir
ect
na
de
beh
and
elin
g z
ich
tbaa
r zi
jn.
Geb
reke
n w
ord
en v
aak
vero
orz
aakt
do
or
een
co
mb
inat
ie v
an f
acto
ren
. A
fhan
kelij
k va
n d
e si
tuat
ie z
ijn m
eer
op
loss
ing
en m
og
elijk
. O
nd
erst
aan
de
tab
el i
s ee
n o
verz
ich
t va
n d
e m
eest
vo
ork
om
end
e
en h
erke
nb
are
geb
reke
n,
met
waa
rsch
ijnlij
ke o
orz
aak
en m
og
elijk
e o
plo
ssin
g.
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 69
Afp
oed
eren
Het
ver
fsys
teem
ver
too
nd
een
po
eder
end
op
per
-
vlak
.
•N
orm
aal
voo
rko
men
d v
ero
ud
erin
gs-
vers
chijn
sel.
•P
rod
uct
on
vold
oen
de
bu
iten
du
urz
aam
.
•P
rod
uct
eig
ensc
hap
(h
oo
g v
uls
tof
c.q
. p
igm
ent-
geh
alte
; o
p b
asis
van
ep
oxy
har
s)
•O
p h
et o
pp
ervl
ak a
anw
ezig
po
eder
verw
ijder
en.
•O
nd
erg
ron
d r
ein
igen
en
een
nie
uw
e to
pla
ag
aan
bre
ng
en.
Alg
aan
gro
ei
Het
ver
fop
per
vlak
ver
too
nt
een
gro
ene
aan
gro
ei.
•P
lan
ten
, st
ruik
en e
n b
om
en i
n d
irec
t co
nta
ct
met
het
ver
fsys
teem
.
•Fo
uti
ef v
erft
ype.
•Te
ho
og
vo
chtg
ehal
te v
an d
e o
nd
erg
ron
d.
•P
ore
uze
ste
en.
•A
lgen
ver
wijd
eren
en
de
on
der
gro
nd
rei
nig
en.
•D
e o
nd
erg
ron
d b
ehan
del
en.
•A
fwer
ken
met
een
typ
e ve
rf d
at g
esch
ikt
is
voo
r d
eze
toep
assi
ng
do
or
een
ges
lote
n
op
per
vlak
en
/of
toev
oeg
ing
van
alg
icid
en.
Afs
chilf
eren
Losl
aten
van
de
verf
film
van
de
on
der
gro
nd
of
de
on
der
ligg
end
e ve
rfla
ag.
•N
iet
go
ed g
erei
nig
d/o
ntv
et.
•Fo
uti
ef s
yste
em.
•O
nvo
ldo
end
e g
esch
uu
rd.
•Te
ho
og
vo
chtg
ehal
te v
an d
e o
nd
erg
ron
d.
•C
on
den
s o
p d
e o
nd
erg
ron
d b
ij d
e u
itvo
erin
g
van
het
sch
ilder
wer
k.
•Lo
slat
end
e ce
men
thu
id b
ij b
eto
n.
•To
epas
sin
g o
ver
verw
eerd
ho
ut.
•O
ud
e n
iet
inta
cte
verf
lag
en v
erw
ijder
en.
•N
a ee
n j
uis
te v
oo
rbeh
and
elin
g e
en n
ieu
w
syst
eem
aan
bre
ng
en.
70 ©NVM SOM
Bar
stvo
rmin
g
Het
ver
fsys
teem
ver
too
nt
bar
sten
die
in
co
m-
bin
atie
met
ver
lies
van
hec
hti
ng
to
t af
bla
dd
eren
kun
nen
lei
den
.
•In
wen
dig
e sp
ann
ing
en i
n h
et v
erfs
yste
em.
•V
ervo
rmin
g v
an d
e o
nd
erg
ron
d.
•Fo
uti
ef s
yste
em.
•V
ersc
hei
den
e la
gen
to
egep
ast
die
on
vold
oen
de
op
elk
aar
zijn
afg
este
md
.
•Te
ger
ing
e el
asti
cite
it v
an d
e to
egep
aste
ver
f.
•S
cheu
rvo
rmin
g v
anu
it d
e o
nd
erg
ron
d.
•O
verm
atig
e zu
igkr
ach
t va
n d
e o
nd
erg
ron
d d
oo
r
een
on
juis
te (
voo
r-)
beh
and
elin
g.
•V
erfs
yste
em a
ang
ebra
cht
op
een
te
voch
tig
e
on
der
gro
nd
.
•O
ud
e n
iet
inta
cte
verf
lag
en v
erw
ijder
en.
•N
a ee
n j
uis
te v
oo
rbeh
and
elin
g e
en n
ieu
w
syst
eem
aan
bre
ng
en.
Bla
arvo
rmin
g
Gro
te e
n k
lein
e b
lare
n,
mo
gel
ijk a
lleen
in
de
top
lag
en v
an h
et s
yste
em o
f va
naf
de
on
der
-
gro
nd
. V
oo
rnam
elijk
pla
atse
lijk
losl
aten
van
de
verf
film
.
•V
och
t o
f g
asvo
rmin
g.
•Fo
uti
ef s
yste
em b
.v.
een
to
pla
ag m
et e
en s
nel
le
dro
gin
g w
aarb
ij h
et o
pg
eslo
ten
op
losm
idd
el
bla
asje
s ve
roo
rzaa
kt.
•O
nvo
ldo
end
e d
raag
krac
hti
ge
on
der
gro
nd
met
te w
ein
ig s
amen
han
g.
•O
ud
e n
iet
inta
cte
verf
lag
en v
erw
ijder
en.
•N
a ee
n j
uis
te v
oo
rbeh
and
elin
g e
en n
ieu
w
syst
eem
aan
bre
ng
en.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 71
Blo
eden
Het
do
ors
laan
c.q
. d
oo
rblo
eden
van
bes
tan
dd
elen
uit
de
on
der
gro
nd
of
bes
taan
de
verf
lag
en.
•To
egep
aste
pig
men
ten
, te
er o
f b
itu
men
ach
tig
e
pro
du
cten
in
een
eer
der
uit
gev
oer
d s
yste
em.
•R
oet
do
ors
lag
.
•B
loed
end
e h
ou
tso
ort
en w
aaro
nd
er M
erb
au.
•E
en p
asse
nd
e is
ola
tiel
aag
aan
bre
ng
en o
f o
ud
e
verf
lag
en v
olle
dig
ver
wijd
eren
, in
clu
sief
de
blo
eden
de
sto
ffen
.
•V
ervo
lgen
s ee
n n
ieu
w v
erfs
yste
em a
an-
bre
ng
en.
Cra
qu
elév
orm
ing
•Fo
uti
ef s
yste
em t
oeg
epas
t.
•Te
dik
ke l
agen
per
arb
eid
sgan
g.
•D
isp
ersi
ever
ven
bij
te l
age
tem
per
atu
ur
en/o
f
te h
og
e re
lati
eve
luch
tvo
chti
gh
eid
.
•A
lle n
iet
inta
cte
verf
lag
en v
erw
ijder
en e
n e
en
nie
uw
, m
eer
pas
sen
d s
yste
em a
anb
ren
gen
.
Dek
kin
g o
nvo
ldo
end
e
Het
on
vold
oen
de
mas
kere
n v
an d
e o
nd
erg
ron
d-
kleu
r (t
ran
spar
ant
effe
ct).
•Te
gro
ot
con
tras
t tu
ssen
gro
nd
- en
afw
erkk
leu
r.
•Te
ger
ing
e la
agd
ikte
, o
.a.
op
sch
erp
e ka
nte
n e
n
pro
file
rin
gen
.
•E
igen
sch
ap v
an d
e kl
eur
b.v
. ro
od
en
gee
l.
•H
et g
ehee
l af
sch
ilder
en m
et e
en g
oed
e
kwal
itei
t ve
rf.
•B
ij sl
ech
t d
ekke
nd
e kl
eure
n d
e ju
iste
gro
nd
-
kleu
r to
epas
sen
.
Gla
nsv
erlie
s
Teru
glo
op
van
de
oo
rsp
ron
kelij
ke g
lan
s.
•N
orm
aal
vero
ud
erin
gsv
ersc
hijn
sel.
•P
rod
uct
on
vold
oen
de
bes
tan
d t
egen
UV
stra
ling
.
•P
rod
uct
eig
ensc
hap
.
•M
ilieu
-in
vlo
eden
.
•H
et g
ehee
l af
sch
ilder
en m
et e
en g
oed
e kw
a-
litei
t ve
rf.
72 ©NVM SOM
Kra
ters
Ple
kjes
waa
r d
e ve
rf w
ord
t ve
rdro
ng
en.
•M
eest
al s
ilico
nen
of
was
vero
ntr
ein
igin
g.
•O
nvo
ldo
end
e g
erei
nig
de
on
der
gro
nd
.
•G
rofp
ori
g h
ou
t.
•O
nd
erg
ron
d r
ein
igen
.
•H
iern
a sc
hild
eren
met
een
dek
verf
.
•G
rofp
ori
g h
ou
t vo
orb
ehan
del
en m
et e
en g
oed
vulle
nd
e g
ron
dve
rf.
Pro
ble
emM
og
elijk
e o
orz
aak
Op
loss
ing
Bro
n: V
erft
echn
isch
vad
emec
um,
Sik
kens
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 73
Kitten
Indeling kitsoorten
1. Verhardende kittenBij aanbrengen is de kit plastisch maar na enige tijd verhard de kiten is dan niet meer vervormbaar.B.v. stopverf.
2. Plastische kittenDe kit is vervormbaar maar komt na belasting niet terug in deoorspronkelijke vorm.B.v. butyleenkit.
3. Plastisch-elastische kittenOok wel halfelastisch genoemd. Deze kitten komen na vervorminggedeeltelijk in oorspronkelijke vorm terug.B.v. akrylaatkit.
4. Elastische kittenDe kit keert na vervorming in de oorspronkelijke vorm terug.B.v. siliconenkit.
De keuze voor een product kan afhankelijk zijn van:• Optredende voegbeweging.• Eigenschappen van de ondergrond.• Mechanische belasting.• Chemische belasting.• Economische factoren.• Esthetische eisen.
Toepassingen:
Eéncomponent polisulfide kitten- Wit, zwart, grijs en bruin.- Overschilderbaar.
Gebruikt voor het afdichten van naden en aansluitingen in:• Metselwerk.• Houtconstructies.• Prefab betonelementen en –betonlateien.• In enkele en isolerende beglazingen in houten, metalen en
kunststof kozijnen.
Tweecomponenten polisulfide kitten- Grijs- Elastisch blijvende voegmassa’s.- Overschilderbaar.
Gebruikt voor het afdichten van naden en aansluitingen in:• Prefab betonnen galerijen en prefab balkonelementen onderling.• Prefab kolommen en gestort beton.• Natuursteen gevelplaten• Metselwerk.
74 ©NVM SOM
SiliconenkittenGevoelig voor schimmelaangroei.Bestand tegen weersinvloeden, water, olie, huishoudelijkechemicaliën en reinigingsmiddelen.Niet overschilderbaar.
Gebruikt voor het afdichten van naden en aansluitingen in:• Natte ruimten zoals; badkamer, toiletten en keukens.• Natuursteengevels.
Kitten op basis van watergedragen acrylaat- Wit.- Overschilderbaar.
Gebruikt voor het afdichten van:• Binnenvoegen die onderhevig zijn aan kleine werkingen:
kozijn- en wandaansluitingen en plinten.• Scheuren en krimpnaden in houtachtige en steenachtige
ondergronden.
Kitten op basis van polysiloxane- Eéncomponent kit.- Opaal, wit, grijs, donkergrijs, jasmijn, bruin en zwart.- Niet overschilderbaar.
Gebruikt voor het afdichten van voegen van:• Dubbel hardgebakken tegels.• Speciaal verdichte tegels in keukens, toiletten en badkamers en
in bedrijfsruimten.• Zwembaden.• Geglazuurde wand en vloertegels.
MontagekittenGebruikt bij directe verlijming van:• Vloer en wandplaten.• Schrootjes.• Vloerplinten.• Vensterbanken.• Dorpels.
PUR-schuim- Niet elastisch.- Niet buiten toepasbaar.- Zacht- en hardschuim.
Gebruikt voor het afdichten van:• Bouwkundige aansluitingen en geluidswering in binnenruimten.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 75
Asbest
Asbest is vaak gebruikt om zijn goede eigenschappen: sterk,slijtvast, bestand tegen logen, zuren en hoge temperaturen,isolerend en goedkoop. Asbest is een verzamelnaam voor een aantal mineralen die zijnopgebouwd uit microscopisch kleine vezels.
Hechtgebonden asbest: asbestmaterialen waarin de vezels stevig in een dragermateriaalverankerd zitten. B.v. asbestcement golfplaten.Losgebonden asbest:asbesthoudende materialen waarin de vezels niet of nauwelijks aaneen dragermateriaal zijn gebonden. B.v. spuitasbest.
Gevaar
Het gevaar van asbest schuilt in het inademen van asbestvezels.Deze voor het blote oog onzichtbare vezeltjes kunnen bijinademing diep in de longen doordringen. Dit kan bepaaldevormen van longkanker veroorzaken. Meestal zit er jaren tussenhet moment van inademen van de vezels en het moment van ziekworden.
Asbestvezels worden afhankelijk van hun vorm in 2 groepenverdeeld:• Spiraalvormig (Serpentijnen): met één soort, namelijk wit asbest
(chrysotiel). Deze soort vormt zo’n 90% van de totale hoeveelheid asbest inNederland.
• Recht van vorm (Amfibolen): met als belangrijkste soorten:bruin asbest (amosiet) en blauw asbest (crocidoliet).
Blauw asbest geldt als meest gevaarlijk, gevolgd door bruin asbest.Wit asbest wordt gezien als minst gevaarlijk.
Voorschriften voor het verwijderen van Asbest
De voorschriften voor het verwijderen van Asbest zijn opgenomenin de gemeentelijke bouwverordening. De regels voor particulierengelden voor asbesthoudende materialen die vastzitten (gespijkerd,geschroefd of gelijmd) aan een bouwwerk. Voordat het asbestverwijderd wordt moet overleg gepleegd worden met degemeente. Deze bepaald of er een sloopvergunning vereist is.
Indien een sloopvergunning vereist is, dient het asbest verwijderdte worden door een deskundig asbestverwijderingsbedrijf. Indieneen mededeling onder voorschriften vereist is mogen dewerkzaamheden door een particulier zelf uitgevoerd worden ondervoorwaarde dat voorschriften van de gemeente worden nageleefd.Wanneer geen sloopvergunning of mededeling van voorschriftennoodzakelijk is, mag een particulier besluiten het asbest zelf te(laten) verwijderen.
76 ©NVM SOM
Zelf verwijderen van asbest
Werk heel voorzichtigVoorkom zoveel mogelijk vorming van stof. Asbestvezels zijnimmers niet gevaarlijk zolang ze goed gebonden zijn. Het grotegevaar ligt in het inademen ervan. Probeer het materiaal niet te beschadigen. Breek het niet, maarschroef het los. Gooi het niet van een hoogte naar beneden, ookniet om het in een afvalcontainer te werpen.
Maak het materiaal nat Nat materiaal geeft minder stof af dan wanner het droog is. Sproei dus het asbestmateriaal met water nat voor u eraan begintte werken.
Zorg voor een goede ventilatieBuiten werken is een stuk veiliger dan binnen. Het gaat erom datde concentratie van vezels in de lucht zo klein mogelijk wordtgehouden. Als dat niet kan, moet de ruimte waarin gewerkt wordtheel goed belucht worden. Het is niet de bedoeling de vezels naareen aangrenzend lokaal te verplaatsen; plak dus zorgvuldig allekieren en gaten dicht die uitkomen op een andere ruimte.
Gebruik aangepast beschermingsmateriaalAsbestvezels kunnen aan kleding blijven hangen. Draag daaromeen overall en handschoenen die na de werkzaamheden wegge-gooid kunnen worden. Na het werken kunnen die samen met het andere afval op de correcte manier verwijderd worden. Uiterstbelangrijk is een stofmasker waarmee men zich tegen het in-ademen van de vezels beschermt. Een gewoon masker is absoluutniet geschikt, want dat houdt de kleinste vezeltjes niet tegen. Er is een speciaal stofmasker nodig met filtercapaciteit P2 of P3.
Verwijder na het werk zoveel mogelijk vezels Tijdens het werk komt stof op de grond. Maak dat nat, veeg hetheel voorzichtig op en voeg het bij het asbestafval. Een gewonestofzuiger gebruiken is een heel slecht idee. De asbestvezelsworden niet tegengehouden door de filter en zó weer de luchtingeblazen, ook lang na de werkzaamheden nog.
Maak uzelf grondig schoon Schrobt u na het werk grondig schoon onder de douche. Vooral hethaar dient zeer zorgvuldig gewassen te worden.
Aanbieden afvalHet afval dient volgens de regels van de gemeentelijke afvalstort teworden aangeboden.
De beste optie is het materiaal te allen tijde door deskundigen telaten verwijderen. Beroepsmatige toepassingen en verkoop vanasbest is sinds 1 juli 1993 verboden.
HerkenningAlleen in een laboratorium kan met zekerheid worden vastgesteldof een materiaal of product asbest bevat. De volgende tabel geefteen overzicht van de meest toegepaste asbesthoudende productenin en om het huis. Dit overzicht is niet volledig.
Pro
du
ctW
aar
aan
te
tref
fen
Uit
erlij
kS
oo
rtM
ate
waa
rin
to
egep
ast
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 77
Asb
estc
emen
t, v
lakk
e p
laat
Gev
els,
dak
bes
cho
t, r
on
do
m s
cho
or-
stee
n
Gri
jze
pla
at 3
mm
to
t 8
mm
dik
, m
et
vaak
‘w
afel
stru
ctu
rr a
an é
én k
ant
Ch
ryso
tiel
, so
ms
cro
cid
olie
tV
aak
Asb
estc
emen
t, v
lakk
e g
evel
pla
at m
et
coat
ing
Dec
ora
tiev
e b
uit
eng
evel
s, g
aler
ijA
ls v
lakk
e p
laat
, aa
n é
én k
ant
gek
leu
rd
geë
mai
lleer
d o
f g
esp
ote
n c
oat
ing
Ch
ryso
tiel
Vri
j al
gem
een
in
fla
ts
Asb
estc
emen
t, s
cho
ors
teen
of
luch
tkan
aal
Bij
kach
el o
f c.
v. -
inst
alla
tie,
ven
tila
tie-
kan
alen
Ro
nd
of
vier
kan
t ka
naa
l, ve
rder
als
vlak
ke p
laat
Ch
ryso
tiel
Vaa
k
Asb
estc
emen
t, b
loem
bak
Zo
wel
bu
iten
als
bin
nen
, b
alko
ns
In d
iver
se v
orm
en,
verd
er a
ls v
lakk
e
pla
at,
mee
stal
du
nn
er d
an b
eto
nn
en
bak
Ch
ryso
tiel
/cro
cid
olie
tV
aak
Asb
estc
emen
t, g
olf
pla
atD
aken
van
sch
ure
n e
n g
arag
esA
ls g
olf
pla
at i
n d
iver
se d
ikte
sC
hry
soti
el,
som
s cr
oci
do
liet
Vaa
k
Asb
estc
emen
t, m
et c
ellu
lose
veze
ls
(asb
estb
oar
d)
Alle
en g
esch
ikt
voo
r b
inn
ento
epas
sin
-
gen
, af
tim
mer
ing
en,
inp
and
ige
kast
en
Gee
lbru
ine
du
nn
e p
laat
, lij
kt o
p
har
db
oar
d
Ch
ryso
tiel
, so
ms
spo
or
cro
cid
olie
tS
om
s
Asb
estc
emen
t, d
akle
ien
Imit
atie
leie
nV
lakk
e p
laat
jes,
aan
een
zijd
de
gec
oat
Ch
ryso
tiel
In N
eder
lan
d w
ein
ig t
oeg
epas
t
Asb
estc
emen
t, s
tan
dle
idin
gA
fvo
er t
oile
tA
ls l
uch
tkan
aal,
maa
r d
ikke
rC
hry
soti
elV
aak
Asb
estc
emen
t, i
mit
atie
mar
mer
Ven
ster
ban
ken
en
sch
oo
rste
enm
ante
lsA
ls m
arm
er,
in b
reu
k- o
f za
agvl
akke
n
zijn
du
nn
e w
itte
vez
els
zich
tbaa
r
Ch
ryso
tiel
So
ms
Hec
htg
ebo
nd
en
De
mee
st t
oeg
epas
te a
sbes
tho
ud
end
e p
rod
uct
en i
n e
n o
m h
et h
uis
78 ©NVM SOM
Pro
du
ctW
aar
aan
te
tref
fen
Uit
erlij
kS
oo
rtM
ate
waa
rin
to
egep
ast
Afd
ich
tko
ord
Afd
ich
tin
g s
cho
ors
ten
en,
kach
elru
itje
s,
en -
deu
rtje
s, i
n c
.v.
-ket
els,
gas
haa
rden
en a
llesb
ran
der
s
Wit
to
t vu
ilgri
js p
luiz
ig k
oo
rdC
hry
soti
elR
egel
mat
ig
Asb
esth
ou
den
d s
tucw
erk
Op
(vo
chti
ge)
mu
ren
en
pla
fon
ds
Vez
elig
e ko
rrel
stru
ctu
ur
Am
osi
et,
cro
cid
olie
t o
f ch
ryso
tiel
Nau
wel
ijks
Bra
nd
wer
end
bo
ard
On
der
c.v
. -k
etes
, w
and
en c
.v.
-kas
t,
sto
pp
enka
st,
pla
fon
ds,
tra
pb
esch
ot
Lich
tbru
in t
ot
gee
l, za
chtb
oar
dac
hti
gA
mo
siet
Reg
elm
atig
, vo
ora
l in
fla
ts e
n g
rote
re
com
ple
xen
Asb
estk
arto
nB
ekle
din
g z
old
erin
gLi
chtg
rijs
, ka
rto
nac
hti
gC
hry
soti
elW
ein
ig
‘Asb
estp
laat
je’
Vla
mve
rdel
erG
rijs
, ka
rto
nac
hti
g i
n m
etal
en f
ram
eC
hry
soti
elW
ord
t so
ms
no
g i
n k
euke
ns
aan
get
roff
en
‘Wo
nd
erp
lug
’D
oe-
het
-zel
fmat
eria
alM
eng
sel
van
lo
sse
asb
estv
ezel
s en
pig
sC
hry
soti
elS
om
s
Hit
teb
este
nd
ige
elek
tris
che
iso
lati
eS
trijk
ijzer
s o
f b
roo
dro
ost
ers
Gri
js,
kart
on
ach
tig
Ch
ryso
tiel
So
ms
Vin
ylze
il m
et a
sbes
tho
ud
end
e o
nd
er-
laag
Keu
ken
s, t
rap
pen
en
z.,
gep
rod
uce
erd
voo
r 19
80
Zee
r d
iver
s, a
lleen
te
her
ken
nen
do
or
anal
yse
on
der
laag
Ch
ryso
tiel
Zee
r va
ak
Nie
t-h
ech
tgeb
on
den
Bro
n: A
sbes
t in
en
om h
et h
uis,
VR
OM
Har
de
asb
esth
ou
den
de
vin
ylte
gel
sTo
ilett
en,
keu
ken
sH
ard
e te
gel
, mee
stal
wit
bev
lam
d,
gel
ijmd
met
zw
arte
kit
Ch
ryso
tiel
So
ms,
mee
stal
aan
geb
rach
t b
ij b
ou
w
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 79
Legionella
Het leidingwater in Nederland voldoet aan zeer strenge kwaliteits-eisen. De geringe hoeveelheden legionellabacteriën die daarinaltijd aanwezig kunnen zijn, zijn dan ook ongevaarlijk voor devolksgezondheid. Deze hoeveelheid ligt onder de detectiegrens < 50 kve/l (kolonievormende eenheden per liter). Slechts onderbepaalde omstandigheden kunnen deze bacteriën zich in deaangesloten installatie zodanig ontwikkelen dat ze wel gevaaropleveren.
Vermeerdering legionellabacteriën
Vermeerdering van legionella is afhankelijk van de volgenderisicofactoren:• Een watertemperatuur tussen de 25° en 50°C.• Een lange verblijftijd van het water in de installatie.• Stilstand (stagnatie) van water.• De aanwezigheid van biofilm en sediment (bezinksel).
De legionellabacteriën zelf zijn relatief eenvoudig te doden. Deze bacteriën hebben echter de eigenschap zich te nestelen inzogenaamde gastorganismen. Dit kunnen amoeben zijn, maar ook biofilm is een bekende gastheer.Biofilmvorming is in het leidingsysteem vaak een besmettingsbrondie moeilijk aan te pakken is. De biofilm vormt een beschermendelaag over de pathogene (ziekteverwekkende) organismen waardoordeze niet bereikt worden door de meeste desinfecteermiddelen enschoonmaaksystemen. Ook al lijken leidingen schoon kunnen ernog steeds gevaarlijke biofilms aanwezig zijn.
Ziekte
De bacterie veroorzaakt de zogenaamde “Veteranenziekte” dit iseen ziekte die aanvankelijk lijkt op een flinke griep met longont-steking. De ziekte komt uitsluitend tot stand als het besmette waterwordt verneveld (aërosolen) en de kleine waterdruppeltjes wordeningeademd. Voor bepaalde groepen mensen (b.v. ouderen) kan eenbesmetting met legionellabacteriën zelfs tot de dood leiden.
Beheersmaatregelen
Vorming van legionellabacteriën moet dus zoveel mogelijkvoorkomen worden:• Handhaving van de watertemperatuur op minimaal 60°C aan
ieder tappunt is een effectieve maatregel. Boven de 50°C treedtafdoding van de legionellabacteriën op, een temperatuur van60°C zorgt voor een reductie van 90%.
• Beperken van de verblijftijd van het water in het leidingsysteem.• Periodiek schoonmaken van de installatie (spoelen).• Voorkomen van stilstand in niet gebruikte leidingen
(dode leidingen).• Korte aftakleidingen.• Leidingen goed isoleren (bij risico van opwarming).• Controleerbare terugslagkleppen toepassen bij aftakkingen.• Aantal warmtappunten beperken.• Koud- en warmwaterleidingen op minimaal 30 cm afstand van
elkaar houden.
80 ©NVM SOM
Regelgeving
Om de mogelijkheid van legionellabesmetting zoveel mogelijk tevoorkomen heeft het ministerie van VROM de Tijdelijke regelinglegionellapreventie in leidingwater (15-10-2000) opgesteld.De Tijdelijke regeling is per 15 oktober 2002 vervallen. Echter hetnieuwe besluit dat de Tijdelijke regeling moet vervangen, isvertraagd. In de tussentijd blijven de eigenaren van collectieveinstallaties op grond van de zorgplicht in de waterleidingwetverplicht alles te doen om legionella te voorkomen. Op de internetsite www.vrom.nl zijn de laatste wijzigingen m.b.t.de regelgeving te vinden.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 81
Veiligheidspictogrammen
algemeen gevaar gevaar hoogspanning
blusser aanwezig branddeken aanwezig
haspel aanwezig handbrandmelder aanwezig
open vuur verboden verboden te roken
verbandkoffer aanwezig oogdouche aanwezig
82 ©NVM SOM
nooduitgang rechtdoor
nooduitgang links
nooduitgang rechts
uitgang rechtdoor
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 83
Bouwbesluit 2003
Vervallen voorschriftenHet betreft de voorschriften voor aansluitingen voor radio, tv entelefoon, bergruimte en buitenruimte, opstelplaats voorwasapparatuur, verplaatsing en vervorming. Voorts is besloten devoorschriften voor de minimale maatvoering voor verblijfsruimtenvan woningen te vereenvoudigen.
Aanpassing voorschriftenVoor de woningnieuwbouw zijn de voorschriften voorbrandwerende deuren vervangen door het voorschrijven van eenop het elektriciteitsnet aangesloten niet-ioniserende rookmelder.
Voortvloeiend uit de Nota Mensen, Wensen, Wonen zijn dealgemene eisen voor toegankelijkheid en hoogten van ruimten inwoningen aangescherpt. Tevens is een aanscherping van de eismet betrekking tot de contactgeluidisolatie bij woningenopgenomen. Doel is de gebruikswaarde van woningen die nuworden gebouwd, ook voor de langere termijn voldoende zeker testellen en daarmee voortijdige aanpassing of zelfs sloop tevoorkomen.
De aanscherping voor woningen betreft de volgende eisen:
- minimum plafondhoogte van 2.40 naar 2.60 m;- minimum hoogte van deuren en sanitaire ruimten van 2.10 m
naar 2.30 m;- betere beloopbaarheid van trappen (aan/optrede);- bredere gangpaden in collectieve woongebouwen;- een verhoging van de contactgeluidisolatie met 5 dB.
84 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 85
Trappen
Een trap heeft afmetingen die voldoen aan kolom A van tabel“Voorgeschreven afmeting van een trap van een woonfunctie”.
Echter:Een trap, bestemd voor het ontsluiten van een woonfunctie meteen gebruiksoppervlakte van meer dan 500 m2, heeft afmetingendie moeten voldoen aan kolom B.
Indien de totale vloeroppervlakte aan verblijfsgebied, dat isaangewezen op een trap voor het bereiken van een verblijfsgebiedgroter is dan 600 m2, heeft die trap, afmetingen die moetenvoldoen aan, kolom B.
Een aantrede, een optrede en de breedte van een tredevlak vaneen trapvormige vloer van een verblijfsgebied hebben afmetingendie voldoen aan, kolom B.
Voorgeschreven afmetingen van een trap van een woonfunctie
A B
minimum breedte van de trap 0,8 m 1,2 m
minimum vrije hoogte boven de trap 2,3 m 2,3 m
maximum hoogte van de trap 4 m 4 m
minimum aantrede ter plaatse van de klimlijn, 0,22 m 0,24 m
gemeten loodrecht op de voorkant van de trede
maximum hoogte van een optrede 0,185 m 0,185 m
minimum breedte van het tredevlak, gemeten 0,05 m 0,17 m
loodrecht op de voorkant van dat vlak
minimum breedte van het tredevlak ter plaatse van de klimlijn, 0,23 m 0,24 m
gemeten loodrecht op de voorkant van dat vlak
minimum afstand van de klimlijn tot de zijkanten van de trap 0,3 m 0,3 m
Een trap, waarvan ter plaatse van de klimlijn de helling groter isdan 2:3 heeft aan tenminste één zijde een leuning. De bovenkantvan de leuning ligt, gemeten boven de voorkant van een tredevlakvan de trap, op een hoogte van niet minder dan 0,8 m en niet meerdan 1 m.
86 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 87
Domotica
Domotica is afgeleid van domus-robotica en is de verzamelnaamvoor producten en technieken rond de automatisering vangebouwfuncties, woningautomatisering. Het gaat daarbij omproducten en apparatuur die het leven en het comfort in huisveraangenamen, ook voor hen die slecht ter been zijn, het huisveiliger maken en bezuinigen op elektriciteit, gas en water.
Veiligheid
VoorbeeldenTechnisch alarm: Automatische alarmering bij waterlekken.
Signalering en alarmering van gevaarvoor brand of gas.Automatische hulpdiensten (brandweer,politie e.d.) alarmeren.Automatische alarmering bij spannings-onderbreking.Mensen in huis worden onmiddellijkgewaarschuwd.
Diefstal en inbraak: Automatisch inbraak melden bij veilig-heidsdiensten. Vermijden van schade.
Medisch alarm: Tijdig gespecialiseerde hulp.Zelfstandigheid van ouderen of mindervalide mensen verhogen.Persoonsalarmering is vooral zinvolwanneer de risico’s om alleen te wonengroot worden. Als er dan een ongelukgebeurt, waarbij men zich niet meer ofmoeilijk kan bewegen en er geen contactkan worden gelegd met buren of familie,is dit vangnet nodig.
Aanwezigheidssimulatie: Activeren verlichting op willekeurige enverschillende momenten.Activeren van jaloezieën of rolluiken naar gelang de hoeveelheid zonlicht ofmoment van de dag.
Ongevallen preventie: Alle kookapparatuur uit na een ingestel-de tijd. Een bewaakt kooktoestel is voorvelen overbodig, maar bij vergeetachtig-heid voorkomt het ongelukken.Verlichting gaat automatisch aan wan-neer men ‘s nachts het bed uitgaat of een donkere ruimte betreedt.
Comfort
Comfort richt zich op gebruiks- en woongemak.
Specifieke voorbeeldenAirconditioning en Voor iedere kamer afzonderlijke tempera-verwarming: tuurregeling. Instelling airconditioning
en verwarming afhankelijk van seizoenen buitentemperatuur.
88 ©NVM SOM
Verlichting: Het automatisch bedienen van licht-groepen, op basis van tijd (simulatie vanaanwezigheid), omgevingslicht (buiten)of bij het betreden van een ruimte(beweging). Met afstandsbedieningverlichting regelen.
Zonneschermen en Automatisch ophalen en neerlaten van gordijnen: de zonwering op basis van zonneschijn
en windkracht. Het op afstand of vanafeen handig punt bedienen van zonne-scherm of buitenlamellen. Het op afstandbedienen van gordijnen als deze op eenmoeilijk te bereiken plaats hangen.
Centrale besturing: Alle lichten in de woning uit door middelvan één eenvoudige drukknop.
Communicatie
Voorbeelden Audio- en videodistributie: Het automatisch op tv-beeld verschijnen
van de persoon die aanbelt.Het automatisch zacht zetten van geluids-apparatuur, zodra de telefoon gaat ofwanneer er wordt aangebeld.
Informatie
VoorbeeldenBeheer op afstand: Met behulp van een telefoonmodule
aangesloten op een domoticasysteemkan men de verlichting, verwarming,elektrische huishoudapparaten van opafstand sturen.Op elk moment de staat van de woningcontroleren. Onmiddellijk op de hoogteworden gebracht van elk alarm dat zichin de woning voordoet.
Telematicanetwerken: Tele-office (thuiswerken).Teleshoppen.Telebankieren.
Energie & Klimaat
VoorbeeldenNachttarief: Lagere kosten voor verwarming en warm
water.Lagere kosten voor gebruik was- envaatmachine.Besparing elektriciteitsrekening.
Verwarming en verlichting: Automatisch lichten doven enverwarming lager bij langdurigeafwezigheid in de kamer. Verlagingstroomgebruik.
Registratie gegevens: Energieverbruik.Temperatuur in de verschillende kamers.Telefoonverbruik.Staat van het alarmsysteem.Technische problemen en hun oorzaak.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 89
Voorrangsschakelaars: Voorkomen van stroomonderbrekingdoor een overbelast elektriciteitsnet.Voorkomen van overbelasting van deinstallatie door toestellen met een lageprioriteit uit te schakelen.
Installaties
Elektra
In de elektrische installatie worden vier kleuren draad gebruikt: • BRUIN - Aanvoerdraad (fase).• BLAUW - Afvoerdraad (nulleiding).• ZWART - Schakeldraad (na schakelaars en tussen
schakelaar en lamp).• GEEL/GROEN -Aarddraad.
Bij oude installaties kunt u nog te maken krijgen met de ‘oude’kleuren: • Groen - Aanvoerdraad.• Rood - Afvoerdraad.• Grijs - Aarddraad.
Koelinstallatie
Voor de koeling van woningen worden voornamelijk tweesystemen toegepast:
• SplitunitSplitunit: Een splitunit bestaat uit een binnen- en
een buitenunit met daartussen leidingen. De buitenunit zorgt ervoor dat de aan debinnenlucht onttrokken warmte wordtafgegeven aan de buitenlucht. De binnenunitkoelt vervolgens de lucht in het vertrek.
Multi-splitunit: Meerdere vertrekken worden voorzien vaneen binnenunit. Al deze binnenunits wordenaangesloten op één buitenunit. Iederebinnenunit blijft apart regelbaar.
Beide systemen kunnen uitgevoerd als een warmtepomp. Op deze manier kan de koelcyclus worden omgekeerd zodatwarmte aan de buitenlucht onttrokken kan worden en aan debinnenruimte afgegeven wordt. De warmtepomp kan zelfs bij–10°C nog warmte uit de buitenlucht winnen.
• Luchtverwarming met koeling
Een luchtverwarmingssysteem kan in veel gevallen worden uitgebreid met een koelset. Er wordt dan een extra unittoegevoegd aan het luchtverwarmingssysteem. Deze unitgebruikt de kanalen van de luchtverwarming om de gekoeldelucht in de vertrekken te blazen.
Wooncomfort hangt voor een heel groot deel af van hetfunctioneren van de installatie in de woning. Bij het verplichteonderhoud van de koelinstallatie in de woning (maar ookindustrieel) kan het volgende schema aangehouden worden.
90 ©NVM SOM
Inspectiewijzer koelinstallatiesKoelinstallaties dient u wettelijk verplicht te controleren!
Installatie categorie
Controle aspecten
inspectie 1x per jaar X X X
inspectie 4x per jaar X X X X X
inspectie 1x per maand X X X
1x vacumeren X X X X X X X X X
P= 270 Pa- 1 uur.
Breken met koudemiddel
3x vacumeren 1. X X X X
P=270 Pa - 1 uur.
Breken met N2 2.
P=270 Pa - 30 min.
Breken met N2 3.
P=270 Pa - 6 uur.
Breken met koudemiddel
kenplaat - compressor X X X X X X X X X X X X X
instructiekaart X X X X X X X X X X X
logboek X X X X X X X X X
stroomschema (altijd bij 2 X X X X X X X
en meer verdampers)
voortdurend toezicht X X
drukaansluiting voor zuig- X X X X
en persdrukmeter op
compressor
pers- en zuigdrukmeter X X X X X
op compressor
handmatige reset voor X X X X X X X
hoge en lage druk bij
temperatuurbegrenzer
afsluitbaar gedeelte ter X X X X X X X X X
grootte van het aanwezige
koelmiddel
markering afsluiters (altijd X X X X X X X
bij 2 en meer verdampers
machinekamer X X X X
speciale ruimte, niet X X X X
toegankelijk voor
onbevoegden
bedienings- en controle- X X X
paneel
naamplaat installatie X X X X X X X X X X X X
kenplaat machinekamer X X X
bedieningsvoorschriften X X X
inblokafsluiters X X
aan
dri
jfve
rmo
gen
<50
0 W
0-1,
5 kg
ko
ud
emid
del
1,5-
3 kg
ko
ud
emid
del
3-10
kg
ko
ud
emid
del
10-3
0 kg
ko
ud
emid
del
30-5
0 kg
ko
ud
emid
del
50-1
00 k
g k
ou
dem
idd
el
100-
200
kg k
ou
dem
idd
el
200-
300
kg k
ou
dem
idd
el
300-
1000
kg
ko
ud
emid
del
>100
0 kg
ko
ud
emid
del
com
pre
sso
ren
> 9
0 m
3/h
sla
gvo
lum
e
dru
kvat
en <
100
ltr
., >
152
mm
ø
vlo
eist
ofv
aten
> 3
00 k
g
dru
kvat
en >
100
ltr
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 91
Installatie categorie
Controle aspecten
afpersen met N2 1.0 - 1.3 x X X X X X X X X X X X
maximale werkdruk
pressostaat X X X X X
pressostaat met handgreep X X X X X X X
ontlastklep (tot 100 kg X X X X X X X X X X X X
pressostaat toegestaan)
veiligheidsklep X
vloeistofniveaumeter X X X X
kijkglas in vloeistofleiding X X X X X X X X X X X
(indien geen vloeistofniveau-
meter aanwezig is)
Verwarmingstoestellen
Als richtlijn wordt aangehouden dat eens in de circa 15 jaar eenverwarmingstoestel vervangen dient te worden.Een optimaal comfort wordt bereikt door een toestel met de juistecapaciteit. Samen met het installatiebedrijf kan de juiste keuzegemaakt worden.
De verwarmingsinstallaties in de woningbouw kunnenonderverdeeld worden in individuele en collectieve systemen.
Individuele systemen, iedere woning heeft een eigen installatie:• Lokale verwarming:
Verwarming per vertrek door b.v. gashaard, houtkachel,elektrische straalkachel, etc.
• Centrale verwarming met moederhaard:De ketel of haard staat in de woonkamer en functioneert alswarmtebron. Vanuit de Moederhaard worden de overigeradiatoren in de woning van warmte voorzien.
• Centrale verwarming met eigen c.v.-ketel:Deze installatie is opgebouwd uit drie delen: een (warmtebron)c.v.-ketel en een leidingnet met toebehoren en verwarmings-elementen.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen condenserende en niet-condenserende ketels. De condensvorming heeft invloed op hetrendement. Condenserende ketel:HR-ketel (Hoog Rendement), te herkennen aan de condensafvoerafkomstig uit de ketel.Niet-condenserende ketel:VR ketel (Verbeterd Rendement).
aan
dri
jfve
rmo
gen
<50
0 W
0-1,
5 kg
ko
ud
emid
del
1,5-
3 kg
ko
ud
emid
del
3-10
kg
ko
ud
emid
del
10-3
0 kg
ko
ud
emid
del
30-5
0 kg
ko
ud
emid
del
50-1
00 k
g k
ou
dem
idd
el
100-
200
kg k
ou
dem
idd
el
200-
300
kg k
ou
dem
idd
el
300-
1000
kg
ko
ud
emid
del
>100
0 kg
ko
ud
emid
del
com
pre
sso
ren
> 9
0 m
3/h
sla
gvo
lum
e
dru
kvat
en <
100
ltr
., >
152
mm
ø
vlo
eist
ofv
aten
> 3
00 k
g
dru
kvat
en >
100
ltr
92 ©NVM SOM
Gesloten systeemDit systeem heeft geen openverbinding met de ruimte waarin deketel zich bevindt.Open systeemDit systeem gebruikt zuurstof uit de ruimte waarin de ketel zichbevindt.Vanwege de veiligheid wordt een gesloten systeem aanbevolenen vaak zelfs verplicht.
• Luchtverwarming:Hiervoor worden een aantal roosters in muren of vloerengeplaatst. Lucht wordt verhit en via de kanalen en roosters dein vertrekken geblazen. Ideaal als hoofdverwarming, een goedeisolatie van de woning is essentieel.
• Vloerverwarming als hoofd- of bijverwarming:Er wordt een buizenstelsel in de afwerkvloer aangebracht.
• Wandverwarming als bijverwarming:Er wordt een buizenstelsel in de wanden aangebracht.
Collectieve systemen:Meerdere woningen worden van warmte voorzien vanuit eencentrale warmtebron:• Blok- of wijkverwarming door middel van een centraal
opgestelde ketel of een centraal opgesteld ketelhuis, vanuit een stookruimte wordt de warmte via leidingen naar de diverse wooneenheden gebracht.
Toestellen
GeiserVoor de bereiding van warm tapwater. Wanneer de kraan wordt opengedraaid stroomt water door hettoestel en wordt d.m.v. een warmtewisselaar (elektrisch of aardgasgestookt) verwarmd tot 60oC.
BoilerHierin wordt water op temperatuur in voorraad gehouden tussen60°C en 80°C. Wanneer een kraan wordt opengedraaid stroomtwarm water uit de kraan en koud water de boiler in.
KetelDeze installatie wordt gebruikt voor de verwarming van de woning.
CombiketelEén brander zorgt voor zowel de bereiding van warm tapwater alsvoor het stoken van de centrale verwarming. Er wordt zo ruimtebespaard en het scheelt in energieverbruik. De watercircuits zijnechter gescheiden. De combiketel is te herkennen aan de vieraangesloten waterleidingen onder aan de ketel tegenover tweeaangesloten waterleidingen onder aan de ketel bij een niet-combiketel.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 93
Meterkast“Richtlijnen voor meterkasten in laagbouwwoningen” en“Richtlijnen voor meterkasten in hoogbouwwoningen” zijn op te vragen bij de lokale energieleverancier.
Gaskeur
Gastoestellen voorzien van het Gaskeurlabel voldoen aan hogeNederlandse eisen op het gebied van kwaliteit, duurzaamheid enprestaties. Er zijn verschillende soorten gaskeurlabels, die we ineerste instantie individueel zullen behandelen.
Gaskeur HR (HR Verwarming)
Alle toestellen voorzien van het label HR (HR Verwarming) zijngegarandeerd zuiniger met energie. Deze toestellen benuttennamelijk de condensatiewarmte uit de waterdamp van rookgassen.Deze condensatiewarmte verdwijnt bij de gewone ketels door de schoorsteen, maar wordt door HR-ketels hergebruikt. Hierdoorontstaat een rendement van meer dan 100%. We kennen drieklassen HR, nameijk HR 100, 104 en 107.
94 ©NVM SOM
De besparing in gasverbruik tussen een toestel HR 107 en eengewone ketel kan oplopen tot wel 25%.
Gaskeur CW (Comfort Warm Water)
Als u warm water op meer plaatsen tegelijk wilt, kiest u de hoogstescore voor comfort: CW-klasse 6. Hebt u bijvoorbeeld een klein baddan kiest u een toestel met CW-klasse 3. Het bad is dan ongeveerin 10 minuten vol. Hebt u een standaard bad en wilt u dat bad ookin 10 minuten vol hebben, dan kiest u een toestel met CW-klasse 4.Hebt u een royaal of groot bad en wilt u wederom dit bad in 10minuten vullen, dan kiest u voor een toestel met respectievelijkCW-klasse 5 of 6.
Gaskeur HRww (HR Warm water)
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 95
Gaskeur SV (Schoneere Verbanding)
Gaskeur NZ (Naverwarming Zonneboiler)
Het Gaskeur -label op het toestel
96 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 97
Ventilatie
Om aan de strenge Energie Prestatie Norm te voldoen, moet dewarmte in een woning vastgehouden worden. Om een prettigbinnenklimaat te creëren moet er voldoende geventileerd worden.Als gevolg van de hoge eisen, steeds meer isolatie en beterekierdichtingen is de natuurlijke ventilatie in een woning minimaal.
Er zijn drie vormen van ventileren:
1. Natuurlijke ventilatie.De toevoer van verse lucht via met de hand regelbareventilatieroosters. De afvoer van vocht en vervuilde lucht vanuitkeuken, badkamer en wc’s gebeurt via afsluitbare roosters in eenschoorsteen of een verticaal ventilatiekanaal. Doorvoeropeningenin of onder de deuren om een luchtcirculatie door de woning tegaranderen.
2. Natuurlijke ventilatie (aanvoer) + mechanische ventilatie (afvoer).Naast de natuurlijke ventilatie wordt warme vervuilde luchtafgezogen met behulp van mechanische ventilatoren.
3. Mechanische ventilatie met warmteterugwinning.Een warmteterugwin-unit (HR ventilatie-unit) zorgt voor eencontinue, geregelde ventilatie. Warme vervuilde lucht wordt via de unit de woning uitgezogen,terwijl schone, frisse lucht naar binnen wordt geblazen. Dit procesloopt via een tegenstroomwarmtewisselaar.De warme binnenlucht stroomt door de warmtewisselaar langs dewand van de koude buitenlucht en draagt daarbij de warmte over.
98 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 99
Aanpassingen aan woningen voor mindervaliden
AlgemeenHier volgen enkele aandachtspunten die bij het ontwerp van eenwoning of aanpassing van belang kunnen zijn. Meestal gaat het omsterk individueel gerichte voorzieningen.
DrempelsAls waterkering bij de voordeur of badkamer zijn ze niet te missen. Binnenshuis zijn drempels overbodig. Op plaatsen waar zeonvermijdbaar zijn (bv. waterkering in de badkamer) eenafgeronde/afgeschuinde dorpel met opstanden van max. 5-8mmtoepassen. Of de toepassing van een aluminium drempel. Die zijnook voor tilliftwieltjes overrijdbaar.
DoorgangenNetto vrije doorgangen moeten minimaal 800-900 mm breed zijn.Ook bij schuifdeuren blijft het deel met de kruk in de doorgangstaan. Aan de knopzijde naast een draaideur dient 350-500 mmextra ruimte in verband met opstellen rolstoel vrijgehouden teworden.Voor een bed is de vrije doorgang noodzakelijk van minimaal 1200mm. Omdat dit wel erg brede deuren oplevert, met enormescharnierbelasting, is het raadzaam zo’n (vlucht)opening tevoorzien van een 950 mm brede loopdeur en een te openen zijstukvan circa 350 mm breed.Langere doorgangen, zoals gangen of hellingbanen, dienenminimaal 1200 mm breed te zijn. Is passeren van twee rolstoelenwenselijk, dan is minimaal 1600 mm nodig. Zijn er doorgangen inde zijwanden, let dan op of de draai mogelijk is.
Bedieningen Bedieningselementen, zoals schakelaars, deurkrukken,raamboompjes, kranen e.d. zijn bij een hoogte van 900-1100 mmboven de vloer bedienbaar vanuit een rolstoel. Raam- endeurkrukken zijn soms eenvoudig te verlengen of verplaatsen.
BeschermingsvoorzieningenUitwendige hoeken hebben een stootbescherming van roestvrijstaal (rvs) of kunststof.Voor het beschermen van deuren en gestucte wanden zijnstootborden of plinten verkrijgbaar. Vaak voldoet een circa 350 mmhoog en 3 mm dikke plint van volkernplaat.
KeukenHet onderrijdbaar maken van de gebieden: werkblad, koken enspoelen. De bladhoogte kan aan de rol/trippelstoel aangepastworden, verlagen tot plm. 700-800 mm.
WoonkamerDe (standaard) gemeentelijke verordening gaat uit van eenrichtoppervlakte van maximaal 30 m2.
SlaapkamerRondom het bed is 700-1000 mm omloopruimte nodig. Aan éénlange zijde daarnaast minimaal 1500 mm voor het gebruik van eentillift.
100 ©NVM SOM
Voor een kamer waar voornamelijk geslapen wordt, is 10-12 m2
noodzakelijk.
Natte celVloer slip- en slijtvast; geen hoogteverschillen en een afschot naarhet doucheputje. Het minimum oppervlakte is de optelsom van de volgenderichtmaten: Toilet, zittend douchen of wastafel: elk 2 m2.Liggend verzorgen of douchestretcher: elk 3 m2.Gebruik verrijdbare tillift: 2 m2.
WassenBij rolstoel onderrijdbare wastafels is een diepte van circa. 500-550mm nodig. Let op de plaatsing heetwaterleiding en sifon tenopzichte van de knieën en de voetplank.
BadenDe afmetingen van de meeste baden zijn circa 750x1750 mm tot900x1900 mm. Voor een tillift dient onder het bad een ruimte van1000-1200 mm breed en 200-300 mm hoog vrij te zijn, over de vollediepte.
Verticaal transportHellingen, allerlei soorten liften, trapklimhulpen. Hellingbanen: zijn maximaal 1:20 voor handrolstoelgebruikerszonder hulp.
Entree en hal
ParkerenLigging parkeerplaats (evt. aangepaste) auto zo dicht mogelijknabij de meest gebruikte toegangsdeur. Dat kan eventueel ook eenachterdeur zijn.
OpstelvlakAan buitenzijde voor toegangsdeur een vlak, horizontaal plateauaanbrengen, van minimaal 1500x1500 mm.
HalEen richtoppervlakte is 4 m2.
DraaicirkelIn de hal moet ruimte zijn voor een draaicirkel van 1500 mm tot1800 mm.
De aanvraag van een bouwvergunningDe afdeling Bouw- en Woningtoezicht (of een daarmee vergelijk-bare dienst) is binnen een gemeente belast met het beoordelenvan bouwaanvragen. Zij toetsen deze aan de eisen van hetBouwbesluit. Bij kleinere wijzigingen kan met een bouwmeldingworden volstaan.
Het BestemmingsplanEen belangrijke fase in uw bouwplan is de toetsing ervan aan hetbestemmingsplan. De hierin genoemde eisen zijn vooraf op tevragen en kunnen door de ontwerper ingepast worden in zijn plan.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 101
De WelstandscommissieZijn er wijzigingen in het uiterlijk van een gebouw, dan wordt uw bouwaanvraag ook bekeken door de “Welstandscommissie”. Dit orgaan adviseert de gemeente over de mate waarin degewenste aanpassing “in de omgeving past”.
102 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 103
Condities
De beoordeling van de conditie van een bouwdeel wordt meestalgebaseerd op een visuele inspectie. Onderdelen welke niet ofslechts gedeeltelijk waarneembaar zijn, worden ingeschat op basisvan ouderdom en de gemiddeld geldende levensduur voor diebouwdelen.
Daar waar nodig kan tijdens een nader onderzoek de constructiegeopend worden om na te gaan wat de oorzaak is van geconsta-teerde gebreken (bijvoorbeeld vochtdoorslag spouwmuren). Met name zullen de installaties vaak doorgemeten moeten wordenom aan te kunnen geven in welke staat zij verkeren (bijvoorbeeldhet rendement van de centrale verwarmingsketel of de licht-productie van de armaturen).
Definitie condities
0 Van het betreffende bouwdeel is geen conditie aan te geven (nietinspecteerbaar).
1 Uitstekend Nieuwbouwkwaliteit op basis van eengedegen ontwerp, uitvoering enmateriaalkeuze. Zeer incidenteel kan eengebrek voorkomen ten gevolge van eencalamiteit (bijvoorbeeld vandalisme),maar niet door veroudering.
2 Goed Invloeden vanuit het gebruik, weer enwind manifesteren zich in lichte mate.Het bouwdeel/-element is “ingelopen”, de “nieuwigheid” is er duidelijk af.Functievervulling is zonder meergewaarborgd.
3 Redelijk Invloeden vanuit gebruik, weer en windmanifesteren zich in de eerste echtegebreken zoals houtrot, corrosie e.d. Het verouderingsproces is over vrijwelde gehele linie duidelijk op ganggekomen. Incidenteel kan een storing inde functievervulling opgetreden zijn.
4 Matig Het verouderingsproces heeft hetbouwdeel/-element duidelijk in zijngreep. De beste tijd is voorbij, het eindenadert. Storingen in de functievervullingkomen plaatselijk voor en/of zijn reedsmeerdere malen voorgekomen.
5 Slecht Het verouderingsproces is min of meeronomkeerbaar geworden.Regelmatig komen ernstige gebrekenvoor. De functievervulling van het totaalis niet meer gewaarborgd. Het einde is infeite bereikt.
104 ©NVM SOM
6 Zeer slecht Het verouderingsproces is dusdaniggevorderd dat sprake is van voort-durende storing in de functievervullingvan het bouwdeel/-element.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 105
Urgenties
Voor het mogelijk uitschuiven van de onderhoudshandelingen en -kosten is het van belang dat we tijdens de inspectie middels deurgentiecode aangeven wat de mogelijkheden zijn. Hierbij wordt eraangegeven wat de technische en/of financiële consequenties zijnindien een onderhoudshandeling later wordt uitgevoerd dangepland.
Er wordt duidelijk niet gesproken over de toename van de schadeop zich. Als bijvoorbeeld een onderdorpel aangetast is doorhoutrot en dit onderdeel toch vervangen moet worden maakt hetfeitelijk technisch gezien niets uit hoelang men hiermee wacht(esthetische aspecten uitgezonderd). Het niet uitvoeren van hetschilderwerk waardoor houtrot gaat optreden is natuurlijk welbelangrijk (vervolgschade).
Definitie urgenties
1 Vervolgschade Bij enig uitstel zal onevenredige schadeontstaan door bijvoorbeeld vervolg-schades aan bouwdelen (b.v. houtrot,roestvorming), inventaris, personen (b.v.gevaar voor veiligheid / gezondheid e.d.).
2 Onevenredige Bij enig uitstel bestaat de kans op eenonevenredige toename van de kosten(b.v. onderhoud aan een installatie).
3 Toename kosten Bij enig uitstel zullen de kosten vrijwelzeker naar rato van het uitstel toenemen(b.v. zwaarder verfsysteem).
4 Kans op toename Bij enig uitstel bestaat de kans dat dekosten naar rato van het uitsteltoenemen.
5 Minimale toename Bij enig uitstel bestaat een kans op eenminimale kostentoename.
6 Geen toename Bij enig uitstel zullen de kosten in de tijd(behoudens de normale prijsstijgingen inmateriaal en/of lonen) vrijwel niettoenemen.
106 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 107
Oppervlakte en inhoudberekeningen
Afkortingen
b = breedte basish = hoogtel = lengte basisr = lengte radius (straal)
Figuren
Driehoek oppervlakte = 1/2 x b x h
Circel oppervlakte = π x r2
omtrek = 2 x π x r
Kubus oppervlakte = b x h x 6inhoud = b x h x l
Prisma inhoud = b x h x l 2
108 ©NVM SOM
Cilinder oppervlakte = ( 2 x π x r x l ) + ( 2 x π x r2 )inhoud = π x r2 x l
Piramide oppervlakte = ( 2 x b x h ) + ( b2 )inhoud = b x h x l
3
Bol oppervlakte = 4 x π x r2
inhoud = 4 x π x r3
3
Kegel inhoud = π x r2 x h3
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 109
Beg
rip
(con
form
Bou
wbe
slui
t 20
02)
Toel
ich
tin
g B
edri
jfsg
ebo
uw
enTo
elic
hti
ng
Wo
nin
gb
ou
w
Geb
ruik
sfu
nct
ie
De
ged
eelt
en v
an e
en o
f m
eer
bo
uw
wer
ken
op
een
per
ceel
of
stan
dp
laat
s, d
ie d
ezel
fde
geb
ruik
s-
bes
tem
min
g h
ebb
en e
n d
ie s
amen
een
geb
ruik
s-
een
hei
d v
orm
en.
Bije
enko
mst
fun
ctie
(ke
rk)
Ind
ust
rief
un
ctie
(fa
bri
ek)
Kan
too
rfu
nct
ie (
gem
een
teh
uis
)
Log
iesf
un
ctie
(h
ote
l)
Sp
ort
fun
ctie
(zw
emb
ad)
Win
kelf
un
ctie
(w
aren
hu
is)
Ove
rig
e g
ebru
iksf
un
ctie
(tr
afo
hu
isje
)
Wo
on
fun
ctie
(w
on
ing
, w
oo
nw
agen
)
Log
iesf
un
ctie
(tr
ekke
rsh
ut)
Ove
rig
e g
ebru
iksf
un
ctie
(g
arag
ebo
x)
Meten met NEN 2580 In
de
on
der
staa
nd
e ta
bel
vin
dt
u e
en o
verz
ich
t va
n d
e b
egri
pp
en u
it d
e n
orm
NE
N25
80 m
et e
en t
oel
ich
tin
g.
Daa
rna
vin
dt
u e
en s
amen
vatt
ing
van
de
mee
treg
els.
Uit
geb
reid
e in
form
atie
ove
r h
et h
ante
ren
van
NE
N25
80 k
un
t u
vin
den
op
de
cd-r
om
Met
en m
et N
EN
2580
van
NV
M S
OM
.
Geb
ruik
sop
per
vlak
te
De
vlo
ero
pp
ervl
akte
van
een
ru
imte
of
een
gro
ep
van
ru
imte
n d
ie g
esch
ikt
is v
oo
r h
et b
eoo
gd
e
geb
ruik
.
Een
bed
rijf
sgeb
ou
w k
an b
esta
an u
it r
uim
ten
vo
or
adm
inis
trat
ie e
n i
nd
ust
rie.
Een
ap
par
tem
ents
com
ple
x ka
n b
esta
an u
it
ruim
ten
vo
or
wo
nen
, g
emee
nsc
hap
pel
ijke
ruim
ten
en
ove
rig
e g
ebru
iksr
uim
ten
.
110 ©NVM SOM
Geb
ruik
seen
hei
d
Geh
eel
van
ru
imte
n v
oo
r éé
n g
ebru
iker
of
één
geb
ruik
ersg
roep
. E
en g
ebru
ikse
enh
eid
kan
bes
taan
uit
één
of
mee
r g
ebru
iksf
un
ctie
s.
Een
kan
tore
nco
mp
lex
bes
taat
uit
mee
rder
e
geb
ruik
seen
hed
en (
vers
chill
end
e b
edri
jven
).
Een
ap
par
tem
ente
nco
mp
lex
bes
taat
uit
mee
rder
e
geb
ruik
seen
hed
en (
app
arte
men
ten
).
Net
to in
ho
ud
Het
pro
du
ct v
an d
e n
etto
-vlo
ero
pp
ervl
akte
(ver
mee
rder
d m
et d
e o
pp
ervl
akte
n v
an v
ides
en
sch
alm
gat
en g
rote
r d
an 4
m2 )
en
de
net
to h
oo
gte
(bo
ven
zijd
e af
gew
erkt
e vl
oer
to
t b
ove
nzi
jde
vlo
er
van
de
daa
rbo
ven
gel
egen
ru
imte
of
het
dak
)
NV
M g
eeft
de
voo
rkeu
r aa
n d
e b
erek
enin
g v
an
geb
ruik
sop
per
vlak
ten
bo
ven
in
ho
ud
sbep
alin
g.
NV
M g
eeft
de
voo
rkeu
r aa
n d
e b
erek
enin
g v
an
geb
ruik
sop
per
vlak
ten
bo
ven
in
ho
ud
sbep
alin
g.
Ver
hu
urb
are
op
per
vlak
te
Geb
ruik
sop
per
vlak
te v
an e
en b
edri
jfsg
ebo
uw
,
excl
usi
ef r
uim
ten
vo
or
geb
ou
win
stal
lati
es,
vert
icaa
l ve
rkee
r en
par
keer
ruim
ten
vo
or
mo
tor-
voer
tuig
en.
De
verh
uu
rbar
e o
pp
ervl
akte
ver
sch
ilt t
even
s va
n
de
vlo
ero
pp
ervl
akte
do
or
de
gla
slijn
corr
ecti
e.
n.v
.t.
voo
r w
on
ing
bo
uw
Terr
ein
op
per
vlak
te
Op
per
vlak
te v
an e
en d
oo
r d
e ka
das
tral
e
(of
and
ere)
gre
nze
n b
epaa
ld p
erce
el.
Beg
rip
(con
form
Bou
wbe
slui
t 20
02)
Toel
ich
tin
g B
edri
jfsg
ebo
uw
enTo
elic
hti
ng
Wo
nin
gb
ou
w
Bouwkundig handboekje voor de de woningmakelaar 111
Beb
ou
wd
e te
rrei
no
pp
ervl
akte
De
op
per
vlak
te b
inn
en d
e b
uit
eno
mtr
ek v
an e
en
geb
ou
w,
gem
eten
ter
ho
og
te v
an h
et m
aaiv
eld
,
voo
rzo
ver
de
op
per
vlak
te b
inn
en h
et t
erre
in l
igt.
Ru
imte
Een
vo
or
men
sen
to
egan
kelij
k d
eel
van
een
geb
ou
w m
et e
en h
oo
gte
van
ten
min
ste
1,5
m,
dat
geh
eel
of
ged
eelt
elijk
do
or
bo
uw
kun
dig
e
sch
eid
ing
sco
nst
ruct
ies
wo
rdt
beg
ren
sd e
n w
aar-
van
de
vlo
er o
f d
e o
verd
ekki
ng
een
on
der
dee
l
vorm
t va
n d
e co
nst
ruct
ie v
an h
et g
ebo
uw
.
Een
kru
ipru
imte
on
der
de
wo
nin
g b
eho
ort
volg
ens
de
NE
N-2
580
no
rm n
iet
tot
de
vlo
er-
op
per
vlak
te.
Bin
nen
ruim
te
Een
ru
imte
die
aan
alle
kan
ten
ove
r d
e vo
lle
ho
og
te o
msl
ote
n e
n o
verd
ekt
is.
Bu
iten
ruim
te
Een
ru
imte
die
do
or
het
on
tbre
ken
van
uit
-
wen
dig
e b
ou
wku
nd
ige
sch
eid
ing
s-co
nst
ruct
ies
per
man
ent
in o
pen
ver
bin
din
g s
taat
met
de
bo
dem
en
/of
de
bu
iten
luch
t.
Geb
ou
wg
ebo
nd
en b
uit
enru
imte
n a
ls o
verk
apte
entr
ees
blij
ven
bu
iten
bes
cho
uw
ing
bij
de
bep
alin
g v
an d
e vl
oer
op
per
vlak
te o
f ve
rhu
urb
are
op
per
vlak
te.
Geb
ou
wg
ebo
nd
en b
uit
enru
imte
n a
ls b
alko
ns,
log
gia
’s e
n c
arp
ort
s b
lijve
n b
uit
en b
esch
ou
win
g
bij
de
bep
alin
g v
an d
e vl
oer
op
per
vlak
te.
112 ©NVM SOM
Meten met NEN 2580 Uniforme meetregels en afspraken voor NVM-ledenover de vloeroppervlakten in woning- en utiliteitsbouw.
ALGEMENE MEETREGEL:meten tussen de opgaande scheidingen• bij erkers vormen de gevelkozijnen van de erkers de opgaande
scheiding• vaste inrichtingsobjecten niet meerekenen• plinten buiten beschouwing laten
MEETREGEL 1:minimaal vereiste hoogte boven de vloer van 1,5 m• Uitzondering vormen vloeroppervlakten onder trappen
MEETREGEL 2:vloeroppervlakte van trappen meerekenen• Op de bouwlaag, waar de vloer begint, meten we de
gebruiksoppervlakte alsof de trap niet aanwezig is.• Let op: vloeroppervlakten van gemeenschappelijke ruimten
in logiesgebouwen, die voor 95% of meer bestaan uitverkeersruimten worden niet toegedeeld aan degebruikseenheden, die erop zijn aangewezen.
MEETREGEL 3:vides, trapopeningen en liftschachten kleiner dan 4 m2 alsvloeroppervlakte beschouwen• Deze ‘vloer’oppervlakten tellen we bij de bouwlaag, waarvan de
vloer een opening vertoont.• De ‘vloer’oppervlakte van liftschachten bepalen we met de
uitwendige maten.
MEETREGEL 4:incidentele nissen en uitsparingen groter dan 0,5 m2 meerekenenals vloeroppervlakte
MEETREGEL 5:vrijstaande bouwdelen kleiner of gelijk aan 0,5 m2 meerekenen alsvloeroppervlakte
MEETREGEL 6:dragende binnenwanden niet meerekenen als vloeroppervlakte• Let op: als een niet-dragende binnenwand de scheiding vormt
tussen verschillende gebruiksfuncties is er sprake van eenopgaande scheiding, waardoor de vloeroppervlakte van dezewand niet meetelt
MEETREGEL 7:leidingschachten kleiner dan 0,5 m2 meerekenen alsvloeroppervlakte• Dit geldt voor de oppervlakte, bepaald op basis van de
uitwendige maten.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 113
Woningwaarderingsstelsel
Met behulp van de onderstaande tabel kan globaal berekendworden hoeveel punten een woning waard is. Met het globaalberekende puntenaantal kan in de tweede tabel gekeken wordenwat de maximaal te vragen huur voor de betreffende woning magzijn.Er is een onderscheid te maken in zelfstandige en niet zelfstandigewoonruimte (kamers ed.). Het criterium om te bepalen tot welkecategorie een woning behoort, is het al dan niet aanwezig zijn vaneen eigen toilet. Voor meer informatie kunt u de Almanak Huur enVerhuur of NVM Portaal raadplegen.
Punten
1 Oppervlakte van vertrekken 1 punt per m2
(kamers, keuken, badkamer en doucheruimte)
2 Oppervlakte overige ruimten 0,75 punt per m2
(bijkeuken, berging, zolder, garage)
3 Verwarming
Per verwarmd vertrek. 2 punten
Privé-ketel in de woning. 3 punten
Privé-hoogrendementsketel. 5 punten
Collectieve hoogrendement stookinstallatie. 1 punt
Thermosstatische ventielen (radiatorkranen) 0,25 punt
per vertrek. (maximaal 2 punten)
Verwarmingselementen buiten vertrekken 1 punt
per ruimte. (maximaal 4 punten)
C.v.-combi (het warmwater deel). 1 punt
Doorstromermeters 1 punt
(collectieve verwarmingsinstallatie).
4 Warmte-isolatie maximaal 15 punten
5 Keuken
Lengte van het aanrechtblad tot 1 m. 0 punten
1 tot 2 m. 4 punten
2 m en meer. 7 punten *
(Afhankelijk van de extra kwaliteit van de
keuken (afwerking) kunnen deze punten
maximaal verdubbeld worden.)
6 Sanitair
Toilette. 3 punten
Wastafel. 1 punt
Douche. (Afhankelijk van de extra kwaliteit 4 punten *
van de keuken(afwerking) kunnen deze
punten maximaal verdubbeld worden.)
Bad. (Afhankelijk van de extra kwaliteit 6 punten *
van de keuken(afwerking) kunnen deze
punten maximaal verdubbeld worden.)
Bad/douche. (Afhankelijk van de extra 7 punten *
kwaliteit van de keuken(afwerking) kunnen
deze punten maximaal verdubbeld worden.)
6a Woonvoorzieningen voor gehandicapten
Per 226,89 van de kosten die de ver- 1 punt
huurder aan de voorziening heeft besteed.
114 ©NVM SOM
Punten
7 Veroudering
De verouderingsaftrek wordt verminderd af: maximaal 20 punten
en wordt::
- per 1 juli 2003 verlaagd van 20 naar
10 punten;
- per 1 juli 2004 zijn er geen aftrekpunten
meer voor veroudering.
8 Privé-buitenruimten
Tot 25 m2. 2 punten
25 tot 50 m2. 4 punten
50 tot 75 m2. 6 punten
75 tot 100 m2. 8 punten
100 m2 en meer. 10-15 punten
Geen privé-buitenruimte. af: 5 punten
Carport. 2 punten
9 Woonvormen
a Eengezinshuizen.
Vrijstaande woning. 17 punten
Hoekwoning. 15 punten
Tussenwoning/eindwoning. 12 punten
b Woningen in meergezinshuizen.
Begane grond zonder lift. 6 punten
Begane grond met lift. 6 punten
1e verdieping zonder lift. 3 punten
1e verdieping met lift. 5 punten
2e verdieping zonder lift. 1 punt
2e verdieping met lift. 4 punten
3e verdieping zonder lift. 0 punten
3e verdieping met lift. 4 punten
4e verdieping zonder lift. 0 punten
4e verdieping met lift. 4 punten
16 of minder woningen per liftschacht. 2 punten
per woning extra
c Duplex.
Bovenwoning. 1 punt
Benedenwoning. 4 punten
10 Woonomgeving maximaal 25 punten
11 Hinderlijke situaties af: maximaal 40 punten
12 Bijzondere voorzieningen bij: 35% van het
(Uitsluitend bij serviceflatwoningen.) puntentotaal van
1 t/m 11
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 115
Maximaal te vragen huur in €
punten bedrag
40 161,4141 165,4442 169,4843 173,5144 177,5445 181,5846 185,6247 189,6548 193,6949 197,7250 201,7551 205,7952 209,8353 213,8654 217,9055 221,9356 225,9757 230,0058 234,0459 238,0760 242,1161 246,1462 250,1763 254,2164 258,2465 262,2866 266,3267 270,3568 274,3869 278,4270 282,4571 286,4972 290,5373 294,5674 298,5975 302,6376 306,6677 310,7078 314,7479 318,7780 322,8081 327,2382 331,6683 336,0984 340,5285 344,9586 349,3887 353,8188 358,2489 362,6790 367,1091 371,5392 375,96
punten bedrag
93 380,3994 384,8295 389,2596 393,6897 398,1198 402,5499 406,97100 411,40101 415,83102 420,26103 424,69104 429,12105 433,55106 437,98107 442,41108 446,84109 451,27110 455,70111 460,13112 464,56113 468,99114 473,42115 477,85116 482,28117 486,71118 491,14119 495,57120 500,00121 504,43122 508,86123 513,29124 517,72125 522,15126 526,58127 531,01128 535,44129 539,87130 544,30131 548,73132 553,16133 557,59134 562,02135 566,45136 570,88137 575,31138 579,74139 584,17140 588,60141 593,03142 597,46143 601,89144 606,32145 610,75
punten bedrag
146 615,18147 619,61148 624,04149 628,47150 632,90151 637,33152 641,76153 646,19154 650,62155 655,05156 659,48157 663,91158 668,34159 672,77160 677,20161 681,63162 686,06163 690,49164 694,92165 699,35166 703,87167 708,21168 712,63169 717,07170 721,49171 725,93172 730,35173 734,79174 739,21175 743,65176 748,07177 752,51178 756,93179 761,37180 765,79181 770,23182 774,65183 779,09184 783,51185 787,95186 792,37187 796,81188 801,23189 805,67190 810,09191 814,52192 818,95193 823,38194 827,81195 832,24196 836,67197 841,10198 845,53
116 ©NVM SOM
Prijspeil 2003, voor actuele bedragen kunt u de site van hetministerie van VROM raadplegen.
punten bedrag
199 849,96200 854,39201 858,82202 863,25203 867,68204 872,11205 876,54206 880,97207 885,40208 889,83209 894,26210 898,69211 903,12212 907,55213 911,98214 916,41215 920,84216 925,27
punten bedrag
217 929,70218 934,13219 938,56220 942,99221 947,42222 951,85223 956,28224 960,71225 965,14226 969,57227 974,00228 978,43229 982,86230 987,29231 991,72232 996,15233 1000,58234 1005,01
punten bedrag
235 1009,44236 1013,87237 1018,30238 1022,73239 1027,16240 1031,59241 1036,02242 1040,45243 1044,88244 1049,31245 1053,74246 1058,17247 1062,60248 1067,03249 1071,46250 1075,89
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 117
Herbouwwaardemeter woningen
De Herbouwwaardemeter woningen van het Verbond vanVerzekeraars is een hulpmiddel voor snelle, eenvoudige en globalevaststelling van de gemiddelde herbouwkosten van woningen. De herbouwwaardemeter bestaat uit een invulformulier en eentoelichting. Het formulier wordt in principe ieder jaar aangepastaan de dan geldende herbouwkosten.
De vaststellingsmethode van de herbouwwaardemeter is geba-seerd op een driedeling. Er wordt onderscheid gemaakt in het‘type’ woning, de ‘kwaliteit’ van bepaalde bouwdelen, en de‘hoeveelheid’. Voor de bepaling van het type woning wordtonderscheid gemaakt in vijf categorieën woningtypen. Hieruit moet een keuze worden gemaakt die leidt tot een prijs-stelling per m3. Vervolgens wordt het kwaliteitsniveau bepaald aan de hand van zes verschillende bouwdelen van de woning. Als de kwaliteit afwijkt van een standaarduitvoering, wordt de prijs vermeerderd of verminderd met een percentage dat vermeldstaat op de herbouwwaardemeter. De uiteindelijke prijsstellingwordt vermenigvuldigd met de hoeveelheid (inhoud) van dewoning, waarmee de herbouwwaarde wordt vastgesteld.Op de volgende pagina’s treft u de herbouwwaardemeter aan. U kunt een invulversie downloaden via www.verzekeraars.nl.
118 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 119
Begrippenlijst
begrip definitieachterwerker Een niet in het zicht komende steen.aërosolen In lucht gedispergeerde waterdeeltjes met
een diameter van 1 tot 10 micrometer.afschot Het afschot is de helling van de waterdichte
laag en de ondergrond in de richting van dehemelwaterafvoeren.
ballastlaag Een ballastlaag bestaat uit één of meer lagen materialen, aangebracht op het dak-bedekkingsysteem of de isolatielaag.
branddoorslag De uitbreiding van brand van één ruimte naar een andere ruimte anders dan via debuitenlucht.
brandoverslag De uitbreiding van brand van één ruimte naar een andere ruimte uitsluitend via debuitenlucht.
brandvoortplanting Het zich uitbreiden van de brand in de ruimteof plaats waar de brand aanwezig is.
brandwerendheid De eigenschap van een bouwconstructie omgedurende een bepaalde tijd zonder functie-verlies weerstand te kunnen bieden aanverhitting volgens een gestandaardiseerdeproef.
correctief Onderhoud dat verricht wordt als een onderhoud storing heeft plaats gevonden.dilatatievoeg Naad in het materiaal die beweging van de
naastgelegen gedeelten ten opzichte vanelkaar mogelijk maakt.
drieklezoor Deel van een steen met een lengte van eendriekwart steen.
energieprestatie- Maat voor de energetische eigenschappen coëfficiënt van een gebouw of een gedeelte van een
gebouw inclusief gebouwinstallatiesgebruikersgedrag.
hoekkeper De snijlijn van de schuine dakschilden op eenuitwendige hoek.
kilkeper De snijlijn van de schuine dakschilden in eeninwendige hoek.
kit Een kunstmatig, langs chemische weg, ver-vaardigd product waarmee naden tussendezelfde of verschillende materialen elastischgedicht kunnen worden.
klezoor Deel van een steen met een lengte van eenkwart strek.
koudebrug (Beter thermische brug) Een gedeelte van een constructie dat eenbelangrijk lagere warmteweerstand heeft danhet grootste deel van een constructie.
kruip Toeneming van de vervorming van eenmateriaal in de tijd bij gelijkblijvendebelasting.
lagenmaat Steendikte plus de dikte van een lintvoeg.lintvoeg Horizontale voeg in het metselwerk.muurplaat Een balk plat op de muur onder de dakvoet
waarop het dakbeschot wordt bevestigd enwaar vaak de dakgoot aan wordt gemonteerd.
120 ©NVM SOM
preventief Het onderhoud dat wordt uitgevoerd onderhoud voordat het verwachte gebrek daadwerkelijk
optreedt of het onderhoud dat als zodanig inde planning is opgenomen.
stootvoeg Verticale voeg in metselwerk.strek Langste zijde van een baksteen.triplex Een plaatmateriaal, bestaande uit drie of
meer op elkaar gelijmde lagen van hout,waarvan de vezelrichtingen elkaar kruisen.
uitlogen De oplosbare stoffen uit het materiaal wordenafgescheiden en worden zichtbaar aan deoppervlakte.
voorwerker Een in het zicht komende steen.vorst Nokafdekking van uiteenlopende materialen.vulkaniseren Verhitten met zwavel voor samensmelting
van twee gelijkwaardige materialen.
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 121
Over de samensteller
Dit boekje is samengesteld door A.A.M. Koëter Vastgoed BeheerBV
A.A.M. Koëter Vastgoed Beheer BV is een onafhankelijk advies-bureau op het gebied van bouwen, verbouwen en onderhoudenvan vastgoed. Het bedrijf is opgericht in 1993 en is gevestigd inGeldrop en Amsterdam.
Per jaar worden meer dan 1.000.000 m2 gebouwen door onzemedewerkers geïnspecteerd voor het opstellen van meerjarenonderhoudsplanningen, renovatieplannen of kwaliteitscontroles.Daarnaast beheren wij, zelfstandig of in nauwe samenwerking met onze opdrachtgevers, kantoren, fabrieksgebouwen, scholen,gemeentelijke gebouwen en woningen in Nederland en België.
De medewerkers die verantwoordelijk zijn voor het opstellen vande meerjaren onderhoudsplanningen worden tevens ingezet voorhet beheer en onderhoud van de gebouwen. Zij weten dus wat het betekent om verantwoordelijk te zijn voor de kwaliteit van degebouwen binnen het kader van de financiële mogelijkheden.
Onze opdrachtgevers zijn overheidsinstellingen, multinationals,makelaarskantoren, adviesbureaus, woningbouwverenigingen,zorginstellingen en beleggers.
Daarnaast verzorgt A.A.M. Koëter Vastgoed Beheer BV in opdrachtvan erkende onderwijsinstellingen cursussen op het gebied vannieuwbouw, beheer en onderhoud van vastgoed.
A.A.M. Koëter Bouwadviseurs BV, een zusteronderneming vanA.A.M. Koëter Vastgoed Beheer BV, verzorgt het bouwmanagementen toezicht van renovaties en nieuwbouwprojecten. Hierdoor wordtoptimaal gebruik gemaakt van de beide expertises.
A.A.M. Koëter Vastgoed Beheer BVHofstraat 175664 HS GeldropTelefoon 040 - 280 00 24Fax 040 - 280 00 27E-mail [email protected] www.koeter.org
122 ©NVM SOM
Internetadressen
Voor meer informatie kunt u ook terecht op de onderstaande sites.Deze sites zijn ook gebruikt bij het samenstellen van dit boekje.
www.sibl.nlwww.bouwlood.nlwww.VROM.nlwww.legionellavraagbaak.nlwww.verbouwen.nuwww.lafarge.nlwww.dubo-centrum.nlwww.dak-wijzer.nlwww.bouw.pagina.nlwww.metselen.netwww.verzekeraars.nlwww.tudelft.nlwww.bouwgids.nlwww.KNB-baksteen.nl
Bronnen
Bij het samenstellen van dit boekje is gebruik gemaakt van deonderstaande bronnen. U kunt ze nog eens raadplegen voor meer informatie.
BDA Gevelboekje, ten Hagen StamBDA Dakboekje, ten Hagen StamPraktisch zakboek voor de bouwkunde, Kluwer Techniek Polytechnisch zakboekZakboekje bouwpraktijk: Bouwgebreken en herstelkosten, ten Hagen StamKoramic, diverse publicatiesNatuursteenbedrijven, Bedrijfschap NatuursteenbedrijfVoorlichtingscentrumVerftechnisch vademecum, SikkensHoutvademecum, Kluwer Technische BoekenInformatieblad Bouwlood 03-10Asbest in en om het huis, VROM131 Bouwgebreken, NVM-SOM/ ten Hagen StamVuistregels voor onderhoudSyllabus NVM Woningmakelaar module Bouwen en wetgeving,NVM SOM
Achtergrondliteratuur
Als u zich verder wilt verdiepen in de onderwerpen die in ditboekje zijn aangestipt, kunt u de onderstaande literatuurraadplegen.
Bouwproducten, Waltman Thiememeulenhoff, ISBN 90 212 9106Algemene Bouwkunde voor Makelaars deel A, ThiemeMeulenhoff,ISBN 90 06 70060 6Algemene Bouwkunde voor Makelaars deel B, ThiemeMeulenhoff,ISBN 90 06 70061 4Hogere Bouwkunde Jellema, diverse delen, ThiemeMeulenhoff
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 123
Aantekeningen
124 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 125
Aantekeningen
126 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar 127
Bestelformulier Bouwkundig handboekje voor dewoningmakelaar
❍ Ja, ik bestel exempla(a)r(ren) van het Bouwkundighandboekje voor de woningmakelaar voor 24,95 perexemplaar excl. BTW, inclusief verzendkosten.
Gaarne hieronder uw naam en het adres vermelden waarop u defactuur en de door u bestelde boekjes wenst te ontvangen. Wij verzenden het materiaal per post aan het door u opgegevenadres.
Naam/Voorletters: ❍ mw / ❍ dhr
Post/factuuradres:
Postcode/Woonplaats:
Geboorteplaats: Geboortedatum:
Telefoon zaak: Fax zaak:
Kantoornaam: NVM lidnummer:
U kunt dit formulier ongefrankeerd sturen naar:NVM SOMt.a.v. Sylvia GijsbersAntwoordnummer 28003430 WB NIEUWEGEIN
of faxen naar: 030 – 6036878
128 ©NVM SOM
Bouwkundig handboekje voor de woningmakelaar
NVM Studiecentrum Opleidingen Makelaardij SOM b.v.
Nederlandse Vereniging van Makelaars
o.g. en vastgoeddeskundigen NVM
Studiecentrum Opleidingen Makelaardij
Fakkelstede 1, Postbus 2222, 3430 DC Nieuwegein,
Tel. 030-60 85 160, Fax 030-60 36 878
Bo
uw
kun
dig
han
db
oekje vo
or d
e wo
nin
gm
akelaar
A.A.M. KOËTER
VASTGOED BEHEER BV