Download pdf - B. Koszel: Mocarstwowe aspiracje Niemiec w Europie XXI wieku: realia i perspektywy (Raport z badań)

7/28/2019 B. Koszel: Mocarstwowe aspiracje Niemiec w Europie XXI wieku: realia i perspektywy (Raport z bada).

1/116

INSTYTUT ZACHODNI

WEST-INSTITUT

INSTITUTE FOR WESTERN AFFAIRS

NR 6(I)

Mocarstwowe aspiracjeNiemiec

w Europie XXI wieku:

realia i perspektywy(Raport z bada)

Bogdan Koszel

Niemcy znajduj si na etapie nowego deniowania swojego miejsca w Europie

i wiecie w skomplikowanych uwarunkowaniach XXI w. Podejmuj prby wzmoc-

nienia swojej pozycji midzynarodowej w relacjach zarwno transatlantyckich,jak i w Unii Europejskiej. Ale mona to okreli jako wspzawodnictwo w pro-

cesie globalizacji, a nie denie do hegemonii. Kanclerz A. Merkel niezachwianie

przekonuje, e w swojej dziaalnoci kieruje si przesaniem in dubio pro Europai nie ma podstaw, by temu nie wierzy.Na razie nie s to dziaania spjne, raczejchaotyczne, trudno te mwi o ich jakiej wikszej skutecznoci.

Jednoczenie w RFN obserwuje si erozj nurtu proeuropejskiego w jej polity-

ce zagranicznej. Wrd elit politycznych RFN pojawiaj si hasa o powrocie do

niemieckiej Sonderweg i reanimacji tzw. kwestii niemieckiej. Coraz otwarciej nadRenem, Szprew i Hawel pisze si o dezeuropeizacji (De-Europisierung) Nie-

miec i domestykacji (Domestizierung) polityki niemieckiej. Obecnie w polityce niemieckiej przewaaj elementy kontynuacji i ostronych

zmian. Fiasko houbionej przez Niemcy Konstytucji dla Europy i stara na rzecz

staego miejsca w Radzie Bezpieczestwa ONZ pokazay, i Niemcy miay znacznie

mniejsze moliwoci dziaania, anieli im si na og przypisywao. Cho trudno to

sobie wyobrazi, ale w warunkach polaryzacji spoeczestwa, cierania si rnych

opcji i pogldw, ich polityk cechuj chaotyczne prby dostosowywania si do

nowych realiw, w jakich przyszo dziaa republice berliskiej.

Rzd A. Merkel prbuje uporzdkowa zaistnia sytuacj, co nie jest takie atwe,

zwaywszy na koalicyjny charakter rzdu i niekiedy co pokaza kryzys strefy

euro uciliw wspprac z FDP, a wczeniej z SPD. Silny jest nadal w kraju pa-cyzm spoeczny, nie ma mowy o powszechnej zgodzie co do celw, roli i miejsca

RFN w nowym adzie midzynarodowym.

IZP

oli

cyPape

rs


2/116

IZ Policy Papers

W serii ukazay si:

Nr 1(I)Historia i pami: masowe przesiedlenia 1939-1945-1949

Nr 2 (I)Odradzanie si spoeczestwa obywatelskiego.Rozwj polskiego trzeciego sektora w latach 1989-2008

Nr 3(I)Midzynarodowa solidarno.Operacje pokojowe ONZ -NATO -UE

Nr 4 (I)Polska i Niemcy w Unii Europejskiej (2004-2009).

Gwne problemy i wyzwania

Nr 5(I)Przyszo NATO trudne decyzje

W przygotowaniu:


3/116

Bogdan Koszel

Mocarstwowe aspiracjeNiemiec

w Europie XXI wieku:realia i perspektywy

(Raport z bada)

INSTYTUT ZACHODNI


4/116

IZ Policy Papers nr 6(I)

Joanna Dobrowolska-Polak (red. naczelna)Piotr Cichocki

Marta Gtz

Hanna RanekEwa Wsowska

Copyright by Instytut Zachodni

Pozna 2012 (wersja elektroniczna)Pozna 2012 (wersja drukowana)

INSTYTUT ZACHODNI61-854 Pozna, ul. Mostowa 27tel. 61 852 76 91tel 61 852 28 54 (wydawnictwo)fax 61 852 49 05e-mail: [email protected]

www.iz.poznan.pl

ISBN 978-83-61736-34-9

WYDAWNICTWO I DRUKARNIA UNI-DRUK. s.j.ul. Przemysowa 1362-030 Lubo

Seria wydawnicza:

Redakcja serii:

Opracowanie redakcyjne:Koncepcja graczna:

Wydawca:

Druk:


5/116

Status midzynarodowy Niemiec po zjednoczeniu ............................ 7

Wzrost znaczenia Niemiec w Europiena przeomie XX i XXI wieku ...........................................................13

Ewolucja samoidentykacji ............................................................ 32

Czynniki wzmacniajce i osabiajcemocarstwowo niemieck ............................................................. 41

Prby wzmocnienia pozycji Niemiecw relacjach z Francj. ...................................................................... 51

Niemcy wobec Konstytucji dla Europyi Traktatu Lizboskiego. ................................................................. 69

Rola RFN w przezwycianiu kryzysu nansowegopastw strefy euro Unii Europejskiej ............................................... 77

Bibliograa ....................................................................................106

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Spis treci


6/116


7/116

7IZ Policy Papers 6(I) www.iz.poznan.pl

1.

Status midzynarodowy Niemiecpo zjednoczeniu

Kiedy na pocztku lat szedziesitych przewodniczcy CSUi p-niejszy premier Bawarii Franz Josef Strau wyrazi gorzk opini, e NiemcyZachodnie s gospodarczym olbrzymem i politycznym karem, to w naj-mielszych marzeniach nie mg przypuszcza, co stanie si z Niemcamiw niespena trzydzieci lat pniej. Konsekwentnie prowadzona polityka zjed-

noczeniowa bdca konstytucyjnym zobowizaniem wszystkich rzdwRepubliki Federalnej przyniosa peny sukces i dokonaa si na warunkach,o ktrych kanclerz Konrad Adenauer i Willy Brandt mogli tylko ni.

Zaamanie si systemu komunistycznego w Europie w kocu lat osiem-dziesitych oznaczao otwarcie drogi do zjednoczenia obu pastw niemiec-kich. Uzyskanie niepodlegoci przez pastwa batyckie, Biaoru, Ukraini pastwa byego bloku wschodniego spowodowao wycofanie si Rosji z Europyrodkowej i uksztatowanie si nowej konstelacji politycznej na kontynencie.Centralne pooenie w Europie w sensie geogracznym i geopolitycznym uzyskay zjednoczone Niemcy. Nietrudno zauway, e cho mniejsze odRzeszy w granicach z 31 grudnia 1937 r., byy lepiej przygotowane do startuanieli pastwo Otto Bismarcka w 1871 r., Republika Weimarska w 1919 r.i III Rzesza w 1933 r. Na mocy Traktatu o ostatecznej regulacji w odniesieniudo Niemiec z 12 wrzenia 1990 r. obejmuj one obszar RFN, NRD i caego Ber-lina o cznej powierzchni 356 959 km2, co daje im trzecie miejsce w Europiepo Francji i Hiszpanii. Ale ich ludno jest najliczniejsza w Unii Europejskiej;w 1995 r. na terenie RFN rejestrowano 81,41 mln mieszkacw, z ktrych35,014 mln byo na stae zatrudnionych w gospodarce narodowej. Liczbaludnoci praktycznie nie zmienia si przez nastpne 11 lat i w 2007 r. niecoprzekroczya 82 mln. U progu zjednoczenia, w 1989 r., pod wzgldem produk-tu spoecznego brutto RFN zajmowaa trzecie miejsce w wiecie (15,8%) poStanach Zjednoczonych (25,4 %) i Japonii (14 %). Jej udzia w handlu wia-towym wynosi 10%. W 1990 r. Niemcy stay si najwikszym eksporteremw skali globalnej, ekspediujc za granic towary o wartoci 416 mld dol. USA(12,4% udziau w handlu wiatowym). Niemieckie rezerwy walutowe naleaydo najwikszych w wiecie, a niemiecka marka staa si nieocjaln walutEuropy i drug po amerykaskim dolarze co do znaczenia w wiecie. Rw-nie wprowadzone w 1999 r. euro w jednej trzeciej miao pokrycie w marceniemieckiej. Niemcy wytwarzay 29% caego produktu spoecznego brutto

Unii Europejskiej i byy najpowaniejszym patnikiem netto do brukselskiej


8/116

IZ Policy Papers nr 6(I) www.iz.poznan.pl8

Bogdan Koszel

kasy (ale w przeliczeniu na gow mieszkaca dopiero na trzecim miejscu poHolandii i Szwecji). Byy i s czoowym, poza Irlandi, partnerem handlowymwszystkich pastw Europy Zachodniej1.

W zjednoczonych Niemczech brak napi etnicznych. Na tym tle pozytyw-

nie odrniaj si one od Francji (separatystyczne denia Korsykaczykwi Bretoczykw), Wielkiej Brytanii (Irlandia Pnocna, Szkocja, Walia), Hisz-panii (Baskowie, Kataloczycy), Woch targanych tendencjami odrodkowymi(Liga Pnocna) czy Belgii, gdzie nabrzmiewa konikt pomidzy Walonamii Flamandami. Po podpisaniu ukadu granicznego z Polsk w 1990 r. Niemcynie zgaszay roszcze terytorialnych wobec ssiadw ani te nie byy obiektemtakich roszcze ze strony innych.

Tu po zjednoczeniu liczc si pozycj posiadaa Bundeswehra, przezlata najwaniejszy partner USA w Sojuszu Pnocnoatlantyckim. W 1976 r.bya ona pierwsz w Europie i czwart w wiecie konwencjonaln si zbrojn,

wydajc na modernizacj powane sumy (w latach 1970-1986 odpowiednio37,7% oglnych wydatkw z budetu Bundeswehry). Niemcy zajmowaliwysokie stanowiska w strukturach Sojuszu, co byo przejawem zaufania kie-rownictwa NATO do RFN. W 1957 r. genera Hans Speidel zosta dowdc sildowych Sojuszu w Europie Zachodniej, a w cztery lata pniej generalnyminspektorem oddziaw NATO mianowano generaa Adolfa Heusingera.Na pocztku lat dziewidziesitych w rnego rodzaju sztabach i gremiachdowdczych Sojuszu pracowao 24 generaw i 1200 wysokiej rangi ocerwniemieckich. Prestiowy charakter miao w latach 1988-1994 sprawowaniefunkcji sekretarza generalnego NATO przez federalnego ministra obrony

Manfreda Wrnera i mianowanie w grudniu 1994 r. generalnego inspektoraBundeswehryKlausa Naumanna na stanowisko przewodniczcego KomitetuWojskowego NATO. Siy niemieckie po zjednoczeniu na mocy wielostronnychporozumie midzynarodowych zredukowano do 340 tys. onierzy, ale po-zostaway one gwnym oparciem NATO na kontynencie2.

Od strony midzynarodowoprawnej status Niemiec zosta ustalonyw Ukadzie Moskiewskim zawartym 12 wrzenia 1990 r. pomidzy USA,ZSRR, Francj, Wielk Brytani a RFN i NRD. W myl jego zapisw Niemcystay si pastwem formalnie suwerennym. W preambule do traktatu czterymocarstwa zapewniy, i z chwil zjednoczenia trac swoje znaczenie prawa

i odpowiedzialno czterech mocarstw w stosunku do Berlina i Niemiec jakocaoci oraz podkrelay, e zjednoczone Niemcy maj pen suwerennonad swymi sprawami wewntrznymi i zagranicznymi. Ukad Moskiewskiprzyznawa Republice Federalnej prawo do prowadzenia bez jakichkolwiekogranicze wasnej, ograniczonej jedynie porozumieniami i zobowizaniami

1 M. S t o l a r c z y k, Podzia i zjednoczenie Niemiec jako element adw europejskich podrugiej wojnie wiatowej, Katowice 1995, s. 182-183. Por. Z. W. P u l e c k i, Wspczesnystan i uwarunkowania handlu zagranicznego Republiki Federalnej w ramach WsplnotyEuropejskiej, [w:] Z. Nowak (red.), Republika Federalna Niemiec w systemie integracyjnymEWG, Pozna 1991.

2 H. R h l e, Welche Armee fr Deutschland? Deutschland-Archiv 1994, nr 6, s.125; J. S o-

l a k, Niemcy w NATO, Warszawa 1999.


9/116

IZ Policy Papers 6(I) www.iz.poznan.pl 9

Mocarstwowe aspiracje Niemiec w Europie XXI wieku: realia i perspektywy (Raport z bada)

midzynarodowymi polityki zagranicznej. Jeden z najwaniejszych artykuwtraktatu, szsty, pozwala Niemcom na nieskrpowane uczestnictwo w wy-branych sojuszach. Cztery mocarstwa nie narzuciy wic im neutralnoci, cow praktyce oznaczao przyzwolenie Moskwy przed czym na Kremlu przez

duszy czas si wzbraniano na wczenie byej NRD do struktur SojuszuPnocnoatlantyckiego, z tym wszake wyjtkiem, i pomidzy ab i Odrstacjonowa mogy tylko wojska Bundeswehry(art. 5, p. 1-3)3.

Pen suwerenno Niemcy uzyskay 3 sierpnia 1994 r. z chwil opusz-czenia terytorium byej NRD przez wojska rosyjskie i 8 wrzenia 1994 r. poewakuacji oddziaw aliantw zachodnich z obszaru Berlina. W starych lan-dach powanie zredukowano obecno wojsk sojuszniczych (USA, Francji,Wielkiej Brytanii, Belgii, Holandii i Kanady). Procesowi osigania przez Repu-blik Federaln penej suwerennoci towarzyszyy spektakularne wydarzenia,do ktrych z pewnoci naleay wizyta prezydenta Stanw Zjednoczonych

Williama Clintona w Berlinie (12.07.1994) oraz udzia niemieckich wojskstacjonujcych we Francji w ramach Eurokorpusu w paradzie wojskowej podukiem Tryumfalnym w Paryu podczas dorocznego wita pastwowego14 lipca 1994 r.

Po 1990 r. Niemcy stay si gwnym benecjentem nowej sytuacji powsta-ej po zakoczeniu koniktu Wschd-Zachd. Przede wszystkim zniknakuratela mocarstw, dajca poczucie swoistego bezpieczestwa, ale na co dziebardzo dokuczliwa. Po przesuniciu granicy pastwa na wschd, RepublikaFederalna przestaa by pastwem frontowym, rozwia si koszmar wizjiatakw wymierzanych w oba pastwa niemieckie przez dwa supermocarstwa

za pomoc rakiet jdrowych krtkiego i redniego zasigu.Upadek komunizmu stworzy szans organizacji Europy na nowych za-

sadach. Wszystkie mocarstwa historyczne posiadajce w przeszoci ambicjehegemonialne Hiszpania, Francja, Rosja, Anglia, Niemcy i Zwizek Radziec-ki zaznay goryczy poraki i zuyy swoj energi. Niemcy po raz pierwszyw swej historii zjednoczyy si nie przeciwko komu lub czemu i proces tenzosta powitany z mniejsz lub wiksz yczliwoci przez ich ssiadw orazpartnerw. Po raz pierwszy te udao si unikn tradycyjnej zowrogiej dlaEuropy i wiata zalenoci siy i wielkoci Niemiec od niedemokratycznegolub totalitarnego systemu sprawowania wadzy. Ale ju nazajutrz po zjedno-

czeniu postawiono wiele znakw zapytania. Pojawio si pytanie, co zrobiz tak nagle uzyskan wolnoci i suwerennoci? Dokd si zwrci? Jakieobra priorytety, w jakich ramach zamkn pastwow aktywno i wokjakich wartoci integrowa spoeczestwo? Jak obchodzi si z wasn wielko-ci, by nie drani ssiadw i jednoczenie nie sprawia wraenia obojtnociwobec najwaniejszych wyzwa dla Europy i wiata.

Niemiecka przeszo, geopolityczne i geograczne pooenie w sercuEuropy, potencja ludnociowy i nade wszystko gospodarczy spowodoway,

3 K. K a i s e r, Deutschlands Vereinigung. Mit wichtigen Dokumenten, Bergisch Gladbach 1991,

s. 264-266.


10/116


Bogdan Koszel

e zjednoczone Niemcy znalazy si w obrbie zainteresowania europejskieji wiatowej opinii publicznej. Wiadomo byo z gry, e kade ich posunicie naarenie midzynarodowej bdzie cenzurowane i spotka si z wyrazistymi oce-nami i komentarzami. Wikszo jeszcze wwczas boskiej klasy politycznej

miaa wiadomo, e musi upyn wiele czasu, zanim Republika Federalnaprowadzi bdzie normaln polityk zagraniczn. Zdawano sobie spraw,e kade jej potknicie na arenie midzynarodowej bdzie wyolbrzymianei naganiane, kady sukces i zachowania pozytywne budzi nieufnoi podejrzliwo. W ywej dyskusji toczonej w Niemczech i poza ich granicamiw latach 1990-1993, absorbujcej historykw, politologw, prawnikw, socjolo-gw, lozofw, dziennikarzy i zwykych zjadaczy chleba, istniao wiele wtkw,cieray si rne punkty widzenia. Debata odzwierciedlaa pogldy poszczegl-nych autorw, ich stosunek do przeszoci niemieckiej, wasnych dowiadcze,zadawnionych stereotypw i powiza ideowych. Generalnie zadawano sobie

wwczas pytanie, czy zjednoczone Niemcy stanowi niebezpieczestwo dlaEuropy, czy te gwarancj jej dalszego harmonijnego rozwoju4.

Protagonici tezy o zdominowanej przez Niemcw Europie chtnie sigalido argumentacji historycznej i mylenia w kategoriach interesw pastw i grysi. Przypominano, e przeszo historyczna jest balastem, od ktrej Niem-cy tak szybko si nie uwolni, gdy Bismarck i Hitler zatruli ich krew snemo potdze i przekonaniem o wasnej wyszoci. Przede wszystkim zastrzeenie kryy szczeglnie wyczulone na kwesti niemieck pastwa regionurodkowo-i poudniowoeuropejskiego. Z powtpiewaniem odnoszono si dozapewnie, e zjednoczone Niemcy w przyszoci prowadzi bd polityk na

wskro pokojow i ostron. Zdaniem wielu ekspertw deklaracje te skada-ne byy w okrelonej sytuacji i nie bd miay wpywu na polityk pastwaniemieckiego w przyszoci. W 1992 r. znany, nieyjcy ju poznaski histo-ryk Antoni Czubiski jako przykad podawa, e po zjednoczeniu Niemiecw 1871 r. kanclerz Bismarck usiowa prowadzi polityk ostron, nie chciazadrania stosunkw z Angli, zabiega o utrzymanie dobrych kontaktwz Rosj skutki byy jednak odwrotne od zamierzonych. Bdc przeciwnikiempolityki kolonialnej, ju w 1883 r. musia podj aktywn polityk kolonialn.Bdc rzecznikiem wsppracy z Rosj, zmuszony by popiera koa t wsp-prac utrudniajc5.

Wspominajc Holocaust, gwaty na azylantach i kontrowersyjny sprhistorykw z lat osiemdziesitych, wyraano opini o jakoby patologicznejpodatnoci Niemcw na idee i pogldy ekstremalne. Zjednoczenie miao

4 Klasyczny przykad: U. W i c k e r t (Hrsg.),Angst vor Deutschland. Die neue Rolle der Bundes-republik in Europa und der Welt, Mnchen 1992; M. W o l f f s o h n, Keine Angst vor Deutsch-land!, BonnWien 1990. Por. B. G o l d b e r g e r, Why Europe should not fear the Germans,German Politics August 1993, s. 288-310; B. K o s z e l, United Germany. Hope or Dangerfor Europe? [w:] I. Komorowski, R. Stawarska (red.), Poland and European Communities,Pozna 1994, s. 39-47.

5 A. C z u b i s k i, Wybrane problemy historii Niemiec XIX i XX w., Pozna 1990, s. 297-298.Por. A. W o l f f-P o w sk a, Zachd w koncepcjach i polityce zjednoczonych Niemiec, [w:] Z.

Mazur (red.), Rola nowych Niemiec na arenie midzynarodowej, Pozna 1996, s. 103-123.


11/116



obudzi w Niemcach ponownie silne poczucie pewnoci siebie i przekonanieo wasnych nieograniczonych moliwociach. W polemicznym fechtunkumwio si nawet o narodzinach czwartej Rzeszy6. Pogldy te wspieranebyy wynikami bada opinii publicznej w Niemczech. Na fali zjednoczeniowej

euforii, w styczniu 1991 r. a 70% ankietowanych Niemcw byo zdania, ereunikowane pastwo bdzie mocarstwem politycznym, 83% gospodar-czym i 40% militarnym 7.

Na pocztku lat dziewidziesitych skumuloway si obawy przed zdo-minowaniem kontynentu przez zjednoczone Niemcy. Sceptycy twierdzili,e za pomoc stabilnych dotd kotwic NATO i EWG czy porednio UZE,ONZ, KBWE czy Rady Europy, nie uda si utrzyma w ryzach porzdkueuropejskiego tak potnego mocarstwa. Nie byy odosobnione pogldy, eposzerzenie Wsplnoty o nowych czonkw co Bonn usilnie popierao w ostatecznym efekcie obrci si musi na korzy Niemiec. Przyjcie do

Wsplnoty Austrii, krajw nordyckich i ewentualnie Szwajcarii miao spowo-dowa powstanie w sercu Europy potnego, liczcego ponad 100 mln blokupnocnego posugujcego si jzykiem niemieckim i rozpowszechniajcegoniemieckie wzorce kulturowe8.

Rozumujc w kategoriach Interessenspiel rzeczywicie przed suweren-nymi Niemcami otworzyy si nowe moliwoci i na pocztku lat dziewi-dziesitych nie byo dla nich przeciwwagi w Europie. Zwizek Radziecki ulegrozkadowi, a sytuacja wewntrzna w Rosji nie pozwalaa przypuszcza, abypastwo to sta byo w najbliszym czasie na szersz midzynarodow aktyw-no. Wielka Brytania jakkolwiek ywo zainteresowana tym, co si dzieje na

kontynencie, si tradycji przywizana bya do swoich special relationshipsz USA i opowiadaa si za pogbieniem wsppracy w ramach Common-wealth. Wbrew zapowiedziom rzd Johna Majora nie prowadzi zaangaowanejpolityki na rzecz integracji europejskiej. Tendencje te prbowa odwrci TonyBlair ze swoj zreformowan Parti Pracy, ale stao si to pniej, dopiero po1997 r.

Niewtpliwie odwieczny wrg (Erbfeind) Francja te nie bya w staniekonkurowa z Niemcami. Rywalizacj o palm pierwszestwa we WsplnotachEuropejskich przegraa ju znacznie wczeniej, w drugiej poowie lat sze-dziesitych. Powan cz jej wydatkw budetowych stanowiy ogromne

obcienia na rzecz utrzymywania wasnych, autonomicznych si nuklearnego

6 P. G l o t z, Achtung Europa! Deutschland und Europa nach der mitteleuropischen Revo-lution, Revue dAllemagne 1991, No. 2, s. 244; H. S a a, Das vierte Reich. Deutschlandsspter Sieg, Hamburg 1990; M. W o l f f s o h n, Deutschland. Eine verwirrte und verwirrendeNation, Europa-Archiv 1991 nr 7, s. 211-214.; H.-P. S c h w a r z, Die Zentralmacht Europas.Deutschlands Rckkehr auf die Weltbhne, Berlin 1994 s. 226-239.

7Demoskopisches Meinungsbild in Deutschland zur Sicherheits- und Verteidigungspolitik 1992.Schriftenreihe der Akademie der Bundeswehr fr Information und Kommunikation, Adenau1993, s. 108.

8 Szerzej zob. B. K o s z e l, Niemcy ujarzmione ? O nowej roli zjednoczonych Niemiec w Euro-pie i wiecie, [w:] Cz. Mojsiewicz, K. Glass (red.), Przezwycianie wrogoci i nacjonalizmuw Europie, Toru Pozna 1993, s. 69-76. Por. J. H e i l b r u n n, Tomorrows Germany, The

National Interest 1994, nr 36, s. 45-47.


12/116


Bogdan Koszel

odstraszania (force de frappe). Denie do tenir le rangw Europie i wiecieza pomoc wspierania jzyka i kultury francuskiej dodatkowo podnosiykoszty, podobnie jak pomoc gospodarcza udzielana frankofoskim krajomAfryki i wydatki na nierzadkie interwencje wojskowe w tych pastwach.

Osabiao to V Republik i czynio bardziej podatn na przyjmowanie w UEniemieckich koncepcji i rozwiza.

Gwnym aktorem na politycznej scenie pozostaway Stany Zjednoczone.W przeciwiestwie do polityki administracji Georgea Busha, wyraajcejopini, e Niemcw nie mona pozostawia izolowanych, osamotnionychczy neutralnych, prezydent William Clinton po objciu wadzy w 1993 r.w kwestii stosunkw amerykasko-niemieckich i szerzej obecnoci amery-kaskiej w Europie pocztkowo wypowiada si niezwykle wstrzemiliwie.Jego spokoju nie burzy nawet fakt zaistnienia rzadkich wprawdzie spi nalinii Waszyngton-Bonn, bdcych wynikiem samodzielnych inicjatyw RFN

na arenie midzynarodowej. Program Clintona charakteryzowa si prze-suniciem priorytetw na sprawy wewntrzne i gospodark, przewidujcw dalszej perspektywie daleko idc redukcj wojsk amerykaskich w Europie.W stosunku do Niemiec wprawdzie nadal obowizywaa formuapartnershipin leadership, ale w rankingu zainteresowa amerykaskich Europa stopniowoosuwaa si na dalsze pozycje. Ten proces z pewnoci by si pogbia, gdybynie potrzeba interwencji USA politycznej i wojskowej w objtej wojn domo-w Jugosawii, co wielu politykom na kontynencie uzmysowio koniecznopozostania Amerykanw na starym kontynencie 9.

9 Por. Ch. D a a s e, M. J o c h u m, Partner in einer Fhrungsrolle? Das einige Deutschland ausder Sicht der USA, Auenpolitik 1992, nr 3, s. 237-245; M. H. H e n t z e l,AmerikanischeEinstellungen zur deutschen Wiedervereinigung, Europa-Archiv 1990, nr 4, s. 127-131;V. W a l t e r s, Die Vereinigten Staaten unddie europische Sicherheit nach der VereinigungDeutschlands, Europa-Archiv 1990, nr 22, s. 655-662; P. R u d o l f, Die strategische Debattein den USA-Konsequenzen fr die amerikanische Rolle in Europa, Auenpolitik II/1993,

s. 111-118.


13/116

13IZ Policy Papers 6(I) www.iz.poznan.pl

2.

Wzrost znaczenia Niemiec w Europiena przeomie XX i XXI wieku

Trudno powiedzie, aby zjednoczone Niemcy zachowyway si na europej-skiej i wiatowej arenie tak, jak od nich tego powszechnie oczekiwano. W 1991 r.nie wziy udziau w wojnie w Zatoce Perskiej, powoujc si na konstytucjzabraniajc oddziaom Bundeswehryudziau w misjach wojskowych pozaobszarem dziaania NATO (out of area), co wzbudzio oburzenie uczestni-

czcych w akcji onierzy francuskich, belgijskich i woskich. Zastrzeenia tezmieniy si w irytacj, kiedy okazao si, e niemieckie rmy wczeniej pota-jemnie dostarczay Irakijczykom urzdzenia do wytwarzania gazw bojowych.Wbrew protestom USA i partnerw ze Wsplnoty Europejskiej przedwczenieuznay w grudniu 1991 r. niepodlego Chorwacji i Sowenii, bezsprzecznieprzyczyniajc si do rozptania krwawej wojny w Boni i Hercegowinie10.W 1992 r. niemiecki Bundesbankpodnis stopy procentowe bez konsultacjiz partnerami w pierwszym etapie wprowadzania unii walutowej, co zdesta-bilizowao waluty Woch i Hiszpanii11.

Jesieni tego samego roku Niemcy po raz pierwszy zgosiy aspiracjedo zajcia staego miejsca w Radzie Bezpieczestwa ONZ. wczesny szefniemieckiej dyplomacji Klaus Kinkel jeszcze przed przyjciem rezolucjinr 47/62 Zgromadzenia Oglnego ONZ, wzywajcej pastwa czonkowskiedo przedstawienia swoich propozycji na temat reformy Rady Bezpieczestwa,owiadczy, e Niemcy chciayby uzyska stae miejsce w Radzie, ale same niewystpi z tak inicjatyw. Rzd chadecko-liberalny sprecyzowa pniej, ejego zdaniem naley poszerzy grono staych czonkw Rady o Niemcy, Japonioraz po jednym przedstawicielu Azji, Afryki, i Ameryki aciskiej, natomiastEuropie rodkowej i Wschodniej oraz regionalnym grupom pastw trzeciegowiata przyzna w sumie cztery nowe niestae miejsca w Radzie. Propozycjata, zoona bez adnych wstpnych konsultacji z sojusznikami i partnerami,zostaa z miejsca odrzucona przez Wielk Brytani i Francj. Niemcy musiaysi zadowoli statusem czonka niestaego Rady Bezpieczestwa, ktr tofunkcj powierzono im po raz kolejny w latach 1995-199612.

10 Szerzej: B. K o s z e l, Mitteleuropa rediviva? Europa rodkowo- i Poudniowo-Wschodniaw polityce zjednoczonych Niemiec, Pozna 1999, rozdz.V.

11 W. H o r s l e y, United Germanys Seven Cardinal Sins: A Critique of German Foreign Policy,Millennium: Journal of International Studies 1992, nr 2, s. 225-242.

12 Ch. F r e u n d i n g, Deutschland in der Weltpolitik. Die Bundesrepublik Deutschland alsnichtstndiges Mitglied im Sicherheitsrat der Vereinten Nationen in den Jahren 1977/1978,1987/1988 und 1995/1996, Baden-Baden 2000; Ch. H a c k e, Neudeutscher Wilhelminismus:

die deutschen Bemhungen um einenstndigen UN-Sicherheitssitz waren tlpelhaft, gro-


14/116


Bogdan Koszel

Po zjednoczeniu Niemcy zaczy odchodzi od koncepcji ksieczki cze-kowej (Scheckbuchdiplomatie) na rzecz aktywniejszego zaangaowania siw dziaania wsplnoty midzynarodowej. 12 lipca 1994 r. orzeczenie drugiejizby Federalnego Trybunau Konstytucyjnego denitywnie ukrcio trwajc

wiele lat dysput na temat konstytucyjnoprawnych podstaw uycia niemiec-kich si zbrojnych poza granicami kraju. Partie rzdzcej koalicji CDU/CSU--FDP, znajdujce si pod obstrzaem zachodnich sojusznikw, zdecydowanebyy zwikszy udzia wojskBundeswehryw operacjach pokojowych w byejJugosawii. Szef frakcji poselskiej CDU/CSUWolfgang Schuble mia publicz-nie powiedzie, i teraz na pewno nie bdziemy posugiwa si tylko ksieczkczekow. W marcu 1994 r. odby on podr do Stanw Zjednoczonych, gdzieuzyska pen akceptacj administracji Clintona dla zamierze rzdu. Silnieoptujc wraz z kanclerzem Kohlem i ministrem spraw zagranicznych KlausemKinkelem za zwikszeniem obecnoci Niemiec w rejonach zapalnych na wie-

cie, a zwaszcza w byej Jugosawii, orientowano si, e liczy mona bdziena poparcie spoeczestwa. Z drugiej strony byo to te dziaanie wymierzonew opozycyjnSPD. W roku wyborw do Bundestagu, wiosn 1994 r. wszystkiesondae wskazyway jeszcze na zrwnowaone poparcie zarwno dla partiiUnii, jak i SPD. Sukces w Boni mgby przynie kilka dodatkowych punktwrzdzcej koalicji w walce wyborczej i zatrze niemie wspomnienia zwizanez uznaniem niepodlegoci Chorwacji i Sowenii13.

Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego ostatecznie rozwiao spekula-cje co do moliwoci, kompetencji i granic aktywnej polityki zagraniczneji bezpieczestwa rzdu boskiego. Republice Federalnej formalnie zezwolono

wykonywa zagwarantowane w preambule do Ustawy Zasadniczej zobowi-zanie wobec sojusznikw z NATO i Unii Europejskiej, by jako rwnoprawnyczonek w zjednoczonej Europie suy pokojowi na wiecie. Gdzie, kiedyi w jakim stopniu RFN miaa uczestniczy w operacjach pokojowych ONZpozostawao wyranie spraw polityczn, a nie konstytucyjn. Zgoda parla-mentu na tego typu operacje wojskowe zostaa potraktowana przez sdziwjako waruneksine qua non kadej decyzji politycznej o uyciu Bundeswehrypoza obszarem dziaania NATO. W krtkim orzeczeniu mona byo przeczy-ta: Ustawa Zasadnicza zobowizuje rzd federalny do uzyskania wczeniej-szej zgody Bundestagu na uycie si zbrojnych14.

Werdykt Trybunau z 12 lipca 1994 r. umoliwi Bundeswehrzeudzia woperacjachpeace keepingnie tylko w ramach misji pokojowych bkitnychhemw, lecz take w dziaaniach bojowych NATO pod warunkiem, i ka-dorazowo decyzja taka zostanie podjta przez Bundestagzwyk wikszocigosw. 22 lipca w debacie parlamentarnej minister Kinkel nie kry satysfakcji,

mannschtig und fr das Ansehen des Landes in der Welt schdlich, Internationale Politik2005, nr 8, s. 56-61.

13 Balkan in Bonn, Der Spiegel z 27.02.1994.14Urteil des Bundesverfassungsgerichts vom 12. Juli 1994, Karlsruhe 1994, s. 5. Por. L. R h l,

Der Spruch von Karlsruhe, Europische Sicherheit 1994, nr 9, s. 429. Por. J. S o l a k, Niemcy

w NATO, Warszawa 1999.


15/116



mwic: Gwny cel polityki zagranicznej i bezpieczestwa rzdu federalnegozosta przez to osignity. Po zjednoczeniu i odzyskaniu naszej penej suweren-noci, niemiecka polityka zagraniczna i bezpieczestwa jest cakowicie zdolnado dziaa i wypenienia obowizkw sojuszniczych. Wane jest to zarwno

w ramach ONZ jak i NATO. I dalej komentujc orzeczenie z Karlsruhedoda: Nie tylko u nas, lecz take poza granicami kraju ledzono t zdolnoz duym zainteresowaniem. Tre orzeczenia odpowiada nie tylko polityczne-mu celowi rzdu federalnego, lecz przede wszystkim oczekiwaniom wsplnotynarodw oraz naszych partnerw i przyjaci, e zjednoczone Niemcy przyjmna siebie wiksz polityczn odpowiedzialno15. Decyzja ta wpyna naodchodzenie od tradycyjnej niemieckiej kultury powcigliwoci (Kulturder Zurckhaltung) w kierunku normalizacji polityki bezpieczestwa,a co za tym idzie prowadzenia aktywniejszej dziaalnoci w ONZ i NATO.

Podpisujc Traktat o Unii Europejskiej w Maastricht 7 lutego 1992 r.,

Niemcy day dowd, e zgadzaj si na pogbienie integracji europejskiej,co w praktyce ograniczao im samodzielne ruchy na arenie midzynarodo-wej. Postanowienia Traktatu z Maastricht dotyczce unii walutowej zostayw duym stopniu uksztatowane zgodnie z koncepcj niemieck. Jeszcze przedjego wejciem, w ycie na nadzwyczajnym posiedzeniu Rady Europejskiej29 padziernika 1993 r. w Brukseli ustalono, e to wanie w metropolii -nansowej Niemiec Frankfurcie nad Menem ulokowana zostanie siedzibaEuropejskiego Instytutu Walutowego (EIW), ktry pniej mia przeksztacisi w Europejski Bank Centralny (EBC), przyszego emitenta wsplnej waluty16.Odbiegao to od oglnych tendencji preferowanych przez pastwa czonkow-

skie, by instytucje zwizane z Uni Europejsk ze wzgldw oszczdnocio-wych sytuowa w Brukseli.

Niemcy ju podczas historycznego spotkania w Maastricht dali jasno dozrozumienia, e na otarzu jednoci europejskiej kad swoj mark, symbolniemieckiej prosperity i dumy z gospodarczych i spoecznych osigni. Godzsi na now walut, majc wiadomo olbrzymiego ryzyka z tym zwizane-go. Nikt nie by w stanie powiedzie, czy nowy europejski pienidz a niktwwczas nawet nie wiedzia, jak si bdzie nazywa zdobdzie uznaniena midzynarodowych rynkach walutowych i bdzie ceniony tak jak markazachodnioniemiecka.

Nic wic dziwnego, e Niemcy postawili warunek, e unia walutowa bdzieich interesowa tylko wwczas, gdy nowy pienidz si nie bdzie ustpowaD-Mark, a stanie si to moliwe jedynie wtedy, gdy stabilne bd gospodarkipastw tworzcych uni walutowo-gospodarcz (UWG). Przyjte pod presjRFN tzw. kryteria konwergencji (zbienoci, spjnoci) oglnie mwic na-kaday na kraj kandydujcy do UWG obowizek posiadania niskiej inacji,niskiego decytu budetowego, niskiego dugu publicznego, niskich dugo-okresowych stp procentowych i stabilnej waluty.

15 Bulletin. Presse- und Informationsamt der Bundesregierung nr 70 z 26.07. 1994. Por. K.

N a u m a n n, Die Bundeswehr in einer Welt im Umbruch, Berlin 1994.16 Archiv der Gegenwart (cyt. dalej: AdG) 1993, s. 38232.


16/116


Bogdan Koszel

Struktura Europejskiej Sieci Bankw Centralnych (ESBC) skadajcej siz EBC i bankw centralnych pastw czonkowskich, kompetencje i politycz-na niezaleno do zudzenia odzwierciedlay uregulowania obowizujcew Niemieckim Banku Federalnym. Niemcom te, wbrew woli Francji,

udao si przeforsowa kandydatur Holendra Willema (Wima) Duisen-berga na stanowisko pierwszego prezesa EBC. Preferowany przez FrancjJean-Claude Trichet obj t funkcj po czterech latach, 1 listopada 2003 r.,co zwizane byo z porozumieniem w tej sprawie pomidzy Mitterrandemi Kohlem.

Wyraajc zgod na wspln walut, Niemcy odsyay do lamusa markzachodnioniemieck bdc symbolem ich sukcesu gospodarczego i powodemdo dumy narodowej, co zostao w UE odpowiednio docenione. Od pocztku jed-nak zasygnalizoway, e docelowo Unia Europejska bdzie ich interesowa jakoprojekt polityczny. Opowiaday si za jej federacyjnym modelem ustrojowym.

Kierujc si wasnymi ywotnymi interesami (stabilizacja dugiej wschodniejgranicy), wspieray denia krajw Europy rodkowej i Wschodniej do czon-kostwa we Wsplnotach i NATO. Siln pozycj w unijnych instytucjach mieliprzewodniczcy Parlamentu Europejskiego Klaus Hnsch (1994-1997), unijnykomisarz ds. poszerzenia Gnter Verheugen (1999-2004), unijna komisarzds. budetu Michaela Schreyer (1999-2004) i Elmar Brok, od 1980 r. posedo Parlamentu Europejskiego i pniejszy przewodniczcy Komisji SprawZagranicznych Parlamentu Europejskiego.

Okres powcigliwoci i samoograniczenia si skoczy si z odejciemkanclerza H. Kohla ze sceny politycznej w 1998 r., ktry na polityk zagranicz-

n patrzy przez pryzmat wasnych yciowych dowiadcze. Symbolicznie teskoczya si epoka republiki boskiej i po przeniesieniu stolicy do Berlinazapocztkowana zostaa era republiki berliskiej. Po wyborach parlamentar-nych po raz pierwszy w dziejach RFN utworzona zostaa nowa koalicja SPD--Bndnis 90/Die Grnen. W 1998 r. wraz z Gerhardem Schrderem (ur. 1944)i Joschk Fischerem (ur. 1948) na scen polityczn wkroczya pozbawionakompleksw i uprzedze nowa generacja politykw, prbujca w wikszymni dotd stopniu patrze na polityk zagraniczn przez pryzmat intereswnarodowych17. Wrd elit politycznych RFN nastpia wymiana pokoleniowa,a punktem odniesienia dla niej bya nie druga wojna wiatowa, Auschwitz

i Holocaust, lecz wasna biograa, najczciej wydarzenia zwizane z buntemstudenckim w 1968 r. Tam, gdzie byo to korzystne, nastpowao odpolitycz-nianie przeszoci, wypieranie jej z umysw, przy jednoczesnej stopniowejrelatywizacji wojny i eksponowaniu niemieckich oar. Nieprzypadkowo tolatem 1998 r. Erika Steinbach pojawia si w yciu politycznym, a ZwizekWypdzonych rozpocz aktywn kampani na rzecz upamitnienia losuwypdzonych18.

17D. V e r n e t, Kluge Ausschpfung begrenzter Souverenitt. Die Europapolitik der rot-grnenKoalition Internationale Politik 1999, nr 5, s.11-18.

18

Szerzej zob. Z. M a z u r, Centrum przeciwko Wypdzeniom (1999-2005), Pozna 2006.


17/116



Nowy rzd Schrdera/Fischera kierowa si pragmatyzmem, kad akcentna interesy narodowe, prbowa wykazywa wiksz samodzielno na are-nie midzynarodowej i asertywno w relacjach z partnerami. Kanclerz pisaw 1999 r., e Niemcy trzymajc si dobrej rady, sami bd si postrzega jako

wielkie mocarstwo w Europie co czyni te nasi ssiedzi i odpowiednioukierunkowywa pod tym ktem polityk zagraniczn19.

W innym kluczowym wystpieniu 2 wrzenia 1999 r. z okazji otwarcia no-wej siedziby w Berlinie zasuonego i renomowanego Niemieckiego Towarzy-stwa Polityki Zagranicznej kanclerz podkrela, e rozumie niemieck politykzagraniczn jako polityk w i z Europ, a niemiecka Sonderweg ze wzglduna postp w integracji europejskiej i wzrastajc wiadomo Niemcw i ichssiadw naley do przeszoci. Z tego powodu akcentowa niemieckapolityka zagraniczna powinna by polityk owieconego wasnego interesu(eine Politik des aufgeklrten Eigeninteresses) 20.

W wypowiedziach nowego kanclerza na temat poszerzenia Unii Europej-skiej czsto przewijao si okrelenie Realpolitik, ktre w Polsce odczytywanebyo jako zapowied osabienia niemieckiego poparcia dla aspiracji pastwkandydujcych do Unii i utraty szczeglnie dotd eksponowanego przezkanclerza Kohla miejsca RP w grupie pastw ubiegajcych si o czonkostwo.Przebywajc w Warszawie 5 listopada 1998 r. G. Schrder wyrazi opini, espraw przyjcia nowych czonkw trzeba ocenia kierujc si Realpolitiki nieskada co byo wyran aluzj pod adresem Kohla obietnic bez pokrycia 21.

Ju na pierwszym szczycie Rady Europejskiej z jego udziaem w Wiedniu(11-12.12.1998), podczas prezydencji austriackiej, zadeklarowa, e twardo

bdzie broni ekonomicznych interesw Niemiec. Kanclerz wykaza nieust-pliw postaw i zapowiedzia, i nie bdzie mona liczy, i jego rzd zwik-szy swoj skadk do budetu Unii na snansowanie procesu poszerzenia.Zagrozi wrcz, e jeli problem nadmiernej skadki niemieckiej do budetuUE nie zostanie rozwizany, RFN nie zgodzi si na poszerzenie Unii. By tozupenie nowy ton w polityce niemieckiej w porwnaniu z wczeniejszymideklaracjami rzdu kanclerza H. Kohla22.

Gwnymi priorytetami zjednoczonych Niemiec podczas sprawowaniadrugiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej (1.01.1999-30.06.1999) obokproblemw zwizanych z zatrudnieniem i nansowym zabezpieczeniem

19 G. S c h r d e r, Eine Auenpolitik des Dritten Weges, Gewerkschaftliche Monatshefte1999, nr 7-8, s. 392-396.

20Auenpolitische Verantwortung Deutschlands in der Welt. Die Rede des Bundeskanzlers Ger-hard Schder am 2. September 1999 vor dem DGAP, Bulletin. Presse- und Informationsamt derBundesregierung 1999, nr 55. Por. R. B a u m a n, Der Wandel des deutschen Multilateralismus.Verschiebungen im auenpolitischen Diskurs in den 1990er Jahren, http://www. soz. uni-fr;H.W. M a u l l, W. N e h v e r, Ch. S t a h l, Vier Monate rot-grne Aussenpolitik, TriererArbeitspapiere zur internationalen Politik 1999, No. 1, ankfurt.de/hellmann/mat/rb-igapha-v2.doc. Por. K. B a c h m a n, Republika bez gorsetu, Wrocaw 2005; P. B u r a s, Dokd prowadziniemiecka droga? O polityce zagranicznej Niemiec 2001-2004, Wrocaw 2006.

21 AdG 1998, s. 43164. Por. J. A. M a j c h e r e k, Widmo nowej realpolitik, Rzeczpospolita z3.11. 1998. Szerzej: J. H o g r e f e, Gerhard Schrder. Ein Portrit, Mnchen 2002.

22 Zob. AdG 1998, s. 43221; . S z y m c z y k, Spotkanie Rady Europejskiej w Wiedniu podsu-

mowanie prezydencji austriackiej, Wsplnoty Europejskie 1999, nr 1.


18/116


Bogdan Koszel

procesu integracji nowych czonkw by zdaniem rzdu niemieckiego niesprawiedliwy podzia obcie na rzecz nansowania budetu Unii.Zapowiedziano dziaania w kwestii redukcji skadki czonkowskiej RFN orazdenia do radykalnej reformy Wsplnej Polityki Rolnej 23.

Wykadni nowej europejskiej polityki Niemiec da kanclerz w wywiadziedla tygodnika Der Spiegel w pierwszym numerze z 1999 r. Stwierdzi, eNiemcy, a zwaszcza generacja Kohla dotd deniowali si jako Europejczycy,aby nie wywoywa furor teutonicusw spoeczestwach starego kontynentu.Dzisiaj mwi, my nie musimy by tylko Europejczykami, lecz chcemy teby Europejczykami. W jego opinii osigane dotd kompromisy w Unii Eu-ropejskiej opacane byy niemieckimi pienidzmi. Ale ten czas denitywniesi skoczy i Niemcy bd twardo walczy o swoje interesy24.

Na nadzwyczajnym posiedzeniu Rady Europejskiej w Berlinie (24--26.03.1999) Schrderowi jednak nie powioda si prba zmniejszenia nie-

mieckiej skadki na rzecz budetu Unii, wskutek oporu Francji poowicznebyy sukcesy w reformowaniu Wsplnej Polityki Rolnej 25. Nie osignito tepostpu w kwestii terminu poszerzenia UE o nowych czonkw, ale wanebyo, i zaakceptowano perspektyw nansow Unii na lata 2000-2006,w ktrej znalazy si rodki na pokrycie kosztw strategii akcesyjnej. W dekla-racji rzdowej z 8 czerwca podsumowujcej prezydencj niemieck kanclerzG. Schrder uzna, e daa ona nowe impulsy i kierunki dla dalszego rozwojuEuropy26. Cho przywdca Niemiec swoich celw nie osign, to wane byo,e wywoa dyskusj na temat przecienia Niemiec nansowymi wkadamiw proces integracji europejskiej.

W okresie kanclerstwa G. Schrdera Niemcy miay olbrzymie ambicje, byprzyspieszy rozwj procesw integracyjnych na kontynencie, a kamieniemmilowym na drodze do utworzenia nowej formy ustrojowej Unii Europejskiejmiaa by Konstytucja dla Europy. Debata na ten temat zapocztkowana zostaaznanym wystpieniem Joschki Fischera 12 maja 2000 r. w auli UniwersytetuHumboldta w Berlinie, w ktrym uzasadni on konieczno podpisania trak-tatu konstytucyjnego i przeksztacenia UE w federacj27. 4 kwietnia 2001 r. naforum Parlamentu Europejskiego do dyskusji wczy si prezydent RFN Jo-

23Europa auf dem Weg ins 21. Jahrhundert, Presse- und Informationsamt der Bundesregierung,Bonn, Januar 1999; G. B o n v i c i n i, Schlsselfragen der deutschen Ratsprsidentschaft euro-pische Perspektiven, Integration 1999, nr 1, s. 21-36. Por. M. D a u e d e r s t d t, Die deutscheRatprsidentschaft. Doppelstrategie zur Vertiefung und Erweiterung der EU, Bonn 1998.

24 W. D i d z o l e i t, S. A u s t, D. K o c h, Uns die Last erleichtern Bundeskanzler Gerhard Schrderber seine Einstellung zu Europa, ber die deutsche Prsidentschaft und die Erweiterung derEU, Der Spiegel z 4.01.1999. Por.R. S t ur m, H. P e h l e, Das neue deutsche Regierungssy-stem, Wiesbaden 2005.

25 Francja nie zgodzia si na odrbne rozpatrywanie tego zagadnienia i bya gotowa do dyskusjitylko na temat nowego uporzdkowania wszystkich nansw UE. Zob. Ch. L e q u e s n e, F.D e l a S e r r e, Frankreich, [w:] W. Weidenfeld, W. Wessels (Hrsg.), Jahrbuch der EuropischenIntegration 1998/99(cyt.dalej: JEI), Bonn 1999, s. 347.

26 A. P a t e r e k, Polityka integracji europejskiej Niemiec w debacie Bundestagu XIV kadencji(1998-2002), Krakw 2005 (maszynopis), s. 59.

27 Tekst zob. Bltter fr deutsche und internatonale Politik 2000, nr 6, s. 758-761. Por.Fischerpldiert fr konstitutionelle Neugrndung der EU, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 13.05.

2000.


19/116



hannes Rau, wczeniej z ramienia SPDwieloletni premier kraju zwizkowegoPnocnej Nadrenii-Westfalii. Oceniajc pozytywnie tezy szefa dyplomacji nie-mieckiej, zwrci jednak uwag, e w traktacie konstytucyjnym powinien siznale wyrany zapis, e Europa nie jest scentralizowanym superpastwem,

lecz federacj pastw narodowych. Rau wyrazi zrozumienie dla pyncychz rnych stron zastrzee co do terminu federacja, podkreli jednak, eistot debaty powinna by jej tre, a nie nazewnictwo. Rau podobnie jakFischer domaga si sprecyzowanych uprawnie dla federacji i pastw naro-dowych, a przenoszenie kompetencji ze szczebla krajowego na wsplnotowyodbywa si miao pod cis demokratyczn kontrol i za zgod wszystkichkrajw unijnych. Podziela pogld lidera Zielonych, e powstanie federacji nieoznaczaoby utraty suwerennoci pastw narodowych 28.

W intensywn i wzmagajc si debat w Niemczech na temat przyszo-ci Unii Europejskiej aktywnie zaangaowa si kanclerz G. Schrder. Na

przeomie kwietnia i maja 2001 r. w rnych wypowiedziach sygnalizowakonieczno gbokiej przebudowy unijnych instytucji. Nawizujc do swoichpoprzednikw, popar koncepcj wzmocnienia organw UE i jasnego rozdziaukompetencji pomidzy Bruksel i pastwem narodowym. Rwnie postulo-wa ewolucj Komisji Europejskiej w kierunku sprawnej egzekutywy, a RadyEuropejskiej w drug izb parlamentu. Sam Parlament Europejski powinienotrzyma szersze uprawnienia, w tym pene prawo ksztatowania budetu UE.Sta i wielokrotnie przypominan propozycj Schrdera byo przeniesienieniektrych kompetencji unijnych (gwnie polityki rolnej i strukturalnej) naszczebel pastw czonkowskich Unii.

7 maja 2001 r. prezydium SPDprzyjo propozycje Schrdera jako tezywstpne na zjazd partii przewidziany na jesie tego samego roku. W doku-mencie pod nazw Odpowiedzialno za Europ (Verantwortung fr Europa)uznano, e istnieje pilna potrzeba dokonania gbokich reform w strukturachi funkcjonowaniu Unii. Akcentowano, e nie jest intencj Niemiec jej prze-ksztacenie w najbliszym czasie w pastwo ponadnarodowe, gdy jest onaraczej zwizkiem pastw, gdzie wystpuj pewne elementy federacji. Gwnynacisk pooony zosta na uchwalenie konstytucji europejskiej, ktra wzmoc-niaby demokratyczne podstawy Unii29.

Dokument SPDsta si jednym z gwnych tematw zjazdu niemieckiej

socjaldemokracji, ktry odby si w dniach 19-22 listopada 2001 r. w Norym-berdze. Wprawdzie sta on pod znakiem niedawnego ataku terrorystycznegona USA z 11 wrzenia, ale problematyka europejska wzbudzia wiele dyskusjii polemik. Uchwalono deklaracj wspierajc rozszerzenie Unii Europejskieji poparto ide wzmocnienia Parlamentu Europejskiego i Komisji oraz prze-ksztacenie Rady Europejskiej we wsplny rzd.

28 AdG 2001, s. 44907.29 Zustimmung in Deutschland. Geteilte Meinungen in der Europischen Union. Bundeskanzlers

Schrders Vorschlge zur Strkung der europischen institutionen, Frankfurter AllgemeineZeitung z 2.05.2001; G. G l o g e r, Die europische integration voranbringen: zum europi-

schen Leitantrag der SPD, Integration 2001, nr 3, s. 303-307.


20/116


Bogdan Koszel

Podczas zjazdu przedstawiony zosta tzw. Raport poredni (Zwischen-bericht), opracowany przez specjaln komisj programow partii, ktradokonaa obszernej analizy zmian zachodzcych w budowie zrbw zjed-noczonej Europy. W wielu miejscach gwnie w zakresie funkcjonowania

organw UE pokrywa si z projektami Schrdera i majowym tekstem SPD.Zwrcono uwag na wzrastajc rol Europy w rozwizywaniu koniktwi problemw o charakterze globalnym. Obawy o erozj suwerennoci pastww Unii Europejskiej rozwiewano za pomoc argumentw, e celem nie jestbudowa scentralizowanego superpastwa i likwidacja pastw narodowych.Silnie eksponowano wtek o niezbdnoci uchwalenia konstytucji europej-skiej i zachowania zasady subsydiarnoci. Zaproponowano model wspdzia-ania obejmujcy trzy poziomy. Pierwszy z nich dotyczy mia wycznychkompetencji Unii, gdzie czoowe miejsce przypadaoby zewntrznej politycegospodarczej i polityce walutowej. Drugi poziom okrela mia zasadnicze

kompetencje (Grundsatzkompetenzen) UE, jak np. standardy i regulacjepozwalajce na uniknicie wypacze polityki konkurencji. Trzeci poziomzawiera mia kompetencje uzupeniajce (Ergnzungskompetenzen), ktreobejmowayby obszary nie zastrzeone do wycznej domeny pastw30.

Pomimo e specjalnie zwoany Konwent ds. przyszoci Europy w latach2002-2003 wypracowa projekt traktatu konstytucyjnego, jego przyszo staapod znakiem zapytania. Otwarcie podpisaniu Eurokonstytucji sprzeciwiasi Wielka Brytania, olbrzymie wtpliwoci miaa m.in. Polska. Wprawdziepodpisanie tego dokumentu 29 padziernika 2004 r. na rzymskim Kapitolukanclerz G. Schrder uzna za sukces, ale byo to raczej robienie dobrej miny do

zej gry. Traktat konstytucyjny wymaga ratykacji przez Parlament Europejskii parlamenty pastw czonkowskich i z gry wiadomo byo, e naley liczysi z trudnociami. To nie Wielka Brytania jednak jak przewidywano leczFrancja (29.05.2005) i Holandia (1.06.2005) u schyku kadencji niemieckiegoprzywdcy stay si grabarzami Konstytucji dla Europy w formie wypracowanejprzez Konwent, gdy wyniki gosowania w obu pastwach byy negatywne.Z reanimacj Konstytucji ju w innej formie traktatowej zmierzy si musiaakanclerz A. Merkel31.

Zasadnicze przeobraenia dokonay si jednak w niemieckim nastawieniudo polityki bezpieczestwa, udziau w misjach militarnych i postrzegania

czynnika wojskowego jako narzdzia w ksztatowaniu wasnej pozycji mi-dzynarodowej. Zmiana priorytetw ujawnia si w przejciu od zabezpieczeniawasnej egzystencji w ramach NATO do udziau w eksporcie stabilnoci dozagroonych rejonw wiata w ramach akcji multilateralnych.

30Wegmarken fr ein neues Grundsatzprogramm Sozialdemokratische Vorstellung zur nach-haltigen Gestaltung der globalen Epoche. Zwischenbericht der Grundsatzkommission anden Parteitag der SPD in Nrnberg, 19-22. November 2001, http://www.spd.de/servlet/PB/show/1010247/programmdebatte_zwischenbericht20ipdf.

31 B. K o s z e l, Rola zjednoczonych Niemiec w procesie integracji europejskiej, [w:] J. K i w e r-s k a, B. K o s z e l, M. T o m c z a k, S. e r k o, Polityka zagraniczna zjednoczonych Niemiec,

Pozna 2011, s. 104, 105.


21/116



Nowy rzd Schrdera/Fischera w umowie koalicyjnej z 20 padziernika1998 r.zastrzeg, e w polityce zagranicznej kierowa si bdzie zasad poko-jowej prewencji i wzmocnienia midzynarodowego porzdku prawnego. Prawodo interwencji zbrojnej mogo mie zastosowanie w cisym porozumieniu

i za zgod Narodw Zjednoczonych32.Wobec eskalacji koniktu w Kosowie w 1998 r. i bezradnoci OBWE,

w Stanach Zjednoczonych przyjta zostaa opcja siowego rozwizania kon-iktu, co dao tak dobre efekty w Boni jesieni 1995 r. Stojcy przed wrze-niowymi wyborami do Bundestagu rzd Kohla/Genschera bez zastrzeewspar pomys militarnego rozwizania koniktu. Ustpujcy gabinet CDU//CSU-FDPmia wic w kwestii interwencji zbrojnej w Kosowie wykrystali-zowane pogldy, lecz nie do koca. Jeeli minister K. Kinkel nadal domaga simandatu ONZ, to sam kanclerz skania si do podjcia ryzyka ataku zbrojnegonawet bez odpowiednich podstaw prawnych. Tu przed zoeniem urzdw

przez politykw dotychczasowej koalicji udao si jeszcze odda do dyspozycjiNATO niemieckie samolotyTornadona potrzeby ewentualnego nalotu napozycje serbskie w Kosowie. Powiadomiony o tym kanclerz-elekt G. Schrdernie zgosi sprzeciwu, cho ostatnie sowo naleao do Bundestagu33.

Nie ulega wtpliwoci, e przywdca Serbw Slobodan Miloevii jego otoczenie byli dobrze zorientowani w niemieckich rozterkach i zdawalisobie spraw, e bez zdecydowanej aprobaty i wspuczestnictwa Niemiec,akcja NATO w Kosowie bdzie mao prawdopodobna. W rezultacie admini-stracja amerykaska musiaa wywrze zdecydowany nacisk na niemieckiegosojusznika.

Dnia 8 padziernika prezydent Clinton, wywierajc sta presj na Mi-loevicia i rwnoczenie na Niemcy, poprosi amerykaskiego ambasadoraprzy NATO, aby ten uzyska zgod pastw sojuszniczych na ataki lotniczena Jugosawi, jeeli Belgrad nadal bdzie stawia opr. Tego samego dniaRada NATO w Brukseli zatwierdzia plan operacji Allied Forcedla nalotwna Jugosawi. Argumentowano, e wobec blokady w ONZ i niemonocidojcia do porozumienia z Belgradem, akcja musi by jak najszybciej urucho-miona w celu zapobieenia humanitarnej katastroe. W sprawie konkretwjednak si nie wypowiedziano i pozwolono krajom czonkowskim NATO nawewntrzn dyskusj. W tej sytuacji rzd niemiecki 7 padziernika jasno

okreli swoje stanowisko, e operacja powietrzna nastpi musi za zgodRady Bezpieczestwa ONZ.

9 padziernika 1998 r. nowo wybrany kanclerz Gerhard Schrder i jegozielony minister spraw zagranicznych Joschka Fischer przeprowadzili roz-mowy w Waszyngtonie z prezydentem Clintonem. Dokadne kulisy tej roz-

32Aufbruch und Erneuerung Deutschlands Weg ins 21. Jahrhundert. Koalitionsvereinbarungzwischen der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands und Bndnis 90/Die Grnen , Bonn,20. Oktober 1998, http://www.trend.infopartisan.net/trd1098/vertrag.html.

33 J. K i w e r s k a, Niemcy w Sojuszu Atlantyckim, [w:] J. K i w e r s k a, P. K a l k a, ZjednoczoneNiemcy. Bilans przemian ekonomicznych, spoecznych i politycznych (1990-2002), Pozna

2004, s. 235.


22/116


Bogdan Koszel

mowy s jednak nie do koca wyjanione. Niektrzy analitycy i obserwatorzyutrzymuj, e wewntrznie nowy kanclerz i jego gabinet popierali interwencjNATO bez niemieckiego udziau, ale musieli w tej kwestii powstrzymasi do czasu ocjalnego posiedzenia Bundestagu i zaprzysienia rzdu.

Clinton mia okaza zrozumienie dla niemieckiej sytuacji. Inni natomiasttwierdzili, e Clinton podda duej presji G. Schrdera i postawi na ostrzunoa przyszo stosunkw transatlantyckich. Przypartym do muru gociomadministracja amerykaska kategorycznie owiadczya, e wobec oporuS. Miloevicia nie da si unikn akcji zbrojnej, a jej przeprowadzenie bezaktywnego wsparcia i wspudziau Niemiec spowodowaoby, i straciaby onaw olbrzymim stopniu na wiarygodnoci34. Sam kanclerz na kartach swoichwspomnie enigmatycznie odnotowa, e przekaza Clintonowi uzgodnio-n z byym kanclerzem Kohlem decyzj o ograniczonym udziale Niemiecw interwencji wojskowej35.

Nietrudno byo zauway, e formujcy si rzd socjaldemokratyczno-zie-lony znalaz si w nadzwyczaj trudnym pooeniu. Reprezentujcy pokolenie68 Schrder i Fischer do niechtnie odnosili si do Amerykanw, ale musielizmieni swoje nastawienie pod wpywem zachodzcych wydarze. Rzd niemia dowiadczenia w polityce midzynarodowej, a sam minister Fischer wjednym z pierwszych wywiadw po objciu urzdu przyzna, e dopiero uczysi dyplomacji i jej arkanw36. Wobec zdecydowanej presji amerykaskiej jegopole do swobodnego manewru zostao sprowadzone do minimum. Zielono--czerwona koalicja w Bonn moga si rozpa ju w momencie rozpoczciaurzdowania z najmniej oczekiwanego powodu sytuacji midzynarodowej.

Naleao podj decyzj, majc wiadomo, e to pacyzm i negatywny sto-sunek do angaowania wasnych si zbrojnych za granic wynis do wadzykoalicj SPD-Bndnis 90/ Die Grnen37 .

Jesieni 1998 r. z Urzdu Kanclerskiego nadchodziy sprzeczne sygnay.Wypowied ministra Fischera o celowoci rezygnacji przez NATO z pierw-szego uderzenia nuklearnego i jego pochway pod adresem OBWE budziyirytacj w Brukseli i Waszyngtonie, o czym donosi do centrali ambasador RFNprzy NATO Joachim Bitterlich. Rwnoczenie na amach prasy (FrankfurterAllgemeine Zeitung, Die Welt, Sddeutsche Zeitung) zaczy pojawiasi artykuy sugerujce zwoanie z udziaem USA oglnoeuropejskiej

konferencji powiconej przyszoci Bakanw. Miaa ona by podobna do tej,ktra odbya si w 1878 r. w Berlinie i podczas ktrej pierwsze skrzypce grakanclerz Otto von Bismarck. Opiniotwrcze pisma niemieckie szczeglny34 Por. G. J o e t z e, Der letzte Krieg in Europa? Das Kosowo und die deutsche Politik, Stuttgart

2001, s. 37.35 G. S c h r d e r, Entscheidungen. Mein Leben in der Politik, Hamburg 2006, s. 110. Podobnie J.

F i s c h e r, Die rot-grnen Jahre. Deutsche Auenpolitik vom Kosovo bis zum 11. September,Kln 2007, s. 104.

36Wir wollen keine Soli tanzen, Der Spiegel z 23.11.1998.37 Zob. Wir sind da im Dilemma. Der grne Auenpolitiker Ludger Volmer ber die Kosowo-

-Krise und die deutsche Zustimmung zum NATO-Angriff, Der Spigel z 19.10.1998. Por. H.-P.Schwarz (Hrsg.), Die Bundesrepublik Deutschland: eine Bilanz nach 60 Jahren, Kln 2008,

s. 503.


23/116



nacisk kady na brak jasno okrelonych celw polityki amerykaskiej. Jakpisa tygodnik Die Zeit, nikt nie potra udzieli odpowiedzi, czy Kosowomiao pozosta serbsk prowincj, trzeci czci federacyjnej republiki, czyte naleao uzna jego niepodlego38.

Pomimo pocztkowych wtpliwoci kanclerz Schrder szybko przyczy sido amerykaskiej inicjatywy. Z uwagi na swoj partyjn, socjaldemokratycz-n przynaleno nie chcia dopuci do utraty przez Niemcy wiarygodnociwobec USA i NATO. Podobnie jak jego poprzednik, H. Kohl, by zdania, ewierno wobec sojusznikw powinna by jego moralnym nakazem. Majcw pamici negatywne dowiadczenia z przeomu lat 1991/1992 wielokrotniew wywiadach powtarza, e nie ma i nie bdzie adnej niemieckiej szczeglnejdrogi (Sonderweg) w sprawach bakaskich39 .

16 padziernika 1998 r. odbya si wielogodzinna debata parlamentarna,ktra miaa zadecydowa o pierwszej w powojennych dziejach Republiki

Federalnej Niemiec akcji zbrojnej. Partie rzdzce przy cichym wsparciuchadeckiej opozycji uchwaliy udzia 500 onierzy i 14 niemieckich samolo-twTornadow planowanych ewentualnych nalotach na Jugosawi. Wrdmwcw, ktrzy apelowali o poparcie wniosku, wyrnia si wicekanclerzFischer, ktry w charakterystyczny dla siebie emocjonalny sposb zaapelo-wa o zgod na ultimatum wobec Serbw i ich przywdcy. Z kolei ministerK. Kinkel nie omieszka podkreli, e udzia RFN w operacji kosowskiej jestwyrazem sojuszniczej solidarnoci. Chodzi w kocu o odpowiedzialnoNiemiec za pokj w Europie i nasz niezawodno w Sojuszu argumentowaminister. Nasi partnerzy musz mie moliwo polegania na solidarnoci

zjednoczonych Niemiec, tak jak w inny sposb my moglimy polega przezdziesiciolecia na NATO. Broni tezy, e NATO nie chce narusza mono-polu ONZ na prawne uycie siy, wskazywa jednak, e nie mona ju duejczeka na mandat Rady Bezpieczestwa ONZ, poniewa sytuacja stale sipogarsza.

W kocowym gosowaniu okaza si, e 500 posw poparo wniosek rz-du, 62 deputowanych wypowiedziao si przeciwko udziaowi w operacji, a 18wstrzymao si od gosu. Z wyjtkiem 3 posw frakcje CDU/CSUi FDPgo-soway zwarcie za operacj. Po stronie SPDbyo tylko 21 gosw przeciwnych,a 7 posw wstrzymao si od gosu. W odniesieniu do Zielonych wygldao to

w ten sposb, i wikszo popara wniosek rzdowy, przy 9 gosach przeciw-nych i 8 wstrzymujcych si. Tak wic opozycyjna SPDi Zieloni przeamayostatecznie opory wobec udziau Bundeswehryw misjach bojowych za granic.Z partii opozycyjnych tylko PDSpenia rol antymilitarystycznej opozycji40.

38 C. S t e l z e n m l l e r, Krieg in Ansicht. Die NATO mu dem serbischen Terror im Kosovo einEnde setzen. Mit deutscher Hilfe? Die Zeit z 8.10.1998. Por. R. d e W e c k,Am Boden bleiben,ibidem z 15.10.1998; T. S o m m e r, Der Ausweg aus dem Krieg, ibidem z 8.04.1999.

39Ich bin kein Kriegskanzler, Die Zeit z 12.04.1999.40 Przebieg debaty zob. Das Parlament z 30.10.1998. Por. J. V a r w i c k, Kultura strategiczna i

zmiany w polityce bezpieczestwa Niemiec (wojna o Kosowo, zwalczanie terroryzmu, kryzysiracki), w: K. Malinowski (red.), Kultura bezpieczestwa narodowego w Polsce i Niemczech,

Pozna 2003, s. 241.


24/116


Bogdan Koszel

Wieczorem 24 marca 1999 r. kanclerz wezwa Niemcw, by murem stanliza swoim onierzami. 14 niemieckich samolotwTornadomiao za zadaniewyczy z akcji okoo 500 serbskich jednostek i instalacji przeciwlotniczych.Operacja Bundeswehrymiaa ograniczony cel militarny, ale olbrzymie znacze-

nie polityczne. Jak pisa konserwatywny historyk i politolog z Uniwersytetuw Erlangen Gregor Schllgen byo pewnym paradoksem, e to SPD, a jeszczebardziej pacystyczna partia Zielonych, krytykujce ostro w przeszoci prbyzaangaowania Bundeswehry w misje wojskowe out of area, musiay wzina siebie odpowiedzialno i wprowadziy Niemcy do wojny41.

Udzia w operacji kosowskiej na rwnych prawach z pozostaymi mo-carstwami by symbolicznym powrotem Niemiec do normalnoci. Za ko-niecznoci interwencji, wprawdzie z oporami, opowiedzieli si nawet gorcyobrocyZivilmacht. Po zakoczeniu koniktu oarno RFN w dziaaniachna rzecz przyjcia Paktu Stabilnoci dla Europy Poudniowo-Wschodniej

spotkaa si z pozytywnymi reakcjami i ugruntowaa pozycj Niemiec jakowanego aktora na scenie midzynarodowej. Na posiedzeniu Rady Europej-skiej w Kolonii (4-5.06.1999) to Niemcy przyczyniy si do podjcia decyzjio ustanowieniu Wsplnej Polityki Bezpieczestwa i Obrony (WPBiO) roz-woju samodzielnych zdolnoci wojskowych i przejciu zasobw, potencjauoraz struktur organizacyjnych Unii Zachodnioeuropejskiej.

Niemiecka misja w Kosowie otworzya nowy rozdzia w dziejach Niemiec,tym razem republiki berliskiej. Wrd ostrych dyskusji i polemik, emo-cjonalnych komentarzy i reakcji wykuwao si nowe postrzeganie Niemiecw polityce midzynarodowej i ich miejsca na geopolitycznej mapie Europy

i wiata. Oznaczao to take odejcie od adenauerowskich dziaa majcychna celu rehabilitacj i uwiarygodnienie Republiki Federalnej na zewntrz, przyjednoczesnym skoncentrowaniu si na rozwoju gospodarczym i spoecznymwewntrz kraju.

Od tej pory Niemcy miay dziaa z otwart przybic i niekoniecznieutosamia wasne interesy z oczekiwaniami ich partnerw i sojusznikw. Juw 1995 r. w przemwieniu wygoszonym w siedzibie Niemieckiego Towarzy-stwa Polityki Zagranicznej w Bonn prbowa je zdeniowa prezydent RomanHerzog. Za podstawowe uzna bezpieczestwo i zachowanie istniejcegostandardu ycia. Uwaa, e nie mona na ten temat milcze, gdy nikt nie

uwierzy w wyczny midzynarodowy altruizm Niemiec. Wskaza, e rosnoczekiwania wobec Niemiec, ich gospodarczy, polityczny i moralny wpyww midzynarodowym koncercie bdzie si umacnia i silniej oddziaywaanieli wojskowy potencja Bundeswehry42.

Ataki terrorystyczne na USA 11 wrzenia wyzwoliy olbrzymie pokadysolidarnoci Niemcw z Amerykanami. Doszo do znaczcego zblienia na

41 G. S c h l l g e n, Der Auftritt. Deutschlands Rckkehr auf die Weltbhne, Mnchen 2003,s. 79, 80.

42Ansprache von Bundesprsident Roman Herzog bei der Deutschen Gesellschaft fr Auswr-tige Politik in Bonn, 13 Mrz 1995, http://www.bundespraesident.de/SharedDocs/Reden/DE/

Roman-Herzog /Reden/ 1995/03/19950313_Rede.html.


25/116



linii Berlin-Waszyngton, kanclerz G. Schrder mwi o nieograniczonej soli-darnoci( uneingeschrnkte Solidaritt) z zaatakowanymi. Po rezolucji RadyBezpieczestwa ONZ z 12 wrzenia potwierdzajcej zamach terrorystycznyna Ameryk i uruchomieniu przez NATO 2 padziernika art. 5 Traktatu

Waszyngtoskiego podczas wizyty w USA kanclerz zadeklarowa peny udziaRepubliki Federalnej w antyterrorystycznej koalicji.

Wkrtce deklaracja o bezgranicznej solidarnoci zostaa zwerykowana,poniewa prezydent George W. Bush poprosi Niemcy o wsparcie militarnedla planowanej operacji wojskowej w Afganistanie. W odpowiedzi 6 listopa-da kanclerz ogosi gotowo ekspedycji za granic 3900 onierzy Bundes-wehry, co tym samym wywoao kolejn debat spoeczn i parlamentarnw RFN43.

Przeciwko niemieckiemu udziaowi w interwencji zbrojnej opowiadao si57% niemieckiego spoeczestwa. W koalicyjnej partii Zielonych doszo do

wewntrznego pknicia i odnowienia podziau na pacystycznych funda-mentalistw (fundis) i pragmatycznych realistw (realos). W obliczu rozamuw koalicji J. Fischer rzuci na szal cay swj autorytet i zagrozi dymisj, gdybyjego partia nie popara wniosku rzdu. Aby przyspieszy decyzj parlamentu,na trzy dni przed gosowaniem Schrder zrcznie powiza j z wotum zaufaniadla wasnego gabinetu, by zmusi koalicjanta do wyoenia kart. W gosowaniu16 listopada 2001 r. za ekspedycj onierzy do Afganistanu wypowiedziaosi 336 deputowanych, przeciwko byo 326 i tym samym kanclerz otrzymawotum zaufania. Omieszya si gosujca przeciw chadecka opozycja, gdyniesusznie przylgna do niej opinia partii sprzeciwiajcej si walce z terro-

ryzmem44.To sabe zwycistwo nauczyo Schrdera, e nie naley ryzykowa wasnej

przyszoci i kariery politycznej i stawia wszystkiego na jedn kart. Przedewszystkim pozwolio mu szybko zorientowa si w jakim kierunku ewoluujnastroje w spoeczestwie i wykorzysta to w najbliszych miesicach45.

Taktyka przyjta przez Amerykanw w Afganistanie w duym stopniuosabiaa krytyk przeciwnikw niemieckiego zaangaowania w operacjachwojskowych. USA zdecydoway si dziaa samodzielnie, proszc tylko wybir-czo niektrych sojusznikw o aktywniejsze wsparcie. W rezultacie niemieckipotencja wojskowy, podobnie jak innych pastw z wyjtkiem brytyjskiego,

wykorzystany zosta w niewielkim stopniu. W operacjach uczestniczy za-ledwie 100-osobowy elitarny oddzia specjalny (Kommando Spezialkrfte),pomimo e Niemcy postawiy do dyspozycji wspomniany kontyngent liczcy3900 onierzy46.

43 Szerzej zob. M. J a w o r s k a, Stosunki niemiecko-amerykaskie w latach 1998-2005, Toru2011, s. 10-12.

44 Por. P. B u r a s, Dokd prowadzi niemiecka droga. O polityce zagranicznej Niemiec 2001--2004, Wrocaw 2005, s. 18.

45 G. S c h l l g e n, Der Auftritt..., s. 117.46 J. K i w e r s ka, Niemcy we wsplnocie transatlantyckiej, [w:] J. K i w e r s k a, B. K o s z e l, M.

T o m c z a k, S. e r k o, Polityka zagraniczna zjednoczonych Niemiec, Pozna 2011, s. 216.


26/116


Bogdan Koszel

Zdecydowanie wiksze sukcesy Niemcy odnieli na polu dyplomatycz-nym. Ich bezsprzecznym sukcesem bya konferencja pokojowa w sprawieprzyszoci Afganistanu zorganizowana w grudniu 2011 r. w orodku kon-ferencyjno-wypoczynkowym rzdu niemieckiego na Petersbergu k. Bonn.

Jej dobre rezultaty zostay odczytane jako umocnienie wizerunku Niemiecpoczuwajcych si do odpowiedzialnoci za ad midzynarodowy. Z Peters-bergu wysano jednoczenie czytelny sygna, e to dziaania polityczne snadal priorytetem w dziaalnoci rzdu Schrdera, a zastosowane dziaaniawojskowe wydaj si niezbdn koniecznoci w oglnej koncepcji budowaniawiatowego pokoju47.

Zasadnicze znaczenie dla odbudowy pozycji mocarstwowej Niemiec miaamie kwestia iracka. Przyjta po zamachach terrorystycznych we wrzeniu2001 r. przez USA tzw. doktryna Busha przewidywaa swobod zastosowaniaprzez Amerykanw rodkw wojskowych wobec pastw bezporednio i po-

rednio zaangaowanych w popieranie midzynarodowego terroryzmu. Conajwaniejsze, to Waszyngton decydowa, kogo wcign na tak list.

Niemcy wychowani w duchu Zivilmachtnie byli przygotowani na poparcieneokonserwatywnej koncepcji prymatu siy w polityce i forsowania militarnychrozwiza mieszczcych si w doktrynie Busha. A Amerykanom zaleao nauzyskaniu niemieckiej przychylnoci, poniewa od 1 stycznia 2002 r. obejmo-wali przewodnictwo w Radzie Bezpieczestwa ONZ. Jednak w Berlinie nie ak-ceptowano takiej nowej wizji wiatowego adu, w ktrej pod pozorem walkiz terroryzmem Amerykanie uzurpowa bd sobie prawo decydowania gdziei kiedy zastosuj rodki militarne. Przebywajc w lutym 2002 r. w Waszyngto-

nie, kanclerz Schrder jeszcze nie wykluczy poparcia RFN dla akcji wojskowejw Iraku, ale opatrzy to twardymi warunkami. USA miay dostarczy mocnychdowodw na wspprac Saddama Husajna z Al-Kaid, a interwencja w Irakupowinna mie mandat ONZ48.

Wiosn 2002 r. Niemcy mieli coraz wicej wtpliwoci. Pojawiy siotwarcie artykuowane pretensje do administracji Busha o amerykaskiunilateralizm, brak konsultacji i wyznaczanie faszywych celw i metodwalki. Nawet postronnym obserwatorom rzucao si w oczy, e w rnychwypowiedziach politycy przede wszystkim rzdzcej koalicji w coraz tomielszych sowach atakowali Stany Zjednoczone, co za czasw Kohla byoby

nie do pomylenia.Orientujc si w narastajcych niechtnych Amerykanom nastrojach

opinii publicznej, niemieccy socjaldemokraci w kampanii wyborczej doBundestagu w 2002 r. skupili si gwnie na problematyce zagranicznej,skutecznie odwracajc uwag spoeczestwa od pogbiajcego si kryzysu

47 H.-P. Schwarz (Hrsg.), Die Bundesrepublik Deutschland..., s. 503.48 S. H a r n i s c h, Deutsche Sicherheitspolitik auf dem Prfstand: die Nonproliferationspolitik

gegenber dem Irak, [w:] S. Harnisch (Hrsg.), Deutsche Sicherheitspolitik, Baden-Baden 2004,s.173-200; K. H e i n, Die Anti-Terrorpolitik der rot-grnen Bundesregierung, [w:] ibidem, s.166-171; P. B u r a s, P. L o n g h u r s t, The Berlin Republic, Iraq and the use of force, European

Security 2004, nr 3, s. 215-245.


27/116



gospodarczego, rosncego bezrobocia i braku skutecznego programu naprawynansw publicznych. Pomimo e kanclerz obieca prezydentowi Bushowi, ikarta iracka nie stanie si elementem jego walki wyborczej o reelekcj, anty-wojenne i antyamerykaskie nastroje zostay wykorzystane przez kanclerza

w kampanii wyborczej49. Na ulicach Berlina i wielu innych miast pojawiysi transparenty z jednoznacznymi napisami: iracka ropa naftowa = krewnaszych onierzy. Pokazywano karykatury wiceprezydenta USA DickaCheneya, blisko zwizanego z przemysem wydobywczym ropy naftowej, jakobejmuje ramionami irackie pola naftowe.

Apogeum tych antyamerykaskich wystpie stanowio przemwienieG. Schrdera 5 sierpnia 2002 r. na wiecu wyborczym SPDw Hanowerzei 13 wrzenia podczas debaty w Bundestagu. W stolicy Dolnej Saksoniiprzeciwstawiajc si amerykaskiej lozoi prowadzenia polityki, kanclerzprzekonywa w populistycznym duchu, e znacznie lepsza jest niemiecka

droga. Celowo uywa tego terminu, negatywnie kojarzonego z przeszo-ci Niemiec, by wykaza, e teraz deutscher Wegoznacza brak zgody naawanturnicz polityk USA wobec Iraku, a Niemcy stoj na stray obronymidzynarodowego prawa i porzdku. Kanclerz uy nawet sformuowania, eniemiecka polityka ksztatowana bdzie tylko w Berlinie i nigdzie indziej.Odpowiadajc z kolei na przemwienie prezydenta Busha w ONZ, kanclerzwBundestagu nie pozostawi cienia wtpliwoci, e Niemcy nie zaangaujsi w irack misj, a decyzje o ywotnych kwestiach narodu niemieckiego za-padaj w Berlinie i nigdzie indziej (existentielle Fragen der deutschen Nationin Berlin entschieden werden und nirgendwo anders)50. Zdania te wyrwane

z towarzyszcego im kontekstu byy nastpnie wielokrotnie przytaczanew rnych publikacjach i podawane jako dowd wzrastajcej potgi Niemieci ich mocarstwowych aspiracji.

Nietrudno jednak byo zauway, e politycySPDposzli w kierunku rena-cjonalizacji polityki zagranicznej pastwa i zaczli skutecznie kwestionowaadenauerowski dogmat o cisym zwizku bezpieczestwa RFN z sojuszemz USA. Za uycie w ostatniej fazie kampanii wyborczej antyamerykaskiejretoryki Schrder zapaci utrat bliskich kontaktw z USA oraz ochodzeniemrelacji z Wielk Brytani. Zrekompensowa to rozbudow stosunkw z Rosjpod rzdami prezydenta Wadimira Putina51.

Niemcy byy w pierwszym szeregu pastw, ktre staray si zablokowaamerykaskie dziaania na rzecz otwarcia szerokiego midzynarodowegofrontu walki z Irakiem. Wsplnie z Francj i Rosj konsultoway plany w

49 G. L a n g g u t h, Kohl, Schrder, Merkel. Machtmenschen, Mnchen 2009, s. 287, 291.50 Rede von Bundeskanzler Gerhard Schrder zum Wahlkampfauftakt am Montag, 5. August

2002 in Hannover, http://www.spd.de/servlet/PB/ show/1019520/ Schr%F6der%20 Rede% 20Wahlkampf-auftaktHannover.doc; G. S c h l l g e n, Der Auftritt..., s. 30; S. F h l i c h, DieEuropisierung der Bundesrepublik, [w:] H.-P. Schwarz (Hrsg.), Bundesrepublik Deutschland...,s. 522, 523.

51 K. M a l i n o w s k i, Konsekwencje kryzysu irackiego. Niemcy wobec nowego ksztatu stosun-kw transatlantyckich, Zeszyty Instytutu Zachodniego 2004, nr 34, s. 10; B. K o s z e l, Polityka

wschodnia Niemiec w pocztkach XXI wieku, Zeszyty Niemcoznawcze PISM 2007, nr 1.


28/116


Bogdan Koszel

Radzie Bezpieczestwa ONZ, majce na celu storpedowanie akcji o charak-terze militarnym. Po przegranych wyborach do rodzimego landtagu w DolnejSaksonii, Schrder 21 stycznia 2003 r. w teatrze i operze Odeon w Hanowerzetwardo mwi do 900 swoich zwolennikw, e nikt nie moe liczy na to, i

Niemcy zgodz si na rezolucj ONZ legitymizujc wojn w Iraku. Miawiadomo, e Niemcy ju nie byy izolowane, gdy miay poparcie w Paryui Moskwie52.

Jak byo do przewidzenia, otwarty sprzeciw rzdu berliskiego wobecpropozycji wspdziaania w Iraku z Amerykanami Francja przywitaa z nie-skrywanym zadowoleniem. Pod hasami budowy niezalenej od USA i NATOeuropejskiej tosamoci obronnej Francja przecigna Berlin na swoj stroni do wyranie w niemiecko-francuskim tandemie wysuna si na czoo. Po-stawa ta znalaza swj praktyczny wyraz we francusko-niemiecko-belgijskimweto w sprawie udzielenia gwarancji bezpieczestwa Turcji i ostrym potpie-

niu wojny w Iraku. Osabienie zwizku RFN z dwoma gwnymi partneramizwikszyo podatno rzdu Schrdera na wpywy Francji.

Rozejcie si drg pomidzy USA i poszczeglnymi czonkami UEw kwestii Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony nastpio osta-tecznie 29 kwietnia 2003 r. w podbrukselskim Tervuren. Przywdcy Belgii,Francji, Niemiec i Luksemburga na tzw. szczycie pralinkowym uzgodnilicis wspprac w sprawach obronnych w siedmiu dziedzinach. Gwnypomys utworzenia niezalenego od NATO sztabu planowania operacyjnegoUE, bez udziau Wielkiej Brytanii, uwaany by za szczeglnie kontrowersyjnyi wyranie stojcy w opozycji do Sojuszu53.

Ostatnim akordem wzmacniania przez rzd Schrdera/Fischera pozycjimidynarodowej Niemiec byo podpisanie 8 wrzenia 2005 r. umowy z Rosjw sprawie budowy Gazocigu Pnocnego bez uwzgldnienia negatywnychopinii ssiadw i partnerw.

Opinie niemieckich specjalistw na temat podwyszenia rangi RepublikiFederalnej w Europie i wiecie w okresie rzdw koalicji socjaldemokratyczno--zielonej byy zrnicowane, z przewag ocen negatywnych. Znany komenta-tor polityczny Knut Pries i jeszcze bardziej cytowany wczeniej G. Schllgentwierdzili, e obraz by niejednorodny, ale zauway mona byo wzrostznaczenia Niemiec, ich niezalenoci i suwerennoci54. Wicej wyrozumia-

oci dla zewntrznej dziaalnoci kanclerza G. Schrdera wykazaa znanaanalityk, profesor politologii Uniwersytetu Juliusa-Maximiliana w WrzburguGiselaMller-Brandeck-Bocquet. Uwaaa ona, e bilans rzdzcej koalicji

52 G. L a n g g u t h, Kohl, s. 293.53ESV Sieben gemeinsamen Initiativen. Gemeinsame Erklrung Deutschlands, Frankreichs,

Luxemburgs und Belgiens zur Europischen Sicherheits- und Vertedigungspolitik, Brssel, 29.April 2003, Dokumente. Zeitschrift fr deutsch-franzsischen Dialog 2003, nr 3, s. 11-13; P.S c h m i d t, ESVP und Allianz nach dem Vierergipfel, SWP-aktuell 2003, nr 20; Ch. G r a n t,Wskrzeszenie europejskiej wsppracy w dziedzinie obrony, NATO-Przegld zima 2003 .

54 K. P r i e s, K., Instinkt-Strategen, Frankfurter Rundschau z 7.09.2005; G. S c h l l g e n,Deutsche Auenpolitik in der ra Schrder, Aus Politik und Zeitgeschichte B 32-33/2005,

s. 3-8.


29/116



w kwestiach europejskich jest ambiwalentny. To Schrder wzmocni poli-tyk zagraniczn i bezpieczestwa UE, patronowa procesowi poszerzenia UEi przygotowa projekt Konstytucji dla Europy. Ukierunkowany pocztkowona sprawy wewntrzne, po szczycie nicejskim odkry polityk zagraniczn,

w ktrej uprawianiu zasmakowa. Stara si usun w cie Fischera, pomimoe to w kompetencjach ministra spraw zagranicznych leao prowadzenie poli-tyki integracyjnej. Symptomatyczne byo, e w Urzdzie Kanclerskim stworzywydzia ds. integracji europejskiej (Europaabteilung), co od razu sprowokowaokonikty z Urzdem Spraw Zagranicznych (AA). By wiadomy swojej siyi potgi Niemiec i korzysta z tego bardziej otwarciej, ni robiono to dotd55.

Jeden z architektw zachodnioniemieckiej polityki wschodniej z lat sze-dziesitych i siedemdziesitych ubiegego stulecia, Egon Bahr, usprawiedliwia-jc kanclerza, pisa, i nie mona by winiem historii () przeszo niepowinna przeszkadza przyszoci. Niemiecka droga jest tak samo normalna,

jak droga innych krajw56.Z kolei pisujcy dla tygodnika Die Zeit Jan Ross tez o znacznym wzrocie

ciaru gatunkowego Niemiec na arenie midzynarodowej uwaa za legend,a Niemcy napinaniem muskuw i swoimi niektrymi dziaaniami straciy naznaczeniu i wiarygodnoci57. Martin Wagener, politolog Uniwersytetu w Tre-wirze retorycznie pyta, czy wysyanie niemieckich onierzy na liczne misjew wiecie jest oznak normalnoci tego pastwa58. Zdystansowany wobecniemieckiej rzeczywistoci brytyjski historyk i publicysta Timothy Garton Ashby zdania, e Niemcy nie s nawet redniej wielkoci mocarstwem lecz ehermittelklein als mittelgro59. Claus Leggewie, komentator lewicowego Die

Tageszeitung krytycznie pisa: Niemcy odoyy na bok kultur wstrzemi-liwoci i reklamoway swoj wyszo wobec Ameryki uwaajc, e w sojuszuz Paryem i Moskw stworzyy dyplomatyczn alternatyw. Przegray i stra-ciy: iluzj pozostaje stae miejsce w Radzie Bezpieczestwa ONZ, rokowaniaz Iranem znalazy si w lepej uliczce, bliskie zaamania s misje na Bakanachi w Afganistanie, Unia Europejska na Bliskim Wschodzie nie odgrywa adnejroli, przegrane wydaje si wejcie Turcji do UE, zacia si o francusko-nie-

55 G. M l l e r -B r a n d e c k-B o c q u e t, Rot-grne Europapolitik 1998-2005: Eine Investitionin die Zukunft der EU, [w:] G. Mller-Brandeck-Bocquet (Hrsg.), Deutsche Europapolitik. VonAdenauer bis Merkel, Wiesbaden 2010, s. 177, 243. Podobnie: H. H a f t e n d o r n, DeutscheAuenpolitik zwischen Selbstbeschrnkung und Selbstbehauptung, Stuttgart Mnchen 2001,s. 444; A. M u r s w i e c k, Des Kanzlers Macht: Zum Regierungsstil Gerhard Schrders,[w:]Ch.Egle, R. Zohlnhfer (Hrsg.), Ende des rot-grnen Projekts. Eine Bilanz der Regierung Schrder2002-2005, Wiesbaden 2006, s. 480-508.

56 E. B a h r, Der deutsche Weg. Selbstverstndlich und normal, Mnchen 2003, s. 137.57 J. R o s s, Im Namen der Pose. Aus dem Europa der Krise fhrt der Kanzler nach Washington.

Was bleibt von sieben Jahren rot-grner Auenpolitik? Die Zeit z 23.06.2005.58 W momencie zejcia Kohla ze sceny politycznej za granic stacjonowao 2800 niemieckich

onierzy. Od 1998 r. do koca drugiej kadencji Schrdera ogem okoo 100 000. Zob. M.W a g e n e r, Auf dem Weg zu einer normalen Macht? Die Entsendung deutscher Streit-krften in der ra Schrder, [w:] S. Harnisch, Ch. Katsioulis, M. Overhaus (Hrsg.), DeutscheSicherheitspolitik. Eine Bilans der Regierung Schrder, Baden-Baden 2004, s. 89; R. C l e-m e n t, Die neue Bundeswehr als Instrument deutscher Auenpolitik, Aus Politik und Zeit-geschichte B 11/2004.

59 T. K r g e n o w, Ein mittelgroer Kanzler. Interview mit Timothy Garton Ash, Financial

Times Deutschland z 11.10.2005.


30/116


Bogdan Koszel

miecka60. Rwnie rzadko si ze sob zgadzajcy historycy Hans-PeterSchwarz i Hans-Ulrich Wehler jednoznacznie negatywnie ocenili politykzagraniczn rzdu Schrdera. Schwarz pocztkowo z uznaniem przyjmujcypierwsze kroki kanclerza na arenie zewntrznej doszed do wniosku, e osabi

on i przeciy Niemcy. Wehler analizujc polityk wobec Turcji i zabiegio stae miejsce w Radzie Bezpieczestwa ONZ, przypisa nawet Schrderowitsknot za wilhelmisk mocarstwowoci61. Piszcy w tym samym duchuwybitny autorytet, emerytowany profesor Uniwersytetu Fryderyka-Wilhelmaw Bonn Christian Hacke rwnie uzna niemieckie denia do uzyskaniastaego miejsce w Radzie Bezpieczestwa za bezsensowne, bdce przejawemtsknoty mocarstwowej i szkodzce wizerunkowi kraju w wiecie62.

Krytycznej ocenie polityk prowadzon przez G. Schrdera podda nawetjego koalicyjny partner Joschka Fischer. Bardziej w stylu Kohla rozumia on za-angaowanie Niemiec wobec Europy i integracji jako historyczn konieczno,

a samoograniczenie jako trway element niemieckiej polityki zagranicznej. Nakartach swoich wspomnie zaznaczy, e w sprawie irackiej rzd mia racj,ale artykuowa j wyjtkowo niefortunnie. Moralizujc i otwarcie deklarujcsi po stronie Parya i Moskwy, popad w otwarty antyamerykanizm, co tylkoosabiao NATO i wzmacniao pacystw. Kiedy podczas wyborw do land-tagu Dolnej Saksonii w styczniu 2003 r. Schrder powiedzia kategorycznenie dla akcji w Iraku nawet z mandatem ONZ i nie czekajc na rezultatymisji inspektorw szukajcych w Iraku broni masowego raenia, izolowana wasne yczenie Niemcy w Europie i wiecie. Z ubolewaniem dodawa,e pod rzdami czerwono-zielonej koalicji Niemcy odbierane byy jako chory

czowiek Europy63.Nie ulega wtpliwoci, e zasug Schrdera byo wywoanie dyskusji na

temat wielkomocarstwowej pozycji Niemiec w Europie i wiecie. Trudnojednak powiedzie, aby jego dziaania majce na celu wzmocnienie roli RFNw stosunkach midzynarodowych byy rzeczywicie spjne i konsekwentne.Wprawdzie stosunkom z Francj, Rosj i Chinami nadano now dynamik,ale w innych sferach odnotowano niepowodzenia. W umowie koalicyjnej SPDi Zieloni zobowizali si do zabiegw o przyznanie Unii Europejskiej staegoczonkostwa w Radzie, przy jednoczesnym zastrzeeniu, e gdyby to si nieudao stae miejsce powinno przypa Niemcom. W 2004 r. rzd zmieni

zdanie i uzna, e RFN, jako trzeci pod wzgldem wielkoci patnik do budetuONZ i trzecia gospodarka wiata, powinna uzyska stae miejsce w RadzieBezpieczestwa. Wsplnie z Japoni, Brazyli i Indiami zgosia projekt refor-

60 C. L e g g e w i e, Wie weiter nach Joschka? Die Tageszeitung z 5.09.2005.61 H.-P. S c h w a r z, Republik ohne Kompass. Anmerkungen zur deutschen Auenpolitik, Berlin

2005; H.-U. W e h l e r, Was bleibt von Schrder, Die Zeit z 17.11.2005.62 Ch. H a c k e, Neudeutscher Wilhelminismus: die deutschen Bemhungen um einen stndigen

UN-Sicherheitssitz waren tlpelhaft, gromannschtig und fr das Ansehen des Landes in derWelt schdlich, Internationale Politik 2005, nr 8, s. 56-61.

63 J. F i s c h e r, Die rot-grnen Jahre..., s. 503; t e n e, Die Selbstbeschrnkung der Macht mufortbestehen, [w:] K. Kaiser (Hrsg.), Zur Zukunft der deutschen Auenpolitik. Reden zur

Auenpolitik der Berliner Republik, Bonn 1998, s.76-98.


31/116



my Rady Bezpieczestwa. W sierpniu 2005 r. negatywnie do tych postulatwodniosy si USA i Chiny, co zablokowao cay proces64.

Na korzy Schrdera przemawia natomiast fakt, e osign on swjgwny cel zwycistwo w wyborach parlamentarnych 22 wrzenia 2002 r.

Kwestia iracka i wielkomocarstwowa retoryka byy dwigniami do sukcesu, za-pewniajc mu drug kadencj na stanowisku kanclerza RFN. Przeprowadzonewwczas sondae pokazyway, e wyborcy uwaali, e to socjaldemokraci (52%)zdecydowanie lepiej reprezentuj niemieckie interesy za granic ni chadecy(21%). Koszty tego zwycistwa byy jednak olbrzymie. Prezydent G.W. Bushjako pierwszy prezydent USA w powojennej Europie nie wysa kanclerzowiRFN tradycyjnej depeszy gratulacyjnej, co zostao w Berlinie zauwaone i na-gonione65. Bilans drugiej kadencji by zdecydowanie bardziej niekorzystny dlakanclerza i jego polityki zagranicznej. Wedug sonday prestiowego Institutfr Demoskopie Allensbach w 2002 r. jeszcze 50% Niemcw pozytywnie oce-

niao niemieck polityk zagraniczn. Wiosn 2005 r. odsetek zadowolonychspad do poziomu 24%. Towarzyszy temu wzrost opinii negatywnych. Liczbakrytycznie odnoszcych si do linii politycznej Berlina powikszya si w tymsamym okresie trzykrotnie z 9% do 31%66.

64 Schrder kmpft weiter fr deutschen UN-Sitz, Welt am Sonntag z 6.08. 2005 r. Por.USA und Ruland lehnen deutschen UNO-Plan ab, ibidem z 14.07.2005; N. B l o-m e, A. M i d d e l, U. S c h m i t t, Sehnsucht nach Macht, ibidem z 23.09.2004; A. R u b i -n o w i c z-G r n d l e r, Bush: Niemcy w Radzie Bezpieczestwa ONZ? Gazeta Wyborczaz 27.06.2005.

65 M. J a w o r s k a,Stosunki..., s.142; S. F. S z a b o, Na rozstaju drg. Kryzys w stosunkach nie-miecko-amerykaskich, Radzymin 2006, s. 395.

66 Allensbach, Institut fr Demoskopie, 2005: IfD-Umfrage Nr. 7070 vom Mai 2005; G. H e l l-m a n n, .um diesen deutschen Weg zu Ende gehen zu knnen. Die Renaissance macht-politischer Selbstbehauptungen der zweiten Amtszeit der Regierung Schrder-Fischer, http://

www.soz.uni-frankfurt.de/hellmann/mat/Egle_Bilanz.pdf.


32/116

32 IZ Policy Papers nr 6(I) www.iz.poznan.pl

3.

Ewolucja samoidentykacji

Poczwszy od czasw Owiecenia i Romantyzmu w rozczonkowanychi podzielonych na dziesitki ksistw, krlestw i pastewek Niemczech toczyysi ywe debaty na temat wasnej tosamoci, przeszoci i perspektyw na zjed-noczenie. To wwczas zaczto sobie zadawa drczce przez najblisze trzystalat ten nard pytanie co oznacza by Niemcem (was bedeutet Deutschzu sein). Fryderyk Nietzsche twierdzi, e dla Niemcw charakterystyczny

jest fakt, i bez koca poszukuj odpowiedzi na pytanie o to kim i czym s.Jean Paul (wac. Johann Paul Friedrich Richter), pisarz niemiecki, jedenz gwnych prekursorw Romanatyzmu w literaturze niemieckiej na pytanieczym i kim s Niemcy, odpowiada: Niemcy nie s ani buntownikami, aniniewolnikami, ale trwaj w namyle porodku, czekajc na wasn si67.Po 1871 r. to Prusy zawaszczyy niemieck histori i zaczy nadawa tontej dyskusji. Po dojciu Hitlera do wadzy przez 12 lat ideologia nazistowskaw wewntrznym postrzeganiu Niemiec przez jej obywateli dokonaa praw-dziwego spustoszenia. Glorykujc wasne pastwo i wykorzystujc takiepojcia, jak nard i narodowo niemiecka, cakowicie je zdyskredytowaa

nie tylko w oczach wiata, ale take po czci w oczach samych Niemcw.Bycie Niemcem przez powojenne lata nie wywoywao poczucia dumy, leczwrcz przeciwnie zakopotanie, a czasem wstyd. Dlatego te Niemcy (Za-chodni) przez cae powojenne dziesiciolecia chtniej mwili o sobie jakoo obywatelach Republiki Federalnej (Bundesbrger) ni jako o Niemcach.To okrelenie miao oczywicie take swoje uzasadnienie politycznew obliczu istnienia drugiego pastwa niemieckiego Niemieckiej RepublikiDemokratycznej, ale gwn przyczyn bya ch odcicia si od niechlub-nej historii, stosunkowo krtkiej, ale jake dramatycznej, ktra wycisnaniezatarte pitno na dziejach kontynentu europejskiego. Kanclerzowi Kon-

radowi Adenauerowi i jego nastpcom konsekwentnie realizujcym politykWestbindungw duym stopniu udao si przeora wiadomo rodakwi ukierunkowa ich na budow zjednoczonej Europy. Bycie Europejczy-kiem wyprze miao pojcie Niemca, uczyni go bardziej anonimowym.Niemiec mia si rozpyn w europejskim morzu narodw, a jeeli bybyrozpoznawalny, to jako przykadny Europejczyk, aktywnie zaangaowanyna rzecz budowy jednoci europejskiej.

67 F. N i e t z s c h e, Jenseits von Gut und Bse, [w:] Smtliche Werke. Kritische Studienausgabe,MnchenBerlin 1980, t. 5, s. 184; J. P a u l, Politische Nachklnge. Wiedergedrcktes undNeues. Nachdruck, Heidelberg 1972, s. 126. Por. A. W o l f f-P o w s k a, Niemiecka myl

polityczna wieku Owiecenia, Pozna 1998.


33/116



Ju w latach szedziesitych gwnym hasem wywoawczym staa sibudowa spoeczestwa obywatelskiego, a na okrelenie Republiki FederalnejNiemiec przyjto uywa sformuowania mocarstwo cywilne (Zivilmacht).W rozumieniu twrcy tego pojcia, politologa z Uniwersytetu w Trewirze Hannsa

W. Mau